Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

**Халід Шэйх Махамед** (араб. خالد شيخ محمد‎‎, нар. 14 красавіка 1965) — адзін з арганізатараў тэрарыстычнага акту 11 верасня 2001 года. Ранняе жыццё ------------ Па паходжанні пакістанскі белудж, правёў дзяцінства ў Кувейце. У 1986 годзе скончыў сельскагаспадарчы і тэхналагічны ўніверсітэт штата Паўночная Караліна, ЗША, па спецыяльнасці «машынабудаванне». Пасля заканчэння ўніверсітэта Махамед удзельнічаў у вайне ў Афганістане на баку маджахедаў. Затым ён жыў у Пакістане і Катары, дзе стаў супрацоўнічаць з тэрарыстычнымі групамі. Да свайго арышту ў 2003 годзе ў Пакістане афіцыйна працаваў інжынерам у Міністэрстве электраэнергетыкі і водазабеспячэння Катара, прычым у замежныя камандзіроўкі, дзе займаўся падрыхтоўкай тэрактаў, ён ездзіў за кошт дзяржустановы, у якім працаваў. Тэрарызм -------- Яго вінавацілі ў датычнасці да выбухаў у Сусветным гандлёвым цэнтры ў Нью-Ёрку ў 1993 годзе (Халід Шэйх Махамед з’яўляецца дзядзькам Рамзі Юзафа, асуджанага за гэты напад). У 1996 годзе мужчына быў таксама абвінавачаны ў падрыхтоўцы тэракту на Філіпінах, падчас якога тэрарысты рыхтаваліся узарваць 12 амерыканскіх лайнераў. Яго таксама звязвалі з нападам 12 кастрычніка 2000 года на амерыканскі эсмінец USS Cole. Таксама ён спрабаваў трапіць у Чэчню да Хатаба, але не змог гэтага зрабіць. Сам Махамед у інтэрв’ю карэспандэнту тэлекампаніі «Аль-Джазіра» ў верасні 2002 назваў сябе кіраўніком ваеннага камітэта «Аль-Каіды». У гэтым інтэрв’ю ён заявіў, што прысутнічаў на сустрэчы кіраўніцтва арганізацыі, на якой прымалася рашэнне аб правядзенні тэрактаў 11 верасня 2001 года ў ЗША. ФБР прызначыла ўзнагароду ў 25 мільёнаў долараў за любую інфармацыю, якая прывядзе да зловы баевіка. Халід Шэйх Махамед таксама прызнаўся, што асабіста адцяў галаву ў 2002 годзе Пакістане амерыканскага журналіста Дэніэла Перла. Зняволенне ---------- Махамед быў затрыманы 1 сакавіка 2003 года ў ходзе сумеснай аперацыі амерыканскіх спецслужбаў і Міжведамаснай разведкі Пакістана ў горадзе Равалпіндзі, размешчаным недалёка ад Ісламабада. Пасля арышту Махамед спачатку ўтрымліваўся ў сакрэтнай турме ЦРУ на тэрыторыі Польшча, дзе пацярпеў ад жорсткіх допытаў: яго пазбаўлялі сну і ўжывалі метад, вядомы як імітацыя ўтаплення. Такіх эпізодаў было 183. Паводле яго слоў, пад катаваннямі ён у нейкі момант сказаў аператыўнікам *«тое, што, як яму здавалася, яны хацелі пачуць»*. Гэта прывяло да арышту дваіх невінаватых людзей. Пасля таго, як турма ЦРУ ў Польшчы была зачынена, Махамеда перавезлі ў Бухарэст. Новая турма адрознівалася больш мяккімі ўмовамі ўтрымання. З 2006 года Махамед змяшчаўся ў Гуантанама. Падчас допыту ў 2007 годзе ён прызнаўся, што сапраўды быў арганізатарам тэракту 11 верасня. У маі 2012 года на ваеннай базе Гуантанама пачаўся суд над Халідам Шэйхам Махамедам, якога ўлады ЗША лічаць галоўным арганізатарам тэрактаў 11 верасня 2001 года, і чатырма яго меркаванымі саўдзельнікамі. Усе яны паўсталі перад ваенным судом. Па гэтай справе былі праведзены дзясяткі дасудовых слуханняў, але складаны працэсуальны характар разбору ў спалучэнні з матэрыяльна-тэхнічнымі праблемамі прывёў да шматразовых затрымак. У ліпені 2019 года The Wall Street Journal паведаміў, што Махамед гатовы пацвердзіць інфармацыю аб дачыненні Саудаўскай Аравіі да тэрактаў 11 верасня. У абмен на гэта ён просіць улады ЗША не патрабаваць для яго смяротнага пакарання. У жніўні таго ж года датай пачатку разгляду справы аб тэрактах па сутнасці была прызначана 11 студзеня 2021 года. Аднак у верасні 2021 года старшыня суда заявіў, што трыбунал пачнецца не раней, чым праз год. Погляды ------- У 2015 годзе Махамед напісаў ліст Бараку Абаму, у якім назваў амерыканскага лідара «галавой змяі», а Амерыку — «краінай прыгнёту і тыраніі». Махамед абвінавачваў ЗША ў вядзенні вайны супраць усяго мусульманскага свету. У якасці прыкладу ён прыводзіў замежныя ваенныя аперацыі ЗША, падтрымку Ізраіль і прыгнёт народа Палесціны. Пра арганізаваны ім тэракт 11 верасня 2001 года Махамед адклікаўся з гонарам і пісаў пра тое, што напады сталі працягам той вайны, якую пачалі *«вы і вашы дыктатары на нашай зямлі»*. Зноскі ------ 1. ↑ Khalid Sheikh Mohammed // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a> 2. 1 2 3 Guantanamo Docket: Khalid Shaikh Mohammed **(нявызн.)**, *The New York Times* (3 лістапада 2008). 3. ↑ В Белом доме расскажут о финансировании Катаром террористов из «Аль-Каиды» Архівавана 10 лістапада 2018. // EurAsia Daily 4. ↑ Top al Qaeda operative caught in Pakistan **(нявызн.)**, *CNN* (1 сакавіка 2003). Праверана 27 сакавіка 2011. 5. ↑ «Аль-Каеде» отрубили ещё одну голову **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 2006. Праверана 16 жніўня 2006. 6. ↑ Key 9/11 figure 'beheaded Pearl' **(нявызн.)**, *BBC News*, *BBC* (15 сакавіка 2007). Праверана 15 сакавіка 2007. 7. 1 2 Inside a 9/11 Mastermind's Interrogation **(нявызн.)** (22 чэрвеня 2008). Праверана 7 кастрычніка 2020. 8. 1 2 Письмо из Гуантанамо: организатор 9/11 изложил претензии к Обаме **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 7 верасня 2021. 9. ↑ *Warren Richey*. Did harsh interrogation tactics help US find Osama bin Laden? **(нявызн.)** (5 мая 2011). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 28 лютага 2012. 10. ↑ Назначена дата начала суда над обвиняемыми в терактах 11 сентября **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 13 кастрычніка 2020. 11. ↑ Суд по делу о терактах 11 сентября в США начнется как минимум через год - РИА Новости, 13.09.2021 **(нявызн.)**. | ⛭ Сакрэтныя турмы ЦРУ | | --- | | Турмы | * Афганістан Солт-Піт * Кэмп-Эгерс * Куба Гуантанама * Сунічныя палі * Пені-Лейн * Кэмп-Ноу * Марока Тэмара * Айн-Ауда * Польшча Старэ-Кейкуты * Шчытна-Шыманы * Румынія 57-я авіябаза * Бухарэст * Літва Антавілей | | Вязні | * Саудаўская Аравія Абу Зубайда * Мустафа аль-Хаўсаві * Хасан бін Аташ * Абд ар-Рахім аль-Нашыры * Емен Абдул аль-Салам аль-Хілаль * Мусаб Амар Алі аль-Мудвані * Іарданія Джаміль аль-Бана * Ірак Бішэр Амін Халіль аль-Раві * Алжыр Лаід Саідзі * Эфіопія Біньям Махамед * Кувейт Халед аль-Масры * Афганістан Гуль Рахман * Пакістан Халід Шэйх Махамед * Маўрытанія Махамед Ульд Слахі * Судан Самі аль-Хадж | | Іншае | * Пашыраныя метады допыту * Затрыманы прывід * Катаванне вадой * Надзвычайная выдача * Гібель вязняў у Гуантанама (2006) |

**Прынц з ліле́ямі**, або **Цар-жрэц** — мінойская фрэска-рэльеф Кноскага палаца на востраве Крыт. Была адкрыта ў 1901 г. брытанскай археалагічнай экспедыцыяй на чале Артура Эванса і адноўлена на аснове некалькіх захаваных частак. У нашы дні экспануецца ў Археалагічным музеі Іракліяна, а копія ўпрыгожвае сцяну паўднёвага калідора цэнтральнага двара Кноскага палаца. Гісторыя -------- «Прынц з лілеямі» з'яўляецца адначасова рэльефам і фрэскай, паколькі тэхніка яго стварэння ўключала гіпсавыя налепкі на сцяну, якія размалёўваліся каляровымі фарбамі. Падчас раскопак 1901 г. 9 фрагментаў налепак былі знойдзены адарванымі каля паўднёвай сцяны Данканам Мак-Кезі, памочнікам Артура Эванса. А. Эванс першапачаткова палічыў іх часткамі розных выяў. Торс і правая рука са сціснутым кулаком маглі належыць байцу, галава і галаўны ўбор — жанчыне-жрыцы. Археолаг Сінклкер Худ, які працаваў у Кноскім палацы пазней, датаваў «Прынца з лілеямі» познім мінойскім перыядам каля 1550 г. да н. э. Рэстаўрацыя ----------- Рэстаўрацыя фрэскі-рэльефа складалася з 2 асноўных этапаў. На першым прафесійныя археолагі Данкан Мак-Кензі або нават сам Артур Эванс ідэнтыфікавалі захаваныя фрагменты. На другім запрошаныя швейцарскія мастакі Эміль Жылеран-старэйшы і Эміль Жылеран-малодшы склалі агульны малюнак і з дапамогай сучнасных матэрыялаў аб'ядналі і размалявалі часткі старажытнага твора. У выніку, быў сфарміраваны сучасны выгляд, што значна адрозніваецца ад першапачатковага ўражання Артура Эванса і крытыкуецца іншымі рэстаўратарамі. Крытыка ------- На працягу другой паловы XX — пачатку XXI ст. шэраг археолагаў і мастацтвазнаўцаў выступіў з крытыкай вынікаў рэстаўрацыі «Прынца з лілеямі». Згодна іх меркаванням, вынікі працы Артура Эванса і мастакоў Жылеранаў не адпавядаюць першапачатковай выяве і гістарычнай рэчаіснасці. Высоўваецца думка, што фрагменты, на падставе якіх адбывалася рэстаўрацыя, раней належалі 2 або нават 3 асобным выявам. Так, параўнанне з іншымі мінойскімі фрэскамі прыводзіць да думкі, што галаўны ўбор у арыгінале быў элементам жаночага ўпрыгожвання або часткай цела грыфона ці сфінкса. Прыналежнасць астатніх фрагментаў з'яўляецца спрэчнай. Твар выявы «Прынца з лілеямі» быў цалкам прыдуманы рэстаўратарамі, валасы не адпавядаюць прычоскам мінойскіх мужчын. Зноскі ------ 1. ↑ Праверана 31 кастрычніка 2016. 2. ↑ Corridor with the copy of the "Prince of the Lilies Fresco" 3. 1 2 Maria Shaw, The *Priest-King* Fresco from Knossos: Man, Woman, Priest, King, or Someone Else? 4. ↑ *Tinsley, B.* Reconstructing Western Civilization: Irreverant Essays on Antiquity — Selinsgrove: Susquehanna University Press, 2006. - P. 339 5. ↑ *Hood, S.* The Arts in Prehistoric Greece — London: Penguin Books, 1978. P. 75 - 76 6. ↑ Peter Kienzle, Conservation and Reconstruction at the Palace of Minos at Knossos 7. ↑ Peter Turchin, Reconstructing the Past: the "Prince of the Lilies" and the "Minoan Peace" **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 лютага 2022. Праверана 28 лютага 2022. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Прынц з лілеямі * The "Prince of the Lilies" - Heraklion Archaeological Museum

**Нірва́на** (санскр.: निर्वाण, згасанне) — цэнтральнае паняцце будызму, бон і джайнізму, якое азначае вышэйшы стан, канчатковую мэту чалавечых памкненняў. У стане нірваны чалавек дасягае поўнага вызвалення ад шэрагу перараджэнняў, абсалютнага спакою, унутранай прасветленасці, адасобленасці ад знешняга свету, адсутнасці ўсякіх жаданняў. Выявы Буды (настаўніка, акружанага сваімі вучнямі) ў стане нірваны — папулярны сюжэт будыйскага выяўленчага мастацтва. Літаратура ---------- * Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік / Уклад. Э. Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6

**Помнік Кірылу Тураўскаму** — помнік у г. Тураве Гомельскай вобласці. Усталяваны 11 мая 1993 года на Замкавай гары на беразе ракі Прыпяць у гонар царкоўнага дзеяча і асветніка Кірылы Тураўскага. Аўтары — скульптар Міхаіл Інькоў, архітэктар М. І. Лук’янчык. Вышыня помніка — 7 метраў. Аснова кампазіцыі — сяміметровы крыж незвычайнай візантыйскай формы. З крыжом злучана постаць асветніка. Ён выступае наперад, падняўшы галаву. Рукі сагнуты на ўзроўні грудзей, у левай — кніга з крыжам на вокладцы, жэст правай накіраваны на кнігу. Вакол галавы — німб. Справа, побач з кнігай, надпіс: «Святы Кірыла Біскуп Тураўскі». Ён выкананы ў тэхніцы выбівачкі (бетон, пакрыты меддзю). Тураўскае замчышча з помнікам Зноскі ------ 1. 1 2 3 Помнік Кірыле Тураўскаму Спасылкі -------- Ад Скарыны да Касьцюшкі — svaboda.org *

**Даманіят** — група з 9 ненаселеных астравоў у Аравійскім моры каля ўзбярэжжа Амана. Займае тэрыторыю 1 км². Геаграфія і прырода ------------------- Астравы месцяцца ў 14,5 км ад Аравійскага паўвострава. Клімат сухі трапічны. Паверхневых вадацёкаў няма. З'яўляюцца важным месцам для размнажэння чарапах. Навакольныя воды адрозніваюцца багаццем марской фаўны. Сустракаюцца рэдкія віды каралаў, акулы, скаты. Ахова ----- У 1996 г. астравы Даманіят абвешчаны нацыянальным запаведнікам. Эканоміка --------- Астравы Даманіят наведваюцца турыстамі. Лічацца адным з найлепшых месцаў у Амане для нырання з аквалангам. Спасылкі -------- * Project Daymaniyat Islands Архівавана 5 сакавіка 2016. * THE SAWADI AND DAYMANIYAT ISLANDS

**Ілінойскі дзяржаўны ўніверсітэт** (англ.: Chicago State University) — амерыканская дзяржаўная вышэйшая навучальная ўстанова са статусам даследчага ўніверсітэта, якая месціцца ў горадзе Нормал у штаце Ілінойс, ЗША. Агульная характарыстыка ----------------------- Універсітэт быў заснаваны ў 1857 годзе як Ілінойскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт і з'яўляецца старэйшым дзяржаўным універсітэтам Ілінойса. Універсітэт робіць акцэнт на педагогіцы і прызнаны адной з дзесяці буйнейшых ВНУ ў ЗША па падрыхтоўцы настаўнікаў. Ён класіфікуецца як доктарскі ўніверсітэт з высокай даследчай актыўнасцю. Структура --------- * Каледж прыкладных навук і тэхналогій * Каледж мастацтваў і навук * Каледж бізнесу * Каледж адукацыі * каледж выяўленчага мастацтва * Каледж медсястрынства Гл. таксама ----------- * Спіс універсітэтаў штата Ілінойс Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх * Афіцыйная інтэрнэт-старонка ўстановы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Пешт. Будапешт: злева — Пешт, справа — Буда, у цэнтры востраў Маргіт на Дунаі **Пешт** (венг.: Pest, славацк.: Pešť) — усходняя, раўнінная частка Будапешта, якая займае каля 2/3 тэрыторыі горада. Ад іншай часткі горада, Буды, Пешт аддзелены Дунаем. У Пешце знаходзіцца значная частка славутасцей Будапешта, уключаючы Венгерскі парламент, плошчу Герояў і праспект Андрашы. Часам у венгерскай мове слова *Пешт* выкарыстоўваецца замест *Будапешт* для абазначэння сталіцы краіны. Этымалогія ---------- Ланцуговы мост Сечэні, які злучае Буду і Пешт Назва «Пешт» мае славянскае паходжанне і роднасная сучаснаму беларускаму «печ». Магчыма, гэта звязана з тым, што ў пячорах, размешчаных у раёне Пешта, разводзілі агонь. Гісторыя -------- Пешт як незалежны горад згадваецца ўпершыню ў 1148. У старажытнасці на месцы Пешта былі кельцкія і рымскія паселішчы. Паводле звестак, якія прыводзіць арабскім гісторыкам Абу-Алі Ахмедам бен-Амар Ібн-Дастам, горад заснаваны волжскімі булгарамі білярамі на чале з князем Хесенам, якія перасяліліся ў 970 г. з Волгі ў Венгрыю. Горад становіцца важным эканамічным цэнтрам у XI—XIII стагоддзях. У 1241 г. разбураны мангольскімі заваёўнікамі, але неўзабаве быў адбудаваны нанова. У 1849 быў пабудаваны першы мост праз Дунай, які звязаў Пешт з Будай. У 1873 у выніку аб'яднання гарадоў Пешт, Буда і Обуда на карце з'явіўся горад Будапешт. Гл. таксама ----------- * Будапешт * Буда * Обуда * Медзье Пешт * Маціца сербская Зноскі ------ 1. ↑ Adrian Room (2006). *Placenames of the World*. McFarland & Company. c. 70. ISBN 0786422483. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме **Пешт у Будапешце**

**Юрыдычны факультэт Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта** — адна з найстарэйшых і вядучых у Расіі прававых школ, а таксама адзін з найбуйнейшых навукова-даследчых цэнтраў Расійскай Федэрацыі. Дэкан факультэта — Сяргей Бялоў. Факультэт займае будынак на 22-й лініі Васільеўскага вострава, а таксама некалькі малых карпусоў — на 23-й лініі і Вялікім праспекце Васільеўскага вострава. У будынку на 22-й лініі Васільеўскага вострава размяшчаецца Галіновы аддзел Навуковай бібліятэкі імя М. Горкага СПбДУ, якая з’яўляецца захавальніцай аднаго з лепшых спецыялізаваных фондаў краіны. Гісторыя -------- Ідэя стварэння юрыдычнага факультэта Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта належыць Пятру I. У студзені 1724 года імператар выдаў Указ аб заснаванні ў Санкт-Пецярбургу Акадэміі навук і ўніверсітэта. У 1760 годзе па рэкамендацыі і патрабаванню рэктара М. В. Ламаносава прафесарам права ва ўніверсітэце стаў акадэмік Г. Ф. Федаровіч. Юрыдычны факультэт па колькасці навучэнцаў быў найбуйнейшым у Пецярбургскім універсітэце. У адноўленым у 1819 годзе па ўказе Аляксандра I універсітэце з 24 студэнтаў, 13 былі юрыстамі, а на 1 студзеня 1894 года ва ўніверсітэце лічылася 2675 студэнтаў, з іх палова, 1335 чалавек — на юрыдычным факультэце. Паколькі навуковая школа факультэта лічыла недапушчальнай узурпацыю паліцэйскага права, якое належыць усяму народу, якой б там не было групай, у тым ліку, прафесійнай паліцэйскай сілай і палітычнай партыяй (у адпаведнасці з ідэямі гэтай школы ў 1917 годзе паліцыя была перайменавана ў міліцыю), а Савецкая ўлада на практыцы прытрымлівалася процілеглых пазіцый, на факультэт абрынуліся рэпрэсіі, і ў 1930—1944 гадах у складзе Ленінградскага ўніверсітэта не было юрыдычнага факультэта. Яго аднавілі адразу ж пасля зняцця нямецкай блакады. Дэканы ------ | | | | --- | --- | | Дарэвалюцыйны перыяд* М. А. Балуг’янскі (1819) * П. Д. Лодзій (1819—1825) * М. А. Пальмін (1825—1827) * В. В. Шнейдэр (1827—1832) * М. І. Бутырскі (1832—1835) * Я. В. Урангель (1835—1838) * І. І. Іваноўскі (1838—1844, 1863—1871) * А. І. Краніхфельд (1844—1847) * К. А. Няволін (1847—1856) * П. Д. Калмыкаў (1856—1860) * С. М. Усаў (1859) * І. Я. Горлаў (1860—1863) * С. В. Пахман (1873—1876) * Ю. Э. Янсан (1876—1882, 1884—1887) * М. Л. Дзювернуа (1882—1884) * М. Д. Сергееўскі (1887—1888) * В. І. Сергеевіч (1888—1897) * І. Я. Файніцкі (1897—1899) * В. А. Лебедзеў (1899—1901) * Д. Д. Грым (1901—1904, 1906—1910) * І. А. Іваноўскі (1904—1905, 1918) * Л. І. Петражыцкі (1905—1906) * І. А. Пакроўскі (1910—1912) * М. М. Розін (1911—1912, 1916—1917) * А. Х. Гольмстэн (1912) * У. А. Удзінцаў (1913—1916) | 1920-я гады* д.г.н. М. В. Серабракоў — дэкан факультэта грамадскіх навук (1923−1925) і факультэта савецкага права (1925—1930) З 1944 года* акад. А. В. Венядзіктаў (1944—1949) * С. І. Ігнатаў (1949—1954) * д.ю.н. Б. Б. Чарапахін (1954—1957) * д.ю.н. Г. І. Пятроў (1957—1961) * д.ю.н. А. І. Каралёў (1961—1963, 1982—1993) * д.ю.н. С. А. Малінін (1963—1964) * д.ю.н. Н. С. Аляксееў (1964—1977) * д.ю.н. В. З. Лукашэвіч (1977—1982) * д.ю.н. В. С. Прохараў (1993—1998) * член-кар. РАН Н. М. Кропачаў (1998—2010) * д.ю.н. Н. А. Шавялёва (2010—2014) * да.ю.н. С. А. Бялоў (з 2015) | Адукацыйны працэс ----------------- Факультэт рэалізуе шматступенную сістэму навучання: * першая ступень — падрыхтоўка бакалаўраў; * другая ступень — падрыхтоўка магістраў па выбранай магістарскай праграме; * трэцяя ступень — падрыхтоўка аспірантаў. Для абітурыентаў, якія жадаюць атрымаць другую вышэйшую адукацыю, у СПбДУ рэалізуецца праграма бакалаўрыята па юрыспрудэнцыі для асоб з вышэйшай адукацыяй. Студэнты адукацыйнай праграмы па кірунку юрыспрудэнцыя атрымліваюць комплексныя тэарэтычныя веды па ўсіх галінах права, а таксама сумежных дысцыплінах: эканоміцы, паліталогіі, сацыялогіі, гісторыі і інш. Акрамя таго, выпускнікі атрымліваюць практычныя навыкі для далейшай працы ў заканадаўчай і праваахоўнай сферах, адвакатуры, у органах дзяржаўнай улады і юрыдычных кампаніях. Зала № 5 Асноўныя дысцыпліны: адміністрацыйнае права, канстытуцыйнае права, цывільнае права, крымінальнае права, працоўнае права, экалагічнае права, праваахоўныя органы, фінансавае права, крыміналогія, грамадзянскае працэсуальнае права, падатковае права, міжнароднае права, камерцыйнае права, зямельнае права. Адукацыйны працэс забяспечваюць парадку 130 выкладчыкаў факультэта. З іх больш як 30 — прафесары, каля 70 — дацэнты, яшчэ 30 — старшыя выкладчыкі і асістэнты. Працуе аспірантура і дактарантура. Навучанне вядзецца на бюджэтнай і дамоўнай (платнай) аснове. Таксама ў СПбДУ рэалізуюцца адукацыйныя праграмы дадатковай адукацыі — павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі. Зноскі ------ 1. ↑ Дэкан Літаратура ---------- * *Бутенко Ю. В. Полянский Ф. М.* История кафедры гражданского права Санкт-Петербургского государственного университета Архівавана 8 жніўня 2018. / Ю. В. Бутенко, Ф. М. Полянский. // Правоведение. — 2005. — № 2. — С. 168—179. * Знаменитые студенты Санкт-Петербургского университета. Юридический факультет / Н. Г. Мацнева, Е. А. Яцук, О. В. Анисимов. СПб. 2012. * *Ростовцев Е. А. Баринов Д. А. Сосницкий Д. А.* Юридический факультет Императорского Санкт-Петербургского университета (1819—1917): опыт коллективной биографии // Вестник Санкт-Петербургского университета. Сер. 14: Право. 2015. Вып. 4. С. 112—127. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Юрыдычны факультэт Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта * Афіцыйны сайт факультэта Архівавана 28 сакавіка 2014. * Выпускнікі Юрыдычнага факультэта на сайце выпускнікоў СПбДУ * Віртуальная прыёмная Юрыдычнай клінікі СПбДУ | Факультэты Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта | | --- | | | * Біялагічны * Ваеннага навучання * Усходні * Вышэйшая школа журналістыкі і масавых камунікацый * Мастацтваў * Інстытут гісторыі * Матэматыка-механічны * Медыцынскі * Міжнародных адносін * Вышэйшая школа менеджменту * Інстытут навук пра Зямлю + геаграфіі і геаэкалогіі + геалагічны * Паліталогіі * Прыкладной матэматыкі — працэсаў кіравання * Псіхалогіі * Свабодных мастацтваў і навук * Сацыялогіі * Стаматалогіі і медыцынскіх тэхналогій * Фізічны * Філалагічны * Інстытут філасофіі * Інстытут хіміі * Эканамічны * Юрыдычны | | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | LCCN: n2002104852 |

**Ігнат Цэйзік** (1779 — 1860) — беларускі музыкант, скульптар, малявальшчык, гравёр і каліграф. Жыццяпіс -------- Нарадзіўся у маёнтку Лыскава (пад Ружанамі) ў сям’і каваля Міхала і Ганны Сабалеўскай (унук Якуба (прозвішча невядомае) — капітана гвардыі ВКЛ). У 1798 годзе закончыў тры класы школы, вучыўся у Віленскім ўніверсітэце жывапісу ў прафесара, доктара філасофіі (па меркаванні Соф’і Лач, даследчыцы з Беластока) Францішка Смуглевіча. Ад 1798 года Ігнат вучыўся на факультэце вытанчаных мастацтваў і літаратуры, у 1802 перайшоў на фізіка-матэматычны факультэт. Дыплом не атрымаў. Сябраваў з мастакамі Янам Дамелем, Язэпам Аляшкевічам, доктарам Юзэфам Лібошчыцам, вядомым матэматыкам таго часу Захарыем Нямчэўскім. Маючы здольнасці да каліграфіі, Ігнат паступіў на службу ў канцылярыю Віленскага ўніверсітэта. Загаловак дыплома (8—9 радкоў) каштаваў дзесяць і болей рублёў. Цэйзік быў аматарам тэатру. Віленскія тэатры пачатку ХІХ стагоддзя, у якіх апроч твораў сусветнай класікі («Рамэа і Джульета», «Атэла», «Эмілія Галоці» і «Скупы»), давалі спектаклі, што сцвярджалі эстэтычныя погляды Асветніцтва, былі «больш незалежныя ад цэнзуры, чым іншыя тэатры Расіі». У 1805 Цэйзік пабраўся шлюбам з паненкай Марыяй Качынскай і пераехаў у Слонім. Грашовая нястача абвастрылася. Справа «фальшываманетчыка Цэйзіка» ---------------------------------- Праз некаторы час Ігнат Цэйзік разам з усёй сям’ёй (з ім жылі яшчэ брат Фелікс і швагер Дамінік Тырка) змяніў месца жыхарства. Са слонімскага дома цесця Тамаша Качынскага ён перабраўся ў арандаваны пад Слуцкам фальварак Ханусаўшчызна. Там заклаў і даглядаў элітны сад ды вырабляў цацкі з гліны, раздаваў грошы жабракам і валацугам. Неўзабаве ў 1814 годзе на сядзібе Цэйзіка з’явіліся судовы прыстаў ды жандары. Быў зроблены вобшук. Жандары знайшлі ліставанне з віленчукамі і з мастаком Дамелем. А яшчэ друкарскае абсталяванне, фарбу і паперу для вытворчасці казначэйскіх білетаў. Ігната абвінавацілі ў прадукаванні фальшывых асігнацыяў імперыі на 65 000 рублёў. На Цэйзіка надзелі кайданкі і разам з памагатымі Феліксам і Дамінікам адвезлі ў вязніцу. Справа «фальшываманетчыка Цэйзіка» доўжылася не адзін год і мела на той час моцны розгалас. Дапытвалі ўвесь віленскі асяродак Ігната. Арыштаваных прывезлі ў Мінск. Прафесар матэматыкі Захарый Нямчэўскі праходзіў па справе ў якасці абвінавачанага. Мастак Ян Дамель быў сведкам, але атрымаў пяць гадоў высылкі ў Заходнюю Сібір. Пакаралі амаль усіх. Цэйзік збег 15 ліпеня 1819 года, і праз пэўны час з’явіўся ў Аўстрыі. Вырак суда: «Пажыццёвая катаржная праца на нерчынскім рудніку» яму быў вынесены завочна ў 1820 годзе. Праз некаторы час Цэйзік вырабіў дакументы на імя Якуба Чудоўскага і перабраўся на Падол. Арандаваў ва ўладаннях Чартарыйскіх фальварак, з усіх бакоў абкружаны лесам. Хутка паліцыя знайшла яго. На паўторным разглядзе справы Цэйзік заявіў, што дзейнасць яго не была накіравана на ўласнае ўзбагачэнне. Шкоды дзяржаве як сукупнасці грамадзянаў ён не зрабіў, бо фінансавая сістэма краіны, у якой цалкам уладарыць натуральная гаспадарка, задавольвае патрэбы толькі невялікай купкі абраных, блізкіх да адміністрацыі асобаў. Сваёй жа мэтай ён ставіў пабольшваць інфляцыю і тым самым паслабляць расійскую сістэму. І такім чынам працаваць на вызваленне зняволеных народаў, дамагаючыся аднаўлення Рэчы Паспалітай і вяртання ў дзеянне Канстытуцыі 3 мая. Ссылка ў Табольск ----------------- У Табольску Ігнат жыў законапаслухмяным жыццём. Мастацкі талент і апантаная працаздольнасць так спадабаліся тамтэйшай адміністрацыі, што адпраўку ў «нерчынскі руднік» замянілі на расканвойнае ўтрыманне ў Табольску. Знайшоўся нават дабрадзей Пётр Машынскі, з былых высланых, які з уласных сродкаў прызначыў мастаку стыпендыю. У Табольску Ігнат Цэйзік другі раз пабраўся шлюбам. Тут у яго нарадзілася двое сыноў, ён пабудаваў уласны дом. Яго выраб — дэкаратыўнае блюда (копія ў Цюменскім музеі) атрымаў цэсарэвіч Аляксандр (будучы Аляксандр ІІ), калі праязджаў праз Табольск. Усю дробную пластыку дэкаратыўна-ўжытковага характару — кубкі, вазы, блюды, шклянкі, цукроўніцы, статуэткі — Ігнат Цэйзік рабіў з гліны. Таксама, як і абразы, партрэты ды рэльефныя сюжэтныя кампазіцыі, якімі могуць ганарыцца музеі Чыты, Краснаярска, Табольска, Іркуцка, Масквы і Пецярбурга. Таксама яго працы захоўваюцца ў Музеі Нарадовым у Варшаве, Музеі Войска Польскага, Нацыянальным музеі Кракава, Віленскім мастацкім і Нацыянальным музеі Літвы, Нацыянальным музеі вытанчаных мастацтваў у Каўнасе. Зрабіў партрэт-барэльеф дзекабрыста Аляксандра Міхайлавіча Мураўёва (1801—1853), які зараз захоўваецца ў Інстытуце рускай літаратуры («Пушкінскім доме»). У 1840-я зноў пачынае займацца фальшываманетніцтвам, за што прыгавораны да прац у Акатуйскім рудніку, «пажыццёва прыкутым да вазка» з пародай. Пасля дзясятка гадоў працы пад зямлёй, у 1857 годзе Ігнат Цэйзік «па старасці» выйшаў з шахты і атрымаў дазвол на пасяленне ў Верхнядзвінску, а неўзабаве і ў Іркуцку, дзе рабіў статуэткі Буды для мясцовых буратаў. Апрача таго ў Сібіры пачалася мода на мастака, яго тэракотавыя рэчы, ужытковыя, дэкаратыўна-ўжытковыя, а таксам мастацкія — абразы ды сюжэтныя пано — пачалі падрабляць «пад Цэйзіка» і тыражаваць іх. Лепшы з твораў Цэйзіка (шматпланава-кампазіцыйны тэракотавы аўтапартэт мастака) набыў высланы за ўдзел у нацыянальна-вызваленчым паўстанні 1863 года Козел-Паклеўскі. Зноскі ------ 1. ↑ Ignacy Julian Cejzyk // NUKAT — 2002.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q11789729'></a> 2. ↑ Ignacy Julian Cejzyk // MAK<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q105192847'></a> Спасылкі -------- * Бенвенута Чэліні з-пад Ружан / Новы Час | | | | --- | --- | | ⚙️   Генеалогія і некрапалістыка | Sejm-Wielki.pl | | Нарматыўны кантроль | GND: 1021375691 · ISNI: 0000 0003 6970 3962 · NUKAT: n2017181775 · VIAF: 248363507 |

| | | | --- | --- | | | *У гэтага паняцця ёсць іншае значэнне **германцы-юты***. | **Ю́ты** (саманазва: *Nuciu*) — індзейскі народ, карэнныя жыхары ЗША. Жывуць пераважна ў штатах Юта, Каларада, Невада і Арызона. Агульная колькасць (2010 г.) - 11 491 чал. Паходжанне ---------- Юты адносяцца да паўднёванумічнай групы юта-ацтэкскай моўнай сям'і. Яна сфарміравалася каля 4000 гадоў таму на памежжы сучасных ЗША і Мексікі. Самі юты лічаць, што здаўна насялялі ўсходнія адгор'і Скалістых гор, паколькі ня маюць міфаў і легенд пра міграцыю продкаў. Яны займалі тэрыторыі штатаў Юта, Каларада, Ваёмінг, усход Невады, поўнач Нью-Мексіка і Арызоны. Аднак археолагі сцвярджаюць, што юты пачалі рассяленне на плато Каларада не раней за 1 - 2 тысячы гадоў таму. Імклівае пашырэнне іх этнічнага арэала адбылося толькі ў XII - XV стст. што, магчыма, было звязана з заняпадам старажытных пуэбла. Да моманта першага кантакта з еўрапейцамі, яны падзяляліся на 12 тэрытарыяльных груп. Паходжанне назвы **юты** дакладна ня высветлена. Яно было дадзена ютам суседнімі народамі. Напрыклад, каманчы называлі іх *Yu Hta*, а хопі — *Yota*. Самі юты называюць сябе *Nuciu*, літаральна "людзі" або "народ". Гісторыя -------- Бітва ютаў з шаенамі Да кантактаў з еўрапейцамі асноўнымі заняткамі ютаў былі пешае вандроўнае паляванне, збіральніцтва і рыбалоўства. У канцы XVII ст. усходнія юты асвоілі конегадоўлю і ператварыліся ў конных паляўнічых на бізонаў. Заходнія юты доўгі час працягвалі традыцыйны лад жыцця і асвоілі конегадоўлю бліжэй да XIX ст. Мабільнасць, якую атрымалі воіны ютаў дзякуючы коням, давала ім магчымасць рабіць паспяховыя рэйды супраць суседзяў. Палонных яны прадавалі ў якасці рабоў іспанскім каланістам. Пасля міграцыі на захад мармонаў у 1847 г. сітуацыя карэнным чынам змянілася. З 1849 г. пачаліся ўзброеныя канфлікты на тэрыторыі Юты. Заходнія юты былі саслаблены эпідэміяй воспы, пацярпелі паражэнне і былі ў 1864 г. пераселены на паўночны ўсход гэтага штата. Усходнія юты імкнуліся падтрымліваць мірныя адносіны з ЗША, заключалі з імі пагадненні, удзельнічалі ў сумесных войнах супраць апачы і наваха. У 1878 г. амерыканскі агент па справах індзейцаў Натан Мікер паспрабаваў дамагчыся рэформ, што павінны былі садзейнічаць аселасці і ўкараненню земляробчых традыцый. Але яго дзеянні выклікалі незадаволенасць з боку правадыроў. Гэта супала са спробамі амерыканскіх каланістаў выціснуць ютаў з найбольш прыдатных для пасялення зямель Каларада. У выніку 29 верасня 1879 г. юты напалі на Н. Мікера, забілі яго і 10 супрацоўнікаў, а жанчын і дзяцей узялі ў палон у якасці заложнікаў. Частка ютаў не падтрымала забойства амерыканскага агента і садзейнічала вызваленню заложнікаў. У 1880 г. Кангрэс разгледзеў інцыдэнт і прыняў рашэнне аб выдаленні ютаў з 49 000 км² занятых імі тэрыторый. У 1881 г. перасяленню ў рэзервацыі былі падвергнуты нават тыя, хто выступаў супраць узаемных ваенных дзеянняў. Працэс перасялення ютаў у рэзервацыі доўжыўся да 1897 г. У нашы дні існуюць тры галіны ютаў — паўночная, паўднёвая і горная. Яны вызнаюцца на федэральным узроўні як нацыі і маюць унутраную аўтаномію. Асноўныя сучасныя заняткі — сельская гаспадарка, абслугоўванне турыстаў, праца ў энергетычнай прамысловасці. Культура -------- Асноўнымі заняткамі ютаў здаўна былі паляванне і збіральніцтва. На рэках Каларада і на Салёным возеры займаліся рыбалоўствам. Ужо да кантактаў з еўрапейцамі яны гандлявалі абсідыянам. З сярэдзіны XVII ст. прадавалі іспанцам футра, скуры дзікіх жывёл і рабоў. Традыцыйныя рамёствы — вытворчасць плеценых тканін, караляў, керамікі. Большасць рамесных заняткаў лічацца жаночай справай. Асноўнай сацыяльнай адзінкай з'яўлялася сям'я. Яна магла быць малой нуклеарнай, але часцей ўключала старых сваякоў і маладыя сем'і. Юты аддавалі перавагу палігінічным шлюбам. Яны практыкавалі частыя разводы, прычынамі якіх маглі быць бясплоддзе, няслушнасць, несумяшчальнасць. Прычым, дзеці заставаліся з маці. Сям'я канцэнтравалася вакол жанчыны, аднак на чале поўных сем'яў заўсёды стаялі мужчыны. Адлік сваяцтва вёўся па мужчынскай лініі. Маёмасць пасля смерці спальвалася, таму перадача спадчыны практычна не сустракалася. Сем'і аб'ядноўваліся ў вандроўныя групы, што ладзілі часовыя паселішчы з вікіяпаў і тыпі. Яны ў сваю чаргу ўваходзілі ў склад большых па памерах тэрытарыяльных груп, што аб'ядноўваліся ў зімовы перыяд. На чале груп стаялі выбраныя правадыры. У ўсходніх ютаў інстытут правадыроў узмацніўся ў выніку войн з суседзямі. Яны з'яўляліся ў першую чаргу ваеннымі лідарамі. У заходніх ютаў правадыры адыгрывалі ў большасці рытуальную ролю. Паміж рознымі групамі ютаў маглі ўспыхваць канфлікты. Яны асабліва яскрава праявіліся пасля перасялення ў рэзервацыі, калі назіралася канкурэнцыя за зямлю і размеркаванне федэральнай дапамогі. Юты знакаміты сваімі рытуальнымі спевамі і танцам мядзведзя. Захаваліся шматлікія старажытныя петрогліфы і піктаграмы. Рэлігія ------- Традыцыйная рэлігія ютаў мела рысы анімізму і політэізму. Яны верылі ў існаванне душы, звышнатуральных істот, багоў і духаў. Найбольш важную ролю адыгрываў бог *Senawahv*. Асноўным спосабам шанавання багоў быў рытуальны танец. Двойчы на год юты збіраліся для сумесных танцаў мядзведзя і сонца. Меліся шаманы, што займаліся лекаваннем. У нашы дні частка прыхільнікаў традыцыйнай рэлігіі — пеётысты. Акрамя таго, ёсць вернікі-хрысціяне, у тым ліку мармоны. Зноскі ------ 1. ↑ The American Indian and Alaska Native Population: 2010 2. ↑ Ute Creation Story Архівавана 25 студзеня 2017. 3. ↑ History of the Southern Ute 4. ↑ History: The Northern Utes 5. ↑ Ute Indians Архівавана 23 верасня 2006. 6. ↑ THE UTES 7. ↑ The Meeker Massacre Архівавана 12 лютага 2017. 8. ↑ Brandilyn Denison, REMOVE, RETURN, REMEMBER: MAKING UTE LAND RELIGION IN THE AMERICAN WEST 9. ↑ Ute - Economy 10. ↑ Ute - Marriage and Family 11. ↑ Ute - Sociopolitical Organization 12. ↑ The Ute Indians Religion 13. ↑ Religion Of The Utes **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 кастрычніка 2020. Праверана 21 сакавіка 2017. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Юты (індзейцы) на Вікісховішчы | * Ute Indian Tribe * Southern Ute Indian Tribe * Ute facts, information, pictures * Ute: Countries and Their Cultures

Для народнай музыкі Венгрыі характэрна узаемадзеянне старажытна-ўсходняй асновы (пентатоніка  (руск.) (бел.) і больш позніх уплываў (гемітоніка, мажора-мінор). З X ст. вандроўныя спевакі-казачнікі прытрымліваліся традыцыі язычніцкіх эпічных спеваў. У XI ст. з прыняццем каталіцтва, на тэрыторыі Венгрыі пашырыліся грыгарыянскія спевы. З XIII ст. сярод венгерскіх народных інструментаў рог, фуруя (род флейты), больш познія — духавыя валынка (дуда), тарагата; струнныя кабза, скрыпка, лютня, цытра, цымбалы. З XV ст. ў Венгрыі развівалася заходне-еўрапейская прыдворная культура: сольныя спевы ў суправаджэнні лютні і скрыпкі, вакальна-інструментальныя капэлы; каралеўская капэла ў Будзе была адна з лепшых у Еўропе. З XVI ст. вядомыя свецкія музычныя творы на венгерскія тэксты, апублікаваныя ў зборніках Ш. Тынадзі  (руск.) (бел. (1554) і Б. Бакфарка (1553, 1565). У XVII—XVIII стст. у рэзідэнцыях аўстра-венгерскіх арыстакратаў ствараліся аркестры, у 1761—1790 гг. аркестрам князёў Эстэрхазі кіраваў Ё. Гайдн. Фарміраванне нацыянальнага стылю адбывалася ў рамках стылю вербункаш (канец XVIII ст.), развітога ў творчасці скрыпачоў-віртуозаў і кампазітараў Я. Біхары  (руск.) (бел. Я. Лаваты  (руск.) (бел. А. Чэрмака  (руск.) (бел. кіраўнікоў цыганскіх аркестраў і тэатральных труп. Уплыў вербункаша відавочны ў першых венгерскіх операх І. Ружычкі  (ням.) (бел. («Уцёкі Белы» і «Кемень Шыман», 1822), А. Бартаі  (ням.) (бел. («Аўрэлія», 1837; «Хітрасць», 1839), М. Рожавёльдзі  (англ.) (бел. («Шукальнікі скарбу з Вішэграда», 1839), у операх Ф. Эркеля на тэмы нацыянальна-вызваленчага руху («Ласла Хуньядзі», 1844; «Банк бан», 1852; «Дзьёрдзь Дожа», 1867). Сярод музыкантаў-рамантыкаў XIX ст. віртуозы-скрыпачы Э. Рэменьі  (руск.) (бел. Е. Хубаі, а таксама Ё. Ёахім і Л. Аўэр, якія пачалі творчую дзейнасць у Венгрыі. Вяршыня развіцця венгерскай музыкі XIX ст. асабліва праграмнага сімфанізму, — творчасць Ф. Ліста. На пачатку XX ст. вядомасць набылі аперэты Ф. Легара, І. Кальмана, які унёс у аперэту элементы венгерскай песенна-танцавальнай мелодыкі. Развіццё венгерскай музыкі першай паловы XX ст. звязана з імёнамі Б. Бартака і З. Кодая. Сярод буйнейшых сучасных кампазітараў П. Кадаша. Д. Ранкі  (руск.) (бел. А. Сёлёшы  (руск.) (бел. Ш. Балаша  (венг.) (бел. Д. Лігеці, Ж. Дурка  (руск.) (бел.. Сусветную вядомасць набылі балеты Бартака («Драўляны прынц», 1917; «Цудоўны мандарын», 1919), а таксама оперы Ш. Сокалаі  (руск.) (бел. («Крывавае вяселле», 1964) і Э. Петравіча  (венг.) (бел. («C’est la guerre  (венг.) (бел.», 1962). Сярод выканаўцаў дырыжоры А. Нікіш, Я. Ферэнчык, піяністы А. Фішэр  (руск.) (бел. З. Кочыш  (руск.) (бел. спевакі М. Базілідэс, Д. Меліш  (венг.) (бел. Э. Хазі  (руск.) (бел.. Праводзяцца міжнародныя конкурсы выканаўцаў і кампазітараў, у т.л. Фестываль імя Б. Бартака (з 1948). У Будапешце працуюць: Венгерскі оперны тэатр, Будапешцкі сімфанічны аркестр, Саюз венгерскіх музыкантаў (з 1949), Інстытут музыказнаўства пры Венгерскай акадэміі навук (з 1969), Вышэйшая музычная школа (з 1919), кансерваторыя імя Б. Бартака, Музей музыкі (з 1986) і інш. Літаратура ---------- * Венгрыя. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4). Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музыка Венгрыі | ⛭Краіны Еўропы: Музыка | | --- | | * Азербайджан¹ * Албанія * Андора * Аўстрыя * Балгарыя * Беларусь * Бельгія * Боснія і Герцагавіна * Ватыкан * Венгрыя * Вялікабрытанія * Германія * Грузія * Грэцыя * Данія * Ірландыя * Ісландыя * Іспанія * Італія * Казахстан² * Кіпр¹ * Латвія * Літва * Ліхтэнштэйн * Люксембург * Малдова * Мальта * Манака * Нарвегія * Нідэрланды * Партугалія * Паўночная Македонія * Польшча * Расія² * Румынія * Сан-Марына * Сербія * Славакія * Славенія * Турцыя² * Украіна * Фінляндыя * Францыя * Харватыя * Чарнагорыя * Чэхія * Швейцарыя * Швецыя * Эстонія | | Залежныя тэрыторыі | | * Азорскія астравы * Аландскія астравы * Гернсі * Гібралтар * Джэрсі * Востраў Мэн * Фарэрскія астравы * Шпіцберген * Ян-Маен | | Непрызнаныя і часткова прызнаныя дзяржавы | | * Абхазія¹ * Косава * Паўднёвая Асеція¹ * Прыднястроўе | | ¹ Часткова або цалкам у Азіі, у залежнасці ад праведзенай мяжы (en) ² У асноўным у Азіі | | ⛭ Венгрыя у тэмах | | --- | | Гісторыя | Каралеўства Венгрыя · Асманская Венгрыя · Аўстра-Венгрыя · Транслейтанія · Венгерская савецкая рэспубліка · Венгерская дзяржава · Венгерская народная рэспубліка · Кіраўнікі Венгрыі | | | Сімвалы | Герб • Сцяг • Гімн | | Палітыка | Дзяржаўны лад • Канстытуцыя • Парламент • Прэзідэнт • Урад • Знешняя палітыка | | Узброеныя сілы | Паветраныя сілы · Сухапутныя войскі | | Эканоміка | Валюта • Турызм (нацыянальныя паркі • сусветная спадчына) • Транспарт | | Геаграфія | Сталіца • Адміністрацыйны падзел • Гарады • Рэгіёны | | Таварыства | Насельніцтва • Мовы • Навука • Адукацыя • Спорт • Рэлігія | | Сувязь | Тэлефонная • Інтэрнэт • Радыё • Тэлебачанне • СМІ • Пошта (гісторыя і маркі) | | Культура | Кінематограф • Літаратура • Музыка • Балет • Святы • Архітэктура • Кухня | | **Партал «Венгрыя»**  •  **Праект «Венгрыя»** |

**Свята-Пакроўская царква** — мураваны праваслаўны храм у горадзе Мінску. Пабудавана паводле праекта архітэктараў М. Дзятко і А. Арцюхіна. Пры храме дзейнічаюць нядзельная школа, брацтва ў імя архістратыга Міхаіла. Гісторыя -------- Паводле царкоўнага падання, на гэтым месцы, у маёнтку Крупцы, у 1612 годзе адбылося цудоўнае яўленне ў тутэйшай крыніцы абраза «Маці Божая», у сувязі з чым была пастаўлена аднайменная капліца. У 1856 годзе намаганнямі мінскага губернатара Ф. М. Шклярэвіча замест капліцы ўзведзена царква (зруйнавана ў 1936 годзе). У 1997 годзе закладзены новы храм на месцы разбуранага. У 2007 годзе мітрапалітам Мінскім і Слуцкім Філарэтам учынены чын асвячэння царквы. Архітэктура ----------- Храм набыў арыгінальную аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю, развітую па папярочнай планіровачнай восі. Цэнтрычны кубападобны аб’ём завершаны высотнай 3-яруснай 8-граннай вежай-званіцай з цыбулепадобным купалам. Па баках далучаны прамавугольныя са скошанымі франтальнымі гранямі ніжэйшыя крылы прыдзелаў, з тыльнага — паўкруглая апсіда. Грані цэнтральнага аб’ёму завершаны арачнымі закамарамі, крапаваны шырокімі аркамі, прарэзаны прамавугольнымі на 1-м і арачнымі на 2-м ярусах аконнымі праёмамі. Літаратура ---------- * Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; маст.: З. Э. Герасімовіч, У. П. Свентахоўскі. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 653 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0389-4. Зноскі ------ 1. ↑ Свята-Пакроўская царква (Мінск) **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 30 кастрычніка 2019. Праверана 30 кастрычніка 2019. 2. ↑ Пакроўская царква Архівавана 4 жніўня 2020. Спасылкі -------- * Свята-Пакроўская царква (Мінск) на сайце Глобус Беларусі (руск.) *

Замак і палац у Будзе (Будапешт) як спалучэнне гістарычных эпох і стыляў. Парламент у Будапешце — шэдэўр венгерскай архітэктуры эпохі гістарызму; заканадаўчы орган краіны і сімвал горада Стылявыя кірункі **Архітэктуры Венгрыі** фарміруюцца з прыходам венгерскіх качавых плямёнаў у 895 годзе. На працягу сваёй гісторыі Венгрыя не раз, і даволі істотна, мяняла мяжы сваёй тэрыторыі. У часы найбольшага пашырэння ў XII — ХV стст. яна ўключала тэрыторыі сучасных Славакіі, Закарпацкай Украіны, Трансільваніі і Харватыі з выхадам да Адрыятыкі. Улічваючы гэта, некаторыя помнікі венгерскай архітэктуры могуць разглядацца ў кантэксце развіцця архітэктуры іншых краін. Гісторыя -------- Паўднёвая частка Эстэргамскага замка Венгерскія качавыя плямёны, якія прыйшлі з усходу ў 895 годзе, на мяжы IX — X стагоддзяў аселі ў далінах рэк Дуная і Цісы, на тэрыторыі былой рымскай правінцыі Паноніі, стварыўшы тут сваю дзяржаву. На гэтых землях яны сустрэлі славянскае, аварскае насельніцтва, прадстаўнікоў плямёнаў германцаў, а таксама дзяржаву, што называлася Вялікай Маравіяй. Ва ўсіх з іх венгры часта запазычвалі прыёмы ў будаўніцтве і архітэктурна-горадабудаўнічую культуру, заснаваную на рымскай спадчыне. Аднак, нават калі венгерскія гарады вырасталі на развалінах рымскіх (Шопран, Дэбрэцэн), або каля іх (Буда), яны не паўтаралі старую планіровачную структуры. Асноўныя гарады — Вішэград, Шарашпатак, Буда — мелі замкі, цэнтральныя плошчы нерэгулярнага плана з саборам і могілкамі, былі абнесены абарончымі сценамі. Першымі каралеўскімі сталіцамі былі Эстэргам, Секешфехервар, а з сярэдзіны XIII стагоддзя — Буда. Каля 1000 года пры каралі Іштване I Венгрыя прыняла хрысціянства. Качавыя венгры ў той час не мелі горадабудаўнічых і архітэктурных традыцый. Таму ў краіну запрасілі бенедыкцінцаў, якія ўзялі ў свае рукі не толькі духоўна-адукацыйныя справы, але і сферу архітэктуры. Менавіта бенедыкцінскія будаўнічыя арцелі ўвялі ў Венгрыі развіты тып каталіцкага храма — трохнефную базіліку з заходнім фасадам, фланкаваным дзвюма вежамі. Акрамя таго, Венгрыя як пераемніца Мараўскай дзяржавы стала спадчынніцай яе архітэктурных традыцый, у прыватнасці ў будаўніцтве цэнтрычных храмаў — ратонд і тэтраконхаў. Перыядызацыя ------------ ### Раманская эпоха — XI — сярэдзіны XIII стст. Кафедральны сабор у Печы Пажар у Секешфехерварскай базіліцы. Ілюстраваная хроніка Для раманскай эпохі характэрна праца архітэктурных арцеляў з поўначы Італіі (з Ламбардыі), якія пабудавалі дзве самыя значныя базілікі часоў Іштвана I (1000—1038) — у Секешфехервары  (англ.) (бел. і Печы, з драўлянымі перакрыццямі (храмы не захаваліся). Сабор  (англ.) (бел. у Секешфехервары выкарыстоўваўся як месца каранацыі і пахавання венгерскіх каралёў, таму меў багатае ўбранства з мазаікамі на залатым фоне па візантыйскіх узорах. Кафедральны сабор у Печы, завершаны пасля 1064 года, ўяўляў сабой трохапсідную базіліку, усходні і заходні фасады якой фланкіравалі па дзве высокія вежы. Сабор  (польск.) (бел. у Калачы канца XII стагоддзя мае французскі бенедыкцінскі план: гэта трохнефная базіліка з трансептам, паўкруглым хорам, дэамбулаторыем, вянком капэл і вельмі развітым перспектыўным парталам на галоўным фасадзе. Царква цыстэрцыянскага кляштара ў Белапатфальве З пачатку XIII стагоддзя вядучую ролю ў архітэктуры пачынае адыгрываць Ордэн цыстэрцыянцаў, а ламбардскі ўплыў выцясняецца французскім. Прыкладам гэтага з'яўляецца раманская царква цыстэрцыянскага кляштара  (польск.) (бел. ў Белапатфальве  (руск.) (бел. 1232 года — трохнефная базіліка з трансептам і прамавугольным прэзбітэрыем, без веж, з перспектыўным парталам і акном-ружай над ім (цыстэрцыянцы ў сваіх храмах пазбягалі веж). Царква бенедыкцінскага абацтва ў Яку Выдатны помнік венгерскай раманікі — царква  (венг.) (бел. бенедыкцінскага абацтва ў Яку  (англ.) (бел. каля Сомбатхея ў 1220 годзе — трохнефная базіліка без трансепта, завершаная з усходу трыма паўкруглымі апсідамі, з дзвюма вежамі з шатровым дах на заходнім фасадзе, паміж якімі размешчаны вельмі развіты перспектыўны партал з вімпергам. Фасады ўпрыгожаны аркатурнымі фрызамі (уплыў ламбардскай архітэктуры). Царква прэманстранцаў у Жамбеку Царква прэманстранцаў у Очы З 1220-х гадоў вялікі ўплыў у Венгрыі набыў Ордэн прэманстранцаў. Ім належалі царква кляштара  (венг.) (бел. ў Очы  (руск.) (бел. першай паловы XIII стагоддзя і царква  (венг.) (бел. Жамбеку  (руск.) (бел. 1221—1256 гг. ад якой захаваліся толькі руіны. Яна належыць да традыцыйнага для Венгрыі тыпу двухвежавых базілік, аднак мае рамана-гатычныя рысы, напрыклад, контрфорсы на фасадах, спічастыя форма арак, нервюрныя скляпенні. Асобная архітэктурна-мастацкая школа, заснаваная на французскай традыцыі, сфарміравалася ў XII стагоддзі ў горадзе Эстэргам, які развіваўся з Х стагоддзя як княжацкая, а з XII ст. — як каралеўская рэзідэнцыя. Прыкладам з'яўляецца партал Эстэргамскага сабора  (руск.) (бел. і каралеўская капэла, якая спалучае спічастасць арак, гатычныя нервюры, акно-ружу, раманскую скульптуру і мазаіку. Царква ў Эгрэдзі У сакральнай архітэктуры вядомы і іншыя віды храмаў — ратонды, тэтраконхі (могілкавая капэла XIII ст. ў Папацы  (венг.) (бел.), храмы агульнага тыпу з нефам, алтаром і вежай па восі заходняга фасада (царква  (венг.) (бел. першай паловы XIII ст. у Эгрэдзі  (руск.) (бел.). Апошні тып стаў кананічным для сельскіх храмаў. Разам ратонды і тэтраконхі паўплывалі на з'яўленне аналагічных храмаў у Польшчы і Чэхіі. Пад уплывам паўднёвагерманскіх узораў у Венгрыі будаваліся так званыя падвойныя капэлы — як у каралеўскім замку ў Эгеры канца XII стагоддзя, дзе дзве капэлы з алтарамі размешчаны адна над адной і злучаны хорамі, а таксама вялікай адтулінай у цэнтры: ніжняя капэла прызначалася для прыслугі, верхняя — для караля ці князя. Замак Шарашпатак Эстэргамскі замак Вішэградскі замак У XII—XIII стст. актыўна будуюцца каменныя замкі двух тыпаў: жылыя вежы, напрыклад, у Шарашпатаку  (венг.) (бел. (XIII ст.), каралеўскі замак  (венг.) (бел. у Эстэргаме (1180) з троннай залай, «залай Стэфана», капэлай; замкі з данжонамі, напрыклад, замак  (венг.) (бел. у Вішэградзе. У цэлым дамангольскі этап быў часам завяршэння фарміравання і найвышэйшага росквіту венгерскай архітэктуры. ### Гатычная эпоха — сярэдзіна XIII — сярэдзіна ХV стст Вежа царквы Марыі Магдаліны ў Будзе Сутычка з Залатой Ардой 1241 года з'яўляецца ўмоўнай храналагічнай мяжой паміж раманскім і гатычным этапамі ў культуры, уключаючы мастацтва і, у прыватнасці, архітэктуру на землях Венгрыі. Тым часам венгерскія каралі падтрымлівалі дынастычныя сувязі з французскім каралеўскім домам, што спрыяла французскім уплывам у архітэктуры. На працягу 1244 — 47 гг. у Венгрыі працаваў знакаміты французскі архітэктар гатычнай эпохі Вілар д`Анекур, пасля якога тут засталіся архітэктурныя праекты і вучні. Ад гэтай эпохі захавалася мала значных храмаў, што звязана з пазнйшымі турэцкімі разбурэннямі ХVI — XVII стагоддзяў: сабор Багародзіцы ў Будзе XIV-XV стагоддзяў, вежа царквы Марыі Магдаліны ў Будзе (1274), францысканская царква ў Шопране з залай капітула сярэдзіны XIV стагоддзя (трохнефны зальны храм з падоўжаным гранёным прэзбітэрыем). Аднак захавалася нямала сельскіх гатычных храмаў — у Матраверэбеі (1400; трохнефная базіліка з вежай) і аднанефная царква XV стагоддзя ў Ноградшап. Замак Дыяшдзёр Замак у Таце У эпоху готыкі замкі атрымалі рэгулярную форму, наблізіўшыся да тыпу канвента. Напрыклад, замак у Дыяшдзёр XV стагоддзя — з канвентам, чатырма вуглавымі вежамі, абнесены радам сцен з вежамі. Замак у горадзе Тата пачатку XV стагоддзя таксама належаў да тыпу канвента — у яго архітэктурных формах бачыцца моцны італьянскі ўплыў. З сярэдзіны XIV стагоддзя пачалася перабудова каралеўскага замка-палаца ў Вішэградзе. У часы кіравання караля Жыгімонта Люксембурга (1368—1437) лепш за ўсё развіваецца сталіца — горад Буда. Тут на гары над Дунаем пабудаваны новы каралеўскі палац (ад 1412 года), абнесены крапаснымі сценамі (захаваліся Паўднёвы бастыён, Вялікі барбакан і вежа з Вялікай брамай); такімі ж сценамі абносілі цэнтра горада. Стылістыка гэтай архітэктуры была пад моцным уплывам чэшскай позняй готыкі (кароль Жыгімонт быў родам з Прагі). Сілуэт тагачаснай Буды фарміравалі тры вышынныя дамінанты: вежы сабора (1470), дамініканскай царквы (1496) і царквы Магдаліны (1274). Для сярэдневяковай Венгрыі характэрны каменныя двухпавярховыя жылыя дамы з другім паверхам, якія навісаюць над першым дзякуючы аркатуры на кансолях. Яны размешчаны доўгім фасадам уздоўж вуліцы. У першым паверсе быў праезд на ўсю глыбіню будынка, з нішамі для сядзення (такія дамы захаваліся з XV ст. У Будапешце і Софране). Дзякуючы цесным сувязям з Італіяй, у венгерскай готыцы даволі рана з'явіліся рысы Рэнесансу. Аднак у ХV стагоддзі Венгрыя ўступае ў працяглую барацьбу з турэцкай экспансіяй, якая перашкодзіла развіццю краіны ў цэлым і архітэктуры ў прыватнасці. ### Рэнесанс — сярэдзіна ХV — пачатак ХVI стагоддзяў Рэнесанс у Венгрыі быў стылістыцы звязаны перш за ўсё з каралеўскім дваром Мацьяша Корвіна. У гэтай стылістыцы майстры, запрошаныя з Італіі, выконвалі невялікія пабудовы — грабніцы і табернаклі ў храмах. Замак і палац Ракацы ў Шарашпатаку Усяго ж у архітэктуры Венгрыі гэтага часу, асабліва ў царкоўнай, працягвалі дамінаваць формы готыкі, аднак нервюрны збор нярэдка ператвараецца ў дэкарацыі, навешаныя на цыліндрычнае скляпенне (царква Іштвана Батары ў Нірбатары (1488). У 1470 годзе Маціяш Корвін перабудаваў каралеўскі палац у Будзе, стварыўшы рэнесансны ўнутраны двор з аркадай (не захаваўся). Адначасова кіраўнік перабудаваў замочна-палацавы комплекс у Вішэградзе, які меў памеры ў плане 600 х 200 м, 350 памяшканняў і сумяшчаў стылістыку готыкі і рэнесансу (захаваўся ў руінах). Вядучым і добра захаваным помнікам гэтай эпохі з'яўляецца замак і палац Ракацы ў Шарашпатак 1534 — 67 гадоў (майстар Петэр Перэні) — чатырохвугольнага плана, з краевугольнымі вежамі і аркадным унутраным дваром. Вяршыняй спелага рэнесансу ў венгерскай архітэктуры з'яўляецца капэла архібіскупа Бакаца ў Эстэргаме (1507) — кубічная, увянчаная купалам, з тонкім рэнесансным дэкорам. Гэты перыяд быў нядоўгім і пакінуў пасля сябе мала помнікаў, улічваючы гістарычныя рэаліі: у 1526 годзе туркі перамаглі венгерскую армію ў бітве пад Могачам, а 1541 годзе — яны захапілі сталіцу краіны Буду і большую частку краіны. З тых часоў будаўнічая дзейнасць у Венгрыі замерла і працягвалася толькі на тэрыторыях Славакіі і Трансільваніі. У памяць пра тыя часы засталіся турэцкія лазні «Кіралі», Рудаш пабудаваныя ў Будзе (1566 — 70). ### Барока — канец XVII — канец XVIII стагоддзя. Палац Савойскага ў Рацкеве Архітэктура барока ў Венгрыі атрымала магчымасць развіцця толькі з 1686 года, калі пасля бітвы пад Венай (12 верасня 1683 года) Асманскую імперыю выцеснілі з Аўстрыі і Венгрыі. Апошняя ўвайшла ў склад Габсбургскай манархіі, і яе архітэктура развівалася ў адзінай стылістыцы з іншымі землям імперыі. Гэта стылістыка блізкая да так званага *дынамічнаму барока*, якое з Італіі распаўсюдзілася ў Цэнтральна-Усходняй Еўропе, аднак у Венгрыі яна прадстаўлена ў спрошчаным, некалькі правінцыйным варыянце. У той час тут будуюць перш за ўсё новыя храмы ў гэтай стылістыцы, а таксама замкі, сярод якіх пераважае адзін тып — прамавугольны ў плане, з чатырма вуглавымі вежамі (замак Ракацы ў Эгервары, перабудаваны ў 1712 — 13 гг. з замка XVI стагоддзя). У гарадах з'яўляюцца жылыя дамы з барочным дэкорам на фасадах (дому ў Секешфехервары, Будапешце). У Венгрыі ў той час працуюць італьянскія, аўстрыйскія і нямецкія майстры, у тым ліку і такія знакамітыя, як Іаган Лукас фон Гільдэбрант, Андрэас Меергофер. Этапнымі помнікамі стылю барока ў Венгрыі з'яўляюцца: * палац на развалінах каралеўскага замка ў Будзе, пабудаваны ў 1749 — 69 гадах па праекце знакамітага аўстрыйскага архітэктара Іагана Фішэра фон Эрлаха для размяшчэння ўніверсітэта-ваеннага штаба, а пасля — каралеўскай рэзідэнцыі; * палац прынца Яўгенія Савойскага ў Рацкеве 1702 года (працы архітэктара Гільдэбранта) — з характэрным для барока цэнтральна-сіметрычнай П-вобразнай кампазіцыяй галоўнага корпуса з бакавымі флігелямі і замкнёным курданёрам; * палац Гросалькавіч у Гёдзёлё 1744 — 47 гадоў (архітэктар А. Меергофер) — з вельмі пластычнай і параднай кампазіцыяй, у якой цэнтральная частка палаца ўвянчана масіўным купалам; * двухпавярховы палац Пецерфі (Крыстхаўз) у Пешце 1755 года (архітэктар А. Меергофер) са стылістыкай фасаднага дэкору, набліжанай да ракако. Свабоднай рэплікай парыжскага комплексу інвалідаў з'яўляецца дом інвалідаў (ратуша) у Будапешце (1727 — 35, архітэктар Антон Эрхард Марцінелі). Да лепшых барочных храмаў Венгрыі адносяцца: * Універсітэцкая царква ў Пешце архітэктара А. Меергофера (1722 — 42) — свабодная кампазіцыя на тэму рымскай базілікі Іль-Джэзу; * зальнага тыпу царква мінарытаў у Эгеры (1758 — 73) Маціяша Герлі; * двухвежавыя цэрквы Св. Стэфана ў Секешфехервары (1758 — 68), Св. Ігнація ў Дзьёры, у Таце і ў Ціхані сярэдзіны XVI і стагоддзя. ### Класіцызм: канец XVIII — першая палова XIX стст. Будапешцкі ланцуговы мост Класіцызм у Венгрыі не адзначыўся эпахальнымі архітэктурнымі тварэннямі. Менавіта ў гэты час актыўна забудоўваецца горад Пешт, які падзей быдзе аб'яднаны з горадам на іншым беразе Дуная — Будай, утварыўшы новую метраполію — Будапешт. Класічнае архітэктурнае аблічча Будапешта стварылі тры архітэктары — Міхай Полак (будынак Нацыянальнага музея), Ё. Хільда і М. Зітэрбарт. Архібіскупскі сабор у Эстэргаме Лепшым творам апошняга з'яўляецца галоўны корпус Камітата (абласнога савета) у Пешце 1841 года, фасад якога вырашаны ў выглядзе вялікага карынфскага ордара на аркадзе. Да класіцыстычнай стылістыкі адносіцца і знакаміты Ланцуговы мост у Будапешце 1839 — 49 гг. (аўтар праекта англічанін В. Кларк). Цікавым класіцыстычным храмам з'яўляецца рэфармацкая царква ў Сільвашварадзі (1837 — 41) архітэктара Ё. Хільда, якая ўяўляе сабой спрошчаную рэпліку рымскага Пантэона. Да гэтай жа класіцыстычнай стылістыкі, праўда з рэмінісцэнцыямі барока, належыць двухвежавы рэфармацкі храм у Дэбрэцэне 1805 — 23 гг. (архітэктары І. Талер і М. Печы). Выдатнай славутасцю венгерскага класіцызму з'яўляецца таксама архібіскупскі сабор у Эстэргаме, пабудаваны ў 1802 — 69 гады (архітэктары П. Кюнель і Я. Пак), з велічным васьмікалонным порцікам карынфскага ордара на галоўным фасадзе, магутным купалам, барабан якога падпяразаны каланадай, і дзвюма званіцамі з абодвух бакоў, злучанымі з асноўным аб'ёмам сабора манументальнымі аркамі. ### Гістарызм і эклектыка — другая палова XIX ст. Базіліка Св. Іштвана, Будапешт Гістарызм і эклектыка ў венгерскай архітэктуры дамінавалі на працягу другой паловы XIX стагоддзя. Гэта быў час нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння венграў, што яскрава праявілася ў архітэктуры, асабліва — у фарміраванні ансамбляў сталіцы — горада Будапешта, які з 1867 года стаў другой сталіцай Аўстра-Венгрыі. Асноўныя рысы гэтай эпохі — архітэктурнае суперніцтва з Венай. Па прыкладзе венскага Рынга ў Будапешце таксама была створана сістэма кальцавых бульвараў. У 1896 годзе ў Будапешце адкрыты першы ў кантынентальнай Еўропе метрапалітэн. Важным для прэстыжу нацыі праектам у канцы XIX — пачатку XX стст стала ўзвядзенне каралеўскага палаца на тэрыторыі Будайскага замка ў Будапешце па праекце архітэктараў М. Ібла і А. Гаўсмана (1890—1904 гг.) у характэрнай для тагачаснага аўстра-венгерскага афіцыёзу неарэнесанснай стылістыцы, з захаваннем барочнага палаца і рэштак гатычных будынкаў. Цэнтральны рызаліт увянчаны высокім неабарочным купалам, дзякуючы якому гэты будынак на гары стаў галоўнай дамінантай Будапешта. Будынак Будапешцкай оперы (злева), 1896 Сімваламі Будапешта таксама сталі два манументальных будынкі: купальная двухвежавая базіліка Св. Стэфана (1848—1905 гг, архітэктары І. Хільда і М. Ібл), вырашаная ў змяшанай рэнесансале-барочнай стылістыцы; і будынак парламента на набярэжнай Дуная (1885—1904 гг. архітэктар — І. Штэйндл) — у стылістыцы, якая спалучае формы неаготыкі, неабарока і неавізантыйскага стылю, з сіметрычным планам і бездакорна вырашанай функцыяй. Акрамя таго, этапнымі помнікамі архітэктуры Венгрыі гэтай эпохі, з'яўляюцца: * *Заходні вакзал* у Будапешце (1874— 77) — з метала-шкляным дэбаркадарам, выкананым па праекце фірмы знакамітага французскага інжынера Гюстава Эйфеля. * Канцэртная зала (казіно) «Вігада» ў Будапешце (1859 — 65 гг, архітэктар Ф. Фесль) — найбуйнейшы твор венгерскага рамантызму, якое аб'ядноўвае стылістыку раманскую, маўрытанскую і візантыйскую; * Оперны тэатр (Будапешцкая дзяржаўная опера) у стылістыцы «Рынгштрасэ»; пабудаваны ў 1873 — 84 гады па праекце архітэктара М. Ібла. Узорам познерамантычных стылізацый з'яўляецца Рыбацкі бастыён у Будапешце (1905) — адкрытая гістарычная дэкарацыя ў неараманскіх формах. У цэлым архітэктурнае аблічча Будапешта канчаткова сфарміраваўся менавіта ў гэты перыяд. ### Мадэрн: 1890—1914 Музей прыкладнога мастацтва, Будапешт Мадэрн у Венгрыі развіваўся як мясцовае, некалькі правінцыйнае адгалінаванне венскага сецэсіёну. У той жа час архітэктары малодшага пакалення — Э. Лехнер, Б. Лайта і інш. звярнуліся да пошукаў венгерскага нацыянальнага стылю ў архітэктуры. Асноўныя творы Е. Лехнеры: царква Св. Ладзіслава ў раёне Будапешт-Кебан (1894—1906), фасады якой абліцавалі каляровай маёлікай; Музей прыкладнога мастацтва (1893 — 96 гг), Геалагічны інстытут (1896 — 99 гг), Нацыянальны банк (1899—1902), дом паштовай ашчаднай касы (1901) — усё ў Будапешце. Іншыя тагачасныя яркія творы архітэктуры: тэатр імя Я. Арана (1909) і дом Рожэвальдзі пачатку XX ст. (архітэктар Б. Лайта), будынак банка Османскага (1906) — усё ў Будапешце, а таксама нямала даходных дамоў і асабнякоў там жа. Асобныя ўзоры венгерскага мадэрну ёсць і ў іншых гарадах — ратушы ў Кечкемеце і Кішкунфеледзьхазе, прыватныя хаты (палацы) і гасцініцы ў Сегедзе і Мішкальцы, будынак Музея Лаяша Кошута ў Цэгледзе і інш. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Архітэктура Венгрыі | ⛭Краіны Еўропы: Архітэктура | | --- | | * Азербайджан¹ * Албанія * Андора * Аўстрыя * Балгарыя * Беларусь * Бельгія * Боснія і Герцагавіна * Ватыкан * Венгрыя * Вялікабрытанія * Германія * Грузія * Грэцыя * Данія * Ірландыя * Ісландыя * Іспанія * Італія * Казахстан² * Кіпр¹ * Латвія * Літва * Ліхтэнштэйн * Люксембург * Малдова * Мальта * Манака * Нарвегія * Нідэрланды * Партугалія * Паўночная Македонія * Польшча * Расія² * Румынія * Сан-Марына * Сербія * Славакія * Славенія * Турцыя² * Украіна * Фінляндыя * Францыя * Харватыя * Чарнагорыя * Чэхія * Швейцарыя * Швецыя * Эстонія | | Залежныя тэрыторыі | | * Азорскія астравы * Аландскія астравы * Гернсі * Гібралтар * Джэрсі * Востраў Мэн * Фарэрскія астравы * Шпіцберген * Ян-Маен | | Непрызнаныя і часткова прызнаныя дзяржавы | | * Абхазія¹ * Косава * Паўднёвая Асеція¹ * Прыднястроўе | | ¹ Часткова або цалкам у Азіі, у залежнасці ад праведзенай мяжы (en) ² У асноўным у Азіі | | ⛭ Венгрыя у тэмах | | --- | | Гісторыя | Каралеўства Венгрыя · Асманская Венгрыя · Аўстра-Венгрыя · Транслейтанія · Венгерская савецкая рэспубліка · Венгерская дзяржава · Венгерская народная рэспубліка · Кіраўнікі Венгрыі | | | Сімвалы | Герб • Сцяг • Гімн | | Палітыка | Дзяржаўны лад • Канстытуцыя • Парламент • Прэзідэнт • Урад • Знешняя палітыка | | Узброеныя сілы | Паветраныя сілы · Сухапутныя войскі | | Эканоміка | Валюта • Турызм (нацыянальныя паркі • сусветная спадчына) • Транспарт | | Геаграфія | Сталіца • Адміністрацыйны падзел • Гарады • Рэгіёны | | Таварыства | Насельніцтва • Мовы • Навука • Адукацыя • Спорт • Рэлігія | | Сувязь | Тэлефонная • Інтэрнэт • Радыё • Тэлебачанне • СМІ • Пошта (гісторыя і маркі) | | Культура | Кінематограф • Літаратура • Музыка • Балет • Святы • Архітэктура • Кухня | | **Партал «Венгрыя»**  •  **Праект «Венгрыя»** |

**Юбілейны дом**, або **Будынак царкоўна-археалагічнага музея** — збудаванне ў Мінску на праспекце Незалежнасці, 26. Помнік архітэктуры псеўдарускага стылю, пабудаваны ў 1913 годзе (архітэктары Віктар Струеў і Іван Фамін). Уваходзіў у склад Архірэйскага падвор’я, частка гістарычнай забудовы колішняй Захар’еўскай вуліцы. Гісторыя -------- У 1909 годзе паводле ініцыятывы гісторыка-археалагічнага камітэта ў Мінску быў адкрыты музей царкоўных старажытнасцяў. Першыя чатыры гады ён месціўся ў будынку Дваранскага сходу. У 1913 годзе быў пабудаваны адмысловы будынак царкоўна-архелагічнага музея на Архірэйскім падвор’і, архітэктарамі выступілі Віктар Струеў і Іван Фамін. Будынак узведзены да 300-годдзя дома Раманавых, таму займеў назву «Юбілейны дом». Стары адрас — Захар’еўская вуліца, у першай палове 1910-х — без нумара, у 1917 годзе — 94, у 1939—1941 — 108. Юбілейны дом у 1928 г. Малюнак Марыі Уладычынай У выцягнутым прамавугольным аб’ёме, што выходзіў на Захар’еўскую вуліцу (цяпер праспект Незалежнасці), месцілася выставачная зала. У кароткім крыле, размешчаным перпендыкулярна, былі фондасховішчы і адміністрацыйныя памяшканні. У месцы злучэння гэтых двух аб’ёмаў размяшчалася лесвіца, што вяла на другі паверх. Тут жа на галоўным фасадзе быў уваход у будынак, а на першым паверсе — невялікі вестыбюль. У музеі знаходзіліся ў асноўным прадметы рэлігійнага культу — крыжы, манеты, гравюры, адзенне. Таксама былі прадметы этнаграфічнага характару — тэксты народных песень, казак, паданняў. Галоўнай скарбніцай была бібліятэка гісторыка-археалагічнага камітэта. У музеі налічвалася каля 1900 тамоў старажытных кніг, у тым ліку рукапісы XVI — XVII стст. У часе Першай сусветнай вайны музей быў эвакуяваны ў Разань. Экспанаты вярнуліся ў Менск у 1922 годзе, былі перададзеныя ў Беларускі дзяржаўны музей. Невялікая частка экспанатаў, што засталася ў Беларусі пасля Другой сусветнай вайны, цяпер захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі. Удзельнікі святкавання 15-годдзя творчай працы Янкі Купалы на ганку Беларускага (Юбілейнага) дома. 6 чэрвеня 1920 г. Удзельнікі настаўніцкіх курсаў пры ЧБНК на фоне Беларускага (Юбілейнага) дома, 1920 г. У 1917 годзе ў будынку месцяцца злічальны аддзел Упраўлення будаўніча-тэхнічнай часці Заходняга фронту і рэдакцыя тыднёвіка «Известия инженерно-строительных дружин Западного фронта». З чэрвеня 1918 года будынак займае Менскае беларускае прадстаўніцтва, «Юбілейны дом» на Захараўскай пазначаецца як «адрас адміністрацыі» газеты «Беларускі шлях», што выдавалася прадстаўніцтвам. З 17 жніўня 1918 года другі паверх Юбілейнага дома займае Народны сакратарыят БНР, на першым паверсе адбываюцца пасяджэнні Рады БНР. Па заняцці Менска бальшавікамі, у 1919 годзе будынак займае Савет народнай асветы, старшыня — Вайцянкоў Т. К. 8 жніўня 1919 года Менск займаюць польскія войскі (Польска-савецкая вайна), у Юбілейным доме размяшчаецца Часовы беларускі нацыянальны камітэт (ЧБНК), Беларуская школьная рада, кнігарня, адбываюцца курсы беларусазнаўства, Тэатральная і Выдавецкая камісіі пры БНК. Тут размяшчаюцца рэдакцыі беларускіх газет «Звон», «Беларусь» і часопіса «Беларускае жыццё». Будынак займеў назву «Беларускі дом». Юбілейны дом у 1936 г. 11 ліпеня 1920 года Менск займаюць бальшавікі, у будынку месціцца «Политпросвет» Наркамата асветы. У 1920—1921 гадах — Беларускі кніжны склад. У 1922 годзе — Беларуска-руская бібліятэка, у 1923 годзе — Беларускі дзяржаўны архіў, з 1925 года — Беларускі дзяржаўны музей. У 1922—1932 гадах у будынку месціцца Беларуская дзяржаўная бібліятэка (да 1926 года пад назвай Беларуская дзяржаўная і ўніверсітэцкая бібліятэка). Рашэнне пра пераезд універсітэцкай бібліятэкі ў Юбілейны дом было прынята ў канцы 1921 года. Будынак меў два паверхі, на першым размяшчаўся аддзел савецкага будаўніцтва і сховішча, на другім — беларускі аддзел і чытальная зала. У 1923 годзе бібліятэцы перадалі яшчэ і суседні будынак былой духоўнай кансісторыі. У гэтым доме размясціліся медыцынскі, прыродазнаўчы, яўрэйскі аддзелы, канцылярыя, кніжная палата, а таксама сховішча старадрукаў і кватэра дырэктара І. Б. Сіманоўскага. У 1935 годзе ў Юбілейным доме месціўся Беларускі дзяржаўны сацыяльна-гістарычны музей (у 1936 годзе — Музей гісторыі ЦК КП(б)Б, у 1937—1940 гадах Менскі (Мінскі) гістарычны музей), у 1940 годзе — цырульня № 2 «Аблкамгаса». Вуліца Савецкая і Юбілейны дом у 1938 г. З 1963 года ў Юбілейным доме месціўся «Дом работнікаў мастацтваў» («Дом мастацтваў»), потым універсітэцкая бібліятэка. «Дом мастацтваў» меў глядзельную (165 месцаў) і выставачную залы, бібліятэку. Праводзіў лекцыі і даклады, творчыя вечары, сустрэчы з майстрамі мастацтва. Працавалі ўніверсітэты тэатральнага і музычнага мастацтва, клубы творчай і навуковай моладзі, «Далягляд» (для школьнікаў). Разам з «Домам работнікаў мастацтваў» у будынку на першым паверсе месцілася кавярня з народнай назвай «Мутнае вока», папулярная сярод літаратараў і дзеячаў культуры. У 1999 годзе будынак перададзены Беларускай праваслаўнай царкве, якая размясціла ў ім Хрысціянскі адукацыйны цэнтр імя Святых Мяфодзія і Кірыла. У 2013 годзе Мінскай епархіяй тут быў зарэгістраваны праваслаўны прыход храма святых раўнаапостальных Мяфодзія і Кірыла з далейшым стварэннем адукацыйнага і культурна-гістарычнага цэнтра «Юбілейны дом». Архітэктура ----------- Бакавы фасад Праспект Незалежнасці і Юбілейны дом, 2012 г. Прамавугольны ў плане, двухпавярховы будынак на высокім цокалі накрыты вальмавым дахам. Галоўны фасад асіметрычнай кампазіцыі. З усходняга боку галоўнага фасада далучаная круглая ў плане вежа, накрытая шлемападобным купалам, якая імітуе старажытнарускія абарончыя вежы. Сцены вежы прарэзаныя байніцамі, верхняя частка аформленая машыкулямі і геаметрычным арнаментам. З заходняга боку фасад фланкіраваны невысокай квадратнай у плане чатырохграннай шатровай вежачкай. Галоўны ўваход, размешчаны асіметрычна, падкрэслены кілепадобным шчытом, плоскасць якога ўпрыгожаная арнаментам. Сцены галоўнага фасада прарэзаныя высокімі лучковымі аконнымі праёмамі, якія багата дэкараваныя (дэкаратыўныя паўкалоны, 2- і 3-лопасцевыя аркі, філёнгі і іншыя элементы). Абрамленне вокнаў 2-га паверха імітуе старажытнарускія какошнікі. Будынак ёсць помнікам архітэктуры псеўдарускага стылю. Зноскі ------ 1. 1 2 3 Маракоў Л. 2013, с. 176. 2. ↑ Чарняўская Т. 2002, с. 449. 3. 1 2 Церковно-археологический музей (руск.)(недаступная спасылка). minsk-old-new.com (6 сакавіка 2016). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2019. Праверана 24-11-2019. 4. ↑ *Сяргей Шупа*. Падарожжа ў БНР (9). Летняе зацішша, Скірмунт едзе адпачываць (бел. (тар.))  **(нявызн.)**?. svaboda.org (28 лютага 2018). Праверана 24-11-2019. 5. ↑ *Сяргей Шупа*. Падарожжа ў БНР (11). На сцэну выходзіць Антон Луцкевіч (бел. (тар.))  **(нявызн.)**?. svaboda.org (2 сакавіка 2018). Праверана 24-11-2019. 6. ↑ Архівы БНР 1998, с. 237. 7. ↑ Беларускі Дом у Менску // *Рунь* : часопіс. — 1920. — № 3. — С. 6. 8. ↑ З гісторыі сьвяткаваньня 25 сакавіка // Спадчына. 1998. №1. С. 32—50 **(нявызн.)**. pawet.net. Архівавана з першакрыніцы 26-11-2019. Праверана 26-11-2019. 9. ↑ Беларускае жыцьцё № 1(23) **(нявызн.)**(недаступная спасылка) (19 студня 1920). Архівавана з першакрыніцы 26 лістапада 2019. 10. ↑ *Тамковіч Ю. В.* Спроба рэканструкцыі карты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1921—1941 гг. // Беларускі гістарычны часопіс. — 2021. — № 10 (267), кастрычнік. — С. 18-27. 11. ↑ Маракоў Л. 2013, с. 177. 12. ↑ «Дом искусств» // Минск: Энциклопедический справочник (руск.) / Ред. кол.: И. П. Шамякин, И. И. Антонович, Г. Г. Бартошевич и др. — Изд. 2-е, доп. и перераб. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1983. — 467 с. 13. ↑ «Мутнае вока» (бел. (тар.))  **(нявызн.)**?. svaboda.org (21 лістапада 1999). Архівавана з першакрыніцы 30-4-2020. Праверана 30-4-2020. 14. ↑ О Юбилейном доме (руск.)(недаступная спасылка). jubileum.by. Архівавана з першакрыніцы 20 снежня 2019. Праверана 26-11-2019. Літаратура ---------- * *Маракоў Л.* Галоўная вуліца Мінска (1880—1940 гг.). Кніга 2. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2013. — 466 с. — ISBN 978-985-02-1525-3. * *Чарнатаў В. Чарняўская Т.* Будынак былога царкоўна-археалагічнага музея // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінск / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэдкал С. В. Марцэлеў (гал. рэд.). — Мінск, 1988. — С. 127—128. — 333 с. — ISBN 5-85700-006-8. * *Чарняўская Т.* Архірэйскае падвор’е // Памяць: Гіст.-дакум. хроніца Мінска. У 4 кн. Кн. 2-я. — Мінск: БЕЛТА, 2002. — С. 448—449. — 704 с. — ISBN 985-6302-46-3. * Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі. Том 1. Кніга 1 / Сяргей Шупа. — Беларускі інстытут навукі й мастацтва. Таварыства беларускага пісьменства. Наша Ніва, 1998. — ISBN 9986-9219-2-9. * *Тамковіч Ю. В.* Спроба рэканструкцыі карты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1921—1941 гг. // *Беларускі гістарычны часопіс*. — 2021. — № 10 (267), кастрычнік. — С. 18-27. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Юбілейны дом * *СТБ*. Судьба Юбилейного дома в Минске (руск.). youtube.com (14 снежня 2017). Праверана 26-11-2019. | ⛭Славутасці Мінска | | --- | | Раёны і кварталы | * Верхні Горад * Замчышча * Новы Горад * Траецкае прадмесце * Ракаўскае прадмесце | Герб МінскаГерб Мінска | | Вуліцы і плошчы | * вул. Валадарскага * ✰ вул. Інтэрнацыянальная * вул. Камсамольская * вул. Янкі Купалы * ✰ вул. Карла Маркса * вул. Рэвалюцыйная * вул. Няміга * пл. Кастрычніцкая * пл. Незалежнасці * пл. Перамогі * пл. Прывакзальная * пл. Свабоды * пр-т Незалежнасці * пр-т Пераможцаў | | Сядзібы | * Сядзіба Белая дача * Дом Ваньковічаў * Сядзіба Ваньковічаў * Сядзіба Прушынскіх/Любанскіх * Сядзіба Пшаздзецкіх (*паўднёвы флігель*) | | Дамы | * Вароты Мінска * Дом Абрампольскага * Дом Воліна * Дом Кастравіцкай * Дом Козінай * Дом Ліўшыца * Дом Маліна * Дом масонаў * Дом Мінскага земляробчага таварыства * Дом з мязузай * Дом пад шпілем * Дом Пераца * Дом Полякаў * Дом Рапапорта * Дом Свянціцкага * Дом Уніхоўскага * Дом Шахдана * Дом Эцінген * Дом Яніцкага | | Грамадскія будынкі і збудаванні | * Аэрапорт Мінск-1 * Будынак Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання * Вайсковы шпіталь * Гандлёвыя рады * Гасцініца Суціна * Гасціны двор * Дзіцячая чыгунка * Дзяржаўны ўніверсальны магазін * Дом афіцэраў * Дом губернатара * Дом урада * Дэпо Мінскага добраахвотнага пажарнага таварыства * Інстытут фізкультуры * Кінатэатр «Перамога» * Мінск-Арэна * Метрапалітэн * Нацыянальная бібліятэка * Палац культуры прафсаюзаў * Палац Рэспублікі * Палац спорту * Паштамт * Пішчалаўскі замак * Прысутныя месцы * Ратуша * Стадыён «Дынама» * Стары будынак Нацыянальнай бібліятэкі * Фабрыка-кухня * Цырк * Чыгуначная бальніца * Чыгуначны вакзал * Юбілейны дом | | Індустрыяльная спадчына | * Будынак абутковай фабрыкі Цытвера * Піваварны завод «Аліварыя» * Воданапорная вежа * Дом друку | | Помнікі і мемарыялы | * ✯ Курапаты * Востраў слёз * Дзяўчынка з парасонам * Дзяўчынка з савой * «Анёл, які плача» * Манумент Перамогі * Помнік У. І. Леніну * Помнік Адаму Міцкевічу * «Яма» * Нулявы кіламетр * «Звон Нагасакі» * Мінск — горад-герой | | Храмы | | | | | --- | --- | | Дзейныя | * Сабор Сашэсця Святога Духа (*Касцёл Дабравешчання Найсвяцейшай Дзевы Марыі*) * Касцёл Найсвяцейшага Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі * Сабор Святых апосталаў Пятра і Паўла * ✯ Касцёл Святых Сымона і Алены * Касцёл Святой Тройцы * Царква Святой Марыі Магдаліны * Царква Аляксандра Неўскага * Касцёл Узвіжання Святога Крыжа | | Не дзейныя | * Касцёл Святога Язэпа * Царква Святога Духа * Архірэйскае падвор’е * Кітаеўская сінагога * Сінагога Зальцмана * Харальная сінагога * Свята-Духаўскі манастыр базыльянак * Троіцкі манастыр базыльянак * Мужчынскі базыльянскі манастыр | | | Сады і паркі | * Аляксандраўскі сквер * Батанічны сад * ✰✰ Водна-зялёны дыяметр Мінска * Заапарк * Лошыцкі сядзібна-паркавы комплекс * Парк Перамогі * Парк імя Янкі Купалы * Сэндайскі сквер * Цэнтральны дзіцячы парк імя Максіма Горкага | | Некропалі | * Брацкія вайсковыя могілкі * Вайсковыя могілкі * Залатагорскія могілкі * Кальварыйскія могілкі * Старажоўскія могілкі * Усходнія могілкі | * Юбілейны дом на сайце «Архіварта»

**Кучум** (?, Цэнтральная Азія — не раней 1598) — апошні хан Сібірскага ханства. У 1563 годзе скінуў сібірскіх ханаў Едыгера і Бекбулата — даннікаў рускага цара Івана IV. Ён спыніў выплату даніну і ўзначаліў барацьбу супраць дружыны Ермака. У 1582 годзе пацярпеў паражэнне ў бітве на Чувашавым мысе на рацэ Іртыш, пакінуў сваю сталіцу Кашлык. У 1585 годзе знішчыў атрад казакоў на чале з Ермаком. Працягваў барацьбу да жніўня 1598 года, калі быў канчаткова разбіты ваяводам А.Ваейкавым на рацэ Бердзь, уцёк у Нагайскую арду, дзе загінуў. Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9). | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Britannica (онлайн) | | Генеалогія і некрапалістыка | Rodovid · genealogics.org | | Нарматыўны кантроль | GND: 121536343 · ISNI: 0000 0004 0148 350X · LCCN: n85219295 · VIAF: 296506630 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Астроўскі сельсавет. **Астро́ўскі сельсавет** — былая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскага раёна Віцебскай вобласці. Цэнтр — вёска Астроўкі. Утвораны 20 жніўня 1924 года як **Будніцкі сельсавет** у складзе Суражскага раёна Віцебскай акругі БССР. Цэнтр — вёска Будніца. 29 кастрычніка 1924 года цэнтр сельсавета перанесены ў вёску Астроўкі, сельсавет перайменаваны ў Астроўскі. Пасля скасавання акруговай сістэмы 26 ліпеня 1930 года ў Суражскім раёне БССР, з 20 лютага 1938 года — Віцебскай вобласці БССР. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскага раёна. 22 снежня 1960 года скасаваны, тэрыторыя далучана да Курынскага сельсавета. Зноскі ------ 1. ↑ Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 22 снежня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1961, № 4 (924). Літаратура ---------- * Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Царква Святога Міхаіла. **Свята-Міхайлаўская царква** — праваслаўны храм у горадзе Гомелі, перавезены з вёскі Вылева Добрушскага раёна. Дзейнічае як храм-помнік ахвярам Чарнобыльскай катастрофы. Адзіная ў Беларусі царква, перавезеная з Чарнобыльскай зоны адчужэння. Гісторыя -------- ### Вылеўская царква Першая царква вядома з 1763 года як уніяцкая. Паводле звестак рэвізскай сказкі за 1788 год, вёска адносілася да Гомельскай парафіі, святаром быў Сямён Міхайлаў, дзякам — Парфен Агееў. Выгляд збоку. Складзенае ў 1838 годзе апісанне царквы паведамляла, што будынак знаходзіўся ў дрэнным стане: | | | | | --- | --- | --- | | "| Архангельская, што ў сяле Вылева, царква драўляная ў сценах і дахах трухлявая і вельмі цесная, у даўжыню 6 сажаняў і 2 аршыны, у шырыню 2 сажані і 2 аршыны, мае званіцу... такую ж трухлявую. Іканастас простай работы і ў ім абразы пасрэдныя. Ракою Іпуць, якая ў 1797 годзе перамяніла сваё цячэнне, бераг, на якім стаіць гэтая царква, штогод падмываецца на аршын, і як ад ракі да царквы знаходзіцца прастора з васьмі сажаняў, то царква праз некалькі год падвяргаецца небяспецы, таму замест таго, каб гэтую трухлявую і цесную царкву папраўляць, патрэбна выбудаваць новую, на новым бяспечным месцы, што і прапанаваць памешчыкам, сяляне якіх складаюць гэты прыход князя Варшаўскага графа Паскевіча Эрыванскага і гвардыі паручыка Герарда. | "| У 1839 годзе былі атрыманы сродкі на ўзвядзенне новай царквы, падрыхтаваны праект і асвечана месца пад будаўніцтва. Яно было вылучана падчас генеральнага межавання 1784 года і налічвала 36 дзесяцін, з якіх 3 дзесяціны складала сядзібная зямля, 3 дзесяціны — сенажатная і 30 дзесяцін — ворная зямля. Па інфармацыі 1844 года, не быў накрыты дах і купалы над асноўным аб’ёмам і званіцай, таксама згадваецца, што будоўля праводзілася з адхіленнем ад праекта. Узвядзенне скончылася ў 1846 годзе, пасля чаго пачаліся ўнутраныя работы. У 1847 годзе адбылося асвячэнне храма. | | | | | --- | --- | --- | | "| Храм, пабудаваны ў 1848 годзе на сродкі князя Паскевіча Эрыванскага, драўляны, але крэпкі, вонкавы і ўнутраны выгляд храма даволі прыстойны. Руплівасцю прыхаджан храм не раз быў рамантаваны, адноўлены і ўпрыгожаны, толькі малаўмяшчальны. Начынне пасрэднае, рызніца па колькасці дастатковая, а па якасці бедная, бібліятэка пры храме прыстойная.епіскап Місаіл, «Могилёвские епархиальные ведомости», 1897 | "| Выгляд з боку апсіды. У 1846 годзе адкрылася царкоўна-прыходскае вучылішча. Дзейнічалі тры царкоўныя школы ў вёсках прыхода. Станам на 1899 год, вылеўская царква мела 2764 прыхаджан і звыш 43 дзесяцін зямлі. Яе настаяцелем з’яўляўся Іаан Шабека, які пражываў у Ветцы. Царкоўна-прыходскае папячыцельства было заснавана ў 1883 годзе. З часам храм струхлеў і 28 ліпеня 1904 года сінод задаволіў хадатайства магілёўскага епіскапа пра водпуск сродкаў на будаўніцтва драўлянай царквы і зацвердзіў яе праект. 10000 рублёў на ўзвядзенне выдаткаваў сінод, 4677 рублёў ахвяравалі прыхаджане. 27 снежня 1909 года новы храмавы будынак быў асвечаны. На ахвяраванні памешчыка М. М. Герарда  (руск.) (бел. ў 1910 годзе з разабраных падмуркаў былой царквы і набытай цэглы была выкладзена агароджа. У тым жа годзе царкоўная маёмасць, якая складалася з драўляных царквы, плябаніі, свірана, хлява, дома псаломшчыка і вартоўні была застрахавана. Першапачатковы іканастас быў двух’ярусным, у 1912 годзе на сродкі вернікаў ён быў дабудаваны да чатырохяруснага. Царква ў 1915 годзе валодала сядзібнай зямлёю ў 2 дзесяціны 800 квадратных сажаняў, ворнай зямлёю ў 33 дзесяціны 520 квадратных сажаняў, сенажатнай зямлёю ў 10 дзесяцін, двума плябаніямі і бібліятэкай. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі царква дзейнічала да 1930-х гадоў. Потым была закрыта, у час нямецкай акупацыі зноў адкрыта, і з таго часу больш не зачынялася. Падмуркі царквы ў вёсцы Вылева. У міжваенны перыяд настаяцелем прыхода быў Іаан Кашуба, пасломшчыкам — Васіль Кузьмінскі. У 1930—31 гадах яны былі рэпрэсаваны як антысавецкія агітатары, аднак пасля вайны вярнуліся на ранейшыя пасады. З 1961 года і да адсялення вёскі ў храме служыў протаіерэй Васіль Канцавы. ### Гомельская царква (з 2001 года) У выніку аварыі на Чарнобыльскай АЭС 26 красавіка 1986 года вёска Вылева апынулася радыелагічна забруджанай, жыхары былі выселены і царква апынулася закінутай. Спачатку планавалася перанесці будынак у гарадскі пасёлак Церахоўку. Але ў 2000 годзе быў распрацаваны план правядзення мерапрыемстваў па пераносе храма ў Гомель. 6 чэрвеня 2000 года выйшла пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь аб пераносе царквы з вёскі Вылева ў Гомель. Прыход храма быў заснаваны яшчэ ў 1997 годзе. Брама. 13 снежня 2001 года быў закладзены і асвечаны падмурак царквы. У канцы ліпеня 2002 года зруб быў перавезены і падрыхтаваны да зборкі. Да канца 2005 года вонкавыя працы былі завершаны, пачалася ўнутраная аздоба царквы. Царква была адрэстаўравана архітэктарам Уладзімірам Мелехам. Храм быў асвечаны мітрапалітам мінскім і слуцкім Філарэтам 26 красавіка 2006 года, у дваццатую гадавіну Чарнобыльскай аварыі. У 2007 годзе занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь як аб’ект гісторыка-кльтурнай спадчыны рэгіянальнага значэння. З 2014 года настаяцелем у царкве служыць протаіерэй Ігар Альшанаў. Тады ж царква — адзіная ў Гомельскай епархіі — атрымала статус вайсковай. Архітэктура ----------- Помнік народнага дойлідства з рысамі псеўдарускага стылю. Крыжова-купальны храм з пяціграннай апсідай. Над сяродкрыжжам асноўнага аб’ёму ўзвышаецца вялікі шлемападобны купал на светлавым васьмерыку. Дамінантай кампазіцыі з’яўляецца двух’ярусная званіца над бабінцам, увянчаная шатровым дахам. Галоўныя і бакавыя ўваходы вылучаны ганкамі з казыркамі. Сцены гарызантальна ашаляваны, прарэзаны высокімі прамавугольнымі аконнымі праёмамі з ліштвамі, сандрыкамі і дэкаратыўнымі рашоткамі. Перакрыцце аб’ёмаў бэлечнае плоскае. Дах бляшаны двухсхільны, пакаты над трансептамі і бабінцам і вальмавы над апсідай. Істотных зменаў у архітэктурным абліччы будынка не было. Як сведчыць выяўлены на сцяне званіцы запіс, царкву афарбавалі «*Дзяніс і Яфім П. Я. 15 верасня 1909 года*». Захавалася апісанне царквы ў страхавым лісце 1910 года: > > > … драўляная, але на цагляным цокале, унутры абчасана, а звонку абшыта дошкамі і пафарбавана звонку і ўнутры алейнай фарбай, пакрыта жалезам, выфарбаваным алейнай фарбай. Даўжыня царквы, улічваючы і званіцу, 12 сажаняў, найбольшая шырыня 8 сажаняў, вышыня да верху карніза 3 сажані. На царкве маецца адна вялікая галоўка і адна меншая (над алтаром), вялікіх вокнаў 22 штукі, дзвярэй вонкавых, створкавых, абшытых жалезам 5 штук і адна аднастворкавая, унутры 5 штук. Іканастас даўжынёй 12 аршын, вышынёй 9 аршын. Званіца ў тры ярусы, агульнай вышынёю да верху карніза 17 аршынаў. > > > Зноскі ------ 1. 1 2 Гісторыя храма Святога Арханёла Міхала. — Афіцыйны сайт прыхода Свята-Міхайлаўскай царквы, 2019. (руск.) 2. ↑ *Вячаслаў Бандарэнка*. Цуд: вакол радыяцыя, а ўнутры царквы лічыльнікі Гейгера змаўкалі, або Як храм Святога Архістратыга Міхаіла перанеслі ў Гомель. — Телескоп, 20 лютага 2018. (руск.) 3. 1 2 Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Добрушскага раёна. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2001. — 555, [2] с.: іл. ISBN 985-02-0255-6 4. ↑ Буйневіч 2009, с. 12. 5. ↑ Буйневіч 2009, с. 13. 6. ↑ Буйневіч 2009, с. 16. 7. ↑ Буйневіч 2009, с. 17. 8. ↑ Буйневіч 2009, с. 30. 9. ↑ Гомель, прыход у імя Святога Міхала Арханёла. — Pravoslavie.by. (руск.) 10. ↑ Мелех Владимир Иванович // Кто есть Кто в Республике Беларусь. Архитекторы Беларуси. / Редакционный совет: И. В. Чекалов (пред.) и др. — Минск: Энциклопедикс, 2014. — 140 с. — ISBN 978-985-7090-29-7. (руск.) 11. ↑ Уладыка Філарэт асвяціў храм Святога Архістратыга Міхаіла ў Гомелі Архівавана 17 сакавіка 2020.. — Naviny.by, 25 красавіка 2006. (руск.) 12. ↑ Гомельщина в XX—XXI веках. Вехи истории: материалы науч.-ист. семинара / под общ. ред. епископа Гомельского и Жлобинского Стефана; М-во трансп. и коммуникаций Респ. Беларусь, Бело­рус. гос. ун-т трансп.; Гом. епархия Белорус. православной церкви. — Гомель: БелГУТ, 2017. — 155 с. С. 142—149 13. ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1985. — Гомельская вобласць. — 383 с. іл. С. 152 14. ↑ Буйневіч 2009, с. 18. 15. ↑ Буйневіч 2009, с. 15. Літаратура ---------- * *Буйневич Н. А.* Гомельский Свято-Михайловский храм-памятник жертвам Чернобыля. История строительства и переноса-реставрации деревянной церкви Святого Архистратига Михаила из деревни Вылево Добрушского района в г. Гомель: К 100-летию освящению церкви Святого Архистратига Михаила / Н. А. Буйневич. — Гомель: ГГТУ им П. О. Сухого, 2009. — 95 с. — ISBN 978-985-420-819-0. * Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1985. — Гомельская вобласць. — 383 с. іл. * Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Добрушскага раёна. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2001. — 555, [2] с.: іл. ISBN 985-02-0255-6 Спасылкі -------- * Свята-Міхайлаўская царква (Гомель) на сайце Глобус Беларусі (руск.) | ⛭Гомельскае гарадское благачынне | | --- | | * **Петрапаўлаўскі сабор** * царква Алексія Лельчыцкага * Аляксандра-Неўская царква * Андрэеўская царква * Георгіеўская царква * Іаана-Кармянская царква * царква іконы Грузінскай * царква іконы Іверскай * царква іконы Скорапаслушніца * царква іконы Усіх Гаротных Радасць * царква святога Лукі Крымскага * Мікалаеўская царква * Міхайлаўская царква * Міхайлаўская царква (Касцюкоўка) * Панцеляймонаўская царква * Праабражэнская царква * Сафійская царква * царква Святых Пятра і Феўронні Мурамскіх * Серафіма-Сароўская царква * Царква ў імя святога Сергія Раданежскага * Троіцкая царква | *

**Ганна-Марыя Ленгрэн**, народжаная *Malmstedt* (шведск.: Anna Maria Lenngren; 18 чэрвеня 1754, Упсала — 8 сакавіка 1817, Стакгольм) — шведская паэтка. Бацька і брат Ганны-Марыі таксама былі паэтамі. Адным з яе найбольш вядомых вершаў з’яўляецца *Några ord till min kära dotter, ifall jag hade någon* («Саветы маёй дарагой дачкі…»). Напісала некалькі сатырычных вершаў — *Hans nåds morgonsömn nåds morgonsömn* («Яго светласці ранішняя дрымота») і *Grevinnans besök* («Візіт графіні»). Біяграфія --------- Надмагільны помнік на магіле Леннгрен на могілках у СтакгольмеНадмагільны помнік на магіле Леннгрен на могілках у Стакгольме Ганна-Марыя Ленгрэн нарадзілася 18 чэрвеня 1754 года ў старадаўнім шведскім горадзе Упсала. Яе бацька, паэт Magnus Brynolf Malmstedt (1724—1798) — быў прафесарам лацінскай мовы у Упсальскім універсітэце, маці — Märta Johanna Florin (ск. 1788). Бацька, член Мараўскай царквы займаўся дабрачыннай дзейнасцю; у 1772 годзе ён арганізаваў у сваёй хаце школу для бедных дзяцей. Брат Ганны-Марыі, Йохан Магнус (1749—1780) пісаў свецкія вершы. У маладосці Ганна-Марыя Ленгрэн мела антырэлігійны настрой, цікавілася эпохай асветы. Яе гуманізм і імкненне да сацыяльнай справядлівасці сфармавалася пад уплывам бацькі. Ганна-Марыя была прыхільніцай простага і сціплага ладу жыцця. Бацька рана выявіў імкненне дачкі да заняткаў літаратурай. Ён даў ёй добрую адукацыю — Ганна-Марыя вывучала дома лацінскую і антычную літаратуру. Яе любімым паэтам быў Гарацый. У 1770-х гадах Ганна-Марыя пачала літаратурную дзейнасць, пісала эпіграмы, займалася перакладамі, пісала пад псеўданімамі артыкулы ў прэсе. У 1772 годзе апублікавала першы верш «*På mademoiselle Anna Lovisa Pahls saliga hemfärds dag, den 14 Maji 1772, die Corona*» пад сваім імем. Срэбны медаль з выявай Ленгрэн, 1818 год. У 1776 годзе на замову герцага Карла, брата караля Швецыі, яна пераклала на шведскую мову французскую аперэту "Люсіль". За зроблены пераклад яна была ўзнагароджана залатымі гадзіннікам герцагіняй Гедвігай Лізаветай Шарлотай Гальштэйн-Готорпскай. Творы Ленгрэн карысталіся ў Швецыі вялікім поспехам. У 1774 годзе яна стала сябрам літаратурнага грамадства ў Уппсале. У 1775 годзе стала членам Каралеўскага таварыства навук і літаратуры ў Гётэбаргу . У 1780 годзе Ленгрэн выйшла замуж за чыноўніка Карла Пятра Ленгрэна (1750—1827), галоўнага рэдактара шведскай газеты *Stockholms-Posten*. З 1778 года Ганна-Марыя публікавала свае творы ў гэтым выданні, але пасля вяселля і да 1780 года стала публікавацца там пад псеўданімам. Шлюб прывёў да вялікіх пераменаў у жыцці пісьменніцы. Яна друкавалася пад псеўданімамі, адмовілася ад сваіх поглядаў на інтэлектуальную эмансіпацыю жанчын. Сцвярджала, што жанчыны павінны пазбягаць інтэлектуальнай працы, на карысць выканання матчыных абавязкаў. У свой час Ленгрэн арганізавала літаратурны салон, які стаў цэнтрам культурнага жыцця горада. Салон наведвалі шведскія паэты Карл Густаў аф Леапольд, Нільс фон Розенштейна, Міхаіл Франс Франс і інш. Ленгрэн памерла 8 сакавіка 1817 года ад рака малочнай залозы ва ўзросце 62 гадоў, пахавана ў Стакгольме на могілках Царквы Святой Клары. Літаратурная дзейнасць ---------------------- Ганна-Марыя Ленгрэн дэбютавала як паэт у 1770-х гадах. У сваіх кароткіх творах яна выкарыстала сатыру, сарказм, і іронію, парадыравала пастарал, оперу і баладу. Спадчына -------- Ганна-Марыя Ленгрэн з’яўляецца адной з самых вядомых паэтак у гісторыі Швецыі. Пасля смерці паэткі, яе творы неаднаразова друкавалася на працягу ХIХ, ХХ і ХХI стагоддзяў. Першым яе пасмяротным зборнікам быў зборнік пад назвай *Skaldeförsök* («Спробы паэзіі»). Яе перапіска з яе сябрам Густафос аф Леапольдам была апублікавана ў 1795—1798 гадах. Бібліяграфія ------------ Мастак Фрыц фон Дардэл. Ілюстрацыя да твора Ганны-Марыі Ленгрэн «Кантраст», 1884 г. Ілюстрацыя Карла Ларсана да рамана Ленгрэн «Grevinnans» Вершы * *På mademoiselle Anna Lovisa Pahls saliga hemfärds dag, den 14 Maji 1772, die Corona*, Upsala, 1772 * *Tankar vid det nya kyrko årets början 1772*, Upsala veckotidningar, 1772, Upsala * *Klagan vid mademoiselle Anna Maria Bobergs graf den 3 Julii 1774*, Upsala, 1774 * *Afton-qväde*, Upsala vecko-tidning, 1774 * *Vid caffe-pannan* * *Vid archi-biskopens. .. Magni Beronii graf, den 13 Ju-lii, 1775*, Uppsala, 1775 * *Herrans fruktan, grunden till then bästa vishet,. .. förklarad vid. .. Magni O. Beronii. .. begrafning. . .* Uppsala, 1778 * *Impromptu*, Lunds vecko-blad, 1775 * *Thé-conseillen*, Stockholm, 1777 * *Öfver hans Kongl. höghets kronprinsens födelse den 1 november 1778*, 1778 * *Dröm*, 1798 * *Skaldeförsök*, 1819 * *Porträtterna* (The Portraits) * *Grefvinnans besök* (Visit from the Countess) * *Fröken Juliana* (Miss Juliana) * *Hans nåds morgonsömn* (His Grace’s morning snooze) * *Pojkarne* (The Boys) * *Den glada festen* (The happy party) * *Några ord till min kära dotter, ifall jag hade någon* (Advice to my dear daughter, if I had one) 1794 * *Andra tyger, andra seder!* (Other fabrics, Other customs!) Проза * Contributions in *Musikaliskt tidsfördrif*, 1789—1791, 1793, 1796—1797, 1801, 1816 * Contributions in *Sommarpromenaden*, 1792, 1794—1797, 1801 * Contributions in *Skaldestycken satta i musik*, 1795, 1796, 1798, 1800, 1803, 1816 Пераклады * J F Marmontel: *Lucile* operetta, 1776 * *Zemire och Azor*, Comedie ballet, 1778 * *Publius Ovi-dius Naso, Dido til Eneas*, Heroide, 1778 * C-S Favart: *Arsene*, comedie, 1779 * O Wolff: *Snart döden skall det öga sluta*, 1819 Зноскі ------ 1. 1 2 3 Anna Maria Lenngren — 1917.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q379406'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1724971'></a> 2. 1 2 3 Helga Trefaldighets kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker, SE/ULA/10392/C/2 (1705-1778), bildid: C0003851\_00126 Праверана 9 красавіка 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q10501038'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q64166606'></a> 3. 1 2 Klara kyrkoarkiv, Död- och begravningsböcker, SE/SSA/0010/F I a/6 (1811-1828), bildid: C0056143\_00057 Праверана 10 красавіка 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q64166606'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q10478639'></a> 4. ↑ Gravsten #66536 // Gravstensinventeringen — Sveriges släktforskarförbund. Праверана 1 чэрвеня 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q10685961'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q28736343'></a> 5. ↑ *Magnus von Platen*. Anna Maria Lenngren (шведск.). *Svenskt biografiskt lexikon*. Праверана 17 November 2015. 6. ↑ Ann Öhrberg (2010). ""Fasa för all flärd, konstlan och förställning" Den ideala retorn inom 1700-talets nya offentlighet" (PDF). *Samlaren* [шведская]. **131** (5): 38–85. `{{cite journal}}`: Пададзена больш чым адно значэнне `|author=` і `|last=` specified (даведка) Літаратура ---------- * Anna Maria Lenngren — *Svenskt biografiskt handlexikon* Sv icon * Anna Maria Lenngren — *Nordisk Familjebok* (2-е выданне) Sv icon Спасылкі -------- * (шведск.)Samlade Skaldeförsök — Anna Maria Lenngren’s collected works * Anna Maria Lenngren | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая нарвежская · Бракгаўза і Эфрона · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Шведскі біяграфічны · Настольны | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · Geni.com | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 90143266 · BNF: 14422692f · CiNii: DA09303792 · GND: 120154978 · ISNI: 0000 0000 8366 8794 · LCCN: n87151260 · NKC: xx0251285 · NTA: 067517757 · NUKAT: n2012214450 · LIBRIS: 215165 · SUDOC: 167633368 · VIAF: 27282962 | |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Сільвія. **(87) Сільвія** (лац.: Sylvia) — вельмі буйны трайны астэроід галоўнага пояса, які належыць да сямейства Кібелы. Ён быў адкрыты 16 мая 1866 года англійскім астраномам Норманам Погсанам у Мадраскай абсерваторыі і названы ў гонар Рэі Сільвіі, — маці братоў Ромула і Рэма, легендарных заснавальнікаў Рыма, у гонар якіх названы спадарожнікі астэроіда. Фізічныя характарыстыкі ----------------------- Сільвія ўяўляе сабой цёмны астэроід з нізкім альбеда паверхні, што гаворыць пра наяўнасць у ёй сілікатаў, багатых вугляродам і арганічнымі рэчывамі. З адкрыццём у Сільвіі спадарожнікаў стала магчымым вырабіць адзнаку масы і шчыльнасці астэроіда, якія далечыні нечакана нізкія вынікі. Апынулася, што сярэдняя шчыльнасць астэроіда ненашмат перавышае шчыльнасць вады і складае 1,2 г/см³, што ў сваю чаргу сведчыць пра высокую ступень сітаватасці гэтага цела. Так, у залежнасці ад складу парод, пустэчы могуць займаць 25 % — 60 % ад усяго аб'ёму астэроіда. Нажаль, мінералогія X-класа вывучана недастаткова добра, каб даць больш дакладную адзнаку сітаватасці. Але ў любым выпадку гэта дазваляе гаварыць пра тое, што Сільвія не з’яўляецца маналітным целам, а ўяўляе сабой так званую «груду друзу» — скопішча рознай велічыні абломкаў, механічна не звязаных паміж сабой і якія трымаюцца разам толькі за кошт гравітацыі. Магчыма, што такая структура астэроіда, як і наяўнасць у яго спадарожнікаў, утварылася ў выніку сутыкнення першапачатковага астэроіда з іншым целам з іх наступным разбурэннем, пасля якога частка абломкаў ізноў памкнулася ў адзінае цела, а частка ўтварыла спадарожнікі. Сільвія мае даволі выцягнутую форму, якая можа быць абумоўлена хуткім вярчэннем (якія паходзяць па кароткай восі), парадку 45 м/с на экватары, што адпавядае перыяду ў 5 гадзін і 11 мінуць. Такая хуткасць таксама можа быць следствам перажытага астэроідам сутыкнення. Спадарожнікавая сістэма ----------------------- У Сільвіі ёсць два спадарожнікі: Ромул *S/2001 (87)* і Рэм *S/2004 (87)*, названыя ў гонар легендарных братоў — заснавальнікаў Рыма. Першы спадарожнік (вонкавы), Ромул, быў выяўлены 18 лютага 2001 года амерыканскімі астраномамі Майклам Браўнам і Jean-Luc Margot з дапамогай тэлескопа абсерваторыі Кека на Гаваях. Ён мае 18 км у дыяметры і абарачаецца вакол Сільвіі за 3,6496 ± 0,0007 сутак па арбіце з радыусам 1356 ± 5 км. Другі спадарожнік (унутраны), Рэм, быў выяўлены праз тры гады — 9 жніўня 2004 года — французскімі астраномамі Franck Marchis (англ.) з універсітэта Берклі і Pascal Descamps, Daniel Hestroffer, Jerome Berthier з Парыжскай абсерваторыі. Ён мае 7 ± 2 км у дыяметры і абарачаецца вакол Сільвіі за 1,3788 ± 0,0007 сутак па арбіце з радыусам 706 ± 5 км. Цалкам магчыма, што спадарожнікі Сільвіі, як і яна сама, з’яўляюцца «грудамі друзу», якія памкнуліся з абломкаў, выкінутых на арбіту вакол астэроіда ў выніку сутыкнення, і затым што памкнуліся ў адзінае цела. Але ў любым выпадку, не варта выключаць магчымасці выяўлення дадатковых драбнейшых спадарожнікаў. Цікава, што пры назіранні з паверхні Сільвіі абодва спадарожніка маюць вуглавыя памеры нават вялікія чым у зямнога Месяца. Так у буйнейшага Ромула, знешняга спадарожніка, вуглавы памер складае 0,89°, а ў драбнейшага Рэма, унутранага спадарожніка, — 0,78°. Паколькі форма Сільвіі далёкая ад сферычнай, гэтыя памеры могуць змяняцца на 10 % у залежнасці ад пункта на паверхні астэроіда, у якой будзе знаходзіцца назіральнік. З саміх жа спадарожнікаў Сільвія будзе выглядаць проста велізарнай: так з унутранага спадарожніка (Рэма) яе вуглавыя памеры будуць складаць 30°×18°, а вуглавыя памеры бачнага з той жа пункты Ромула — усяго 0,50° — 1,59°; у той жа час са знешняга спадарожніка (Ромула) яе вуглавыя памеры будуць ледзь сціплей і складуць 16°×10°, вуглавыя памеры Рэма, бачнага з Ромула, — ужо ўсяго 0,19° і 0,62°. Паколькі абодва спадарожніка рухаюцца прыкладна па кругавых арбітах і прыблізна ў адной плоскасці, то рэгулярна раз у 2,2 дня яны будуць праходзіць побач ці нават засланяць адзін аднаго. А раз у 6,52 года за кошт гэтых спадарожнікаў на Сільвіі могуць адбывацца сонечныя зацьменні: вуглавы дыяметр Сонца з арбіты астэроіда складае ўсяго 0,15°, супраць вуглавых памераў у 0,89° і 0,78° у Ромула і Рэма адпаведна. Гл. таксама ----------- * Спіс астэроідаў (1—100) * Класіфікацыі малых планет Зноскі ------ 1. ↑ Dictionary of Minor Planet Names — 6 — Springer Science+Business Media. — P. 21. — ISBN 978-3-642-29717-5<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856429'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q176916'></a> 2. ↑ PDS spectral class data 3. ↑ *Jim Baer*. Recent Asteroid Mass Determinations **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Personal Website (2008). Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2009. Праверана 5 снежня 2008. 4. ↑ Data sheet compiled by W. R. Johnston 5. 1 2 3 F. Marchis; et al. (2005). "Discovery of the triple asteroidal system 87 Sylvia". *Nature*. **436** (7052): 822. Bibcode:2005Natur.436..822M. doi:10.1038/nature04018. PMID 16094362. `{{cite journal}}`: Непасрэднае ўжыванне et al. у: `|author=` (даведка) 6. 1 2 M. Kaasalainen; et al. (2002). "Models of Twenty Asteroids from Photometric Data" (PDF). *Icarus*. **159** (2): 369. Bibcode:2002Icar..159..369K. doi:10.1006/icar.2002.6907. `{{cite journal}}`: Непасрэднае ўжыванне et al. у: `|author=` (даведка) 7. ↑ PDS lightcurve data 8. ↑ Supplemental IRAS Minor Planet Survey 9. ↑ *Schmadel, Lutz D.* Dictionary of Minor Planet Names. — Sixth Revised and Enlarged Edition. — Heidelberg, N. Y. Dordrecht, L.: Springer, 2012. — P. 21. — ISBN 978-3-642-29717-5. 10. ↑ Wm. Robert Johnston archive: (87) Sylvia, Romulus, and Remus **(нявызн.)** (2005). Архівавана з першакрыніцы 25 жніўня 2011. Праверана 12.10.2008. 11. ↑ First triple asteroid system found. University of California, Berkeley **(нявызн.)** (2005). Архівавана з першакрыніцы 25 жніўня 2011. Праверана 12.10.2008. Спасылкі -------- * База даных JPL НАСА па малых целах Сонечнай сістэмы (87) * База даных MPC па малых целах Сонечнай сістэмы 87 * Pogson N. R. (1866), *Minor Planet (87) Sylvia*, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Vol. 26, p. 311 (June 1866) * Data on (87) Sylvia from Johnston’s archive (maintained by W. R. Johnston) * *Rubble-Pile Minor Planet Sylvia and Her Twins Архівавана 24 ліпеня 2008.* (ESO news release, August 2005) Includes images and artists impressions * *Adaptive Optics System Reveals New Asteroidal Satellite* (SpaceDaily.com, March 2001) Includes a discovery image. * Space.com: First asteroid trio discovered * IAUC 7588, reporting discovery of S/2001 (87) 1 * IAUC 7590, confirming the discovery * IAUC 8582, reporting discovery of S/2004 (87) 1 and naming Romulus and Remus * An animation of (87) Sylvia and its moons (on Vimeo) * Shape model derived from lightcurve (on page 19) * Instability zones for satellites of asteroids. The example of the (87) Sylvia system (arXiv:1112.5363 / 22 December 2011) | Малыя планеты | | --- | | (86) Семела       ·       **(87) Сільвія**       ·       (88) Фісба | | ⛭Сонечная сістэма (≛ спіс аб’ектаў) | | --- | | | | **Сонца** | | **планеты і *карлікавыя планеты*:** ✰ Меркурый · ✰ Венера · ✯ Зямля · Марс · *Цэрэра* · ✯✰ Юпітэр · Сатурн · ✰ Уран · ✯ Нептун · *Плутон* · *Хаўмеа* · *Макемаке* · *Эрыс* | | **іх спадарожнікі/кольцы:** Зямлі · Марса · Юпітэра/∅ · Сатурна/∅ · Урана/∅ · Нептуна/∅ · *Плутона* · *Хаўмеа* · *Эрыды* | | **Малыя целы**: метэароіды · астэроіды/іх спадарожнікі (калязямныя · асноўнага пояса · траянцы · кентаўры) · транснептунавыя (ПК · РД) · дамаклоіды · каметы (ВО) |

**А́льбрэхт Дзю́рэр** (ням.: Albrecht Dürer, 21 мая 1471, Нюрнберг — 6 красавіка 1528, Нюрнберг) — нямецкі жывапісец і графік, адзін з найвялікшых майстроў заходнееўрапейскага Рэнесансу. Прызнаны найбуйнейшым еўрапейскім майстрам ксілаграфіі і падняў яе на ўзровень сапраўднага мастацтва. Першы тэарэтык мастацтва сярод паўночнаеўрапейскіх мастакоў, аўтар практычнага кіраўніцтва па выяўленчым і дэкаратыўна-ўжытковым мастацтве на нямецкай мове, які прапагандаваў патрэбу рознабаковага развіцця мастакоў. Заснавальнік параўнальнай антрапаметрыі. Апроч пералічанага пакінуў заўважны след у вайскова-інжынернай справе распрацоўкай тэорыі фартыфікацыі. Першы з еўрапейскіх мастакоў, які напісаў аўтабіяграфію. Біяграфія --------- ### Сям’я. Раннія гады. Навучанне (1471—1490) Будучы мастак нарадзіўся 21 мая 1471 года ў Нюрнбергу, у сям’і ювеліра Альбрэхта Дзюрэра[ru], што прыбыў у гэты нямецкі горад з Венгрыі ў сярэдзіне XV стагоддзя, і Барбары Хольпер[de]. У Дзюрэраў было васямнаццаць дзяцей, некаторыя, як пісаў сам Дзюрэр Малодшы, памерлі «*ў юнацкасці, іншыя, калі выраслі*». У 1524 годзе з дзяцей Дзюрэраў былі жывыя толькі трое — Альбрэхт, Ханс[de] і Эндрэс[de]. Будучы мастак быў трэцім дзіцём і другім сынам у сям’і. Яго бацька, Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы, сваё венгерскае прозвішча Айтошы (венг.: Ajtósi, ад назвы сяла Айтош, ад слова ajtó — «*дзверы*».) даслоўна перавёў на нямецкі як «*Türer*»; пасля яна трансфармавалася пад уплывам франкскага[en] вымаўлення і стала пісацца «*Dürer*». Пра сваю маці Альбрэхт Дзюрэр Малодшы ўспамінаў як пра набожную жанчыну, што пражыла нялёгкае жыццё. Магчыма, саслабелая частымі цяжарнасцямі, яна шмат хварэла. Хросным бацькам Дзюрэра стаў вядомы нямецкі выдавец Антон Кобергер[de]. Некаторы час Дзюрэры здымалі палову дома (поруч з гарадскім цэнтральным рынкам) у юрыста і дыпламата Іагана Піркгеймера. Адгэтуль блізкае знаёмства дзвюх сем’яў, што належалі да розных гарадскіх саслоўяў: патрыцыяў Піркгеймераў і рамеснікаў Дзюрэраў. З сынам Іагана, Вілібальдам[de], адным з самых адукаваных людзей Германіі, Дзюрэр Малодшы сябраваў усё сваё жыццё. Дзякуючы яму мастак пазней увайшоў у кола гуманістаў Нюрнберга, лідарам якіх быў Піркгеймер, і стаў там сваім чалавекам. C 1477 года Альбрэхт наведваў лацінскую школу. Спачатку бацька прыцягваў сына да працы ў ювелірнай майстэрні. Аднак Альбрэхт пажадаў займацца жывапісам. Старэйшы Дзюрэр, нягледзячы на шкадаванне пра вытрачаны на навучанне сына час, саступіў яго просьбам, і ва ўзросце 15 гадоў Альбрэхт быў накіраваны ў майстэрню асноўнага нюрнбергскага мастака таго часу Міхаэля Вольгемута. Пра гэта расказаў сам Дзюрэр у «*Сямейнай хроніцы*», створанай ім пад канец жыцця, адной з першых аўтабіяграфій у гісторыі заходнееўрапейскага мастацтва. У Вольгемута Дзюрэр асвоіў не толькі жывапіс, але і гравіраванне па дрэве. Вольгемут разам са сваім пасербам Вільгельмам Плейдэнвурфам[ru] выконваў гравюры для «*Кнігі хронік[de]*» Хартмана Шэдэля[de]. У працы над самай ілюстраванай кнігай XV стагоддзя, якой лічаць спецыялісты «*Кнігу хронік*», Вольгемуту дапамагалі яго вучні. Адна з гравюр для гэтага выдання, «*Танец смерці*», прыпісваецца Альбрэхту Дзюрэру. Барбара Дзюрэр, народжаная Хольпер, Нюрнберг, Германскі нацыянальны музей[de] Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы, Фларэнцыя, Уфіцы Зваротны бок партрэта Барбары Дзюрэр. Краявід з уцёсам і цмокам Зваротны бок партрэта Альбрэхта Дзюрэра Старэйшага. Вясельны герб сямействаў Дзюрэраў і Хольпераў ### Першае вандраванне. Жаніцьба (1490—1494) А. Дзюрэр. Агнэса Дзюрэр. Малюнак пяром. 1494. Навучанне ў 1490 годзе па традыцыі завяршылася падарожжамі[ru] (ням.: Wanderjahre), падчас якіх чаляднік пераймаў навыкі ў майстроў з іншых мясцовасцей. Вучнёўскае падарожжа Дзюрэра працягвалася да 1494 года. Яго дакладны маршрут невядомы, ён аб’ездзіў шэраг гарадоў у Германіі, Швейцарыі і (на думку некаторых даследчыкаў) Нідэрландах, працягваючы дасканаліцца ў выяўленчым мастацтве і апрацоўцы матэрыялаў. У 1492 годзе Дзюрэр затрымаўся ў Эльзасе. Ён не паспеў, як таго жадаў, убачыцца з Марцінам Шангауэрам[de], мастаком, які жыў у Кальмары. Шангауэр быў услаўленым майстрам гравюры на медзі, яго творчасць моцна паўплывала на юнага мастака. Шангауэр памёр 2 лютага 1491 года. Дзюрэра з пашанай прынялі браты нябожчыка (Каспар, Паўль, Людвіг[de]), і Альбрэхт меў магчымасць некаторы час працаваць у майстэрні мастака. Імаверна з дапамогай Людвіга Шангауэра ён асвоіў тэхніку гравюры на медзі, якой у той час займаліся пераважна ювеліры. Пазней Дзюрэр пераехаў у Базель (меркавана да пачатку 1494 года), былы ў той час адным з цэнтраў друкарства, да чацвёртага брата Марціна Шангауэра — Георга. Прыкладна ў гэты перыяд у кнігах, аддрукаваных у Базелі, з’яўляюцца ілюстрацыі ў новым, неўласцівым ім раней, стылі. Аўтар гэтых ілюстрацый атрымаў у гісторыкаў мастацтва імя «*майстра друкарні Бергмана*». Пасля знаходкі гравераванай дошкі тытульнага ліста да выдання «*Лістоў св. Іераніма*» 1492 года, падпісанай на звароце імем Дзюрэра, працы «*майстра друкарні Бергмана*» былі атрыбутаваны яму. У Базелі Дзюрэр, магчыма, узяў удзел у стварэнні знакамітых гравюр на дрэве да «*Карабля дурняў[de]*» Себасцьяна Бранта (першае выданне ў 1494, мастаку прыпісваецца 75 гравюр для гэтай кнігі). Лічыцца, што ў Базелі Дзюрэр працаваў над гравюрамі для выдання камедый Тэрэнцыя (засталося няскончаным, з 139 дошак былі абрэзаны ўсяго 13), «*Турнскага рыцара[en]*» (45 гравюр) і малітоўніка (20 гравюр). Аднак мастацтвазнаўца А. Сідараў[ru] лічыў, што прыпісваць усе базельскія гравюры Дзюрэру не варта. Некаторы час ён правёў у Страсбургу. Тут ён стварыў свой «*Аўтапартрэт з чартапалохам[ru]*» (1493) і адправіў яго ў родны горад. Магчыма, гэты аўтапартрэт азначаў сабой пачатак новага этапу ў асабістым жыцці мастака і быў прызначаны ў падарунак яго нявесце. У 1494 годзе Дзюрэр вярнуўся ў Нюрнберг і неўзабаве жаніўся з дачкой сябра свайго бацькі, медніка, музыканта і механіка, Агнэсай Фрэй[ru]. Дзюрэры парадніліся з сям’ёй, што займала ў Нюрнбергу больш высокае становішча: Ханс Фрэй, уладальнік майстэрні па вырабе дакладных прылад, быў членам Вялікага Савета горада, а маці Агнэсы паходзіла са збяднелага дваранскага роду. З жаніцьбай павялічыўся сацыяльны статус Дзюрэра — зараз ён меў права завесці ўласную справу. Аднак само сямейнае жыццё мастака, відаць, склалася няўдала: муж і жонка былі занадта рознымі людзьмі, захаваныя лісты Дзюрэра сведчаць пра тое, што паміж ім і жонкай не было згоды. Шлюб быў бяздзетным, вядома, што абодва браты мастака: Эндрэс (1484—1555), залатых спраў майстар, і Ханс (1490—1538), жывапісец і гравёр, пазней прыдворны мастак Жыгімонта I, таксама памерлі, не пакінуўшы нашчадкаў. ### Падарожжа ў Італію (1494—1495) Альбрэхт Дзюрэр. Панадворак замка ў Інсбруку. Акварэль. 1494. Вена, Альберціна. Лічыцца, што ў 1494 годзе, праз два месяцы пасля жаніцьбы, Дзюрэр распачаў вандраванне ў Італію. У «*Сямейнай хроніцы*» ён нічога не піша пра гэта падарожжа. Аўтар манаграфіі аб Дзюрэры (1876) М. Таўзінг адносіў гэты візіт у Італію да 1492—1494 гадоў, то бок лічыў, што мастак пабываў там падчас вучнёўскага падарожжа. Аднак большая частка даследчыкаў агадвае, што мастак быў у Італіі у 1494—1495 гадах (існуе таксама думка, што да 1506 года Дзюрэр там не бываў), дзе, магчыма, знаёміцца з творчасцю Мантэньі, Палаёла[en], Ларэнца дзі Крэдзі[en], Джавані Беліні і іншых майстроў. Пацверджанне таго, што Дзюрэр здзейсніў вандраванне ў Італію ў 1494—1495 гадах, знаходзяць у яго лісце з Венецыі Вілібальду Піркгеймеру ад 7 лютага 1506 года, дзе мастак кажа пра тыя працы італьянцаў, якія спадабаліся яму «*адзінаццаць гадоў назад*», але зараз «*больш не падабаюцца*». Прыхільнікі версіі першага вандравання ў Італію звяртаюць таксама ўвагу на ўспаміны нюрнбергскага юрыста Крыстофа Шэйрля, які ў сваёй «*Кніжачцы ў хвалу Германіі*» (1508) заве візіт Дзюрэра ў Італію ў 1506 годзе «*другім*». Усе недатаваныя пейзажныя замалёўкі Дзюрэра, што сталі першымі ў выяўленчым мастацтве Заходняй Еўропы акварэлямі ў гэтым жанры, ставяцца прыхільнікамі версіі менавіта да італьянскага вандравання 1494—1495 гадоў. Пазней Дзюрэр выкарыстае гэтыя матывы, а таксама эцюды наваколля Нюрнберга ў сваіх гравюрах. ### Пачатак самастойнай працы (1495—1505) У 1495 годзе Дзюрэр у Нюрнбергу адкрыў уласную майстэрню і цягам наступных дзесяці гадоў стварыў значную частку сваіх гравюр. У выданні першых серый яму дапамагаў Антон Кобергер. Паколькі рамёствамі ў Нюрнбергу, у адрозненне ад іншых гарадоў, дзе ўсё было падначалена гільдыям, кіраваў Гарадскі савет, майстры тут карысталіся большай свабодай. Дзюрэр змог выпрабаваць новыя прыёмы ў тэхніцы гравюры, адступаючы ад устояных норм, а таксама адкрыць продаж першых адбіткаў. У 1495—1496 гадах Дзюрэр заняўся і гравераваннем на медзі. Мастак супрацоўнічаў з такімі вядомымі майстрамі, як Ханс Шойфелін[de], Ганс фон Кульмбах і Ханс Бальдунг Грын і выконваў гравюры для нюрнбергскіх выдаўцоў — Кобергера, Гольцэля, Піндара. У 1498 годзе Кобергер выдаў «*Апакаліпсіс*». Для гэтай кнігі Дзюрэр выканаў 15 ксілаграфій, якія прынеслі яму еўрапейскую слыннасць. У 1500 годзе друкарня Кобергера выпусціла «*Пакуты св. Брыгіты*», для якой Дзюрэр стварыў 30 гравюр, з іх толькі частка была, па звычаі таго часу, цэльнапалоснымі, астатнія з дапамогай складанай вёрсткі кніжнай паласы былі арганічна ўлучаны ў тэксты. Пасля першага падарожжа ў Італію Дзюрэр дзякуючы свайму сябру Піркгеймеру ўвайшоў у кола нюрнбергскіх гуманістаў. Ён гравераваў ілюстрацыі для выдадзеных Конрадам Цэльтысам[de] «*Складанкі камедый і вершаў*» Храсвіты (1501) і для яго «*Чатырох кніг пра каханне*» (1502). Напэўна, Дзюрэр папаўняў прабелы ў сваёй адукацыі, чытаючы кнігі з багатага сходу Піркгеймера. Вядома, што 14 кніг з яго бібліятэкі мастак упрыгожыў сваімі малюнкамі: гэта былі працы Лукіяна, Фукідыда, Тэафраста, Арыстафана, Арыстоцеля («*Арганон*», «*Этыка*», «*Палітыка*»), каментарыі Сімплікія. Без сумневу, што працы антычных аўтараў, а таксама камунікаванне з найбольш адукаванымі людзьмі свайго часу, дазволілі мастаку знайсці новыя сюжэты для сваіх твораў. У апошняе дзесяцігоддзе XV стагоддзя мастак стварыў некалькі маляўнічых партрэтаў: свайго бацькі, гандлёвага агента Освальда Креля (1499, Старая пінакатэка, Мюнхен), саксонскага курфюрста Фрыдрыха III (1494/97) і аўтапартрэт[en] (1498, Прада, Мадрыд). Адной з лепшых і значных прац Дзюрэра ў перыяд паміж 1494/5 і 1505 гадамі (меркаваным першым і другім вандраваннямі мастака ў Італію) лічыцца «*Пакланенне вешчуноў[en]*», напісанае для Фрыдрыха III. Трохі раней Дзюрэр выканаў для курфюрста Саксоніі «*Дрэздэнскі алтар[en]*» і паліпціх[en], напэўна, з памагатымі — «*Сем смуткаў[en]*» (каля 1500). У 1502 годзе памёр Дзюрэр-старэйшы і Альбрэхт узяў на сябе клопаты пра маці і двух сваіх малодшых братоў — Эндрэса і Ханса. ### Венецыя (1505—1507) «*Свята вянкоў з руж*». Алей, таполевая дошка (1506). У 1505 годзе Дзюрэр з’ехаў у Італію. Прычына падарожжа невядома. Магчыма, Дзюрэр хацеў не толькі зарабіць, але і збіраўся вырашыць справу з капіяваннем яго гравюр мастаком Маркантоніа Раймондзі[en]. Дэталі яго знаходжання ў Венецыі вядомы з лістоў (іх захавалася дзесяць) Дзюрэра Вілібальду Піркгеймеру. У Венецыі мастак выканаў на заказ нямецкіх купцоў «*Свята вянкоў з руж[en]*» (ці «*Свята ружанцаў*», Прага, Нацыянальная галерэя[cs]) для цэрквы Сан-Барталамеа[en], якая размяшчалася ў нямецкім гандлёвым доме Фандака дэі Тэдэскі. Знаёмства з венецыянскай школай зрабіла моцны ўплыў на манеру мастака, нягледзячы на тое, што карціна «*Свята вянкоў з руж*» сапсавана няўмелымі рэстаўрацыямі, яна ясна дэманструе гэта. Паводле слоў самога Дзюрэра, гэта праца прымусіла прызнаць тых мастакоў, хто лічыў яго толькі паспяховым гравёрам, што ён таксама сапраўдны жывапісец. У той час у Венецыі працавалі такія знакамітыя майстры эпохі Адраджэння, як Тыцыян, Джарджонэ (аднак няма дадзеных, што Дзюрэр сустракаўся з імі), Пальма Векіа і іншыя. Але «*найлепшым у жывапісе*» (*pest in gemell*) нямецкі мастак лічыў Джавані Беліні, карціны якога ўразілі яго неверагоднымі сілай і глыбінёй каларыту і з якім, у адрозненне ад іншых венецыянскіх майстроў, у яго ўсталяваліся сяброўскія адносіны. Магчыма, што «*Мадонна з чыжыкам[ru]*» (карціны, дзе поруч з Марыяй і немаўлём пададзены Ян Хрысціцель, нехарактэрныя для германскага выяўленчага мастацтва), была выканана Дзюрэрам па просьбе Беліні. Ёсць імавернасць, што і яшчэ адна венецыянская праца Дзюрэра «*Хрыстос сярод настаўнікаў[en]*» таксама прызначалася Беліні. Творчасць Дзюрэра была высока ацэнена ў Венецыі, а яе савет прапанаваў мастаку гадавое ўтрыманне ў памеры 200 дукатаў з тым, каб ён затрымаўся. Дзюрэр пабываў у Балонні, горадзе, знакамітым сваім універсітэтам, дзе спадзяваўся раскрыць у камунікаванні з мясцовымі навукоўцамі сакрэты перспектывы. Меркавана ён збіраўся сустрэцца або з матэматыкам Лукой Пачолі, або з архітэктарам Даната Брамантэ, або са Сцыпіёнам Дэль Фера[en]. Потым ён меў намер наведаць Падую, каб сустрэцца з Мантэньем, але атрымаў вестку пра яго смерць, і спатканне не адбылося, пра што Дзюрэр вельмі шкадаваў. Даследчыкі, засноўваючыся на аналізе карцін Дзюрэра, лічаць, што мастак ездзіў у Рым: у той час меркавалася, што туды прыбудзе імператар Максіміліян. З красавіка па жнівень 1506 года ліставанне з Піркгеймерам не вялося, магчыма, што тады Дзюрэр знаходзіўся ў Ціролі. Італію Дзюрэр пакінуў у 1507 годзе, і, мабыць, неахвотна: у адным з апошніх венецыянскіх лістоў Піркгеймеру ён заўважае: «*Тут [у Венецыі] я — спадар, тым часам як дома — усяго толькі паразіт*». Біёграфы Дзюрэра даюць розныя тлумачэнні гэтым словам: адны лічаць, што так ён пазначыў розніцу ў дачыненні да мастака ў Італіі і ў яго родным Нюрнбергу, іншыя бачаць у іх адлюстраванне яго складаных сямейных адносін. ### Нюрнберг (1507—1520) Алтар Ландауэра. 1511. Музей гісторыі мастацтва. Вена. У 1509 годзе Дзюрэр быў абраны названым членам Вялікага савета Нюрнберга, магчыма, што ў гэтай якасці ён браў удзел у мастацкіх праектах горада. У гэтым жа годзе ён купіў дом ў Цысельгасэ (цяпер Дом-музей Дзюрэра[de]). У 1511 годзе Дзюрэр на заказ нюрнбергскага купца Маціяса Ландауэра напісаў алтар «*Глыбокая пашана Святой Троіцы[en]*» («*Алтар Ландауэра*», Музей гісторыі мастацтваў, Вена). Іканаграфічную[en] праграму алтара, што складаўся з карціны і драўлянай разьбяной рамы, выкананай невядомым нюрнбергскім майстрам, у верхняй частцы якой была выразана сцэна Страшнага суда, распрацаваў Дзюрэр. У яе аснову быў пакладзены трактат Аўгусціна «*Аб градзе Божым[en]*». Нягледзячы на свой поспех і славу, мастак тым не менш усведамляе, што не ў стане змяніць стаўленне сваіх заказчыкаў, якія лічылі, па ўкаранелай у Германіі традыцыі, мастака ўсяго толькі рамеснікам. Так, мяркуючы па лістах да Якаба Гелера[de], для якога Дзюрэр пісаў алтарны абраз «*Ушэсце Марыі*», гэты франкфурцкі купец быў незадаволены павелічэннем тэрмінаў працы, і мастаку давялося тлумачыць, што твор высокай якасці, у адрозненне ад шараговых карцін, патрабуе большага часу для выканання. Гелер у выніку застаўся задаволены працай, але ўзнагарода, атрыманая за яе Дзюрэрам, ледзь пакрыла кошт выдаткаваных матэрыялаў. Дзюрэр засяродзіў свае высілкі на дасягненні найвышэйшага майстэрства ў гравераванні, бачачы ў гэтым больш надзейны шлях да прызнання і матэрыяльнага дабрабыту. Яшчэ до падарожжа ў Венецыю асноўны прыбытак Дзюрэра складалі сродкі, выручаныя ад продажу гравюр. Рэалізацыяй займаліся маці і жонка мастака на кірмашах у Нюрнбергу, Аўгсбургу і Франкфурце-на-Майне. У іншыя гарады і краіны гравюры Дзюрэра адпраўляліся разам з таварамі купцоў Імгофаў і Тухераў. З 1507 па 1512 год Дзюрэр выконвае мноства гравюр на заказ, а таксама серыі рэлігійных гравюр («*Жыццё Марыі*», «*Вялікія пакуты*», «*Малыя пакуты*», «*Пакуты на медзі*»), прызначаныя для продажу. У 1515—1518 гадах Дзюрэр спрабуе працаваць у новай на той час тэхніцы — афорце (захаваліся шэсць). Паколькі ў той час яшчэ не былі вядомы кіслоты для тручэння медзі, Дзюрэр выконваў афорты на жалезных дошках. Трохі раней, у 1512 годзе, Дзюрэр выканаў «*сухой іголкай*» тры гравюры, але больш не звяртаўся да гэтага віду графікі. У 1512 годзе Дзюрэр на заказ імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Максіміліяна I стварыў ілюстраваную «*Кнігу фехтавання*» («*Das Fechtbuch*»), якая складаецца з 35 лістоў, што змяшчаюць прыёмы барацьбы ў 120 малюнках і прыёмы фехтавання ў 80 малюнках. Гэта праца характэрная яшчэ і тым, што мастак сам вывучаў і валодаў прыёмамі барацьбы і фехтавання. Летам 1518 года Дзюрэр прадстаўляў горад Нюрнберг на рэйхстагу ў Аўгсбургу, дзе выканаў графічныя партрэты Максіміліяна I, Альбрэхта Брандэнбургскага, жываісны — Якаба Фугера[de] і іншых знакамітых удзельнікаў з’езда. ### Працы для Максіміліяна I Партрэт Максіміліяна I. З 1512 года галоўным апекуном мастака стае імператар Максіміліян I. Стаўшы да таго часу вядомым майстрам гравюры, Дзюрэр разам з вучнямі сваёй майстэрні ўзяў удзел у працы над заказам імператара: «*Трыумфальнай аркай[en]*», манументальнай ксілаграфіяй (3,5×3 м), складзенай з адбіткаў з 192 дошак. Грандыёзная кампазіцыя, задуманая і ажыццёўленая ў гонар Максіміліяна, прызначалася для ўпрыгожання сцяны. Узорам для яе паслужылі старажытнарымскія трыумфальныя аркі. У распрацоўцы гэтага праекта бралі ўдзел Піркгеймер і Іаган Стабій (ідэя і сімволіка), прыдворны мастак Іорг Кёльдэрэр, гравёр Іеранім Андрэа. У дадатак да «*Трыумфальнай аркі*» Марксам Трайтцзаурвайнам[de] быў распрацаваны праект гравюры «*Трыумфальная працэсія*», ксілаграфіі для яго выконвалі Дзюрэр супольна з Альбрэхтам Альтдорферам і Гансам Шпрынгінклее. У 1513 годзе мастак разам з іншымі вядучымі нямецкімі майстрамі ўзяў удзел у ілюстраванні (малюнку пяром) аднаго з пяці асобнікаў «*Малітоўніка імператара Максіміліяна[ru]*». Фінансавыя цяжкасці, што ўвесь час адчуваліся імператарам, не дазволілі яму расплаціцца з Дзюрэрам. Максіміліян прапанаваў мастаку вызваленне ад гарадскіх падаткаў, аднак супраць гэтага выступіў Савет Нюрнберга. Таксама Дзюрэр атрымаў ад Максіміліяна грамату («*Freibrief*»), якая бараніла ад капіявання яго гравюры на дрэве і медзі. У 1515 годзе, па заступніцтве Дзюрэра, імператар прызначыў яму пажыццёвую пенсію ў памеры 100 гульдэнаў у год, з сум, уносных горадам Нюрнбергам у імператарскую казну. ### Дзюрэр і Рэфармацыя У 1517 годзе Дзюрэр далучыўся да кружка нюрнбергскіх рэфарматараў, на чале якіх стаялі вікарый аўгустынцаў Іаган Штаупіц[de] і яго патужнік Венцаслаў Лінк[de]. Знаёмства са складаннямі Марціна Лютэра, якія, паводле слоў мастака, «*вельмі яму дапамаглі*» («*der mir aus großen engsten geholfen hat*»), напэўна, адбылося каля 1518 года. Мастак падтрымліваў адносіны з бачнымі дзеячамі Рэфармацыі: Цвінглі (навукай якога на пэўны час захапіўся), Карлштатам[en], Меланхтанам, Нікаласам Кратцэрам[de]. Ужо пасля смерці Дзюрэра Піркгеймер, успамінаючы свайго сябра, адклікаўся пра яго як пра «*добрага лютараніна*». У пачатку 1518 года Дзюрэр паслаў Лютэру свае гравюры, мастак спадзяваўся выгравіраваць яго партрэт, аднак іх асабістая сустрэча гэтак і не адбылася. У 1521 годзе, калі пашырылася памылковая чутка пра тое, што Лютэр пасля Вормскага рэйхстага быў схоплены, Дзюрэр запісаў у сваім «Д*зённіку вандравання ў Нідэрланды*»: «*О божа, калі Лютэр мёртвы, хто з гэтага часу будзе так ясна выкладаць нам святое евангелле?*» Рэлігійныя і палітычныя ўзрушэнні кранулі найбліжэйшых супрацоўнікаў мастака. У пачатку 1525 года тры яго вучні — браты Ганс Себальд[en] і Бартэль Бехамы і Георг Пенц[en] — былі звінавачаны ў нязбожнасці і выгнаны з Нюрнберга, а адзін з лепшых разьбяроў, якія працавалі з Дзюрэрам, Іеранім Андрэа[en], за сувязь з паўсталымі сялянамі быў кінуты ў турму. Аднак гэтак і не вядома, як успрыняў Дзюрэр працэс «*трох нязбожных мастакоў*» і арышт Андрэа. У позных працах Дзюрэра некаторыя даследчыкі знаходзяць спагаду пратэстантызму. Прыкладам, у гравюры «*Таемная вячэра*» (1523) улучэнне ў кампазіцыю Эўхарыстычнай чары лічыцца выразам салідарнасці з калікстынцамі[en], хоць гэта інтэрпрэтацыя была падвергнута сумневу. Дзюрэр падзяляў погляды «*іканаборцаў*», што выступалі супраць абагаўлення «*цудадзейных*» выяў, аднак, як выплывае з «*Прысвячэння Піркгеймеру*» ў трактаце «*Кіраўніцтва да вымярэння…*», не настойваў на тым, каб творы мастацтва былі выдалены з цэркваў. Затрымка выпуску гравюры «*Святы Філіп*», скончанай у 1523 годзе, але аддрукаванай толькі ў 1526 годзе, магчыма, адбылася з-за сумневаў, што адчуваліся Дзюрэрам у дачыненні выяў святых; нават калі Дзюрэр не быў іканаборцам, ролю мастацтва ў рэлігіі ў апошнія гады жыцця ён пераацаніў. ### Падарожжа ў Нідэрланды (1520—1521) У 1520 годзе мастак, які ўжо здабыў еўрапейскую славу, разам з жонкай распачынае вандраванне ў Нідэрланды. Са смерцю свайго апекуна, імператара Максіміліяна, Дзюрэр страціў гадавую пенсію: нюрнбергскі Савет адмовіўся без указання новага імператара працягваць выплату. Галоўнай (але не адзінай) мэтай Дзюрэра была сустрэча з Карлам V, каранаванне якога павінна была адбыцца ў Нідэрландах. «*Дзённік вандравання ў Нідэрланды*» Дзюрэра па форме з’яўляецца прыходна-выдатковай кнігай, аднак ён дае яркую і поўную карціну гэтага падарожжа. Мастак фіксуе ўсё, што прыцягвае яго ўвагу, апісвае творы мастацтва і славутасці, якія яму давялося ўбачыць, звычаі і норавы мясцовага насельніцтва, адзначае імёны тых, з кім пазнаёміўся тым часам. Дзюрэр пазнаёміўся з працамі знакамітых нідэрландскіх мастакоў: Хуберта і Яна ван Эйкаў (Генцкі алтар), Рагіра ван дэр Вэйдэна, Хуга ван дэр Гуса, Дзірка Боутса[en], Мемлінга. Вандраванне пачалося 12 чэрвеня, шлях Дзюрэраў пралягаў праз Бамберг, Франкфурт, Кёльн у Антверпен і іншыя нідэрландскія гарады. Мастак актыўна працаваў у жанры графічнага партрэта, сустракаўся з мясцовымі майстрамі і нават дапамагаў ім у працы над трыумфальнай аркай для ўрачыстага заезду імператара Карла. У Нідэрландах Дзюрэр, знакаміты мастак, быў усюды жаданым госцем. Паводле яго слоў магістрат Антверпена, спадзеючыся ўтрымаць мастака ў горадзе, прапанаваў яму гадавое ўтрыманне ў памеры 300 гульдэнаў, дом у падарунак, падтрымку і, апроч таго, выплату ўсіх яго падаткаў. Арыстакратыя, паслы замежных дзяржаў, навуковыя, у тым ліку Эразм Ратэрдамскі, складалі кола камунікавання Дзюрэра ў Нідэрландах. 4 кастрычніка 1520 года Карл V пацвердзіў права Дзюрэра на пенсію ў 100 гульдэнаў у год. Запісы ў «*Дзённіку*» на гэтым сканчаюцца. 12 ліпеня 1521 года Дзюрэры адправіліся ў Нюрнберг. Зваротны шлях, мяркуючы па замалёўках у шляхавым альбоме, мастак прарабіў па Рэйне і Майне. ### Апошнія гады (1521—1528) Магіла Дзюрэра на могілках Іаана ў Нюрнбергу. Пад канец жыцця Дзюрэр шмат працаваў як жывапісец, у гэты перыяд ім створаны самыя глыбокія творы, у якіх выяўляецца знаёмства з нідэрландскім мастацтвам[en]. Адна з найважнейшых карцін апошніх гадоў — дыптых «*Чатыры апосталы*», які мастак паднёс гарадскому Савету ў 1526 годзе. Сярод даследчыкаў творчасці Дзюрэра існуюць спрэчкі ў тлумачэнні гэтага дыптыха — некаторыя, услед за каліграфам Іаганам Нейдзёрферам[de], якія выканалі па заданні мастака надпісы на карціне (цытаты з Бібліі ў перакладзе Лютэра), бачаць у «*Чатырох апосталах*» толькі выявы чатырох тэмпераментаў[ru], іншыя — водгук майстра на падзеі (рэлігійныя нязгоды, сялянская вайна), якія ўзрушылі Германію і адлюстраванне ідэі «*неадпаведнасці гуманістычнай утопіі і рэальнасці*». У Нідэрландах Дзюрэр стаў ахвярай невядомай хваробы (магчыма, малярыі), ад прыступаў якой пакутаваў да канца жыцця. Сімптомы захворвання — у тым ліку моцнае павелічэнне селязёнкі — ён паведаміў у лісце свайму лекару. Дзюрэр намаляваў сябе, паказваючага на селязёнку, у тлумачэнні да малюнка ён напісаў: «*Там, дзе жоўтая пляма, і на што я паказваю пальцам, там у мяне баліць*». Да апошніх дзён Дзюрэр рыхтаваў да друку свой тэарэтычны трактат пра прапорцыі. Сканаў Альбрэхт Дзюрэр 6 красавіка 1528 года ў сябе на радзіме ў Нюрнбергу. Асоба ----- Паводле слоў Іаахіма Камерарыя[de], знешняе аблічча Дзюрэра адпавядала яго «*шляхетнаму духу*». Ён быў прыемным суразмоўцам, з гаворкай «*салодкай і дасціпнай*». Усе людзі, што ведалі мастака, лічылі яго годным, «*цудоўным*» чалавекам, ён імкнуўся да ўчыннасці, але не быў ні змрочным, ні напышлівым. Дзюрэр умеў цешыцца жыццём «*і нават у старасці карыстаўся дабротамі музыкі і гімнастыкі ў той меры, у якой яны даступныя гэтаму ўзросту*». Творчасць --------- ### Жывапіс Асноўны артыкул: **Спіс карцін Альбрэхта Дзюрэра** З дзяцінства жывапісам, Альбрэхт, які марыў займацца, настаяў на тым, каб бацька аддаў яго ў навучанне мастаку. Пасля першага вандравання ў Італію ён яшчэ не цалкам успрыняў дасягненні італьянскіх майстроў, але ў яго працах ужо адчуваецца мастак, які думае нестандартна, заўсёды гатовы да пошуку. Званне майстра (а з ім і права адкрыць уласную майстэрню) Дзюрэр атрымаў, напэўна, выканаўшы роспісы на «*грэчаскі манер*» у доме нюрнбергскага гараджаніна Зебальда Шрэера. На маладога мастака звярнуў увагу Фрыдрых Мудры, які даручыў яму, апроч іншага, напісаць свой партрэт. Услед за курфюрстам Саксонскім мець свае выявы пажадалі і нюрнбергскія патрыцыі — на мяжы стагоддзяў Дзюрэр шмат працаваў у партрэтным жанры. Тут Дзюрэр працягваў традыцыю, што склалася ў жывапісе Паўночнай Еўропы: мадэль уяўляецца ў трохчвартковым развароце на фоне краявіду, усе дэталі адлюстраваны вельмі старанна і рэалістычна. Пасля выхаду «*Апакаліпсіса*» Дзюрэр уславіўся ў Еўропе як майстар гравюры, і толькі падчас другога знаходжання ў Італіі атрымаў за мяжой прызнанне як жывапісец. У 1505 годзе Якаб Вімпфелінг у сваёй «*Нямецкай гісторыі*» пісаў, што карціны Дзюрэра шануюцца ў Італіі «*…гэтак жа высока, як карціны Парасія[en] і Апелеса*». Працы, выкананыя пасля падарожжа ў Венецыю, дэманструюць поспехі Дзюрэра ў рашэнні заданняў выявы цела чалавека, у тым ліку аголенага, складаных ракурсаў, персанажаў у руху. Знікае ўласцівая яго раннім творам гатычная вуглаватасць. Мастак зрабіў стаўку на выкананне амбіцыйных маляўнічых праектаў, прымаючы заказы на шматфігурныя алтарныя выявы. Твора 1507—1511 гадоў адрозніваюцца ўраўнаважанасцю кампазіцыі, строгай сіметрыяй, «*некаторай разумовасцю*», сухаватасцю манеры выявы. У адрозненне ад сваіх венецыянскіх прац, Дзюрэр не імкнуўся перадаць эфекты святлопаветранага асяроддзя, працаваў з лакальнымі колерамі, магчыма, саступаючы кансерватыўным густам заказчыкаў. Прыняты імператарам Максіміліянам на службу, ён атрымаў некаторую матэрыяльную незалежнасць і, пакінуўшы на час жывапіс, звярнуўся да навуковых даследаванняў і гравюрных прац. #### Аўтапартрэты З імем Дзюрэра злучана станаўленне паўночнаеўрапейскага аўтапартрэта як самастойнага жанру. Адзін з лепшых партрэтыстаў свайго часу, ён высока ставіў жывапіс за тое, што ён дазваляў захаваць вобраз пэўнага чалавека для будучых пакаленняў. Біёграфы адзначаюць, што, маючы прывабны выгляд, Дзюрэр асабліва любіў маляваць сябе ў маладосці і маляваў сваё аблічча не без «*ганарыстага жадання спадабацца гледачу*». Жывапісны аўтапартрэт для Дзюрэра — сродак падкрэсліць свой статус і вяха, што адзначае пэўны этап яго жыцця. Тут ён паўстае чалавекам, які стаіць па інтэлектуальным і духоўным развіцці вышэй таго ўзроўню, які быў вызначаны яго саслоўным становішчам, што было нехарактэрна для аўтапартрэтаў мастакоў той эпохі. Апроч таго, ён яшчэ раз сцвярджаў высокую значнасць выяўленчага мастацтва (несправядліва, як ён лічыў, выключанага з ліку «*сямі вольных мастацтваў*») у той час, калі ў Германіі яно яшчэ прылічалася да рамяства. ### Рысункі Асноўны артыкул: **Рысункі Дзюрэра** Захавалася каля тысячы (Джулія Бартрум кажа пра 970) рысункаў Дзюрэра: пейзажы, партрэты, замалёўкі людзей, жывёл і раслін. Сведчаннем таго, як асцярожна ставіўся мастак да малюнка, з’яўляецца той факт, што захаваліся нават яго вучнёўскія працы. Графічная спадчына Дзюрэра, адна з найбуйнейшых у гісторыі еўрапейскага мастацтва, па аб’ёме і значэнні стаіць у адным шэрагу з графікай да Вінчы і Рэмбранта. Свабодны ад самаволі заказчыка і свайго імкнення да абсалюту, што ўносіла долю халоднасці ў яго жывапісныя творы, мастак найболей поўна раскрываўся як творца менавіта ў малюнку. Дзюрэр нястомна практыкаваўся ў кампаноўцы, абагульненні прыватнасцей, пабудове прасторы. Яго анімалістычныя і батанічныя малюнкі адрознівае высокае майстэрства выканання, назіральнасць, правільнасць перадачы прыродных форм, уласцівыя навукоўцу-натуралісту. Большая іх частка старанна прапрацавана і ўяўляе сабою скончаныя творы, тым не менш, па звычаі мастакоў таго часу, яны служылі дапаможным матэрыялам: усе свае штудзіі Дзюрэр выкарыстоўваў у гравюрах і карцінах, неаднаразова паўтараючы матывы графічных прац у буйных творах. У той жа час яшчэ Г. Вёльфлін адзначаў, што Дзюрэр амаль нічога не перанёс з наватарскіх знаходак, зробленых ім у пейзажнай акварэлі, у свае жывапісныя працы. Графіка Дзюрэра выканана рознымі матэрыяламі, часта ён выкарыстоўваў іх у камбінацыі. Ён стаў адным з першых нямецкіх мастакоў, якія працавалі пэндзлем бяліламі па каляровай паперы, папулярызаваўшы гэту італьянскую традыцыю. * Заяц[ru] (1502)Заяц[ru] (1502) * Рукі таго, хто моліцца[ru] (каля 1508)Рукі таго, хто моліцца[ru] (каля 1508) * ВадазборВадазбор * Ратаваннік у цярновым вянку (1503)Ратаваннік у цярновым вянку (1503) * Від вёскі КальхройтВід вёскі Кальхройт ### Гравюры Альбрэхт Дзюрэр стварыў 374 ксілагравюры і 83 гравюры на медзі[en]. Друкаваная графіка стала для яго пэўным сродкам заробку. Апроч таго, не звязаны вымогамі, якія падавалі заказчыкі жывапісных твораў, Дзюрэр мог свабодна ўвасобіць усе свае задумы менавіта ў гравюры. У ёй, у адрозненне ад жывапісу, раней з’явіліся і лягчэй прырасталіся новыя жанры. Для мастака яна была не толькі сродкам тыражавання твораў і ілюстравання кніг, даступнай шырокім пластам насельніцтва, але і самастойнай галіной выяўленчага мастацтва. Апроч традыцыйных біблейскіх і новых антычных, Дзюрэр распрацоўваў у гравюры і побытавыя сюжэты. Дзюрэр стаў першым нямецкім мастаком, хто працаваў адначасна ў абодвух выглядах гравюры — на дрэве і на медзі. Незвычайнай выразнасці ён дасягнуў у ксілаграфіі, рэфармаваўшы традыцыйную манеру працы і выкарыстоўваючы тэхнічныя прыёмы, што склаліся ў гравюры на метале. Да Дзюрэра ў ксілаграфіі панаваў контурны малюнак, ён жа перадаваў форму прадметаў, аб’ём і святлацень з дапамогай размаітых рысак, усё гэта ўскладняла заданне разьбяра. Дзюрэр меў магчымасць карыстацца паслугамі лепшых разьбяроў Нюрнберга, а на думку часткі даследчыкаў, некаторыя гравюры ён рэзаў сам. Пад канец 1490-х гадоў Дзюрэр стварыў шэраг цудоўных ксілаграфій, у тым ліку адзін са сваіх шэдэўраў — серыю з пятнаццаці гравюр на дрэве «*Апакаліпсіс*» (1498), увасабленне эсхаталагічных[en] перажыванняў канца стагоддзя, у якой удала спалучаны познагатычная мастацкая мова і стылістыка італьянскага Адраджэння. З часам жарсныя выявы ў творчасці Дзюрэра змяняюцца спакойным аповедам: экспрэсія, рэзкія кантрасты саступаюць плыўным пераходам, што дасягалися шчыльнейшай штрыхоўкай. Дзеянне разгортваецца ў прасторы, пабудаванай з выкананнем законаў перспектывы, такая, прыкладам, серыя гравюр «*Жыццё Марыі*». Мастак намаляваў тыповых прадстаўнікоў гарадскога асяроддзя, у «*Жыцці Марыі*» любосна перададзены шматлікія побытавыя дэталі, усё гэта рабіла твор бліжэй да гледача, зацікаўляла яго; серыя была вельмі папулярная ў сучаснікаў. Пад уплывам твораў Дзюрэра, што сталі узорам для сучасных яму мастакоў, многія нямецкія майстры звярнуліся да мастацтва ксілаграфіі. Шэдэўрам разцовай гравюры на метале ў выкананні Дзюрэра лічыцца гравюра «*Адам і Ева[ru]*» (1504), працуючы над якой, мастак выкарыстоўваў малюнкі з антычных статуй Апалона і Венеры. У 1513—1514 гадах Дзюрэр стварыў тры графічныя лісты, шэдэўры разцовай гравюры, што ўвайшлі ў гісторыю мастацтва пад назвай «*Майстэрскія гравюры*»: «*Рыцар, смерць і д’ябал*», «*Святы Іеранім у келлі*» і «*Меланхолія[ru]*». Яднаюць гэтыя творы, не злучаныя міжсобку адным сюжэтам, блізкія памеры, віртуознае выкананне і тое, што да цяперашняга часу яны ўяўляюць загадку для мастацтвазнаўцаў, якія прапануюць для іх самыя розныя тлумачэнні. У сваім дыялогу «*Пра слушнае вымаўленне ў грэчаскай і лацінскай мовах*» Эразм Ратэрдамскі напамінае, што Дзюрэра часта параўноўваюць з Апелесам, але ў апошняга былі фарбы: > «*Дзюрэру ж можна дзівіцца яшчэ і ў іншым дачыненні, бо чаго толькі не можа ён выявіць у адным колеры, то бок чорнымі рыскамі? Цень, святло, бляск, выступы і паглыбленні дзякуючы чаму кожная рэч паўстае перад позіркам гледача не адной толькі сваёю мяжой*». > > * Адам і Ева (1504)Адам і Ева (1504) * Рыцар, смерць і д’ябал (1513)Рыцар, смерць і д’ябал (1513) * Меланхолія (1514)Меланхолія (1514) * Святы Іеранім у келлі[ru] (1514)Святы Іеранім у келлі[ru] (1514) Як мастак эстампа Дзюрэр меў моцны ўплыў на ўсіх сучасных майстроў, а таксама майстроў наступных пакаленняў. Яго працы капіяваліся, матывы і сюжэты, кампазіцыйныя знаходкі Дзюрэра шырока выкарыстоўваліся іншымі гравёрамі. Яшчэ пры жыцці ён сутыкнуўся з падробкай сваёй друкаванай графікі і быў змушаны звярнуцца ў Нюрнбергскі гарадскі савет за дапамогай. 3 студзеня 1512 года Дзюрэр атрымаў прывілеі на выданне сваіх гравюр, фальсіфікатарам яго твораў пагражала кара. ### Экслібрысы Герб Альбрэхта Дзюрэра, 1523 год. У першыя гады XVI стагоддзя мастак заняўся вырабам друкаваных кніжных знакаў, усяго вядома 20 экслібрысаў аўтарства Дзюрэра, з іх — 7 у праекце і 13 гатовых. Першы экслібрыс Дзюрэр рабіў для свайго сябра, літаратара і бібліяфіла Вілібальда Піркгеймера, праца не была завершана, эскіз у наш час захоўваецца ў бібліятэцы Варшаўскага ўніверсітэта. Знакамітым стаў другі (тыражаваны) экслібрыс Піркгеймера — геральдычны знак з дэвізам у цэнтральнай падлозе «*Сабе і сябрам*» (дэвіз, які пазней выкарыстоўвалі многія бібліяфілы). Уласны экслібрыс з гербам Дзюрэраў мастак выканаў у 1523 годзе. Выява адчыненых дзвярэй на шчыце паказвае на прозвішча «*Дзюрэр*». Арліныя крылы і чорная скура мужчыны — знакі, што часта сустракаюцца ў паўднёванямецкай геральдыцы; яны выкарыстоўваліся таксама нюрнбергскай сям’ёй маці Дзюрэра, Барбары Хольпер. Дзюрэр быў першым мастаком, які стварыў і выкарыстоўваў свой герб і знакамітую манаграму (вялікая літара A і ўпісаная ў яе D), пазней у яго з’явілася ў гэтым мноства пераймальнікаў. ### Вітражы | | | | | --- | --- | --- | | | | | | Злева: смерць у выглядзе лучніка на кані. Справа: Сікст Тухер перад адкрытай магілай. Вітражы майстэрні Фэйта Хіршфогеля[de] па малюнках Альбрэхта Дзюрэра. 1502 год. | Невядома, ці прымаў Дзюрэр асабісты ўдзел у працах па шкле. Ён пакінуў вялікі ўнёсак у вітражную справу як дызайнер: па яго схемах і накідах стваралі вітражы іншыя шкляры. Меркавана, ён азнаёміўся з вітражнай справай яшчэ ў Міхаэля Вольгемута. Настаўнік Дзюрэра кіраваў майстэрняй, што дасталася яму пасля жаніцьбы з ўдавой Ганса Плейдэнвурфа[de], які займаўся таксама і вітражамі. Незадоўга до пачатку навучання Дзюрэра (1486) у майстэрні быў выкананы адзін з найбуйнейшых вітражных заказаў у Нюрнбергу: афармленне цэрквы Святога Лаўрэнція. Адным з найлепшых узораў працы майстэрні Вольгемута можа лічыцца вакно Канхофера, аплачанае Конрадам Канхоферам у 1479 годзе для ўсталёўкі ў крытай галерэі хораў. Яно складаецца з 36 асобных кампазіцый, што паказваюць святых і сцэны з легенды пра чатырнаццаць святых памочнікаў. Аднак працы Дзюрэра бліжэй па кампазіцыі да іншага вітража — аднаму з так званых Страсбургскіх вокнаў (ням.: Stroßpurg finster) працы страсбургскага майстра Петэра Хемеля фон Андлау[de] і яго калег па гільдыі, заказанага Пітэрам Фалкамерам для хораў царквы Святога Лаўрэнція. Яно малюе дрэва Іесея, па розныя бакі якога адлюстраваны пакутніцтва Св. Себасцьяна і бітва Св. Георгія з цмокам. Кожная з гэтых сцэн займае больш за чатыры панэлі і ўпрыгожана краявідам на заднім плане. Сам Дзюрэр цесна супрацоўнічаў з майстэрні Фэйта Хіршфогеля[de] (1461—1525), які навучаўся ў страсбургскіх майстроў. Майсей, які атрымлівае дзесяць запаведзяў. Вітраж працы майстэрні Фэйта Хіршфогеля па малюнку Альбрэхта Дзюрэра для цэрквы Св. Якаба ў Штраўбінгу[de]. 1500 год. Першым эскізам вітража, выкананым Дзюрэрам, лічыцца «*Святы Георгій, які забівае цмока*», намаляваны паміж 1496 і 1498 гадамі. Адпаведны вітраж не дайшоў да нашых дзён і невядома, ці існаваў ён зусім. Наступная яго праца, вітраж вышынёй больш за 3-я метры — Майсей, які атрымлівае дзесяць запаведзяў — была рэалізавана ў шкле ў майстэрні Хіршфогеля ў 1500 годзе для цэрквы Святога Якаба ў Штраўбінгу[de]. Абедзве гэтыя працы яднае выхад за межы традыцыйнай кампаноўкі вітража са мноства асобных кампазіцый. Заказчыкі абедзвюх прац невядомы, дароўны надпіс на вітражы з Майсеем быў выдалены ў позныя часы. Меркавана, захаваны вітраж быў выкуплены сямействам Хаберкофераў са Штраўбінга, якія ў мінулым ужо рабілі заказы ў Плейдэнвурфа. Захавалася адзінаццаць з, прынамсі, дваццаці шасці малюнкаў для «*Бенедыктынскай серыі*», выкананай на заказ бенедыктынскага манастыра Св. Эгідыя[ru] (вітражы, якія захаплялі Якаба Лохера[de], былі разбураны падчас пажару ў 1696 годзе). Па эскізе Дзюрэра выкананы парны вітраж, заказаны для афармлення дома вядомага нюрнбергскага гуманіста Сікста Тухера[de] (ням.: Sixtus Tucher), які стаў ігуменам цэрквы Святога Лаўрэнція ў 1496 годзе. На левай панэлі паказана смерць у выглядзе вершніка з лукам, што цаляе ў ігумена, паказанага на правай панэлі. На панэлях прысутнічаюць эпіграмы, напісаныя Тухерам пра веру ў перамогу хрысціяніна над смерцю. Так званае Бамбергскае вакно адрозніваецца ад іншых Дзюрэраўскіх вітражоў, з’яўляючыся выяўнай данінай традыцыям познай готыкі. Яно складаецца з шаснаццаці блокаў, кожны з якіх уяўляе сабою асобную кампазіцыю. Дзюрэр стварыў выявы чатырох бамбергскіх біскупаў, святых Кіліяна[en], Пятра, Паўла і Георгія, а таксама імператарскай пары Генрыха і Кунігунды ў атачэнні гербаў. Стыль завершанага вітража кантрастуе з агульнай кампазіцыяй, што паказвае на працу розных шкляроў над адной канцэпцыяй. Кожны вітраж заўсёды плён супольных высілкаў мастака-дызайнера і шкляра, якому часта даводзілася выконваць паўторны малюнак у поўны памер будучага вакна перад пачаткам працы. Адрозненнем вітража ў Бамбергу з’яўляецца прамалёўка Дзюрэрам кампазіцыі ў поўны памер, пра што сведчыць захаваны эскіз фігуры Святога Пятра. Дзюрэр — навуковец і тэарэтык ----------------------------- ### Матэматыка Дзюрэр заслужыў шырокую слыннасць як матэматык, перадусім, геометр (у той час нямецкія навукоўцы амаль не займаліся рашэннем геаметрычных заданняў), які вывучаў тэорыю перспектывы, пабудовы геаметрычных фігур і распрацоўку шрыфтоў. Атрыманыя ім вынікі высока ацаняліся ў працах наступных стагоддзяў, а ў другой палове XIX стагоддзя быў зроблены іх навуковы аналіз. Паводле слоў Іагана Ламберта, пазнейшыя працы па тэорыі перспектывы не дасягнулі дзюрэраўскіх вышынь. У гісторыі матэматыкі Дзюрэр ставіцца ў адзін шэраг з вядомымі навукоўцамі свайго часу і лічыцца адным з заснавальнікаў тэорыі крывых і начартальнай геаметрыі. Дзюрэр не вучыўся ва ўніверсітэце. Яго выточныя спазнанні ў матэматыцы, магчыма, былі абмежаваны знаёмствам з «*Бамбергскай арыфметыкай*» ці «*Хуткім і прыгожым рахункам для купецтва*». Вядома, што ў другім італьянскім вандраванні ён набыў «*Пачаткі*» Эўкліда — гэта праца ляжала ў аснове ўніверсітэцкага курса геаметрыі. «*Пачаткі*» былі дэталёва вывучаны мастаком, аднак, не без праблем: напэўна, Дзюрэру не хапала ведаў у лаціне, і ён звяртаўся за дапамогай да Нікаласа Кратцера, які перакладаў кнігу Эўкліда на нямецкую мову. Дзюрэр чытаў таксама «*Дзесяць кніг пра дойлідства*» Вітрувія, працы Архімеда і іншых антычных аўтараў, чаму спрыялі знаёмствы, завязаныя падчас італьянскіх вандраванняў і сяброўства з нямецкімі гуманістамі (у прыватнасці, Піркгеймер і Шэдэль валодалі багатымі бібліятэкамі, да якім Дзюрэр меў доступ). Веды, запазычаныя ў Вітрувія, былі выкарыстаны для выявы чалавечага цела, архітэктурных элементаў і арнаментаў, у працах па фартыфікацыі. Ён цікавіўся таксама працамі сучаснікаў, у прыватнасці Альберці і Пачолі, ліставаўся з Вернерам, Чэрце[de] і іншымі вядомымі матэматыкамі і інжынерамі таго часу. #### Магічны квадрат Дзюрэра Фрагмент гравюры Дзюрэра «*Меланхолія*». Дзюрэр склаў так званы магічны квадрат, паказаны на адной з самых дасканалых яго гравюр — «*Меланхоліі*». Заслуга Дзюрэра палягае ў тым, што ён здолеў так размясціць лікі ад 1 да 16, што сума 34 атрымваецца не толькі пры іх складанні па вертыкалі, гарызанталі і дыяганалі, але і ўва ўсіх чатырох чвэрцях, у цэнтральным чатырохвугольніку і нават пры складанні лікаў з чатырох вуглавых клетак. Сума кожнай пары сіметрычна размешчаных адносна цэнтра квадрата лікаў роўная 17. Дзюрэр знайшоў месца ў табліцы і для года стварэння гравюры «*Меланхолія*» (1514). «*Магічны квадрат*» Дзюрэра застаецца складанай загадкай. Калі разглядаць сярэднія квадраты першай вертыкалі, кідаецца ў вочы, што ў іх занесены змены — лічбы выпраўлены: 6 выпраўлена на 5, а 9 атрымана з 5. Без сумневу, Дзюрэр не выпадкова ўзбагаціў свой «*магічны квадрат*» такімі дэталямі, якія няможна не заўважыць. #### Зорная і геаграфічная карты Дзюрэра Асноўны артыкул: **Зорная і геаграфічная карты Дзюрэра** У 1515 годзе Дзюрэр выканаў тры знакамітыя гравюры на дрэве, з выявай карт паўднёвага і паўночнага паўшар’яў зорнага неба і усходняга паўшар’я Зямлі. Гэтыя творы мастацтва з’яўляюцца адначасна найкаштоўнымі помнікамі навукі. Праца над гравюрамі праходзіла супольна з бачнымі нямецкімі навукоўцамі Іаганам Стабіем, які быў ініцыятарам праекта, і Конрадам Хейнфогелем (ням.: Konrad Heinfogel). На геаграфічнай карце Дзюрэра, таксама выкананай у супрацы з Стабіем і Хейнфогелем, выяўлены «*Стары Свет*» — Еўропа, Азія і Афрыка, то бок тыя ж вобласці, якія былі картаграфаваны Пталемеем. ### Тэарэтычныя працы З 1507 года мастак пачаў працу над стварэннем падручніка жывапісу. У захаваных рукапісах застаўся план гэтай працы, мяркуючы па ім, Дзюрэр меў намер напісаць кнігу, якая па поўнасці ахопу праблем, што стаяць перад жывапісцам, не мела аналагаў. Магчыма, менавіта з-за сваёй шырокасці, задума гэтак і не была ўвасоблена ў жыццё, тым не менш, Дзюрэр стварыў некалькі трактатаў, якія сталі першымі на поўначы Еўропы працамі, прысвечанымі тэарэтычнаму сістэматызаванню ведаў пра мастацтва. Дапамогу ў працы над гэтымі кнігамі зрабілі сябры мастака з ліку навукоўцаў. #### «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай*» Старонка з «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай*». Дзюрэраўская праца «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай*», якая ўпершыню выйшла з друку ў 1525 годзе, прызначалася аўтарам у першую чаргу для мастакоў. «*Кіраўніцтва…*» пазней перакладалася на лацінскую мову і вытрымала шматлікія выданні цягам наступных стагоддзяў. Яго важнай асаблівасцю было выкарыстанне гутарковай нямецкай мовы, а не лаціны: такім чынам, яно стала першым падручнікам геаметрыі на нямецкай мове, а ўведзеная Дзюрэрам тэрміналогія пакладзена ў аснову сучаснай. «*Кіраўніцтва…*» складаецца з чатырох кніг, якія абагульняюць дасягненні антычнасці і сярэднявечча (часам Дзюрэр спасылаецца на няпэўных папярэднікаў ці згадвае рамеснікаў, якія выкарыстоўваюць тыя ці іншыя прыёмы), а таксама ўлучаюць асабістыя адкрыцця Дзюрэра. У першай даюцца вызначэнні найпростых геаметрычных паняткаў у планіметрыі і стэрэаметрыі і разглядаюцца заданні на пабудову, злучаныя з акружнасцямі і адразаннямі. У другой кнізе абмяркоўваюцца метады пабудовы правільных шматвугольнікаў дакладнымі метадамі і набліжанымі для тых фігур, дакладная пабудова якіх толькі з дапамогай цыркуля і лінейкі немагчыма. Пасля Кеплер абапіраўся на іх у сваіх працах. Трэцяя кніга ўяўляе сабой кіраўніцтва па выкарыстанні астралябіі і якабштаба, разглядаюцца сонечныя гадзіннік. У канцы трэцяй кнігі трактата Дзюрэр крануў пытанне надпісаў на архітэктурных будаваннях, а таксама дэталёва і ў той жа час даступна апісаў пабудову шрыфтоў: капітальнага лацінскага (антыквы), што атрымаў назву «*шрыфт Дзюрэра*» і гатычнага. У чацвёртай кнізе выкладаюцца пачаткі тэорыі перспектывы, да якой Дзюрэр выяўляў асаблівую цікавасць. Дзюрэрам упершыню было вырашана заданне выявы трохвымернай фігуры на плоскасці: было прапанавана ўжываць артаганальнае праектаванне на тры ўзаемна перпендыкулярныя плоскасці, як гэта робіцца ў сучасным рысаванні. Спасылаючыся на «*старажытных*», Дзюрэр будаваў крывыя другога парадку як канічныя сячэнні. #### Конхаіда Дзюрэра Пабудова конхаіды Дзюрэра (левая крывая з пранумараванымі пунктамі) з «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай*». Адлегласць паміж лікамі на двух перпендыкулярных прамых роўная адзінцы. Кропкі з адпаведнымі лікамі злучаны адразаннямі даўжынёй у 16 адзінак. У «*Кіраўніцтве да вымярэння цыркулем і лінейкай*» Дзюрэрам была пабудавана крывая, што пасля атрымала назву конхаіды ці ракавіны Дзюрэра (англ.: Dürer's conchoid ці англ.: Dürer's shell curve адпаведна). Другая назва злучана з тым, што хоць сам Дзюрэр зваў яе *Muschellinie* (што ў перакладзе з нямецкай азначае «*конхаіда*»), гэта крывая не з’яўляецца сапраўднай конхаідай. Ракавіна Дзюрэра будуецца наступным чынам. Абіраюцца кропкі *Q (q,0)* і *R (0,r)* такія, што {\displaystyle q+r=b}, дзе *b* — нейкая канстанта. На прамой, што праходзіць праз *Q* і *R* абіраюцца кропкі *P1* і *P2*, адлегласць ад якіх до *Q* роўна *a*. Тады геаметрычнае месца кропак *P1* і *P2* утварае ракавіну Дзюрэра. Яна апісваецца сістэмай ураўненняў {\displaystyle q+r=b,\quad {\frac {x}{r}}+{\frac {y}{q}}=1,\quad (q-x)^{2}+y^{2}=a^{2},} ці, пасля выключэння канстант *q* і *r*, {\displaystyle 2y^{2}(x^{2}+y^{2})-2by^{2}(x+y)+(b^{2}-3a^{2})y^{2}-a^{2}x^{2}+2a^{2}b(x+y)+a^{2}(a^{2}-b^{2})=0.} Дзюрэр выкарыстоўваў значэнні {\displaystyle a=16}, {\displaystyle b=13} і знайшоў толькі адну з двух магчымых у гэтым выпадку галін крывой. Ёсць некалькі адмысловых выпадкаў, што апісваюцца гэтай формулай: * пры {\displaystyle a=0} крывая зводзіцца ў дзве супалыя прамыя {\displaystyle y^{2}=0}; * пры {\displaystyle b=0}, формула апісвае дзве прамыя {\displaystyle x=\pm a/2}, якія перасякаюць акружнасць {\displaystyle x^{2}+y^{a}=a^{2}}; * пры {\displaystyle a=b}, графік мае кропку завастрэння ў кропцы {\displaystyle (0,a)}. Ператварыўшы каардынаты, ўраўненне крывых можна запісаць у больш кампактным выглядзе: {\displaystyle (x^{2}+xy+ax-b^{2})^{2}=(b^{2}-x^{2})(x-y+a)^{2}.} #### «*Чатыры кнігі пра прапорцыі*» Пабудова галавы мужчыны з «*Чатырох кніг пра прапорцыі*». Яшчэ ў 1500 годзе венецыянскі мастак Якапа Барбары, які працаваў у той час у Нюрнбергу, паводле слоў Дзюрэра, паказаў яму фігуры, намаляваныя з дапамогай вымярэнняў, аднак не пажадаў вытлумачыць спосабу іх стварэння. Дзюрэр пачаў уласныя даследаванні, якія працягваў да канца жыцця. Серыя шматлікіх малюнкаў паказвае яго доследы ў пабудове чалавечай фігуры, займаўся ён таксама вывучэннем прапорцый каня. Спачатку Дзюрэр выкарыстоўваў указанні Барбары і Вітрувія ў комплексе з прынятай у сярэднявечча пабудовай чалавечага цела на грунце геаметрычных фігур (пазней ён адмовіўся ад спалучэння гэтых метадаў). Так, на звароце малюнка «*Адам*» (1507, Альберціна, Вена) выяўлена фігура чалавека, створаная з дапамогай дуг, акружнасці, квадратаў. Адзін з вынікаў даследаванняў мастаком будовы цела чалавека — вядомая гравюра «*Адам і Ева*» (1504). Ранейшая «*Немязіда*» дэманструе тып жанчыны, далёкай ад класічных канонаў прыгажосці, яе фігура, тым не менш, мяркуючы па рыхтавальным малюнку (1501—1502, Брытанскі музей, Лондан), створана ў адпаведнасці з рэкамендацыямі Вітрувія — поўны ўзрост чалавека роўны васьмі галавам. Вядомы план больш кароткага варыянту кнігі, у якім Дзюрэр збіраўся разгледзець прапорцыі цела чалавека, жывёлы (каня) і шэраг пытанняў, што мелі прамое дачыненне да працы мастака. У 1512—1513 гадах і гэты план быў ім перагледжаны: Дзюрэр вырашыў пачаць з апісання прапорцый чалавека, а пазней перайсці да «*іншых рэчаў*». Сваю працу ён завяршыў толькі ў апошнія гады жыцця, а самі"*Чатыры кнігі пра прапорцыі*" (ням.: Vier Bücher von Menschlicher Proportion) выйшлі ўжо пасля смерці мастака. У першую кнігу аўтар уключыў абмеры пяці чалавечых фігур з дапамогай дзельніка. У другой кнізе, услед за Альберці, для вымярэння чалавечай фігуры Дзюрэр выкарыстоўвае шкалу, падобную так званай «*эксемпеды Альберці*». Аднак, у адрозненне ад Альберці, Дзюрэр абмярае не фігуру, блізкую да ідэальнай, а розныя яе варыянты (усяго восем). У трэцяй кнізе трактата ён апісвае спосабы пабудовы рэальнай фігуры чалавека з ужываннем перакручванняў прапорцый. Завяршае трэцюю кнігу «*Эстэтычны экскурс*», у якім мастак раскрывае свае мастацкія прынцыпы. Частка іншых раздзелаў кароткага плана (праблемы выявы архітэктуры, перспектывы і святлаценю) ўвайшла ў трактат «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай*» (ням.: Vnderweysung der messung mit dem zirckel vnd richtscheyt, выдадзены ў 1525 годзе, другое выданне з папраўкамі і дадаткамі Дзюрэра выйшла ў 1538). ### Фартыфікацыя У апошнія гады жыцця Альбрэхт Дзюрэр надаваў шмат увагі ўдасканаленню абарончых умацаванняў, што было выклікана развіццём агнявой зброі, у выніку якой многія сярэднявечныя збудаванні сталі неэфектыўнымі. У сваёй працы «*Кіраўніцтва да ўмацавання гарадоў, замкаў і цяснін*», выпушчанай у 1527 годзе, Дзюрэр апісвае, у прыватнасці, прынцыпова новы тып умацаванняў, які ён назваў бастэя. Стварэнне новай тэорыі фартыфікацыі, паводле слоў самога Дзюрэра, было абумоўлена яго клопатам пра абарону насельніцтва «*ад гвалтаў і несправядлівых уціскаў*». На думку Дзюрэра, збудаванне ўмацаванняў дасць працу гаротным і выратуе іх ад голаду і галечы. У той жа час ён адзначаў, што галоўнае ў абароне — устойлівасць абаронцаў. Спадчына і ўплыў ---------------- Праз майстэрню Дзюрэра прайшлі ўсе колькі-небудзь значныя мясцовыя мастакі (самым выбітным з яго вучняў стаў Ганс Бальдунг Грын). Аднак ніводны з іх не стаў такім шматгранным майстрам, як сам настаўнік, прызнаны сучаснымі вывучальнікамі сучаснасцю ўніверсальным чалавекам, «*паўночным Леанарда Да Вінчы*». Тым не менш, кожны з вучняў Дзюрэра працягнуў адзін з кірункаў выяўленчага мастацтва, у якіх працаваў апошні. У вобласці друкаванай графікі Дзюрэр не ведаў сабе роўных. Яго наватарскія прыёмы ў ксілаграфіі наблізілі па сродках мастацкай выразнасці гэты від гравюры да гравюры на метале. Гравюры Дзюрэра мелі шырокае шыранне і стварылі мастаку ўжо пры жыцці агульнаеўрапейскую слыннасць. Разам з тым, як адзначае Ф. Дзеры, дакладныя межы, у якіх мелі хадню эстампы Дзюрэра, у наш час вызначыць немагчыма, таму немагчыма зразумець праўдзівы маштаб яго ўплыву на развіццё выяўленчага мастацтва таго часу. Памяць ------ Дом Дзюрэра ў Нюрнбергу, дзе ён жыў і працаваў з 1509 па 1528 год. У гонар Дзюрэра і Піркгеймера на плошчы Максплатц у Нюрнбергу ў 1821 годзе па праекце архітэктара Хайдэлафа[de] быў збудаваны фантан[de]. Да 400-годдзя з дня смерці Дзюрэра нямецкім медальерам[ru] Фрыдрыхам Вільгельмам Хёрнляйнам[de] быў выраблены памятны медаль. Нюрнбергскі Дом Дзюрэра[de] ў Цысельгасэ (цяпер — вуліца Альбрэхта Дзюрэра, 39), дзе ён жыў і працаваў з 1509 года до сваёй смерці, быў набыты горадам у 1826 годзе. Спачатку ў ім быў абсталяваны мемарыяльны пакой мастака. У 1871 годзе, да яго юбілею, дом быў перададзены Таварыству дома Альбрэхта Дзюрэра, з гэтага часу ў ім працуе музей. У час Другой сусветнай вайны дом моцна пацярпеў, але быў адноўлены. У музеі экспануюцца копіі найважнейшых твораў мастака. Пачатак гэтаму сходу быў пакладзены ў 1627 годзе, калі Нюрнберг беспаспяхова прапанаваў баварскаму курфюрсту Максіміліяну копію «*Чатырох апосталаў*» замест арыгінала, што захоўваўся ў яго мюнхенскай калекцыі. Пазней калекцыя папоўнілася і іншымі копіямі карцін Дзюрэра. Тутака ж захоўваецца Графічны сход горада. У Доме Дзюрэра таксама праходзяць часовыя выстаўкі арыгінальных прац мастака. Плошча Тыргертнерторплатц, поруч з якой ён размешчаны, носіць неафіцыйную назву «*плошча Дзюрэра*». Побач з К’юзай, на тым месцы, адкуль мастак у 1494 годзе маляваў панараму горада, усталяваны Камень Дзюрэра. Малюнак з выглядам на К’юзу быў выкарыстаны пазней у гравюры «*Немязіда*» (каля 1501). У Франкфурце-на-Майне ўсталявана статуя Карла Вялікага, створаная па карціне Дзюрэра з выявай імператара (1513) для Гарадскога савета Нюрнберга. 23 жніўня 1843 года ў гонар тысячагоддзя падпісання Вердэнскага дагавора статуя, выкананая Іаганам Непамукам Цвергерам, была ўсталявана на Старым мосце. У 1914 годзе, пасля зносу моста, помнік быў змешчаны ў Гістарычны музей. У Ландау-Нусдорф у 2002 годзе быў збудаваны мемарыял у памяць аб Сялянскай вайне, распрацаваны Пітэрам Браухле[de] па матывам рысунка «*Сялянскай калоны*» Дзюрэра (каля 1528). У 2003 годзе нямецкі скульптар-канцэптуаліст Отмар Хёрль[de] па выпадку 500-годдзя Альбрэхта Дзюрэра стварыў усталёўку пад назвай «*Das große Hasenstück*» з 7000 тысяч трохвымерных зялёных зайцоў на галоўнай рынкавай плошчы Нюрнберга ў Германіі. Усталёўка заняла тэрыторыю ў 2500 квадратных метраў. У 2014 годзе гіганцкая ружовая копія зайца Дзюрэра ад Хёрля была ўсталявана на вуліцах Вены. Вывучэнне біяграфіі і творчасці ------------------------------- Найранейшымі біяграфіямі Дзюрэра сталі працы Нейдзёрфера, Штрэйля і Камерарыя, якія зафіксавалі падзеі яго жыцця, аднак практычна не далі ацэнак яго творам. Першым, хто звярнуўся да творчасці мастака і, насамперш, яго гравюр, стаў Вазары. Зандрарт[en] у сваёй працы «*Teutsche Academie der Edlen Bau-, Bild- und Mahlerey-Künste*» (1674—1679) стварыў ідэалізаваны вобраз мастака. Вывучэнне біяграфіі і творчасці Дзюрэра на навуковым грунце пачалося ў XIX стагоддзі. Першы каталог з апісаннем гравюр Дзюрэра выпусціў Адам фон Барч[de] (Вена, 1808). Нягледзячы на некаторыя памылкі, дапушчаныя ў гэтым выданні, усе наступныя каталогі гравюр мастака абапіраліся на працу Барча. Адзін з найболей поўных каталогаў з копіямі гравюр выдаў у Лейпцыгу Гелер (1827—1831). У 1860 годзе ў Парыжы выйшла чатырохтамовая манаграфія Эміля Галішона (фр.: Emile Galishon) «*Альбрэхт Дзюрэр: яго жыццё і творчасць*». У гэтым жа годзе ў Нёрдлингене была апублікавана праца Аўгуста фон Эе[de] «*Leben und Wirken Albrecht Dürers*». У сваёй двухтамовай працы (Лейпцыг, 1876; другое выданне — 1884) М. Таузінг[de] зрабіў спробу звязаць жыццёвы і творчы шлях мастака з падзеямі сучаснай яму эпохі. У другой палове XIX стагоддзя быў пакладзены пачатак перавыданню трактатаў Дзюрэра і публікацыі яго эпісталярнай спадчыны, дзённікавых запісаў, чарнавікоў навуковых складанняў. Лепшымі выданнямі яго літаратурных прац на нямецкай мове сталі выданні К. Лангэ[ru] і Ф. Фузэ[de] (Dürers schriftlicher Nachlass, Halle, 1893) і Э. Гейдрыха[de] (Albrecht Dürers schriftlicher Nachlass, Berlin, 1910). У гістарыяграфіі творчасці мастака ў XIX стагоддзі аформілася два кірункі. Адна частка даследчыкаў (у тым ліку Г. Дэхія[de], Б. Хендке) лічыла, што ў Германіі не было перыяду Адраджэння, і Дзюрэр і яго сучаснікі ставіліся да мастакоў познай готыкі. Іншыя (Г. Вёльфлін, В. Вейсбах[de], К. Бурдах[de]) пачыналі адлік эпохі Адраджэння ў Германіі з канца XV стагоддзя і лічылі Дзюрэра яе прадстаўніком. Г. Вёльфлін у сваёй працы («*Мастацтва Італіі і Германіі эпохі Рэнесансу*») прасачыў на прыкладзе яго творчасці, як складалася нямецкая культурная свядомасць пад ідэямі італьянскага Адраджэння. Э. Панофскі[de], наследуючы метаду «*утоенага сімвалізму*», вывучаў сувязь формы і зместу ў творах мастака. У манаграфіях Э. Флехзіга і В. Вэтцольда асаблівая ўвага навяртаецца на праблемы стаўлення Дзюрэра да Рэфармацыі і сялян. Да пяцісотгоддзя з дня нараджэння Альбрэхта Дзюрэра выйшлі ў свет некалькі складанак з артыкуламі пра яго кантакты з сучаснікамі-гуманістамі, уплыў мастака на развіццё еўрапейскага мастацтва, паходжанне яго сям’і. Пад канец XX стагоддзя даследчыкі Ф. Вінцынгер, Ф. Анцэлеўскі[de], Э. Ульман рэканструявалі яго жыццё і творчасць, абапіраючыся на дакументы, лісты, аповеды пра сваё жыццё, пакінутыя самім мастаком. На мяжы стагоддзяў шырокае шыранне атрымала вывучэнне асобных выяўленчых тым, выкарыстоўваных Дзюрэрам, у тым ліку з гендарнага пункту погляду. Каментарыі ---------- 1. ↑ Захаваўся таксама яшчэ адзін твор Дзюрэра аўтабіяграфічнага характару — «*Памятная кніжка*» ў выглядзе чатырох запісаў (1502, 1503, 1507—1509 і 1514) на адным лісце (Гравюрны кабінет, Берлін). 2. ↑ Перад ад'ездам Дзюрэр напісаў партрэты бацькі і маці. 3. ↑ Цэхі ў Нюрнбергу былі забаронены пасля паўстання 1349 года. Сенат стварыў аб'яднанні рамеснікаў, якія не мелі аўтаноміі, але якім было дазволена, апроч іншага, укараняць новыя тэхналогіі. 4. ↑ Піркгеймер пазычыў мастаку грошы на гэта падарожжа. 5. ↑ Яго будынак згарэў у 1505 годзе і ў той час аднаўляўся. 6. ↑ Пра гэта піша Дзюрэр у сваім лісце (1524) Нюрнбергскаму савету. 7. ↑ Той быў хворы, але перадаў нямецкаму мастаку, што хоча ўбачыцца з ім. 8. ↑ Вышэй Вялікага савета быў так званы Малы савет, што складаўся са старэйшынаў. 9. ↑ У 1585 годзе, калі Рудольф II набыў карціну Дзюрэра, рама засталася ў Нюрнбергу. 10. ↑ Асабліва важным для Дзюрэра было падтрыманне свайго рэнамэ ў Франкфурце, на кірмашы ў гэтым горадзе з'язджаліся кнігавыдаўцы з усёй Германіі. 11. ↑ Імгофы — нюрнбергскія купцы і банкіры. Дзюрэр быў злучаны сяброўскімі вязямі з прадстаўнікамі гэтай сям'і. Імгофы вялі фінансавыя справы мастака. 12. ↑ Сямнаццаць гравюр на дрэве — 1503—1505 і дзве — 1510 год. У 1511 годзе выйшлі асобным выданнем у выглядзе кнігі. 13. ↑ Дванаццаць гравюр на дрэве, з іх сем былі выкананы ў 1497—1500 гадах, астатнія пяць — у 1510. У 1511 годзе выйшлі асобным выданнем у выглядзе кнігі. 14. ↑ «*Трыумфальная працэсія*» засталася незавершанай. Дзюрэр зрабіў для яе выяву калясніцы. 15. ↑ Ліст Піркгеймера архітэктару Іагану Чэрце[de]. 16. ↑ З ліста Дзюрэра (1524) Нюрнбергскаму Савету. 17. ↑ Эразм і мастак памяняліся падарункамі: Дзюрэр атрымаў плашч «*іспанскага крою*» і тры карціны, у сваю чаргу ён перадаў Эразму асобнік «*Пакут на медзі*». Праз некалькі гадоў (1526) Дзюрэр, па жаданні Эразма, выгравіраваў яго партрэт — гэта была апошняя праца мастака ў жанры партрэта. Стварэнне партрэта мастак моцна зацягнуў і выканаў яго толькі пасля шматлікіх напамінкаў Эразма, перадатных апошнім праз Піркгеймера. Магчыма, павольная праца Дзюрэра тлумачыцца яго расчараваннем у Эразме ў сувязі з занятай апошнім пазіцыяй у пытаннях рэфармацыі. 18. ↑ Аўтар першай вядомай біяграфіі Дзюрэра. 19. ↑ У энцыклапедыі «*Гісторыя матэматыкі з найстаражытнейшых часоў да пачатку XIX стагоддзя*» магічны квадрат Дзюрэра завецца «*першым у Еўропе*». 20. ↑ ням.: Underweysung der messung mit dem zirckel und richtscheyt in Linien ebnen vnnd gantzen corporen durch Albrecht Dürer zusamen getzogen und zu nutz allen kunstlieb habenden mit zugehörigen figuren in truck gebracht im jar. MDXXV, поўная назва ў перакладзе «*Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай, у плоскасцях і цэлых целах, складзеная Альбрэхтам Дзюрэрам і надрукаваная з адпаведнымі рысункамі ў 1525 годзе на карысць усім, хто любіць мастацтва*». Аўтар папярэдзіў кнігу прысвячэннем Вілібальду Піркгеймеру. 21. ↑ Праз шмат гадоў, падчас свайго вандравання па Нідэрландах, Дзюрэр беспаспяхова спрабаваў атрымаць запісы Барбары, якія захоўваліся ў Маргарыты Аўстрыйскай, напэўна, спадзеючыся даведацца яго метад пабудовы чалавечай фігуры. 22. ↑ Захаваліся малюнкі, якія даказваюць, што Дзюрэр займаўся праблемамі пабудовы цела каня, як ён кажа, суправаджальныя тэксты былі ў яго выкрадзены. Заўвагі ------- 1. 1 2 Web umenia Праверана 7 красавіка 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q50828580'></a> 2. ↑ *Itaú Cultural* Albrecht Dürer // Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7 Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q174'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q10304263'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q41599984'></a> 3. 1 2 Дюрер Альбрехт // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 25 лютага 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a> 4. 1 2 Union List of Artist Names<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q110250907'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2494649'></a> 5. ↑ Albrecht Dürer // SIKART — 2006. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q683543'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2256716'></a> 6. 1 2 3 4 5 6 7 8 RKDartists<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517'></a> 7. ↑ 8. 1 2 9. ↑ *Britannica Educational Publishing.* Albrecht Dürer // One hundred most influential painters and sculptors of the Renaissance. — The Rosen Publishing Group, 2009. — 376 с. — ISBN 9781615300433. 10. ↑ Российский гуманитарный энциклопедический словарь. Ксилография(недаступная спасылка) 11. ↑ Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера. — М.: Советский художник, 1988. — С. 7. 12. ↑ *Головин В.* Дюрер и немецкое Возрождение // М. Брион. Дюрер. — М.: Молодая гвардия, 2006. — С. 9. — (Жизнь замечательных людей). 13. ↑ Матвиевская 1987, с. 9. 14. ↑ Дюрер, Альбрехт // Военная энциклопедия / под ред. В. Ф. Новицкого[ru] [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. В. Сытина[ru], 1911—1915. 15. ↑ Albrecht Dürers Umwelt. Festschrift zum 500. Geburtstag Albrecht Dürers am 21. Mai 1971. — Nürnberg: M. Edelmann, 1971. — S. 54. 16. ↑ Albrecht Dürers Umwelt. Festschrift zum 500. Geburtstag Albrecht Dürers am 21. Mai 1971. — Nürnberg: M. Edelmann, 1971. — S. 38. 17. 1 2 3 Бартрум 2010, с. 6. 18. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 *Дюрер А.* Литературное наследие Дюрера // Трактаты. Дневники. Письма / Перевод Нессельштраус Ц.. — М.: Искусство, 1957. — Т. 1. 19. ↑ Матвиевская 1987, с. 46, 54. 20. ↑ Бартрум 2010, с. 5. 21. ↑ Немировский 1986, с. 97—98. 22. ↑ Матвиевская 1987, с. 48. 23. ↑ Немировский 1986, с. 98. 24. ↑ Королёва 2007, с. 16. 25. ↑ Giulia Bartrum, «Albrecht Dürer and his Legacy», British Museum Press, 2002, ISBN 0-7141-2633-0 26. ↑ Матвиевская 1987, с. 49. 27. ↑ Королёва 2007, с. 18. 28. ↑ *Rebel E.* Albrecht Dürer, Maler und Humanist. — C. Bertelsmann, 1996. — S. 457. 29. 1 2 Матвиевская 1987, с. 50. 30. 1 2 Бенуа 2002, с. 307. 31. ↑ Бартрум 2010, с. 27. 32. ↑ Матвиевская 1987, с. 30. 33. ↑ Бартрум 2010, с. 6—7. 34. 1 2 3 Немировский 1986, с. 99. 35. ↑ Матвиевская 1987, с. 54—55. 36. ↑ *Wölfflin H.* Die Kunst Albrecht Dürers. — München: F Bruckmann, 1905. — S. 154-55. 37. ↑ Dürer / Costantino Porcu (ed). — Milan: Rizzoli, 2004. — P. 112. 38. 1 2 Бартрум 2010, с. 7. 39. ↑ Матвиевская 1987, с. 60. 40. ↑ Матвиевская 1987, с. 61. 41. 1 2 Бартрум 2010, с. 8. 42. ↑ Дзуффи 2002, с. 106—107. 43. ↑ Дзуффи 2002, с. 106. 44. ↑ Королёва 2007, с. 82. 45. ↑ Бартрум 2010. 46. ↑ *Виппер Б.* Статьи об искусстве / Вступит. статья Г. Н. Ливановой. — М.: Искусство, 1970. — С. 107. — 591 с. 47. ↑ Альбрехт Дюрер. Фехтбух. 48. ↑ Немецкая школа фехтования. 49. ↑ Бартрум 2010, с. 76. 50. ↑ *Rupprich H.* Durer: Schrifilicher Nachlass, 3 vols. — Berlin: Deutscher Verein fur Kunstvvissenschaft, 1956-69. — Т. 1. — S. 221. 51. ↑ *Либман М.* Дюрер и его эпоха. Живопись и графика Германии конца XV и первой половины XVI века. К 500-летию со дня рождения Альбрехта Дюрера 1471-1971. — М.: Искусство, 1972. — С. 79—80. 52. ↑ The Complete Engravings, Etchings and Drypoints of Albrecht Durer / Strauss, Walter L. (Ed.). — Dover Publications, 1973. — ISBN 0-486-22851-7. 53. ↑ *Hotchkiss Price, David.* Albrecht Dürer’s Renaissance: Humanism, Reformation and the Art of Faith. — Michigan, 2003. 54. ↑ *Harbison, Craig* Dürer and the Reformation: The Problem of the Re-dating of the St. Philip Engraving // *The Art Bulletin*. — 1976. — Vol. 58. — № 3. — P. 368—373. 55. 1 2 3 4 Бартрум 2010, с. 11. 56. ↑ Дзуффи 2002, с. 105. 57. ↑ Бартрум 2010, с. 92. 58. ↑ Матвиевская 1987, с. 62—63. 59. ↑ Королёва 2007, с. 30. 60. ↑ Королёва 2007, с. 86—87. 61. ↑ Матвиевская 1987, с. 52. 62. ↑ Матвиевская 1987, с. 53. 63. ↑ *Нессельштраус Ц.* Рисунки Дюрера. — Москва: Искусство, 1966. — С. 6. 64. ↑ *Нессельштраус Ц.* Рисунки Дюрера. — Москва: Искусство, 1966. 65. ↑ *Донин А.* Пространство и время в пейзажных акварелях Дюрера // *Искусствознание: журнал по истории и теории искусства*. — 2005. — № 2. — С. 64. 66. ↑ *Нессельштраус Ц.* Рисунки Дюрера. — Москва: Искусство, 1966. — С. 7. 67. ↑ Боре и Бон 2008, с. 2, 36. 68. ↑ *Бялик В.* Графика. — М.: Аванта, 2010. — С. 74-75. 69. ↑ Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера. — М.: Советский художник, 1988. — С. 9—10. 70. ↑ Бартрум 2010, с. 48. 71. ↑ Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера. — М.: Советский художник, 1988. — С. 10—11. 72. ↑ Бартрум 2010, с. 50. 73. ↑ *Бялик В.* Графика. — М.: Аванта, 2010. — С. 75. 74. ↑ Королёва 2007, с. 88. 75. ↑ Немировский 1986, с. 100. 76. ↑ Dürers Familienwappen (ням.). Museum Kloster Asbach[de]. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2012. Праверана 19 сакавіка 2012. 77. ↑ Hess and Eser 2012, p. 132. 78. ↑ Hess and Eser 2012, pp. 132–135. 79. ↑ Hess and Eser 2012, pp. 136–137. 80. ↑ Hess and Eser 2012, pp. 137–138. 81. ↑ Hess and Eser 2012, p. 141. 82. ↑ Hess and Eser 2012, pp. 142–144. 83. ↑ Матвиевская 1987, с. 84—86. 84. ↑ Матвиевская 1987, с. 86—92. 85. ↑ История математики с древнейших времён до начала XIX столетия. — М, 1970. — Т. 1. — С. 324. 86. ↑ Бартрум 2010, с. 68. 87. ↑ *Weisstein, Eric W.*. Dürer's Magic Square **(нявызн.)**. A Wolfram Web Resource. Праверана 30 ліпеня 2013. 88. ↑ Матвиевская 1987, с. 180—196. 89. ↑ Матвиевская 1987, с. 196—197. 90. ↑ Матвиевская 1987, с. 97—98. 91. ↑ Матвиевская 1987, с. 99—100, 134, 155. 92. ↑ Матвиевская 1987, с. 120—121. 93. ↑ *Weisstein, Eric W.*. Dürer's Conchoid **(нявызн.)**. A Wolfram Web Resource. Праверана 31 ліпеня 2013. 94. ↑ *E. H. Lockwood.* A Book of Curves. — Cambridge University Press, 1961. — P. 163—165. — 212 p. — ISBN 978-0521055857. 95. ↑ Durer's Shell Curves **(нявызн.)**. The MacTutor History of Mathematics archive. Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2013. Праверана 1 жніўня 2013. 96. ↑ Матвиевская 1987, с. 42—43. 97. ↑ *Grieb M. H.* Nürnberger Künstlerlexikon: Bildende Künstler, Kunsthandwerker, Gelehrte, Sammler, Kulturschaffende und Mäzene vom 12. bis zur Mitte des 20. Jahrhunderts. — Walter de Gruyter. — S. 601. 98. ↑ *Фенглер Х. Гироу Г. Унгер В.* Словарь нумизмата: Пер. с нем. М. Г. Арсеньевой / Отв. редактор В. М. Потин. — 2-е изд. перераб. и доп. — М.: Радио и связь, 1993. — С. 353. — 408 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-256-00317-8. 99. ↑ [ Presseinformation vom 27. Juli 2012] **(нявызн.)**. Museen der Stadt Nürnberg. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2013. Праверана 10 ліпеня 2013. 100. ↑ Русская Германия № 32. Не так страшен заяц, как его изобразил профессор искусств Оттмар Хёрль **(нявызн.)**. — 11.08.2003 101. ↑ Европульс. Всё о Европе. Розовый пасхальный кролик Альбрехта Дюрера появился на улицах Вены **(нявызн.)**. — 21.04.2014 102. ↑ Was ist was."Das große Hasenstück" — Albrecht Dürer zu Ehren **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 студзеня 2016. Праверана 7 ліпеня 2019. — 01.08.2003 103. 1 2 3 Сидоров 1937, с. 139. 104. ↑ Черниенко 2004, с. 8. 105. ↑ Черниенко 2004, с. 8—9. 106. ↑ Черниенко 2004, с. 8—10. 107. ↑ Гл. *Wimmer K.* Albrecht Dürers "Betende Hände" und ihre trivialisierte Rezeption. Untersuchung zur Darstellung von Dürers eingener Hand und die Popularität des Motivs im 20. Jahrhundert. Diss / Universität Innsbruck. — 1999. 108. ↑ *Нистратова Е.* Рисунок и гравюра в раннем творчестве Дюрера: 1484—1500: аўтареферат диссертации на соискание учёной степени кандидата искусствоведения: 17.00.04. — Москва, 2006. Літаратура ---------- * *Бартрум Д.* Дюрер / Пер. с англ. — М.: Ниола-Пресс, 2010. — 96 с. — (Из собрания Британского музея). — 3 000 экз. — ISBN 978-5-366-00421-3. * *Бенуа А.* История живописи всех времён и народов. — СПб.: Издательский Дом «Нева», 2002. — Т. 1. — С. 297—314. — 544 с. — ISBN 5-7654-1889-9. * *Бергер Я.* Дюрер. — М.: Арт-Родник, 2008. — 96 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-88896-097-4. * Альбрехт Дюрер. Гравюры / Пред. А. Боре, прим. А. Боре и С. Бон, пер. с фр. А. Золотовой. — М.: ООО «Магма», 2008. — 560 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-593428-054-4. * *Брион М.[fr].* Дюрер. — М.: Молодая гвардия, 2006. — (Жизнь замечательных людей). * *Дзуффи С.* Большой атлас живописи. Изобразительное искусство 1000 лет / Научный редактор С. И. Козлова. — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 2002. — С. 106—107. — ISBN 5-224-03922-3. * *Дурус А.* Еретик Альбрехт Дюрер и три «безбожных художника» // *Искусство* : журнал. — 1937. — № 1. * *Зарницкий С.* Дюрер. — М.: Молодая гвардия, 1984. — (Жизнь замечательных людей). * *Немировский Е.* Мир книги. С древнейших времён до начала XX века / Рецензенты А. А. Говоров, Е. А. Динерштейн, В. Г. Утков. — М.: кніга, 1986. — 50 000 экз. * *Львов С.* Альбрехт Дюрер. — М.: Искусство, 1984. — (Жизнь в искусстве). * *Либман М. Я.* Дюрер и его эпоха: Живопись и графика Германии конца XV и первой половины XVI века: К 500-летию Альбрехта Дюрера, 1471—1971. — М.: Искусство, 1972 (серыя: Из истории мирового искусства). — 239 с. * *Королёва А.* Дюрер. — М.: Олма Пресс, 2007. — 128 с. — (Галерея гениев). — ISBN 5-373-00880-X. * *Матвиевская Г.* Альбрехт Дюрер — учёный. 1471—1528 / Отв. ред. канд. физ.-мат. наук Ю. А. Белый; Рецензенты: акад. АН УзССР В. П. Щеглов, д-р физ.-мат. наук Б. А. Розенфельд; Академия наук СССР. — М.: Наука, 1987. — 240, [8] с. — (Научно-биографическая литература). — 34 000 экз. (в пер.) * *Невежина В.* Нюрнбергские граверы XVI в. — М. 1929. * *Нессельштраус Ц.* Дюрер А. Трактаты. Дневники. Письма / Перевод Нессельштраус Ц.. — М.: Искусство, 1957. — Т. 1. * *Нессельштраус Ц.* Рисунки Дюрера. — М.: Искусство, 1966. — 160 с. — 12 000 экз. * *Нессельштраус Ц.* Дюрер. — М.: Искусство, 1961. * *Норберт В.* Дюрер. — М.: Арт-Родник, 2008. — 96 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-9794-0107-2. * *Сидоров А.* Дюрер. — Изогиз, 1937. * *Черниенко И.* Германия на рубеже XV-XVI веков: эпоха и её видение в творчестве Альбрехта Дюрера: аўтареферат диссертации на соискание учёной степени кандидата исторических наук: 07.00.03. — Пермь, 2004. * *Anzelewsky F.* Albrecht Dürer. Das malerische Werk. — 2. — Берлин, 1991. * *Bartrum G.* Albrecht Dürer and his Legacy. — British Museum Press, 2002. — ISBN 0-7141-2633-0. * *Charles V.* Dürer. — Нью-Йорк: Parkstone International, 2011. — ISBN 978-1-78042-170-4. * *Giesen J.* Durers Proportionsstudien in Rahmen der allgemeinen Proportionsentwicklung. — Бонн, 1930. * *Heidrich Е.* Dürer und die Reformation. — Leipzig, 1909. * The Early Dürer. Ausstellungskataloge des Germanisches Nationalmuseums, Nürnberg / Ed. by Daniel Hess and Thomas Eser. — Thames & Hudson, Limited, 2012. — 603 p. — ISBN 9780500970379. * *Keller L.* Johann von Staupitz und das Waldensertum. — Лейпциг: Historisches Taschenbuch, 1885. * *Lippmann F.* Zeichnungen von A. Dürer. — Берлин, 1887—1905. * *Panofsky E.* Durers Kunsttheorie, vornehmlich in ihrem Verhaltnis zu der Kunsttheorie der Italiener. — Берлин, 1915. * *Panofsky E.* The Life and Art of Albrecht Dürer. — 2. — Princeton, 1945. — ISBN 0-6910-0303-3. * *Thausing M.[de].* Dürer, Geschiehte seines Lebens und seiner Kunst. — 2. — Лейпциг, 1884. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Альбрэхт Дзюрэр на Вікісховішчы | * Сайт о гравюре. Галерея с работами Дюрера в высоком качестве. * на artcyclopedia.com. * Альбрэхт Дзюрэр у Web Gallery of Art (англ.) * Albrecht Durer at Olga’s Gallery. * Дом-музей Альбрэхта Дзюрэра — фотарэпартаж Deutsche Welle. * Акварели Альбрехта Дюрера. * Дюрер Альбрехт. Картины и биография. * *Кислых Г. С*. Немецкая гравюра. Альбрехт Дюрер и его учителя **(нявызн.)**. ГМИИ им. А. С. Пушкина (2013—2014). Праверана 17 кастрычніка 2014. | ⛭Працы Альбрэхта Дзюрэра | | --- | | Жывапіс | * Дыптых з партрэтамі бацькоў (1490) * Аўтапартрэт (1493) * Аўтапартрэт (1498) * Аўтапартрэт (1500) * Адам і Ева (1507) * Чатыры апосталы (1526) | | | Гравюра | * Апакаліпсіс (1498) * Адам і Ева (1504) * Рыцар, смерць і д’ябал (1513) * Меланхолія (1514) * Святы Іеранім у келлі (1514) * Насарог (1515) | | Рысунак | * Аўтапартрэт аголеным (паміж 1500 і 1512) * Рукі таго, хто моліцца (~1508) | | ?Альбрэхт Дзюрэр — продкі | | --- | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | | | | Anthoni Dürer[d] | | | | | | | | | | | | | | Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Elisabeth Dürer[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | Альбрэхт Дзюрэр | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Hieronymus Holper[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Барбара Дзюрэр[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Kunigunde Ellinger of Weissenburg[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | zbMATH Open · MacTutor History of Mathematics archive · Discogs · Filmportal · Internet Movie Database · MusicBrainz · Project Gutenberg · Internet Speculative Fiction Database · RKDartists · ECARTICO | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Ваенная Сыціна · Кругасвет · Малы Бракгаўза і Эфрона · Праваслаўная · Allgemeine Deutsche Biographie · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Catholic (1907—13) · Catholic (1997—…) · Infernal (6e éd.) · Notable Names Database · Treccani · Universalis · Швейцарскі гістарычны | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · Sejm-Wielki.pl · Geni.com · genealogics.org | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BAV: ADV12161783, ADV10162967, ADV11952453, ADV11952454 · BIBSYS: 90062770 · BNC: a1046041x · BNE: XX1721369, XX1307550, XX1307224 · BNF: 11900585f · BPN: 25835391 · CALIS: n2004328376 · CiNii: DA00362318 · CONOR: 8669027 · GND: 11852786X · GTAA: 95352 · ICCU: RAVV009779 · ISNI: 0000 0001 2096 1368 · LCCN: n79118011 · LNB: 000038737 · NDL: 00438456 · NLC: 000132148 · NKC: jn19990001938 · NLA: 35051029 · NLG: 67542 · NLP: a0000001178739 · NSK: 000014390 · NTA: 068351267 · NUKAT: n97020803 · PTBNP: 33932 · LIBRIS: 184206 · SUDOC: 026837013 · VIAF: 54146999 · ULAN: 500115493 | |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Ястржэмбскі. **Ян Фердынанд (Іван Львовіч) Ястржэмбскі** (польск.: Jan Ferdynand Jastrzębski, руск.: Иван Львович Ястржембский; 1814, Мінская губерня — пасля 1883) — рэвалюцыянер-петрашэвец. Біяграфія --------- Скончыў Харкаўскі ўніверсітэт у 1841 годзе. Выкладаў палітэканомію і статыстыку ў Інстытуце інжынераў шляхоў зносін і Тэхналагічным інстытуце ў Пецярбургу. Крытыкаваў антынавуковую тэорыю народанасялення  (руск.) (бел. Т. Р. Мальтуса, прапагандаваў ідэі перадавых заходне-еўрапейскіх эканамістаў (Ш. Фур’е і інш.). На фарміраванне яго філасофскіх поглядаў аказаў уплыў А. І. Герцэн. З 1848 актыўны член рэвалюцыйнага гуртка  (руск.) (бел. М. В. Петрашэўскага. 2 мая 1848 г. арыштаваны і заключаны ў Петрапаўлаўскую крэпасць. 3 студзеня прыгавораны да расстрэлу. У той самы дзень дастаўлены на Сямёнаўскі плац  (руск.) (бел. для прывядзення прысуду ў выкананне; смяротная кара заменена па канфірмацыі 6 гадамі катаргі. Сасланы ў Табольскую губерню. У 1857 годзе атрымаў дазвол вярнуцца ва ўнутраныя губерні Расіі, дзе да 1872 знаходзіўся пад наглядам паліцыі. У другой палове 1850-х як інжынер удзельнічаў у будаўніцтве шашы Масква — Варшава на тэрыторыі Магілёўскай губерні. Аўтар мемуараў. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 Ястржембский Иван // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 721. — 737 с. Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 312. * Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8. — С. 308. Спасылкі -------- * Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Белагорцаў. **Руслан Ігаравіч Белагорцаў** (28 верасня 1945, Новасібірск — 2005) — беларускі архітэктар. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў Новасібірску. Бацька — архітэктар Ігар Белагорцаў, а маці — інжынер-сантэхнік. Скончыў БПІ ў 1969 годзе.архітэктарам, галоўным спецыялістам па архітэктуры, загадчыкам аддзела планіроўкі і забудовы сельскіх населеных пунктаў, намеснікам дырэктара па навуковай рабоце БелНДІдзіпрасельбуда. У 1978—2005 гадах выкладаў у архітэктурным факультэце БПІ. Удзельнічаў у распрацоўцы праектаў планіроўкі і забудовы вёсак Мінскай вобласці. З 1986 года інструктар аддзела будаўніцтва і гарадской гаспадаркі ЦК КПБ, з 1989 года намеснік старшыні Дзяржбуда БССР. З 1994 года намеснік старшыні Камітэта архітэктуры, горадабудаўніцтва і землеўпарадкавання Мінскага гарвыканкама, з 1997 г — Галоўны саветнік упраўлення будаўніцтва Апарату Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь. У 2004 годзе быў прызначаны галоўным архітэктарам Мінска — старшынёй Камітэта архітэктуры і горадабудаўніцтва Мінскага гарвыканкама. Член Саюза архітэктараў СССР з 1980 года. З 1986 года — сакратар праўлення Саюза архітэктараў БССР. Член КПСС з 1981 года. Пражываў у г. Мінску. Архітэктурная творчасць ----------------------- Асноўныя працы: праекты планіроўкі і забудовы сельскіх пасёлкаў — Натальеўск Чэрвеньскага (1971—1973), Крупіца Мінскага (1972—1982, з В. Н. Емяльянавым), Агарэвічы Ганцавіцкага (1972—1982), Ваверка Лідскага (1973—1980), Лошніца Барысаўскага (1973−1980), Доры Валожынскага раёна (1985—1986, у сааўтарстве). Навуковая дзейнасць ------------------- Аўтар навуковых прац па архітэктуры вёскі, планіроўцы і забудове сельскіх населеных месцаў. Узнагароды ---------- Лаўрэат прэміі Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Рэспублікі Беларусь імя У. А. Караля (1999). Узнагароджаны сярэбраным (1982), бронзавым (1980) медалямі ВДНГ СССР, дыпломам II ступені ВДНГ БССР (1982). Зноскі ------ 1. 1 2 3 Белогорцев, Руслан Игоревич (архитектор ; 1945—2005) 2. ↑ Руслан Игоревич Белогорцев: «…Видеть в городе живой растущий организм» 3. 1 2 3 4 5 Руслан Игоревич Белогорцев 4. 1 2 3 Белогорцев Руслан Игоревич // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др.. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.) 5. ↑ Белогорцев Руслан Игоревич // Кто есть Кто в Республике Беларусь. Архитекторы Беларуси. / Редакционный совет: И. В. Чекалов (пред.) и др. — Минск: Энциклопедикс, 2014. — 140 с. — ISBN 978-985-7090-29-7. (руск.) Літаратура ---------- * Минская область : энциклопедия. Т. 1. — Минск, 2007. * Белогорцев Руслан Игоревич // Кто есть Кто в Республике Беларусь. Архитекторы Беларуси. / Редакционный совет: И. В. Чекалов (пред.) и др. — Минск: Энциклопедикс, 2014. — 140 с. — ISBN 978-985-7090-29-7. (руск.) * Белогорцев Руслан Игоревич // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др.. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.) Спасылкі -------- * Руслан Игоревич Белогорцев: «…Видеть в городе живой растущий организм»

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Азараў. **Андрэй Мікалаевіч Азараў**, таксама вядомы як *talerka* (нар. 3 чэрвеня 1970, г. п. Астрына, Гродзенская вобл. БССР) — беларускі і расійскі дызайнер. Адзін з першых беларускіх вэб-дызайнераў. Біяграфія --------- Скончыў факультэт мастацкага афармлення Мінскага мастацкага вучылішча (1990), у 1991—1992 гадах вучыўся на аддзяленні «Інтэр’еры і абсталяванне» Беларускай акадэміі мастацтваў. Пачаў кар’еру ў 1994—1996 гадах дызайнерам, а затым арт-дырэктарам інфармацыйнага агенцтва «РІД». У 1996—1999 гадах працаваў дызайнерам у кампаніі «Глабінфарм-С» (G.I.S.) — першым беларускім кантэнт-правайдару. Тады ж, у 1996 годзе, першым у Беларусі заняўся вэб-дызайнам. У 1999—2001 гадах працаваў дызайнерам, а затым арт-дырэктарам у беларуска-амерыканскай кампаніі EPAM Systems. У 2001—2003 гадах займаўся фрыланс вэб-дызайнам, адкрыў уласны праект Matepuana Project. З 2003 года працаваў дызайнерам у крэатыў-бюро DEFA; у 2004—2005 — дызайнерам у студыі Арцемія Лебедзева; у 2005—2006 — арт-дырэктарам дызайн-бюро «Тэлетайп.ru». Таксама ў 2003—2006 гадах супрацоўнічаў з маскоўскімі студыямі вэб-распрацовак і дызайну Promo Interactive, Open! Design, Dot. З 2006 года — фрыланс арт-дырэктар і дызайнер мультымедыя. У 2008 годзе чытаў курс «Інтэрактыўны дызайн» у Нацыянальным інстытуце дызайну, працаваў арт-дырэктарам студыі Artics. У 2011—2012 гадах працаваў крэатыўным дырэктарам па інтэрактыўных праектах у маскоўскім офісе Leo Burnett. Член Беларускага саюза дызайнераў. Жыве ў Мінску і Маскве. Жанаты, двое дзяцей. Захапляецца кулінарыяй, з 2005 году робіць фатаграфіі, а з 2008 года — відэаролікі для свайго кулінарнага праекта Talerka.ru. Творчасць --------- Да 2-га курсу вучылішча ў асноўным пісаў алеем, затым займаўся інсталяцыяй і ў 1996 годзе зрабіў персанальную выставу «12.12.96» — першую і апошнюю. Пасля знаёмства з кампутарам і інтэрнэтам, шмат чаго пераасэнсаваў, з тых часоў, пакуль, не шукаў іншага асяроддзя для творчасці, лічачы іх удалай прыладай для ўвасаблення сваіх ідэй — работы адначасова з гукам, рухам, фактурамі і фатаграфіяй. ### Мультымедыя-дызайн Першую вэб-дызайнерскую работу — сайт грузаперавозак, зрабіў працуючы ў «Глабінфарм-С», затым быў сайт для Dajnova, першага беларускага карпаратыўнага сайта і вэб-крамы. Як лічыць Азараў, першыя работы жадалі лепшага. Так, дызайн чату «Диван», аднаго з першых месцаў віртуальных зносін у Байнэце, не спадабаўся большасці карыстальнікаў. Першым якасным Азараў лічыць дызайн архіва буйнейшых беларускіх друкаваных выданняў press.net.by. Аўтар каля 100 сайтаў, у тым ліку lexus.is.ru, triart2000.ru, аўтарскага кулінарнага сайта talerka.ru і іншых. Асноўнае дасягненне А. Азарова — змена ўяўленняў заказчыкаў і дызайнераў пра тое, якімі мусяць быць сайты, ён здолеў стварыць сайты, падобныя хутчэй да інтэрактыўных фільмаў, якімі наведвальнікі могуць кіраваць робячыся датычнымі падзеям на маніторы. #### Matepuana Project Праект ствараўся для ўдзелу ў работах студый вэб-дызайну, у якасці спецыяліста па флэш-анімацыі, паліграфічнаму дызайну і чалавека са свежымі ідэямі. У 2005 годзе праект уключаны ў выданне *Web Design: Studios* (серыя ICONS) выдавецтвы *Taschen*, як лепшая студыя вэб-дызайну з прасторы колішняга СССР, у ліку 100 лепшых вэб-студый свету. #### Прызнанне У 2000 годзе Беларускі саюз дызайнераў пры падтрымцы Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь выдаў першы каталог знакаў і лагатыпаў, уключыўшы туды работы 148 вядомых беларускіх графікаў розных пакаленняў, якія прафесійна працуюць у гэтым жанры, сярод іх і працы Андрэя Азарава. Старшыня Беларускага саюза дызайнераў Дзмітрый Сурскі называе Андрэя Азарава ў ліку вядомых беларускіх вэб-дызайнераў. З 1991 года ўдзельнічае ў нацыянальных беларускіх і міжнародных мастацкіх выставах, з 2001 года — у маскоўскіх, украінскіх і міжнародных фестывалях рэкламы. * 2-е месца і прыз глядацкіх сімпатый у намінацыі «Вэб-дызайн, нерэалізаваныя праекты» на Міжнародным фестывалі рэкламы «Залаты воўк»; * пераможац ў намінацыі «Грамадскія праекты» катэгорыя «Мастацтва» на Усерасійскім інтэрнэт-конкурсе «Залаты сайт»; * фіналіст Фестывалю кампутарнага мастацтва «АРТФЛЕШ-2003»; * фіналіст 13-га Міжнароднага маскоўскага фестывалю рэкламы; * фіналіст DIA (Design Innovation Awards) — Прэміі інавацыі дызайну; * фіналіст 5-га Кіеўскага міжнароднага фестывалю рэкламы; * пераможац ў намінацыі «Карпаратыўны сайт» на 16-м Міжнародным маскоўскім фестывалі рэкламы. ### Talerka.ru Некамерцыйны праект, які праз відэаролікі падае гледачу традыцыйныя рэцэпты розных краін свету. Значна, каля 10 % агульнага ліку рэцэптаў, у праекце прадстаўлена беларуская і літоўская кухні, што па задуме Азарава мусіць папулярызаваць кулінарныя традыцыі гэтага гістарычнага рэгіёна. У планах і стварэнне версіі talerka.ru на беларускай мове, калі такая будзе запатрабавана аўдыторыяй. Ідэя праекта з’явілася ў 1994—1995 гадах, але здзейснена была толькі ў 2005—2006, калі з’явіліся адпаведныя тэхнічныя магчымасці і дастатковы кулінарны досвед. Відэаролікі з’явіліся на сайце talerka.ru у 2008 годзе — першыя былі занадта доўгія, па 7 хвілін, цяпер усе ролікі 1-2-хвілінныя. Да кастрычніка 2010 года на talerka.ru было 300 відэарэцэптаў, да студзеня 2012 года — больш 500 . Наведвальнасць talerka.ru, у кастрычніку 2010 года — каля 2,5 тысяч штодзень, у студзені 2012 года — каля 3 тысяч штодзень. Праект talerka.ru быў пераможцам у намінацыі «карпаратыўныя сайты» на 11-м фестывалі рэкламы «Ідэя!» і лаўрэатам 8-га Кіеўскага фестывалю рэкламы ў інтэрактыўным конкурсе, атрымаўшы 3-е месца ў намінацыі «Некамерцыйныя праекты: забаўляльныя, культурныя, гуманітарныя, экалагічныя». Калегі па кулінарным Рунэце ставяцца да Азарава неадназначна, што агулам тлумачыцца творчай рэўнасцю. #### Talerka App Talerka App — першае расійская кулінарная відэапрылада для iPhone і iPad — выпушчана 4 студзеня 2012 года. Загрузіць прыладу разам са 100 рэцэптамі ў HD-відэа можна бясплатна, астатнія 400 рэцэптаў і штомесячнае абнаўленне можна купіць за 7,99 $. У прыладзе ёсць таймер, які працуе, нават калі прылада выключана. Прадугледжаны магчымасці захоўваць рэцэпты ва ўласную папку «выбранае», адным клікам ствараць спіс пакупак, адпраўляць яго на электронную пошту ці як SMS, дзяліцца рэцэптамі ў Twitter і Facebook, ёсць пошук. У верасні 2012 года Talerka App трапіла ў Top-50 амерыканскага Apple App Store у катэгорыі Food&Drink, раней ніводная расійская прылада не паднімалася ў гэтай катэгорыі так высока. Апроч таго, Talerka App на працягу кастрычніка-верасня 2012 года ўваходзіла ў дзесятку самых папулярных кулінарных прылад «App Store Расія», канкуруючы з прыладамі Юліі Высоцкай і Джэймі Олівера. Да кастрычніка 2012 года Talerka App на свае тэлефоны і планшэты ўсталявала больш 18 тысяч карыстальнікаў. Да кастрычніка 2012 года ў Talerka App было больш за 520 відэарэцэптаў, палова іх з перакладам на англійскую мову. Зноскі ------ 1. 1 2 Фрылансеры… 2009. 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Белы 2012. 3. 1 2 3 4 Ёсць ідэя! 2012. 4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Бизяева 2002. 5. 1 2 3 4 5 Ждакаев 2010. 6. ↑ Web Design: Studios 2005. 7. ↑ Знак-логотип 2000. 8. 1 2 3 4 5 Кулинарное приложение… 2012. Зноскі ------ Літаратура ---------- * Web Design: Studios / Edit. J. Wiedemann. — [Cologne]: Taschen, 2005. — 192 p. — ISBN 3-8228-4041-6. * *Белы А.* Андрэй Азараў: «Загрузіце літвінскую кухню з App Store!» // *Будзьма беларусамі!* : [электронны рэсурс]. — Мінск: , 2012. * *Бизяева А.* Андрей Азаров: «Не обязательно быть знаменитым» // *Человек&Internet* : газета. — Минск: 2002. * Ёсць ідэя! // *34MAG.NET* : [электронны рэсурс]. — Мінск: , 2012. Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2014. * *Ждакаев И.* Борьба кулинарных аўтаритетов // *Коммерсантъ Деньги* : журнал. — 2010. — № 40 (797). Архівавана з першакрыніцы 11 кастрычніка 2010. * Знак-логотип : Граф. дизайн: Каталог / Авт.-сост. Д. Сурский. — Минск: ОО «Бел. союз дизайнеров», 2000. — 132 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6534-02-X. * Кулинарное приложение из России попало в «Топ-50» американского Apple App Store // *AIF.RU: Кухня* : [электронный ресурс]. — Москва: , 2012. * Фрылансеры ў прамысловым маштабе // *Культура* : газета. — 2009. — № 39 (907). — С. 6. Спасылкі -------- * Архівавана 6 студзеня 2014. — студыя Андрэя Азарава — дызайн, арт-дырэкцыя і рэжысура сайтаў * — Видэа рэцэпты — Talerka.ru * Время обедать! — Белорусские драники с домашней сметаной **(нявызн.)**. Первый канал — 1tv.ru. Праверана 1 лютага 2014.

Інсцэноўка паняцця «гамафобны гвалт» Збіванне ЛГБТ-актывіста ў Маскве групай падлеткаў **Гвалт на глебе гамафобіі і трансфобіі**, *гамафобны гвалт*, *гвалт па прыкмеце сексуальнай арыентацыі і гендарнай ідэнтычнасці* — акты фізічнага ці псіхічнага гвалту, накіраваныя на прадстаўнікоў ЛГБТІ (гомасексуальных, бісексуальных, трансгендарных і інтэрсекс людзей) і выкліканыя гамафобнымі і трансфобнымі матывамі. Гвалту могуць падвяргацца і асобы, якія не з’яўляюцца ЛГБТ, але прылічаныя да іх, а таксама і іншыя асобы, якія не адказваюць гетэранарматыўным стандартам. Акрамя прамых актаў фізічнага гвалту, у першую чаргу, цялесных пашкоджанняў і сексуальнага гвалту, да гвалту на глебе гамафобіі можна аднесці і іншыя дзеянні — псіхалагічнае запалохванне, пагрозы і шантаж, якія маюць пад сабой гамафобную глебу, а таксама і гамафобныя абразы, мобінг, булінг і іншыя праявы псіхалагічнага гвалту на глебе нянавісці да прадстаўнікоў ЛГБТ. Фізічны і псіхічны гвалт на глебе гамафобіі і трансфобіі з’яўляюцца праявай злачынстваў на глебе нянавісці, калі ахвяра выбіраецца (усвядомлена ці неўсвядомлена) выключна з прычыны яе прыналежнасці да пэўнай сацыяльнай групы, у гэтым выпадку ЛГБТ. Характарыстыка -------------- Абраза і мобінг з’яўляюцца прыкладамі вербальнага гвалту на глебе гамафобіі Псіхолаг і гісторык Енс Доблер[de] размяжоўвае гвалт на глебе гамафобіі і праявы дыскрымінацыі з боку прыватных асоб, інстытуцый, грамадства ці дзяржавы ў дачыненні да ЛГБТ, адносячы да падобных актаў гамафобнага гвалту толькі дзеянні фізічнага ці псіхічнага гвалту, класіфікавальныя ў якасці каральных крымінальных злачынстваў. Даследаванні са ЗША, Германіі, Нідэрландаў, Францыі паказваюць, што ахвярай падобнага гвалту хоць бы раз у жыцці станавіўся прынамсі кожны трэці гомасексуал. Паводле статыстыкі ФБР, прадстаўнікі ЛГБТ у некалькі разоў часцей падвяргаюцца гвалту, чым гетэрасексуальныя людзі. Паводле тых жа даных, у 17 % усіх выпадкаў злачынстваў на глебе нянавісці (трэцяе месца пасля злачынстваў на глебе расавай і рэлігійнай непрыязнасці) матывам гвалту становіцца сексуальная арыентацыя ахвяры. Аднак гэтыя даныя апісваюць толькі зарэгістраваныя ў пратаколах выпадкі. Большасць актаў гамафобнага гвалту (напрыклад, у ЗША — да 80 %, у Нідэрландах — да 90 %) не рэгіструюцца ў паліцыі, таму што ахвяры не звяртаюцца па дапамогу ў органы. Шмат у чым гэта звязана з тым, што ахвяры не хочуць даводзіць да агульнага ведама сваю гомасексуальнасць. Акрамя таго, многія злачынствы на глебе гамафобіі рэгіструюцца як бытавыя злачынствы. Асобы, якія здзяйсняюць гвалт у дачыненні да ЛГБТ, паводле даследаванняў Доблера, — гэта, у першую чаргу, падлеткі і маладыя людзі мужчынскага полу. Падобныя злачынствы здзяйсняюцца як у адзіночку, так і невялікімі групамі. Вербальнаму ці фізічнаму нападу могуць падвяргацца і выпадковыя людзі на вуліцы, западозраныя ў гомасексуальнасці. Нярэдка аб’ектамі нападу становяцца і ўстановы, у якіх прысутнічае ЛГБТ-публіка, напрыклад, гей-бары, кафэ ці ЛГБТ-цэнтры. У той жа час, паводле Доблера, толькі 5 % такіх злачынстваў здзяйсняюцца неанацыстамі, скінхэдамі і іншымі праварадыкальнымі групамі. Матывы такіх злачынстваў часта замоўчваюцца ў СМІ, ці гэтыя злачынствы падаюцца як злачынствы, здзейсненыя ў «гомасексуальным асяроддзі». Да нядаўняга часу ЛГБТ-арганізацыі таксама не надавалі гэтай тэме дастаткова ўвагі з прычыне таго, што ахвяры гамафобнага гвалту неахвотна працавалі з ЛГБТ-цэнтрамі. Толькі ўзнікненне эпідэміі СНІДу і з’яўленне праектаў па прафілактыцы ВІЧ сталі спрыяць з’яўленню розных прэвентыўных кампаній і адукацыйных праектаў, накіраваных, у тым ліку, і на папярэджанне гамафобнага гвалту. Прыклады фізічнага і псіхічнага гвалту -------------------------------------- «Смерць педэрастам!» — гамафобнае графіці ў Бялградзе Фізічны гвалт у дачыненні да ЛГБТ і асоб, прылічаных да іх, можа мець розныя формы і, асабліва ў выпадках папушчальніцтва ўрада ці наяўнасці антыгомасексуальнай дзяржаўнай палітыкі, можа прыводзіць да цяжкіх цялесных пашкоджанняў. Феномен, пры якім лесбіянкі падвяргаюцца сексуальнаму гвалту з мэтай пазнання мужчыны і «выпраўлення» такім чынам, атрымаў назву «карэктавальнага згвалтавання». Асаблівую праблему карэктавальнае згвалтаванне набыло ў краінах Афрыкі, і ў першую чаргу ў ПАР. Нярэдка пасля жорсткага згвалтавання ахвяры наносяцца цялесныя пашкоджанні, несумяшчальныя з жыццём. Гамафобнымі матывамі апраўдваюцца таксама і жорсткія забойствы. Пры гэтым ахвяра можа нават і не быць прадстаўніком ЛГБТ, але быць прылічанай да такіх. Напрыклад, у маі 2013 года на глебе нянавісці да геяў у Валгаградзе быў жорстка забіты 23-гадовы Уладзіслаў Тарнавой. У 2012 годзе ў Іраку адбылася чарада забойстваў маладых людзей, якія прытрымліваюцца культуры эма. Вядомыя прыклады забойстваў ЛГБТ членамі сям’і для «зняцця ганьбы з сям’і». Такія злачынствы могуць разглядацца ў якасці так званых забойстваў гонару. У Беларусі найбольш рэзанансным стаў напад на 33-гадовага Міхаіла Пішчэўскага ў маі 2014 года, у выніку якога ён атрымаў цяжкія траўмы, з-за якіх давялося выдаліць каля 20 % галаўнога мозгу. Міхаіл Пішчэўскі памер у бальніцы ў кастрычніка 2015 года. Фізічны гвалт нярэдка суправаджаецца таксама і псіхічным гвалтам. Найбольш адчувальнай групай да вербальнага гвалту з’яўляюцца маладыя гомасексуалы, якія праходзяць фазу камінг-аўта. Нярэдка звязаныя з гэтым абразы і зневажэнні пераносяцца імі больш балюча за фізічны гвалт. ААН прылічае да гвалту на глебе гамафобіі таксама і прымусовае лячэнне ў мэтах «змянення» сексуальнай арыентацыі, анальны агляд мужчын-геяў для «доказу» іх гомасексуальнасці, прымусовую стэрылізацыю трансгендарных асоб. Заканадаўства -------------      Злачынствы на глебе гамафобіі ці трансфобіі з'яўляюцца злачынствамі нянавісці      Злачынствы на глебе гамафобіі з'яўляюцца злачынствамі нянавісці ЛГБТ-арганізацыі выступаюць за ўключэнне матыву злачынстваў з прычыны нянавісці да ЛГБТ у якасці абцяжваючых абставін. Паводле даклада, апублікаванага HRC у 2009 годзе, 68 % амерыканцаў выступаюць за заканадаўчае прылічэнне злачынстваў на глебе нянавісці да ЛГБТ да групы злачынстваў нянавісці. Постсавецкая прастора --------------------- На постсавецкай прасторы аналаг — тэрмін «рамонт», якім абазначаецца «фізічная расправа над гомасексуаламі з боку групы хуліганаў-гамафобаў, звычайна ў месцах знаёмстваў і на вечарынках». Адпаведна, нападнікі называюцца «рамонтнікамі». Пра мэтанакіраваныя напады на геяў і лесбіянак у краінах былога СССР сведчаць розныя аўтары. Так, расійскі гісторык і сексолаг Леў Клейн піша: > > > Такія банды ёсць і ў нас, на жаргоне іх называюць «рамонтнікамі», і яны нават карысталіся дзе-нідзе падтрымкай міліцыі. Так, у Маскве міліцыя стварыла аператыўны атрад юных дружыннікаў для барацьбы з «гомасексуалістамі», які давялося судзіць. Галоўным абвінавачваным быў 16-гадовы Дзіма Сарокін. Ад выканання заданняў дзеці перайшлі да самастойных нападаў з абрабаваннямі і згвалтаваннямі. На чале банды апынуўся адзін з тых, каго банда пераследвала. Гэты студэнт-эканаміст, які стаў «гомікам» пасля таго, як яго згвалтавалі ў туалеце музея У. І. Леніна, некаторы час сам практыкаваў гомасексуальны секс, а пасля нападу банды, далучыўся да яе. Яму спадабалася, і неўзабаве ён стаў верхаводам. Скончылася ўсё арыштам і судом (Айзенштат, 1997). Але ёсць банды, якія дзейнічаюць і па ўласнай ініцыятыве. > > > > *Арыгінальны тэкст* (руск.)   > > *Такие банды есть и у нас, на жаргоне их называют „ремонтниками", и они даже пользовались кое-где поддержкой милиции. Так, в Москве милиция создала оперативный отряд юных дружинников для борьбы с „гомосексуалистами", который пришлось судить. Главным обвиняемым был 16-летний Дима Сорокин. От выполнения заданий ребята перешли к самостоятельным нападениям с ограблениями и изнасилованиями. Во главе банды оказался один из тех, кого банда преследовала. Этот студент-экономист, ставший „гомиком" после того, как его изнасиловали в туалете музея В. И. Ленина, некоторое время сам практиковал голубой секс, а после нападения банды, присоединился к ней. Ему понравилось, и вскоре он стал главарем. Закончилось всё арестом и судом (Айзенштадт, 1997). Но есть банды, действующие и по собственной инициативе.* > > > > У выданні ўкраінскага праваабарончага цэнтра «Наш мир» падрабязна апісваецца, як праходзілі праследаванні і нападкі: > > > Спецыфічнай з’явай быў «рамонт». У перабудоўны час частка моладзі ўспрыняла публікацыі пра геяў і іх праблемы вельмі негатыўна, і ўбачыўшы у іх асобе ворага, з якім трэба было змагацца. Звычайна малады сімпатычны хлопец з групы «рамонтнікаў» выкарыстоўваўся ў якасці прынады, з’яўляючыся ў месцах сустрэч геяў. Ахвяру «падсадная качка» прыводзіў ці ў зацішнае месца непадалёк, ці на кватэру. У абодвух выпадках там ахвяру чакала ўся група. Пасля зневажэнняў, збіванняў і рабавання гея адпускалі, хоць у некаторых выпадках гэта магло скончыцца і горш. Іншыя групы «рамонтнікаў» не турбавалі сябе і такім сцэнарыем і прыставалі проста да ўсіх падазроных («не так» апрануты, завушніца ў вуху). Некаторыя прадстаўнікі крымінальнага свету спецыялізаваліся на рабаванні геяў. Усё пачыналася зноў-ткі са знаёмства. Калі ж гей прыводзіў новага знаёмага дамоў, той пасля палавога кантакту (ці без яго) рабаваў гаспадара. Разлік быў на тое, што ахвяра не пойдзе ў міліцыю са страху перад крымінальным пакараннем за гомасексуалізм і тым, што гэты бок яго жыцця атрымае агалоску. > > > > *Арыгінальны тэкст* (руск.)   > > *Специфическим явлением был „ремонт". В перестроечное время часть молодежи восприняла публикации о геях и их проблемах весьма негативно, найдя в их лице врага, с которым следовало бороться. Обычно молодой симпатичный парень из группы „ремонтников" использовался в качестве приманки, появляясь в местах встреч геев. Жертву „подсадная утка" приводил или в укромное место неподалеку, или на квартиру. В обоих случаях там жертву ждала вся группа. После унижений, избиений и грабежа гея отпускали, хотя в некоторых случаях это могло закончиться и хуже. Другие группы „ремонтников" не утруждали себя и таким сценарием и приставали просто ко всем подозрительным („не так" одет, серьга в ухе). Некоторые представители криминального мира специализировались на грабеже геев. Все начиналось опять-таки со знакомства. Когда же гей приводил нового знакомого домой, тот после полового контакта (или без него) грабил хозяина. Расчет был на то, что жертва не пойдет в милицию из-за страха перед уголовным наказанием за гомосексуализм и тем, что эта сторона его жизни получит огласку.* > > > > Аўтары выдання сцвярджаюць, што «вядомы толькі адзін выпадак, калі міліцыя рэальна дапамагла абараніць гея, і мноства выпадкаў, калі яна не захацела ўмешвацца ці сама паступала з гомасексуаламі цалкам незаконным чынам». Тым не менш, там жа падкрэсліваецца, што «эпоха масавага „рамонту" — праследаванняў, збіванняў і шантажу гомасексуалаў — засталася ў мінулым». Мінскія геі згадваюць пра існаванне «рамонтнікаў» у 1990-я гады на «Панікоўцы» (цяпер Аляксандраўскі сквер), вядомым месцы сустрэч мужчын-гомасексуалаў таго часу. Паколькі паліцыя ніяк не абараняла геяў ад «рамонту» і не прымала да разгляду заявы пра пра здзейсненыя злачынствы, абараняцца даводзілася самастойна. Гл. таксама ----------- * Стаўленне грамадства да гомасексуальнасці * Дыскрымінацыя па прыкмеце сексуальнай арыентацыі і гендарнай ідэнтычнасці * Самагубствы ЛГБТ * Гомасексуальная паніка * Прапаганда гамафобіі * Стральба ў тэль-авіўскім ЛГБТ-цэнтры * Гвалт над жанчынамі Зноскі ------ 1. 1 2 3 Насилие на почве гомофобии и трансфобии: Справочный материал **(нявызн.)**. United Nations Free & Equal. Праверана 2 студзеня 2015. 2. ↑ Дыскрымінацыя ЛГБТ **(нявызн.)**. Упраўленне Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека. Праверана 6 чэрвеня 2016. 3. ↑ Кіруючыя прынцыпы па заахвочванні і абароне ажыццяўлення ўсіх правоў чалавека ў дачыненні да лесбіянак, геяў, бісексуалаў, трансгендарных і інтэрсексуальных людзей **(нявызн.)**. Савет Еўрапейскага Саюза (24 чэрвеня 2013). Праверана 8 чэрвеня 2016. 4. 1 2 3 4 Dobler 2004. 5. ↑ Gewalt gegen Schwule 1991, с. 4. 6. ↑ Gewalt gegen Schwule und Lesben 1996, с. 9—11. 7. 1 2 3 HRC Report 2009. 8. 1 2 3 4 5 Gewalt gegen Schwule 1991. 9. ↑ HRC Report 2009, с. 2. 10. ↑ Officials Say Homophobia Motivated Murder in Russia (англ.). The New York Times (12 мая 2013). Праверана 2 студзеня 2015. 11. ↑ Sputnik. Избитый после ЛГБТ-вечеринки Михаил Пищевский скончался 12. ↑ Гамафоб сустрэўся з геем ці настаўнік фізкультуры — з мулярам-прыватнікам? 13. ↑ Gewalt gegen Homosexuelle: Von wegen Toleranz (ням.). Süddeutsche Zeitung (17 мая 2010). Праверана 9 чэрвеня 2014. 14. ↑ Дерягин Геннадий Борисович (доктор медицинских наук, профессор, зав.кафедрой судебной медицины и права СГМУ). Гомосексуализм. Бисексуальность. 15. 1 2 А. Грибанов, Т. Данилевич и др. *Голубая книга. Положение геев и лесбиянок в Украине.* // Региональный информационный и правозащитный Центр для геев и лесбиянок «Наш мир», 2000 Архівавана 22 мая 2010. (недаступная спасылка — *гісторыя*, *копія*) 16. 1 2 Л. Клейн. *Другая любовь* // СПб, 2000 17. ↑ *Уладзімір Валодзін.* Квір-гісторыя Беларусі другой паловы ХХ стагоддзя: спроба набліжэння. — Менск, 2016. — 600 экз. Літаратура ---------- * *Michelle A. Marzullo and Alyn J. Libman.* Hate Crimes and Violence Against LGBT People. — Washington: HRC, 2009. — ISBN 978-1-934765-08-1. * *Jens Dobler.* Antischwule Gewalt: Hintergründe und Gegenperspektiven(ням.) // *Gewalt und Geschlecht*. — Opladen: Leske u. Budrich, 2003. — С. 67—81. * *Jens Dobler.* Antischwule Gewalt(ням.) // *Berliner Forum Gewaltprävention*. — Berlin: Landeskommission Berlin gegen Gewalt, 2004. — № 16. — С. 72—73. Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. * Gewalt gegen Schwule — Die Opfer schweigen(ням.). — Berlin: Senatsverwaltung für Jugend und Familie, 1991. — № 3. Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. * Opfer, Täter, Angebote — Gewalt gegen Schwule und Lesben(ням.). — Berlin: Senatsverwaltung für Jugend und Familie, 1996. — № 15.(недаступная спасылка) * Gewalt gegen Lesben — Gewalt gegen Schwule: Thesen zu Differenzen und Gemeinsamkeiten(ням.) // *Gewalt gegen Lesben*. — Berlin: Querverlag, 2001. — ISBN ISBN 3-89656-063-8. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. * *Dworek, Günter*. Gewalt gegen Schwule (1989) * *Martin Kantor*. Homophobia: Description, Development, and Dynamics of Gay Bashing (1998) * Кондаков, Александр. Преступления на почве ненависти против ЛГБТ в России. — СПб.: ЦНСИ, 2017. Спасылкі -------- * Bekämpfung antihomosexueller Gewalt (ням.) * Antihomosexuelle Gewalt? (ням.) * Anti Gay Violence (англ.) * Брашура пра гамафобны гвалт Архівавана 10 жніўня 2021. (праект MANEO, Берлін) (руск.) * Ліцэнзія на забойства гея

**Магіла Кірылы Пракопавіча Арлоўскага** — магіла ў аграгарадку Мышкавічы Кіраўскага раёна. Знаходзіцца на могілках насупраць уваходу з боку шашы, якая вядзе да г. Кіраўска. Апісанне -------- У магіле пахаваны Герой Савецкага Саюза, Герой Сацыялістычнай Працы, адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на Беларусі ў Грамадзянскую і Айчынную войны К. П. Арлоўскі (нар. 30 студзеня 1895 года ў Мышкавічах Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці — памёр 13 студзеня 1968 года). Архітэктура ----------- Дарожка да магілы выкладзена пліткай. Надмагільны помнік уяўляе сабой стэлу з граніту з барэльефнай выявай бюста К. П. Арлоўскага у тры чвэрці. У ніжняй частцы стэла стылізавана пад дзікі камень, таксама нешліфаваная зваротная частка. На стэле з боку могілак пад выявай К. П. Арлоўскага надпіс: «Орловский Кирилл Прокофьевич 18.01.1895 — 13.01.1968». Пад ёй знаходзіцца ахоўная дошка. На зваротным баку стэлы надпіс: «От колхозников колхоза Рассвет». На пліце, якая укрывае магілу, нанесены тэкст: «Председатель ордена Ленина колхоза „Рассвет", Герой Советского Союза, Депутат Верховного Совета СССР подполковник». Вакол пліты высаджаны кветкі, тэрыторыя каля магілы выкладзена пліткай. Зноскі ------ 1. ↑ Магіла Кірылы Пракопавіча Арлоўскага 1968 г.(недаступная спасылка) Спасылкі -------- * Магіла Кірылы Пракопавіча Арлоўскага на сайце «Архіварта»

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Міхнюк. **Уладзімір Мікалаевіч Міхнюк** (27 верасня 1947, в. Грушчаны, Поразаўскі раён, цяпер Свіслацкі раён — 13 кастрычніка 2004) — беларускі і савецкі гісторык. Доктар гістарычных навук (1987), прафесар (1991). Біяграфія --------- Нарадзіўся ў в. Грушчаны Поразаўскага раёна (цяпер Свіслацкі раён) у сялянскай сям’і, рана застаўся без бацькі. З дзяцінства Уладзімір марыў стаць журналістам і свае першыя артыкулы рассылаў у газеты і часопісы. Вучыўся ў Гарнастаевіцкай сярэдняй школе. У 1969 годзе скончыў гістарычны факультэт Гродзенскага педагагічнага інстытута, у 1973 годзе аспірантуру пры ім. З 1973 года выкладчык Гродзенскага педагагічнага інстытута, з 1975 года — супрацоўнік Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ. Супрацоўнік Інстытута гісторыі АН Беларусі (1982—1987, 1991). Выкладчык Мінскай ВПШ / Інстытута паліталогіі і сацыяльнага ўпраўлення КПБ (1987—1991). Дырэктар Беларускага навукова-даследчага інстытута дакументазнаўства і архіўнай справы (з 1992). Загадчык аддзела Камісіі па міжнародных справах і нацыянальнай бяспецы Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу РБ (1997—1998). Прафесар кафедры гісторыі Беларусі БДУ (з 1998). Дырэктар Цэнтра дзяржаўнай кадравай палітыкі НДІ тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіравання Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь (2004). Адзін з ініцыятараў стварэння Беларускай асацыяцыі гісторыкаў у 1993 годзе. Навуковая дзейнасць ------------------- Даследаваў праблемы гісторыі, гістарыяграфіі і крыніцазнаўства, археаграфіі і архівазнаўства, бібліяграфіі і гісторыі літаратуры Беларусі 1920-1930-х гг. Распрацоўваў пытанні палітычных рэпрэсій, масонства ў Беларусі. Абагульніў даваенны перыяд развіцця беларускай савецкай гістарыяграфіі. Разам з П. Ц. Петрыкавым выдаў абагульняльную працу «Историческая наука БССР, 80-е годы», у якой быў дадзены аналіз арганізацыйнага развіцця гістарычнай навукі БССР за 1980-я і падведзеныя вынікі навуковага вывучэння гісторыі БССР і гісторыі Камуністычнай партыі Беларусі. Аўтар дакументальных нарысаў пра палітычных дзеячаў К. Езавітава, У. Ігнатоўскага, В. Ластоўскага, А. Луцкевіча, У. Пракулевіча, А. Смоліча, А. Сокал-Кутылоўскага, Б. Тарашкевіча, А. Цвікевіча, пісьменнікаў М. Гарэцкага, А. Гурло, У. Дубоўку, Я. Пушчу. Адзін з аўтараў «Нарысаў гісторыі Беларусі» (ч. 2, 1995), аўтараў і складальнікаў зборнікаў дакументаў і матэрыялаў «Знешняя палітыка Беларусі» (т. 1—2, 1997—1998), «Антон Луцкевіч: матэрыялы следчай справы НКУС БССР» (1997). Зноскі ------ 1. ↑ Михнюк Владимир Николаевич 2. 1 2 УЛАДЗІМІРУ МІХНЮКУ — 60 3. ↑ *Белазаровіч В. А.* Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. — ISBN 985-417-858-7. Літаратура ---------- * Міхнюк Уладзімір Мікалаевіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9. * Міхнюк Уладзімір Мікалаевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10). * Михнюк Владимир Николаевич // Республика Беларусь: Энциклопедия в 6 т. Т. 5.: Минск — Педиатрия / редкол. Г. П. Пашков и др. — Минск: БелЭн, 2007. — 752 с.: ил. — ISBN 978-985-11-0398-6. * Михнюк Владимир Николаевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (руск.) / В. В. Андриевич (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2015. — Т. 4. Гродненская область. В 2 кн. Книга 2. К—Я. — 499 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0884-4. * *Белазаровіч В. А.* Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. — ISBN 985-417-858-7.

| ⛭Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1792 года | | --- | | Опса • Стоўбцы • Мір • Барушкаўцы • Зэльва • Зяленцы • Войшкі • Дубенка • Крамень • Брэст • Маркушаў • --- Канстытуцыя 3 мая • Ордэн «Virtuti Militari» • Таргавіцкая канфедэрацыя --- Другі падзел Рэчы Паспалітай • | **Virtuti Militari** (лац.: Ордэн воінскай доблесці) — ордэн, вышэйшая ваенная ўзнагарода Польшчы за мужнасць перад абліччам ворага, эквівалент брытанскага Крыжа Вікторыі. Ордэн увёў 22 чэрвеня 1792 года апошні кароль польскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі — пасля разгрому рускіх войскаў у бітве пад Зяленцамі, скасаваны ў тым жа годзе самім каралём па палітычных матывах. Сярод першых узнагароджаных ордэнам былі генералы Тадэвуш Касцюшка і Юзаф Панятоўскі. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай ордэн выкарыстоўваўся ў Варшаўскім герцагстве. Ордэн зноў скасаваў рускі цар (і адначасова манарх Царства Польскага) Мікалай I пасля падаўлення вызваленчага паўстання 1831 года. Адрозненне аднавіў ўрад незалежнай Польшчы ў 1919 годзе і атрымаў назву «*Ордэн ваенны Virtuti Militari*». Уручаецца падчас вайны або ў пяцігадовы тэрмін пасля яе заканчэння прэзідэнтам рэспублікі па прапанове капітула ордэна (дзеючы глава — Станіслаў Налеч-Камарніцкі). У часы Другой Сусветнай вайны Virtuti Militari таксама былі ўзнагароджаны камандуючыя саюзных войскаў, якія спрыялі вызваленні Польшчы з-пад нямецкай акупацыі. Пасля 1989 года фактычна не ўручаецца, нягледзячы на яго захаванне ва ўзнагароднай сістэме Польшчы. У 1945—1989 гадах Узброеныя сілы Польшчы удзельнічалі толькі ў адным узброеным канфлікце, а пасля 1989-га — у трох (Вайна ў Персідскім заліве, вайна ў Афганістане і вайна ў Іраку). Ордэн мае 5 ступеняў: * *Вялікі Крыж (з зоркай)* * *Камандорскі Крыж* * *Кавалерскі Крыж* * *Залаты Крыж* * *Срэбны Крыж* Зноскі ------ 1. ↑ Загінуў у авіякатастрофе самалёта Прэзідэнта Польшчы Л. Качыньскага. Літаратура ---------- * *Спасский И. Г.* Иностранные и русские ордена до 1917 г. — Л. 1963. * *Wesołowski Z.* Polish Orders, Medals, Badges and Insignia. Military and Civilian Decorations 1705—1985. — 1986. * *Zbigniew Puchalski, Ireneusz J. Wojciechowski*. Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie. — Warszawa, 1987. * *Krzysztof Filipow*. Order Virtuti Militari 1792—1945. — Warszawa, 1990. Спасылкі -------- * Спіс кавалераў ордэна * Каралеўства Польскае. Ордэн Віртуці Мілітары. * Рэспубліка Польшча 1919—1939 гг. Ордэн Віртуці Мілітары.

**Гетэранарматыўнасць** (англ.: Heteronormativity) — светапогляд, пры якім гетэрасексуальнасць разумеецца як сацыяльная норма сексуальных паводзін чалавека. Пры такім разуменні разглядаецца выключна бінарны падзел чалавецтва на два палы, пры якім біялагічны пол цалкам супадае з сацыяльным полам і вызначанай гендарнай роляй чалавека. Гетэранарматыўнасць мае на ўвазе бінарную апазіцыю мужчынскага і жаночага, у сувязі з чым толькі ў рамках гетэранарматыўнасці мае сэнс казаць пра «процілеглы гендар». Гетэранарматыўная матрыца ------------------------- Пры гетэранарматыўнасці само сабой разумеецца гетэрасексуальнае развіццё. Ад чалавека чакаюцца менавіта гетэрасексуальнае паводзіны. Гетэрасексуальнасць, паводле гетэранарматыўнай матрыцы, з'яўляецца адзіным стандартам здаровай чалавечай сексуальнасці. Гэтыя стандарты прымаюцца па змоўчанні, нават калі гаворка ідзе пра незнаёмыя культуры. | | | Гетэранарматыўная матрыца | Біялагічны пол | Палавыя прыкметы | Гендарная ідэнтычнасць | Гендарная роля | Сексуальная цяга | Бацькоўства | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Жанчына | жаночыя | жаночая | фемініннасць | пасіўная сексуальная пазіцыя,накіраваная на мужчын | Маці | | Мужчына | мужчынскія | мужчынская | маскуліннасць | актыўная сексуальная пазіцыя,накіраваная на жанчын | Бацька | Стыгматызацыя і асіміляцыя -------------------------- Варта адзначыць, што хоць гэты светапогляд у асобных выпадках і дапушчае існаванне такіх варыяцый як інтэрсексуальнасць, гомасексуальнасць, бісексуальнасць, пансексуальнасць, асексуальнасць, трансгендарнасць і паліяморыя, але ў такім разе такія людзі павінны ўсё ж адпавядаць гетэрасексуальным уяўленням грамадства, асімілявацца ў ім. Іншымі словамі, усе «нестандартныя» прадстаўнікі грамадства павінны сядзець у цені. Грамадства навязвае ім пераймаць «стандартныя» гетэранарматыўныя мадэлі паводзін, нават калі яны не ў стане іх выканаць. Да таго часу пакуль яны гуляюць па правілах гетэранарматыўнага грамадства, грамадства закрывае вочы на іх тайнае жыццё. У выпадку ж парушэнні межаў грамадства звяртаецца да розных мер той ці іншай строгасці. Ахоўным механізмам гетэранарматыўнасці з'яўляецца гетэрасексізм. У гетэранарматыўным грамадстве здзяйсняюцца спробы асіміляцыі інтэрсексуалаў, гомасексуалаў і трансгендараў: ### Інтэрсексуалы Людзі з інтэрсексуальнымі прыкметамі (гэта значыць з прыкметамі абодвух палоў) з нараджэння прымушаюцца да выбару аднаго пэўнага пола. У большасці выпадкаў адразу пасля нараджэння хірургічным шляхам робіцца карэкцыя, якая прыводзіць цела ў адпаведнасць з выбраным полам. Далей чалавек з нараджэння выхоўваецца ў адпаведнасці з гэтым полам. Калі ўсёткі інтэрсексуальнасць не ўхіляецца адразу пасля нараджэння ці ў раннім дзяцінстве, то, вырасшы, чалавек павінен выбраць адзін з палоў. Захаваць абодва палы не ўяўляецца магчымым, зыходзячы з чыста арганізацыйных момантаў (неабходнасць ўказваць пол у дакументах, наведванне туалета і да т.п.) ### Гомасексуалы У гетэранарматыўным грамадстве можна весці гутаркі пра свайго гетэрасексуальнага партнёра, не рызыкуючы парушыць «межы інтымнасці» суразмоўцы. Аднак любое згадванне пра свайго аднаполага партнёра ўспрымаецца як парушэнне межаў прыстойнасці. Гэта адбываецца па прычыне таго, што гомасексуальнасць у гетэранарматыўным грамадстве асацыюецца з сексуальнасцю ў вузкім сэнсе — інакш кажучы з сексам. Адхіленне гомасексуалаў ад «стандартнай» гетэранарматыўнай мадэлі прыводзіць да таго, што мужчын-геяў часта не лічаць за «сапраўдных» мужчын, прыпісваючы ім празмерную фемініннасць. З іншага боку, жанчынам-лесбіянкам прыпісваюць празмерную маскуліннасць. Іншым распаўсюджаным стэрэатыпам, спароджаным гетэранарматыўным грамадствам, з'яўляецца вылучэнне ў гомасексуальных парах (як мужчынскіх, так і жаночых) «актываў» (= мужчын) і «пасіваў» (= жанчын). У некаторых выпадках гэта памылка даходзіць да таго, што «пасіўным» геям і «актыўным» лесбіянкам рэкамендуюць праводзіць аперацыю па карэкцыі пола, каб яны са сваімі партнёрамі маглі ўтварыць «стандартную» гетэранарматыўную пару. У некаторых краінах (напрыклад, у Іране) карэкцыя пола застаецца і дагэтуль адзіным спосабам для гомасексуалаў пазбегнуць строгага крымінальнага пакарання за «педэрастыю». ### Трансгендары Трансгендарнасць паталігізуецца ў гетэранарматыўным грамадстве. Адзін са спосабаў адаптацыі трансгендараў да гетэранарматыўнага грамадства — транссексуальнасць. Калі такі метад прымальны для грамадства, трансгендарам дазваляецца змяніць пол на процілеглы, каб адпавядаць «стандартнай» гетэранарматыўнай мадэлі. Гл. таксама ----------- * Гендарная неканформнасць * Гегемонная маскуліннасць * Гетэрасексізм * Гамафобія * Гоманегатывізм Зноскі ------ 1. ↑ Трансгендарнасць і гетэранарматыўнасць 2012, с. 24. 2. ↑ Трансгендарнасць і гетэранарматыўнасць 2012. 3. ↑ *Robert Tait* Sex changes and a draconian legal code: gay life in Iran // Guardian, 25 September 2007 (англ.) Літаратура ---------- * *Поспелова О. В. Карагаполова И. В.* Трансгендерность и гетеронормативность. — Архангельск: Ракурс, 2012. * Michel Warner, *Fear of a Queer Planet*, Minneapolis MN: University of Minnesota Press  (англ.) (бел. 1993 * Chrys Ingraham, *The Heterosexual Imaginary: Feminist Sociology and Theories of Gender*: Sociological Theory: Juli 1994 * Jillian Todd Weiss, *The Gender Caste System — Identity, Privacy, and Heteronormativity* Архівавана 13 кастрычніка 2015. * Judith Butler, *Bodies That Matter* * Michel Foucault, *History of Sexuality* * Jutta Hartmann, Christian Klesse, Peter Wagenknecht, Bettina Fritzsche, Kristina Hackmann (alle Hrsg.): *Heteronormativität. Empirische Studie zu Geschlecht, Sexualität und Macht*, Reihe: Interdisziplinäre Geschlechterforschung, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2007, ISBN 3-531-14611-4

**Дво́рышча** — курганны могільнік каля колішняй вёскі Дворышча (цяпер у межах Мінска). Месціцца каля паўночна-заходняй ускраіны вясковых могілак, паміж вуліцамі Бялецкага, Ясеніна, Рафіева і Громава. Налічваў 77 насыпаў, размешчаных 3 групамі. Захаваліся рэшткі 3 разбураных курганоў. У 1925 годзе даследаваў Ісак Сербаў, у 1977 годзе Георгій Штыхаў (4 курганы), у 1986 годзе Юрый Заяц (4 курганы). Пахаванні адзіночныя і парныя. Пахавальны абрад — трупапалажэнне на мацерыку (у 2 курганах на падсыпцы) галавою на захад (у 2 выпадках на поўнач). У адным кургане пахавальны абрад — крэмацыя. Знойдзеныя скроневыя пярсцёнкападобныя эсаканцовыя або з адваротным завітком на адным канцы скроневыя кольцы з каляровага металу, шкляныя, сердалікавыя і зярнёныя металічныя пацеркі, жалезнае крэсіва, нож, абручы і ручка вядра, бронзавыя ножны для нажа, срэбныя спражка і паясное кольца, вырабленыя на ганчарным крузе керамічны гаршчок з кляймом у выглядзе трызубца. Датуецца X—XI стагоддзямі. Крыніцы ------- 1. 1 2 Заяц Ю. 2009, с. 296. Літаратура ---------- * *Заяц Ю.* Дворышча // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя. У 2 т. Т. 1 А—К / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск: Энцыкл. імя П. Броўкі, 2009. — С. 296. — 496 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0354-2.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Тэатральная плошча. **Тэатральная плошча** (у 1820-я гады — *Пятроўская плошча*, у 1919—1990 гадах — *плошча Свярдлова*) — плошча ў цэнтры Масквы. Знаходзіцца на паўночны захад ад плошчы Рэвалюцыі, паміж Тэатральным праездам, Пятроўкай і Коп’еўскім завулкам. На плошчы знаходзяцца Вялікі, Малы тэатры і Расійскі акадэмічны маладзёжны тэатр. Гісторыя назвы -------------- Першапачатковая назва — Пятроўская плошча, паходзіць ад Пятроўскага тэатра (папярэднік Вялікага тэатра), які, у сваю чаргу, атрымаў назву па вуліцы Пятроўка. Пазней за плошчай замацавалася назва Тэатральная. У 1919 годзе яна была пераназвана ў плошчу Свярдлова (у гонар Я. М. Свярдлова, старшыні ЦВК, якая працавала ў будынку гасцініцы «Метраполь»). У 1991 годзе плошчы была вярнулі гістарычную назву. Гісторыя -------- 1760-я гады. Даліна Нягліннай да поўначы ад бастыёнаў Кітай-горада. Злева ўгары — месца будучай Тэатральнай плошчы, справа ўгары — Лубянская плошча, іх падзяляе прамавугольнік Гарматнага двара. ### Перадгісторыя плошчы Сучасная Тэатральная плошча размяшчаецца непасрэдна на захад ад старажытнага рэчышча рэкі Нягліннай, якая рабіла ў гэтым месцы паварот на паўднёвы захад, і часткова захоплівае ўласна рэчышча Нягліннай, якая з 1819 года праходзіць у падземнай трубе па перыметры плошчы. Пад канец XV стагоддзя на левым, усходнім, берагу Нягліннай быў выбудаваны Гарматны двор, і поруч з ім — мост цераз Няглінную. У 1516 годзе Няглінную перагарадзілі плацінай, уладкаваўшы вялікі ставок ніжэй Гарматнага двара, а ў 1534—1538 гадах была выбудавана сцяна Кітай-горада. «Вадзяная брама» Кітай-горада дазваляла, у выпадку аблогі, забіраць ваду проста з ракі; у XVII стагоддзі яны былі закладзены. Тым часам траса вуліцы Пятроўкі паўтарала выгін Нягліннай — Пятроўка выходзіла на Вялікую Дзмітраўку — і на ёй размяшчаліся гандлёвыя рады, а да поўначы — царква Спасу на Коп'е, што дала імя Коп'еўскаму завулку. У 1707—1708 гадах бастыёны Кітай-горада пашырылі, асцерагаючыся шведскага ўварвання, а Няглінную пусцілі ў глыбокі штучны роў. У пажар 1737 года пляцоўкі да захаду ад Нягліннай выгарэлі дашчэнту і былі заняты дварамі шляхты — князямі Чаркаскімі, Галіцынымі і іншымі. Тутака ж дзеяла школа архітэктуры князя Ухтомскага. У 1786 годзе спусцілі ставок на Нягліннай, да 1792 года пракапалі для яго новае штучнае рэчышча. Паводле плана 1775 года вакол Крамля і Кітай-горада планавалася ўладкаваць некалькі вялікіх плошчаў, у тым ліку і на месцы будучай Тэатральнай. Да таго часу на болверках выраслі дрэвы, а іх крутыя адхоны былі ўмацаваны драўлянымі бэлькамі. У 1780 годзе князь Урусаў і англічанін Мэдакс з найвышэйшага дазволу ўладкавалі ў доме Галіцына агульнадаступны Пятроўскі тэатр (тэатр атрымаў такую назву па назве плошчы), што дзейнічаў да пажару 8 кастрычніка 1805 года (у гэты дзень у тэатры давалі «Русалку», і пагалоска прыпісала пажар «д'ябальскаму» спектаклю). ### Узнікненне і развіццё плошчы Мясцовасць ізноў згарэла ў верасні 1812 года, і гэтым разам на папялішчы была запраектавана шырокая плошча ў сучасных абрысах. 5 мая 1813 года для кіраўніцтва будаваннем Масквы пасля пажару быў зацверджаны адмысловы орган — Камісія для будовы ў Маскве. У маі 1814 года назіранне за ўсімі пабудовамі і веданне ўсёй «фасадычнай часткай» было ўскладзена на архітэктара В. І. Бавэ; фактычна Бавэ даручылі кіраўніцтва ўсёй архітэктурнай часткай аднаўляльнай пасля пажару Масквы. Паводле дадзенага ў 1816 годзе Кабінетам міністраў наказу, Камісіі для будынкаў варта трэба было плошчу перад Пятроўскім тэатрам «прызначыць рэгулярным чатырохвугольнікам, як ЯІВ (Аляксандр I) уласнаю найвышэйшаю рукою на плане алоўкам паказаць зрабіў ласку». На зацверджаным у 1817 годзе «Пражэктаваным плане сталічнага горада Масквы» Пятроўская плошча паказаны ў лініях, паказаных Аляксандрам I, але фактычна засталася ў тых жа межах, што і да пажару 1812 года. 20 сакавіка 1818 года маскоўскі галоўнакамандуючы А. П. Тармасаў зацвердзіў падрыхтаваны інжынерам Л. Л. Карбанье план Пятроўскай плошчы. Распрацаванае Восіпам Бавэ архітэктурнае афармленне плошчы са зменай яе памераў адносна плана 1818 года было зацверджана імператарам 10 лістапада 1821 года. У 1817—1819 гадах Няглінную паміж утокай і Трубнай плошчай склалі ў трубу, а ў 1816—1823 гадах зрылі земляныя ўмацаванні вакол сцяны Кітай-гарады, спажыўшы зямлю на нівеляванне будучай Пятроўскай плошчы і праезду ў бок Лубянскай плошчы (у некаторых месцах узровень паднялі на 4 метры). У 1816 годзе да праектавання будучага Тэатральнай плошчы быў прыцягнуты Восіп Бавэ. Канчатковы праект плошчы быў зацверджаны ў 1821 годзе. Паводле гэтага плану плошча павінна была мець від прамавугольніка, абмежаванага па перыметры чатырма сіметрычна стаячымі будынкамі і падзеленага па сярэдзіне праездам. На падоўжнай восі плошчы Бавэ размясціў будынак Пятроўскага тэатра, а з процілеглага боку, пад вуглом да кітайгародскай сцяны — сквер. Планаванне плошчы пад кіраўніцтвам Бавэ пачалося ў 1816 годзе — за пяць гадоў да канчатковага цверджання праекта. Да 1819 года Бавэ перадаў у Камісію для будынкаў праекты фасадаў выходзячых на плошчу будынкаў. Падоўжныя бакі плошчы абмяжоўвалі чатыры двухпавярховыя корпусы з адкрытымі галерэямі ў першых паверхах, перакрытымі крыжовымі зборамі, якія глядзельна пашыралі плошчу і прызначаліся пад гандаль. Выходзячыя на праезд тарцы будынкаў Бавэ акцэнтаваў падвышанымі трохпавярховымі аб'ёмамі з порцікамі. Аднолькавы рытм гэтых карпусоў павінен быў па задуме Бавэ падкрэсліваць манументальнасць тэатра, які стаіць на плошчы. Зноскі ------ 1. ↑ РАМТ - Главная страница **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 26 лютага 2013. Праверана 20 лютага 2013. 2. ↑ Раманюк 2013, с. 643. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFРаманюк2013 (даведка) 3. 1 2 Романюк 2013, с. 643. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFРоманюк2013 (даведка) 4. ↑ Сытин 1972, с. 122—123. 5. ↑ Сытин 1972, с. 77. 6. ↑ Сытин 1972, с. 96. 7. 1 2 Сытин 1972, с. 101. 8. ↑ Сытин 1972, с. 103—104. 9. ↑ *Покровская З. К.* О. Бове // Зодчие Москвы. — М.: Московский рабочий, 1981. — С. 195—205. — 302 с. 10. ↑ Памятники архитектуры 1983, с. 473. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFПамятники\_архитектуры1983 (даведка) 11. ↑ Сытин 1972, с. 106. Літаратура ---------- * *Либсон В. Я. Кузнецова А. И.* Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с. * Сытин П. В. Из истории московских улиц. — М. Московский рабочий, 1948. С. 45-49. * *Сытин П. В.* Пожар Москвы в 1812 году и строительство города в течение 50 лет. — М.: Московский рабочий, 1972. — С. 5—6. — 400 с.

**Эмануэль Сведэнборг** (шведск.: Emanuel Swedenborg, 29 студзеня 1688 г. Стакгольм — 29 сакавіка 1772 г. Лондан) — шведскі рэлігійны філосаф, тэолаг і вынаходнік. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў сям'і лютэранскага біскупа, прафесара тэалогіі. З дзяцінства цікавіўся навукамі, навучаўся па самастойна абранай праграме, што ў выніку паўплывала на фарміраванне рознабаковых ведаў. У 1709 г. скончыў Упсальскі ўніверсітэт. У 1710 — 1715 гг. вандраваў па еўрапейскіх краінах, некаторы час жыў у Лондане, дзе вывучаў фізіку і механіку. У 1716 — 1718 гг. выдаваў у Швецыі навуковы часопіс «Паўночны Дэдал», у якім апублікаваў праект свайго лятальнага апарата. Займаў пасаду асэсара кіраўніцтва шахтамі, выконваў даручэнні пры двары Ульрыкі Элеаноры. З-за заікання адмовіўся ў 1724 г. выкладаць ва Упсальскім універсітэце. У 1744 г. выехаў у працяглую вандроўку. Падчас знаходжання ў Нідэрландах у мроях убачыў Ісуса Хрыста, пасля чаго завёў дзённік мрояў і прыняў рашэнне займацца тэалогіяй. Памёр у 1772 г. у Лондане пасля перанесенага інсульту. Погляды ------- Эмануэль Сведэнборг меў досвед у розных навуках свайго часу, напісаў некалькі прац па мінералогіі, даследваў чалавечы мозг і адным з першых прапанаваў ідэю нейрона. Выступаў за вегетарыянства. У рэлігійных пытаннях прытрымліваўся плюралізму. У канцы жыцця сфарміраваў так званае «нябеснае вучэнне», у якім выступаў за матэрыяльнасць душы, спасціжэнне свету праз інтуіцыю і ўяўленні, казаў пра тое, што другое прышэсце Ісуса Хрыста і Страшны Суд ужо адбыліся ў духоўным свеце. Стаўленне сучаснікаў і нашчадкаў да спадчыны Эмануэля Сведэнборга не было адназначным, паколькі многія сцверджанні ён будаваў на аснове мрой і ўяў, да якіх адносіўся надзвычай сур'ёзна. Аказаў прамы ўплыў на погляды Імануіла Канта і Джона Уэслі. Тэалагічныя працы садзейнічалі станаўленню спірытуалізму. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 6 7 Emanuel Swedenborg Праверана 1 лістапада 2017. 2. 1 2 Emanuel Swedenborg // Nationalencyklopedin — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538'></a> 3. ↑ *Вл. Соловьев* Сведенборг, Эммануил // *Энциклопедический словарь* — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1900. — Т. XXIX. — С. 75–80.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21596827'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892964'></a> Спасылкі -------- * Кароткая біяграфія * Тэксты прац * Фонд Сведэнборга | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | zbMATH Open · Discogs · Project Gutenberg · Internet Speculative Fiction Database | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая расійская (навукова-адукацыйны партал) · Бракгаўза і Эфрона · Кругасвет · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Notable Names Database · Treccani · Universalis · Шведскі біяграфічны | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · gravsted.dk · WikiTree · Geni.com · Rodovid | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BAV: ADV10230076 · BIBSYS: 90064728 · BNC: a10161065 · BNE: XX841802 · BNF: 11925817d · BPN: 03231431 · CiNii: DA00469661 · CONOR: 41902691 · EGAXA: vtls001643650 · GND: 118620169 · ICCU: CFIV085289 · ISNI: 0000 0001 2146 4419 · LCCN: n80044859 · LNB: 000021924 · NDL: 00458176 · NKC: jn19981002179 · NLA: 35534351 · NLG: 67659 · NLP: a0000001179567 · NSK: 000011292 · NTA: 070466556 · NUKAT: n94002345 · PTBNP: 99252 · LIBRIS: 199196 · SUDOC: 027152537 · VIAF: 106965706 · ULAN: 500081597 | |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Чарнатаў. **Вячаслаў Міхайлавіч Чарна́таў** (нар. 11 жніўня 1939, с. Дуйка, Ніжнеамурскі раён, Хабараўскі край, РСФСР, СССР — 3 лістапада 2016) — беларускі архітэктар і даследчык архітэктуры. Кандыдат архітэктуры (1998), дацэнт (1990). Біяграфія --------- У Беларусі з 1947 года. У 1958—1961 гадах служыў у Савецкай Арміі. Член КПСС з 1963 года. Скончыў у 1967 годзе Беларускі політэхнічны інстытут. У 1967—1969 гадах працаваў у інстытуце «Белдзіпрагандаль». У 1969—1972 гадах вучыўся ў аспірантуры БПІ. У 1972—1974 гадах начальнік архітэктурнага падраздзялення Спецыяльных навукова-рэстаўрацыйных вытворчых майстэрняў Міністэрства культуры Беларусі, у 1974—1975 гадах кіраўнік групы праектнага інстытута «Мінскпраект», у 1975—1999 гадах галоўны архітэктар праектаў у БелНДІдзіпрасельбудзе. З 1981 года выкладаў у Беларускім нацыянальным тэхнічным універсітэце, дацэнт кафедры «Архітэктура жылых і грамадскіх будынкаў». Аб’яўленая на 18 сакавіка 2016 г. абарона дысертацыі на сушуканне навуковай ступені доктара мастацтвазнаўства была перанесена на нявызначаны тэрмін. Памёр 3 лістапада 2016 года. Член Саюза архітэктараў СССР з 1969 года. Пражываў у Мінску па пр. Пушкіна, 44. Творчасць --------- Асноўныя работы: гандлёвы цэнтр (1971, 1-я чарга) і адміністрацыйны 3-х павярховы будынак фірмы «МАВ» (2002, з В. Малышюным) у г. Дзяржынск, рэстаран «Бярэзіна» ў г. Барысаў Мінскай вобласці (1975, з У. Сарочкіным), будынак навучальнага корпуса Інстытута ўпраўлення і прадпрымальніцтва па вул. Славінскага ў Мінску (2001); у аўтарскім калектыве — праект рэгенерацыі гістарычнага цэнтра Магілёва (1974), рэстаўрацыя помніка архітэктуры канца XIX ст. (бібліятэка імя Карскага) у Гродне (1975), ахоўная зона і зона рэгулявання архітэктурнага помніка пачатку 20 ст. ў в. Лясная Слаўгарадскага раёна Магілёўскай вобласці (1974), серыя аднакватэрных жылых дамоў з выкарыстаннем базы Слуцкага будкамбіната (1983), дом культуры і памятны бюст В. І. Чапаеву ў в. Аброва Івацэвіцкага раёна (1985), забудова з адна-, двухкватэрных жылых дамоў (у індустрыяльным выкананні) у в. Крупіца Мінскага раёна (1981), Дом культуры ў в. Замасточча Мінскага раёна (1988), аўтарская серыя 210 індустрыяльных дамоў для будаўніцтва ў малых гарадах і сельскай мясцовасці (1976—1988), тыпавыя праекты 5-павярховых жылых дамоў, інтэрнаты, блок-секцый для будаўніцтва ў Ніжнявартаўскім раёне Цюменскай вобласці (1986); серыя тыпавых праектаў жылых, інтэрнатаў, спальных карпусоў для школ-інтэрнатаў у індустрыяльных вырабах серыі 210 і грамадскіх будынкаў для малых гарадоў і сельскай мясцовасці (1975—1988); навучальны корпус прыватнага Інстытута кіравання і прадпрымальніцтва па вул. Славінскага ў Мінску (1990—2012). Навуковая дзейнасць ------------------- Даследваў беларускую архітэктуру 2-й пал. XIX—XX стст. Аўтар больш як 110 навуковых прац па пытаннях гісторыі нацыянальнай архітэктуры, у т.л. кнігі «Сынам Айчыны» (1980), «Георгій Заборскі» (1998), «Абрам Духан» (2002; у суаўтарстве з В. Аладавым), «Станіслаў Шабунеўскі» (2005), «Уладзімір Кароль» (2007); брашур «Помнікі воінскай славы на беларускай зямлі XIX — пачатку XX стст.» (1976), «Помнікі ваеннай гісторыі і баявой славы» (1989); серыі артыкулаў у часопісе «Архітэктура і будаўніцтва» пад рубрыкай «Майстра каменнага летапісу» (1999—2013). Адзін з аўтараў кніг «Гісторыя беларускага мастацтва» (т. 3, 1989), «Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» (т. 1—7, 1984—1988), «Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Брэсцкая вобласць» (1990). Аўтар-складальнік бібліяграфічнага даведніка «Архітэктары Савецкай Беларусі» (1991, у сааўтарстве). Узнагароды ---------- Узнагароджаны сярэбраным (1967) і бронзавым (1985) медалямі ВДНГ СССР, медалём Беларускага саюза архітэктараў «За адданасць архітэктуры і творчыя дасягненні» (1999), дыпломам XIV Рэспубліканскага конкурсу лепшых архітэктурных твораў 2008—2009 гг. (2009) і інш. Зноскі ------ Літаратура ---------- * Чернатов Вячеслав Михайлович // Кто есть Кто в Республике Беларусь. Архитекторы Беларуси. / Редакционный совет: И. В. Чекалов (пред.) и др. — Минск: Энциклопедикс, 2014. — 140 с. — ISBN 978-985-7090-29-7. (руск.) * Чарнатаў Вячаслаў Міхайлавіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17). * Чернатов Вячеслав Михайлович // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др.. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.) Спасылкі -------- * Памёр архітэктар Вячаслаў Чарнатаў | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | ЗЭКББ: SEK-190518 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Какосавыя астравы (значэнні). **Какосавыя (Кі́лінг) астравы** (англ.: Cocos (Keeling) Islands) — аўстралійская залежная тэрыторыя ў Індыйскім акіяне. Уключае групу з 2 атолаў, якія складаюцца з 27 дробных каралавых астравоў і рыфаў. Плошча сушы — 14,3 км². Насельніцтва (2010 г.) — 596 чал. Адміністрацыйны цэнтр на востраве Вест. Геаграфія --------- Карта Какосавых астравоў Какосавыя астравы месцяцца на ўсходзе Індыйскага акіяна. Найбольш абжыты востраў Хоўм знаходзіцца ў 2118 км на паўночны захад ад узбярэжжа Аўстраліі і ў 1087 км на паўднёвы ўсход ад вострава Ява (Інданезія). У склад астравоў уваходзяць 2 атолы — Паўночны і Паўднёвы, аддзеленыя адзін ад іншага 25,7 км акіянічнай прасторы. Паўднёвы атол займае плошчу 13,1 км², падзяляецца на 24 астравы, якія разам з рыфамі атачаюць шырокую лагуну. Толькі 2 з гэтых астравоў населены (востраў Хоўм — 0,95 км², востраў Вест — 6,23 км²). Даўжыня самага вялікага вострава Вест — 11,5 км, найбольшая шырыня — 848,5 м. Дыяметр лагуны — прыкладна 9,7 км. Плошча Паўночнага атола — усяго 1,2 км². Ён нагадвае формай чатырохвугольнік 2 км у даўжыню і 1,3 км у шырыню. Складаецца з 3 незаселеных астравоў. Берагі камяністыя, на поўначы вылучаецца пясчаны пляж. Вышыня атола — да 5 м. Абодва атола маюць каралавае паходжанне. У 1836 г. іх наведваў Чарлз Дарвін, які выкарыстаў назіранні на Паўднёвым атоле для фарміравання сваёй тэорыі паходжання атолаў. Аднак вывучэнне пазнейшага перыяду паказала, што ў адносінах да Какосавых астравоў яна не зусім верная. Астравы былі складзены рэшткамі каралаў на вяршынях старажытнага падводнага вулканічнага хрыбта каля 100 — 3 тысяч гадоў таму не ў выніку падняцця над узроўнем акіяна, а, наадварот, ў выніку паніжэння ўзроўню акіяна на 50 — 80 см. Паверхня астравоў даволі плоская. У некаторых месцах з-пад тонкага пласту глебы, друзу і пяску заўважны выхад вапняковага карсту. Паверхневых вадацёкаў няма. Клімат трапічны пасатны з падзелам на 2 асноўныя сезоны. Сухі сезон цягнецца са жніўня да студзеня. Вільготны сезон — з лютага да ліпеня. Сярэднегадавая тэмпература +26,8 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — 1988 мм. * Паўднёвы атолПаўднёвы атол * Паўночны атолПаўночны атол Прырода ------- Нягледзячы на адносна бедныя вапняковыя глебы і ізаляванасць ад знешняга свету, дастатковая колькасць дажджавых ападкаў робіць Какосавыя астравы спрыяльным месцам для развіцця флоры. На астравах зафіксавана 130 відаў розных раслін, прычым толькі 1 з іх эндэмічны — мясцовы від пандануса. 59 відаў раслін былі інтрадуцыраваны чалавекам. Першародная флора блізкая па паходжанню да флоры іншых каралавых астравоў Індыйскага акіяна, перш за ўсё Мальдыўскіх і паўднёвых Сейшэльскіх. Яна прадстаўлена рознымі хмызнякамі, травамі, вільготным лесам з пізоній і какосавых пальм. Жывёльны свет даволі бедны. Астравы насяляюць сухапутныя і марскія крабы, 24 віды птушак, 1 від яшчарак і зялёная чарапаха. Разам з чалавекам на астравы трапілі пацукі, якія наносяць значную шкоду першародным відам. Найлепш захавалася першародная прырода Паўночнага атола. Для яе аховы быў створаны нацыянальны парк Пулу-Кілінг. Ён лічыцца адным з найменшых па плошчы прыродных нацыянальных паркаў Аўстраліі. Акіянічную прастору вакол Какосавых астравоў насяляюць больш за 500 відаў рыб, 600 відаў малюскаў, 100 відаў каралаў, 200 відаў ракападобных, каля 100 відаў ігласкурых. Не далёка ад берага можна бачыць дэльфінаў і скатаў-матылёў. Гісторыя -------- Праца на плантацыі, фота першай паловы XX ст. Першаадкрывальнікам астравоў лічыцца капітан Вільям Кілінг, служачы англійскай Ост-Індскай кампаніі, які ўбачыў іх у 1609 г. У той перыяд яны былі ненаселены. Толькі ў пачатку XIX ст. Какосавыя астравы былі картаграфаваны, тут спыняліся гандлёвыя караблі пад час плавання паміж Аўстраліяй і Індыяй. У 1826 г. брытанскі гандляр Аляксандр Хэр заснаваў невялікую калонію на востраве Хоўм. У 1827 г. на Паўднёвы востраў разам з сям’ёй пераехаў шатладзец Джон Клуніс-Рос. Паміж дзвюмя групамі каланістаў адбыўся канфлікт, у выніку якога Аляксандр Хэр быў вымушаны пакінуць заснаванае ім паселішча. У 1857 г. Вялікабрытанія афіцыйна далучыла Какосавыя астравы да сваіх валоданняў. У 1886 г. каралева Вікторыя зацвердзіла маёмасныя правы на астравы за сям’ёй Клуні-Рос. Яе прадстаўнікі стварылі камерцыйныя плантацыі, на якіх працавалі прывезеныя з тэрыторыі сучаснай Інданезіі рабочыя-малайцы. Карыстаючыся ізаляцыяй астравоў і малой цікавасцю з боку ўладаў, Клуні-Рос усталявалі паўфеадальныя парадкі. Рабочыя не маглі пакінуць новае месца жыхарства нават пасля заканчэння кантрактаў, атрымоўвалі за працу поплатак у рупіях Какосавых астравоў, унутраных незаконна ўведзеных грошах, за якія нельга было набываць тавары ў выпадковых знешніх гандляроў. У пачатку XX ст. праз Паўднёвы атол прайшла лінія трансакіянскага кабелю. На востраве Дырэкшн была пабудавана невялікая кабельная станцыя. 9 лістапада 1914 г. яна была захопллена экіпажам германскага ваеннага карабля «Эмдэн», які імкнуўся перарваць кабельную сувязь. У гады II Сусветнай вайны на востраве Вест быў пабудаваны ваенны аэрадром для бамбавання японскіх пазіцый у Інданезіі. У сваю чаргу, паселішча і невялікі гарнізон на астравах таксама былі абстраляны ў 1942 г. з японскай ваеннай субмарыны. 23 лістапада 1955 г. у сувязі з ліквідацыяй брытанскай каланіяльнай адміністрацыі ў Сінгапуры, якой фармальна падпарадкоўваліся Какосавыя астравы, кіраванне астраўной тэрыторыяй было перададзена Аўстраліі. Пры гэтым сям’я Клуні-Рос захавала правы ўладальніка і распараджалася на астравах да 1978 г. У 1977 г. была створана пасада адміністратара Какосавыхх астравоў, з 1979 г. было ўведзена мясцовае самакіраванне. У 1978 г. аўстралійскі ўрад прымусіў сям’ю Клуні-Рос прадаць свае зямельныя валоданні, пасля чаго яна хутка прыйшла да банкруцтва. У 1993 г. улады выкупілі апошнюю маёмасць Клуні-Рос — іх рэзідэнцыю на востраве Хоўм. У 1984 г. у сувязі з патрабаваннем ААН аб дэкаланізацыі залежных тэрыторый на Какосавых астравах адбыўся рэферэндум. Большасць выбаршчыкаў прагаласавала за далейшае ўваходжанне ў склад Аўстраліі. У 1992 г. правы мясцовага самакіравання былі пашыраны. Насельніцтва ------------ У 2010 г. насельніцтва Какосавых астравоў складала 596 чал. Асноўная частка астравіцян — малайцы, нашчадкі перасяленцаў з астравоў на поўдзень ад паўвострава Малака. Большасць насельніцтва жыве на востраве Хоўм, дзе знаходзіцца вёска Бантам — найбуйнейшы населены пункт на Какосавых астравах. Іншыя жыхары астравоў — выхадцы з Аўстраліі. Кіраванне --------- Кіраванне Какосавымі астравамі адбываецца ў згодзе з Законам аб Какосавых астравах 1955 г. вынікамі рэферэндуму 1984 г. і аўстралійскім законам аб тэрытарыяльнай прававой рэформе 1992 г. ### Заканадаўчыя дзяржаўныя функцыі На Какосавыя астравы распаўсюджваецца заканадаўства штата Заходняя Аўстралія. Жыхары залежнай тэрыторыі ўдзельнічаюць у выбарах у федэральны парламент Аўстраліі, прычым галоўная частка іх выбарчай акругі знаходзіцца на Паўночнай тэрыторыі. ### Выканаўчыя дзяржаўныя функцыі Агульная адказнасць за дзяржаўныя паслугі належыць аўстралійскаму Дэпартаменту рэгіянальнага кіравання, мясцовага кіравання, мастацтва і спорта. Акрамя таго, пэўныя спецыяльныя дзяржаўныя паслугі аказваюцца ўрадам штата Заходняя Аўстралія і галіновымі органамі ўрада Аўстраліі. Дзяржаўныя органы кантралююць і забяспечваюць функцыі адукацыі, паліцыі, пошты, мытні, сертыфікацыі, кансультацый па прававых пытаннях, аховы здароўя, аховы прыроды, дастаўкі электрычнасці, кіраўніцтва аэрапорта, ліцэнзавання алкагольных напояў і г. д. На месцы дзейнасцю дзяржаўных выканаўчых органаў кіруе адміністратар, прызначаны Дэпартаментам рэгіянальнага кіравання, мясцовага кіравання, мастацтва і спорта Аўстраліі. Офіс адміністратара знаходзіцца на востраве Вест. ### Мясцовае самакіраванне Органам мясцовага самакіравання з’яўляецца Мясцовая Рада (*Shire Council*), члены якой выбіраюцца насельнікамі астравоў шляхам прамога галасавання кожныя 3 гады. Першыя выбары адбыліся ў 1993 г. Раду ўзначальвае прэзідэнт, што выбіраецца кожныя 2 гады з ліку ўжо выбраных чальцоў Рады. Рада адказвае за пытанні мясцовага развіцця, будаўніцтва дарог, абслугоўвання ўнутранага транспарта, размеркавання фінансавых сродкаў і г. д. ### Тэрытарыяльныя сімвалы Тэрытарыяльнымі сімваламі Какосавых астравоў з’яўляюцца сцяг і герб Какосавых астравоў. Мясцовая Рада Какосавых астравоў мае свой лагатып. Эканоміка --------- Эканамічная актыўнасць насельніцтва абмежавана галоўным чынам працай у дзяржаўным і адміністрацыйным апараце і сферай паслуг. Мясцовае насельніцтва займаецца сельскай гаспадаркай, пераважна земляробствам. Развіццё турызму мае абмежаваны характар. На востраве Вест працуе міжнародны транзітны аэрапорт. Вялікая колькасць тавараў завозіцца з Аўстраліі.. Унутраны гандаль і транспарт у значнай ступені кантралююцца Кааператыўным таварыствам Какосавых астравоў, створаным у 1978 г. з мэтай забеспячэння кіравання і інфраструктуры некаторых паслуг, не прадугледжаных у дзяржаўным сектары. Акцыянерамі кааператыўнага таварыства з’яўляюцца 263 сям’і, паміж якімі размяркоўваецца прыбытак. Кааператыву належаць абсталяванне для паромных перапраў паміж астравамі, супермаркет, матэль, сталярная майстэрня і г. д. Ён дае працу прыкладна 60 чалавекам. У 2013 г. сярэдні прыбытак сям’і на Какосавых астравах склаў 1420 долараў ЗША ў тыдзень. Афіцыйная валюта — аўстралійскі долар. Культура -------- Малайцы Какосавых астравоў размаўляюць на мясцовым дыялекце малайскай мовы. Малайская і інданезійская мовы выкладаюцца ў школе нароўні з англійскай. Усё насельніцтва пісьменнае. Малайцы Какосавых астравоў захоўваюць мусульманскія звычаі, шырока святкуюць *Хары Рая Пуаса*, дзень заканчэння рамадана. Захаваліся традыцыйныя рамёствы — пляценне кошыкаў, выраб лодак. На востраве Хоўм працуе мясцовы музей, экспазіцыя якога прысвечана гісторыі і культуры малайскай абшчыны. Зноскі ------ 1. ↑ Geology 2. ↑ Charles Darwin, KEELING ISLAND: CORAL FORMATIONS Архівавана 28 мая 2014. 3. ↑ Colin D. Woodroffe, The Cocos (Keeling) Islands, and what coral reefs can tell us about changes of sea level 4. ↑ Climate of Cocos/ Keeling Islands 5. ↑ Jeff Claussen, David Slip, The Status of Exotic Plants on the Cocos (Keeling) Islands, Indian Ocean 6. ↑ Flora 7. ↑ Wildlife 8. ↑ Welcome to Pulu Keeling National Park 9. ↑ Marine life Архівавана 15 снежня 2013. 10. ↑ Turtles, dolphins, manta rays Архівавана 15 снежня 2013. 11. ↑ Cocos (Keeling) Islands history 12. ↑ Cocos Histor Архівавана 15 снежня 2013. 13. ↑ John George Clunies Ross (1823—1871) 14. ↑ Cocos (Keeling) Islands 15. ↑ Nick Squires, The man who lost a 'coral kingdom' 16. ↑ Direction Island Cable Station and the Battle of Cocos 17. ↑ The Cocos (Keeling) Islands — Fact sheet 103 Архівавана 26 красавіка 2013. 18. ↑ First settlers Архівавана 15 снежня 2013. 19. ↑ Cocos (Keeling) Islands governance and administration 20. ↑ Profile The Shire 21. ↑ Council Elections 22. ↑ Cocos Islands (Keeling Islands) Economic Statistics and Indicators 23. ↑ THE COCOS ISLANDS CO-OPERATIVE SOCIETY **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2022. Праверана 28 студзеня 2022. 24. ↑ Cocos Islands economics 25. ↑ Language Архівавана 15 снежня 2013. 26. ↑ Culture Архівавана 17 жніўня 2013. 27. ↑ Home Island Архівавана 16 снежня 2013. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Какосавыя астравы * Афіцыйная старонка Мясцовай Рады * Афіцыйная турыстычная старонка * Какосавыя астравы на сайце ўрада Аўстраліі * Какосавыя астравы на kuda.by | ⛭Адміністрацыйны падзел Аўстраліі | | --- | | Штаты | Вікторыя · Заходняя Аўстралія · Квінсленд · Новы Паўднёвы Уэльс · Паўднёвая Аўстралія · Тасманія | | Тэрыторыі | Аўстралійская сталічная тэрыторыя · Тэрыторыя Джэрвіс-Бэй · Паўночная тэрыторыя | | Знешнія тэрыторыі | Аўстралійская антарктычная тэрыторыя · Какосавыя (Кілінг) астравы · Астравы Ашмор і Карцье · Астравы Каралавга мора · Востраў Каляд · Востраў Норфалк · Астравы Херд і Макдоналд | | Аддаленыя тэрыторыі без асобага статусу | Востраў Лорд-Хау · Востраў Макуоры | | Краіны Азіі | | --- | | | Аб’яднаныя Арабскія Эміраты · Азербайджан² · Аман · Арменія · Афганістан · Бангладэш · Бахрэйн · Бруней · Бутан · В’етнам · Грузія² · Егіпет¹ · Емен · Іарданія · Ізраіль · ✯ Інданезія · Індыя · Ірак · Іран · Казахстан² · Камбоджа · Катар · Кіпр · Кітай · Кувейт · Кыргызстан · Лаос · Ліван · Малайзія · Мальдывы · Манголія · М’янма · Непал · Пакістан · Паўднёвая Карэя · Паўночная Карэя · Расія² · Саудаўская Аравія · Сінгапур · Сірыя · Таджыкістан · Тайланд · Туркменістан · Турцыя² · Узбекістан · Усходні Тымор · Філіпіны · Шры-Ланка · Японія --- **Дзяржавы і краі са спрэчным статусам**: Абхазія · Азад Кашмір · Вазірыстан  · Дзяржава Ва · Дзяржава Шан · Заходні бераг ракі Іардан · Іракскі Курдыстан · Нагорна-Карабахская Рэспубліка · Палесцінская аўтаномія · Паўднёвая Асеція · Паўночны Кіпр · Тайвань --- **Залежныя тэрыторыі**: Акратыры і Дэкелія (Брыт.) · Брытанская тэрыторыя ў Індыйскім акіяне · Ганконг (Кітай) · Какосавыя астравы (Аўстр.) · Востраў Каляд (Аўстр.) · Макаа (Кітай) ¹ У асноўным у Афрыцы  ² Часткова ў Еўропе | | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая савецкая (1 выд.) · Бракгаўза і Эфрона · Ваенная Сыціна · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (онлайн) · Treccani | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 153632090 · GND: 4298716-7 · LCCN: n82131268 · NDL: 00628484 · NKC: ge754648 · VIAF: 126087382 | |

**Будынак былога Дзяржаўнага банка Расійскай імперыі** — будынак у Мінску, размешчаны па вуліцы Карла Маркса, 12. Помнік грамадзянскай архітэктуры, вырашаны ў формах неарэнесансу. Гісторыя -------- Будынак банка ў пачатку XX ст. Надбудаваны будынак у 1939 годзе Маршалы К. К. Ракасоўскі і І. Х. Баграмян пасля наведвання Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны ў ліпені 1964 года. Пабудаваны ў пачатку XX ст. з цэглы. У ім знаходзілася аддзяленне Дзяржаўнага банка Расіі[ru], створанае ў Мінску ў 1881 годзе. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі тут размяшчаліся ЦК КП(б)Б і ЦК ЛКСМБ, народны камісарыят фінансаў БССР, рэдакцыя часопіса «Беларуская работніца і сялянка». У 1930-я гады надбудаваны 3-і паверх. 3 1933 годзе тут быў выканком гарсавета. У час нямецкай акупацыі ў будынку размяшчалася Ортскамендатура, орган ваеннага кіравання на часова акупаваных тэрыторыях. З 1944 года размяшчаліся гаркам і абкам КП(б)Б, выканкам гарсавета, пасля Белдзяржмузей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны да 1965 года, калі яму аддалі новапабудаваны будынак Дзяржаўнага музея Беларускай ССР на Цэнтральнай плошчы, а Дзяржмузей перавялі на яго старое месца. Архітэктура ----------- Уваход у музей План 1-га паверха Спачатку будынак быў двухпавярховы з цокальным паверхам. Прамавугольны ў плане, з цэнтральным рызалітам на галоўным і дваровым фасадах. Па баках галоўнага фасада сіметрычна размяшчаліся 2 уваходы, у цэнтры 2-га паверха — балкон. Па ўсім перыметры паміж цокальным, 1-м і 2-м паверхамі — карнізныя паясы. Будынак завершаны карнізам з «сухарыкамі». У 1930-я гады надбудаваны 3-і паверх. Галоўны фасад расчлянёны гарызантальным рустам і прарэзаны аконнымі праёмамі: на цокальным невялікімі квадратнымі, на 1-м і 3-м прамавугольнымі, на 2-м арачнымі з ліштвамі і замковым каменем. На 2-м і 3-м паверхах паміж аконнымі праёмамі — пілястры іанічнага ордара. Унутраная планіроўка мяшаная калідорна-анфіладная. Цокальны паверх перакрыты цагляным цыліндрычным скляпеннем з распалубкамі. 1-ы паверх мае скляпенні на металічных бэльках, 2-і — плоскае бэлечнае перакрыцце. Цяпер унутраная планіроўка зменена. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 *Г. М. Новікава, Т. А. Чарняўская.* 205. Будынак банка // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1988. — Мінск. — 333 с.: іл. — ISBN 5-85700-006-8. 2. ↑ Таямніца былога музэю Вялікай Айчыннай вайны або яшчэ адна чорная пляма на Машэраве(недаступная спасылка) Літаратура ---------- * *Г. М. Новікава, Т. А. Чарняўская.* 205. Будынак банка // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1988. — Мінск. — 333 с.: іл. — ISBN 5-85700-006-8. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Будынак Дзяржаўнага банка Расійскай імперыі (Мінск) * Будынак Дзяржаўнага банка Расійскай імперыі (Мінск) на сайце «Архіварта»

**Сядзіба Рэйнаў** — колішняя сядзіба ў в. Звёздная Аршанскага раёна Беларусі. Сядзіба не захавалася. Да нашага часу дайшлі элементы парку. Гісторыя -------- У XVI ст. сядзіба Бабінічы належала Кмітам. Найбольш вядомым прадстаўніком роду з’яўляўся ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага Філон Кміта-Чарнобыльскі (каля 1530 — да 1587). У час Інфлянцкай вайны камандаваў войскамі на ўсходняй мяжы дзяржавы. За ваенныя заслугі ў 1566 г. атрымаў прывілей на Чарнобыль і прызначаны аршанскім старастам з абавязкам ахоўваць аршанска-смаленскае памежжа. У пачатку XX ст. знаходзілася ў Пугляеўскай воласці Горацкага павета і належала адстаўному генерал-маёру Аскару Фёдаравічу Рэйну. Гаспадарка з’яўлялася ўзорнай, вядася аканомам. Усяго ў гаспадарцы было 3,75 тыс. дзесяцін зямлі. 3 іх пад садам, агародам і возерам — 27 дзесяцін, пад сенажацямі — 150 дз. пад лесам і зарасцямі — 2,38 дз. няўдобіц — 188 дз. ворнай — 400 дз. Маёнтак падзяляўся на эканомію і хутар. У гаспадарцы вёўся 8-польны севазварот. Вырошчваліся: азімае жыта (да 40 дз.) прабштэйскае, трысняговае, мясцовае і бесцягорка; яравая пшаніца (5 дз.) чырвонакалоска; ячмень (20 дз.) шэвалье, баварскі, дацкі, чэшскі; авёс (60 дз.) тульскі, шацілаўскі, канадскі, мясцовы, бесцягорка; гарох, віка белая і чорная, лубін, бульба (да 100 дз.) 16 гатункаў (глобус, персікавы цвет, цыбульны цвет, дабера, маскоўка, самсон, імператар, алкаголь, белы велікан, мучны шар, гіганцкі, сіні, ружовы і інш.). У продаж паступала насенне пшаніцы, аўса, бульбы. Для патрэб гаспадаркі ўтрымліваўся статак коней на 60 галоў розных парод. Меўся статак кароў на 150 галоў: помесь мясцовай і сіментальскай[ru]; свіней (50 галоў): беркшыры[ru] і ёркшыры для адкорму. Малако перапрацоўвалася на масла. Меўся сад (5 дз.), вырошчвалі яблыні антонаўку, цітаўку і інш. грушы, вішні, слівы, ягадныя кусты. Вялася лясная гаспадарка. Пры сядзібе меўся бульба-крухмальны завод, млын мукамольны з турбінай і крупадзёркай. У пачатку 1990-х гг. заставаліся рэшткі 1-павярховага драўлянага сядзібнага дома. Зноскі ------ Літаратура ---------- * *Півавар М. В.* Бабінічы // Сядзібы Віцебшчыны. — Мн.: БелЭн, 2020. — 256 с. — ISBN 978-985-11-1202-5. Спасылкі -------- * Сядзіба Рэйнаў (Бабінічы) на сайце Глобус Беларусі (руск.) *

**Hypera postica**— жук з сямейства слонікаў. Апісанне -------- Жук даўжынёй 5-7 мм, з авальным целам рыжаватага, чорнага або шэрага колеру, з цёмнымі палосамі. Галаватрубка выгнутая. Пярэднеспінка з трыма падоўжнымі больш светлымі палоскамі. Ногі і надкрылы жаўтлява-карычневыя або шэрыя; шчыток паміж асновамі надкрылляў жаўтлявы; пасярэдзіне надкрылляў ёсць цёмная пляма. Яйкі авальныя, бліскуча-жоўтыя, 0,6 міліметра даўжыней. Лічынкі даўжыней 6-8 міліметраў, зялёныя, бязногія, з цёмна-карычневай галавой. Цела пакрыта кароткімі чорнымі валасінкамі; уздоўж спіны жаўтлява-белая палоска. Кукалкі даўжынёй 5,5-8 міліметраў, зялёныя, маюць авальныя сеткаватыя жаўтлява-белыя коканы. Экалогія -------- Жукі зімуюць пад расліннымі рэшткамі, а таксама ў верхнім пласце глебы на люцэрнішчах. Вясной, у першай палове мая, самкі прыступаюць да адкладання яек, размяшчаючы іх групамі ад 3 да 30 штук у камеры, выгрызенай у верхавіннай частцы старых сцеблаў люцэрны. Пладавітасць самкі дасягае 2500 яек. Праз 10-12 дзён з яек выходзяць лічынкі, якія на працягу 15-28 дзён сілкуюцца ліставымі пупышкамі, нераскрытымі завязямі і лісцем люцэрны. Скончыўшы харчаванне, яны прадуць паміж верхавінкавымі лістамі люцэрны рашоткавы кокан, у якім ператвараюцца ў кукалак. Праз 6-11 дзён (у чэрвені) з кукалак выходзяць жукі, якія яек не адкладаюць і восенню ідуць на зімоўку. Ва Украіне развіваецца адно пакаленне. Ва Украіне распаўсюджаны ў Крыме, дзе пашкоджвае люцэрну. Спасылкі -------- * Артыкул на сайце Аграрны сектар Украіны Архівавана 3 лістапада 2017.

12 чэрвеня 2023 года на рацэ Нігер паблізу горада Патэгі  (англ.) (бел. (штат Квара  (англ.) (бел. Нігерыя) перавярнулася драўлянае судна, што прывяло да гібелі звыш за 100 чалавек. Напярэдадні ----------- Лодачныя аварыі на рэках Нігерыі здараюцца часта. Невыкананне правілаў бяспекі, адсутнасць выратавальных камізэлек, перагрузка і дрэннае тэхнічнае абслугоўванне суднаў часта прыводзяць да няшчасных выпадкаў са смяротным зыходам. Нягледзячы на факт, што начное плаванне ў краіне дэ-юрэ забаронена, закон рэдка выконваецца. У 2021 годзе ў Нігерыі адбыліся дзве буйныя аварыі: адна ў маі (98 загінулых), а іншая ў лістападзе (76 загінулых). У апошнія гады ў краіне пачасціліся здарэнні на лодках. Ход падзей ---------- 11 чэрвеня ў вёсцы Эгботы (Эгбу) пад Патэгі было вяселле. Большасць прысутных — сваякі маладых з пяці іншых вёсак — Эбу, Гакпан, Кпада, Кучалу і Сампі. Свята працягвалася да позняй ночы. Госці прыбылі на вяселле на матацыклах, але вяртацца вымушаны былі на драўляным караблі па рацэ Нігер, бо моцны дождж затапіў дарогу. На лодку селі 270 пасажыраў, што значна перавышала яе ўмяшчальнасць у 100 чалавек. Акрамя таго, на судна таксама загружаны матацыклы. 12 чэрвеня, паміж 3 і 4 гадзінамі раніцы, высокія хвалі падхапілі лодку. Судна сутыкнулася з галінай дрэва, схаванай у рацэ Нігер, у выніку лодка разламалася на дзве часткі. Вялікі аб’ём вады змыў пасажыраў. Пра інцыдэнт многія мясцовыя жыхары даведаліся праз некалькі гадзін, але сяляне навакольных вёсак паспелі выцягнуць з вады сто чалавек. На 15 чэрвеня прынамсі 106 чалавекі загінулі: 61 з Эбу, 38 з Гакпана, чацвёра з Кпады, двое з Кучалу і адзін з Сампі. Яшчэ 144 выратаваны. Рэакцыя ------- Мясцовыя жыхары апісалі здарэнне як самую смяротную лодачную аварыю, якую яны бачылі за апошнія гады. Урад штата Квара выказаў свае спачуванні сем’ям загінулых. Зноскі ------ 1. 1 2 3 Nigeria boat accident kills 50 people, several missing(англ.), *Reuters* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 2. 1 2 3 4 At least 103 wedding guests killed when boat capsizes in northern Nigeria(англ.)  **(нявызн.)**?, *Washington Post* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 3. ↑ Peltier, Elian. Wedding Guests Among at Least 103 Killed in Boat Accident in Nigeria(англ.)  **(нявызн.)**?, *The New York Times* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 4. ↑ More than 100 missing, feared dead after Nigeria boat sinks (англ.). *AP NEWS* (26 мая 2021). Праверана 14 чэрвеня 2023. 5. ↑ About 100 people killed after boat returning from wedding capsizes in Nigeria (англ.)  **(нявызн.)**?. *CBS News* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 6. ↑ *Nigeria, Guardian*. Worries as death toll rises on Nigeria’s inland waters (англ.)  **(нявызн.)**?. *The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News* (2 чэрвеня 2021). Праверана 14 чэрвеня 2023. 7. 1 2 3 4 5 *Oyekola, Tunde*. 103 wedding guests die in Kwara boat mishap — Police (англ.)  **(нявызн.)**?. *Punch Newspapers* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 8. ↑ About 100 wedding guests feared dead as boat capsizes in northern Nigeria(англ.)  **(нявызн.)**?, *The Guardian* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 9. ↑ Nigeria: At least 100 people killed after boat capsizes (англ.). *Sky News*. Праверана 14 чэрвеня 2023. 10. ↑ Nigeria boat accident: About 100 killed after vessel capsizes, say police **(нявызн.)**, *The Economic Times* (14 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 11. 1 2 *Princewill, Nimi*. Hundreds of people feared dead as boat capsizes in Nigeria (англ.). *CNN* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 12. ↑ At least 103 wedding guests killed when boat capsizes in northern Nigeria (англ.). *AP NEWS* (13 чэрвеня 2023). Праверана 14 чэрвеня 2023. 13. 1 2 Neysa Alund, Natalie. At least 106 dead, 144 rescued, dozens still missing after boat capsizes in Nigeria(англ.)  **(нявызн.)**?, *USA Today* (15 June 2023). Праверана 15 June 2023.

**Вальварыела шаўкавістая** (*Volvariella bombycina*) — від грыбоў роду Похвіца (*Volvariella*) сямейства Плютэевыя (*Pluteaceae*). Апісанне -------- Капялюшык 7-18 см у дыяметры, у маладых асобнікаў у форме званочка, затым плоска-выпуклы, сухі, ад белага да светла-вохрыста-карычневага колеру, з густымі, прыціснутымі, радыяльна размешчанымі кудзелістымі лускавінкамі, з бялёсым або жаўтлявым адценнем. Пласцінкі свабодныя, у маладых грыбоў белыя, затым ружаватыя. Ножка 7-19 см даўжынёй і 1-2 см дыяметрам, цыліндрычная, бялёсая, у аснове з вялікай, шырокай, мешкаватай вольвай бруднага бела-жоўтага або карычневага колеру. Мякаць белая, тоўстая, пасля жаўтлявую, густ і пах прыемныя. Споравы парашок ружовы. Споры ружаватыя, эліпсоідныя, гладкія. Распаўсюджанне і экалогія ------------------------- Гэта рэдкі, але шырока распаўсюджаны від, які сустракаецца ў Азіі, Аўстраліі, Еўропе, Паўночнай Амерыцы і краінах Карыбскага басейна. Сустракаецца летам і восенню ў лісцевых і змешаных лясах, парках і г. д. на жывых і адмерлых ствалах лісцевых дрэў. Зноскі ------ Літаратура ---------- * G. J. Krieglsteiner, A. Gminder: Die Großpilze Baden-Württembergs. Band 4, S. 277; Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2003, ISBN 3-8001-3281-8 * J. Breitenbach, F. Kränzlin: Pilze der Schweiz, Band 4. Verlag Mykologia, Luzern 1995, ISBN 3-85604-040-4 | | | | --- | --- | | ⚙️   Таксанамія | EOL · GBIF · iNaturalist · IRMNG · Mycobank · NCBI | | Нарматыўны кантроль | Microsoft: 2779972288 |

**Воданапорная вежа** — інжынернае збудаванне ў Магілёве, размешчанае па вуліцы С. Лазо, 1-а. Гісторыя -------- Узведзена з цэглы і дрэва ў 1902 г. на ўскраіне горада ў комплексе будынкаў чыгуначнай станцыі «Магілёў» Віцебска-Жлобінскай чыгункі для забеспячэння вадой вакзала і тэхнічных службаў. Верхняя (драўляная) частка была пашкоджана артабстрэлам падчас наступальнай аперацыі 1944 г. там месцілася агнявая пазіцыя нямецкіх войскаў. Адноўлена ў 1940-я гг. абшаляваная, вокны ў мураванай частцы закладзены. Зараз гэта дзеючы вытворчы аб’ект РВУП «Дарвадаканал» ДА «Беларуская чыгунка». Выкарыстоўваецца па першапачатковым прызначэнні. Архітэктура ----------- Помнік архітэктуры так званага цаглянага стылю. Будынак размешчаны на высокім выступаючым цокалі, вылучаецца строгасцю планіровачнага рашэння, стрыманасцю дэкаратыўнай аздобы. У плане 8-падобнай формы. Гзымсавы пояс падзяляе будынак на два ярусы. Кожны паверх мае звязаныя між сабой адсекі, дзе размешчана інжынернае абсталяванне. У цэнтры ўсталяваны трубы для падачы вады ў рэзервуар, што знаходзіцца ў верхняй частцы вежы. Фасады дэкараваны. У ніжнім ярусе дзве глыбокія нішы з паўцыркулярным завяршэннем, аздобленыя рустам з замковым каменем. Аналагічна аформлены ўваход. Патоўшчаны гзымсавы пояс прафіляваны, мае несапраўдныя машыкулі. Перакрыцці драўляныя. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 kropki.by — інтэрактыўная мапа Магілёва **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 верасня 2022. Праверана 28 ліпеня 2022. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Воданапорная вежа (Магілёў) * Воданапорная вежа (Магілёў) на сайце «Архіварта»

**Пётр Паўлавіч Шасцерыкоў** (4 мая 1919, в. Тоўсты Луг, Суджанскі павет, Курская губерня, РСФСР — 20 сакавіка 1994) — беларускі празаік, перакладчык, публіцыст. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Яго бацька, барацьбіт за савецкую ўладу, загінуў у 1919 годзе. Маці пераехала з вёскі на сваю радзіму ў Магілёў. Тут Пётр Шасцерыкоў у 1937 годзе скончыў дзесяцігодку, у 1941 годзе — літаратурны факультэт Магілёўскага педагагічнага інстытута. На пачатку Вялікай Айчыннай вайны ўступіў у камуністычны знішчальны батальён пры ЦК КПБ, а са жніўня 1941 года служыў у войсках Міністэрства ўнутраных спраў па ахове чыгункі, з 1944 года — інструктар чырвонаармейскай дывізійнай газеты «За Родину». Пасля дэмабілізацыі ў 1946 годзе — карэспандэнт газеты «Звязда» па Магілёўскай вобласці, затым загадчык аддзела крытыкі газеты (1946—1956), карэспандэнт Беларускага радыё (1961), сакратар Магілёўскага абласнога аддзялення СП БССР (1961—1971). У 1973—1990 гадах — упаўнаважаны УААП па Магілёўскай вобласці. Сябра СП СССР з 1952 года. Памёр 20 сакавіка 1994 года. Пахаваны ў Магілёве на яўрэйскіх могілках. Творчасць --------- Першае апавяданне надрукаваў у 1941 годзе (газета «Камунар Магілёўшчыны»). Пісаў на рускай мове. Аўтар аповесці «Камень за камнем» (1955), кніг аповесцей і апавяданняў для дзяцей «Звени, звонок!» (1957), «Солнечный луч» (1961), «На всю жизнь» (1962), нарыса «А слава тебя найдет» (1964). Зрабіў літаратурную апрацоўку кніг успамінаў «Солдатами были все» (1968, 1978) і «Орлы» (1978). Напісаў тэксты да фотаальбомаў «Магілёў» (1968, 1971, 1977), «Магілёўская вобласць» (1975). У 1979 годзе выйшаў зборнік «Повести и рассказы». Узнагароды ---------- Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ступені, медалямі, дзвюма Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета Беларусі. Памяць ------ Імя Шасцерыкова носіць адна з вуліц г. Магілёва. Зноскі ------ 1. 1 2 3 ДА 100-ГОДДЗЯ ПЕРШАГА КІРАЎНІКА МАГІЛЁЎСКАГА АБЛАСНОГА АДДЗЯЛЕННЯ САЮЗА ПІСЬМЕННІКАЎ БЕЛАРУСІ 2. ↑ «Яна ляжала на падлозе, прыкутая да батарэі». За што ў 90-я арыштавалі маці Веранікі Цапкалы, якая была чыноўніцай і банкірам Літаратура ---------- * Шасцерыкоў Пётар // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. — ISBN 5-340-00709-X.

**Х’юстанскі ўніверсітэт у Клір-Лейк** (англ.: University of Houston–Clear Lake) — амерыканская дзяржаўная вышэйшая навучальная ўстанова са статусам універсітэта, якая месціцца ў гарадах Пасадэна i Х’юстан у штаце Тэхас. Агульная характарыстыка ----------------------- Ён з'яўляецца часткай сістэмы Х’юстанскага ўніверсітэта. Універсітэт абслугоўвае студэнтаў у чатырох акадэмічных каледжах. Ён прапануе 97 адукацыйных праграм: 46 бакалаўраў, 48 магістраў і тры доктарскія. Штогод прысуджае больш за 2 тысячы акадэмічных ступеняў. Структура --------- Універсітэт складаецца з чатырох акадэмічных каледжаў: каледжа бізнесу, каледжа адукацыі, каледжа гуманітарных навук і каледжа навукі і тэхнікі. Бізнес-каледж мае найбольшую колькасць студэнтаў і штогод прысуджае найбольшую колькасць ступеняў бакалаўра. Гл. таксама ----------- * Спіс універсітэтаў штата Тэхас Заўвагі ------- Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх * Афіцыйная інтэрнэт-старонка ўстановы

«**Мальмкрог**» (*Malmkrog*) — мастацкі фільм 2020 года рэжысёра Крысці Пую. Сюжэт ----- Арыстакрат Мікалай запрашае на Каляды ў свой маёнтак вяршкі грамадства, сярод якіх аказваюцца палітык, маладая графіня і рускі генерал з жонкай. Яны праводзяць час за вячэрай, свецкімі гутаркамі і салоннымі гульнямі, спрачаюцца пра форму ўлады, неабходнай у эпоху палітычнага заняпаду, аб прагрэсе і маралі, смерці і Антыхрысце. Дэбаты робяцца ўсё больш гарачымі, і культурныя адрозненні паміж суразмоўцамі становяцца больш відавочнымі, а абстаноўка ў маёнтку — усё больш напружанай. У рэшце рэшт, кожны стане ахвярай уласнай пазіцыі. Акцёрскі склад -------------- * Агатэ Бош * Фрэдэрык Шульц-Рыхард * Дыяна Сакалаўскайтэ * Уга Брусо * Марына Палій * Іштван Тэглаш Узнагароды ---------- Паводле інфармацыі сайта «*Internet Movie Database*» фільм быў адзначаны 3 кінаўзнагародамі і яшчэ 5 намінацыямі. Зноскі ------ 1. ↑ Malmkrog (2020) — IMDb (англ.). Сайт «*Internet Movie Database*». Праверана 31 снежня 2020. 2. ↑ Мальмкрог  (бел.). Сайт кінафестывалю «*Лістапад*». Праверана 31 снежня 2020. 3. ↑ Malmkrog — Awards (англ.). Сайт «*Internet Movie Database*». Праверана 31 снежня 2020. Спасылкі -------- * Мальмкрог на сайце «*Internet Movie Database*» (англ.) | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | AlloCiné · Internet Movie Database · Rotten Tomatoes |

Амфара-білінгва працы вазапісца Андокіда, чырвонафігурны бок: Геракл на піру. Дзяржаўны антычны збор. Мюнхен Ваза працы Андокіда з калекцыі Луўра. **Андокід** (стар.-грэч.: Ἀνδοκίδης) — вазапісец з Атыкі перыяду позняй архаікі. Мастак, чыя творчасць прыпадае на 530-510 гг. да н. э. лічыцца заснавальнікам чырвонафігурнана стылю вазапісу. Жыццё і творчасць ----------------- Сапраўднае імя вазапісца не захавалася ў гісторыі. Сваё «службовае» імя ён атрымаў па імені ганчара Андокіда, які пакінуў свой подпіс на пяці сасудах, распісаных безназоўным вазапісцам. За выключэннем трох «чараў з вачамі» (званых так за малюнак вачэй на вонкавым боку) усе захаваныя вазы працы Андокіда-вазапісца маюць форму амфары тыпу А. Вазапісец Андокід лічыцца вучнем найвядомага майстра-вазапісца Эксекія, які працаваў у стылі чорнафігурнага вазапісу. Яму прыпісваюцца першыя спробы чырвонафігурнага роспісу керамікі. Акрамя гэтага ён эксперыментаваў з роспісам па белым фоне. Сем з прыпісаных Андокіду-вазапісцу работ — шэсць амфар і адна чаша — з'яўляюцца білінгвамі, то ёсць распісаны адначасова ў двух стылях — чорнафігурным і чырвонафігурным. Некаторыя навукоўцы (напрыклад, Джон Бізлі) лічаць, што чорнафігурны бок гэтых ваз распісваў вазапісец Лісіпід. Андокід пісаў на міфалагічныя тэмы, пераважна з жыцця Геракла. Фігуры на яго малюнках некалькі вуглаватыяі нерухомыя, але на думку *І. Вегартнера* *«поўныя наіўнага, радаснага шарму»*. Характэрнымі рысамі творчасці Андокіда з'яўляюцца эканомны падыход да прамалёўкі ўнутраных ліній малюнкаў і залішняя арнаменталізацыя выпісаны адзення. Андокід не вычарпаў ўсіх магчымасцяў новага стылю вазапісу, яны раскрыліся толькі вазапісцамі круга вазапісца Еўфронія, якія атрымалі ў мастацтвазнаўстве назву «вазапісцы-піянеры». Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме **Вазапісец Андокід** * *Андокід (вазапісец) (руск.)* — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі Зноскі ------ | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Brockhaus · Pauly-Wissowa · Universalis | | Нарматыўны кантроль | GND: 118649116 · VIAF: 95870311 · ULAN: 500030596 |

**І́ван Ю́ркавіч** (славенск.: Ivan Jurković; нарадзіўся 10 чэрвеня 1952, Качэўе, Славенія) — рымска-каталіцкі дзеяч, тытулярны архібіскуп Крбавы. Біяграфія --------- Паводле паходжання славенец. У 1978 годзе скончыў вывучэнне багаслоўя. Святарскія пасвячэнні прыняў 29 чэрвеня 1977. Вывучаў дыпламатыю ў Папскай Царкоўнай Акадэміі. 1 мая 1984 накіраваны на дыпламатычную службу Ватыкану. Надалей сакратар Апостальскай нунцыятуры ў Рэспубліцы Карэі (1984—1988), аўдытар Апостальскай нунцыятуры ў Калумбіі (1988—1992), саветнік прадстаўніцтва Ватыкана ў Расійскай Федэрацыі (1992—1996), саветнік у Дзяржаўным сакратарыяце па пытаннях Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе (АБСЕ). Падчас сваёй службы ў Маскве быў таксама прафесарам кананічнага права ў каледжы каталіцкага багаслоўя імя святога Тамаша Аквінскага (1993—1996), дзе ён апублікаваў наступныя свае працы: «Кананічнае права пра шлюб» (Масква, 1994); «Кананічнае права пра Народ Божы» (Масква, 1995); «Каментар да кананічных структур Каталіцкага Касцёлу» (Масква, 1995); «Лацінска-расійскі слоўнік тэрмінаў і выразаў Кодэксу Кананічнага Права» (сумесна з А. Ковалем, Масква 1995); «Кананічнае права пра народ Божы і пра шлюб» (другое выданне, Масква, 2000). 22 лістапада 2001 акрэдытаваны Апостольскім нунцыем у Беларусі, 15 верасня 2004 яго змяніў Марцін Відавіч. 22 красавіка 2004 узначаліў Апостальскую нунцуятуру ва Украіне. Валодае італьянскай, англійскай, рускай, іспанскай, нямецкай, французскай мовамі. Зноскі ------ 1. ↑ Спасылкі -------- * Інфармацыя на афіцыйным сайце Апостальскае нунцыятуры ў Беларусі Архівавана 9 верасня 2007. * Інфармацыя на сайце «Каталіцкая іерархія» * Сайц Апостальскае Нунцыятуры ў Расіі Архівавана 28 чэрвеня 2013. | | | | | --- | --- | --- | | Папярэднік**Дамінік Грушаўскі** | **Апостальскія нунцыі ў Беларусі**2001—2004 | Пераемнік**Марцін Відавіч** | | Папярэднік**Нікола Этэравіч** | **Апостальскія нунцыі ва Украіне**2004 — сёння | Пераемнік**няма** | | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | CONOR: 21008483 · GND: 1277428662 · NUKAT: n99027404 |

**Лацый** (лац.: Latium) ці інакш **Старажытны Лацый** — гістарычная вобласць Сярэдняй Італіі. Лацый займаў паўднёвую частку сучаснай італьянскай правінцыі Лацыё, зараз практычна адпавядае яе адміністрацыйнай адзінцы — Лаціна. Даволі позна, ў 2 тысячагоддзі да н.э. заселены невялікім племем лацінаў, ад якіх і атрымаў сваю назву. Уяўляў сабой пагорыстую раўніну ў ніжняга цячэння Тыбра плошчай каля 1,5 тысяч квадратных кіламетраў. Межамі яму служылі Тырэнскае мора, Тыбр, прыток Тыбра Аніё, Сабінскія горы, ўзгорыстыя раёны экваў, гернікаў і вольскаў. Цэнтр Лацыя — Альбанскія пагоркі. Лацый знаходзіўся паміж дзвюма багатымі абласцямі — Этрурыяй і Кампаніяй, населенымі плямёнамі з развітой культурай і гандлем. Суднаходнае верхняе цячэнне Тыбра злучала Лацый з унутранымі тэрыторыямі Апенінскага паўвострава, а Тырэнскае мора было раёнам ажыўленага гандлю паміж карфагенянамі, грэкамі і этрускамі. Вулканічны попел служыў выдатным угнаеннем і рабіў глебы вельмі ўрадлівымі, земляробства і жывёлагадоўля былі асноўным заняткам жыхароў. Насельніцтва Старажытнага Лацыя мела вялікаю шчыльнасць, клімат быў больш вільготным чым зараз і па-за пагоркамі было шмат багнаў. Зямельныя надзелы былі малыя, традыцыйна каля 0,5 гектара. Знойдзены шматлікія сляды дрэнажных сістэм. Гарады, якія ўваходзілі ў склад рэгіёна --------------------------------------- * Рым * Фідэны * Осція Антыка * Тыбур * Лавініум * Ардэя * Арыцыя * Альба Лонга * Тускулум * Прэнестэ * Сігнія * Кора * Анцыум * Сетыя * Норба * Ферэнцінум * Арпінум * Фрегеле * Аквінум * Касінум * Інтэрамна-Лірэнас * Фундзі * Мінтурнэ * Суэса * Сінуэса * Тараціна | Гістарычныя вобласці старажытнай Італіі | | --- | | Апулія · Бруцій · Вялікая Грэцыя · Калабрыя · Кампанія · Лацый · Луканія · Піцэн · Самній · Умбрыя · Этрурыя |

**Музей Вестэрботэна** ў раёне Гамліа горада Умеа — музей з адказнасцю за культурную гісторыю Вестэрботэна. У музеі таксама ёсць музей пад адкрытым небам Гамліа, лыжная выстава (раней Музей лыж Швецыі), выстава рыбалкі і мора (раней Рыбалка і Марскі музей), папулярны архіў і шэраг лагераў саамаў. Музей працуе па ўсім Вестэрботэне ў асноўным у археалагічнай вобласці. Музей выдае штоквартальны часопіс Вестэрботэн для Вестэрботэнскага раённага аб’яднання. Музей пад адкрытым небам з саамскіх лагераў ------------------------------------------- Гамліа — гэта музей пад адкрытым небам, што з’яўляецца неад’емнай часткай музея Вестэрботэна. Музей пад адкрытым небам — гэта калекцыя гістарычных будынкаў і арганізуе мерапрыемствы для дэманстрацыі таго, як Вестэрботэн выглядаў у гістарычныя часы. Будынкі, якія можна праглядаць на Гамліа, былі аб’яднаны з розных частках краіны; у тым ліку царквы, сядзібы, вятрак, дом XVIII стагоддзя, школа, кузня і шэраг лагераў саамаў. Летам у музеі пад адкрытым небам паказваюцца шведскія абарыгенныя пароды коней, кароў, авечак, свіней і курэй. Сярод паўсядзённай дзейнасці з’яўляюцца ўспеньванне сметанковага масла, выпечка з хлеба, рамёствы і промыслы. Гаспадаркі адкрыты для прагляду з сярэдзіны чэрвеня да канца жніўня, а таксама падчас штогадовага каляднага базару. Вобласць на адкрытым паветры заўсёды адкрыта для наведвальнікаў. Гісторыя -------- Вестэрботэнскае антыкварнае грамадства прыняў рашэнне на пасяджэнні ў студзені 1886 года, што «складское памяшканне для старажытнасцей музея ўсталёўваюцца ўва Умеа». Першапачаткова яно была размешчана ў уласнасці Ульбергска у тым, што на сённяшні дзень з’яўляецца блок Тор на Старгатане. Калекцыя паўднёвага аддзела аб’ектаў былі цалкам знішчана пажарам ва Умеа 25 чэрвеня 1888 года, калі большая частка горада была разбурана. У 1901 годзе стварэнне пераехала ў гімназію, якая тады будавалася. У сувязі з павелічэннем памеру калекцыі музей пераехаў у вялікі склад у порце горада ў 1911 годзе. З самага пачатку мясцовае гістарычнае таварыства, якое было сфарміравана ў 1919 годзе, працавала на стварэнні музейнага будынка ў раёне Гамліа. Будаўніцтва было завершанае ў 1939 годзе. Паміж 1921 і 1990 гадамі розныя старыя будынкі ад Вестэрботэна былі перамешчаныя ў гэтым раёне. Першапачатковы план павінен быў мець ферму з паўночнай часткі графства і з поўдня, але з-за высокага кошту ён замест вырашыў сабраць некаторыя будынкі з поўначы і некаторыя з поўдня Вестэрботэна ў адной ферме. У 1928 годзе лыжны музей быў адкрыты ў трампліне ў рэкрэацыйнай зоне Fiskartorpet ў Нора Юргорден ў Стакгольме. У 1963 калекцыі былі, аднак, перамешчаныя у Музей лыж Швецыі ўва Умеа. Галоўны будынак музея Вестэрботэна па праекце архітэктара Бенгта Рамары і быў пабудаваны ў 1943 годзе. Пасля гэтага музей быў пашыраны ў некалькі разоў і адна з найбуйнейшых рэканструкцый ў 1981 годзе зрабіла магчымым Bildmuseet — музея сучаснага мастацтва ўва Універсітэце Умеа — да аб’яднання. У 2012 годзе Bildmuseet пераехаў у новы будынак на кампусе мастацтва і музей Вестэрботэна быў, такім чынам, магчымасць пашырыць у яго папярэдніх памяшканняў. Лагатып музея складаецца з рэпрадукцыі бронзавай спасылцы з пахавання саамаў ў Варгвікене, побач з ракой Віндэль. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 "Att flytta historien". *Tidskriften Västerbotten 95-3*. 2. ↑ Lars-Erik Edlund, рэд. (1996). *Norrländsk uppslagsbok: ett uppslagsverk på vetenskaplig grund om den norrländska regionen*. Band 4 [Swedish]. Umeå: Norrlands universitetsförlag. c. 342. ISBN 91-972484-2-8.`{{cite book}}`: Папярэджанні CS1: невядомая мова (link) 3. ↑ Västerbottens museums förhistoria **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Västerbottens museum. Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2013. Праверана 9 December 2013. 4. ↑ Ett nytt museum **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Västerbottens museum. Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2013. Праверана 9 December 2013. 5. ↑ Svenska Skidmuseet – historik **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Västerbottens museum. Архівавана з першакрыніцы 8 сакавіка 2014. Праверана 7 April 2014. 6. ↑ *Verksamhetsberättelse 2009* (PDF). Västerbottens museum. Архівавана з арыгінала (pdf) 26 снежня 2018. Праверана 28 March 2014. `{{cite book}}`: Невядомы параметр `|deadurl=` ігнараваны (прапануецца `|url-status=`) (даведка) Архівавана 26 снежня 2018. Архіўная копія **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 красавіка 2014. Праверана 6 мая 2014. Спасылкі -------- * Västerbottens museum website Архівавана 11 мая 2014. | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | Facebook · X | | Фота, відэа і аўдыё | Instagram | | Нарматыўны кантроль | BNF: 129485124 · SUDOC: 165350652 |

**Марыя Антонаўна Шакун** (13 студзеня 1937, Узбалаць, Валожынскі павет, Навагрудскае ваяводства, Польшча. (зараз Валожынскі раён, Мінская вобласць, Беларусь) — беларуская паэтка, настаўніца. Член Саюза пісьменнікаў Беларусі (2014). Біяграфія --------- Працавала настаўніцай рускай мовы і літаратуры ў школах Валожына і раёна. З 1975 па 1996 гады займала пасаду метадыста і намесніка загадчыка раённага аддзела адукацыі райвыканкама. З 1996 па 2005 Марыя Шакун працавала метадыстам па турысцка-краязнаўчай рабоце ў раённым Цэнтры творчасці дзяцей і моладзі ### Дзяцінства Бацькі Марыі Антонаўны былі малазямельнымі сялянамі, якія ў 30-х гадах вымушаны былі перасяліцца на хутар. Там пабудавалі дом, дзе і прайшлі дзіцячыя гады паэткі. У сям'і было трое дзяцей: Аляксандр, Ніна і Марыя. Каб пракарміць сям'ю бацька зімой рабіў шафы на продаж. Дзяўчынка расла летуценніцай, часта любіла гуляць за вёскай і любавацца прыродай. Пазней гэта знайшло выйсце ў паэтычных радках. У 1944 годзе пайшла ў школу базавую васьмігадовую Узбалацкую школу. Гэта была пачатковая школа ў доме раскулачанага і вывезенага памешчыка Макрыцкага. Вечарамі, можа раз у тыдзень, у школу прывозілі кіно. Дзяўчынка была актыўнай удзельніцай школьных спектакляў і сцэнак. Пакулькі сярэднюю адукацыю можна было атрымаць толькі ў Валожыне, то ў 1951 годзе Марыя стала вучаніцай сярэдняй школы №1 г. Валожына. У 1954 годзе паэтка скончыла 10 клас з срэбраным медалём ("чацвёрка" стаяла па рускай мове). Пасля заканчэння дзесяцігодкі  ў 1954 годзе Марыя Антонаўна стала студэнткай філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта. ### Уласнае жыццё Пасля заканчэння універсітэту ў 1959 годзе пачала сваю працоўную дзейнасць у Капусцінскай восьмігадовай школе, Валожынскага раёна ў якасці настаўніцы рускай мовы і літаратуры. Менавіта тут яна сустрэлася са сваім будучым мужам — Паўлам Сяргеевічам Шакуном, які працаваў спачатку інспектарам аддзела адукацыі, а пасля і дырэктарам вышэйназванай школы. Муж паэткі пайшоў з жыцця калі яму было 38 год. Пасля яго смерці Марыя Шакун замуж больш не выйшла. Як напісала паэтка ў сваёй аутабіяграфіі: "Ён быў для мяне вельмі дарагім чалавекам і такім застаўся назаўсёды". Зараз жанчына жыве ў Валожыне. Творчасць --------- Вершы пачала пісаць у юнацтве. Друкуецца з 1977 года у такіх выданнях як: раённая газета «Працоўная слава», «Літаратура і Мастацтва», «Метамарфозы» і інш. Аўтар зборнікаў вершай «Песняй рамонкаў» (2007), «Жыццёвае поле» (2014) і «Мае сцяжыны» (2019). Асобае месца ў паэзіі Марыі Антонаўнны займае тэма прафесіі настаўніка. Паэзія Марыі Шакун кранае шчырасцю, дабрынёй, тонкім лірызмам, глыбокай жыццёвай мудрасцю. Яе вершы простыя і зразумелыя кожнаму, бо напісаны пра тое, што дорага ўсім: каханне, Радзіму, родныя краявіды, бацькоўскі дом. І разам з тым аўтар захапляецца прыгажосцю і адметнасцю іншых краін, дзе ёй пашчасціла пабываць. З’яўляецца ўдзельніцай народнага літаратурна-мастацкага аб’яднання «Рунь» з самага пачатку існавацця аб’яднання. Вельмі цесна сябравала з былым яго кіраўніком — Валянцінай Гіруць-Русакевіч. Узнагароды ---------- * Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1978) * Нагрудны знак-медаль Саюза пісьменнікаў Беларусі «За вялікі ўклад у літаратуру». (2015) Творы ----- * Песняй рамонкаў: вершы / Марыя Шакун. — Мінск : Чатыры чвэрці, 2007. — 137 с. * Жыццёвае поле: вершы / Марыя Шакун. — Мінск : Чатыры чвэрці, 2014. — 155 с. * Мае сцяжыны : вершы / Марыя Шакун. — Мінск : Чатыры чвэрці, 2019. — 148 с. * Ад каранёў да кроны : творцы Валожыншчыны / укл. В. Ф. Гіруць-Русакевіч. — Мінск : Чатыры чвэрці, 2020. — 242 с. Літаратура ---------- * Герман А. С. Паэзія наталяе сэрцы землякоў // Працоўная слава. — № 72 (9927). — 2022. — С. 8. * Марыя Шакун. вершы // Песняй рамонкаў. - 2007. - С. 3-11. - ISBN 978-985-67334-99-4. Спасылкі -------- 1. ↑ Марыя Шакун. вершы // Песняй рамонкаў. - 2007. - С. 3-11. - ISBN 978-985-67334-99-4. 2. ↑ Марыя Шакун. вершы // Песняй рамонкаў. - 2007. - С. 3-11. - ISBN 978-985-67334-99-4. 3. ↑

Чарлі Чаплін захапляецца 35-міліметровай кінакамерай Хенка Алсема[nl] на прыстані Танджунг Прыок неўзабаве пасля таго, як Чаплін прыбыў у докі Батавіі. Чарлі Чаплін меў сваю ўласную 16-мм кінакамеру. **Дакументальнае[ru] кіно** (або неігравое кіно) — від кінематографа. Дакументальным называецца фільм, у аснову якога ляглі здымкі сапраўдных падзей і асоб. Тэрмін *«дакументальны»* (англ.: documentary) у дачыненні да такога жанру/віду кіно быў упершыню прапанаваны Джонам Грырсанам[en] (пад псеўданімам «Кінаглядач» англ.: The Moviegoer) у рэцэнзіі на фільм Роберта Флаэрці[en] «Маана паўднёвых мораў[en]», апублікаванай 8 лютага 1926 года ў The New York Sun[en]. Да гэтага французскія журналісты і крытыкі называлі так фільмы, зробленыя на матэрыялах здымак вандровак. Грырсан жа вызначыў дакументальнае кіно як *«творчую распрацоўку рэчаіснасці»*. Першыя дакументальныя здымкі былі зроблены яшчэ пры зараджэнні кінематографа. Тэмай для дакументальных фільмаў найчасцей становяцца цікавыя падзеі, культурныя з’явы, навуковыя факты і гіпотэзы, а таксама знакамітыя персоны і супольнасці. Майстры гэтага віду кінатворчасці нярэдка ўзнімаліся да сур’ёзных філасофскіх абагульненняў у сваіх творах. Рэканструкцыі сапраўдных падзей у ігравым (англ.: fiction) кінематографе (напрыклад, гістарычны фільм, біяграфічны фільм, і т. п.) не адносяцца да дакументальнага кіно. Зноскі ------ 1. ↑ Curthoys, Lake 2004, p. 151. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFCurthoys,\_Lake2004 (даведка) 2. ↑ *Бэдли Х.* Техника документального кинофильма / Пер. с англ. Ю. Л. Шер. — М.: Искусство[ru], 1972. — 240 с. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Дакументальнае кіно на Вікісховішчы | | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая кітайская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Канадская · Канадская · Кругасвет · Britannica (онлайн) · Treccani · Universalis | | Нарматыўны кантроль | BNF: 11947584m · GND: 4012653-5 · LCCN: sh85088115 · LNB: 000246896 · NKC: ph135150, ph127366 |

**Ма́стэрс 2013** (англ.: Masters 2013, таксама вядомы як *Betfair Masters 2013* — ад назвы спонсара) — прафесійны нярэйтынгавы турнір па снукеры, які праходзіў з 13 па 20 студзеня 2013 года ў Аляксандра-палацы ў Лондане, Англія. Найпрэстыжнейшае і найбуйнейшае па прызавых грошах запрашальнае снукернае спаборніцтва, а таксама другое спаборніцтва Трайной кароны ў сезоне 2012/2013. Турнір стаў 39-м розыгрышам Мастэрс, які праходзіць штогод з 1975 года. Кампанія «Betfair» упершыню спансавала турнір Мастэрс. Прызавы фонд турніру склаў £500 000, з якіх £175 000 (на £25 000 больш, чым у мінулым годзе) атрымаў пераможца. Першы прыз Мастэрс 2013 стаў самым высокім на турніры з 2003 года. У турніры прыняло ўдзел 16 снукерыстаў, якія займалі найвышэйшыя пазіцыі ў сусветным рэйтынгу. Яны ўсе гулялі на выбыванне пачынаючы са стадыі 1/8 фіналу. Замест Стывена Лі (дзявятага нумара рэйтынгу), які быў адхілены ад удзелу ў прафесійных турнірах у сувязі з расследаваннем справы аб падазроных стаўках, у турніры ўдзельнічаў Марк Дэвіс, які займаў 17-ы радок у рэйтынгу. Усе паядынкі турніру гуляліся за адным сталом на арэне Аляксандра-палаца. Чатырохразовы пераможца Мастэрс Роні О’Саліван упершыню з 1993 года не прымаў удзел на турніры. На стадыі 1/4 фіналу другі нумар сусветнага рэйтынгу Джад Трамп атрымаў разгром з лікам 6:1 ад шатландца Грэма Дота, які ўпершыню ў сваёй кар’еры дайшоў да паўфіналу Мастэрс, але саступіў там лідару рэйтынгу Марку Сэлбі з лікам 5:6. У другім паўфінале гулялі абодва фіналісты леташняга розыгрышу Ніл Робертсан і Шон Мёрфі, і аўстраліец, які перайграў Мёрфі ў фінале 2012 года з лікам 10:6, зноў атрымаў перамогу над праціўнікам (6:2), і ў другі раз запар выйшаў у фінал лонданскага запрашальнага спаборніцтва. Найвышэйшую серыю на Мастэрс 2013, 138 ачкоў, выканаў Марк Ален у чвэрцьфінальным паядынку супраць Ніла Робертсона. Пераможцам турніру стаў Марк Сэлбі, які перамог на шляху да тытула Сцюарта Бінэма (6:5), выйграўшы 5 фрэймаў запар пасля ліку 1:5 на карысць апанента, двухразовага пераможцу Мастэрс Марка Уільямса (6:1), Грэма Дота (6:5) у паўфінальным паядынку, які доўжыўся больш за чатыры з паловай гадзіны, і Ніла Робертсана ў фінальным матчы з лікам 10:6. Такім чынам, Ніл Робертсан упершыню прайграў матч у Аляксандра-палацы, спыніўшы сваю пераможную серыю на гэтай арэне, якая дасягнула 7 матчаў. Сэлбі, які выйграваў на гэтым спаборніцтве ў 2008 і 2010 гадах, у трэці раз перамог на турніры і стаў шостым снукерыстам у гісторыі, які выйграў Мастэрс больш за два разы, пасля Кліфа Торбурна, Стывена Хендры, Стыва Дэвіса, Пола Хантэра і Роні О’Салівана. Перамогшы на Мастэрс, Марк Сэлбі выйграў другі тытул «Трайной кароны» запар (да гэтага ён атрымаў перамогу на чэмпіянаце Вялікабрытаніі ў снежні 2012 года), што адбылося ўпершыню з сезона 2002/2003, калі валіец Марк Уільямс выйграў усе турніры «Трайной кароны». Гэтая перамога стала чацвёртым прафесійным тытулам Сэлбі ў сезоне 2012/2013 і адзінаццатым у кар’еры. Турнір ------ «Аляксандра-палац» — месца праведзення Мастэрс Мастэрс 2013 года стаў 39-м розыгрышам турніру Мастэрс, які праходзіць штогод з 1975 года. Турнір з'яўляецца адным з трох турніраў Трайной снукернай кароны (разам з чэмпіянатам Вялікабрытаніі і чэмпіянатам свету), а таксама самым прэстыжным і самым высокааплатным з запрашальных нярэйтынгавых спаборніцтваў. З самога заснавання Мастэрс праходзіць у Лондане, з 2012 года — у Аляксандра-палацы. Мастэрс 2013 праходзіў пад эгідай сусветнай асацыяцыі прафесійнага більярда і снукера (англ.: World Professional Billiards and Snooker Association) і ўваходзіў у каляндар мэйн-тура, а таксама з'яўляўся адным з запрашальных турніраў снукернага сезона 2012/2013. Матчы найбуйнейшага запрашальнага снукернага турніру (15 паядынкаў) гуляліся за адным сталом на арэне ў Аляксандра-палацы. Прызавыя грошы -------------- У 2013 годзе спонсарам турніру Мастэрс упершыню стала біржа ставак Betfair. Прызавы фонд турніру не змяніўся ў параўнанні з 2012 годам, склаўшы £500,000. Толькі прызавыя фонды іншых турніраў Трайной снукернай кароны, чэмпіянату свету (£1,111,000) і чэмпіянату Вялікабрытаніі (£637,500), а таксама найбуйнейшага з кітайскіх спаборніцтваў, International Championship (£600,000), перавысілі суму ў £500,000 у сезоне 2012/2013. Першы прыз турніру вырас у параўнанні з леташнім спаборніцтвам на £25,000 і склаў £175,000, стаўшы найвышэйшым першым прызам Мастэрс з 2003 года. Для параўнання, першыя прызы чэмпіянату Вялікабрытаніі 2012 і International Championship 2012 склалі па £125,000. Толькі першы прыз чэмпіянату свету па снукеры 2013 года, які склаў £250,000, перавысіў першы прыз турніру Мастэрс у сезоне 2012/2013. | Дасягненне | Прызавыя | | --- | --- | | Пераможца | £175,000 | | Фіналіст | £85,000 | | Паўфіналісты | £40,000 | | Чвэрцьфіналісты | £20,000 | | 1/8 фіналу | £9,000 | | Вышэйшы брэйк | £8,000 | | **Агульны прызавы фонд** | **£500,000** | Фармат турніру -------------- На Мастэрс 2013 прыняло ўдзел 16 ігракоў, якія займалі найвышэйшыя пазіцыі ў сусветным снукерным рэйтынгу. У першым раўндзе сышліся 8 першых нумароў пасеву з астатнімі ўдзельнікамі. Пасля гэтага пераможцы працягвалі гуляць на выбыванне ў чвэрцьфіналах, паўфіналах і фінальным паядынку. Такім чынам, лёсаванне турніру прадвызначала немагчымасць сустрэчы ігракоў топ-8 раней за чвэрцьфінальную стадыю, ігракоў з першай чацвёркі сеяных — раней за паўфіналы і двух першых сеяных — раней фінальнага матча Мастэрс. Чатыры раўнды спаборніцтва праходзілі на працягу васьмі дзён на арэне ў Аляксандра-палацы ў Лондане, Англія. | Стадыя | Тэрміны | КФ | НДП | | --- | --- | --- | --- | | 1/8 фіналу | 13—16 студзеня | 11 | 6 | | 1/4 фіналу | 17—18 студзеня | 11 | 6 | | 1/2 фіналу | 19 студзеня | 11 | 6 | | Фінал | 20 студзеня | 19 | 10 | Удзельнікі ---------- Дзін Цзюньхуэй — пераможца Мастэрс 2011 Пасеў гульцоў на Мастэрс быў утвораны паводле афiцыйнага рэйтынгу на 5 лістапада 2012 года (пасля International Championship 2012 года). Першы нумар пасеву атрымаў дзеючы чэмпіён Ніл Робертсан, другі — павінен быў атрымаць дзеючы чэмпіён свету Роні О’Саліван, які не ўваходзіў у топ-16, але ён адмовіўся прымаць удзел у турніры. Апроч таго, дзявяты нумар сусветнага рэйтынгу, Стывен Лі, быў адхілены ад удзелу ў прафесійных турнірах у сувязі з расследаваннем справы аб падазроных стаўках, у выніку чаго на найбуйнейшае запрашальнае спаборніцтва патрапіў Марк Дэвіс, які займаў семнаццаты радок у рэйтынгу. Прапусціўшы спаборніцтва, Роні О’Саліван перапыніў шэраг сваіх выступаў на Мастэрс, які доўжыўся з 1994 года, калі ён саступіў ва ўайлдкард раўндзе. За 19 выступаў запар О'Саліван чатыры разы станавіўся пераможцам (саступаючы па колькасці толькі Стывену Хендры) і пяць разоў прайграваў у фінальных матчах. Шатландскі снукерыст Джон Хігінс у 19-ы раз патрапіў на Мастэрс, што з'яўляецца найлепшым вынікам сярод удзельнікаў розыгрышу 2013 года. Марк Уільямс прымаў удзел на Мастэрс у 17-ы раз. Грэм Дот і Мэцью Стывенс удзельнічалі на гэтым турніры ў 11-ы раз. Двухразовы пераможца Мастэрс Джон Хігінс прымаў удзел у 19-м розыгрышы турніру запар, паўтарыўшы дасягненне Роні О’Салівана, які ўдзельнічаў на дзевятнаццаці турнірах запар з 1994 па 2012 год. Больш за 19 разоў запар на Мастэрс удзельнічалі толькі Стыў Дэвіс (20: 1981—2000), Стывен Хендры (23: 1989—2011) і рэкардсмен па гэтым паказчыку Джымі Уайт (26: 1982—2007). У 2013 годзе на Мастэрс, на якім да гэтага прымалі ўдзел усяго 82 снукерысты з самога заснавання, дэбютантаў не было. Рыкі Уолдэн і Марк Дэвіс патрапілі на турнір у другі раз. З 16 удзельнікаў першынства да гэтага тытул атрымлівалі 6 гульцоў. Марк Сэлбі (2008, 2010), Джон Хігінс (1999, 2006) і Марк Уільямс (1998, 2003) перамагалі на Мастэрс па два разы. Дзеючы пераможца Ніл Робертсан (2012), Дзін Цзюньхуэй (2011) і Мэцью Стывенс (2000) выйгравалі гэты турнір па аднаму разу. Самым узроставым удзельнікам Мастэрс 2013 года стаў 40-гадовы Марк Дэвіс. Марку Уільямсу і Джону Хігінсу падчас турніру было па 37 гадоў. Самым маладым гульцом, які патрапіў на найбуйнейшы запрашальны снукерны турнір 2013 года, стаў 23-гадовы Джад Трамп. Дзіну Цзюньхуэю было 25 гадоў, Марку Алену — 26. Ніжэй прадстаўлена табліца, якая дэманструе статыстыку выступленняў удзельнікаў спаборніцтва на ўсіх папярэдніх розыгрышах Мастэрс. | | | --- | | Леташні пераможца | | Чэмпіён свету | | Дэбютант турніру | | П | Р | Ігрок | ДН | Дэбют | Найлепшы вынік | АС | М | В | П | %М | Ф | ВФ | ПФ | %Ф | 50+ | 100+ | НС | Ф/50+ | Ф/100+ | ПГ (£) | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | 1 | 5 | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 11.02.1982 | 2004 | Перамога (2012) | 7 | 13 | 7 | 6 | 53,8% | 126 | 66 | 60 | 52,4% | 45 | 12 | 140 | 2,8 | 10,5 | 235,000 | | 2 | 2 | Сцяг Англіі Джад Трамп | 20.08.1989 | 2009 | 1/2 фіналу (2012) | 2 | 4 | 2 | 2 | 50% | 36 | 19 | 17 | 52,8% | 14 | 4 | 140 | 2,57 | 9 | 33,500 | | 3 | 1 | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 19.06.1983 | 2008 | Перамога (2008, 2010) | 5 | 15 | 12 | 3 | 80% | 168 | 94 | 74 | 56% | 71 | 18 | 141 | 2,37 | 9,33 | 410,000 | | 4 | 3 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 18.05.1975 | 1995 | Перамога (1999, 2006) | 18 | 38 | 22 | 16 | 57,9% | 365 | 194 | 171 | 53,2% | 114 | 18 | 140 | 3,2 | 20,3 | 667,000 | | 5 | 4 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 10.08.1982 | 2001 | Фінал (2012) | 8 | 16 | 8 | 8 | 50% | 157 | 81 | 76 | 51,6% | 58 | 12 | 139 | 2,71 | 13,1 | 184,000 | | 6 | 7 | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 21.03.1975 | 1995 | Перамога (1998, 2003) | 16 | 37 | 23 | 14 | 62,2% | 363 | 202 | 161 | 55,6% | 104 | 19 | 133 | 3,49 | 19,1 | 690,500 | | 7 | 6 | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 13.03.1981 | 2005 | 1/2 фіналу (2007, 2009, 2010) | 8 | 15 | 7 | 8 | 46,7% | 139 | 67 | 72 | 48,2% | 38 | 11 | 142 | 3,66 | 12,6 | 156,000 | | 8 | 9 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | 22.02.1986 | 2009 | 1/2 фіналу (2011) | 4 | 9 | 5 | 4 | 55,6% | 87 | 47 | 40 | 54% | 31 | 4 | 124 | 2,81 | 21,8 | 77,000 | | 9 | 10 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | 21.05.1976 | 2006 | 1/8 фіналу (2006, 2012) | 3 | 4 | 1 | 3 | 25% | 40 | 18 | 22 | 45% | 6 | 0 | 73 | 6,67 | — | 27,000 | | 10 | 8 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | 01.04.1987 | 2004 | Перамога (2011) | 8 | 20 | 13 | 7 | 65% | 189 | 104 | 85 | 55% | 82 | 17 | 147 | 2,3 | 11,1 | 297,500 | | 11 | 13 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | 11.11.1982 | 2009 | 1/8 фіналу (2009) | 1 | 2 | 1 | 1 | 50% | 19 | 11 | 8 | 57,9% | 6 | 0 | 94 | 3,17 | — | 14,000 | | 12 | 12 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 12.05.1977 | 2002 | 1/4 фіналу (2006, 2011, 2012) | 10 | 14 | 4 | 10 | 28,6% | 134 | 60 | 74 | 44,8% | 31 | 5 | 116 | 4,32 | 26,8 | 150,250 | | 13 | 15 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | 11.19.1977 | 1996 | Перамога (2000) | 10 | 15 | 6 | 9 | 40% | 148 | 75 | 73 | 50,7% | 44 | 7 | 122 | 3,36 | 21,1 | 288,250 | | 14 | 14 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | 25.07.1979 | 2000 | 1/4 фіналу (2009) | 7 | 10 | 3 | 7 | 30% | 87 | 35 | 52 | 40,2% | 21 | 3 | 130 | 4,14 | 29 | 100,000 | | 15 | 17 | Сцяг Англіі Бары Хокінс | 23.04.1979 | 2007 | 1/8 фіналу (2007) | 2 | 2 | 0 | 2 | 0% | 17 | 5 | 12 | 29,4% | 3 | 0 | 87 | 5,67 | — | 14,000 | | 16 | 16 | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | 12.08.1972 | 2003 | Уайлдкард раўнд (2003) | 1 | 1 | 0 | 1 | 0% | 11 | 5 | 6 | 45,5% | 3 | 2 | 107 | 3,67 | 5,5 | 12,000 | 1. ↑ У табліцы падаецца рэйтынг на момант пачатку турніру, які ўсталяваўся 7 студзеня 2013 пасля 6-га этапу еўрапейскага туру. Пасеў на турнір адбываўся паводле рэйтынгу, які ўсталяваўся 5 лістапада 2012 пасля турніру International Championship. 2. 1 2 3 4 5 Лічацца толькі серыі, зробленыя ў асноўных стадыях турніру 3. ↑ Лічацца без уліку бонусных прызавых за найлепшы брэйк турніру Рэферы ------ Ян Вярхаас — адзін з самых аўтарытэтных рэферы ў свеце. На матчах Мастэрс 2013 працавалі трое рэферы з розных краін Еўропы. Суддзёй фінальнага паядынку быў абраны Тэры Камільеры з Мальты, які ўпершыню абслугоўваў матчы найбуйнейшага запрашальнага снукернага спаборніцтва, а таксама ўпершыню працаваў на фінальным матчы турніру Трайной кароны. Камільеры стаў прафесійным рэферы ў 2001 годзе, а ў 2006 годзе дэбютаваў у Крусібле ў матчы перашага круга паміж Джонам Хігінсам і Маркам Сэлбі. У агульнай колькасці абслугоўваў пяць чвэрцьфінальных матчаў чэмпіянатаў свету і чатыры паўфінальных паядынкі чэмпіянатаў Вялікабрытаніі, а таксама працаваў на трох рэйтынгавых фіналах на кубку Мальты 2007, Шанхай Мастэрс 2008 і адкрытым чэмпіянаце Уэльса 2012. Апроч яго, яшчэ адным дэбютантам турніру Мастэрс сярод рэферы стаў 54-гадовы шатландскі суддзя Леа Скальян. Ён абслугоўваў свой першы прафесійны матч у 1999 годзе, а ў 2001 адбыўся яго дэбют на ТБ-матчах падчас турніру Scottish Masters. У 2010 годзе Скальян упершыню працаваў на чэмпіянаце свету, у 2011 абслугоўваў свой свой першы рэйтынгавы фінал на адкрытым чэмпіянаце Кітая, а пазней яшчэ два фінальных паядынкі на рэйтынгавым узроўні — на World Open 2012 і чэмпіянаце Вялікабрытаніі 2012. Трэцім рэферы турніру стаў адзін з самых аўтарытэтных і дасведчаных снукерных судзей у свеце Ян Вярхаас, які рэгулярна абслугоўваў матчы найбуйнешых снукерных турніраў, уключаючы фінальныя паядынкі Мастэрс у 2001, 2002, 2004, 2007, 2009 і 2010 гадах. Ніжэй прадстаўлены спіс трох рэферы, якія працавалі на спаборніцтве, а таксама іх даты нараджэння і матчы, якія яны абслугоўвалі ў рамках турніру. | Рэферы | ДН | Матчы, якія абслугоўваў | | --- | --- | --- | | Сцяг Мальты Тэры Камільеры | 19.01.1974 | Фінал, 2 чвэрцьфіналы і 2 матчы 1/8 фіналу | | Сцяг Шатландыі Леа Скальян | 10.04.1958 | Паўфінал, чвэрцьфінал і 3 матчы 1/8 фіналу | | Сцяг Нідэрландаў Ян Вярхаас | 05.10.1966 | Паўфінал, чвэрцьфінал і 3 матчы 1/8 фіналу | Расклад і кошт квіткоў ---------------------- Мастэрс 2013 года праходзіў на працягу 8 дзён (з нядзелі 13 студзеня па нядзелю 20 студзеня) за адным сталом на арэне ў Аляксандра-палацы ў Лондане, Англія. Кожны дзень на турніры праходзіла па дзве гульнявыя сесіі. Кошт квіткоў на матчы спаборніцтва залежаў ад стадыі турніру, сесіі (у кожны гульнявы дзень, акрамя першага, чым пазней пачыналася сесія, тым даражэй каштавалі квіткі). На матчы першага раўнда квіткі каштавалі ад £10 да £15, на чвэрцьфіналы — ад £20 да £25, на паўфіналы — ад £35 да £40, на фінальны паядынак — £40 і £45. Апроч таго, гледачы мелі магчымасць набыць квіткі адразу на ўвесь гульнявы дзень (дзве сесіі). На матчы першага раўнда такія квіткі каштавалі ад £20 да £25, на чвэрцьфіналы — £40, на паўфіналы — £65, на фінальны паядынак — £75. | Дата | Дзень тыдня | Стадыя | Сесія (пачатак сесіі) | Кошт квіткоў | | --- | --- | --- | --- | --- | | Квіткі на адну сесію | Квіткі на абедзве сесіі | | 13 студзеня | Нядзеля | 1/8 фіналу | Дзённая сесія (13.00) | £15 | £25 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £15 | | 14 студзеня | Панядзелак | 1/8 фіналу | Дзённая сесія (13.00) | £10 | £20 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £15 | | 15 студзеня | Аўторак | 1/8 фіналу | Дзённая сесія (13.00) | £10 | £20 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £15 | | 16 студзеня | Серада | 1/8 фіналу | Дзённая сесія (13.00) | £10 | £20 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £15 | | 17 студзеня | Чацвер | Чвэрцьфіналы | Дзённая сесія (13.00) | £20 | £40 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £25 | | 18 студзеня | Пятніца | Чвэрцьфіналы | Дзённая сесія (13.00) | £20 | £40 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £25 | | 19 студзеня | Субота | Паўфіналы | Дзённая сесія (13.00) | £35 | £65 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £40 | | 20 студзеня | Нядзеля | Фінал | Дзённая сесія (13.00) | £40 | £75 | | Вячэрняя сесія (19.00) | £45 | 1. ↑ Пачатак сесіі ўказаны па мясцовым часе (UTC+0). Ход турніру ----------- ### Гульні першага раўнда #### Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан — Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй Мастэрс 2013 года пачаўся 13 студзеня ў 13:00 па лонданскім часе. Матчам адкрыцця турніру стаў паядынак з удзелам трыумфатараў двух апошніх розыгрышай цэнтральнага запарашальнага спаборніцтва ў снукеры — Ніл Робертсан - Дзін Цзюньхуэй. Абодва, аўстралійскі і кітайскі снукерысты, дэбютавалі на Мастэрс у 2004 годзе, атрымаўшы ўайлдкард. Пасля гэтага Ніл тры разы даходзіў да чвэрцьфінальнай стадыі на турніры, а ў 2012 годзе выйграў тытул, перамогшы ў фінале Шона Мёрфі з лікам 10:6. Дзін ужо ў 2007 годзе здолеў дайсці да фіналу Мастэрс, але быў разгромлены ў вырашальным паядынку Роні О’Саліванам з лікам 10:3, а ў 2011 сустрэўся ў фінале з іншым азіяцкім снукерыстам Маркам Фу і атрымаў упэўненую перамогу — 10:4, стаўшы першым прадстаўніком Азіі, які перамог на гэтым спаборніцтве. Да гэтага Робертсан і Дзін перасякаліся паміж сабой 10 разоў і ў 6 выпадках выйграваў аўстралійскі гулец. Упершыню спартоўцы гулялі ў 1/4 фіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі 2005 года, дзе Дзін перайграў саперніка з лікам 9:5. Апроч таго, яны сустракаліся ў фінальным матчы Гран-пры 2009 і ў чвэрцьфінале чэмпіянату Вялікабрытаніі 2011 года, і ў абодвух матчах перамогу святкаваў Ніл Робертсан. У іх апошнім матчы ў 2012 годзе аўстралійскі снукерыст перамог саперніка ў паядынку прэм'ер-лігі з лікам 4:2. У першай палове сезона 2012/2013 Робертсан даходзіў да фіналу на International Championship, дзе саступіў Джаду Трампу, і да чвэрцьфіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі, а таксама перамог на турніры PTC у Гдыні. Кітайскі снукерыст няўдала выступаў на рэйтынгавых турнірах і не праходзіў далей за стадыю 1/8 фіналу, але два разы гуляў у фіналах міні-рэйтынгавых спабрніцтваў, атрымаўшы тытул на адкрытым чэмпіянаце Шатландыі. | | | --- | | «*Здавалася, матч ужо прайграны. Яму крыху не пашанцавала, калі б ён зрабіў падбой у дзесятым фрэйме, матч быў бы скончаны. У цэлым, я лічу, што гэта быў вялікі матч. Два чэмпіёны, вялікія брэйкі і баявыя фрэймы. Я вельмі задаволены сваім клірэнсам у дзясятым фрэйме. І я быў бы шчаслівы, калі б мне сказалі, што я буду гуляць так астатнюю частку турніру*». «*Я быў трохі расчараваны пасля чэмпіянату Вялікабрытаніі і International Championship. Здавалася, гульня не лепіцца, але вынік прыходзіць з трэніроўкамі, так што да Мастэрс я падрыхтаваўся вельмі добра*». Пра свой выкрык у канцы паядынку: «*У канцы я даў волю эмоцыям. Не ведаю, ці глядзеў гэты матч Бары Хірн, але яму б гэта, напэўна, спадабалася. Федэрэр, Джокавіч, Тайгер Вудс і ўсе гэтыя хлопцы, калі выйграюць, — робяць тое самае. Чым снукер горш? Эмоцыі — гэта добра для спорту*». «*Супраць Марка Сэлбі на чэмпіянаце Вялікабрытаніі я гуляў занадта павольна. Мне не падабаецца гэта, таму што калі ў вас з'яўляецца шанец зрабіць вялікі брэйк трэба наадварот гуляць хутчэй, у павольнай гульні цяжка знайсці рытм. Я заўсёды доўга думаю, каб зрабіць добры адыгрыш, але атакаваць я стараюся хутка. Магчыма, не так хутка, як Джад Трамп або Марк Ален, такую хуткасць цяжка паўтарыць, але можна знайсці баланс*». —Ніл Робертсан | Дзеючы пераможца Мастэрс Ніл Робертсан хутка ўвайшоў у паядынак і, пачаўшы атаку бліскучым дальнім ударам, набраў 20 балаў, але памыліўся пры выкананні планта, пасля чаго Дзін выдатна зрэзаў чырвоны шар у вуглавую лузу, але біток упаў у сярэднюю лузу, і лік стаў 24:0 на карысць аўстралійца. Пасля адыгрышаў Ніл атрымаў шанец, зноў забіўшы дальні чырвоны, і аформіў пераможны брэйк у 76 ачкоў. Адразу пасля стартавага ўдару Робертсана ў другой партыі кітаец спрабаваў забіць дальні шар, але дапусціў памылку, дазволіўшы апаненту пачаць атаку, выканаўшы паспяховы зваротны дальні ўдар. Пяты нумар рэйтынгу набраў 17 балаў, але памыліўся на чорным, які стаяў на пачатковым месцы, а пазней яго праціўнік атрымаў пазіцыю для атакі і зрабіў серыю ў 34 балы, пасля чаго памыліўся пры выхадзе на чырвоны і не забіў складаны шар у дальні вугал. Ніл Робертсан лепей адыгрываўся і майстарскімі ўдарамі забіваў дальнія шары, а пры ліку 35:38 забіў перадапошні чырвоны цудоўным даблам у вуглавую лузу і зачысціў стол да чорнага шара, адарваўшыся ад апанента на два фрэймы. У пачатку трэцяй партыі аўстраліец забіў чырвоны шар, пасля чаго паставіў снукер за руды, а яго праціўнік тры разы памыляўся пры выхадзе з яго, аддаўшы Нілу 15 балаў, аднак з чацвёртай спробы выйшаў з снукера, але пакінуў апаненту шанец на атаку. Робертсан забіў чырвоны і сіні шары, але не здолеў выйсці на наступны чырвоны, быў вымушаны адыгрывацца і пакінуў чырвоны побач з бліжняй лузай, пасля чаго азіят забіў дальні шар, пачаўшы атаку, і аформіў першы соценны брэйк на турніры — 103. Пасля пазіцыйнай барацьбы ў пачатку наступнага фрэйма Ніл Робертсан спрабаваў забіць дальні шар, але недарэзаў і пакінуў яго каля лузы, што дазволіла Дзіну пачаць атаку і зрабіць лік 54:0 на сваю карысць. Пасля гэтага Ніл здолеў скараціць адставанне да ліку 11:54, але памыліўся на жоўтым шары і пакінуў праціўніку перадапошні чырвоны шар, які стаў фрэйм-болам для кітайскага снукерыста, які такім чынам зраўняў лік у матчы да перапынку — 2:2. У пятай партыі Дзін Цзюньхуэй забіў дальні чырвоны шар, але памыліўся пры адыгрышы на чорным, бо біток стукнуўся ў губку сярэдняй лузы, і дазволіў аўстралійскаму гульцу пачаць серыю. Робертсан выканаў брэйк у 46 балаў, пасля чаго памыліўся пры выхадзе і быў вымушаны адыгрывацца, але пазней зноў забіў дальні чырвоны і выканаў пераможны падыход у 24 ачкі, пакінуўшы 43 балы на стале. У шостым фрэйме падчас тактычнай барацьбы Ніл прамазаў па чырвонаму шару і забіў чорны, які стаяў каля лузы, атрымаўшы фол і дазволіўшы пачаць атаку кітайцу, які выканаў клірэнс і адначасова свой другі сэнчуры, 127 ачкоў, і зноў зраўняў лік у матчы — 3:3. Пасля доўгага пачатку сёмай партыі, які складаўся з адыгрышаў і кароткіх падыходаў, якія завяршаліся памылкамі, Дзін зрабіў серыю ў 20 балаў, павёўшы ў ліку 27:4, але памяліўся на нескладаным чырвоным шары, а пазней яго апанент скараціў адставанне да 25:27 пры чатырох чырвоных шарах на стале пасля некалькіх забітых шароў і дзвюх выпадковых памылак азіяцкага снукерыста, калі пасля ўдараў біток падаў у лузу. Пры гэтым ліку Цзюньхуэй смела пайшоў на атаку і забіў дальні чырвоны шар, пасля чаго завяршыў партыю, якая доўжылася больш за 30 хвілін, пераможным брэйкам у 42 балы і ўпершыню ў паядынку выйшаў наперад — 4:3. У пачатку восьмага фрэйма кітаец забіў дальні чыровны шар, пасля чаго паставіў снукер, які прынёс яму 8 штрафных балаў і магчымасць павесці атаку пасля трэцяй спробы Ніла Робертсана выйсці з снукера. Ён набраў 15 ачкоў, зрабіўшы лік 24:0, але памыліўся пры гульне сіняга ў дальні вугал, дазволіўшы апаненту пачаць зваротную серыю, аднак аўстраліец забіў чырвоны шар і адразу памыліўся на дальнім чорным, вярнуўшы пазіцыю Дзіну, які аформіў пераможны брэйк у 54 балы, і лік у матчы стаў 5:3 на яго карысць. Такім чынам, пераможца Мастэрс 2011 года выйграў тры партыі запар, а яго праціўнік сумеў набраць толькі 26 ачкоў у трох апошніх фрэймах. 25-гадовы снукерыст з Азіі пайшоў на атаку ў пачатку дзявятага фрэйма, але памыліўся на дальнім чырвоным шары і пакінуў пазіцыю для серыі Нілу, які выканаў свой першы соценны брэйк у матчы, 100 балаў, скараціўшы адставанне да адной партыі. 30-гадовы аўстраліец пачаў серыю ў дзясятым фрэйме, забіўшы складаны чырвоны ў сярэднюю лузу, але пасля забітага чорнага і другога чырвонага памыліўся пры гульне чорнага і аддаў атаку свайму апаненту. Дзін Цзюньхуэй, які з-за сваёй няўдалай гульні ў пачатку сезона, быў пасеяны на Мастэрс толькі пад 10-м нумарам, вёў брэйк і набліжаўся да перамогі, але пры ліку 50:9 пасля ўдару па сінім шары няўдала выканаў спліт і, не выйшаўшы на чырвоны, быў вымушаны адыгрывацца, а пазней дзеючы чэмпіён Мастэрс пачаў атаку і ў цудоўным стылі зачысціў стол да апошняга чорнага, выканаўшы пераможную серыю ў 62 ачкі і перавёўшы паядынак у вырашальную партыю — 5:5. У вырашальнай партыі Цзюньхуэй няўдала выканаў стартавы ўдар і пакінуў свайму апаненту просты чырвоны шар у сярэднюю лузу. Ніл забіў гэты шар, пасля чаго правёў выдатную серыю ў 90 балаў, выкрыкнуўшы фразу «You beauty!» пасля забітага фрэйм-бола, і перамог у матчы з лікам 6:5, пакінуўшы за сабой тры апошнія фрэймы. Такім чынам, пераможца розыгрышу 2012 года зрабіў першы крок да абароны свайго тытула і ў пяты раз у кар'еры (у трэці раз запар) выйшаў у чвэрцьфінал Мастэрс, дзе патрапіў на пераможцу матча паміж Маркам Аленам і Маркам Дэвісам. Вырашальны фрэйм матча 1/8 фіналу Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Дзін Цзюньхуэй) | | | --- | | ***13 студзеня, 13.00*. Рэферы: Леа Скальян** | | **Ніл Робертсан (1)**Сцяг Аўстраліі Аўстралія | **6**–5 | Дзін Цзюньхуэй (10)Сцяг Кітая Кітай | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **5** | Сусветны рэйтынг | 8 | | **12** | Перамогі на прафесійных турнірах | 10 | | **6** | Рэйтынгавыя турніры | 5 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 1 | Колькасць тытулаў | 1 | | 8 | Колькасць удзелаў | **9** | | 13 | Колькасць згуляных матчаў | **20** | | 7 | Колькасць выйграных матчаў | **13** | | 12 | Колькасць соценных серый | **17** | | 140 | Найвышэйшая серыя | **147** | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **6** (**2**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 4 (1; 0) | | **41** (**20**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 28 (15; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Прэм'ер-ліга 2012 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:2 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Championship League 2012 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 0:**3** | Сцяг Кітая **Дзін Цзюньхуэй** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6**:2 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Прэм'ер-ліга 2011 | Этап 8 - 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Кітая **Дзін Цзюньхуэй** | | Прэм'ер-ліга 2011 | Этап 3 - Фінал | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Прэм'ер-ліга 2010 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6**:0 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Гран-пры 2009 | Фінал | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **9**:4 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Championship League 2009 | Група 3 - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:0 | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | | Прэм'ер-ліга 2007 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**4** | Сцяг Кітая **Дзін Цзюньхуэй** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2005 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 5:**9** | Сцяг Кітая **Дзін Цзюньхуэй** | | | **100**-0 (**76**), **65**-38, 22-**103** (**103**), 11-**73** (**53**), **70**-2, 0-**135** (**127**), 25-**69**, 1-**78** (**54**), **100**-0 (**100**), **71**-50 (**50** *Дзін*, **62**), **90**-0 (**90**) | | **Соценныя серыі: Робертсан**: 100; **Дзін**: 127, 103 | #### Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален — Сцяг Англіі Марк Дэвіс Марк Ален У вячэрняй сесіі першага гульнявога дня вызначаўся сапернік Ніла Робертсона па чвэрцьфінале. Восьмы нумар пасеву Марк Ален гуляў супраць Марка Дэвіса, які займаў толькі семнаццаты радок у сусветным рэйтынгу пасля турніру International Championship, і патрапіў на Мастэрс з-за адсутнасці дзявятага нумара рэйтынгу Стывена Лі. Марк Дэвіс, які ў канцы 2002 года выйграў турнір Benson & Hedges Championship, а з ім і пуцёўку на свой дэбютны Мастэрс, дзе прайграў ва ўайлдкард-раўндзе, толькі праз 10 гадоў наблізіўся да топ-16 і, такім чынам, толькі ў другі раз прымаў удзел у гэтым турніры. Марк Ален з Паўночнай Ірландыі ў пяты раз запар прыехаў на Мастэрс, дэбютаваўшы ў 2009 годзе. Яго найлепшым дасягненнем на гэтым турніры з'яўлялася 1/2 фіналу розыгрышу 2011 года, дзе ён саступіў Марку Фу з лікам 4:6. Да гэтага матча снукерысты 5 разоў перасякаліся адзін з адным, і ў чатырох паядынках мацней быў больш малады спартсмен. Іх першым і адзіным на той момант рэйтынгавым матчам была гульня 1/8 фіналу чэмпіянату свету 2010 года, дзе Ален упэўнена перайграў свайго апанента з лікам 13:5. У першай палове сезона 2012/2013 снукерыст з Паўночнай Ірландыі дайшоў да чвэрцьфіналу на International Championship, а таксама атрымаў сваю першую міні-рэйтынгавую перамогу на адкрытым чэмпіянаце Антверпена. Ален дайшоў да фіналу на чэмпіянаце Вялікабрытаніі 2011 года, але пасля гэтага не выйграў ніводнага матча на турнірах Трайной кароны. У сваю чаргу, 40-гадовы англічанін цудоўна правёў пачатак сезона, атрымаўшы перамогу на чэмпіянаце свету па снукеры з шасцю чырвонымі шарамі, а таксама ўпершыню дайшоўшы да рэйтынгавага паўфіналу на Усі Класік 2012 і паўтарыўшы гэтае дасягненне на адкрытым чэмпіянаце Аўстраліі і чэмпіянаце Вялікабрытаніі. | | | --- | | «*Гуляў добра, стартаваў добра і скончыў матч таксама добра. Задаволены гульнёй, але мне яшчэ ёсць, над чым працаваць. Апошнім часам я не хапаў зорак з неба і не выйграваў у рамках BBC турніраў больш за год, доўгачаканая перамога. Я адчуваю сур'ёзны ціск па многіх прычынах, але не хачу гаварыць пра гэта, я проста шчаслівы, што прайшоў далей*». «*Я бачыў канцоўку перамогі Ніла над Дзінам сёння днём. Дзіну крыху не пашанцавала, калі ён не падбіў чырвоныя і не выйграў матч, але Ніл паказаў, які ён вялікі гулец*». «*Спадзяюся, я не дам яму такіх шанцаў у матчы паміж намі. У нас заўсёды былі даволі баявыя матчы, але я збіраюся пайсці туды і гуляць у сваю ўласную гульню*». —Марк Ален | 26-гадовы Ален пачаў паядынак з выдатнага дальняга ўдару, услед за якім рушыла соценная серыя ў 136 балаў. Пасля доўгай пазіцыйнай барацьбы ў другой партыі Марк Дэвіс пачаў атаку, атрымаўшы пазіцыю пры ліку 13:1, і давёў пераможную серыю да 62 балаў. 9-ы нумар рэйтынгу дамінаваў у доўгім трэцім фрэйме і, дзякуючы некалькім выніковым падыходам, зноў выйшаў наперад у матчы з найлепшым падыходам у 31 бал, 2:1, а яго праціўнік выканаў два падыходы ў 43 і 42 ачкі ў наступнай партыі, і да перапынку лік стаў 2:2. Абодва ігракі дэманстравалі выдатны ўзровень гульні ў першай палове паядынку і мелі па 97% па паказчыку выніковасці пасля чатырох згуляных партый. Пасля таго, як Дэвіс памыліўся пры гульне складанага чырвонага шара ў сярэднюю лузу ў пачатку пятага фрэйма, Марк Ален атрымаў шанец для атакі з выдатным размяшчэннем чырвоных шароў на стале і зрабіў серыю ў 79 балаў, зрабіўшы лік 3:2 і ў трэці раз у паядынку выйшаўшы наперад. Снукерыст з Паўночнай Ірландыі адкрыў лік у шостым фрэйме, але, забіўшы два чырвоныя і чорны шары, памыліўся на простым чорным з яго стандартнага месца, пасля чаго атака перайшла да яго апанента, які таксама набраў толькі 7 ачкоў і няўдала выйшаў на каляровы, але вырашыў гуляць ружовы даблам у сярэднюю і памыліўся, аддаўшы пазіцыю Алену. Больш малады спартсмен набраў 42 ачкі, вядучы складаную серыю, бо на бліжняй палове стала не было чорнага і ружовага шароў, і зрабіў няўдалы выхад, але пасля гэтага 40-гадовы Марк Дэвіс, які выйграваў чэмпіянаты свету па снукеры з шасцю чырвонымі шарамі ў 2009 і 2012 гадах, памыліўся на дальнім чырвоным і дазволіў апаненту давесці партыю да перамогі падыходам у 16 балаў. Паўфіналіст Мастэрс 2011 пачаў атаку ў сёмым фрэйме пасля грубай памылкі праціўніка, але пры ліку 12:0 яму спатрэбілася гуляць з пашыраным рэстам, дліна якога была амаль роўная дліне снукернага стала. У выніку гэтага ўдару ён памыліўся і, хутка прыбіраючы рэст, зачапіў піраміду чырвоных шароў, раскідаўшы іх па стале, пасля чаго атрымаў фол у 4 ачкі і аддаў апаненту добрую пазіцыю для атакі (відэа). Дэвіс пачаў серыю, але памыліўся на 35 ачках пры гульні ружовага ў вугал, пасля чаго пакінуў пазіцыю праціўніку, які зрабіў зваротны падыход у 18 балаў, пасля чаго дапусціў памылку на чырвоным шары. Англічанін забіў чырвоны і ружовы, але не здолеў трапна пракаціць апошні чырвоны шар па бліжняму борту і пакінуў яго апаненту, які зачысціў стол да чорнага шара і выйграў партыю, пакінуўшы за сабой трэцяе ачко запар і зрабіўшы лік 5:2. У восьмым фрэйме англічанін пачаў атаку, забіўшы дальні чырвоны шар, але пры ліку 9:0 гуляў сіні шар вельмі моцна, каб зрабіць спліт піраміды, у выніку чаго ў лузу патрапіў чырвоны шар, а яго апанент атрымаў пазіцыю для атакі. Марк Ален скарыстаўся сваім шанцам і з брэйкам у 80 балаў зрабіў лік 6:2 і ў чацвёрты раз выйшаў у чвэрцьфінальную стадыю турніру Мастэрс. | | | --- | | ***13 студзеня, 19.00*. Рэферы: Ян Вярхаас** | | **Марк Ален (8)**Сцяг Паўночнай Ірландыі Паўночная Ірландыя | **6**–2 | Марк Дэвіс (16)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **9** | Сусветны рэйтынг | 16 | | **3** | Перамогі на прафесійных турнірах | 2 | | **1** | Рэйтынгавыя турніры | 0 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | 0 | | **5** | Колькасць удзелаў | 2 | | **9** | Колькасць згуляных матчаў | 1 | | **5** | Колькасць выйграных матчаў | 0 | | **4** | Колькасць соценных серый | 2 | | **124** | Найвышэйшая серыя | 107 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **4** (**1**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 1 (0; 0) | | **22** (**13**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 8 (5; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Championship League 2012 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | **3**:2 | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | | Shoot-Out 2012 | 1/8 фіналу | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | 6:**34** | Сцяг Англіі **Марк Дэвіс** | | Championship League 2012 | Група 4 - ГР | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | **3**:0 | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | | Championship League 2011 | Група 6 - ГР | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | **3**:0 | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | | Чэмпіянат свету 2010 | 1/8 фіналу | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | **13**:5 | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | 1. ↑ Матчы на турніры складаліся з аднаго фрэйма, таму падаецца лік у фрэйме | | **136**-0 (**136**), 1-**75** (**62**), **73**-0, 0-**85**, **79**-0 (79), **65**-7, **58**-46, **85**-9 (**80**) | | **Соценныя серыі: Ален**: 136 | #### Сцяг Шатландыі Джон Хігінс — Сцяг Англіі Алістэр Картэр Джон Хігінс На другі гульнявы дзень, 14 студзеня, падчас першай сесіі ў Аляксандра-палацы да стала выйшлі двухразовы пераможца Мастэрс Джон Хігінс і пасеяны пад 14-м нумарам Алістэр Картэр. Шатландскі снукерыст прымаў удзел у 19-м розыгрышы Мастэрс запар, дэбютаваўшы ў 1995 годзе. За гэтыя гады ён атрымаў два тытулы ў 1999 і 2006 гадах, перамогшы ў фіналах Кена Доэрці (10:8) і Роні О’Салівана (10:9) адпаведна, а таксама два разы прайграваў Роні О’Салівану ў вырашальных матчах у 1995 і 2005 гадах (3:9 і 3:10 адпаведна), і да пачатку Мастэрс 2013 меў паказчык у 57,9% выйгрышаў, займаючы чацвёртую пазіцыю сярод усіх удзельнікаў, аднак у 18-ці папярэдніх розыгрышах чатырохразовы чэмпіён свету 10 разоў прайграваў у першым жа раўндзе. Алістэр Картэр выйграў Benson and Hedges Championship у 1999 годзе, што дазволіла яму дэбютаваць на найбуйнейшым запарашальным турніры 2000 года, а пачынаючы з 2007 года ўдзельнічаў ва ўсіх розыгрышах Мастэрс. З 10 матчаў, згуляных да гэтага ў рамках Мастэрс, Картэр выйграў толькі 3 і толькі аднойчы, у 2009 годзе, даходзіў да 1/4 фіналу. Снукерысты 20 разоў перасякаліся паміж сабой на снукерных першынствах, і ў 15 паядынках перамагаў Джон, прычым ён быў мацней ва ўсіх сямі сустрэчах гульцоў на рэйтынгавым узроўні, уключаючы фінальны матч адкрытага чэмпіянату Уэльса 2010 года, дзе шатландзец адолеў апанента з лікам 9:4, і апошні рэйтынгавы матч спартсменаў у чвэрцьфінале Шанхай Мастэрс 2012, дзе Хігінс быў мацней з лікам 5:3. У першай палове сезона 2012/2013 Хігінс выйграў рэйтынгавы тытул на Шанхай Мастэрс, перайграўшы ў фінале Джада Трампа з лікам 10:9, і міні-рэйтынгавы турнір у Глостэры, дзе ў фінальным матчы таксама быў пераможаны Трамп (4:2). Картэр таксама задавальняюча правёў першую частку бягучага сезона, дайшоўшы да чвэрцьфіналу Шанхай Мастэрс, дзе саступіў Хігінсу, і да паўфіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі, дзе ў матчы да 9 перамог з Шонам Мёрфі ішоў наперадзе з лікам 8:4, але прайграў 5 фрэймаў запар і не здолеў дайсці да вырашальнага матча. За тыдзень да Мастэрс абодва снукерысты атрымалі перамогі ў дзвюх першых групах турніру Championship League, прычым у першай групе Хігінс перамог Картэра ў фінальным матчы з лікам 3:1. | | | --- | | «*Я чакаў, што Алі зробіць камбэк і трохі хваляваўся падчас апошняга клірэнса, але я рады, што прайшоў далей*». «*Вельмі рады перамозе, асабліва пасля двух прайграных фрэймаў на старце. Хоць і тады я быў задаволены сваёй гульнёй. Ёсць толькі вы і ваша стаўленне да гульні. Пры ліку 0-2 я па-ранейшаму верыў у сябе, а гэта палова справы. Ён адпусціў мяне. Трэці фрэйм быў ключавым. У яго быў шанец перамагчы, і калі б ён узяў яго, то матч мог скласціся інакш*». «*Калі вы разумееце, што проста аддалі некалькі фрэймаў, вы гатовы кінуць кі на зямлю. Нельга прайграваць фрэймы так, як я прайграў першыя два. Эмоцыі могуць узяць верх над вамі, і тады вы можаце прайграць 6:0 або 6:1. Так што я проста стараўся захоўваць спакой і справіўся на «выдатна»*». —Джон Хігінс | У першым фрэйме 37-гадовы Джон Хігінс атрымаў шанец на атаку і зрабіў серыю ў 59 балаў, аднак памыліўся на простым чорным шары, які быў фрэйм-болам, пасля чаго яго праціўнік здолеў зачысціць стол брэйкам у 64 ачкі і выдрапаць перамогу ў стартавай партыі. Пасля няўдалага адыгрыша Картэра шатландскі снукерыст павёў атаку ў наступным фрэйме, але не зрабіў выхад і страціў пазіцыю пры ліку 36:0, а пасля наступнага ўдару Алістэра ў лузу ўпаў флюк, што дапамагло яму пачаць серыю і скараціць адставанне да ліку 34:36, пакінуўшы тры чырвоныя шары. Джон павёў атаку пасля промаху англічаніна на дальнім удары, і лік стаў 63:34 пры 22 ачках на стале. Картэр здолеў зрабіць два снукеры на каляровых, якія прынеслі яму 10 штрафных ачкоў, бо яго праціўнік папаў у ружовы пры снукеры на рудым шары, а пазней памыліўся пры выкананні кручанага ўдару па рудым, пасля чаго Алі набраў 15 балаў і скараціў адставанне да ліку 59:63 пры апошнім чорным на стале. Пасля таго, як абодва ігракі памыліліся на заключным шары, 32-гадовы снукерыст з Англіі здолеў выканаць выдатны дальні удар і падвоіў сваю перавагу ў матчы — 2:0. У трэцяй партыі Картэр зноў мог выканаць добрую серыю, але дапусціў памылку на простым чырвоным шары пры ліку 21:0, што дазволіла Хігінсу аформіць цудоўны клірэнс у 117 балаў і пакінуць фрэйм за сабой. З падыходамі ў 44 і 46 ачкоў Джон выйграў і чацвёртую партыю, пасля чаго снукерысты пайшлі на перапынак пры ліку 2:2. Шатландзец дамінаваў у пятай партыі, пакінуўшы яе за сабой з найвышэйшым падыходам у 32 балы і выйшаўшы наперад у матчы, а яго апанент не змог набраць ніводнага ачка ў фрэйме. У пачатку шостай партыі Алістэр паставіў снукер праціўніку, што прынесла яму 13 штрафных ачкоў, але пазней двухразовы фіналіст чэмпіянатаў свету, які ўжо амаль 40 хвілін не забіваў шароў у паядынку, памыліўся пры гульне на дальнім чырвоным і пакінуў Хігінсу пазіцыю для атакі, якой той скарыстаўся, выканаўшы серыю ў 97 балаў, і зрабіў лік 4:2 на сваю карысць. Такім чынам, Картэр прайграў чатыры фрэймы запар, прычым забіў толькі адзін шар у апошніх трох партыях, не забіваўшы шароў каля гадзіны гульнявога часу. У сёмай партыі Джон зноў атрымаў магчымасць павесці брэйк, але памыліўся пры гульні чырвонага шара ў сярэднюю лузу пры ліку 38:0 і дазволіў Алістэру правесці зваротную серыю ў 83 балы і скараціць адставанне ў матчы да ліку 3:4. Хігінс зрабіў некалькі выдатных снукераў, якія прынеслі яму 24 штрафныя ачкі ў восьмым фрэйме, які доўжыўся амаль 40 хвілін, а пры ліку 70:28 на яго карысць і трох чырвоных на стале паміж снукерыстамі зацягнулася пазіцыйная барацьба. Пасля таго, як Алі Картэр спрабаваў згуляць складаны плант і памыліўся, яго апанент скарыстаўся магчымасцю і з пераможным падыходам у 14 балаў зрабіў лік 5:3. Снукерыст з Англіі павёў атаку ў дзявятай партыі, забіўшы дальні чырвоны адразу пасля стартавага ўдару праціўніка, аднак памыліўся на ружовым шары пры ліку 54:0, чым дазволіў трэцяму нумару сусветнага рэйтынгу здзейсніць клірэнс у 65 балаў і атрымаць перамогу ў матчы з лікам 6:3. Такім чынам, Картэр у сёмы раз (з васьмі згуляных турніраў) прайграў у 1/8 фіналу Мастэрс, а Джон Хігінс, які дайшоў да паўфіналу розыгрышу 2012 года, у дзявяты раз выйшаў у 1/4 фіналу запрашальнага спаборніцтва ў Лондане на пераможцу матча паміж Шонам Мёрфі і Рыкі Уолдэнам. | | | --- | | ***14 студзеня, 13.00*. Рэферы: Ян Вярхаас** | | **Джон Хігінс (4)**Сцяг Шатландыі Шатландыя | **6**–3 | Алістэр Картэр (14)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **3** | Сусветны рэйтынг | 14 | | **39** | Перамогі на прафесійных турнірах | 3 | | **25** | Рэйтынгавыя турніры | 2 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | **2** | Колькасць тытулаў | 0 | | **19** | Колькасць удзелаў | 8 | | **38** | Колькасць згуляных матчаў | 10 | | **22** | Колькасць выйграных матчаў | 3 | | **18** | Колькасць соценных серый | 3 | | **140** | Найвышэйшая серыя | 130 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **15** + 1 нічыя (**7**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 4 + 1 нічыя (0; 0) | | **78** (**45**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 45 (21; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Championship League 2013 | Група 1 - Фінал | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:1 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2013 | Група 1 - ГР | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:2 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | ЕТ PTC 2012/2013 – Этап 3 | 1/8 фіналу | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 3:**4** | Сцяг Англіі **Алістэр Картэр** | | Шанхай Мастэрс 2012 | 1/4 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **5**:3 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Прэм'ер-ліга 2011 | Этап 9 - 1/2 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:1 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | PTC 2011/2012 – Этап 2 | 1/16 фіналу | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 1:**4** | Сцяг Англіі **Алістэр Картэр** | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2011 | 1/2 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **6**:2 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2011 | Група 3 - ГР | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 1:**3** | Сцяг Англіі **Алістэр Картэр** | | Championship League 2011 | Група 2 - ГР | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:1 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2011 | Група 1 - ГР | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:1 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2010 | Фінал | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **9**:4 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2010 | Група 2 - Фінал | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:0 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2010 | Група 2 - ГР | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 1:**3** | Сцяг Англіі **Алістэр Картэр** | | Championship League 2010 | Група 1 - ГР | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:0 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Championship League 2009 | Група 3 - ГР | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **3**:1 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Кубак Мальты 2008 | Групавы раўнд | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 3:3 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2003 | 1/16 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **5**:4 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2002 | 1/16 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **9**:5 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2002 | 1/16 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **5**:0 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | Гран-пры 1999 | 1/2 фіналу | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **6**:3 | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | | | 63-**64** (**59** *Хігінс*, **64**), 63-**66**, **117**-21 (**117**), **91**-1, **82**-0, **97**-13 (**97**), 38-**83** (**83**), **84**-28, **65**-54 (**54** *Картэр*, **65**) | | **Соценныя серыі: Хігінс**: 117 | #### Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр — Сцяг Шатландыі Грэм Дот У вячэрняй сесіі другога гульнявога дня на Мастэрс гулялі яшчэ два шатландскія снукерысты: шосты нумар рэйтынгу Стывен Магуайр і чвэрцьфіналіст двух апошніх розыгрышаў Грэм Дот. Грэм дэбютаваў на Мастэрс у 2002 годзе і прымаў удзел у васьмі паслядоўных розыгрышах да 2009 года, аднак толькі адзін раз, у 2006 годзе, дайшоў да чвэрцьфіналу. Прапусціўшы турнір 2010 года, ён зноў вярнуўся ў топ-16 у наступным сезоне і паўтарыў сваё найлепшае дасягненне ў 2011 і 2012 гадах. Стывен упершыню патрапіў на Мастэрс у 2005 годзе, атрымаўшы ўайлдкард, пасля чаго не прапусціў ніводнага розыгрышу спаборніцтва, дайшоўшы да паўфіналаў у 2007, 2009 і 2010 гадах. Да гэтага паядынку снукерысты перасякаліся паміж сабой 8 разоў, і 5 разоў перамагаў Магуайр, уключаючы іх апошні матч на турніры PTC у Глостэры ў жніўні 2012 года. На рэйтынгавых першынствах Магуайр і Дот сустракаліся 3 разы, з якіх Стывен атрымаў перамогу толькі ў першым матчы на Гран-пры 2006 года (3:1). У сваю чаргу Грэм Дот быў мацней за апанента на чэмпіянаце свету ў 2010 годзе (13:6) і ў чвэрцьфінале German Masters 2011 (5:2). У 2009 годзе шатландцы сышліся на турніры Мастэрс, дзе на стадыі 1/8 фіналу з лікам 6:5 перамог Стывен. Магуайр няўдала правёў першую палову сезона 2012/2013, ніводнага разу не дайшоўшы да чвэрцьфіналу буйных рэйтынгавых турніраў, аднак быў у фіналах на двух першых этапах серыі PTC, атрымаўшы перамогу на першым з іх. У сваю чаргу Дот дайшоў да 1/4 фіналу на турнірах Усі Класік 2012 і Шанхай Мастэрс 2012, а за тыдзень да Мастэрс дайшоў да фіналу на міні-рэйтынгавым адкрытым чэмпіянаце Фюльстэнфельдбрука, дзе з лікам 3:4 саступіў Марку Сэлбі. | | | --- | | «*Здавалася, што Стывен зробіць выдатны ўдар і, калі б ружовы шар не ўпаў у лузу, ён бы даставіў мне масу непрыемнасцей. Зразумела, я задаволены перамогай, але хацеў бы выйграць па-іншаму. Мы добрыя сябры, і гэта была жудасная параза для Стывена*». «*Увесь матч я думаў, што ў мяне няма шанцаў перамагчы. Я ўжо некалькі разоў прайграваў у вырашальных фрэймах на гэтым турніры і думаў, што гэта здарыцца зноў. У выніку, я проста стараўся рабіць правільныя ўдары і добра адыгрывацца*». «*Я няшмат здабыў форму падчас PTC у Германіі на мінулым тыдні, і, як быццам, справы пайшлі на лад. Каб выйграць турнір, мне трэба будзе гуляць лепш, чым сёння, але цяпер у мяне хаця б будзе шанец*». —Грэм Дот | Пасля пазіцынай барацьбы ў пачатку сустрэчы пры ліку 9:4 Магуайр пайшоў на вельмі рызыкоўную атаку і не забіў чырвоны шар, пасля чаго Грэм Дот, які няўдала выступаў на двух апошніх турнірах Трайной кароны, выканаў серыю ў 61 ачко, пакінуўшы 51 бал на стале пры ліку 65:9. Магуайр выйшаў з надзеяй адыграць адставанне з дапамогай фалоў праціўніка і пасля доўгай пазіцыйнай барацьбы, у якой Стывен набраў 15 ачкоў, згуляўшы два чырвоныя з каляровымі, а таксама зарабіў 4 штрафныя ачкі, дзякуючы аднаму з снукераў, Дот атрымаў магчымасць забіць дальні чырвоны і завяршыў доўгі першы фрэйм, які працягваўся 33 хвіліны. Другая партыя таксама пачалася з тактычнай барацьбы праціўнікаў і нятрапнасць 31-гадовага Магуайра пры адыгрышы дазволіла Доту забіць чырвоны шар і, пачаўшы серыю, зрабіць лік 22:0, пасля чаго ён не здолеў зрабіць добры выхад на чырвоны і адыграўся. Пры ліку 28:1, пасля таго, як Стывен Магуайр мог павесці серыю, але біток упаў у лузу пасля забітага сіняга, а пазней дрэннна выканаў адыгрыш, пакінуўшы апаненту магчымасць пачаць атаку, і 35-гадовы Грэм павёў яшчэ адзін брэйк і паспяхова завяршыў яго, набраўшы 69 балаў (відэа), падвоіўшы лік у матчы. Стывен забіў дальні чырвоны адразу пасля стартавага ўдару апанента ў наступным фрэйме і выканаў выдатны соценны брэйк у 110 ачкоў, скараціўшы адставанне ў матчы да ліку 1:2. Пры ліку 5:5 у чацвёртай партыі, пасля таго, як у абодвух снукерыстаў нечакана падаў біток пасля паспяховых удараў, Магуайр забіў дальні чырвоны і выканаў серыю ў 19 балаў, пасля чаго памыліўся на ружовым шары, дазволіўшы свайму праціўніку павесці зваротную атаку. Дот набраў 20 ачкоў і зрабіў недастаткова добры выхад для працягу атакі і перавёў гульню ў тактычную барацьбу, у выніку якой Стывен Магуайр пачаў брэйк пасля памылкі апанента, але памыліўся пры гульне чырвонага ў цэнтр пры ліку 38:25 і чатырох чырвоных шарах на стале. Пасля некалькіх няўдалых спроб абоіх спартсменаў пачаць атаку Магуайр усё ж забіў чырвоны ў дальні вугал і выканаў пераможны падыход у 41 ачко, зачысціўшы стол да ружовага шара, і зраўняў лік да перапынку — 2:2. Пры ліку 7:0 у пятай партыі чэмпіён свету 2006 года памыліўся на дальнім чырвоным шары, што дазволіла Магуайру выканаць серыю ў 65 балаў, пасля чаго Грэм, якому для перамогі было неабходна зарабіць 7 штрафных ачкоў за кошт памылак праціўніка, не здолеў адыграцца, і 31-гадовы шатландзец узяў трэці фрэйм запар пасля забітага апошняга жоўтага, выйшаўшы наперад у паядынку ў першы раз — 3:2. Стывен забіў чырвоны шар у пачатку наступнай партыі, але памыліўся на няскладаным зялёным шары і зрабіў падбой піраміды, якім скарыстаўся яго праціўнік, які набраў 34 балы, пасля чаго вымушаны быў адыграцца з-за няўдалага выхаду. Снукерысты дапускалі шмат памылак у працягу шостага фрэйма, які доўжыўся больш за 20 хвілін, а пры ліку 43:7 Грэм Дот забіў дальні шар і скончыў партыю падыходам у 11 балаў. У пачатку сёмага фрэйма снукерысты па чарзе памыліліся на дальніх шарах, пасля чаго Магуайр атрымаў просты чырвоны, але забіў толькі чырвоны і жоўты, а пасля ўдару па трэцім чырвоным шары біток упаў у сярэднюю лузу, і Дот атрымаў магчымасць павесці атаку і набраў 15 балаў, а пазней, пасля няўдалага выхаду з снукера Магуайра, Грэм яшчэ раз атрымаў добрую пазіцыю і выканаў выдатны брэйк у 92 ачкі, узнавіўшы сваю перавагу ў паядынку. Грэм Дот пачаў атаку ў восьмым фрэйме пасля памылкі праціўніка і набраў 39 балаў, памыліўшыся пры гульне сіняга ў сярэднюю лузу, пасля чаго пры ліку 7:39 Стывен паставіў снукер і вымусіў Дота памыліцца, атрымаўшы 4 штрафныя ачкі, а таксама павёў атаку, але забіў толькі чырвоны і зялёны, дапусціўшы памылку на нескладаным чырвоным шары. Яго апанент забіў два чырвоныя з зялёным, набраўшы 8 ачкоў, і зноў недарэчна памыліўся, пасля чаго пры ліку 15:43 пераможца чэмпіянату Вялікабрытаніі 2004 года не забіў просты чырвоны шар у сярэднюю лузу і здаў партыю, хоць на стале яшчэ заставалася 51 ачко, у выніку чаго атрымаў папярэджанне ад рэферы і £250 штрафу за неспартыўныя паводзіны. У пачатку дзявятай партыі Грэм спрабаваў згуляць дальні чырвоны, але памыліўся і пакінуў шанец Магуайру, які забіў чырвоны і правёў паўсоценны брэйк, 56, пасля чаго страціў пазіцыю і адыгрываўся, а пры ліку 0:57 яго апанент не папаў у чырвоны шар пры адыгрышы і аддаў атаку Стывену, які забіў фрэйм-бол і падыходам у 27 балаў скончыў фрэйм, скараціўшы адставанне да ліку 4:5. Пасля пачатковага ўдару Стывена Магуайра ў дзясятай партыі 12-ы нумар рэйтынгу спрабаваў забіць дальні чырвоны, але дапусціў памылку і пакінуў атаку Магуайру, які здзейсніў цудоўны тотал-клірэнс у 131 бал і перавёў паядынак у вырашальную партыю. Дот пачаў сваю атаку ў пачатку адзінаццатага фрэйма, але памыліўся на 7 ачках пры ўдары па чорным шары, а ў адказ Стывен набраў 26 балаў і адыграўся. Пры ліку 7:27 Грэм выдатным удрам забіў дальні чырвоны і чорны пасля яго, але не працягнуў атаку, нягледзячы на выканне спліта, а пазней шосты нумар афіцыйнага рэйтынгу дапусціў памылку, пакінуўшы шар каля лузы, што дазволіла Грэму Доту пачаць яшчэ адну серыю і набраць 15 балаў, зрабіўшы лік 30:27, пасля чаго ён памыліўся на ружовым шары. Пасля серыі адыгрышаў Магуайр пайшоў на атаку ў дальнюю лузу, але памыліўся, дазволіўшы свайму праціўніку павесці чарговую атаку і набраць яшчэ 13 балаў, і лік стаў 43:31 пры адным чырвоным на стале. Дот забіў і апошні чырвоны шар пасля памылкі апанента, а таксама сіні, і пры ліку 49:31 на яго карысць на стале засталіся толькі каляровыя шары. Жоўты шар дастаўся Грэму, пасля чаго пачалася пазіцыйная барацьба за зялёны шар. Магуайр зрабіў спробу паставіць снукер за ружовы шар, які стаяў каля лузы, але ружовы ўпаў, пасля чаго Стывен атрымаў штраф у 6 балаў, а яго адставанне павялічылася да 26 ачкоў пры 25 на стале. Грэм Дот выканаў выдатны дабл, забіўшы зялёны, і здабыў перамогу ў паядынку з лікам 6:5, у трэці раз запар і ў чацвёрты ў сваёй кар'еры выйшаўшы ў чвэрцьфінал турніру Мастэрс. | | | --- | | ***14 студзеня, 19.00*. Рэферы: Тэры Камільеры** | | Стывен Магуайр (7)Сцяг Шатландыі Шатландыя | 5-**6** | **Грэм Дот (12)**Сцяг Шатландыі Шатландыя | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **6** | Сусветны рэйтынг | 12 | | **7** | Перамогі на прафесійных турнірах | 2 | | **4** | Рэйтынгавыя турніры | 2 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | 0 | | 9 | Колькасць удзелаў | **11** | | **15** | Колькасць згуляных матчаў | 14 | | **7** | Колькасць выйграных матчаў | 4 | | **11** | Колькасць соценных серый | 5 | | **142** | Найвышэйшая серыя | 116 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **5** (1; 1) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 3 (**2**; 1) | | 33 (11; 10) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **35** (**19**; **11**) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | PTC 2012/2013 – Этап 2 | 1/64 фіналу | Сцяг Шатландыі **Стывен Магуайр** | **4**:3 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | German Masters 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 2:**5** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | Championship League 2011 | Група 1 - ГР | Сцяг Шатландыі **Стывен Магуайр** | **3**:1 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Чэмпіянат свету 2010 | 1/8 фіналу | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 6:**13** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | Мастэрс 2009 | 1/8 фіналу | Сцяг Шатландыі **Стывен Магуайр** | **6**:5 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Гран-пры 2006 | Групавы раўнд | Сцяг Шатландыі **Стывен Магуайр** | **3**:1 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Мастэрс 2005 | Уайлдкард раўнд | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 4:**6** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | Scottish Masters 2000 | Папярэдняя кваліфікацыя - Р1 | Сцяг Шатландыі **Стывен Магуайр** | **5**:1 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | | 28-**70** (**61**), 1-**97** (**69**), **110**-4 (**110**), **79**-25, **67**-31 (**65**), 7-**54**, 3-**115** (**92**), 15-**51**, **88**-0 (**56**), **131**-0 (**131**), 31-**60** | | **Соценныя серыі: Магуайр**: 110, 131 | #### Сцяг Англіі Джад Трамп — Сцяг Англіі Бары Хокінс Джад Трамп На трэці гульнявы дзень першым матчам быў паядынак паміж англічанамі Джадам Трампам, паўфіналістам леташняга розыгрышу Мастэрс, і Бары Хокінсам, семнаццатым нумарам сусветнага рэйтынгу. Хокінс дэбютаваў на найбуйнейшым запрашальным турніры ў 2007 годзе, калі ўпершыню ўвайшоў у топ-16, пасля чаго атрымаў перамогу на кваліфікацыйным турніры да наступнага розыгрышу, прыняўшы ўдзел на Мастэрс 2008 года ў другі раз. Розыгрыш 2013 года стаў трэцім турнірам Мастэрс для Бары, які да гэтага не выйграў ніводнага матча і не зрабіў ніводнай соценнай серыі ў рамках гэтага першынства. Джад, у сваю чаргу, перамог на кваліфікацыйным турніры да гэтага спаборніцтва праз год пасля Хокінса ў 19-гадовым узросце, дзякуючы чаму дэбютаваў на Мастэрс у 2009 годзе. У сезоне 2011/2012 ён увайшоў у 16 найлепшых снукерыстаў і здолеў дайсці да 1/2 фіналу на турніры 2012 года. Да гэтага снукерысты чатыры разы перасякаліся паміж сабой, і ў трох выпадках перамагаў Бары Хокінс, але апошняя і адзіная рэйтынгавая сустрэча на Шанхай Мастэрс 2012 засталася за Трампам з лікам 5:3. 23-гадовы Трамп выдатна правёў першую палову сезона 2012/2013, атрымаўшы перамогу на галоўным кітайскім спаборніцтве рэйтынгавага ўзроўню International Championship і дайшоўшы да фіналу іншага рэйтынгавага турніру ў Кітаі — Шанхай Мастэрс. Апроч таго, другі нумар рэйтынгу два разы быў у фіналах турніраў серыі PTC з Джонам Хігінсам, адзін з якіх, адкрыты чэмпіянат Балгарыі, выйграў. Яго праціўнік Бары Хокінс летам 2012 года ўпершыню ў сваёй кар'еры выйграў рэйтынгавы тытул, адкрыты чэмпіянат Аўстраліі, што дапамагло яму патрапіць у топ-16 і атрымаць месца на турніры Мастэрс. | | | --- | | «*На Мастэрс няма простых сапернікаў, Бары гуляў вельмі добра і выконваў усе цяжкія ўдары, так што спадзяюся, гэтая перамога дапаможа мне ў наступных матчах. Я не хацеў вылецець у першым раўндзе, і прыемна прайсці далей пасля ліку 3:5. Мне не было складана выйграць пасля адставання, складана было не разгубіцца і засяроджвацца на кожным фрэйме*». «*Я па-ранейшаму не лічу сябе фаварытам. Фаварытам любога турніру з'яўляецца Джон Хігінс. Яму ўжо няма чаго даказваць, а ў мяне толькі тры турнірныя перамогі. Я ўпэўнены ў сабе, але трэба яшчэ шмат чаму навучыцца і я да гэтага часу вучуся*». Пра свой абутак: «*Прыйшоў час для новай пары абутку. У трэніровачным пакоі ўсё было добра, але выйшаўшы на арэну, я пачаў слізгаць і вырашыў надзець стары. «Louboutin» зусім нядаўна пачалі рабіць мужчынскі абутак. Мне падабаецца вылучацца зноў і зноў*». —Джад Трамп | 23-гадовы англічанін выйшаў да стала ў пантофлях «Rollerboy» ад дызайнера Крысціяна Лубутэна за €2,000, што прыцягнула вялікую ўвагу аматараў снукера і журналістаў. Ён пачаў атаку ў стартавым фрэйме, але пры ліку 34:0 зрабіў няўдалы выхад і спыніў серыю, пасля чаго сумеў павялічыць адрыў да 47 ачкоў. Яго апанент дапусціў некалькі грубых памылак у пачатку фрэйма, але здолеў выйсці наперад у ліку 50:47 пры пяці каляровых шарах на стале, пасля чаго зрабіў снукер на зялёным шары і атрымаў 11 штрафных ачкоў за кошт памылак Джада, а пазней давёў фрэйм да перамогі на каляровых шарах. Любімец публікі Трамп, які саступіў у першым матчы на чэмпіянаце Вялікабрытаніі за месяц да гэтага турніру, зрабіў серыю ў 57 балаў у другой партыі, а пазней вёў у ліку 65:42 пры 22 ачках на стале, пасля чаго пры яго адыгрышы на рудым шары біток упаў у лузу. 32-гадовы Бары забіў руды, сіні і ружовы шары, але пасля няўдалага адыгрыша на чорным шары дазволіў праціўніку забіць апошні шар і зраўняць лік — 1:1. Пасля другой партыі Джад памяняў абутак, які аказўся занадта кіўзкім, аб чым ён сказаў пасля паядынку. Хокінс зноў выйшаў наперад у матчы з брэйкам у 83 балы, але яго апанент адказаў серыяй у 99 балаў і зрабіў лік да перапынку 2:2. У пятым фрэйме 15-ы нумар пасеву першым пачаў атаку, але пры ліку 37:0 няўдала выканаў спліт і быў вымушаны адыгрывацца. Джад аформіў брэйк у 73 ачкі і ўпершыню выйшаў наперад у паядынку, а яго праціўнік выканаў першы сэнчуры ў матчы ў шостым фрэйме, 109 балаў, і зраўняў лік — 3:3. У сёмай партыі самы малады снукерыст на турніры першым пачаў серыю, але пры ліку 41:0 страціў пазіцыю пасля няўдалага выхаду, а пазней дазволіў Хокінсу пачаць зваротную атаку, якая завяршылася пераможнай серыяй у 85 балаў, і Бары зноў выйшаў наперад у матчы. Ён дамінаваў у наступным фрэйме і з чарговым паўсоценным брэйкам, 61, зрабіў лік 5:3 на сваю карысць, наблізіўшыся да свайго першага чвэрцьфіналу на Мастэрс. Пасля памылкі свайго апанента Джад Трамп выканаў соценную серыю, 105 балаў, у дзявятым фрэйме, скараціўшы адставанне да аднаго ачка, а ў дзясятай партыі шматлікія грубыя памылкі Бары Хокінса дазволілі яго апаненту павесці ў ліку 49:20. Хокінс сумеў павесці атаку пасля фола праціўніка, але пры ліку 35:49 дапусціў памылку пры гульне простага чорнага шара ў сярэднюю лузу пасля апошняга чырвонага. У выніку пазіцыйнай барацьбы за жоўты шар Трамп атрымаў яшчэ адзін фол, пасля чаго яго праціўнік атрымаў свабодны шар і, выбраўшы ў якасці яго ружовы, забіў яго, а пазней атрымаў шанец зачысціць стол, але, забіўшы жоўты, зялёны і руды шары, памыліўся на апошнім сінім пры ліку 50:49 і дазволіў Трампу забіць сіні і ружовы і перавесці матч у вырашальную партыю. У самым пачатку адзінаццатага фрэйма Джад атрымаў шанец павесці атаку і выканаў цудоўны брэйк у 107 балаў, здабыўшы перамогу ў матчы і выйшаўшы ў чвэрцьфінальную стадыю на Грэма Дота. Вырашальны фрэйм матча 1/8 фіналу Мастэрс 2013 (Джад Трамп - Бары Хокінс) | | | --- | | ***15 студзеня, 13.00*. Рэферы: Тэры Камільеры** | | **Джад Трамп (2)**Сцяг Англіі Англія | **6**–5 | Бары Хокінс (15)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **2** | Сусветны рэйтынг | 17 | | **9** | Перамогі на прафесійных турнірах | 4 | | **3** | Рэйтынгавыя турніры | 1 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | 0 | | 3 | Колькасць удзелаў | 3 | | **4** | Колькасць згуляных матчаў | 2 | | **2** | Колькасць выйграных матчаў | 0 | | **4** | Колькасць соценных серый | 0 | | **140** | Найвышэйшая серыя | 87 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | 1 (**1**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **3** (0; 0) | | 12 (**5**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **15** (3; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Шанхай Мастэрс 2012 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Джад Трамп** | **5**:3 | Сцяг Англіі Бары Хокінс | | ЕТ PTC 2012/2013 – Этап 1 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі Джад Трамп | 3:**4** | Сцяг Англіі **Бары Хокінс** | | Чэмпіянат свету з шасцю чырвонымі шарамі 2012 | Групавы раўнд | Сцяг Англіі Джад Трамп | 2:**5** | Сцяг Англіі **Бары Хокінс** | | Championship League 2012 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Англіі Джад Трамп | 2:**3** | Сцяг Англіі **Бары Хокінс** | | | 47-**79**, **72**-61 (**57** *Трамп*), 27-**83** (**83**), **99**-0 (**99**), **73**-37 (**73**), 0-**122** (**109**), 41-**85** (**85**), 11-**77** (**61**), **105**-0 (**105**), **60**-50, **107**-0 (**107**) | | **Соценныя серыі: Трамп**: 105, 107; **Хокінс**: 109 | #### Сцяг Англіі Шон Мёрфі — Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн Увечары 15 студзеня на арэну Аляксандра-палацу выйшлі яшчэ два снукерысты з Англіі: Шон Мёрфі, чацвёрты нумар сусветнага рэйтынгу, і Рыкі Уолдэн, які ў другі раз прымаў удзел на турніры Мастэрс. Мёрфі атрымаў перамогу на Benson & Hedges Championship у 2000 годзе, што дазволіла яму здзейсніць дэбют на Мастэрс у 2001 у 18-гадовым узросце, калі ён не ўваходзіў нават у першую сотку снукерыстаў свету. У 2005 годзе ён стаў чэмпіёнам свету, аўтаматычна атрымаўшы месца на Мастэрс у 2006 годзе, пасля чаго не прапусціў ніводнага розыгрышу спаборніцтва. З 2006 па 2011 гады Шон чатыры разы даходзіў да стадыі 1/4 фіналу, але не праходзіў далей, а ў 2012 выйшаў у фінал Мастэрс, дзе саступіў Нілу Робертсану з лікам 6:10. Уолдэн выйграў свой першы рэйтынгавы тытул, Шанхай Мастэрс, у 2008 годзе і атрымаў уайлдкард на Мастэрс 2009, дзе выйграў адзін матч, пасля чаго некалькі сезонаў знаходзіўся на мяжы топ-16, але толькі ў 2013 годзе здолеў у другі раз патрапіць на найбуйнейшы запрашальны турнір па снукеры. Снукерысты дзевяць разоў перасякаліся паміж сабой, і ў сямі выпадках перамогу святкаваў Мёрфі. З пяці сустрэч на рэйтынгавым узроўні Шон быў мацней 4 разы, уключаючы два апошнія паядынкі паміж імі ў першай палове 2012 года на German Masters і World Open — 5:2 і 5:3 адпаведна. Адзінай рэйтынгавай перамогай Уолдэна быў чвэрцьфінальны матч на чэмпіянаце Вялікабрытаніі ў 2011 годзе, дзе Рыкі перамог з лікам 6:3. Шон Мёрфі выдатна правёў першую палову сезона 2012/2013, дайшоўшы да паўфіналаў на Шанхай Мастэрс і International Championship, а таксама да фіналу першага турніру Трайной кароны чэмпіянату Вялікабрытаніі, дзе саступіў Марку Сэлбі. Апроч таго, чэмпіён свету 2005 года ў ліпені 2012 дайшоў да фіналу чэмпіянату свету па снукеры з шасцю чырвонымі шарамі, дзе прайграў Марку Дэвісу. Рыкі Уолдэн, у сваю чаргу, выйграў свой другі рэйтынгавы тытул у кар'еры на першым турніры сезона Усі Класік, а таксама дайшоў да чвэрцьфіналу на International Championship. | | | --- | | «*Пры ліку 4:1 усё было добра, але потым я дапусціў некалькі памылак, а Рыкі загуляў бліскуча. Я шмат працаваў на працягу Калядаў і Новага года, адсюль і некалькі добрых серый, але сёння мне не хапала шанцавання. Гульня расклейвалася, і я нават падумаў, што ён зробіць клірэнс, перамога была пад вялікім сумневам пасля маёй памылкі на найпростым чорным*». Пра ўчынак Уолдэна: «*Калі нам калі-небудзь спатрэбіцца даказаць прыстойнасць снукерыстаў… проста ўспомніце, як гульцы абвяшчаюць аб сваіх фалах — гэта неверагодна*». «*Атрымаць шанец гуляць з вялікім Джонам Хігінсам — гэта адна з тых рэчаў, якія трэба лічыць гонарам. Мы сустракаліся ў мінулым годзе, і я прайшоў далей, так што я ведаю, што магу перамагчы. У мяне выдатныя ўспаміны пра леташні турнір. Гэтая арэна — добры выбар для снукера і спорту ў цэлым, тут незабыўная атмасфера*». —Шон Мёрфі | Пры ліку 1:4 у першай партыі Уолдэн пачаў атаку, але, набраўшы толькі 34 балы, няўдала выйшаў на чырвоны шар і дапусціў памылку, а пасля серыі адыгрышаў Мёрфі згуляў плант і пачаў серыю, якая стала клірэнсам у 79 балаў, які дапамог яму адкрыць лік у паядынку. У другім фрэйме праціўнікі доўга не маглі павесці брэйк, а пры ліку 6:13 Шон набраў 37 ачкоў, пасля чаго памыліўся на простым чорным шары, пакінуўшы 43 балы на стале. 30-гадовы Рыкі Уолдэн забіў чырвоны, чорны і апошні чырвоны шары, але таксама памыліўся на простым чорным, які займаў сваю пазнаку, дазволіўшы апаненту забіць чатыры каляровыя шары і падвоіць перавагу ў гульні. 11-ы сеяны турніру дамінаваў у трэцяй партыі і з падыходамі ў 26 і 31 ачко зрабіў лік у матчы 1:2, а ў самым пачатку чацвёртага фрэйма павёў у ліку 35:0, але памыліўся на чырвоным шары пры гульні з рэстам. 30-гадовы Мёрфі зрабіў два выніковыя падыходы да стала, набраўшы 25 і 39 балаў, і лік у матчы да перапынку стаў 3:1 на карысць леташняга фіналіста Мастэрс. У пятай партыі Рыкі Уолдэн здзейсніў няўдала пачатковы ўдар, пасля чаго яго праціўнік пачаў атаку і выканаў тотал-клірэнс у 130 балаў, адарваўшыся ад Рыкі на тры фрэймы. Шон Мёрфі, які з турніраў Трайной кароны не парамагаў толькі на Мастэрс, наблізіўся да поспеху і ў шостым фрэйме, але пры ліку 41:0 дапусціў памылку на складаным чырвоным шары, дазволіўшы свайму праціўніку павесці пераможную серыю і набраць 55 балаў, пакінуўшы на стале толькі чорны шар і скараціўшы адставанне да ліку 2:4. Мёрфі пачаў брэйк у самым пачатку сёмай партыі, але пры ліку 47:0 няўдала выканаў разбой групы чырвоных шароў і вымушаны быў адыгрывацца. Уолдэн у адказ забіў дальні чырвоны шар і павёў зваротную серыю, набраўшы 49 балаў і пакінуўшы адзін чырвоны на стале. Апошні чырвоны шар дастаўся Шону Мёрфі, але пасля гэтага ён не забіў зялёны шар, а Рыкі набраў 20 балаў на каляровых шарах і зрабіў лік 3:4. Пасля серыі адыгрышаў у восьмай партыі Мёрфі забіў плант у сярэднюю лузу, але адразу памыліўся на чорным шары са сваёй пазнакі і аддаў апаненту добрую пазіцыю для атакі, пасля чаго Рыкі Уолдэн набраў 65 ачкоў і зраўняў лік у матчы — 4:4. Пяты сеяны турніру, які прайграў тры партыі запар, забіў дальні чырвоны адразу пасля стартавага ўдару праціўніка ў дзявятым фрэйме, але, набраўшы толькі 6 ачкоў, страціў пазіцыю і няўдала адыграўся, дазволіўшы Рыкі таксама забіць дальні чырвоны шар. Уолдэн павёў серыю, але спыніўся на 20 ачках, а пры ліку 23:6 няўдала выканаў дальні ўдар па чырвонаму шару і аддаў пазіцыю Шону, які выканаў дзве паспяховыя атакі ў 43 і 38 балаў і зноў выйшаў наперад у паядынку — 5:4. У дзясятай партыі Мёрфі зноў здолеў пачаць атаку з дальняга чырвонага шара, але пры ліку 16:0 памыліўся на чорным шары, які займаў сваю пазнаку, на што Уолдэн адказаў зваротным падыходам у 14 балаў, памыліўшыся на чырвоным шары, які ён спрабаваў забіць з борту. Шон Мёрфі з графства Эсэкс атрымаў пазіцыю для брэйка і набраў 44 ачкі, пасля чаго памыліўся на простым чорным шары, пакінуўшы на стале толькі 43 ачкі пры ліку 60:14. Рыкі Уолдэн забіў чырвоны і чорны шары, пасля чаго паставіў праціўніку снукер на апошнім чырвоным, прымусіўшы Шона памыліцца, і атрымаў неабходныя 4 штрафныя ачкі. Пасля гэтага ён забіў апошні чырвоны і ружовы і спрабаваў дамагчыся перагулёўцы чорнага шара, бо пры забіцці ўсіх каляровых шароў Уолдэнам лік у фрэйме станавіўся роўным. Рыкі забіў жоўты, зялёны і руды шары, а пры ліку 42:60 і спробе адыграцца ад сіняга шара закрануў чорны шар кашуляй і абвясціў аб гэтым фоле, які не заўважыў рэферы, атрымаўшы сем ачкоў штрафу. Такім чынам, перамога дасталася Шону Мёрфі, які забіў сіні шар з дальняй дыстанцыі і зрабіў лік 6:4 на сваю карысць. Пасля матча Шон з павагай адзначыў сумленны ўчынак свайго саперніка, пры чым толькі напярэдадні спаборніцтва ён зварачваў увагу на кантраст паміж адсутнасцю сумленнай гульні ў футболе ў параўнанні з снукерам. Англічанін у шосты раз у кар'еры і ў другі раз запар выйшаў у чвэрцьфінал турніру Мастэрс, а яго праціўнікам у чвэрцьфінале стаў шатландзец Джон Хігінс, якога Шон абыграў на Мастэрс 2012 года ў паўфінальным матчы. | | | --- | | ***15 студзеня, 19.00*. Рэферы: Леа Скальян** | | **Шон Мёрфі (5)**Сцяг Англіі Англія | **6**-4 | Рыкі Уолдэн (11)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **4** | Сусветны рэйтынг | 13 | | **10** | Перамогі на прафесійных турнірах | 3 | | **4** | Рэйтынгавыя турніры | 2 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | 0 | | **9** | Колькасць удзелаў | 2 | | **16** | Колькасць згуляных матчаў | 2 | | **8** | Колькасць выйграных матчаў | 1 | | **12** | Колькасць соценных серый | 0 | | **139** | Найвышэйшая серыя | 94 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **7** (**4**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 2 (1; 0) | | **40** (**22**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 27 (17; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | World Open 2012 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:3 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | German Masters 2012 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:2 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 3:**6** | Сцяг Англіі **Рыкі Уолдэн** | | Мастэрс Бразіліі 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **4**:1 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | Гранд-фінал PTC 2011 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **4**:2 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | Кубак Мальты 2007 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:4 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | Challenge Tour 2001 - Этап 4 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:2 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | Challenge Tour 2001 - Этап 3 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:2 | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | | UK Tour 1999 - Этап 1 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 4:**5** | Сцяг Англіі **Рыкі Уолдэн** | | | **84**-35 (**79**), **57**-22, 8-**82**, **75**-35, **130**-0 (**130**), 41-**55** (**55**), 48-**69**, 1-**65** (**65**), **87**-23, **72**-42 | | **Соценныя серыі: Мёрфі**: 130 | #### Сцяг Уэльса Марк Уільямс — Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс Марк Уільямс У рамках дзённай сесіі чацвёртага гульнявога дня сустракаліся два валійскія снукерысты: двухразовы пераможца Мастэрс Марк Уільямс і 15-ы нумар рэйтынгу Мэцью Стывенс. Уільямс перамог на турніры Benson & Hedges Championship у 1994 годзе і, такім чынам, дэбютаваў на прэстыжным запрашальным турніры ў 1995, а з 1997 па 2008 гады прымаў удзел ва ўсіх розыгрышах Мастэрс, атрымаўшы перамогі ў 1998 і 2003 гадах і саступіўшы ў фінальным матчы ў 2002. Прапусціўшы толькі адно спаборніцтва, у 2009 годзе, калі ён выляцеў з топ-16, ён зноў вярнуўся на турнір у 2010, дайшоўшы там да паўфіналу, і, такім чынам прымаў удзел на чацвёртым Мастэрс запар. Стывенс перамог на Benson & Hedges Championship у 1995 годзе, дэбютаваўшы на Мастэрс праз год пасля Марка, у 1996 годзе, а ў 2000 у другі раз прымаў удзел на турніры і атрымаў перамогу, перайграўшы ў фінале Кена Доэрці. Пасля гэтага ён яшчэ восем разоў гуляў на Мастэрс, але заўсёды саступаў у 1/8 фіналу. Суайчыннікі 21 раз сустракаліся паміж сабой, і ў 11 выпадках мацней быў Марк Уільямс, уключаючы 4 апошнія паядынкі паміж імі. З 9 рэйтынгавых матчаў Марк перамог у 5 сустрэчах, уключаючы дзве апошнія. У сезоне 2012/2013 яны перасякліся на этапе PTC у Глостэры, дзе двухразовы чэмпіён свету перамог з лікам 4:0. У 2004 годзе Уільямс і Стывенс гулялі ў 1/8 фіналу Мастэрс, дзе Марк атрымаў перамогу ў вырашальным фрэйме — 6:5. У першай палове сезона Марк Уільямс дайшоў да чвэрцьфіналу на Усі Класік і да паўфіналу на Шанхай Мастэрс, а Мэцью дайшоў да 1/4 фіналу на першым турніры Трайной кароны — чэмпіянаце Вялікабрытаніі. | | | --- | | «*Я быў здзіўлены памылкай Мэцью на рудым шары. Пры ліку 2:4 зразумеў, што калі выйграю яшчэ некалькі фрэймаў, ціск пяройдзе на яго. Калі вы сядзіце ў куце пры ліку 1:4, робіце дурныя памылкі, а пра дальнія ўдары і гаворкі не ідзе, хочацца проста знайсці яму і праваліцца туды. Я рады, што я не здаўся і шчыраваў на 100%, хоць і не вельмі добра гуляў. Гэтая перамога можа стаць паваротным момантам, але ў наступным раўндзе мне трэба будзе гуляць нашмат лепш*». У лютым 2013 года Уільямсу павінна было споўніцца 38 гадоў: «*У туры не так шмат гульцоў, якія ў такім узросце перамагалі на турнірах, статыстыка супраць мяне і будзе вельмі цяжка заваяваць трафей. Пітэр Эбдан — адзін з нямногіх, хто выйграваў у 42 гады. Стывен Хендры перастаў перамагаць, набліжаючыся да 40 гадоў. Я гуляю добра на трэніроўках, а на турнірах жудасна. Ледзь не кожны дзень я раблю максімумы. Але няма толку казаць пра гэта. Трэба альбо гуляць, альбо трымаць рот на замку*». —Марк Уільямс | Пачатак першага фрэйма праходзіў у доўгай пазіцыйнай барацьбе, падчас якой 37-гадовы Марк Уільямс спрабаваў атакаваць, але дапускаў памылкі на простых шарах, аднак пры ліку 1:34 Стывенс, які выйграў свой адзіны рэйтынгавы тытул на чэмпіянаце Вялікабрытаніі ў 2003 годзе, дапусціў памылку і пакінуў магчымасць для серыі свайму праціўніку. Марк аформіў серыю ў 41 ачко, але дапусціў памылку на простым чорным, які стаяў на пачатковым месцы, пасля чаго пры ліку 34:42 атаку атрымаў Мэцью. Ён забіў два апошнія чырвоныя з каляровымі, а таксама жоўты і зялёны шары, але памыліўся на дальнім рудым. Трэці каляровы і сіні дасталіся Уільямсу, а пазней пасля серыі адыгрышаў ён памыліўся на ружовым шары, пакінуўшы яго апаненту, які забіў два апошнія шары і скончыў фрэйм, які працягваўся амаль 30 хвілін, на сваю карысць. Другая партыя таксама пачалася з тактычных удараў, а пры ліку 9:25 сёмы нумар сусветнага рэйтынгу павёў атаку і зрабіў брэйк у 52 ачкі, пасля чаго памыліўся на чырвоным шары, пакінуўшы яго каля лузы і, такім чынам, дазволіў Мэцью Стывенсу пайсці ў контратаку і набраць 16 балаў, скараціўшы адставанне да ліку 41:61 пры адным чырвоным на стале, а таксама паставіць снукер, пасля якога Уільямс спачатку аддаў праціўніку 4 штрафныя балы, а пасля магчымасць пачаць яшчэ адну атаку, якой Мэцью зачысціў усе чары да чорнага і з лікам 70:61 падвоіў свой адрыў у паядынку. Стывенс, які паказаў выдатныя вынікі на двух апошніх турнірах Трайной кароны, дайшоўшы да паўфіналу чэмпіянату свету і да чвэрцьфіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі, пачаў атаку ў трэцім фрэйме, забіўшы чырвоны ў сярэднюю лузу, але пры ліку 26:0 памыліўся на ружовым, пакінуўшы апаненту выдатную пазіцыю для серыі. Уільямс набраў 15 балаў і дапусціў памылку пры гульні ружовага ў сярэднюю лузу, а наступная атака Мэцью стала пераможным брэйкам у 55 балаў, і лік стаў 3:0 на яго карысць. Пры ліку 0:15 у чацвёртай партыі Марк зрабіў брэйк у 55 балаў, пасля чаго не выканаў неабходны спліт і страціў пазіцыю, што дазволіла Стывенсу забіць дальні чырвоны і пачаць зваротную серыю. Ён паспяхова даганяў праціўніка, але пры ліку 42:55 нечакана памыліўся на апошнім рудым і дазволіў Уільямсу зноў падысці да стала і давесці фрэйм да перамогі, зрабіўшы лік 1:3 да перапынку. У пятым фрэйме пасля няўдалага адыгрышу Марка Уільямса Мэцью забіў дальні чырвоны і зрабіў серыю ў 67 ачкоў, пакінуўшы столькі ж на стале, а пазней давёў партыю да перамогі, забіўшы яшчэ чырвоны і ружовы, і зноў адарваўся ад апанента на тры балы. У наступным фрэйме Стывенс зноў сумеў пачаць добрую атаку пасля памылкі праціўніка і выканаў брэйк у 59 ачкоў, пакінуўшы на стале 75, а пасля серыі адыгрышаў былы лідар рэйтынгу скараціў адставанне да ліку 38:59, але, забіўшы ўсе чырвоныя шары, ён памыліўся на апошнім амаль прамым жоўтым з пазнакі. Пасля тактычнай барацьбы жоўты дастаўся Мэцью, які гуляў зялёны фрэйм-бол, але дапусціў памылку на простым шары, а пазней меў магчымасць згуляць просты руды фрэйм-бол пасля таго, як праціўнік не забіў яго, і таксама памыліўся, страціўшы шанец павялічыць свой адрыў да чатырох партый, бо пасля гэтага Уільямс забіў астатнія шары і з лікам 63:61 зрабіў лік 2:4. Снукерысты працягвалі дапускаць грубыя памылкі ў наступных фрэймах, і пасля чарговай памылкі Стывенса яго апанент забіў чырвоны шар з сярэдняй дыстанцыі і выканаў брэйк у 59 балаў, скараціўшы адставанне да аднаго ачка. Марк пачаў атаку ў восьмай партыі і пры ліку 32:0 не змог зрабіць спліт скопішча чырвоных, страціўшы пазіцыю, а пры ліку 37:0 ён памыліўся на рудым шары і пакінуў Мэцью Стывенсу выдатную пазіцыю для серыі, пасля чаго той набраў 48 ачкоў. Пры ліку 44:48 і адным чырвоным на стале Уільямс адыграўся, пасля чаго яго апанент не папаў у бачны шар, і Марк зачысціў стол да чорнага, усталяваўшы лік 4:4. Пасля трох запар прайграных фрэймаў Стывенс страціў гульню, і пасля яго чарговай недарэчнай памылкі ў дзявятай партыі праціўнік аформіў пераможную серыю ў 68 ачкоў пры ліку 12:1 і ўпершыню ў паядынку выйшаў наперад, а падыходы ў 48 і 44 балы прынеслі яму перамогу ў матчы з лікам 6:4, пасля таго як Мэцью не забіў чорны шар са сваёй пазнакі. Такім чынам, Марк Уільямс у 12-ы раз у кар'еры і ў другі раз запар выйшаў у чвэрцьфінальную стадыю Мастэрс. | | | --- | | ***16 студзеня, 13.00*. Рэферы: Леа Скальян** | | **Марк Уільямс (6)**Сцяг Уэльса Уэльс | **6**–4 | Мэцью Стывенс (15)Сцяг Уэльса Уэльс | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **7** | Сусветны рэйтынг | 15 | | **24** | Перамогі на прафесійных турнірах | 7 | | **18** | Рэйтынгавыя турніры | 1 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | **2** | Колькасць тытулаў | 1 | | **17** | Колькасць удзелаў | 11 | | **37** | Колькасць згуляных матчаў | 15 | | **23** | Колькасць выйграных матчаў | 6 | | **19** | Колькасць соценных серый | 7 | | **133** | Найвышэйшая серыя | 122 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **11** + 1 нічыя (**5**; **1**) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 9 + 1 нічыя (4; 0) | | **89** (53; **6**) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 87 (53; 5) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | PTC 2012/2013 – Этап 3 | 1/32 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **4**:0 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Championship League 2012 | Група 2 - ГР | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **3**:2 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Прэм'ер-ліга 2011 | Этап 9 - 1/2 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **3**:0 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Шанхай Мастэрс 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **5**:0 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Championship League 2011 | Група пераможцаў - 1/2 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1:**3** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Championship League 2011 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1:**3** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | PTC 2010/2011 – Этап 4 | 1/4 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **4**:1 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Championship League 2009 | Група 5 - ГР | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1:**3** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Championship League 2008 | Група 1 - ГР | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 2:2 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2006 | 1/8 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **5**:1 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Мастэрс 2004 | 1/8 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **6**:5 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Адкрыты чэмпіянат Брытаніі 2003 | 1/4 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1:**5** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Прэм'ер-ліга 2002 | Групавы раўнд | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 3:**5** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Айрыш Мастэрс 2001 | 1/4 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **6**:4 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Чэмпіянат свету 2000 | Фінал | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **18**:16 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2000 | 1/8 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 4:**5** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 1999 | Фінал | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **10**:8 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Scottish Masters 1999 | 1/2 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 2:**6** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Адкрыты чэмпіянат Шатландыі 1999 | 1/8 фіналу | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **5**:4 | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 1997 | 1/8 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1:**9** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | Гран-пры 1997 | 1/16 фіналу | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 4:**5** | Сцяг Уэльса **Мэцью Стывенс** | | | 51-**61**, 61-**70** (**52** *Уільямс*), 15-**81** (**55**), **70**-42 (**55**), 16-**74** (**67**), **63**-61 (**59** *Стывенс*), **70**-6 (**59**), **72**-48, **80**-1 (**68**), **92**-1 | #### Сцяг Англіі Марк Сэлбі — Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм Апошнім матчам 1/8 фіналу Мастэрс 2013 стаў паядынак паміж двухразовым чэмпіёнам турніру Маркам Сэлбі і Сцюартам Бінэмам, які ніколі не даходзіў да чвэрцьфіналаў Мастэрс. Марк, які выйграў 12 з 15 папярэдніх матчаў на найбуйнейшым запарашальным першынстве па снукеры і меў найлепшыя суадносіны перамог і параз на турніры сярод удзельнікаў розыгрышу 2013 года, увайшоў у топ-16 у сезоне 2007/2008 пасля таго, як дайшоў да фіналу чэмпіянату свету ў 2007 годзе. З першай жа спробы ў 2008 Сэлбі перамог на турніры, пасля чаго дайшоў да фіналу ў 2009 годзе, дзе прайграў Роні О’Салівану, але ўзяў у яго рэванш у фінале розыгрышу 2010. Такім чынам, пасля менш удалых турніраў у 2011 і 2012 гадах, Марк Сэлбі прыехаў на Мастэрс у шосты раз у кар'еры. Сцюарт Бінэм перамог на кваліфікацыйным турніры да Мастэрс у 2005 годзе і ў 2006 дэбютаваў на спаборніцтве, дзе прайшоў уайлдкард-раўнд, але саступіў у 1/8 фіналу. У канцы 2006 ён зноў здолеў перамагчы ў кваліфікацыі, дзе ў фінале атрымаў верх над Маркам Сэлбі, стаўшы першым снукерыстам, які двойчы дасягнуў гэтага, але саступіў у ўайлдкард-раўндзе на Мастэрс 2007. У сезоне 2011/2012 Сцюарт упершыню здолеў увайсці ў 16 найлепшых снукерыстаў свету і ў трэці раз гуляў на лонданскім спаборніцтве, але зноў саступіў у першым матчы. Такім чынам 36-гадовы англічанін, які да гэтага выйграў толькі адну з чатырох сустрэчу ў рамках Мастэрс, прымаў удзел на турніры ў чацвёрты раз. З 16 папярэдніх паядынкаў паміж снукерыстамі, адзін з якіх скончыўся ўнічыю, Сэлбі атрымаў 8 перамог супраць 7 перамог Сцюарта, аднак з 9 матчаў рэйтынгавага ўзроўню Бінэм выйграў 5 — на адзін больш, чым апанент. У сезоне 2012/2013 яны перасякаліся два разы: у чвэрцьфінале першага рэйтынгавага турніру, Усі Класік, Сцюарт Бінэм перамог з лікам 5:4, а ў рамках прэм'ер-лігі ён разграміў Марка з лікам 6:0. У першай палове сезона Сэлбі дайшоў да чвэрцьфіналу на Усі Класік і атрымаў перамогу на першым турніры Трайной кароны ў сезоне, чэмпіянаце Вялікабрытаніі, а таксама дайшоў да фіналаў двух міні-рэйтынгавых турніраў PTC, выйграўшы тытул на Пол Хантэр Класік. Яго праціўнік таксама добра правёў першую частку сезона, у другі раз у кар'еры дайшоўшы да фіналу рэйтынгавага турніру на Усі Класік і да чвэрцьфіналаў на адкрытым чэмпіянаце Аўстраліі і чэмпіянаце Вялікабрытаніі. Апроч таго, ён выйграў прэм'ер-лігу, перамогшы ў фінале Джада Трампа, і атрымаў перамогу на двух этапах азіяцкага тура PTC, што дазволіла яму ўпершыню ў кар'еры ўвайсці ў топ-10 сусветнага рэйтынгу. | | | --- | | «*Я не ведаю, як я прайшоў далей пасля такой гульні. Сцюарт гуляў фантастычна, і я не мог бы паскардзіцца нават калі б прайграў 1:6 або 2:6, таму што ён караў мяне кожны раз, калі я дапускаў памылку. Я проста сядзеў, спрабаваў расслабіцца і думаў, ці змагу я выйграць яшчэ адзін ці два фрэймы. Калі лік стаў 3:5, я зразумеў, што ў мяне з'явіўся шанец і што праціўнік апынуўся пад ціскам. Ён стаў памыляцца, а я пачаў перацягваць ініцыятыву на свой бок. Я заўсёды ўспамінаю свае папярэднія камбэкі і не сумняваюся, што магу паўтарыць іх зноў*». «*Я два разы выйграваў гэты турнір на Уэмблі Арэне, але, я думаю, што як арэна для снукера яна была занадта вялікай. Яе ўмяшчальнасць складала 15,000 чалавек, а мы выкарыстоўвалі толькі 2,500 месцаў, з-за чаго гублялася атмасфера, але гэта месца больш кампактнае. Гэта вялікі турнір, лепшы з найлепшых*». —Марк Сэлбі | Пасля памылкі Бінэма на дальнім чырвоным Марк Сэлбі пачаў атаку ў стартавай партыі і аформіў серыю ў 63 бала, пакінуўшы 6 чырвоных на стале, пасля чаго завяршыў фрэйм падыходам у 14 ачкоў пры ліку 65:7 і адкрыў лік у паядынку. У пачатку другога фрэйма Сцюарт выканаў некалькі выдатных дальніх удараў і правёў брэйк у 30 ачкоў, зрабіўшы лік 32:1 на сваю карысць, але памыліўся на ружовым шары і пакінуў пазіцыю для атакі 29-гадоваму Марку, які набраў 17 ачкоў і памыліўся на чорным шары з кропкі. Пасля гэтага Сцюарт Бінэм здзейсніў пераможны падыход у 40 балаў, зачысціўшы стол да апошняга чорнага, і зраўняў лік у паядынку — 1:1. У трэцяй партыі Сэлбі зрабіў спробу забіць дальні чырвоны, але памыліўся і пакінуў праціўніку шар у сярэднюю лузу, што дазволіла Бінэму набраць 55 ачкоў, пасля чаго ён памыліўся на прамым чырвоным пры гульне ў бліжні кут. Сцюарт спрабаваў узнавіць атаку і ў выдатным стылі забіў яшчэ некалькі дальніх шароў, але два разы пасля яго ўдараў у лузу падаў біток, аднак пры ліку 11:64 Марк памыліўся пры выхадзе з снукера і пакінуў атаку апаненту, які выканаў пераможны падыход у 30 ачкоў, забіўшы ўсе чырвоныя, і выйшаў наперад у паядынку. У пачатку чацвёртага фрэйма пераможца прэм'ер-лігі не забіў дальні чырвоны, пасля чаго ў Марка Сэлбі з'явіўся шанец пачаць серыю, якім ён скарыстаўся, але пры ліку 15:0 няўдала паставіў біток пасля разбоя піраміды і быў вымушаны адыгрывацца, а яго праціўнік павёў зваротную атаку, дзякуючы забітаму дальняму чырвонаму шару, і здзейсніў сваю другую паўсоценную серыю, 78 балаў, зрабіўшы лік 3:1 да перапынку. Сэлбі пачаў атаку ў пятай партыі, але, забіўшы дальні чырвоны, памыліўся пры спробе забіць сіні з пачатковага месца ў дальні вугал і аддаў пазіцыю праціўніку, які набраў 29 ачкоў і адыграўся, пасля чаго Марк выпадкова забіў біток пры адыгрышы, а Сцюарт Бінэм выканаў дальні ўдар з сектара D і аформіў чарговы брэйк за 50 балаў, 86, які стаў пераможным. Снукерысты абмяняліся памылкамі ў пачатку шостай партыі, пасля чаго Бінэм пачаў атаку, але пры ліку 17:0 дапусціў памылку на чорным шары з пазнакі, а пасля падыхода свайго апанента, які набраў 6 ачкоў, забіў дальні чырвоны, выканаў серыю ў 32 балы і адыграўся. Удалыя тактычныя хады і памылкі Сцюарта дазволілі Сэлбі скараціць адставанне да ліку 32:55 пры 5 апошніх каляровых на стале, але пасля пазіцыйнай барацьбы за зялёны, якая доўжылася больш за 15 хвілін, Марк памыліўся пры адыгрышы і пакінуў зялёны шар каля сярэдняй лузы, што дазволіла яго апаненту забіць яго, а таксама яшчэ тры каляровыя шары і скончыць пяты фрэйм запар, які доўжыўся больш за 43 хвіліны, на сваю карысць, зрабіўшы лік 5:1. Праціўнікі зноў прадэманстравалі шмат памылак у пачатку наступнага фрэйма, але пры ліку 9:0 Марк Сэлбі, які да гэтага выканаў цудоўны дабл у сярэднюю, пачаў атаку дальнім ударам і набраў 57 ачкоў, пасля чаго зрабіў яшчэ адзін выніковы падыход у 8 балаў, дзякуючы забітаму дальняму, і давёў партыю да перамогі. Ён таксама дамінаваў у восьмым фрэйме, выканаўшы некалькі выніковых падыходаў і пачаўшы забіваць дальнія шары, на якіх памыляўся ў пачатку гульні, а Бінэм наадварот дапусціў шмат памылак на дальніх шарах пры спробах пачаць атаку, і пры ліку 45:0 Марк забіў чарговы дальні чырвоны і выканаў пераможны брэйк у 45 ачкоў, зачысціўшы ўсе чырвоныя шары і скараціўшы адставанне да дзвюх партый — 3:5. Сцюарт пачаў атаку ў дзявятым фрэйме, забіўшы дальні чырвоны, і набраў 32 балы, дапусціўшы памылку пры гульні чырвонага ў сярэднюю лузу, пасля чаго яго праціўнік правёў зваротную серыю ў 21 бал. Бінэм пайшоў на дальні ўдар, але не забіў чырвоны, а таксама не пракантраляваў ход бітка, які ўпаў у сярэднюю лузу, пасля чаго ў Марка з'явілася магчымасць атакаваць і ён аформіў выдатны клірэнс у 86 балаў, зрабіўшы лік 4:5. У пачатку дзясятага фрэйма Сцюарт Бінэм, які прайграў тры партыі запар, забіў дальні чырвоны, пасля чаго забіў чорны шар і выканаў спліт, але памыліўся пры гульні чырвонага ў сярэдзіну і пакінуў пазіцыю апаненту. Сэлбі зрабіў серыю ў 68 балаў, забіўшы фрэйм-бол і пакінуўшы 59 на стале, пасля чаго Сцюарт працягваў гульню з надзеяй атрымаць неабходныя штрафныя ачкі за кошт снукераў, але прызнаў паразу пасля таго, як Марк забіў апошні жоўты дальнім ударам пры ліку 69:32, і, такім чынам, паядынак быў пераведзены ў вырашальную партыю — 5:5. У адзінаццатым фрэйме пераможца чэмпіянату Вялікабрытаніі памыліўся на дальнім чырвоным, пасля чаго Бінэм забіў яго, але дапусціў памылку пры гульне сіняга ў дальні вугал і дазволіў Марку набраць 24 ачкі, а пазней пры ліку 24:6 Сэлбі выканаў выдатны дальні ўдар і здзейсніў яшчэ адзін выніковы падыход у 22 балы, але памыліўся на няскладаным ружовым шары. Пасля гэтай памылкі Сцюарт пайшоў на рызыкоўную атаку ў сярэднюю лузу і памыліўся, дазволіўшы апаненту аформіць пераможную серыю ў 29 ачкоў і, выйграўшы пятую партыю запар і давёўшы гэты фантастычны камбэк да перамогі ў матчы з лікам 6:5, выйсці ў чвэрцьфінал Мастэрс, дзе яго апанентам стаў Марк Уільямс, у пяты раз у кар'еры і ў другі раз запар. | | | --- | | ***16 студзеня, 19.00*. Рэферы: Ян Вярхаас** | | **Марк Сэлбі (3)**Сцяг Англіі Англія | **6**-5 | Сцюарт Бінэм (9)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **1** | Сусветны рэйтынг | 10 | | **10** | Перамогі на прафесійных турнірах | 6 | | **3** | Рэйтынгавыя турніры | 1 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | **2** | Колькасць тытулаў | 0 | | **6** | Колькасць удзелаў | 4 | | **15** | Колькасць згуляных матчаў | 4 | | **12** | Колькасць выйграных матчаў | 1 | | **18** | Колькасць соценных серый | 0 | | **141** | Найвышэйшая серыя | 73 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **8** + 1 нічыя (4; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 7 + 1 нічыя (**5**; 0) | | 46 (28; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **58** (**35**; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Прэм'ер-ліга 2012 | Групавы раўнд | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 0:**6** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Усі Класік 2012 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 4:**5** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Championship League 2012 | Група 2 - ГР | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **3**:2 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | PTC 2011/2012 – Этап 8 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:3 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Мастэрс Бразіліі 2011 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:3 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2011 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:3 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Шанхай Мастэрс 2009 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 3:**5** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Championship League 2009 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **3**:1 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Championship League 2008 | Група 3 - ГР | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 2:2 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Шанхай Мастэрс 2007 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:0 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Кваліфікацыя да Мастэрс 2007 | Фінал | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 2:**6** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Кубак LG 2003 | 1/24 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 2:**5** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 2002 | 1/32 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:4 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2002 | 1/32 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:3 | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | | Адкрыты чэмпіянат Шатландыі 2000 | 1/64 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 0:**5** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 1999 | 1/64 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 0:**5** | Сцяг Англіі **Сцюарт Бінэм** | | | **79**-7 (**63**), 18-**72**, 11-**98** (**55**), 15-**78** (**78**), 1-**119** (**86**), 36-**73**, **78**-16 (**57**), **90**-0, **111**-32 (**86**), **71**-32 (**68**), **75**-6 | ### Чвэрцьфінальныя гульні #### Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан — Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален 17 студзеня падчас дзённай сесіі Ніл Робертсан з Аўстраліі і Марк Ален з Паўночнай Ірландыі, абодва з якіх з'яўляюцца леварукімі ігракамі, адкрывалі чвэрцьфінальную стадыю на Мастэрс 2013. Да гэтага снукерысты, правялі паміж сабой 13 паядынкаў, у 8 з якіх, уключаючы 4 апошнія, перамагаў Ніл. На рэйтынгавых турнірах Робертсан і Ален сустракаліся толькі двойчы ў 2008 годзе: Марк перамог на адкрытым чэмпіянаце Кітая (5:2), калі апаненты ўпершыню перасякліся паміж сабой на прафесійным турніры, а яго праціўнік — у паўфінале чэмпіянату Бахрэйна (6:4). Апроч таго, гэтыя спартоўцы ўжо трэці год запар сустрэліся на Мастэрс. Да гэтага Марк Ален атрымаў перамогу ў чвэрцьфінале ў 2011 годзе (6:4), а Робертсан быў мацней у першым раўндзе розыгрышу 2012 года (6:3). Пасля перамогі над Маркам Дэвісам у 1/8 фіналу Ален падняў свой працэнт перамог на турніры Мастэрс да 60%, а працэнт Ніла Робертсана склаў 57,1% пасля матча 1/8 фіналу, і яны займалі трэцяе і шостае месцы адпаведна па гэтым паказчыку сярод усіх чвэрцьфіналістаў. | | | --- | | Пра ўдар у вырашальным фрэйме «*Напэўна, адзін з найлепшых удараў у маёй кар'еры. Мне пашанцавала, але гэта не было флюкам. Сіні знаходзіўся ў цэнтры, што ўскладняла ўдар, трэба было біць па белым так, каб ён прайшоў па дузе міма сіняга, трапіў у чырвоны і зручна выйшаў на чорны шар. Магчыма, я б не паўтарыў гэты ўдар з дзесяці спроб. Я папрасіў прабачэння ў Марка, ён выляцеў з турніру, не дапусціўшы сур'ёзных памылак у гульні. Гэта адзін з тых няшчасных дзён*». «*Я гуляю таксама ўдумліва, як і ў мінулым годзе, але спрабую весці серыі крыху хутчэй. Калі б усе снукерысты маглі хоць трохі паскорыць сваю гульню, мы маглі б згуляць больш вялікіх матчаў. Я ніколі не буду гуляць так хутка, як Джад Трамп або Марк Ален, але лічу, што не павінен занадта шмат абараняцца*». «*Я добра гуляў супраць выдатных ігракоў на гэтым турніры. І супраць Шона Мёрфі або Джона Хігінса будзе не лягчэй. Мне падабаецца гуляць з топ-гульцамі, можа быць, гэта прымушае мяне паказваць свой лепшы снукер*». —Ніл Робертсан | Пасля серыі адыгрышаў у пачатку матча Ален забіў чырвоны ў сярэднюю лузу і набраў 20 балаў, але не забіў чырвоны шар, які стаяў крыху вышэй за сектар D, у верхнюю і аддаў атаку праціўніку, які выканаў серыю ў 66 ачкоў, пасля чаго памыліўся на дальнім чырвоным, пакінуўшы на стале 51 бал. Марк забіў дальні чырвоны, але дапусціў памылку на ружовым пасля яго і прайграў фрэйм, бо на стале заставалася 43 ачкі, а перавага Робертсана складала 45. Снукерыст з Паўночнай Ірландыі атрымаў шанец у другой партыі і зрабіў падыход у 38 балаў, але страціў пазіцыю і быў вымушаны адыгрывацца, пасля чаго, пры ліку 1:39, Ніл памыліўся пры адыгрышы і дазволіў 26-гадоваму Алену здзейсніць пераможны падыход у 49 ачкоў і зраўняць лік у паядынку. У пачатку трэцяга фрэйма пасля адыгрыша 30-гадовага Ніла Робертсана біток упаў у лузу, пасля чаго Марк пачаў атаку, згуляўшы чырвоны з сектара D. Пры ліку 13:0 восьмы нумар пасеву не забіў чарговы чорны шар і аддаў пазіцыю апаненту, які пачаў атаку выдатным плантам і аформіў майстэрскі брэйк у 73 ачкі, пакінуўшы тры чырвоныя на стале і зноў выйшаўшы наперад у матчы — 2:1. Пасля пачатковага ўдару ў чацвёртай партыі Марк Ален пакінуў аўстралійцу магчымасць згуляць дальні чырвоны, але той прамазаў, пасля чаго спартсмен з Паўночнай Ірландыі пачаў атаку і аформіў тотал-клірэнс у 138 балаў (відэа), які перавысіў найвышэйшую серыю турніру ў 136 ачкоў, якую ён жа выканаў у першым раўндзе. Пасля перапынку Робертсан няўдала адыграўся ў пачатку пятага фрэйма і пакінуў свайму праціўніку чырвоны каля сярэдняй лузы, пасля чаго Марк выканаў яшчэ адну выдатную атаку і, набраўшы 72 ачкі ў падыходзе, упершыню выйшаў наперад у матчы — 3:2. У шостай партыі дзеючы чэмпіён Мастэрс, які не набраў ніводнага бала ў двух апошніх фрэймах, забіў дальні чырвоны, але, набраўшы толькі 3 ачкі, памыліўся на нескладаным чырвоным у бліжні вугал і аддаў атаку апаненту, які набраў 20 балаў у падыходзе і адыграўся. Пасля наступнага адыгрышу Ніла яго апанент зрабіў спробу атакаваць у сярэднюю лузу, але памыліўся, а Робертсан забіў дальні чырвоны і пачаў серыю, якую давёў да 111 балаў, зачысціўшы ўсе шары на стале і зраўняўшыся з праціўнікам у ліку — 3:3. Ален спрабаваў забіць дальні чырвоны ў пачатку сёмага фрэйма, але дапусціў памылку і дазволіў атакаваць праціўніку, які набраў 21 бал, а пасля складанага чырвонага не здолеў выйсці на каляровы і адыграўся. Марк Ален адыгрываўся, але прыцэльны чырвоны шар закрануў сіні і выпадкова пайшоў ад яго ў лузу, што дазволіла спартоўцу павесці серыю і набраць 20 ачкоў, пасля чаго ён памыліўся на чорным шары. Аўстралійскі снукерыст узнавіў атаку, дзякуючы забітаму дальняму чырвонаму, але пры ліку 45:20 зноў страціў пазіцыю, не зрабіўшы выхад на чырвоны, а пазней Ален не здолеў выйсці са складанага снукера і атрымаў фол, а таксама аддаў атаку Нілу, які набраў 9 ачкоў і павёў у ліку 58:20 пры 43 ачках на стале. Пасля памылкі чэмпіёна свету 2010 года на сінім шары яго апанент спрабаваў забіць чырвоны ў сярэдзіну, але прамазаў і дазволіў Нілу Робертсану забіць фрэйм-бол, пасля чаго выпадкова забіў апошні чырвоны, на якім хацеў паставіць снукер, і прызнаў паразу ў фрэйме пасля няўдалай спробы згуляць амаль немагчымы чорны даблам — 3:4. Пасля памылкі Робертсана ў пачатку наступнай партыі Марк сумеў павесці серыю і набраць 68 ачкоў, забіўшы фрэйм-бол і пакінуўшы 5 чырвоных на стале, а Робертсан сабраў 30 балаў на чатырох чырвоных, але памыліўся пры спробе паставіць снукер на апошнім чырвоным і здаў фрэйм. Ніл забіў дальні чырвоны ў пачатку дзявятай партыі, але не змог працягнуць атаку, а пазней зноў атрымаў магчымасць павесці серыю пасля памылкі апанента на адыгрышы і выканаў свой другі сэнчуры-брэйк, 101 ачко, зноў выйшаўшы наперад у ліку — 5:4. У пачатку дзясятага фрэйма пяты нумар сусветнага рэйтынгу зноў забіў дальні чырвоны шар, але памыліўся пры гульне ружовага ў сярэдзіну і пакінуў пазіцыю праціўніку, які павёў серыю і набраў 60 ачкоў, але таксама не здолеў забіць чарговы шар у сярэднюю лузу, пакінуўшы 75 балаў на стале. Ніл Робертсан забіў пяць чырвоных праз каляровыя, набраўшы 38 ачкоў, але дрэнна выйшаў на апошні чырвоны і зрабіў адыгрыш, пачаўшы пазіцыйную гульню за пятнаццаты чырвоны шар. Пасля добрага снукера, які паставіў Ален, яго апанент аддаў 8 штрафных ачкоў, а пасля таго, як ён усё ж папаў у чырвоны шар, Марк цудоўным ударам забіў фрэйм-бол і перавёў паядынак у апошнюю адзінаццатую партыю. Снукерыст з Паўночнай Ірландыі сумеў забіць дальні чырвоны, але не выйшаў на каляровы і спрабаваў згуляць зялёны з кропкі даблам у ніжнюю лузу, а пазней паставіў праціўніку снукер за жоўты шар, пакінуўшы пры гэтым чырвоны шар каля правай кутняй лузы. Ніл Робертсан правёў біток ад дальняга борту праз увесь стол і забіў чырвоны, атрымаўшы магчымасць павесці атаку, і аформіў пераможны брэйк у 105 ачкоў, паставіўшы кропку ў матчы — 6:5. Пасля паядынку сам Робертсан назваў гэты выніковы ўдар з снукера «адным з найлепшых удараў, якія ён наносіў» (англ.: «one of the best shots I've ever played»). Такім чынам, аўстраліец у другі раз у кар'еры і запар выйшаў у паўфінал турніру Мастэрс, пакінуўшы магчымасць стаць чацвёртым снукерыстам у гісторыі, які здолеў абараніць тытул гэтага турніру. Вырашальны фрэйм чвэрцьфінальнага матча Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Марк Ален) | | | --- | | ***17 студзеня, 13.00*. Рэферы: Ян Вярхаас** | | **Ніл Робертсан (1)**Сцяг Аўстраліі Аўстралія | **6**–5 | Марк Ален (8)Сцяг Паўночнай Ірландыі Паўночная Ірландыя | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **5** | Сусветны рэйтынг | 9 | | **12** | Перамогі на прафесійных турнірах | 3 | | **6** | Рэйтынгавыя турніры | 1 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | **1** | Колькасць тытулаў | 0 | | **8** | Колькасць удзелаў | 5 | | **14** | Колькасць згуляных матчаў | 10 | | **8** | Колькасць выйграных матчаў | 6 | | 13 | Колькасць соценных серый | 5 | | 140 | Найвышэйшая серыя | 136 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **8** (1; 1) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 5 (1; 1) | | **44** (8; **10**) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 36 (**9**; 9) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Championship League 2012 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Мастэрс 2012 | 1/8 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6**:3 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | PTC 2011/2012 – Этап 10 | 1/32 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:2 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | PTC 2011/2012 – Этап 8 | 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:3 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Мастэрс 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 4:**6** | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | | Championship League 2010 | Група пераможцаў - 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | | Championship League 2010 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | | Championship League 2010 | Група 4 - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Championship League 2010 | Група 3 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | | Чэмпіянат Бахрэйна 2008 | 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6**:4 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Championship League 2008 | Група 6 - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Championship League 2008 | Група 5 - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 2008 | 1/16 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**5** | Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | | | **66**-21 (**66**), 1-**88**, **73**-13 (**73**), 0-**138** (**138**), 0-**72** (**72**), **114**-20 (**111**), **59**-21, 30-**68** (**68**), **102**-0 (**101**), 42-**80** (**60**), **105**-6 (**105**) | | **Соценныя серыі: Робертсан**: 111, 101, 105; **Ален**: 138 | #### Сцяг Англіі Шон Мёрфі — Сцяг Шатландыі Джон Хігінс Шон Мёрфі Увечары пятага гульнявога дня на арэну Аляксандра-палацу выйшла другая пара 1/4 фіналу Мастэрс 2013: леташні фіналіст Шон Мёрфі і трэці нумар сусветнага рэйтынгу Джон Хігінс. З 20 папярэдніх сустрэч паміж снукерыстамі Джон перамог у 11, уключаючы дзве апошнія ў паўфінале Шанхай Мастэрс у першай палове сезона (6:3) і ў першай групе турніру Championship League за тыдзень да бягучага спаборніцтва (3:0). З 6 матчаў, якія спартсмены правялі паміж сабой на рэйтынгавых турнірах, Хігінс перамагаў 4 разы, уключаючы фінал чэмпіянату свету 2009 года (18:9). Шон таксама абыгрываў апанента ў рамках сусветнага першынства: у 1/8 фіналу розыгрышу 2005 года, чэмпіёнам якога стаў Мёрфі, ён быў мацней за праціўніка з лікам 13:8. Апроч таго, 2 разы Мёрфі і Хігінс гулялі адзін з адным на Мастэрс, атрымаўшы па адной перамозе: у чвэрцьфінале Мастэрс 2006 года Джон выйграў з лікам 6:4, а ў паўфінале леташняга Мастэрс 2012 Шон перамог шатландца з тым жа лікам. Нягледзячы на тое, што чатырохразовы чэмпіён свету Хігінс 10 разоў прайграваў у першым раўндзе турніру Мастэрс, ён меў 59% перамог на спаборніцтве і займаў пятае месца сярод чвэрцьфіналістаў, згуляў найбольшую колькасць матчаў і фрэймаў у рамках Мастэрс сярод удзельнікаў, а таксама зарабіў £667,000 ва ўсіх папярэдніх розыгрышах, саступаючы па прызавых грошах толькі Марку Уільямсу; яго праціўнік, які таксама няўдала выступаў на другім турніры Трайной кароны да таго, як дайшоў да фіналу ў 2012 годзе, у першым раўндзе выйграў дзявяты з семнаццаці паядынкаў і займаў сёмае месца па гэтым паказчыку. | | | --- | | «*Джон — адзін з найвялікшых снукерыстаў у гісторыі, сёння ён і блізка не паказаў сваёй лепшай гульні, але яго было вельмі цяжка перамагчы. Гэта тое, што робіць яго вялікім. Магчыма, мне трэба змяніць нікнэйм з Magician на Houdini пасля гэтай перамогі. Я здолеў выбрацца са складанай сітуацыі, бо мы гуляем да шасці перамог, а не да чатырох. Мінулай ноччу Марк Сэлбі адыграў яшчэ большае адставанне*». «*Я заўсёды меў шанец, бо матчы тут складаюцца з адзінаццаці фрэймаў, а не з дзевяці. Я бачыў, як на працягу многіх гадоў вялікія снукерысты гулялі пад ціскам. Я сказаў сабе, калі ішоў да стала: «Давай, пакажы нам, на што ты здольны». На шчасце сёння ў мяне гэта атрымалася*». «*Ніл Робертсан фенаменальна гуляе на гэтым турніры, лепш за ўсіх. Я з нецярпеннем чакаю сустрэчы з ім*». —Шон Мёрфі | Адразу пасля стартавага ўдару праціўніка 37-гадовы Хігінс дапусціў памылку пры адыгрышы і даў магчымасць пачаць атаку Шону, які зрабіў першую серыю ў матчы, 33 ачкі, пасля чаго не сумеў зрабіць выхад на чырвоны і адыграўся. Пасля серыі адыгрышаў і ўзаемных памылак абодвух снукерыстаў Мёрфі пакінуў праціўніку чырвоны шар каля верхняй правай лузы, але біток пасля ўдару шатландскага спартсмена закрануў руды, і, атрымаўшы 4 штрафныя ачкі, 30-гадовы Шон Мёрфі згуляў чырвоны з сектара D і выканаў серыю ў 85 балаў, зачысціўшы стол да чорнага і адкрыўшы лік у паядынку. Пасля доўгай пазіцыйнай барацьбы ў пачатку другой партыі снукерыст з Англіі дапусціў памылку пры адыгрышы, што дазволіла Джону павесці брэйк і набраць 53 ачкі, пасля чаго Хігінс памыліўся на жоўтым шары і аддаў апаненту пазіцыю для атакі. Мёрфі павёў серыю, але груба памыліўся на простым сінім з пазнакі пры ліку 21:53, а пазней няўдала адыграўся пры трох чырвоных на стале і дазволіў шатладскаму снукерысту выканаць пераможны падыход у 49 ачкоў, зрабіўшы клірэнс і ўсталяваўшы лік 1:1. У пачатку трэцяй партыі праціўнікі не маглі павесці буйных серый з-за грубых памылак на простых шарах, і пры ліку 16:12 Шон падышоў да стала і зрабіў серыю ў 29 балаў, павялічыўшы адрыў ад апанента, але не сумеў зрабіць выхад на чырвоны і адыграўся. Пасля наступнай доўгай пазіцыйнай барацьбы пры ліку 16:57 шатландзец забіў цудоўны дальні шар і выканаў падыход у 27 ачкоў, скараціўшы адставанне і памыліўшыся на складанам апошнім чырвоным, пасля чаго Мёрфі забіў чырвоны шар без каляровага, а пазней яму дастаўся жоўты пасля памылкі Хігінса пры спробе забіць каляровы шар дуплетам у вуглавую лузу і зялёны пасля таго, як Джон перарэзаў яго ў складанай пазіцыі, і лік стаў 63:43 пры 22 балах на стале. На 35-й хвіліне трэцяга фрэйма чэмпіён свету 2005 года памыліўся пры адыгрышы і пакінуў апаненту дальні руды каля лузы, пасля чаго Джон Хігінс забіў усе каляровыя шары, што прынесла яму перамогу ў партыі з лікам 65:63 і перавагу ў матчы з лікам 2:1. Чацвёрты сеяны спаборніцтва пачаў атаку ў чацвёртым фрэйме, але пры ліку 29:0 памыліўся пры гульні чорнага з рэстам і перадаў атаку апаненту, які выканаў брэйк у 28 балаў, а пасля забітага ў сярэднюю лузу сіняга шара біток упаў у вуглавую лузу, і пры ліку 34:29 на карысць Хігінса і чатырох чырвоных на стале зацягнулася пазіцыйная барацьба. Пры ліку 34:39 Шон тонка адыгрываўся ад чырвонага, які стаяў за болкернай лініяй, пасля чаго біток вярнуўся да правага бліжняга вугла і ўпаў у лузу, што дазволіла яго праціўніку пачаць атаку з сектара D і забіць два апошнія чырвоныя шары праз сіні і чорны, а 57:34 шатландскі спартовец перарэзаў жоўты, аднак, атрымаўшы наступную атаку пасля адыгрыша апанента, згуляў дальні жоўты і зачысціў стол да чорнага, зрабіўшы лік у матчы 3:1 на сваю карысць. Снукерысты абмяняліся ўзаемнымі памылкамі пры спробах пачаць атаку ў пятай партыі, пасля чаго Джон Хігінс згуляў складаны чырвоны і пачаў атаку, якая перарасла ў брэйк у 69 ачкоў, і, згуляўшы чорны фрэйм-бол, пакінуў 67 балаў на стале, а яго апанент набраў 32 ачкі і спрабаваў паставіць снукер на апошнім чырвоным, аднак у выніку шатландзец атрымаў шанец атакаваць і забіў дальні шар, давёўшы да перамогі чацвёрты фрэйм запар і зрабіўшы лік 4:1. Шон Мёрфі забіў дальні чырвоны і павёў серыю ў шостым фрэйме, набраўшы 70 балаў і пакінуўшы 4 чырвоныя на стале, і скараціў адставанне да ліку 2:4. Пасля серыі паспяховых адыгрышаў з абодвух бакоў Хігінс атрымаў магчымасць павесці атаку з-за няўдалага адводу бітка яго апанента, але, забіўшы чырвоны і чорны, памыліўся пры выкананні планта і аддаў пазіцыю Шону, які набраў 40 балаў, але занадта моцна ўдарыў па чорным пры спробе зрабіць выхад праз увесь стол, пасля чаго самы дарагі шар выляцеў са стала, а брэйк перайшоў да праціўніка. Пераможца 25 рэйтынгавых турніраў набраў 16 ачкоў, скараціўшы адставанне да ліку 33:42, але памыліўся на перадапошнім чырвоным шары, пасля чаго Мёрфі забіў яго ў левы бліжні вугал, але біток упаў у правую сярэднюю лузу, што прынесла яго апаненту яшчэ 4 ачкі. Джон атрымаў магчымасць згуляць апошні чырвоны, пасля чаго забіў два жоўтыя шары і зялёны, аднак памыліўся на рудым пры спробе згуляць крос-дабл у сярэднюю лузу, і пасля некалькіх адыгрышаў Шон Мёрфі забіў руды шар, а таксама сіні і ружовы фрэйм-бол, скараціўшы адставанне ў паядынку да аднаго фрэйма. Забіўшы дальні шар цудоўным ударам у пачатку восьмай партыі, англічанін пазней атрымаў біток пасярод скупнасці чырвоных і выканаў пераможную серыю ў 77 балаў, зраўняўшыся з праціўнікам — 4:4. У пачатку дзявятага фрэйма Шон зноў выканаў выдатны ўдар па дальняму чырвонаму і, пачаўшы брэйк, набраў 25 ачкоў, пасля чаго дапусціў памылку пры гульне сіняга з пазнакі ў дальнюю лузу і пакінуў свайму апаненту зручную пазіцыю для атакі, атрымаўшы якую, Хігінс, які прайграў ужо тры партыі запар, набраў 61 ачко, а пасля памылкі Мёрфі давёў фрэйм да перамогі, забіўшы два апошнія чырвоныя і ўзнавіўшы сваю перавагу ў матчы — 5:4. Пасля некалькіх кароткіх серый у пачатку дзясятай партыі пры ліку 12:13 Шон згуляў дальні чырвоны, пасля чаго давёў падыход да 24 балаў, але не зрабіў выхад на чырвоны і адыграўся, а пасля пазіцыйнай барацьбы пры ліку 18:36 Джон Хігінс забіў складаны шар у сярэднюю лузу і ўпэўнена павёў свой брэйк, але, набраўшы 31 бал, памыліўся на трэцім з канца чырвоным і дазволіў Мёрфі зачысціць стол да чорнага пераможным падыходам і перавесці барацьбу за пуцёўку ў 1/2 фіналу Мастэрс у адзінаццатую партыю. Джон адкрыў лік у вырашальным фрэйме, дзякуючы забітаму дальняму шару, і, павёўшы серыю і зрабіўшы добры спліт пры ліку 50:0, набраў 51 бал, пасля чаго памыліўся пры выхадзе на сіні і не забіў складаны шар, а Шон Мёрфі, які з турніраў Трайной кароны не выйграваў толькі Мастэрс, атрымаў раскрытую пазіцыю і сабраў 66 ачкоў, зачысціўшы стол да чорнага шара, атрымаўшы перамогу ў паядынку з лікам 6:5 і ў другі раз запар і ў сваёй кар'еры выйшаўшы ў паўфінал Мастэрс на Ніла Робертсана. Вырашальны фрэйм чвэрцьфінальнага матча Мастэрс 2013 (Шон Мёрфі - Джон Хігінс) | | | --- | | ***17 студзеня, 19.00*. Рэферы: Тэры Камільеры** | | **Шон Мёрфі (5)**Сцяг Англіі Англія | **6**-5 | Джон Хігінс (4)Сцяг Шатландыі Шатландыя | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | 4 | Сусветны рэйтынг | **3** | | 10 | Перамогі на прафесійных турнірах | **39** | | 4 | Рэйтынгавыя турніры | **25** | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | **2** | | 9 | Колькасць удзелаў | **19** | | 17 | Колькасць згуляных матчаў | **39** | | 9 | Колькасць выйграных матчаў | **23** | | 13 | Колькасць соценных серый | **19** | | 139 | Найвышэйшая серыя | **140** | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | 9 (2; 1) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **11** (**4**; 1) | | 74 (32; 10) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **86** (**45**; 10) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Championship League 2013 | Група 1 - ГР | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 0:**3** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Шанхай Мастэрс 2012 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 3:**6** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Мастэрс 2012 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **6**:4 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:2 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Championship League 2011 | Група 3 - ГР | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **3**:0 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Championship League 2011 | Група 2 - ГР | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2:**3** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Championship League 2011 | Група 1 - ГР | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **3**:1 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | ЕPTC 2010/2011 – Этап 5, снукер | Фінал | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2:**4** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Championship League 2010 | Група 1 - ГР | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 1:**3** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Прэм'ер-ліга 2009 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:3 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Прэм'ер-ліга 2009 | Групавы раўнд | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2:**4** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Сусветная серыя 2009/2010 – Кіларні | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **5**:3 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Сусветная серыя 2008/2009 – Гранд-фінал | Фінал | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **6**:2 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Чэмпіянат свету 2009 | Фінал | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 9:**18** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Сусветная серыя 2008/2009 – Сент-Хельер | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2:**5** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Мастэрс 2006 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 4:**6** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Pot Black 2005 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **71**:49 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Чэмпіянат свету 2005 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **13**:8 | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | | Адкрыты чэмпіянат Брытаніі 2004 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 0:**6** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | | Кубак LG 2003 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2:**5** | Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | 1. ↑ Матчы на турніры складаліся з аднаго фрэйма, таму падаецца лік у фрэйме | | **122**-7 (**85**), 21-**102** (**53**), 63-**65**, 34-**77**, 32-**70** (**69**), **70**-0 (**70**), **57**-45, **78**-0 (**77**), 25-**72** (**61**), **73**-49, **66**-51 (**51** *Хігінс*, **66**) | #### Сцяг Шатландыі Грэм Дот — Сцяг Англіі Джад Трамп Грэм Дот 18 студзеня працягваліся матчы 1/4 фіналу Мастэрс 2013, трэцім з якіх быў паядынак паміж Грэмам Дотам, які ў чацвёрты раз дайшоў да чвэрцьфінальнай стадыі, але ніколі не праходзіў далей, і другім нумарам сусветнага рэйтынгу Джадам Трампам. Да гэтага снукерысты 6 разоў перасякаліся паміж сабой, з якіх Джад два разы перамагаў апанента ў сёмай групе турніру Championship League 2009, калі яны ўпершыню гулялі адзін з адным, і два разы з двух на рэйтынгавых матчах: у чвэрцьфінале чэмпіянату свету 2011 года (13:5) і ў апошнім матчы паміж спартсменамі ў чвэрцьфінале Шанхай Мастэрс 2012 (5:4). Грэм Дот, у сваю чаргу, два разы быў мацней за апанента ў матчах серыі PTC 2010/2011, перамогшы ў Шэфілдзе (4:1) і ў нямецкім Хаме (4:0). Трамп, які ў першым раўндзе выйграў свой трэці матч на Мастэрс, падняў свой працэнт перамог на турніры да 60%, разам з Маркам Аленам падняўшыся на трэцяе месца сярод чвэрцьфіналістаў па гэтым паказчыку; шатландзец, які ўжо ў адзінаццаты раз прымаў удзел на найбуйнейшым запрашальным спаборніцтве, меў самы нізкі працэнт перамог на Мастэрс сярод 8 лепшых снукерыстаў турніру — 33%. | | | --- | | «*Я не адчуваю перамогу 6:1. Вы прыходзіце на матч, чакаючы, што праціўнік будзе забіваць усё, але, калі яны гуляюць не вельмі добра, вы думаеце: «Я павінен скарыстацца гэтым», у выніку чаго самі ствараеце сабе вялікі ціск. Джад выступіў нязвыкла дрэнна, але я быў шчаслівы, што гульня праходзіла ў тактычнай барацьбе*». «*Я стараюся знайсці форму на гэтым буйным турніры. У матчы са Стывенам у першым раўндзе я рабіў лепшыя брэйкі, але сёння я лепш кантраляваў белы шар. Калі я быў на этапе PTC у Германіі некалькі тыдняў таму, я заўважыў у сябе тэхнічную памылку і працаваў над яе выпраўленнем. Мне ўсё роўна, з кім гуляць далей, у любым выпадку матч будзе складаным*». «*Той стыль, у якім Джад гуляў на чэмпіянаце свету ў 2011, быў неверагодны, як і шары, якія ён забіваў. Я думаю, што ён можа рабіць тое, што рабіў там, і, забыўшыся на тактыку, заўсёды атакаваць, бо гэта, здаецца, яго натуральная гульня. Ён можа выйграць шмат турніраў у такім стылі. Калі б не Джон Хігінс, ён бы тады заваяваў тытул чэмпіёна свету. Толькі Джон мог яго спыніць*». —Грэм Дот | Пасля амаль 10-хвіліннай пазіцыйнай барацьбы ў пачатку матча Джад спрабаваў згуляць плант, але памыліўся і пакінуў пазіцыю для атакі апаненту, які выйшаў наперад з лікам 28:0 і правёў няўдалы ўдар па наступнаму чырвонаму пры гульні з шара з дапамогай павука. Трамп адказаў 14-цю ачкамі, пасля чаго памыліўся на прамым ружовым, а Грэм Дот набраў яшчэ 30 балаў, згуляўшы фрэйм-бол, і ў выдатным стылі забіў яшчэ адзін чырвоны, пракаціўшы яго па борце, пасля спробы праціўніка паставіць снукер. Пасля памылкі англічаніна пры адыгрышы Дот пачаў атаку і набраў 17 балаў, а пазней, калі Трамп памыліўся на нескладаным чырвоным з сярэдняй дыстанцыі, зноў атрымаў пазіцыю для брэйка і давёў сваю перавагу да ліку 52:3, недарэзаўшы пасля гэтага чырвоны шар у сярэднюю лузу. Атрымаўшы пазіцыю, Джад зрабіў падыход у 21 ачко, услед за чым рушыла серыя грубых узаемных памылак абодвух гульцоў, але Грэм праводзіў выдатныя дальнія ўдары, адным з якіх забіў жоўты шар, які быў фрэйм-болам, пасля чаго праціўнік забіў зялёны і паставіў снукер на рудым, вымусіўшы Дота памыліцца, і адрыў шатландца скараціўся да 21 бала пры 22 на стале. Пасля гэтага 35-гадовы Грэм Дот паставіў добры снукер, які вымусіў Трампа пакінуць руды шар у адкрытай пазіцыі, і чарговы дальні ўдар прынёс чэмпіёну свету 2006 года перавагу ў 25 ачкоў пры 18 на стале. 23-гадовы снукерыст з Англіі знайшоў яшчэ адзін снукер на сінім шары, атрымаўшы яшчэ 5 штрафных балаў, пасля чаго забіў сіні, але пасля яго доўгіх спроб паставіць снукер на ружовым шары Грэм выканаў паспяховы дальні ўдар і падвоіў лік у паядынку — 2:0. Чарга памылак працягвалася і ў трэцяй партыі, і пасля некалькіх кароткіх падыходаў другі сеяны пачаў атаку дальнім ударам пры ліку 14:11 і выканаў серыю ў 47 ачкоў, а пазней зноў атрымаў шанец пасля таго, як яго апанент памыліўся пры гульні з рэстам, пакінуўшы чырвоны каля лузы, і набраў яшчэ 36 балаў, скараціўшы адставанне да аднаго фрэйма — 1:2. Пры ліку 5:0 у чацвёртай партыі Джад Трамп пакінуў біток у скупнасці чырвоных шароў пры выхадзе з снукера, пасля чаго 12-ы нумар рэйтынгу набраў 14 ачкоў, а пазней забіў чырвоны дальнім ударам і правёў яшчэ адзін брэйк, 36 балаў, пакінуўшы 6 чырвоных на стале. Пры ліку 6:50 пасля няўдалай спробы Дота забіць дальні шар фіналіст чэмпіянату свету 2011 года пачаў атаку, але, набраўшы толькі 6 ачкоў, памыліўся пры гульне чырвонга ў бліжні вугал і дазволіў праціўніку аформіць пераможны падыход у 22 балы, зрабіўшы лік 3:1 да перапынку. Пасля няўдалага адыгрышу Джада ў пачатку пятага фрэйма Дот атрымаў магчымасць павесці атаку і зрабіў падыход у 34 ачкі, а ў выніку тактычнай барацьбы зноў апынуўся на серыі пасля таго, як апанент пакінуў чырвоны шар каля вуглвой лузы, і набраў яшчэ 32 балы, пакінуўшы 67 ачкоў на стале. Неўзабаве Трамп павёў атаку пасля неахайнага ўдару шатландскага снукерыста, але, забіўшы два чырвоныя і два чорныя шары, памыліўся на простым чырвоным, недакаціўшы яго да лузы, пасля чаго Грэм набраў 11 балаў і адарваўся ад праціўніка на тры фрэймы. Шатландскі спартсмен не пракантраляваў біток, які ўпаў у лузу пры адыгрышы, пасля першага ўдару ў шостай партыі, але Джад дрэнна адыграўся і дазволіў апаненту павесці атаку дальнім ударам і аформіць першую паўсоценную серыю ў матчы, 54 ачкі, пасля чаго Дот памыліўся на прамым чырвоным, пакінуўшы яго каля бліжняй лузы. Яго праціўнік забіў чырвоны шар, зрабіўшы спліт і канчаткова раскрыўшы пазіцыю, аднак адразу ж памыліўся на зялёным шары, пасля чаго Грэм Дот здзейсніў пераможны падыход у 29 балаў і павялічыў адрыў да ліку 5:1. Пры ліку 1:6 у сёмым фрэйме Трамп спрабаваў згуляць чырвоны шар у дальнюю лузу, але памыліўся і ўжо не падыходзіў да стала ў гэтым паядынку, бо яго праціўнік выканаў цудоўны клірэнс у 111 балаў (відэа), які стаў першым і адзіным сэнчуры-брэйкам у матчы, і аформіў фінальны лік 6:1 у паядынку. Такім чынам, снукерыст з Шатландыі, які перамог на чэмпіянаце свету і дайшоў да паўфіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі ў 2006 годзе, упершыню ў сваёй кар'еры выйшаў у паўфінал турніру Мастэрс на пераможцу сустрэчы Марка Сэлбі і Марка Уільямса. | | | --- | | ***18 студзеня, 13.00*. Рэферы: Тэры Камільеры** | | **Грэм Дот (12)**Сцяг Шатландыі Шатландыя | **6**-1 | Джад Трамп (2)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | 12 | Сусветны рэйтынг | **2** | | 2 | Перамогі на прафесійных турнірах | **9** | | 2 | Рэйтынгавыя турніры | **3** | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 0 | Колькасць тытулаў | 0 | | **11** | Колькасць удзелаў | 3 | | **15** | Колькасць згуляных матчаў | 5 | | **5** | Колькасць выйграных матчаў | 3 | | 5 | Колькасць соценных серый | **6** | | 116 | Найвышэйшая серыя | **140** | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | 2 (0; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **4** (**2**; 0) | | 18 (9; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **25** (**18**; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Шанхай Мастэрс 2012 | 1/4 фіналу | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 4:**5** | Сцяг Англіі **Джад Трамп** | | Чэмпіянат свету 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 5:**13** | Сцяг Англіі **Джад Трамп** | | ЕPTC 2010/2011 – Этап 5, снукер | 1/8 фіналу | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | **4**:0 | Сцяг Англіі Джад Трамп | | PTC 2010/2011 – Этап 6, снукер | 1/16 фіналу | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | **4**:1 | Сцяг Англіі Джад Трамп | | Championship League 2009 | Група 7 - 1/2 фіналу | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 0:**3** | Сцяг Англіі **Джад Трамп** | | Championship League 2009 | Група 7 - ГР | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 1:**3** | Сцяг Англіі **Джад Трамп** | | | **66**-14, **65**-44, 11-**97**, **72**-12, **77**-16, **83**-5 (**54**), **117**-1 (**111**) | | **Соценныя серыі: Дот**: 111 | #### Сцяг Англіі Марк Сэлбі — Сцяг Уэльса Марк Уільямс Апошнім чвэрцьфінальным паядынкам Мастэрс 2013 стала сустрэча двухразовых чэмпіёнаў турніру Марка Сэлбі і Марка Уільямса, абодва з якіх здзейснілі эфектныя камбэкі ў сваіх першых матчах на спаборніцтве. Снукерысты 11 разоў гулялі паміж сабой, і ў сямі выпадках выйграваў валійскі спартовец, уключаючы 4 рэйтынгавыя перамогі на чэмпіянаце Вялікабрытаніі 1999 года (9:0), на чэмпіянаце свету 2006 года (13:8), на чэмпіянаце Вялікабрытаніі 2008 года (9:7) і ў фінале German Masters 2011 (9:7), але апошні раз Уільямс быў мацней за апанента ў групе пераможцаў турніру Championship League 2011 (3:1). Сэлбі ўпершыню перамог праціўніка ў 1/4 фіналу рэйтынгавага гранд-фіналу PTC 2011 (4:3), пасля чаго атрымаў 3 перамогі ва ўсіх матчах паміж апанентамі ў сезоне 2011/2012, уключаючы фінальны паядынак Шанхай Мастэрс 2011 (10:9). Англічанін, які пяць разоў прымаў удзел на Мастэрс і тры разы даходзіў да фіналу, меў найлепшы працэнт перамог на першынстве сярод усіх чвэрцьфіналістаў — 81,25%; двухразовы чэмпіён свету, які 4 разы даходзіў да паўфіналу на 16 папярэдніх турнірах, займаў другое месца па гэтаму паказчыку з 63,2% перамог, а таксама выйграў найбольшую колькасць матчаў у рамках Мастэрс сярод удзельнікаў і зарабіў найбольшую колькасць празавых грошай — £690,500.. | | | --- | | «*Дзіўная гульня. Я выйграваў 3:0, але мог і прайграваць з тым жа лікам. Я вельмі паважаю Марка. Сёння ён быў далёкі ад сваёй лепшай формы, і мы ўсе гэта ведаем. Марк вельмі шмат памыляўся, а я не чакаў гэтага, таму страціў канцэнтрацыю з трэцяга або чацвёртага фрэйма. Я не думаю, што выйграў гэты матч. Марк проста падараваў мне шмат фрэймаў, а я падабраў шматкі*». «*Я не здзіўлены, што Грэм прайшоў у паўфінал. Я нядаўна гуляў з ім у фінале этапа PTC у Германіі і выйграў з лікам 4:3. Ён былы чэмпіён свету і класны гулец, нас чакае цяжкі матч*». —Марк Сэлбі | Пасля доўгага тактычнага ўступу ў матчы пры ліку 13:3 Марк Уільямс паставіў снукер за руды шар і, калі біток аказаўся ў скупнасці чырвоных пасля ўдару Сэлбі, знайшоў гульню ў сярэднюю лузу і зрабіў выніковы падыход, набраўшы 24 ачкі і памыліўшыся пры спробе забіць сіні ў дальні кут, пасля чаго англічанін, які выйграў чэмпіянат Вялікабрытаніі за месяц да турніру, скараціў адставанне і пры ліку 11:38 і трох чырвоных зноў атрымаў атаку з-за памылкі апанента на рудым шары. Сэлбі забіў усе чырвоныя, набраўшы 16 балаў, а ў доўгай пазіцыйнай дуэлі за жоўты шар Уільямс атрымаў 8 штрафных ачкоў за кошт снукера, пасля чаго забіў першы каляровы шар дальнім ударам і павялічыў свой адрыў да ліку 48:27, а пазней паставіў цудоўны снукер і на зялёным шары, вымусіўшы апанента памыліцца і зрабіўшы лік 52:27 пры 25 ачках на стале. У працягу барацьбы за зялёны снукерыст з Лестэра паставіў праціўніку зваротны складаны снукер за ружовы шар, атрымаўшы 4 ачкі, пасля чаго забіў дальні зялёны і сабраў усе каляровыя шары, выдрапаўшы першую партыю, якая доўжылася 42 хвіліны. Валійскі снукерыст, які прайграў у першым раўндзе чэмпіянату Вялікабрытаніі ў снежні 2012, пачаў атаку дальнім ударам у другім фрэйме, але пры ліку 7:0 вырашыў гуляць складаны чорны і памыліўся, аддаўшы пазіцыю праціўніку, які выканаў брэйк у 28 ачкоў, пасля чаго быў вымушаны наносіць удар з чорнага шара і таксама дапусціў памылку, вярнуўшы магчымасць павесці серыю Уільямсу. Шосты сеяны турніру зраўняў лік у фрэйме да 28:28, пакінуўшы тры чырвоныя на стале, і быў вымушаны адыгрывацца з-за няўдалага выхаду, пасля чаго 29-гадовы Марк Сэлбі выдатным даблам забіў чырвоны шар і паставіў снукер за жоўты на болкернай лініі, які прынёс яму 8 балаў пасля дзвюх памылак праціўніка, а таксама магчымасць павесці атаку пасля аб'явы свабоднага шара. Ён набраў 9 ачкоў, а падчас пазіцыйнай барацьбы за апошні чырвоны 37-гадовы Уільямс паставіў складаны снукер, з якога Сэлбі выхадзіў ад трох бартоў і атрымаў фол, а таксама пакінуў апаненту магчымасць згуляць чырвоны ў сярэднюю лузу з кароткай дыстанцыі, пасля чаго валіец дапусціў фатальную памылку, перарэзаўшы шар, і яго праціўнік зачысціў стол да ружовага шара, падвоіўшы лік у паядынку — 2:0. | | | --- | | «*Гэта быў найгоршы матч на прафесійным узроўні ў маёй кар'еры. Я шмат памыляўся на простых шарах, і гэта было жахліва. Сэлбі гуляў жудасна, але разбіў мяне з лікам 6:1, было сорамна. Хацелася проста выкінуць свой кій у залу*». Пра трэніроўкі з Стывам Дэвісам: «*Насамрэч я б ніколі не апусціўся так нізка, каб «Самародак» трэніраваў мяне. І я не збіраюся адыходзіць ад снукера. Калі я гэта зраблю, вы будзеце апошнімі, каму я скажу*». —Марк Уільямс | Пасля шэрагу грубых памылак абодвух снукерыстаў у пачатку трэцяга фрэйма пры ліку 11:7 фіналіст чэмпіянату свету 2007 года выдатным даблам забіў чырвоны шар у сярэдзіну, але не пракаціў чорны шар па бліжняму борту і дазволіў апаненту, які павёў атаку і выканаў спліт пры ліку 15:12, аформіць серыю ў 48 ачкоў, пасля чаго Марк Уільямс недарэзаў чырвоны ў сярэднюю лузу і пакінуў праціўніку гульню ў супрацьлеглую. Сэлбі павёў зваротную атаку і скараціў адставанне да ліку 39:55, але не забіў апошні чырвоны ў левы бліжні кут, пасля чаго праціўнік забіў чырвоны шар, а пасля пазіцыйнай барацьбы за жоўты шар англічанін спрабаваў здзейсніць дальні ўдар у правую бліжнюю лузу і не забіў, але жоўты адляцеў ад губкі, ударыўся ў белы шар і заляцеў у левы дальні вугал, а пазней Марк Сэлбі атрымаў магчымасць згуляць дальні зялёны і выканаў клірэнс, павялічыўшы адрыў у паядынку да трох партый. Пасля дзвюх памылак Уільямса ў тактычнай барацьбе і пры ліку 10:0 лідар рэйтынгу атрымаў магчымасць павесці атаку і набраў 14 балаў, але не здолеў выканаць спліт і адыграўся, а пазней ён зноў пайшоў у атаку, забіўшы чырвоны шар у дальнюю лузу, але адразу прамазаў пры гульне рудога, пасля чаго снукерыст з Уэльса павёў брэйк і, набраўшы 27 балаў, памыліўся на нескладаным чырвоным. Сэлбі не атрымаў пазіцыю для атакі, але згуляў дабл у сярэднюю лузу і, павёўшы серыю, паўтарыў найвышэйшую серыю ў матчы, якую зрабіў яго апанент, 48 ачкоў, пайшоўшы на перапынак з упэўненай перавагай у ліку — 4:0. Пасля небяспечнага адыгрышу Марка Уільямса ў пачатку пятай партыі яго апанент знайшоў гульню ў сярэднюю лузу і правёў атаку ў 26 балаў, пасля чаго памыліўся пры пастаноўцы снукера і быў вымушаны сам гуляць з снукера, аддаўшы валійцу ў агульнай колькасці 12 штрафных ачкоў і дазволіўшы яму правесці атаку, якая стала брэйкам у 39 балаў, аднак Уільямс памыліўся пры гульне сіняга ў сярэдзіну пры ліку 51:27. Марк Сэлбі правёў два выніковыя падыходы і скараціў адставанне да ліку 47:51, пасля чаго няўдала адыграўся на апошнім жоўтым шары і дазволіў праціўніку забіць чатыры каляровыя шары і размачыць лік у матчы, выйграўшы сваю першую партыю. Пасля 10-хвіліннай тактычнай дуэлі ў пачатку наступнага фрэйма пры ліку 10:1 валійскі спартсмен пайшоў на складаны ўдар і пакінуў чырвоны шар каля вуглавой лузы, што дазволіла Сэлбі пачаць атаку і правесці найбуйнейшы брэйк у паядынку, 73 балы, зачысціўшы стол да апошняга сіняга і зрабіўшы лік у матчы 5:1. Пераможца Мастэрс у 2008 і 2010 гадах адкрыў лік у сёмай партыі паспяховым дальнім ударам, які дазволіў яму выканаць пачатковую серыю ў 31 бал, пасля чаго не забіў просты чорны з-за неабходнасці выканання спліта чырвоных і пакінуў біток у скопішчы шароў. Марк Уільямс знайшоў гульню ў правую сярэднюю лузу, але зрабіў няўдалы выхад і адразу памыліўся на зялёным шары, пасля чаго яго апанент таксама набраў толькі 3 ачкі, памыліўшыся на простым чырвоным, аднак пасля наступнага няўдалага ўдару валійскага снукерыста Сэлбі здзейсніў пераможны падыход да стала, набраўшы 30 ачкоў, і з лікам 6:1 аформіў перамогу ў паядынку. Такім чынам, англічанін у чацвёрты раз у кар'еры дайшоў да паўфіналу Мастэрс, не прайграўшы да гэтага ніводнага матча на стадыі 1/2 фіналу гэтага турніру. | | | --- | | ***18 студзеня, 19.00*. Рэферы: Леа Скальян** | | **Марк Сэлбі (3)**Сцяг Англіі Англія | **6**-1 | Марк Уільямс (6)Сцяг Уэльса Уэльс | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **1** | Сусветны рэйтынг | 7 | | 10 | Перамогі на прафесійных турнірах | **24** | | 3 | Рэйтынгавыя турніры | **18** | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 2 | Колькасць тытулаў | 2 | | 6 | Колькасць удзелаў | **17** | | 16 | Колькасць згуляных матчаў | **38** | | 13 | Колькасць выйграных матчаў | **24** | | 18 | Колькасць соценных серый | **19** | | **141** | Найвышэйшая серыя | 133 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | 4 (2; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **7** (**4**; 0) | | 47 (36; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **64** (**52**; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Championship League 2012 | Група 2 - ГР | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **3**:2 | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | | PTC 2011/2012 – Этап 11 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:0 | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | | Шанхай Мастэрс 2011 | Фінал | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **10**:9 | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | | Championship League 2011 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 1:**3** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Гранд-фінал PTC 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:3 | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | | German Masters 2011 | Фінал | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 7:**9** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Championship League 2011 | Група 1 - ГР | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 1:**3** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Прэм'ер-ліга 2010 | Групавы раўнд | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 2:**4** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2008 | 1/16 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 7:**9** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Чэмпіянат свету 2006 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 8:**13** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 1999 | 1/32 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 0:**9** | Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | | | **56**-52, **67**-32, **66**-56, **73**-27, 47-**71**, **74**-10 (**73**), **64**-1 | ### Паўфінальныя гульні #### Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан — Сцяг Англіі Шон Мёрфі Ніл Робертсан На сёмы гульнявы дзень у першым паўфінальным матчы Мастэрс 2013 сышліся леташнія фіналісты аўстраліец Ніл Робертсан і англічанін Шон Мёрфі, якія займалі пятае і чацвёртае месцы ў сусветным рэйтынгу адпаведна. Да гэтага 30-гадовыя спартсмены гулялі паміж сабой у 20 матчах, і 11 разоў мацней быў Робертсан, уключаючы фінальны паядынак Мастэрс 2012 года, дзе Ніл перамог з лікам 10:6. Пры гэтым, на матчах рэйтынгавага ўзроўню Шон перайграваў апанента 5 разоў з 8-мі, уключаючы паўфінальную гульню чэмпіянату свету 2009 (17:14) і чвэрцьфінал чэмпіянату Вялікабрытаніі 2010 (9:7), але ў дзвюх сустрэчах, якія адбыліся ў першай палове сезона 2012/2013, у рамках прэм'ер-лігі і ў паўфінальным паядынку International Championship 2012 перамогу атрымліваў аўтралійскі снукерыст — 4:2 і 9:5 адпаведна. Паводле вынікаў двух першых матчаў на турніры Робертсан меў цудоўны працэнт агульнай выніковасці, 92%, і добры працэнт паспяховых дальніх удараў, 74%, супраць паказчыкаў 88% і 52% у Шона Мёрфі адпаведна. Апроч таго, Ніл выканаў чатыры соценныя серыі, найвышэйшая з якіх была 111 ачкоў, а англічанін толькі адну — 130 балаў у першым матчы супраць Уолдэна. Аднак, Шон меў лепшы паказчык у паспяховых адыгрышах паводле вынікаў двух першых раўндаў — 80% супраць 68% аўстралійскага іграка. | | | --- | | «*Неверагоднае пачуццё — выйсці ў другі фінал запар і мець магчымасць абараняць свой тытул. У фінале трэба будзе выканаць шмат працы. У любым выпадку гэта будзе доўгі дзень і цяжкі матч, але я не хачу ўвязвацца ў доўгія абмены адыгрышамі ў фінальным матчы. На гэтым турніры я вельмі добра забіваў і выкарыстоўваў памылкі сваіх апанентаў. Пасля кожнай памылкі маіх праціўнікаў я рабіў добрыя брэйкі ў адказ, і, мабыць, гэта аказвала ціск на іх. Я зрабіў шмат соценных серый у кар'еры, але вядзенне брэйкаў часта не даводзіць да дабра, і я з усіх сіл стараюся не рабіць гэтага. Мне падабаецца, калі супраць мяне гуляюць у агрэсіўным стылі, адкрываюць шары пры адыгрышах і пакідаюць магчымасці для дальніх удараў, але я не пярэчу і супраць тактычнага снукера. Такое пачуццё, што снукерыстам складана скарыстацца нейкімі недахопамі ў маёй гульне*». Да гэтага ў трох снукерыстаў у гісторыі атрымлівалася абараніць тытул Мастэрс — Кліфа Торбурна, Стывена Хендры і Пола Хантэра: «*Я не буду гуляць заўтра з думкамі пра тое, што магу ўвайсці ў гісторыю, але было б выдатна далучыцца да гэтай невялікай групы. Я яшчэ не гуляў, калі Стывен Хендры дамінаваў у снукеры і выйграваў тытулы, але я памятаю перамогі Пола. Сваёй гульнёй ён прыцягнуў больш увагі да гэтага спорту, а таксама меў моцны характар і вельмі добра гуляў пад ціскам*». Пра аўстралйскія СМІ: «*Калі я прайграю фінал, то не атрымаю ніводнага слова ў газетах. Гэта трохі хвалюе мяне, але што я магу зрабіць? Адкрыты чэмпіянат Аўстраліі па тэнісе ў самым разгары, але Томіч вылецеў, і ў мяне ёсць хоць нейкія шанцы. Калі я выйграю заўтра з дзевяцю сэнчуры-брэйкамі запар, то, напэўна, атрымаю маленькую калонку. Я не дастаткова часта бываю дома, каб працаваць над развіццём снукера ў Аўстраліі. Калі я даю інтэрв'ю па радыё, мяне ўсё яшчэ пытаюць пра Эдзі* (Эдзі Чарльтан — былы аўстралійскі снукерыст, фіналіст двух чэмпіянатаў свету ў 1970-х) *і т.д.*». —Ніл Робертсан | Робертсан адкрыў лік у самым пачатку матча, пачаўшы атаку дальнім ударам і набраўшы 16 ачкоў, а пасля адыгрышаў снукерыст з графства Эсэкс, які дайшоў да фіналу чэмпіянату Вялікабрытаніі за месяц да Мастэрс, атрымаў магчымасць правесці зваротную атаку, але, забіўшы чырвоны шар з сярэдняй дыстанцыі, недарэзаў ружовы ў сярэдзіну і пакінуў пазіцыю, апаненту, які выканаў брэйк у 84 балы і пакінуў толькі адзін чырвоны шар, пакінуўшы за сабой стартавую партыю. Пасля памылкі аўстралійца пры гульне з рэстам у другім фрэйме Шон зрабіў серыю ў 48 ачкоў, але перарэзаў чырвоны шар у бліжні вугал, пасля чаго Ніл мог выканаць зваротны брэйк, але дапусціў грубую памылку пры гульне ружовага ў сярэдзіну і дазволіў праціўніку набраць яшчэ 24 бала і зраўняць лік у паядынку — 1:1. Ніл Робертсан пачаў атаку цудоўным дальнім ударам у трэцяй партыі, пасля чаго пры ліку 33:0 выканаў разбой скупнасці чырвоных, які дапамог яму ў выніку аформіць тотал-клірэнс у 132 ачкі і зноў выйсці наперад у паядынку. Ён спрабаваў забіць дальні чырвоны ў пачатку чацвёртай партыі, але памыліўся і пакінуў апаненту шар у дані вугал, забіўшы які, Мёрфі правёў серыю ў 45 ачкоў, пасля чаго памыліўся пры гульні з рэстам і нават закаціў белы шар у лузу, але зноў атрымаў атаку, калі яго сапернік не патрапіў у шар пры спробе згуляць вельмі тонка. Павёўшы ў ліку 72:4 пры 67 балах на стале, 4-ы нумар сусветнага рэйтынгу не забіў просты чырвоны ў бліжні вугал і пакінуў шанец адыграцца пры дапамозе снукераў праціўніку, які набраў 31 ачко на чатырох чырвоных і паставіў выдатны снукер за ружовы шар на апошнім чырвоным, атрымаўшы 4 балы пасля памылкі Шона пры выхадзе. Пры ліку 39:72 і 35 ачках на стале леташні пераможца Мастэрс забіў апошні чырвоны з чорным, аднак пасля жоўтага не зрабіў выхад на зялёны і адыграўся, паставіўшы другі каляровы шар за чорны, і Мёрфі зноў памыліўся пры выхадзе з снукера, закрануўшы самы дарагі шар, і аддаў апаненту яшчэ 7 штрафных балаў, а з другой спробы паспяхова выйшаў з снукера, аднак пакінуў зялёны на гульне ў сярэднюю лузу, дазволіўшы Робертсану здзейсніць клірэнс і зрабіць лік 3:1. | | | --- | | «*Гэта тое, што адбываецца, калі вы не выкарыстоўваеце вашыя шанцы супраць лепшых снукерыстаў у свеце. Ніл і Марк Сэлбі гуляюць так, як хочуць, таму зараз яны дамагаюцца выдатных вынікаў. Калі вы гуляеце не зусім у сваю гульню, вы прайграваеце. Я не стаміўся ў канцы матча, а проста збянтэжыўся. Я не кантраляваў белы шар, і гэта ўплывала і на маю атаку і на адыгрышы. З-за гэтага сёння я выглядаў трохі недарэчна*». —Шон Мёрфі | Пасля перапынку чэмпіён свету 2005 года выканаў некалькі паспяховых дальніх удараў і кароткіх атак, а пры ліку 0:12 Ніл памыліўся на дальнім чырвоным і зноў аддаў пазіцыю праціўніку, які выканаў брэйк у 41 ачко, але памыліўся на чорным. Пры ліку 56:7 Шон Мёрфі пайшоў на дальні ўдар і памыліўся, дазволіўшы апаненту пачаць атаку ўдарам у сярэднюю лузу і забіць астатнія чырвоныя і апошні жоўты шар, скараціўшы адставанне да 33:56, аднак на апошні зялёны аўстралійскі спартсмен не выйшаў і адыгрываўся, пасля чаго англічанін выканаў няўдалы адыгрыш і пакінуў зялёны шар каля лузы, і Робертсан забіў яго, але біток закаціўся ў супрацьлеглую лузу і яго адставанне склала 27 балаў пры 25 на стале. Шон забіў зялёны з сектара D, павялічыўшы адрыў да 30 ачкоў, пасля чаго чэмпіён свету 2010 года забіў руды шар і паставіў снукер на сінім, атрымаўшы 5 штрафных ачкоў пасля памылкі апанента, а пасля забіў сіні і спрабаваў паставіць снукер на перадапошнім каляровым шары, аднак Мёрфі шыкоўным ударам забіў ружовы і скончыў доўгі 39-хвілінны фрэйм, скараціўшы адставанне да аднаго ачка — 2:3. Брытанец пачаў атаку ў самым пачатку шостай партыі, забіўшы дальні чырвоны і павёўшы серыю, аднак пры ліку 43:0 памыліўся пры ўдары з рэстам і пакінуў раскрытую пазіцыю праціўніку, які павёў зваротны брэйк і, забіўшы пры ліку 52:43 апошні чырвоны выдатным ударам і сарваўшы апладысменты, здзейсніў клірэнс у 85 ачкоў і вярнуў сабе перавагу ў два фрэймы. У сёмай партыі ўзнікла патавая сітуацыя пры ліку 4:0 на карысць Шона і праціўнікі пагадзіліся на яе перагулёўку, у пачатку якой Мёрфі забіў дальні чырвоны, але адразу памыліўся на чорным шары і пакінуў пазіцыю апаненту, які выканаў чарговы клірэнс у 127 балаў і зрабіў лік 5:2 на сваю карысць. У восьмым фрэйме Ніл памыліўся падчас тактычнай барацьбы, аддаўшы апаненту 4 ачкі, а пазней атакаваў і не забіў чырвоны ў сярэдзіну, пакінуўшы Шону пазіцыю для брэйка. Англійскі снукерыст набраў 31 ачко, але не давёў біток да выхаду на чорны і быў вымушаны адыгрывацца, а пры ліку 1:35 яго апанент пачаў атаку, але, набраўшы 5 балаў, памыліўся пры гульні чырвонага ў бліжні вугал, пасля чаго Мёрфі павёў яшчэ адну серыю і набраў 21 ачко, зрабіўшы лік 56:6 і пакінуўшы на стале 59 ачкоў. Шон памыліўся на дальнім удары, дазволіўшы Нілу набраць 16 балаў у падыходзе, а пазней няўдала выканаў адыгрыш, пакінуўшы чырвоны шар каля сярэдняй лузы, і аўстраліец выканаў яшчэ адзін падыход, набраўшы 13 ачкоў і скараціўшы адставанне ў фрэйме да ліку 35:56, пасля чаго дапусціў памылку пры гульні апошняга жоўтага ў дальнюю лузу. Услед за гэтым рушыла цэлая чарада памылак на жоўтым шары: спачатку снукерысты па чарзе не забілі жоўты ў левую сярэднюю лузу, а пасля Шон памыліўся і пры гульне ў левы дальні вугал, дазволіўшы Робертсану нарэшце забіць жоўты ў правую сярэднюю лузу і, зачысціўшы ўсе каляровыя шары, якія стаялі на сваіх пазнаках, перамагчы ў восьмым фрэйме з лікам 62:56 і ў матчы з лікам 6:2. Такім чынам, аўстралійскі снукерыст у другі раз запар выйшаў у фінал найбуйнейшага запрашальнага снукернага спаборніцтва і меў магчымасць стаць чацвёртым снукерыстам у гісторыі, якому ўдалося абараніць тытул Мастэрс. | | | --- | | ***19 студзеня, 13.00*. Рэферы: Ян Вярхаас** | | **Ніл Робертсан (1)**Сцяг Аўстраліі Аўстралія | **6**–2 | Шон Мёрфі (5)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | 5 | Сусветны рэйтынг | **4** | | **12** | Перамогі на прафесійных турнірах | 10 | | **6** | Рэйтынгавыя турніры | 4 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | **1** | Колькасць тытулаў | 0 | | **8** | Колькасць удзелаў | 9 | | 15 | Колькасць згуляных матчаў | **18** | | 9 | Колькасць выйграных матчаў | **10** | | **16** | Колькасць соценных серый | 13 | | **140** | Найвышэйшая серыя | 139 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **11** (3; **1**) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 9 (**5**; 0) | | **96** (55; **10**) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 93 (**62**; 6) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | International Championship 2012 | 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **9**:5 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Прэм'ер-ліга 2012 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:2 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Championship League 2012 | Група пераможцаў - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Мастэрс 2012 | Фінал | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **10**:6 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Championship League 2012 | Група 2 - ГР | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:2 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Прэм'ер-ліга 2011 | Этап 7 - 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:1 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | PTC 2011/2012 – Этап 6 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:3 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Championship League 2011 | Група 2 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2010 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 7:**9** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Прэм'ер-ліга 2010 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **4**:2 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Power Snooker 2010 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 274:**311** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Прэм'ер-ліга 2009 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**4** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Чэмпіянат свету 2009 | 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 14:**17** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 2009 | 1/8 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 1:**5** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Цзянсу Класік 2008 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **2**:1 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Трафей Паўночнай Ірландыі 2006 | 1/8 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 4:**5** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2005 | 1/8 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **9**:8 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Трафей Паўночнай Ірландыі 2005 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **5**:4 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2004 | 1/32 фіналу | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **9**:8 | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 1998 | 1/96 фіналу (квал.) | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**5** | Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | 1. ↑ У матчах Power Snooker адсутнічала дзяленне на фрэймы і лічыўся сумарны лік. | | **100**-1 (**84**), 10-**72**, **132**-0 (**132**), **81**-72, 47-**69**, **85**-43 (**85**), **127**-1 (**127**), **62**-56 | | **Соценныя серыі: Робертсан**: 132, 127 | #### Сцяг Англіі Марк Сэлбі — Сцяг Шатландыі Грэм Дот Праціўнік Ніла Робертсана па фіналу вызначаўся ў матчы вячэрняй сесіі сёмага гульнявога дня паміж Маркам Сэлбі, лідарам сусветнага рэйтынгу і пераможцам першага турніру Трайной кароны ў сезоне, і 12-м сеяным спаборніцтва Грэмам Дотам, які ўпершыню дайшоў да паўфіналу Мастэрс. Снукерысты 14 разоў перасякаліся паміж сабой раней, і 10 разоў перамогу атрымліваў Сэлбі, уключаючы абодва матчы ў сезоне 2012/2013: на чэмпіянаце свету па снукеры з шасцю чырвонымі шарамі (6:3) і ў фінале адкрытага чэмпіянату Мюнхена за тыдзень да Мастэрс (4:3). На рэйтынгавым узроўні англічанін перамагаў Дота чатыры разы з сямі паядынкаў, уключаючы тры апошнія рэйтынгавыя матчы, а таксама гульню другога раўнда чэмпіянату свету 2009 года (13:10). У сваю чаргу Грэм Дот быў мацней за праціўніка ў паўфінале чэмпіянату свету 2010 года (17:14), калі выйшаў у свой трэці фінал найбуйнейшага снукернага спаборніцтва. Паводле вынікаў двух першых матчаў на турніры апаненты мелі амаль роўныя паказчыкі агульнай выніковасці і паспяховых дальніх удараў з невялікай перавагай Марка Сэлбі ў абодвух крытэрыях — 88% сураць 86% і 56% супраць 53% адпаведна. Аднак Грэм быў больш паспяховым пры адыгрышах, меўшы 83% паспяховых абарончых удараў супраць 73% у Сэлбі. У чвэрцьфінальным матчы супраць Трампа шатландзец зрабіў сваю першую і адзіную на Мастэрс 2013 соценную серыю; Сэлбі не выканаў ніводнага сэнчуры-брэйка ў першых двух паядынках першынства. | | | --- | | «*Я дрэнна спаў мінулай ноччу,а перад матчам выпіў баначку «Рэд Бул», але па-ранейшаму адчуваў стомленасць. Я беспаспяхова спрабаваў сканцэнтравацца і адчуваў дыскамфорт. Чым больш я стараўся засяродзіцца, тым больш выбіваўся з сіл. Звычайна, калі я прайграваю з лікам 1:4, я адчуваю, што магу выйграць, але не сёння. Грэм выдатна гуляў да перапынку, але потым яго снукер быў няякасным*». «*Спадзяюся, заўтра я буду свяжэй. Будзе цяжка, супраць Ніла прыйдзецца гуляць у 10 разоў лепш. І калі мне ўдасца прыйсці ў сябе і паспаць — гэта будзе выдатны матч. Я пастараюся атрымліваць асалоду ад фінальнай гульні. Я не атрымліваў асалоду ад таго, што было сёння ўвечары*». —Марк Сэлбі | Марк дапускаў памылкі ў пачатку паядынку, у той час як яго апанент гуляў трапна, выканаўшы два выніковыя падыходы, а пры ліку 18:0 паставіў выдатны снукер за руды шар, які стаяў побач з левай дальняй лузай, атрымаўшы 4 штрафныя ачкі пасля памылкі англічаніна і пазіцыю для атакі, якая дазволіла яму правесці серыю ў 29 балаў і зрабіць лік у першым фрэйме 51:0. Пасля гэтага 29-гадовы Сэлбі паставіў выдатны снукер за жоўты шар, вымусіўшы праціўніка пакінуць чырвоныя шары на гульні пасля выхаду, і павёў зваротную атаку, выканаўшы выдатную серыю ў 54 балы і зачысціўшы стол да апошняга шара, але агаломшыў гледачоў памылкай пры гульне простага чорнага шара саз сваёй пазнакі і аддаў партыю, пакінуўшы шар каля лузы. Пасля першага ўдару Грэма ў другім фрэйме біток упаў у лузу, а таксама на гульне застаўся чырвоны шар для пачатку атакі, што дазволіла лідару сусветнага рэйтынгу аформіць серыю ў 79 ачкоў, пакінуўшы чатыры чырвоных на стале, і зраўняў лік — 1:1. У пачатку трэцяй партыі шатландскі снукерыст выканаў цудоўны дабл у сярэднюю лузу, які дазволіў яму пачаць атаку, і аформіў першы сэнчуры ў матчы, 111 ачкоў, зачысціўшы стол да апошняга сіняга шара. Пасля адыгрышаў і некалькіх няўдалых спроб пачаць атаку ў пачатку чацвёртага фрэйма Марк Сэлбі спрабаваў забіць шар у сярэднюю лузу, але памыліўся і даў магчымасць пачаць атаку апаненту, які правёў яшчэ адзін пераможны брэйк, 75 ачкоў, пакінуўшы толькі два чырвоных на стале, і павялічыў адрыў у паядынку да дзвюх партый — 3:1. Пры ліку 1:8 у пачатку пятага фрэйма Дот, паказчык выніковасці якога перавышаў 90%, паставіў выдатны снукер за сіні шар, які стаяў каля правай дальняй лузы і атрымаў 4 штрафныя балы пасля памылкі апанента, а таксама пазіцыю для атакі, якая дазволіла яму набраць 24 ачкі. а пазней пры ліку 29:9 ён зноў атрымаў чырвоны шар на гульне пасля няўдалага адыгрыша праціўніка і павялічыў адрыў у партыі да 42 балаў пры 6 чырвоных на стале. Пры ліку 51:9 35-гадовы шатландзец выканаў шыкоўную рэзку, забіўшы дальні чырвоны ў бліжні левы вугал, але біток заляцеў у дальнюю левую лузу, пасля чаго пераможца чэмпіянату Вялікабрытаніі атрымаў 4 бала і дальнім ударам з сектара D пачаў атаку, набраўшы 20 ачкоў і пакінуўшы два чырвоныя на стале. Грэм дапускаў памылкі пры адыгрышах і аддаў праціўніку апошнія чырвоныя шары, пасля якіх Марк не забіваў каляровыя, а, калі ён памыліўся пры гульне рудога шара, чэмпіён свету 2006 года атрымаў магчымасць забіць апошні жоўты і набраў 9 балаў за жоўты, зялёны і руды шары, пакінуўшы на стале 18 ачкоў пры ліку 60:35 на сваю карысць. Сэлбі ўдалося паставіць апаненту снукер на трох шарах і атрымаць 5 штрафных ачкоў, пасля чаго ён забіў сіні, але не здолеў паставіць снукер на ружовым, бо перадапошні каляровы шар дастаўся Грэму Доту, які забіў яго дальнім ударам і пакінуў за сабой пяты фрэйм, які доўжыўся больш за 35 хвілін. | | | --- | | «*Памылка на чорным, напэўна, каштавала мне перамогі ў матчы. Калі б я забіў чорны і выйшаў наперад з лікам 5:1, я б не прайграў, але пасля гэтага гульня стала сумнай да слёз*». «*Гэта быў нейкі кашмар. Я не ведаю статыстыку, але здаецца, што мой навышэйшы брэйк быў каля 12 балаў. Я проста не мог патрапіць у шары. Альбо чырвоны быў закрыты, чорны быў закрыты, ружовы быў закрыты. У такой гульне мне складана сканцэнтравацца*». «*Марк несумненна найлепшы ў свеце ў такіх фрэймах, але я не магу так гуляць. Я не думаю, што сёння была добрая рэклама для снукера. Гэта толькі маё асабістае меркаванне. Я не люблю прымаць удзел у матчах, калі шмат гледачоў пакідаюць арэну падчас гульні. Я не магу вінаваціць Марка, у яго такі стыль гульні*». «*У адной з партый я вырашыў проста разбіць шары. Нават у апошнім фрэйме я пайшоў на дальні чырвоны шар, які б ніколі не гуляў у іншым матчы, але я проста не хацеў зноў увязвацца ў абарончую гульню*». —Грэм Дот | Трохразовы фіналіст Мастэрс атрымаў атаку ў пачатку шостай партыі, але, набраўшы 11 балаў, памыліўся на чорным шары з кропкі, аднак адразу зноў атрымаў пазіцыю пасля памылкі праціўніка і павялічыў адрыў да ліку 22:0. 12-ы нумар рэйтынгу забіў дальні чырвоны, пасля чаго набраў 16 ачкоў, але перарэзаў складаны чырвоны шар і дазволіў Сэлбі выканаць яшчэ два выніковыя падыходы, пасля якіх лік стаў 40:16 на карысць англічаніна пры трох чырвоных на стале, аднак Грэм забіў чырвоны з сінім, паставіў выдатны снукер за чорны шар, зарабіўшы 4 штрафныя ачкі пасля памылкі апанента, і, зноў атрымаўшы атаку, здзейсніў серыю ў 17 балаў, выйшаўшы наперад у ліку 43:40 пры чатырох апошніх каляровых на стале. Пасля памылкі Дота на рудым шары Марк забіў яго ў дальні вугал і зрэзаў сіні ў сярэдзіну, аднак няўпэўнена выйшаў на ружовы і не забіў яго, пакінуўшы каля лузы, пасля чаго шатландзец адправіў яго ў дальні кут, але пры ліку 49:49 ня вельмі ўдала выйшаў на апошні чорны, які стаяў на сваёй пазнацы, і памыліўся, пакінуўшы шар каля левай бліжняй лузы і магчымасць праціўніку забіць просты чорны шар і скараціць адставанне да двух фрэймаў — 2:4. Марк цудоўна забіў дальні чырвоны ў самым пачатку наступнай партыі і зрабіў брэйк у 28 балаў, але страціў пазіцыю і паклаў пачатак тактычнага супрацьстаяння, пасля 15 хвілін якога снукерыст з Шатландыі памыліўся пры дальнім удары і дазволіў апаненту пачаць яшчэ адну атаку, а Марк Сэлбі набраў толькі 7 ачкоў і памыліўся пры гульне сіняга ў сярэднюю лузу, пакінуўшы праціўніку шанец на зваротны падыход. Грэм зрабіў серыю ў 12 балаў і адыграўся, а ў выніку наступнай доўгай пазіцыйнай дуэлі англічанін атрымаў дальні шар пры ліку 38:12 і набраў яшчэ 9 ачкоў, пакінуўшы два чырвоных на стале, і, такім чынам, наступны чырвоны шар пасля памылкі Дота стаў для яго фрэйм-болам. Пры ліку 12:52 і адным чырвоным на стале шатладзец выйшаў да стала, каб паспрабаваць вымусіць апанента памыліцца, і атрымаў 4 штрафныя ачкі, дзякуючы снукеру, але пазней выпадкова забіў апошні чырвоны, а пазней згуляў жоўты і зялёны шары, аднак на 51-й хвіліне сёмай партыі Сэлбі забіў дальні руды шар і скараціў адставанне ў матчы да ліку 3:4. У пачатку восьмага фрэйма Марк знайшоў атаку ў дальні вугал і выканаў выдатны ўдар, пасля чаго набраў 17 балаў у падыходзе і зрабіў адыгрыш, а неўзабаве зноў забіў дальні чырвоны і павялічыў адрыў да ліку 29:0. Пазней Грэм памыліўся пры выхадзе з снукера і пакінуў атаку праціўніку, дазволіўшы яму зрабіць лік 41:0, пасля чаго разбіў скупнасць чырвоных і даў Марку магчымасць пачаць пераможную серыю ў 30 балаў і, выйграўшы трэцюю партыю запар, зраўняць лік у паядынку. Пры ліку 6:1 у дзявятым фрэйме Дот паставіў апаненту вельмі складаны снукер і атрымаў 18 штрафных ачкоў у выніку чатырох памылак Сэлбі, а пазней пры ліку 33:2 шатландскі спартсмен памыліўся пры гульні чырвонага шара з рэстам і, раскрыўшы пазіцыю, аддаў атаку апаненту, які здзейсніў брэйк у 53 ачкі, пакінуўшы адзін чырвоны на стале. Грэм забіў апошні чырвоны з рудым, але пасля забітага ім апошняга жоўтага ў лузу ўпаў белы шар, і Марк Сэлбі забіў два першыя каляровыя шары, уключаючы зялёны фрэйм-бол, і зрабіў лік 64:38 пры 22 ачках на стале, аднак яго праціўнік хутка здолеў паставіць снукер і атрымаць 4 ачкі пасля памылкі англійскага снукерыста. Пасля няўдалага адыгрыша Дота на апошнім рудым шары застаўся каля дальняй левай лузы, і Марк мог згуляць яго з сярэдняй дыстанцыі, але дапусціў недаравальную памылку, пасля якой руды шар прыляцеў да бліжняй правай лузы, што дазволіла Грэму забіць усе каляровыя на стале і, зраўняўшы лік у фрэйме, 64:64, дамагчыся перагулёўкі на чорным шары. Пасля некалькіх абарончых удараў Сэлбі памыліўся пры спробе згуляць дадатковы шар, які стаяў на болкернай лініі ў дальні кут і пакінуў чорны каля лузы, а яго апанент забіў яго і зноў выйшаў наперад у паядынку — 5:4. Пасля памылкі шатландца на старце дзясятай партыі Марк атрымаў магчымасць забіць чырвоны ў бліжнюю правую лузу і набраў 25 балаў, пасля чаго пры ліку 4:25 Дот дальнім ударам згуляў цудоўны плант і раскрыў пазіцыю, выканаўшы спліт скупнасці чырвоных, але адразу памыліўся пры гульне рудога шара ў сярэднюю лузу, а снукерыст з Лестэра атрымаў зручную пазіцыю і выканаў брэйк у 65 ачкоў, зноў зраўняўшыся з апанентам і перавёўшы паядынак у вырашальны фрэйм. Грэм Дот дапусціў дзве грубыя памылкі ў пачатку адзінаццатай партыі і пакінуў праціўніку атаку ў левы бліжні кут, пасля чаго Марк аформіў яшчэ адзну паўсоценную серыю, 53 бала, і пакінуў на стале 67 ачкоў пры ліку 60:1, а пазней пасля памылкі апанента згуляў плант, забіўшы фрэйм-бол. Шатландскі снукерыст спрабаваў адыграцца, але пасля забітага чырвонага памыліўся на простым ружовым, у выніку чаго другі паўфінальны паядынак, які доўжыўся больш за чатыры з паловай гадзіны, быў скончаны перамогай Марка Сэлбі, які выйграў пяць з шасці апошніх фрэймаў матча, зрабіўшы лік 6:5, і ў чацвёрты раз у кар'еры выйшаў у фінал турніру Мастэрс. | | | --- | | ***19 студзеня, 19.00*. Рэферы: Леа Скальян** | | **Марк Сэлбі (3)**Сцяг Англіі Англія | **6**-5 | Грэм Дот (12)Сцяг Шатландыі Шатландыя | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | **1** | Сусветны рэйтынг | 12 | | **10** | Перамогі на прафесійных турнірах | 2 | | **3** | Рэйтынгавыя турніры | 2 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 2 | Колькасць тытулаў | 0 | | 6 | Колькасць удзелаў | **11** | | **17** | Колькасць згуляных матчаў | 16 | | **14** | Колькасць выйграных матчаў | 6 | | **18** | Колькасць соценных серый | 6 | | **141** | Найвышэйшая серыя | 116 | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | **10** (**4**; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 4 (3; 0) | | **74** (**48**; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 58 (47; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | ЕТ PTC 2012/2013 – Этап 6 | Фінал | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:3 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Чэмпіянат свету з шасцю чырвонымі шарамі 2012 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **6**:3 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | German Masters 2012 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:3 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | PTC 2011/2012 – Этап 11 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 0:**4** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | PTC 2011/2012 – Этап 8 | 1/32 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:0 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Усі Класік 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:0 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2011 | 1/4 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **5**:3 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | German Masters 2011 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **6**:4 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Championship League 2011 | Група 1 - ГР | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **3**:1 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | PTC 2010/2011 – Этап 3 | 1/32 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **4**:0 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Чэмпіянат свету 2010 | 1/2 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 14:**17** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | Чэмпіянат свету 2009 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **13**:10 | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | | Адкрыты чэмпіянат Кітая 2009 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 1:**5** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | Трафей Паўночнай Ірландыі 2006 | 1/8 фіналу | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | 4:**5** | Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | | | 54-**58** (**54** *Сэлбі*), **83**-0 (**79**), 0-**111** (**111**), 0-**79** (**75**), 45-**66**, **56**-49, **56**-28, **71**-0, 64-**71** (**53** *Сэлбі*), **90**-5 (**65**), **62**-2 (**53**) | | **Соценныя серыі: Дот**: 111 | ### Фінальная гульня #### Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан — Сцяг Англіі Марк Сэлбі Пераможца турніру Марк Сэлбі 20 студзеня ў Аляксандра-палацы прайшоў фінальны матч турніру Мастэрс паміж леташнім пераможцам турніру аўстралійцам Нілам Робертсанам і двухразовым чэмпіёнам Маркам Сэлбі з Англіі. На коне гэтага матчу да 10 перамог быў прыз у £175,000. Гульня складалася з двух сесій. Снукерысты да гэтага 11 разоў гулялі паміж сабой, аднойчы згуляўшы ўнічыю, і ў 8 выпадках перамогу атрымліваў Сэлбі, уключаючы перамогі ў дзвюх адзіных рэйтынгавых гульнях: на адкрытым чэмпіянаце Уэльса ў 2006 (5:3) і ў чвэрцьфінале чэмпіянату Вялікабрытаніі 2012 (6:4), які быў апошняй сустрэчай спартсменаў. Робертсан толькі два разы быў мацней за Сэлбі, уключаючы адзін з двух паядынкаў у сезоне 2012/2013: у рамках прэм'ер-лігі аўстралійскі снукерыст перайграў апанента з лікам 5:1. Выйшаўшы ў фінальны паядынак турніру ў другі раз запар, Ніл меў магчымасць стаць чацвёртым гульцом у гісторыі, які здолеў абараніць тытул Мастэрс, пасля Кліфа Торбурна (1985—1986), Стывена Хендры (1989—1993) і Пола Хантэра (2001—2002). У сваю чаргу Марк Сэлбі, пераможца розыгрышаў 2008 і 2010 гадоў, мог стаць шостым снукерыстам у гісторыі пасля Кліфа Торбурна, Стывена Хендры, Стыва Дэвіса, Пола Хантэра і Роні О’Салівана, якія больш за два разы выйгравалі Мастэрс. Англічанін не прайграў ніводнага афіцыйнага матча з сярэдзіны лістапада, калі саступіў Джэку Лісоўскі на турніры серыі PTC у Балгарыі. Робертсан меў лепшыя за апанента паказчыкі выніковасці і дальніх удараў паводле вынікаў першых трох матчаў — 92% і 72% адпаведна супраць 87% і 53% у Марка Сэлбі, а таксама выканаў 6 соценных серый на шляху да фіналу у той час, як найвышэйшым брэйкам Марка на турніры заставалася серыя ў 86 балаў. У сваю чаргу снукерыст з Англіі меў лепшы працэнт паспяховых адыгрышаў — 76% супраць 70% у праціўніка. ##### Дзённая сесія | | | --- | | «*Я выйграў чэмпіянат Вялікабрытаніі і ўсе казалі, што я выгрыз гэтую перамогу, прыехаўшы сюды, мне таксама прыйшлося пазмагацца ў стартавых матчах, але я рады, што добра згуляў у вялікім фінале. Прыемна згуляць добра для разнастайнасці, пры чым зрабіць гэта на вялікай арэне Мастэрс. Відавочна, я маю шанцы выйграць «Трайную карону», і, вядома, я буду рабіць усё для гэтага*». «*Кожны раз, калі мы гуляем на арэне з адным сталом, ёсць пачуццё фінальнага матча. Тут у Лондане заўсёды выдатная публіка, яна дапамагае вам дэманстраваць добрую гульню. Да фіналу Ніл лічыўся гульцом турніру, і я ведаў, што павінен атакаваць, каб перайграць снукерыста такога ўзроўню. Мне ўдавалася гэта ў першай сесіі, але ў канцы я стаміўся. Увечары я адчуваў бадзёрасць, але Ніл даганяў мяне. На шчасце я меў салідную перавагу, каб не саступіць*». «*Проста неверагодна. Некалькі месяцаў назад у мяне была траўма шыі, і я не ведаў, калі зноў выйду да стала. А зараз я выйграў чэмпіянат Вялікабрытаніі і Мастэрс. Дзякуй маёй выдатнай камандзе, якая дапамагла мне справіцца з усімі цяжкасцямі*». —Марк Сэлбі | Пры ліку 5:6 у першай партыі Ніл Робертсан пачаў атаку, забіўшы чырвоны, руды і чырвоны шары, пасля чаго вырашыў гуляць чорны шар у дальні кут і памыліўся, пакінуўшы пазіцыю для брэйка праціўніку, які набраў 28 ачкоў і адыграўся. Пасля нядоўгай пазіцыйнай барацьбы аўстраліец пайшоў на дальні ўдар, але не забіў шар і пакінуў гульню ў сярэднюю лузу Марку, які набраў яшчэ 20 балаў, забіўшы фрэйм-бол, і зрабіў лік 58:11 пры двух чырвоных на стале, пасля чаго Ніл выйшаў да стала, але, забіўшы першы чырвоны, не выйшаў на чорны і не забіў яго даблам, прызнаўшы паразу ў фрэйме. У другой партыі 30-гадовы Робертсан забіў выпадковы шар, пасля чаго памыліўся пры гульні рудога з болкернай лініі і аддаў атаку апаненту, які выканаў выдатны пераможны брэйк у 73 бала і падовіў лік у паядынку — 2:0. Пасля забітага дальняга шара ў пачатку трэцяга фрэйма аўстраліец паставіў складаны снукер за жоўты, і яго 29-гадовы праціўнік, выйшаўшы з яго, пакінуў Нілу атаку, якая дазволіла яму павесці серыю, але пры ліку 23:0 пераможца Мастэрс 2012 года, які яшчэ не прайграў ніводнага матча ў Аляксандра-палацы, дапусціў памылку, перарэзаўшы чырвоны шар у бліжні левы кут, і яшчэ раз пакінуў пазіцыю свайму апаненту, а Марк Сэлбі павёў яшчэ адну серыю і, забіўшы перадапошні чырвоны фрэйм-бол, зачысціў стол да апошняга чорнага шара, аформіўшы свой першы сэнчуры-брэйк на турніры, 102 ачкі, і павялічыўшы свой адрыў у фінале да трох партый. Падчас 20-хвіліннай тактычнай дуэлі ў пачатку чацвёртага фрэйма снукерысты раскрылі пазіцыю зручна для атакі, а пры ліку 5:1 Сэлбі не забіў шар у левую сярэднюю лузу і дазволіў праціўніку здзейсніць серыю ў 78 ачкоў і размачыць лік да перапынку — 1:3. У пачатку наступнай партыі Робертсан забіў дальні чырвоны шар, пасля чаго няўпэўнена выйшаў на чорны і не знуляў яго на складанай рэзцы, дазволіўшы першаму нумару снукернага рэйтынгу павесці яшчэ адзін брэйк і, набраўшы 84 балы і пакінуўшы толькі тры чырвоныя на стале, вярнуць сабе адрыў у тры фрэймы. Марк атрымаў атаку ў самым пачатку шостай партыі, але пасля забітага чырвонага ў дальні вугал памыліўся пры гульні сіняга шара ў сярэднюю лузу, у выніку чаго чэмпіён свету 2010 года павёў брэйк і набраў 45 ачкоў, пасля чаго дапусціў памылку на простым сінім шары. Пры ліку 45:9 аўстраліец памыліўся пры адыгрышы, бо біток сутыкнуўся з ружовым шарам на шляху да дальняга борта, і пакінуў апаненту атаку, а Сэлбі, павёўшы серыю, скараціў адставанне ў партыі да чатырох балаў, але не здолеў зрабіць выхад на апошні чырвоны, адыграўшыся на ім, пасля чаго яго апанент спрабаваў забіць чырвоны ў дальні левы вугал, але дапусціў памылку, што дазволіла англічаніну забіць дальні чырвоны, а таксама зачысціць стол да ружовага шара і зрабіць лік 5:1 на сваю карысць. У сёмай партыі трэці сеяны турніру пакінуў праціўніку дальні шар пасля адыгрыша, забіўшы які Ніл пачаў серыю і набраў 63 бала, пасля чаго памыліўся пры гульне чырвонага ў сярэдзіну і пакінуў шэсць чырвоных шароў на стале, а пры ліку 8:63 Марк забіў чырвоны ў дальнюю лузу і адразу памыліўся на гульне простага сіняга ў сярэдзіну, аддаўшы атаку апаненту, які набраў яшчэ 11 ачкоў і, такім чынам, скараціў адставанне ў матчы да трох фрэймаў. У пачатку восьмай партыі Робертсан зноў забіў дальні чырвоны шар пасля няўдалага стартавага ўдару праціўніка, пры якім біток сутыкнуўся з сінім на шляху да болкернай лініі, але набраў толькі 15 балаў у падыходзе і страціў пазіцыю, не выйшаўшы на чарвоны, пасля чаго Сэлбі памыліўся пры гульне з рэстам і дазволіў аўстралійскаму снукерысту правесці пераможны брэйк у 72 ачкі і ўсталяваць лік 3:5 на табло ў канцы першай гульнявой сесіі фінальнага паядынку.. ##### Вячэрняя сесія | | | --- | | «*Ён класны гулец, лідар сусветнага рэйтынгу і яго цяжка перамагчы. У мяне былі шанцы ў першай сесіі, проста сёння не мой дзень. Марк караў за памылкі і гуляў вельмі добра, ён заслужыў перамогу*». «*Калі б я гуляў так, як у пачатку гэтага тыдня, то мог бы перамагчы. У стартавых фрэймах я стараўся не звяртаць увагі на гульню Марка, ён можа доўга трымаць вас па-за гульнявым сталом. Я хацеў знайсці свой уласны рытм, але памыляўся*». «*Увесь тыдзень у мяне былі фантастычныя адыгрышы, але толькі не сёння. Я быў шчаслівы сысці на перапынак пры ліку 3:5. Увечары я гуляў лепш і пры ліку 6:8 зноў вярнуўся ў гульню. Калі б не выпадковы чырвоны шар, лік мог бы скараціцца да 7:8*». «*Марк — фантастычны амбасадар нашага спорту. Траўма шыі была жудасная, але цяпер у яго новае жыццё. Ён самы небяспечны апанент, так што я павінен гуляць яшчэ стабільней і шмат трэніравацца*». —Ніл Робертсан | Ніл Робертсан адкрыў лік у другой гульнявой сесіі выдатным ударам у дальнюю лузу, але памыліўся пасля двух забітых шароў, а пры ліку 8:13 зноў пайшоў на дальні ўдар і, дапусціўшы памылку, аддаў атаку апаненту, які аформіў брэйк у 67 ачкоў і выйграў партыю, павялічыўшы адрыў да ліку 6:3. Адразу пасля стартавага ўдару праціўніка ў дзясятым фрэйме аўстраліец забіў дальні чырвоны і павёў серыю, але, набраўшы 39 балаў, няўдала выйшаў на сіні шар і памыліўся пры гульне каляровага ў дальнюю лузу, услед за чым рушыў падыход Марка Сэлбі, у якім ён набраў 16 ачкоў, пасля чаго забіў белы шар пры дальнім удары. Пры ліку 16:48 англічанін выканаў выдатні ўдар і правёў яшчэ адну атаку, набраўшы 23 бала, а пасля тактычнай барацьбы на апошнім чырвоным шары Ніл пайшоў на складаны ўдар у дальнюю лузу і пакінуў чырвоны каля яе, дазволіўшы апаненту правесці пераможны брэйк у 24 ачкі і адарвацца на чатыры партыі. Пасля пачатковага ўдару Робертсана ў наступным фрэйме Сэлбі адразу забіў дальні шар і набраў 11 балаў, а пры ліку 15:0 зноў пачаў атаку з дальняга чырвонага і павялічыў адрыў да 40 ачкоў. Пасля серыі адыгрышаў пераможца шасці рэйтынгавых турніраў пакінуў апаненту магчымасць атакаваць у сярэднюю лузу, і Марк правёў пераможны брэйк у 32 балы, пакінуўшы тры чырвоныя шары на стале, і лік у паядынку стаў 8:3 на яго карысць. Пасля памылкі Сэлбі на дальнім удары ў дванаццатым фрэйме аўстралійскі спартовец атрымаў магчымасць павесці атаку пры ліку 7:6 і выканаў брэйк у 74 ачкі, скараціўшы адставанне да чатырох партый да канца трэцяй паўсесіі паядынку. У пачатку трынаццатага фрэйма лідар сусветнага рэйтынгу двойчы не патрапіў у шар, які знаходзіўся ў прамой бачнасці, спрабуючы вельмі тонка закрануць яго, а з трэцяй спробы забіў флюк, атрымаўшы адкрытую пазіцыю для серыі, але пры ліку 8:8 памыліўся пры гульні чырвонага ў сярэднюю лузу і дазволіў Нілу Робертсану правесці яшчэ адзін пераможны брэйк, 83 балы, зрабіўшы лік 5:8. Аўстраліец няўдала адыграўся ў пачатку наступнай партыі, пасля чаго яго праціўнік набраў 20 ачкоў і адыграўся, а пазней Марк памыліўся на дальнім шары і даў магчымасць апаненту забіць шар у бліжні вугал і правесці зваротную серыю ў 26 балаў. Пры ліку 24:26 Сэлбі выдатным ударам забіў дальні чырвоны шар і павёў атаку, але, набраўшы 26 ачкоў, памыліўся пры гульне простага чырвонага шара ў бліжні кут, пакінуўшы яго каля лузы і аддаўшы добрую пазіцыю для серыі апаненту, які забіў усе чырвоныя, але няўпэўнена выйшаў на апошні жоўты і недарэзаў яго ў вугал пры ліку 45:50. Пасля снукера на жоўтым шары, які паставіў леташні пераможца Мастэрс, англічанін дапусціў памылку і пакінуў жоўты на гульне, пасля чаго Робертсан згуляў жоўты і зялёны, але памыліўся на рудым, аднак яго праціўнік няўдала адыграўся ад рудога шара, пакінуўшы яго каля дальняй левай лузы і дазволіўшы Нілу згуляць яшчэ два каляровыя шары і адарвацца ў фрэйме на 13 балаў пры ружовым і чорным на стале. Аўстралійскі снукерыст спрабаваў забіць перадапошні шар даблам у сярэднюю лузу, але памыліўся, пакінуўшы магчымасць праціўніку згуляць яго дальнім ударам у бліжнюю правую лузу, аднак Марк не забіў яго, і Ніл Робертсан атрымаў няскладаную гульню ў дальнюю правую лузу і, забіўшы ружовы шар, выйграў трэцюю партыю запар і скараціў адставанне ў матчы да двух ачкоў. Пасля 10-хвіліннай пазіцыйнай барацьбы ў пачатку пятнаццатага фрэйма Ніл дапусціў памылку пры адыгрышы, што дазволіла яго праціўніку пачаць атаку, але пры ліку 24:3 Сэлбі вырашыў гуляць сіні шар у дальнюю лузу і памыліўся, пасля чаго пяты нумар рэйтынгу правёў зваротны падыход, набраўшы 18 ачкоў. Англічанін забіў выпадковы шар, зноў атрымаўшы магчымасць павесці атаку, і павялічыў адрыў да ліку 42:21 пры адным чырвоным на стале, а пазней забіў апошні чырвоны з чорным, зрабіўшы лік 50:21 пры 27 ачках на стале, пасля чаго Робертсан забіў жоўты і няўдала адыграўся на зялёным шары, дазволіўшы Марку забіць і яго, павялічыўшы адрыў да 30 ачкоў пры чатырох апошніх каляровых. Першы сеяны турніру забіў руды шар і спрабаваў знайсці снукер на сінім, але на 36-й хвіліне фрэйма памыліўся пры адыгрышы, і Сэлбі забіў апошні сіні шар, выйграўшы дзявятае ачко ў паядынку — 9:6. У пачатку шаснаццатай партыі Ніл няўдала адыграўся, бо біток патрапіў у губку сярэдняй лузы на шляху да болкернай лініі, і чырвоны ў сярэдзіну праціўніку, які набраў 14 балаў і памыліўся на нескладаным чорным шары, а пасля тактычнай барацьбы пры ліку 14:1 англічанін два разы не патрапіў у чырвоныя пры наяўнасці бачнага шара і з трэцяй спробы згуляў трапна, але пакінуў апаненту гульню ў сярэднюю лузу, аднак Робертсан памыліўся і атака перайшла да Марка. Сэлбі набраў 23 балы, пасля чаго не забіў сіні ў бліжнюю левую лузу, а яго праціўнік не скарыстаўся гэтым промахам, памыліўшыся на простым чырвоным шары і дазволіўшы двухразоваму чэмпіёну турніру набраць яшчэ 15 ачкоў і павялічыць адрыў да ліку 52:9 пры чатырох чырвоных на стале. Пасля серыі адыгрышаў Ніл рызыкаваў, гуляючы даль шар, і памыліўся, дазволіўшы апаненту забіць чырвоны з ружовым і наступны чырвоны шар, які стаў фрэйм-болам для Сэлбі, бо пры 43 ачках на стале лік стаў 60:9. Аўстралійскі гулец спрабаваў зарабіць неабходныя ачкі, але няўдала адыграўся, пасля чаго Марк Сэлбі зрабіў апошні выніковы падыход у 30 балаў, зачысціўшы стол да апошняга чорнага, і давёў паядынак да перамогі з лікам 10:6, выйграўшы Мастэрс 2013 года. Такім чынам, Сэлбі стаў шостым снукерыстам, якому ўдалося выйграць Мастэрс больш за два разы, пасля Кліфа Торбурна, Стывена Хендры, Стыва Дэвіса, Пола Хантэра і Роні О’Салівана. Гэтая перамога працягнула бяспройгрышную серыю англічаніна, якая дайшла да 14 перамог і трэцяга тытула запар (пасля чэмпіянату Вялікабрытаніі і этапу еўрапейскага тура ў Мюнхене). Апроч таго, Сэлбі стаў першым гульцом, каму ўдалося выйграць два тытула Трайной кароны запар з сезона 2002/2003, калі Марк Уільямс выйграў усе турніры Трайной кароны. Перамога на Мастэрс прынесла Марку £175,000, а яго сапернік па фінале атрымаў £85,000. Апошні фрэйм фінальнага матча Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Марк Сэлбі) | | | --- | | ***20 студзеня, 13.00*. Рэферы: Тэры Камільеры** | | Ніл Робертсан (1)Сцяг Аўстраліі Аўстралія | 6–**10** | **Марк Сэлбі (3)**Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў і асабістыя сустрэчы падаюцца ніжэй↓ | | *Дзённая сесія*: 12–**58**, 1–**73** (**73**), 23–**102** (**102**), **83**–1 (**78**), 1–**84** (**84**), 45–**69**, **74**–9 (**63**), **87**–0 (**72**) *Вячэрняя сесія*: 8–**80** (**67**), 48–**63**, 0–**72**, **81**–6 (**74**), **91**–8 (**83**), **69**–50, 27–**58**, 9–**90** | | **Соценныя серыі: Сэлбі**: 102 | 1. ↑ Пачатак сесіі ўказаны па мясцовым часе (UTC+0). 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Статыстыка падаецца з улікам вынікаў бягучага турніру. 3. ↑ У табліцы прадстаўленыя вынікі па кожным з фрэймаў. У дужках пазначаны серыі, якія перавысілі 50 ачкоў, а таксама аўтар гэтай серыі пры неадназначнасці. Асноўная сетка -------------- | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | |   | **Першы раўнд** *да 6 перамог* | | **Чвэрцьфіналы** *да 6 перамог* | | **Паўфіналы** *да 6 перамог* | | **Фінал** *да 10 перамог* | |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   |   | | | 1 |  Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6** |   | | | 10 |  Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | 5 |   | | |   | 1 |  Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6** |   | | |   | | |   | 8 |  Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | 5 |   | | | 8 |  Сцяг Паўночнай Ірландыі **Марк Ален** | **6** | | | | | 16 |  Сцяг Англіі Марк Дэвіс | 2 |   | | | |   | 1 |  Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **6** |   | | | | | |   | 5 |  Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 2 |   | | | 5 |  Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **6** |   | | | | | 11 |  Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | 4 |   | | |   | 5 |  Сцяг Англіі **Шон Мёрфі** | **6** | | |   | | |   | 4 |  Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 5 |   | | | 4 |  Сцяг Шатландыі **Джон Хігінс** | **6** | | | | | 14 |  Сцяг Англіі Алістэр Картэр | 3 |   | | | |   | 1 |  Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 6 | | | | | | |   | 3 |  Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **10** | | | 3 |  Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **6** |   | | | | | 9 |  Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | 5 |   | | |   | 3 |  Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **6** | | |   | | |   | 6 |  Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1 |   | | | 6 |  Сцяг Уэльса **Марк Уільямс** | **6** | | | | | 13 |  Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | 4 |   | | | |   | 3 |  Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | **6** | | | | | |   | 12 |  Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 5 |   | | | 7 |  Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 5 |   | | | | | 12 |  Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | **6** |   | | |   | 12 |  Сцяг Шатландыі **Грэм Дот** | **6** | | |   | | |   | 2 |  Сцяг Англіі Джад Трамп | 1 |   | | | 2 |  Сцяг Англіі **Джад Трамп** | **6** | | | | | 15 |  Сцяг Англіі Бары Хокінс | 5 |   | Фінал ----- Ніл Робертсан выйшаў у чацвёрты фінал у сезоне 2012/2013. Да гэтага ён атрымаў перамогі на запрашальным General Cup і міні-рэйтынгавым турніры PTC у Гдыні, а ў лістападзе дайшоў да фіналу буйнога рэйтынгавага спаборніцтва ў Кітаі, International Championship, але саступіў Джаду Трампу ў вырашальным матчы з лікам 8:10. Для Марка Сэлбі гэты фінал стаў пятым у сезоне. Ён тры разы даходзіў да фінальных паядынкаў турніраў серыі PTC, перамогшы на двух з іх, а таксама атрымаў тытул першага турніру Трайной кароны, чэмпіянату Вялікабрытаніі, дзе адолеў у фінале Шона Мёрфі з лікам 10:6. Аўстраліец у другі раз запар і ў кар'еры дайшоў да фіналу лонданскага запрашальнага спаборніцтва і меў магчымасць стаць чацвёртым снукерыстам у гісторыі, які абараніў тытул Мастэрс. У 2012 годзе ён стаў першым снукерыстам з Аўстраліі, які дайшоў да фінальнага паядынку на Мастэрс, і перайграў у фінале Шона Мёрфі з лікам 10:6. Сэлбі, які ў шосты раз удзельнічаў на турніры, у чацвёрты раз дайшоў да фіналу. У 2008 годзе ён дэбютаваў на Мастэрс і разграміў у фінале Стывена Лі з лікам 10:3, пасля чаго дайшоў да фіналу розыгрыша 2009 года, але саступіў Роні О’Салівану — 8:10. У 2010 годзе ён у трэці раз запар выйшаў у фінал Мастэрс, дзе ўзяў рэванш у О'Салівана з лікам 10:9, адыграўшыся пасля адставання 6:9. Для Робертсана фінал Мастэрс стаў пятнаццатым фіналам на прафесйіных турнірах у кар'еры. Да гэтага ён выйграў 12 прафесійных тытулаў і толькі два разы саступаў у вырашальных падянках. У прафесійнай кар'еры Марка Сэлбі гэты фінал стаў 23-м, з якіх да гэтага ён выйграў 10 тытулаў, 12 разоў саступіўшы ў фінальных паядынках турніраў. | | | --- | | **Фінал:** да 10 перамог. Рэферы: Тэры Камільеры.Аляксандра-палац, Лондан, Англія, 20 студзеня 2013 | | Ніл Робертсан (1)Сцяг Аўстраліі Аўстралія | 6–**10** | **Марк Сэлбі** (3)Сцяг Англіі Англія | | Статыстыка ігракоў | | | | | --- | --- | --- | | 5 | Сусветны рэйтынг | **1** | | **12** | Перамогі на прафесійных турнірах | 10 | | **6** | Рэйтынгавыя турніры | 3 | | **Статыстыка выступленняў на Мастэрс** | | 1 | Колькасць тытулаў | **2** | | **8** | Колькасць удзелаў | 6 | | 16 | Колькасць згуляных матчаў | **18** | | 10 | Колькасць выйграных матчаў | **15** | | 18 | Колькасць соценных серый | 18 | | 140 | Найвышэйшая серыя | **141** | | **Статыстыка асабістых сустрэч** | | 2 + 1 нічыя (0; 0) | Лік асабістых сустрэч (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **8** + 1 нічыя (**2**; 0) | | 24 (7; 0) | Лік па фрэймах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | **35** (**11**; 0) | | 0 (0; 0) | Лік па фіналах (Рэйтынгавыя турніры; Мастэрс) | 0 (0; 0) | | | Асабістыя сустрэчы | | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | | Міні-рэйтынгавыя турніры | | Нярэйтынгавыя турніры | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | | Прафесійна-аматарскія турніры | | **Турнір** | **Стадыя** | | **Лік** | | | --- | --- | --- | --- | --- | | Чэмпіянат Вялікабрытаніі 2012 | 1/4 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 4:**6** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Прэм'ер-ліга 2012 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **5**:1 | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | | Championship League 2012 | Група 3 - Фінал | Сцяг Аўстраліі **Ніл Робертсан** | **3**:2 | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | | Championship League 2012 | Група 3 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 0:**3** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Championship League 2012 | Група 2 - 1/2 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 1:**3** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Championship League 2012 | Група 2 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 1:**3** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Прэм'ер-ліга 2010 | Групавы раўнд | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**4** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Championship League 2010 | Група 2 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:**3** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Championship League 2008 | Група 6 - Фінал | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 1:**3** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | Championship League 2008 | Група 6 - ГР | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 2:2 | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | | Адкрыты чэмпіянат Уэльса 2006 | 1/24 фіналу | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | 3:**5** | Сцяг Англіі **Марк Сэлбі** | | | *Дзённая сесія*: 12–**58**, 1–**73** (**73**), 23–**102** (**102**), **83**–1 (**78**), 1–**84** (**84**), 45–**69**, **74**–9 (**63**), **87**–0 (**72**) *Вячэрняя сесія*: 8–**80** (**67**), 48–**63**, 0–**72**, **81**–6 (**74**), **91**–8 (**83**), **69**–50, 27–**58**, 9–**84** | | 83 | Найвышэйшая серыя | **102** | | 0 | Соценныя серыі | **1** | | **5** | Серыі 50+ | 4 | Серыі, вышэйшыя за 50 ачкоў --------------------------- У 15 матчах Мастэрс 2013 года ігракі аформілі 20 соценных серый, што на адну сотню менш, чым у 2012 годзе. Колькасць серый, большых за 50 ачкоў, дасягнула 94 брэйкаў, што ў сярэднім азначае больш за 6 паўсоценных серый у матчы. Лідарам па колькасці соценных і паўсоценных брэйкаў стаў фіналіст турніру Ніл Робертсан, які аформіў 18 серый «50+», уключаючы 6 сэнчуры, у чатырох паядынках. Пераможца Мастэрс, Марк Сэлбі, аформіў 14 серый за 50 ачкоў, але толькі адна з іх была соценнай. Прыз за найвышэйшы брэйк, зроблены на Мастэрс, роўны £8000, атрымаў Марк Ален з Паўночнай Ірландыі, які аформіў серыю ў 138 балаў у чвэрцьфінальным матчы супраць Ніла Робертсана. Ніжэй прадстаўлены ўдзельнікі, упарадкаваныя па іх найвышэйшай серыі на турніры. Насупраць пералічаныя ўсе соценныя і паўсоценныя брэйкі кожнага гульца. | Гулец | 50+ | 100+ | 50-100 | Усе серыі 50+ | | --- | --- | --- | --- | --- | | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | **7** | 2 | *5* | **138**, 136; *80, 79, 72, 68, 60* | | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | **18** | 6 | *12* | 132, 127, 111, 105, 101, 100; *90, 85, 84, 83, 78, 76, 74, 73, 72, 66, 63, 62* | | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | **4** | 2 | *2* | 131, 110; *65, 56* | | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | **6** | 1 | *5* | 130; *85, 79, 77, 70, 66* | | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | **5** | 2 | *3* | 127, 103; *54, 53, 50* | | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | **8** | 1 | *7* | 117; *97, 69, 65, 61, 59, 53, 51* | | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | **7** | 2 | *5* | 111, 111; *92, 75, 69, 61, 54* | | Сцяг Англіі Бары Хокінс | **4** | 1 | *3* | 109; *85, 83, 61* | | Сцяг Англіі Джад Трамп | **5** | 2 | *3* | 107, 105; *99, 73, 57* | | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | **14** | 1 | *13* | 102; *86, 84, 79, 73, 73, 68, 67, 65, 63, 57, 54, 53, 53* | | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | **3** | 0 | *3* | *86, 78, 55* | | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | **3** | 0 | *3* | *83, 64, 54* | | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | **4** | 0 | *4* | *68, 59, 55, 52* | | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | **3** | 0 | *3* | *67, 59, 55* | | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | **2** | 0 | *2* | *65, 55* | | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | **1** | 0 | *1* | *62* | | Увогуле | **94** | 20 | *74* | Найвышэйшы брэйк: 138 (Марк Ален) | Статыстыка турніру ------------------ Марк Сэлбі перамог на Мастэрс у трэці раз у кар'еры пасля турніраў 2008 і 2010 гадоў і стаў шостым снукерыстам у гісторыі, якія перамагалі Мастэрс больш за два разы, пасля Кліфа Торбурна, Стывена Хендры, Стыва Дэвіса, Пола Хантэра і Роні О’Салівана. Сэлбі перамог на чацвёртым прафесійным турніры ў сезоне 2012/2013 і на адзінаццатым прафесійным турніры ў кар'еры. Англічанін стаў першым снукерыстам, які выйграў два турніры Трайной кароны запар, з сезона 2002/2003, калі Марк Уільямс атрымаў перамогу на ўсіх турнірах Трайной снукернай кароны. Перамогшы на Мастэрс 2013, Марк выйграў свой чацвёрты тытул на турнірах Трайной кароны, абышоўшы па іх колькасці Тэры Грыфітса, Дуга Маўнджоя, Пола Хантэра і Дзіна Цзюньхуэя, і зраўняўся з Джонам Спэнсэрам і Кліфам Торбурнам. Больш за чатыры тытулы Трайной кароны выйгравалі толькі Стывен Хендры (18), Стыў Дэвіс (15), Джо Дэвіс (15), Роні О’Саліван (12), Джон Хігінс (9), Джон Палмэн (8), Фрэд Дэвіс (8), Рэй Рыярдан (7), Марк Уільямс (6) і Алекс Хігінс (5). ### Статыстыка гульцоў | Ігрок | Апошні матч | М | В | П | Ф | ВФ | ПФ | %Ф | 50+ | 100+ | НС | Ф/50+ | Ф/100+ | ПГ (£) | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Сцяг Англіі Марк Сэлбі | Фінал: Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан 10:6 | 4 | 4 | 0 | 45 | 28 | 17 | 62.2% | 14 | 1 | 102 | 3,21 | 45 | 175,000 | | Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан | Фінал: Сцяг Англіі Марк Сэлбі 6:10 | 4 | 3 | 1 | 46 | 24 | 22 | 52.2% | 18 | 6 | 132 | 2,56 | 7,67 | 85,000 | | Сцяг Шатландыі Грэм Дот | 1/2 фіналу: Сцяг Англіі Марк Сэлбі 2:6 | 3 | 2 | 1 | 29 | 17 | 12 | 58.6% | 7 | 2 | 111 | 4,14 | 14,5 | 40,000 | | Сцяг Англіі Шон Мёрфі | 1/2 фіналу: Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан 2:6 | 3 | 2 | 1 | 29 | 14 | 15 | 48.3% | 6 | 1 | 130 | 4,83 | 29 | 40,000 | | Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален | 1/4 фіналу: Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан 5:6 | 2 | 1 | 1 | 19 | 11 | 8 | 57.9% | 7 | 2 | 138 | 2,71 | 9,5 | 20,000 | | Сцяг Шатландыі Джон Хігінс | 1/4 фіналу: Сцяг Англіі Шон Мёрфі 5:6 | 2 | 1 | 1 | 20 | 11 | 9 | 55% | 8 | 1 | 117 | 2,5 | 20 | 20,000 | | Сцяг Уэльса Марк Уільямс | 1/4 фіналу: Сцяг Англіі Марк Сэлбі 1:6 | 2 | 1 | 1 | 17 | 7 | 10 | 41.2% | 4 | 0 | 68 | 4,25 | — | 20,000 | | Сцяг Англіі Джад Трамп | 1/4 фіналу: Сцяг Шатландыі Грэм Дот 1:6 | 2 | 1 | 1 | 18 | 7 | 11 | 38.9% | 5 | 2 | 107 | 3,6 | 9 | 20,000 | | Сцяг Кітая Дзін Цзюньхуэй | 1/8 фіналу: Сцяг Аўстраліі Ніл Робертсан 5:6 | 1 | 0 | 1 | 11 | 5 | 6 | 45.5% | 5 | 2 | 127 | 2,2 | 5,5 | 9,000 | | Сцяг Шатландыі Стывен Магуайр | 1/8 фіналу: Сцяг Шатландыі Грэм Дот 5:6 | 1 | 0 | 1 | 11 | 5 | 6 | 45.5% | 4 | 2 | 131 | 2,75 | 5,5 | 9,000 | | Сцяг Англіі Бары Хокінс | 1/8 фіналу: Сцяг Англіі Джад Трамп 5:6 | 1 | 0 | 1 | 11 | 5 | 6 | 45.5% | 4 | 1 | 109 | 2,75 | 11 | 9,000 | | Сцяг Англіі Сцюарт Бінэм | 1/8 фіналу: Сцяг Англіі Марк Сэлбі 5:6 | 1 | 0 | 1 | 11 | 5 | 6 | 45.5% | 3 | 0 | 86 | 3,67 | — | 9,000 | | Сцяг Уэльса Мэцью Стывенс | 1/8 фіналу: Сцяг Уэльса Марк Уільямс 4:6 | 1 | 0 | 1 | 10 | 4 | 6 | 40% | 3 | 0 | 67 | 3,33 | — | 9,000 | | Сцяг Англіі Рыкі Уолдэн | 1/8 фіналу: Сцяг Англіі Шон Мёрфі 4:6 | 1 | 0 | 1 | 10 | 4 | 6 | 40% | 2 | 0 | 65 | 5 | — | 9,000 | | Сцяг Англіі Алістэр Картэр | 1/8 фіналу: Сцяг Шатландыі Джон Хігінс 3:6 | 1 | 0 | 1 | 9 | 3 | 6 | 33.3% | 3 | 0 | 83 | 3 | — | 9,000 | | Сцяг Англіі Марк Дэвіс | 1/8 фіналу: Сцяг Паўночнай Ірландыі Марк Ален 2:6 | 1 | 0 | 1 | 8 | 2 | 6 | 25% | 1 | 0 | 62 | 8 | — | 9,000 | ### Статыстыка паводле краін | Краіна | 1/8 фіналу | Чвэрцьфіналы | Паўфіналы | Фінал | | --- | --- | --- | --- | --- | | | КУ | %У | КУ | %У | КУ | %У | КУ | %У | | Сцяг Англіі Англія | 8 | 50 | 3 | 37,5 | 2 | 50 | 1 | 50 | | Сцяг Аўстраліі Аўстралія | 1 | 6,25 | 1 | 12,5 | 1 | 25 | 1 | 50 | | Сцяг Шатландыі Шатландыя | 3 | 18,75 | 2 | 25 | 1 | 25 | 0 | 0 | | Сцяг Уэльса Уэльс | 2 | 12,5 | 1 | 12,5 | 0 | 0 | 0 | 0 | | Сцяг Паўночнай Ірландыі Паўночная Ірландыя | 1 | 6,25 | 1 | 12,5 | 0 | 0 | 0 | 0 | | Сцяг Кітая Кітай | 1 | 6,25 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ### Агульная статыстыка | | 1/8 фіналу | Чвэрцьфіналы | Паўфіналы | Фінал | Увогуле | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Колькасць ігракоў | 16 | 8 | 4 | 2 | **16** | | Колькасць матчаў | 8 | 4 | 2 | 1 | **15** | | Колькасць фрэймаў | 81 (88) | 36 (44) | 19 (22) | 16 (19) | **152 (173)** | | Сярэдняя колькасць фрэймаў у матчы | 10,13 | 9 | 9,5 | 16 | **—** | | Самая буйная перамога | 6:2 (1) | 6:1 (2) | 6:2 (1) | 10:6 (1) | **6:1 (2)** | | Колькасць матчаў з вырашальнымі партыямі | 4 | 2 | 1 | 0 | **7** | | Колькасць серый 50+ | 54 | 20 | 11 | 9 | **94** | | Колькасць соценных серый | 11 | 5 | 3 | 1 | **20** | | Найвышэйшая серыя | 136 (М. Ален) | 138 (М. Ален) | 132 (Н. Робертсан) | 102 (М. Сэлбі) | **138 (М. Ален)** | | Сярэдняя колькасць паўсоценных серый у матчы | 6,75 | 5 | 5,5 | 9 | **6,27** | | Сярэдняя колькасць соценных серый у матчы | 1,38 | 1,25 | 1,5 | 1 | **1,33** | | Ф/50+ | 1,5 | 1,8 | 1,73 | 1,78 | **1,62** | | Ф/100+ | 7,36 | 7,2 | 6,33 | 16 | **7,6** | Зноскі ------ 1. ↑ The Masters Snooker Relocates to Alexandra Palace for 2012 **(нявызн.)**. Alexandra Palace. Архівавана з першакрыніцы 29 лістапада 2014. Праверана 5 жніўня 2011. 2. 1 2 3 4 Tournaments - History - Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2015. Праверана 19 студзеня 2015. 3. 1 2 Hall of Fame (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 4. 1 2 3 The Masters – History **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2014. Праверана 25 кастрычніка 2011. 5. 1 2 The Masters **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Snooker Scene. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2013. Праверана 20 студзеня 2012. 6. 1 2 2013 Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2015. Праверана 19 студзеня 2015. 7. ↑ Tournament Calendar 2012/2013 **(нявызн.)**. Snooker.org. Праверана 4 чэрвеня 2012. 8. 1 2 3 4 5 Betfair Masters (2013) **(нявызн.)**. Snooker.org. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. Праверана 8 лістапада 2012. 9. ↑ Betfair Sponsor The Masters (англ.). World Snooker (8 лістапада 2012). Архівавана з першакрыніцы 11 лістапада 2014. 10. 1 2 Prize Money **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 14 снежня 2013. Праверана 13 студзеня 2013. 11. 1 2 Prize Money **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 20 лютага 2014. Праверана 2 красавіка 2013. 12. 1 2 Prize Money **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2013. Праверана 19 лістапада 2012. 13. 1 2 Prize Money **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2013. Праверана 22 жніўня 2012. 14. ↑ 2003 Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 15. 1 2 2013 Betfair Masters draw and format **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 24 снежня 2013. Праверана 8 лістапада 2012. 16. ↑ World Snooker Statement - Ronnie O'Sullivan (англ.). World Snooker (6 лістапада 2012). Архівавана з першакрыніцы 13 кастрычніка 2013. 17. ↑ WPBSA Statement - Stephen Lee (англ.). World Snooker (12 кастрычніка 2012). Архівавана з першакрыніцы 7 красавіка 2014. 18. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 World Rankings after Euro Tour 6 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2013. Праверана 15 студзеня 2015. 19. ↑ Tournament Record - Ronnie O'Sullivan in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 20. 1 2 3 4 5 6 7 8 Tournament Record - John Higgins in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 21. 1 2 3 4 5 6 7 Tournament Record - Mark Williams in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 22. 1 2 3 4 5 6 7 8 Tournament Record - Graeme Dott in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 23. 1 2 3 4 Tournament Record - Matthew Stevens in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 24. ↑ Tournament Record - Steve Davis in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 25. ↑ Tournament Record - Stephen Hendry in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 26. ↑ Tournament Record - Jimmy White in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 27. 1 2 3 4 Tournament Record - Ricky Walden in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 28. 1 2 3 Tournament Record - Mark Davis in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 29. 1 2 3 4 5 6 7 8 Tournament Record - Mark Selby in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 30. 1 2 3 4 5 6 7 Tournament Record - Neil Robertson in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 15 студзеня 2015. 31. 1 2 Tournament Record - Ding Junhui in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 15 студзеня 2015. 32. ↑ Terry Camilleri (англ.). *Pro Snooker Blog*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 33. ↑ Leo Scullion (англ.). *Pro Snooker Blog*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 34. ↑ Jan Verhaas (англ.). *Pro Snooker Blog*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 35. ↑ Masters 2013 Tickets (англ.). alexandrapalace.com. Архівавана з першакрыніцы 19 лістапада 2012. 36. 1 2 3 4 5 6 Ladbrokes Mobile Masters (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 лістапада 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 37. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 BGC Masters (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2013. Праверана 19 студзеня 2015. 38. ↑ Masters 2004 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 39. 1 2 3 4 5 Masters 2007 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 11 жніўня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 40. 1 2 3 4 5 6 7 8 Masters 2009 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 11 жніўня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 41. 1 2 3 Head-to-Head: Neil Robertson vs Ding Junhui (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 15 студзеня 2015. Праверана 15 студзеня 2015. 42. 1 2 3 4 5 International Championship (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 17 ліпеня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 43. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 williamhill.com UK Championship (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 44. 1 2 Betfair European Tour Event Two (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 45. ↑ Guotai Liquor Asian Players Tour Championship Event Two (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 18 ліпеня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 46. ↑ Betfair European Tour Event Five (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 19 студзеня 2015. 47. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Sunday January 13 (англ.). *snooker-news.com* (12 студзеня 2013). 48. 1 2 Stunning Robertson Fight-Back Downs Ding (англ.). World Snooker (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2013. 49. 1 2 Snooker - Robertson edges Ding in Masters thriller (англ.). *Eurosport* (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2015. 50. 1 2 3 Masters Snooker 2013: Neil Robertson edges Ding Junhui (англ.). *BBC Sport* (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 10 студзеня 2014. 51. 1 2 Robertson Wins Thriller, Allen Next (англ.). *Pro Snooker Blog* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. 52. ↑ Neal Robertson reels of three frames on the trot to get past Ding Junhui in opening round of the Snooker Masters (англ.). *RTE Sport* (13 студзеня 2013). 53. 1 2 Snooker: Robertson and Allen progress (англ.). *tibsnews.com* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2015. 54. 1 2 Robertson - Ding (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 55. 1 2 3 4 5 Career-total Statistics for Neil Robertson - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 15 студзеня 2015. 56. 1 2 3 4 5 6 General Cup 2012 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 20 ліпеня 2014. Праверана 15 студзеня 2015. 57. ↑ Career-total Statistics for Ding Junhui - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 15 студзеня 2015. 58. 1 2 Official world rankings issued after the International Championship 2012 **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association (5 лістапада 2012). Архівавана з першакрыніцы 6 лістапада 2012. Праверана 6 лістапада 2012. 59. ↑ 2002 Benson and Hedges Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. Праверана 20 студзеня 2015. 60. 1 2 Benson & Hedges Masters 2003 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 61. 1 2 3 4 Tournament Record - Mark Allen in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 62. 1 2 3 4 Head-to-Head: Mark Allen vs Mark Davis (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 63. 1 2 3 Betfair European Tour Event Three (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 64. ↑ williamhill.com UK Championship (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 65. 1 2 3 Betfred.com World Championship (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 66. 1 2 3 SangSom 6 Red World Championship (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 67. 1 2 3 4 5 6 Wuxi Classic (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 68. 1 2 3 Australian Goldfields Open (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 69. 1 2 Allen sets up Robertson clash at Masters (англ.). *Eurosport* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2015. 70. ↑ Мастэрс 2013. Дзень 1-ы (англ.). top-snooker.com/ (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2013. 71. ↑ [www.6redworldchampionships.com 6 Red World Championship] (англ.). *6redworldchampionships.com*. Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2010. 72. ↑ Masters Snooker 2013: Mark Allen hits reds with rest (англ.). *BBC Sport* (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 73. ↑ Allen Looks Sharp In Davis Win (англ.). World Snooker (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2013. 74. ↑ Mark Allen through to quarter-final of Snooker Masters after 6-2 win over Mark Davis (англ.). *RTE Sport* (13 студзеня 2013). 75. ↑ Allen - Davis (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 76. 1 2 Career-total Statistics for Mark Allen - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 77. ↑ Career-total Statistics for Mark Davis - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 78. ↑ Benson & Hedges Masters 1999 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 79. 1 2 3 SAGA Insurance Masters 2006 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 80. 1 2 1995 Benson & Hedges Masters (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 11 жніўня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 81. ↑ Rileys Club Masters 2005 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 11 жніўня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 82. ↑ 1999 Benson and Hedges Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. Праверана 20 студзеня 2015. 83. 1 2 3 Tournament Record - Allister Carter in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 84. 1 2 3 Head-to-Head: John Higgins vs Ali Carter (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 85. 1 2 3 4 5 6 Bank of Communication Shanghai Masters (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 10 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 86. 1 2 Players Tour Championship Event Four (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 87. ↑ UK Snooker Championship 2012: Shaun Murphy beats Ali Carter (англ.). *BBC Sport* (7 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 88. ↑ Championship League - Group 1 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 89. ↑ Championship League - Group 2 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 20 студзеня 2015. 90. ↑ Higigns v Carter Preview (англ.). World Snooker (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 15 студзеня 2013. 91. ↑ John Higgins v Ali Carter Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (14 студзеня 2013). 92. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Monday January 14 (англ.). *snooker-news.com* (14 студзеня 2013). 93. 1 2 Higgins Gets Carter Despite Slow Start (англ.). World Snooker (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 6 сакавіка 2013. 94. 1 2 3 Masters snooker 2013: John Higgins and Graeme Dott progress (англ.). *BBC Sport* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2014. 95. ↑ Higgins hits back to sink Carter at Masters (англ.). *Eurosport* (14 студзеня 2013). 96. 1 2 3 4 Trump Survives Hawkins Scare, Dott Next (англ.). *Pro Snooker Blog* (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. 97. ↑ John Higgins recovers from slow start to beat Ali Carter in first round of the Betfair Masters (англ.). *RTE Sport* (14 студзеня 2013). 98. ↑ Higgins Masters Carter with fine victory to book last eight place at Alexandra Palace (англ.). *dailymail.co.uk* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2013. 99. 1 2 Higgins downs Carter in Masters (англ.). *sportinglife.com* (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 сакавіка 2013. 100. ↑ Higgins beats Carter to reach quarter-finals (англ.). *Setanta Sports* (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 27 студзеня 2015. 101. ↑ Higgins - Carter (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 102. 1 2 Career-total Statistics for John Higgins - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 103. 1 2 Хэйтан, Эрык (2004). *The CueSport Book of Professional Snooker*. Сафалк: Rose Villa Publications. pp. 165–167. ISBN 978-0-9548549-0-4. 104. 1 2 Chinalife Xingpai Hainan Classic (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 3 кастрычніка 2012. Праверана 16 студзеня 2015. 105. ↑ Career-total Statistics for Allister Carter - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 106. 1 2 3 4 Masters 2010 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 107. 1 2 Tournament Record - Stephen Maguire in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 108. ↑ Maguire v Dott Preview (англ.). World Snooker (14 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2013. 109. 1 2 3 Head-to-Head: Stephen Maguire vs Graeme Dott (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 110. ↑ Stephen Maguire - Season 2012-2013 (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 21 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 111. ↑ Players Tour Championship Event One (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 112. ↑ Players Tour Championship Event Two (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 113. 1 2 Betfair European Tour Event Six (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 114. 1 2 Gritty Dott Edges Out Maguire (англ.). World Snooker (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2014. 115. 1 2 Snooker - Dott edges out Maguire at Masters (англ.). Eurosport (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2013. 116. ↑ Snooker: Dott dumps out Maguire (англ.). *tibsnews.com* (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2015. 117. ↑ Maguire - Dott (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 118. ↑ Career-total Statistics for Stephen Maguire - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 119. 1 2 3 Career-total Statistics for Graeme Dott - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 120. ↑ Official Rankings **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 29 сакавіка 2007. Праверана 22 студзеня 2015. 121. ↑ 2007 Masters Qualifying Event (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 122. 1 2 3 Masters 2008 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 123. 1 2 Tournament Record - Barry Hawkins in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 124. ↑ 2008 Masters Qualifying Event (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 22 студзеня 2015. 125. ↑ Rankings after 2011 World Championship **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association (4 мая 2011). Архівавана з першакрыніцы 19 сакавіка 2012. Праверана 4 мая 2011. 126. 1 2 3 Head-to-Head: Judd Trump vs Barry Hawkins (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 127. 1 2 Betfair European Tour Event Four (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 22 студзеня 2015. 128. ↑ Trump v Hawkins Preview **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2013. Праверана 22 студзеня 2015. 129. ↑ Judd Trump v Barry Hawkins Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (15 студзеня 2013). 130. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Tuesday January 15 (англ.). *snooker-news.com* (14 студзеня 2013). 131. 1 2 Trump Survives Thriller Against Hawkins (англ.). World Snooker (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2013. 132. 1 2 Masterful Trump comeback sees off Hawkins (англ.). Eurosport (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 23 студзеня 2015. 133. 1 2 Masters snooker 2013: Judd Trump survives Barry Hawkins scare (англ.). *BBC Sport* (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 23 студзеня 2015. 134. 1 2 Masters snooker 2013: Judd Trump and Shaun Murphy through (англ.). *BBC Sport* (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2014. 135. 1 2 Judd Trump spikes Barry Hawkins with Masters fightback (англ.). *rte.ie* (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2013. 136. ↑ Top Trump Edges Hawkins With Sensational Fightback (англ.). *snooker-news.com* (15 студзеня 2013). 137. ↑ Trump - Hawkins (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 138. 1 2 Career-total Statistics for Judd Trump - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 139. ↑ Career-total Statistics for Barry Hawkins - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 140. 1 2 Tournament Record - Judd Trump in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 141. ↑ 2000 Benson and Hedges Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2015. 142. 1 2 Embassy World Championship 2005 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 29 верасня 2014. 143. 1 2 3 4 5 6 Tournament Record - Shaun Murphy in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 144. ↑ Roewe Shanghai Masters 2008 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 19 жніўня 2014. 145. 1 2 3 Head-to-Head: Shaun Murphy vs Ricky Walden (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 146. ↑ Murphy v Walden Preview (англ.). World Snooker (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2013. 147. 1 2 Murphy Gets Better Of Sporting Walden (англ.). World Snooker (15 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2013. 148. 1 2 Murphy fends off Walden to secure Higgins match (англ.). Eurosport (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 19 лютага 2013. 149. ↑ Maplin UK Championship 2008 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2014. 150. ↑ Shaun Murphy: 'Football has gone to pot!' (англ.). dailystar.co.uk (13 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2015. 151. ↑ Snooker: Murphy stumbles past Walden (англ.). *tibsnews.com* (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2015. 152. ↑ Murphy - Walden (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 153. 1 2 3 Career-total Statistics for Shaun Murphy - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 154. ↑ Career-total Statistics for Ricky Walden - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 16 студзеня 2015. 155. ↑ Results **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Global Snooker. Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2010. Праверана 17 April 2010. 156. ↑ 1994 Benson and Hedges Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2015. 157. ↑ Benson & Hedges Masters 1998 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2014. 158. ↑ Benson & Hedges Masters 2002 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 16 ліпеня 2014. 159. ↑ 1995 Benson and Hedges Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2015. 160. ↑ Benson & Hedges Masters (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 29 чэрвеня 2014. 161. ↑ Benson & Hedges Masters 2000 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 13 ліпеня 2014. 162. 1 2 3 Head-to-Head: Mark Williams vs Matthew Stevens (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 163. ↑ Williams v Stevens Preview (англ.). World Snooker (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2015. 164. ↑ Mark Williams v Matthew Stevens Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (16 студзеня 2013). 165. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Wednesday January 16 (англ.). *snooker-news.com* (15 студзеня 2013). 166. 1 2 Stevens Browned Off After Williams Fight-Back (англ.). World Snooker (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2013. 167. 1 2 Williams benefits from Stevens collapse to progress (англ.). Eurosport (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 19 лютага 2013. 168. 1 2 Мастэрс 2013. Дзень 4-ы (англ.). (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 сакавіка 2013. 169. ↑ Travis Perkins UK Championship 2003 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 26 студзеня 2015. 170. 1 2 Masters snooker 2013: Mark Selby battles to beat Stuart Bingham (англ.). *BBC Sport* (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2014. 171. ↑ Mark Williams beats Matthew Stevens in Masters dogfight (англ.). *rte.ie* (16 студзеня 2013). 172. ↑ Snooker: Williams wins battle of the Welsh (англ.). *tibsnews.com*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 173. ↑ Williams - Stevens (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 174. 1 2 Career-total Statistics for Mark Williams - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 175. ↑ Career-total Statistics for Matthew Stevens - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 176. ↑ Official Rankings **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 7 чэрвеня 2007. Праверана 14 студзеня 2013. 177. ↑ 888.Com World Championship 2007 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2014. Праверана 29 студзеня 2015. 178. ↑ 2005 Masters Qualifying Event (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2015. Праверана 29 студзеня 2015. 179. ↑ 2006 Masters Qualifying Event (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2015. Праверана 29 студзеня 2015. 180. ↑ Tournaments - History - Masters Qualifying Event (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2015. Праверана 29 студзеня 2015. 181. ↑ Rankings after PTC6 (2011 Warsaw Classic) **(нявызн.)**. *worldsnooker.com*. World Professional Billiards and Snooker Association (3 кастрычніка 2011). Архівавана з першакрыніцы 15 чэрвеня 2012. Праверана 4 кастрычніка 2011. 182. 1 2 3 Head-to-Head: Mark Selby vs Stuart Bingham (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 183. 1 2 3 Astonishing Selby comeback stuns Bingham (англ.). Eurosport (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2015. 184. 1 2 Betfair European Tour Event One (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 29 студзеня 2015. 185. ↑ PartyPoker.com Premier League Snooker - Finals (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2014. Праверана 29 студзеня 2015. 186. ↑ Guotai Liquor Asian Players Tour Championship Event One (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2014. Праверана 29 студзеня 2015. 187. ↑ Guotai Liquor Asian Players Tour Championship Event Three (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2014. Праверана 29 студзеня 2015. 188. ↑ Selby v Bingham Preview (англ.). World Snooker (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2013. 189. 1 2 Comeback King Selby Stuns Bingham (англ.). World Snooker (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2013. 190. ↑ Mark Selby sets up quarter-final showdown with Mark Williams (англ.). *rte.ie* (17 студзеня 2013). 191. ↑ Snooker: Selby fights back to reach quarter finals (англ.). *tibsnews.com*. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 192. 1 2 Selby - Bingham (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 193. 1 2 3 4 5 6 Career-total Statistics for Mark Selby - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 194. ↑ Career-total Statistics for Stuart Bingham - Professional (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 195. ↑ Tournament Record - Stuart Bingham in Masters (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 196. 1 2 3 Head-to-Head: Neil Robertson vs Mark Allen (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 197. ↑ Neil Robertson v Mark Allen Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 198. ↑ Robertson v Allen Preview (англ.). World Snooker (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2013. 199. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Thursday January 17 (англ.). *snooker-news.com* (16 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 200. 1 2 Miracle Shot Helps Robertson Win Classic (англ.). World Snooker (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2013. 201. 1 2 Snooker - Robertson hits three centuries to oust Allen in Masters epic (англ.). Eurosport (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2013. 202. 1 2 Мастэрс 2013. Дзень 5-ы (англ.). (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 26 лютага 2013. 203. 1 2 3 Masters snooker 2013: Robertson and Murphy advance (англ.). *BBC Sport* (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 10 студзеня 2014. 204. ↑ Neil Robertson rides his luck to seal semi spot at the Masters (англ.). *rte.ie* (17 студзеня 2013). 205. ↑ Snooker: Neil wins nail biter to progress (англ.). *tibsnews.com* (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 206. 1 2 Robertson - Allen (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 207. 1 2 3 Head-to-Head: John Higgins vs Shaun Murphy (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 208. ↑ John Higgins v Shaun Murphy Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 209. ↑ Murphy v Higgins Preview (англ.). World Snooker (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 21 студзеня 2013. 210. 1 2 Magician Murphy Pulls Off Great Escape (англ.). World Snooker (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 21 студзеня 2013. 211. 1 2 Snooker - Murphy sees off Higgins to reach semis (англ.)(недаступная спасылка). Eurosport (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 21 студзеня 2013. 212. ↑ Snooker: Murphy battles back to beat Higgins (англ.). *tibsnews.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 213. ↑ Murphy - Higgins (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 214. 1 2 2008 World Series of Snooker – Event 1 Jersey **(нявызн.)**. Global Snooker Centre. Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2008. Праверана 17 студзеня 2015. 215. 1 2 Global Snooker Coverage: Grand Final **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2009. Праверана 9 мая 2009. 216. 1 2 Champion of Champions Challenge (Results) **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Global Snooker. Архівавана з першакрыніцы 8 верасня 2009. Праверана 18 мая 2009. 217. 1 2 3 Head-to-Head: Judd Trump vs Graeme Dott (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 218. ↑ Judd Trump v Graeme Dott Live Stream Masters Snooker Preview (англ.). *snooker-news.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 219. ↑ Trump v Dott preview (англ.). World Snooker (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 220. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Friday January 18 (англ.). *snooker-news.com* (17 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 221. 1 2 Dott Shocks Trump To Reach Semis (англ.). World Snooker (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2014. 222. 1 2 Dott thumps poor Trump in Masters shocker (англ.). Eurosport (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 11 сакавіка 2013. 223. 1 2 3 Мастэрс 2013. Дзень 6-ы (англ.). (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 29 сакавіка 2013. 224. ↑ 888.Com World Championship 2006 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2014. Праверана 31 студзеня 2015. 225. ↑ Maplin Electronics UK Championship 2006 (англ.). *Snooker.org*. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 31 студзеня 2015. 226. 1 2 Masters snooker 2013: Judd Trump loses but Mark Selby wins (англ.). *BBC Sport* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 29 сакавіка 2014. 227. ↑ Graeme Dott towers over terrible Judd Trump at the Masters (англ.). *rte.ie* (18 студзеня 2013). 228. ↑ Dott Thumps Trump To Reach Maiden Masters Semi (англ.). *snooker-news.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 229. ↑ Snooker: Dott dumps out favourite Trump (англ.). *tibsnews.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 230. ↑ Dott - Trump (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 231. 1 2 3 Head-to-Head: Mark Selby vs Mark Williams (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 232. 1 2 3 Selby Battles Past Williams (англ.). World Snooker (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 233. 1 2 3 Snooker - Williams in plea for O'Sullivan return after 'embarrassing' exit (англ.). Eurosport (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 234. ↑ Mark Selby didn't have to perform to his best to beat Mark Williams in the Masters quarter-finals (англ.). *rte.ie* (19 студзеня 2013). 235. ↑ It's easy for Selby as world No 1 thrashes Williams to reach Masters semi-finals (англ.). *dailymail.co.uk* (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 сакавіка 2013. 236. ↑ Snooker: Scoreline flatters Selby on his way to semi’s (англ.). *tibsnews.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 237. 1 2 Selby - Williams (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 238. 1 2 3 Head-to-Head: Neil Robertson vs Shaun Murphy (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 239. ↑ Neil Robertson v Shaun Murphy Live Stream Masters Snooker Semi-Final Preview (англ.). *snooker-news.com* (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 240. ↑ Murphy v Robertson Preview (англ.). World Snooker (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2013. 241. 1 2 Masters Snooker Live Stream Order of Play - Saturday January 19 (англ.). *snooker-news.com* (18 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 242. 1 2 3 4 Robertson Closes In On Masters History (англ.). World Snooker (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 8 красавіка 2013. 243. 1 2 3 Snooker - Robertson beats struggling Murphy in Masters semi (англ.). Eurosport (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 244. 1 2 3 Masters snooker 2013: Neil Robertson to play Mark Selby (англ.). *BBC Sport* (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 28 сакавіка 2014. 245. 1 2 3 4 Мастэрс 2013. Дзень 7-ы (англ.). (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2013. 246. 1 2 Neil Robertson and Mark Selby advance to Masters final (англ.). *rte.ie* (20 студзеня 2013). 247. ↑ Robertson brushes Murphy aside to set up final Masters defence (англ.). *dailymail.co.uk* (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 22 сакавіка 2013. 248. ↑ Snooker: Robertson reaches final (англ.). *tibsnews.com* (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2014. 249. 1 2 Robertson - Murphy (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 250. 1 2 Power Snooker **(нявызн.)**. Snooker.org. Архівавана з першакрыніцы 13 ліпеня 2014. 251. ↑ Tournament Record - Graeme Dott in World Championship (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2015. 252. 1 2 3 Head-to-Head: Mark Selby vs Graeme Dott (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 253. ↑ Mark Selby v Graeme Dott Live Stream Masters Snooker Semi-Final Preview (англ.). *snooker-news.com* (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2015. 254. ↑ Selby v Dott Preview (англ.). World Snooker (19 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 7 красавіка 2013. 255. 1 2 3 Selby Edges Dott In Late Drama (англ.). World Snooker (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2013. 256. 1 2 3 Snooker - Dott questions Selby tactics during 'nightmare' semi (англ.). Eurosport (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 23 студзеня 2013. 257. ↑ No 1 Selby secures Masters final place after overturning 4-1 deficit against Dott (англ.). *dailymail.co.uk* (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2013. 258. ↑ Mark Selby comes back to beat Graeme Dott in Masters marathon to set up Neil Robertson final (англ.). (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 13 сакавіка 2013. 259. ↑ Snooker: Selby squeezes past Dott (англ.). *tibsnews.com* (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2013. 260. 1 2 Selby - Dott (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 261. 1 2 3 Head-to-Head: Neil Robertson vs Mark Selby (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2015. Праверана 17 студзеня 2015. 262. ↑ Neil Robertson v Mark Selby Live Stream Masters Snooker Final Preview (англ.). *snooker-news.com* (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 31 студзеня 2015. 263. ↑ Robertson v Selby Preview (англ.). World Snooker (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2013. 264. 1 2 3 Selby The Master Again (англ.). World Snooker (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 11 красавіка 2013. 265. 1 2 3 Snooker - Selby repels Robertson to lift third Masters crown (англ.). Eurosport (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2013. 266. 1 2 Марк Сэлбі – пераможца Мастэрс 2013 (англ.). (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 1 чэрвеня 2013. 267. ↑ Selby On Top In Masters Final (англ.). World Snooker (20 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 7 красавіка 2013. 268. ↑ Masters snooker final 2013: Mark Selby beats Neil Robertson (англ.). *BBC Sport* (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2014. 269. ↑ Mark Selby defeats Neil Robertson to win his third Masters title (англ.). The Guardian (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 1 сакавіка 2014. 270. ↑ Betfair Masters: Mark Selby claims title with 10–6 win over defending champion Neil Robertson **(нявызн.)**. Sky Sports. Архівавана з першакрыніцы 20 кастрычніка 2013. Праверана 21 студзеня 2013. 271. ↑ Super Selby Claims Third Masters Title (англ.). *Pro Snooker Blog* (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 17 мая 2013. 272. ↑ Mark Selby seals a third Masters title after defeating defending champion Neil Robertson (англ.). *rte.ie* (21 студзеня 2013). 273. ↑ Selby beats defending champion Robertson to lift third Masters crown at Ally Pally (англ.). *dailymail.co.uk* (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 23 студзеня 2013. 274. ↑ Unstoppable Selby Claims Masters Treble (англ.). *snooker-news.com* (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 31 студзеня 2015. 275. ↑ Snooker: Mark’s hat-trick of Masters (англ.). *tibsnews.com* (21 студзеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2013. 276. ↑ Mark Selby savours back-to-back majors with Masters triumph over Neil Robertson **(нявызн.)**. London 24. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2013. Праверана 21 студзеня 2013. 277. 1 2 3 Robertson - Selby (англ.). *love-snooker.com*. Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. 278. ↑ 2013 Betfair Masters results **(нявызн.)**(недаступная спасылка). World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 21 студзеня 2013. Праверана 21 January 2013. 279. ↑ The Masters 2013: schedule and results **(нявызн.)**. BBC Sport. Архівавана з першакрыніцы 19 лютага 2014. Праверана 13 студзеня 2013. 280. ↑ Century breaks **(нявызн.)**. *worldsnookerdata.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2012. Праверана 22 студзеня 2012. 281. ↑ The Masters Centuries **(нявызн.)**. *worldsnookerdata.com*. World Professional Billiards and Snooker Association. Архівавана з першакрыніцы 19 лютага 2014. Праверана 20 студзеня 2013. 282. ↑ Season 2002-2003 (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2015. 283. ↑ Most Titles Won from Triple Crown (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2015. 284. ↑ 2013 Masters - Finishes (англ.). *cuetracker.net*. Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2015. Спасылкі -------- * Мастэрс 2013 на Snooker.org (англ.) * Статыстыка Мастэрс 2013 на CueTracker.net (англ.) * Фатаздымкі Tai Chengzhe з Мастэрс 2013 на Facebook * Фатаздымкі MoniqueLimbos з Мастэрс 2013 на http://photobucket.com Відэа ----- * Фінальны матч Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Марк Сэлбі) Другая частка * Поўны паўфінальны матч Мастэрс 2013 (Марк Сэлбі - Грэм Дот) * Паўфінальны матч Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Шон Мёрфі) Другая частка * Поўны чвэрцьфінальны матч Мастэрс 2013 (Марк Сэлбі - Марк Уільямс) * Поўны чвэрцьфінальны матч Мастэрс 2013 (Грэм Дот - Джад Трамп) * Поўны чвэрцьфінальны матч Мастэрс 2013 (Шон Мёрфі - Джон Хігінс) * Поўны чвэрцьфінальны матч Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Марк Ален) * Поўны матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Марк Сэлбі - Сцюарт Бінэм) * Поўны матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Марк Уільямс - Мэцью Стывенс) * Матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Шон Мёрфі - Рыкі Уолдэн) Другая частка * Матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Джад Трамп - Бары Хокінс) Другая частка * Поўны матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Стывен Магуайр - Грэм Дот) * Матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Джон Хігінс - Алістэр Картэр) Другая частка * Матч першага раўнда Мастэрс 2013 (Ніл Робертсан - Дзін Цзюньхуэй) Другая частка | ⛭Мастэрс | | --- | | Усе турніры | * 1975 * 1976 * 1977 * 1978 * 1979 * 1980 * 1981 * 1982 * 1983 * 1984 * 1985 * 1986 * 1987 * 1988 * 1989 * 1990 * 1991 * 1992 * 1993 * 1994 * 1995 * 1996 * 1997 * 1998 * 1999 * 2000 * 2001 * 2002 * 2003 * 2004 * 2005 * 2006 * 2007 * 2008 * 2009 * 2010 * 2011 * 2012 * ✯ 2013 * ✰ 2014 * 2015 * 2016 * 2017 * 2018 | | ⛭Снукерны сезон 2012/2013 | | --- | | Рэйтынгавыя турніры | * Усі Класік * Адкрыты чэмпіянат Аўстраліі * ✯ Шанхай Мастэрс * International Championship * Чэмпіянат Вялікабрытаніі * German Masters * Адкрыты чэмпіянат Уэльса * World Open * Адкрыты чэмпіянат Кітая * Чэмпіянат свету | | Players Tour Championship | * АPTC1 * PTC1 * PTC2 * ЕТ1 * PTC3 * АPTC2 * ЕТ2 * ЕТ3 * АPTC3 * PTC4 * ЕТ4 * ЕТ5 * ЕТ6 * Фінал | | Нярэйтынгавыя турніры | * General Cup * Чэмпіянат свету сярод ветэранаў * Прэм’ер-ліга * ✯ Мастэрс * Championship League | | Турніры з альтэрнатыўным фарматам | * Чэмпіянат свету па снукеры з шасцю чырвонымі шарамі * Shoot-Out | | * **Сусветны рэйтынг** |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Татарынаў. **Леанід Пятровіч Тата́рынаў** (руск.: Татаринов Леонид Петрович; 12 лістапада 1926, Тула — 27 жніўня 2011, Масква) — вучоны ў галіне заалогіі, палеанталогіі і эвалюцыйнай біялогіі, доктар біялагічных навук, акадэмік Акадэміі навук СССР (1981), Расійскай акадэміі навук (1991). Біяграфія --------- Нарадзіўся ў горадзе Тула. У 1943 годзе быў прызваны на службу ў Чырвоную Армію. У 1944 годзе пасля дэмабілізацыі паступіў у Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт, біялагічны факультэт якога скончыў у 1949 годзе. У 1953 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «О роли условий жизни в филогенезе земноводных». Працаваў у Выдавецтве замежнай літаратуры. У 1954 годзе быў запрошаны ў Палеанталагічны інстытут Акадэміі навук СССР у лабараторыю ніжэйшых тэтрапод, якую ўзначаліў у 1959 годзе. У 1969 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Проблемы эволюциитериодонтов». У 1973—1975 гадах працаваў у Інстытуце эвалюцыйнай марфалогіі і экалогіі жывёл імя А. М. Северцава. У 1974 годзе абраны членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР па спецыяльнасці «агульная біялогія». З 1975 года Л. П. Татарынаў на пасадзе дырэктара Палеанталагічнага інстытута. У 1981 годзе абраны правадзейным членам Акадэміі навук СССР па спецыяльнасці «заалогія». З 1992 года — саветнік Расійскай акадэміі навук. Навуковая і грамадская дзейнасць -------------------------------- Л. П. Татарынаву навуковыя працы па ранняй эвалюцыі земнаводных, паўзуноў і млекакормячых на аснове палеанталагічных, біяхімічных і фізіялагічных дадзеных. Аўтар больш за 250 прац, у тым ліку 6 манаграфій. Уваходзіў у склад Вучонага савета Палеанталагічнага інстытута і Дысертацыйнага савета пры інстытуце. У 1976—2001 гадах займаў пасаду галоўнага рэдактара «Палеанталагічнага часопіса». У 1975—1996 гадах уваходзіў у склад Бюро Аддзялення агульнай біялогіі АН СССР (РАН) і ў 1975—1996 гадах займаў пасаду намесніка акадэміка-сакратара і навуковага кіраўніка Сумеснай Савецка—Мангольскай (Расійска-Мангольскай) палеанталагічнай экспедыцыі. Быў членам рэдакцыйных калегій часопісаў «Агульная біялогія», «Палеанталагічны часопіс», «Russian Journal of Herpetology». З 1986 года — замежны член Лонданскага Лінееўскага таварыства. Узнагароды і прэміі ------------------- * Дзяржаўная прэмія СССР 1978 года. * Ордэн «Знак Пашаны». * Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга. * Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені. * Ордэн «Палярнай Зоркі» (Манголія, 1982). * Медаль «Дружба» (Манголія, 1977). * Знак Гонару ў срэбры (ГДР). * Прэміі Х. Раўсінга (2007, 2008). * Прэмія А. М. Северцава (2002) і інш. Зноскі ------ 1. 1 2 Татаринов Леонид Петрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a> 2. ↑ Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a> 3. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. Літаратура ---------- * *Ермакоў В. Ф.* Татарынаў Леанід Пятровіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15). — С. 456. Спасылкі -------- * Татаринов Леонид Петрович // Архивы Российской академии наук (руск.) * Татаринов Леонид Петрович // Палеонтологический институт им. А. А. Борисяка РАН (руск.) * Татаринов Леонид Петрович // «Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия» megabook.ru (руск.) * Татаринов Леонид Петрович // Летопись Московского университета (руск.) * Память народа (руск.) * Академик Леонид Петрович Татаринов (1926—2011) // Палеонталоагический журнал, 2012, № 3, С. 106—108. (руск.) | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 1470399609255 · BNF: 13482212z · GND: 1068538708 · ISNI: 0000 0001 1660 4827 · LCCN: n81118309 · NKC: xx0211367 · NTA: 073312517 · NUKAT: n2011105249 · SUDOC: 03547419X · VIAF: 65334662 | |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Эпштэйн. **Іосіф Майсеевіч Эпштэйн** (руск.: Иосиф Моисеевич Эпштейн; 1895, Ляхавічы, Брэсцкая вобласць — 1980, Масква) — савецкі ўролаг. Доктар медыцынскіх навук (1939), прафесар (1949). Біяграфія --------- У 1922 годзе скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта (цяпер 1-й ММІ). У 1922—1924 гадах працаваў ва ўралагічнай клініцы Вышэйшай медыцынскай школы (Галоўны клінічны ваенны шпіталь). З 1924 года яго навуковая і ўрачэбная дзейнасць была звязана з уралагічнай клінікай і кафедрай медыцынскага факультэта Маскоўскага ўніверсітэта, а затым 1-га ММІ. Ён паслядоўна займаў пасады экстэрна (1924—1926), ардынатара (1926—1930), асістэнта (1930—1940 і 1941—1948), дацэнта (1948—1949), загадчыка кафедры (1949—1968), прафесара — кансультанта (1968—1969). У 1940—1941 гадах кіраўнік уралагічнага аддзялення Гарадской дзіцячай клінічнай бальніцы № 2 імя І. В. Русакова. У гады Вялікай Айчыннай вайны кансультаваў у шэрагу шпіталяў. Доктарскую дысертацыю на тэму «Туберкулёз ныркі» абараніў у 1939 годзе; прафесар (1949). Быў членам праўлення Усесаюзнага і старшынёй (1963—1968) Маскоўскага навуковых медыцынскіх таварыстваў уролагаў, рэдактарам рэдакцыйнага аддзела «Уралогія» 2-га выдання Вялікай медыцынскай энцыклапедыі, членам рэдакцыйнай калегіі і адказным сакратаром (1930—1941) часопіса «Уралогія». Аўтар 120 навуковых прац, у тым ліку 8 ​​манаграфій і падручнікаў, прысвечаных туберкулёзе ныркі, фізіялогіі і паталогіі мачавылучэння, раненні нырак і мачаточнікаў, нетрымання мачы, а таксама захворванняў мачавой бурбалкі, нырачна-каменнай хваробы і анамаліям мачавых шляхоў. Адзін з піянераў укаранення ва ўралагічную практыку шэрагу рэнтгенарадыелагічных метадаў даследавання (тамаграфія нырак, інфузійная ўраграфія, радыеізатопная рэнаграфія, сканіраванне нырак). Зноскі ------

Закерзонне **Закерзонне** — нефармальны пашыраны ва Украіне тэрмін для пазначэння тэрыторый з гістарычным украінскім насельніцтвам, якія знаходзяцца на захад ад лініі Керзана і цяпер уваходзяць у склад Польшчы. У склад Закерзоння ўваходзяць Перамышльская зямля, Лемкаўшчына, Падляшша, Надсанне, Сокальшчына і Холмшчына. Агульная плошча Закерзоння складае каля 19,5 тысяч кв. км. Згодна з умовамі савецка-польскага дагавора ад 16 жніўня 1945 года (нязначна змененыя савецка-польскім дагаворам 1951 года) гэтыя землі адышлі да Польшчы. У 1944—1946 гадах каля 480 тысяч украінцаў было пераселена ў СССР. Паралельна ішло перасяленне палякаў з тэрыторыі СССР у Польшчу. У 1947 годзе ў выніку правядзення аперацыі «Вісла» каля 150 тысяч украінцаў былі дэпартаваныя з Закерзоння ў паўночныя раёны Польшчы, атрыманыя пасля вайны ад Германіі (г. зв. «вернутыя землі»). У выніку сёння звыш 95% насельніцтва рэгіёну — палякі. Гл. таксама ----------- * Беласточчына Літаратура ---------- * *Омелян Німець*. Короткий довідник Закерзоння. — Косів: Писаний Камінь, 2011. — 156 с. Спасылкі -------- * Депортанты требуют льготный въезд в Польшу(недаступная спасылка)

**Уошбернскі ўніверсітэт** (англ.: Washburn University) — амерыканская дзяржаўная вышэйшая навучальная ўстанова са статусам універсітэта, якая месціцца ў горадзе Топіка ў штаце Канзас, ЗША. Агульная характарыстыка ----------------------- Універсітэт прапануе праграмы бакалаўрыяту і магістратуры, а таксама прафесійныя праграмы ў галіне права і бізнесу. Ён мае 550 выкладчыкаў, якія выкладаюць больш чым 6100 студэнтам бакалаўрыяту і амаль 800 аспірантам. Вучэльня была заснавана ў 1865 годзе як Лінкальнаўскі каледж. У 1868 годзе каледж быў перайменаваны ва Уошбернскі каледж пасля вялікага ахвяравання ад прамыслоўца Ікабада Уошберна. Гл. таксама ----------- * Спіс універсітэтаў штата Канзас Заўвагі ------- Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх * Афіцыйная інтэрнэт-старонка ўстановы

**«Граматыка беларускай мовы» Б. Пачопкі** (Hramatyka bielaruskaj mowy. Apracawau B.Pacobka) — граматыка беларускай мовы, складзеная настаўнікам беларускай мовы Свіслацкай беларускай настаўніцкай семінарыі, рэдактарам газеты «Bielarus» Б. Пачопкам і надрукаваная асобнай кнігай беларускай лацініцай у друкарні «Гоман» (Вільня, сакавік 1918). На працягу прыблізна году (у 1918) гэтай граматыкай карысталіся пры выкладанні беларускай мовы ў Свіслацкай настаўніцкай семінарыі і навакольных школах, магчыма, на падставе аўтарытэту Пачопкі, які быў тады там дырэктарам. Граматыка выкарыстоўвала для перадачы гукаў беларускай мовы лацінскі алфавіт, відаць, у такой самай форме, як у іншых кнігах, выданых Б. Пачопкам. Ацэнкі ------ Граматыка была рэзка скрытыкаваная ў справаздачы Беларускага навуковага таварыства ў Вільні (1918), а ў далейшым — і беларускімі мовазнаўцамі (Я. Лёсік, С. Некрашэвіч). Аўтар называўся непадрыхтаваным да падобнай працы і незнаёмым з беларускай мовай, а яго граматыка — ненавуковай, неадпаведнай прынцыпам беларускай мовы, павернутай на пальшчэнне беларускай мовы і, у выніку, цалкам непрыдатнай. Зноскі ------ 1. ↑ Такім чынам, трохі раней за першае выданне граматыкі Тарашкевіча. 2. ↑ Ігар Бараноўскі. Помнік святару-беларусу (120-ыя ўгодкі з дня нараджэння а. Баляслава Пачопкі) // Царква. Грэка-каталіцкая газета. № 4 (43), 2004. — Брэст: ПП В. Ю.А. 2004. 3. ↑ Лёсік, С.303. 4. ↑ Справаздача БНТ у Вільні, паданая паводле: Лёсік, С.304. Літаратура ---------- | | | | --- | --- | | s: | Беларуская граматыка Пачобкі ў Вікікрыніцах | * Язэп Лёсік. Дзесяцігодзьдзе беларускае граматыкі (1918—1928 г.) [3.5.1928] // Лёсік Я. 1921—1930: Зб. тв. / Уклад. прадм. і камент. А. Жынкіна. — Мн.: НАРБ: Выд. Логвінаў, 2003. — 396 с. ISBN 985-6372-31-3 (НАРБ); ISBN 985-6701-29-5 (І. П. Логвінаў). С.302—306.

**Берат** (алб.: Berati) — горад на поўдні Албаніі. Адміністрацыйны цэнтр вобласці Берат і акругі Берат. Насельніцтва — 60 тыс. жыхароў (2011). Размешчаны на рацэ Асумі ля падножжа горнага хрыбта Томары, у 70 км на поўдзень ад Тыраны. У 2008 годзе гістарычны цэнтр горада быў уключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА як узор добра захаванай гарадской забудовы часоў Асманскай імперыі. Гісторыя -------- Гарадское паселішча на тэрыторыі сучаснага Берата існуе з IV стагоддзя да н.э. З пачатку III стагоддзя да н.э. вядомы як **Антыпатрэя** (грэч. Αντιπατρια). Назва была дадзена македонскім царом Касандрам у гонар свайго бацькі Антыпатра. Ва II стагоддзі да н.э. горад быў заваяваны рымлянамі. У візантыйскі перыяд горад вядомы як **Пульхерыяпаліс** (грэч. Πουλχεριοπολις). У IX стагоддзі балгарскі цар Сімяон I захапіў горад і прысвоіў яму імя **Беліград** (літар. *Белы град*), ад якой паходзіць і сучасная назва горада. Горад знаходзіўся ў складзе Балгарскага царства да XI стагоддзя, пазней уваходзіў у Эпірскі дэспатат. У XIII стагоддзі горад ізноў у складзе Візантыйскай імперыі. У 1345 годзе горад увайшоў у склад Сербскага каралеўства пры Стэфане Душане. У XV стагоддзі Берат быў сталіцай княствы Музакі, у 1432—1444 гг. — сталіцай княствы Арыяніці. Горад быў заваяваны асманамі ў 1431 г. У 1450 годзе горад быў уключаны ў склад Асманскай імперыі і знаходзіўся ў яе складзе да 1912 года. Рэлігія ------- Пра час заснавання Беліградскай мітраполіі дакладных сведчанняў не захавалася. Згадваюцца 20 імёнаў архірэяў Беліградскай мітраполіі ў юрысдыкцыі Охрыдскай архіепархіі, з якіх найбольш вядомымі з'яўляюцца Ігнацій (1691—1693; пасля архібіскуп Охрыдскі) і Іаасаф I (1752—1760 і 1765—1801). Пры Іаасафе Беліградская мітраполія з прычыны скасавання Охрыдскай архіепархіі перайшла ў юрысдыкцыю Канстанцінопальскага Патрыярхата. Берат быў месцам мучаніцкай смерці ў 1779 годзе грэчаскага прапаведніка-асветніка Казьмы Эталійскага (грэч. Κωσμας о Αιτωλος). Памятныя мясціны ---------------- * Музей этнаграфіі * Музей іканапісу Ануфрыя * Галерэя «Эдвард Лір» * Крэпасць Берат (XIII стагоддзе) * Царква Святой Марыі Улахернскай (XIII стагоддзе, фрэскі — 1578 год, Мікалай з Неакастра) * Царква Святога Міхаіла (XVI стагоддзе) * Царква Святой Тройцы (XIV стагоддзе) * Царква евангелістаў (XVI стагоддзе) * Сабор Святой Маці Божай (1787, разьбяны драўляны іканастас XIX стагоддзя) * Малельня секты хельветаў (1782) * Свінцовая мячэць (1555 г.) * Каралеўская мячэць (1512 г.) * Мост Горыца (1780 г.) Гарады-пабрацімы ---------------- * Карміэль, Ізраіль * Крушава[d], Паўночная Македонія * Ловеч, Балгарыя (8 ліпеня 2008)[…] * Плаешці, Румынія * Ферма, Італія Зноскі ------ 1. ↑ Берат // Военная энциклопедия / под ред. В. Ф. Новицкого[ru] [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. В. Сытина[ru], 1911—1915. 2. 1 2 3 3. ↑ Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Берат

**Гюстаў Флабер** (фр.: Gustave Flaubert; 12 снежня 1821, Руан — 8 мая 1880, Круасэ) — французскі раманіст. Аўтар раманаў «Мадам Бавары» (1856) і «Саламбо» (1862). Біяграфія --------- Юнацтва пісьменніка звязаная з правінцыйнымі гарадамі Францыі, якія ён неаднаразова апісваў у сваёй творчасці. У 1840 годзе Флабер паступіў на факультэт права ў Парыжы, але кінуў вучобу ў 1843 годзе. Лад жыцця Флабера характарызаваўся замкнёнасцю, імкненнем да самаізаляцыі. Час і сілы расходваліся ім у інтарэсах літаратурнай творчасці. У 1849 годзе ён завяршыў першую рэдакцыю «Спакусы святога Антонія» — філасофскай драмы, над якой аўтар будзе працаваць усё жыццё. У светапоглядным дачыненні яна прасякнута ідэямі расчаравання ў магчымасцях пазнання, што праілюстравана сутыкненнем розных рэлігійных напрамкаў і адпаведных дактрын. Вядомасць Флаберу прынесла публікацыя ў часопісе рамана «Мадам Бавары» (1856), праца над якім пачалася восенню 1851. Неўзабаве пасля яе Флабер і рэдактар ​​часопіса «Рэвю дэ Пары» былі прыцягнуты да судовай адказнасці за абразу маралі. Раман апынуўся маніфестам літаратурнага натуралізму, але акрамя гэтага ў ім выразна выяўлены скепсіс аўтара ў адносінах не толькі да сучаснага грамадства, але і да чалавека наогул. Раман мае шэраг фармальных асаблівасцяў: вельмі доўгая экспазіцыя, адсутнасць традыцыйнага станоўчага героя. Перанясенне дзеяння ў правінцыю (пры яе рэзка негатыўным малюнку) ставіць Флабера ў шэраг пісьменнікаў, у творчасці якіх антыправінцыйная тэма была адной з асноўных. Апраўдальны прысуд дазволіў выпусціць раман асобным выданнем (1857). Падрыхтоўчы перыяд працы над раманам «Саламбо» запатрабаваў паездкі на Усход і ў Паўночную Афрыку. Трэці раман «Выхаванне пачуццяў» (1869) апынуўся насычаны сацыяльнымі праблемамі. У прыватнасці, у рамане апісваюцца еўрапейскія падзеі 1848 года. У 1877 годзе публікуе ў часопісах аповесці «Простае сэрца», «Ірадыяда» і «Легенда пра святога Юліяна Міласцівага», напісаныя ў перапынках паміж працай над апошнім раманам «Бувар і Пекюшэ», які застаўся няскончаным, хоць пра яго фінал мы можам меркаваць па аўтарскім накідах, досыць падрабязных. Бліскучы стыліст, які шмат год адточваў стыль сваіх твораў, Флабер аказаў велізарны ўплыў на ўсю наступную літаратуру, прывёў у яе шэраг таленавітых аўтараў, сярод якіх былі Гі дэ Мапасан і Эдмон Абу. Памёр Гюстаў Флобер 8 мая 1880 года ў выніку інсульту. Беларускія пераклады -------------------- * Ля сцен Карфагена. Мн. 1934. * Саламбо / пер. В. Гардзей. Мн. 1997. Зноскі ------ 1. 1 2 Gustave Flaubert<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517'></a> 2. 1 2 Gustave Flaubert // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964'></a> 3. ↑ Флобер Гюстав // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a> 4. 1 2 Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644'></a> | | | | --- | --- | | ⚙️   Фота, відэа і аўдыё | Apple Music | | Тэматычныя сайты | AllMovie · AllMusic · AlloCiné · Discogs · Filmportal · Internet Broadway Database · Internet Movie Database · КиноПоиск · Metacritic · MusicBrainz · Project Gutenberg · Internet Speculative Fiction Database · RKDartists | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая расійская (навукова-адукацыйны партал) · Бракгаўза і Эфрона · Кругасвет · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Notable Names Database · Treccani · Universalis · Universalis | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · Geni.com | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BAV: ADV10217352 · BIBSYS: 90057549 · BNC: a10447337 · BNE: XX869379 · BNF: 11902894q · BPN: 93625018 · CiNii: DA00598074 · CONOR: 7352931 · EGAXA: vtls000897270 · GND: 118533754 · GTAA: 99056 · ICCU: CFIV000314 · ISNI: 0000 0001 2276 2442 · LCCN: n79059896 · LNB: 000001317 · NDL: 00439691 · NKC: jn19990002312 · NLA: 35088275 · NLG: 61387 · NLP: a0000001178849 · NSK: 000006079 · NTA: 068495684 · NUKAT: n93080914 · PTBNP: 24671 · LIBRIS: 187000 · SUDOC: 026866552 · VIAF: 9846192 · ULAN: 500235479 | |

**Марк Вее** (фр.: Marc Weiller; 1880—1945) — французскі батанік. Біяграфія --------- Марк Вее нарадзіўся 9 лютага 1880 года на тэрыторыі камуны Ангулем. Вучыўся ў Каледжы Св. Паўла ў Ангулеме, затым перайшоў у Каледж Станісласа ў Парыжы. У 1899 годзе паступіў у Політэхнічную школу, дзе вучыўся артылерыі, пасля чаго запісваецца ў гарнізон у камуну Ван. З 1907 года Вее — член Батанічнага таварыства Францыі. У снежні 1910 года Вее ажаніўся з Мадлен Дро, затым служыў у Арлеане і Клермон-Феране. З 1914 па 1918 Вее быў капітанам 36-га і 53-га артылерыйскіх палкоў. Пасля Першай сусветнай вайны атрымаў Ваенны крыж і стаў кавалерам Ордэна Ганаровага легіёна, затым працаваў у Міністэрстве абароны Францыі. У 1920 годзе Вее, быўшы афіцэрам Ордэна Ганаровага легіёна і падпалкоўнікам, сышоў на пенсію. У 1931 годзе Вее, Эміль Жаандзье і Мары Луі Эмбаржэ даследавалі флору паўднёвага захаду Марока. З 1939 года Вее, Рэнэ Мэр і іншыя батанікі працавалі над падрыхтоўкай манаграфіі па флоры Паўночнай Афрыкі. 20 ліпеня 1945 года Марк Вее сканаў. Некаторыя віды раслін, названыя ў гонар М. Вее ---------------------------------------------- * Lotus weilleri Maire, 1928 * Satureja weilleri Maire, 1928 Зноскі ------ Літаратура ---------- * Maire, R. (1946). "Marc Weiller". *Bulletin de la Société d'Histoire Naturelle de l'Afrique du Nord*. **37** (1–9): 21–23.

**Genshin Impact** (кіт. 原神, піньінь: *Yuánshén*, яп. 原神 *Гэнсін*, літаральны пераклад *Першапачатковае бажаство*) — камп’ютарная гульня ў жанры Action-adventure з адкрытым светам і элементамі RPG, распрацаваная кітайскай кампаніяй MiHoYo Limited. Дзеянне гульні адбываецца ў магічным свеце. Галоўны герой або гераіня, у адпаведнасці з выбарам карыстальніка, падарожнічае паміж сусветамі, аднак у выніку канфлікту з безыменным бажаством страчвае брата або сястру і аказваецца зачынены ў Тэйваце. Гульнявы працэс --------------- *Genshin Impact* — гульня з адкрытым светам, у жанры экшн-ролевай гульні, якая дазваляе гульцу кіраваць адным з чатырох узаемазаменных персанажаў у партыі. Пераключэнне паміж персанажамі можа быць зроблена хутка падчас бою, дазваляючы гульцу выкарыстоўваць некалькі розных камбінацый навыкаў і нападаў. Здольнасці персанажаў могуць паляпшацца рознымі спосабамі, галоўным чынам шляхам непасрэднага павышэння іх узроўню і паляпшэння артэфактаў і зброі, якія персанаж можа экіпіраваць. У дадатак да даследаванняў, гулец можа паспрабаваць розныя выпрабаванні за ўзнагароды. Па ўсім Тэйваце раскіданыя босы і выпрабаванні, якія ўзнагароджваюць вельмі каштоўнымі рэсурсамі, але іх атрыманне патрабуе валюту пад назвай Original Resin, якая з часам павольна аднаўляецца. Выкананне гэтых выпрабаванняў дае гульцу прагрэс да павышэння яго рангу прыгод, што, у сваю чаргу, адкрывае новыя квэсты, выпрабаванні і павышае сусветны ўзровень. Сусветны ўзровень — мера моцы ворагаў у свеце, і рэдкасці узнагароды за перамогу над імі. Гулец можа кіраваць сваім персанажам і выконваць такія дзеянні, як бег, скалалажанне, плаванне і палёт на планеры, і ўсё гэта абмежавана трываласцю. Некаторыя персанажы валодаюць здольнасцямі, якія могуць змяняць навакольнае асяроддзе, напрыклад, замярзанне вады для стварэння ледзянога шляху, які можа дапамагчы гульцу ў перасячэнні мясцовасці. Па ўсім свеце існуе шмат вузлоў тэлепартацыі, да якіх гульцы могуць тэлепартавацца у якасці формы хуткага падарожжа; сярод іх ёсць славутасці, вядомыя як Статуі сямі, якія могуць вылечваць і ажыўляць персанажаў, а таксама забяспечваюць такія перавагі, як павышэнне трываласці гульца. Прадметы, такія як ежа і руда, могуць быць здабыты з адкрытага свету, у той час як ворагі і скрыні са скарбамі выдаюць іншыя віды рэсурсаў, якія можна выкарыстоўваць для павышэння сілы персанажа. Гульцы могуць здабываць ежу, палюючы на жывёл, збіраючы садавіну і гародніну або купляючы іх у гульнявых крамах. Акрамя таго, існуюць спецыяльныя баявыя інстанцыі, якія называюцца «Даменамі», якія ўзнагароджваюць матэрыяламі, якія павялічваюць сілу персанажа і зброі. Стравы, прыгатаваныя з інгрэдыентаў, сабраных у адкрытым свеце, таксама могуць даць жаданыя эфекты, такія як аднаўленне здароўя або павышэнне розных характарыстык. Гульцы таксама могуць здабываць руду, якую можна ачышчаць, а затым выкарыстоўваць для стварэння зброі або павышэння яе сілы. Шматкарыстальніцкі рэжым даступны ў форме кааператыва. Да чатырох гульцоў могуць гуляць разам у адкрытым свеце і далучыцца да даменаў. Спалучэнне гульцоў можа быць выканана шляхам запыту злучэння з іншым гульцом або з дапамогай аўтаматычнага пошуку. У гульні ёсць кросплатформавы рэжым, таму гульцы на любой платформе могуць гуляць адзін з адным. Выконваючы пэўныя квэсты або ўдзельнічаючы ў выбраных абмежаваных па часе мерапрыемствах, гулец можа адкрыць дадатковых гульнявых персанажаў. Большасць персанажаў, аднак, гульцы атрымліваюць праз банеры персанажаў  (англ.) (бел. гульнявой сістэмы гача  (англ.) (бел. пад назвай «Жаданні». Для выцягвання  (англ.) (бел. на банерах гульні патрабуецца некалькі прэміумных гульнёвых валют, якія можна атрымаць праз пакупкі ў дадатку або ў якасці гульнявых узнагарод. Сістэма шкадавання  (англ.) (бел. гарантуе, што гулец атрымае рэдкія прадметы пасля зададзенай колькасці выцягванняў. ### Элементальны бой Персанажы кантралююць адзін з сямі натуральных элементаў: Анема (паветра), Геа (глеба), Піра (агонь), Гідра (вада), Крыя (лёд), Электра (электрычнасць) і Дэндра (расліны). Калі гэтыя элементы рэагуюць адзін з адным, яны вырабляюць розныя эфекты. Напрыклад, калі Гідра атака трапляе ў мішэнь, праціўнік атрымае «Мокры» эфект статусу, а калі ён атакуе з наступнай Крыя-атакай, гэтыя два эфекты стану аб’ядноўваюцца ў замарожванне праціўніка, часова не дазваляючы ім выконваць якія-небудзь дзеянні. Кожны персанаж таксама мае дзве унікальныя баявыя здольнасці: «Стыхійны навык» і «Стыхійны выбух». Стыхійны навык — гэта атака з усталяваным кулдаунам, які можна выкарыстоўваць у любы час, у той час як Стыхійны выбух — ультыматыўная атака, якая патрабуе энергіі. Яна патрабуе ад гульца назапашвання дастатковай колькасці элементальнай энергіі, каб яе выкарыстоўваць. Маніпуляванне элементамі, з дапамогай навыкаў і камандай з чатырох персанажаў для стварэння розных рэакцый, з’яўляецца асноўнай асаблівасцю гульнявога працэсу. Пэўныя элементальныя здольнасці таксама патрабуюцца для разгадвання галаваломак у адкрытым свеце. Сюжэт ----- У пачатку гульні паказваецца кат-сцэна, у якой ідзе бітва двух галоўных герояў (брат Ітэр і сястра Люмін) з нейкім бажаством. Пасля відэа гулец можа выбраць Падарожніка, ад асобы якога будзе праходзіць гульню. Падзеі пачынаюцца праз два месяцы пасля абуджэння галоўнага героя, калі ён альбо яна сустракаюцца з Пайман, якая становіцца кампаньёнам у падарожжы. Мэта падарожжа — знайсці страчанага родзіча. У Тэйваце ёсць сем розных краін: Мандшдадт, Лі Юэ, Інадзума, Сумеру, Фантэйн, Натлан і Снежная. Кожная краіна знаходзіцца ва ўладзе бажаства-архонта, якому адпавядае адзін з прыродных элементаў Тэйвата: Піра (агонь), Гідра (вада), Геа (зямля), Анэма (паветра), Крыа (лёд), Электра (электрычнасць) і Дэндра (раслінны свет). Акрамя краін, у Тэйваце ёсць дзіўны лятаючы горад Селестыя, дзе жывуць божаствы і героі. Выбраным людзям Тэйвата жыхары Селестыі даруюць Вока Бажаства — камень, с дапамогай якога можна кантраляваць адпаведныя элементы. ### Пралог: Мандшдат Першы горад, у які трапляе герой. Горад волі і песень, які знаходзіцца пад абаронай бажаства свабоды, Анэма Архонта Барбатаса. Мандштадт падобны на горад сярэднявечнай Галандыі. Мандштат з’явіўся пасля звяржэння арыстакратычных дэспатаў. Шмат гадоў таму Венэса, рабыня ў зняволенні, атрымала блаславенне Архонта і падняла паўстанне супраць арыстакратаў. Затым для падтрымання парадку ў горадзе і абароны свабоды жыхароў яна стварыла ордэн Орда Фавоніўс, вышэйшае кіраўніцтва якога на чале з магістрам таксама займаецца дзяржаўнымі справамі. Пайман і Падарожнік прыбываюць у Мандштат і сутыкаюцца з цмокам па імі Жах Буры, які атакуе горад. З дапамогай меснага музыкі Вэнці, падарожнік адбіваецца ад Жаху Буры і знаёміцца з Джын, якая выконвае абавязкі магістра рыцараў Фавонія. Падарожнік дапамагае рыцарам навесці парадак у рэгіёне, а затым зноў сустракае Вэнці, які расказвае, што Жах буры раней быў мірным бажаствам, і яго сапраўднае імя — Двалін. Вэнці просіць прынесці святую ліру, каб можна было супакоіць Дваліна з яе дапамогай. Пасля атрымання ліры Вэнці спрабуе супакоіць цмока, але разумее, што тым маніпулюе Ордэн Бездані. Раскрываецца, што на самой справе Вэнці гэта Барбатос, Анэма Архонт. Вандроўнік з Джын і Вэнці праследуе Дваліна ў яго валоданні і вызваляе яго ад уплыву Ордэна Бездані. Вярнуўшыся ў Мондштат, Вэнці трапляе ў засаду Фатуі і Прадвесніцы Ла Сіньёры, якая крадзе яго гнозіс. Высвятляецца, што Архонт Снежнай, Царыца, крадзе гнозісы Архонтаў дзеля невядомай мэты. Вэнці раіць Вандроўніку ісці сустрэцца з Геа Архонтам, які кожны год сыходзіць з нябёсаў і ладзіць суд у Лі Юэ, і спытаць, ці ведае ён бажаство, якое магло скрасці родзіча Падарожніка. ### Том I: Лі Юэ Падарожнік адпраўляецца ў Лі Юэ на штогадовы рытуал з’яўлення Архонта Моракса, якога таксама называюць Рэкс Ляпіс. Рытуал ладзіць Нін Гуан, кіраўніца арганізацыі Цысінь, якая кантралюе ўсе гандлёвыя пагадненні Лі Юэ і фактычна з’яўляецца мясцовай уладай. Аднак падчас рытуалу Рэкс Ляпіс аказваецца забіты, і Падарожнік з’яўляецца патэнцыйным падазроным. Падчас уцёкаў Падарожнік сустракае Фатуі Прадвесніка Чайлда, які раіць ім знайсці малых божастваў Лі Юэ, Адэптаў, каб ачысціць сваё імя. Каб расследаваць смерць, сам Чайлд працуе з Чжунлі, кансультантам пахавальнага бюро, якое назірае за пахаваннем Рэксу Ляпісу. Праз гэта Чайлд выяўляе месцазнаходжанне цела Архонта, якое было хутка схавана пасля сцэны смерці. Падарожнік сутыкаецца з Чайлдам у Залатым Пакоі. Прадвеснік спрабуе забраць сэрца з цела, але не можа яго знайсці ў целе цмока і вырашае, што Рэкс Ляпіс яшчэ жывы. Каб выклікаць Рэкса Ляпіса, Чайлд заклікае Асіяла, старажытнае бажаство, якое калісьці перамог Рэкс Ляпіс, і загадвае яму знішчыць горад Лі Юэ. Падарожнік, Цысінь і Адэпты аб’яднаюць сілы і перамагаюць яго. Пасля гэтага Падарожнік дазнаецца, што Чжунлі і ёсць Рэкс Ляпіс, які вырашыў спыніць сваю ахову Лі Юэ. Архонт перадае свой гнозіс Сіньёры ў рамках нейкага тайнага пагаднення з Царыцай. Чжунлі тлумачыць, што ён хацеў сысці са сваёй ролі Архонта, і што інсцэніроўка яго смерці была выпрабаваннем: калі б горад, Цысін і адэпты не змаглі спыніць Асіяла, ён бы ўмяшаўся. Чжунлі паведамляе Падарожніку, што наступны пункт прызначэння, Інадзума, зачыніў свае межы па загадзе Архонта Электра, сёгуна Райдэн. ### Том II: Іназума Падарожнік і Пайман прыбываюць у ізаляцыянісцкую нацыю Іназума і даведаюцца, што яе архонт, сёгун Райдэн, канфіскавала Вочы Бажаствоў у жыхароў Іназумы. Ледзь выратаваўшыся ад войскаў сёгуна, Падарожнік і Пайман далучаюцца да групы сепаратыстаў на востраве Ватацумі ў Іназуме, перад тым як сустрэць Скарамуша, Шостага Прадвесніка Фатуі. Нягледзячы на тое, што ён збівае Падарожніка і Пайман да страты прытомнасці, Яэ Міка — фамільяр сёгуна — дае яму гнозіс Райдэн у абмен на іх жыццё. З дапамогай Міка Падарожнік змагаецца і перамагае сёгуна і пераконвае яе адмяніць абмежавальную палітыку. Пасля вяртання ў Лі Юэ Падарожнік уз’ядноўваецца з Дэйнслейфам у Разломе. Падарожнік адчувае бачанне блізнюка ў Кхаэнрыя, адчуваючы, што ён разрываецца паміж тым, каб далучыцца да іх і перамагчы Ордэн Бездані. Дэйнслейф кажа Падарожніку, што трэба выбраць паміж Тэйватам або блізнюком, перш чым адправіцца зноў. ### Том III: Сумеру Падарожнік і Пайман адпраўляюцца ў Сумеру ў пошуках Меншага Лорда Кусаналі, Архонта Дэндра, але не могуць з ёй пагаварыць з-за таго, што яна знаходзіцца ў зняволенні ў Акадэміі. Падарожнік у рэшце рэшт сустракае яе чалавечую версію, Нахіду, у сне і выяўляе, што мудрацы Акадэміі ўступілі ў партнёрства з Датторэ, Другім Прадвеснікам Фатуі, каб скінуць Кусаналі і ўсталяваць Скарамуша як штучнага бога. З дапамогай ключавых людзей у Сумеру, Падарожнік зрывае змову мудрацоў. Затым Падарожнік сустракаецца з Кусаналі, якае дае каштоўную інфармацыю пра блізнюка і прапануе наведаць Фокалорс, архонта Фантэйна. Пасля гэтага Падарожнік сутыкаецца з Дайнслейфам, перш чым убачыць бачанне сустрэчы блізнюка з Кханрыянам па імені Хлотар Альберых, заснавальнікам Ордэна Бездані, а таксама з таямнічым «Грэшнікам». На ліпень 2023 года тут канчаецца сюжэт гульні. Наступныя лакацыі і працяг сюжэту будуць даступныя з будучымі абнаўленнямі. Распрацоўка ----------- Рэакцыі Адзнакі аглядаў| Публікацыя | Адзнака | | --- | --- | | *Destructoid* | 7.5/10 | | *Famitsu* | 35/40 | | *Game Informer* | 9,25/10 | | *GameSpot* | 7/10 | | *Hardcore Gamer* | 4/5 | | *IGN* | 9/10 | | *3DNews* | Выдатна | miHoYo анансавалі распрацоўку новага праекта на рухавіку Unity у канцы студзеня 2017, праз 3 месяцы пасля выхаду папярэдняй гульні Honkai Impact 3rd. Кампанія заявіла, што мае намер зрабіць праект значна большага маштабу, чым Honkai Impact. Genshin Impact была анансаваная ў чэрвені 2019 года, і яе выхад быў намечаны на 2020 на платформы Windows і iOS. Па словах распрацоўшчыкаў, на іх моцна паўплывалі гульні Grand Theft Auto і The Legend of Zelda: Breath of the Wild. Яны імкнуліся стварыць праект, які б моцна адрозніваўся ад Honka Impact 3rd з пункту гледжання баявой сістэмы, квэстаў, выпадковых падзей і рэжыму даследавання. Папулярнасць ------------ Старт Genshin Impact стаў самым масавым сярод кітайскіх гульняў. Праз некалькі гадзін пасля запуску колькасць гледачоў трансляцый на Twitch перавысіла 110 тысяч чалавек. Паводле інфармацыі кампаніі Sensor Tower, мабільныя версіі гульні за тыдзень зарабілі каля 60 мільёнаў долараў ЗША. Хутчэй чым за два тыдні гульня прынесла сваім распрацоўшчыкам больш за 100 мільёнаў долараў ЗША і акупілася. Genshin Impact была прызнана гульнёй 2020 года па версіі Google Play і Apple. Таксама гульня была намінантам у катэгорыях «Найлепшая ролевая гульня» і «Найлепшая мабільная гульня» на The Game Awards 2020. Зноскі ------ 1. ↑ 2. ↑ 3. ↑ 4. ↑ *Lai, Sam.* Open-world ARPG Title Genshin Impact available for its Latest Closed Beta Tomorrow, March 19 (англ.). *www.gamasutra.com* 5. ↑ *Khullar, Kunal*. 10+ Tips & Tricks for beginners to help you master Genshin Impact! **(нявызн.)**. *XDA Developers* (4 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы February 2, 2021. Праверана 25 January 2021. 6. 1 2 3 4 5 *Carter, Chris*. Review: Genshin Impact **(нявызн.)**. *Destructoid* (4 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы November 29, 2020. Праверана 6 October 2020. 7. ↑ Park, Gene. Analysis | Tips for 'Genshin Impact': How to get strong fast and early (for free) **(нявызн.)** (5 October 2020). Праверана 21 October 2020. 8. ↑ Messner, Steven (20 November 2020). "Genshin Impact Resin guide: How it works and how to get more". *PC Gamer*. Архівавана з арыгінала December 25, 2020. Праверана 18 December 2020. 9. ↑ How To Raise Your Adventure Rank Quickly In Genshin Impact - Genshin Impact Wiki Guide **(нявызн.)**. *IGN* (8 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 21 October 2020. 10. ↑ Hilmy Ramadhan Subari. Ini Penjelasan Tiap Adventure Rank Genshin Impact(індан.), *Dunia Games* (7 September 2021). 11. 1 2 *Kemps, Heidi*. Genshin Impact Review – Direct Hit **(нявызн.)**. *GameSpot* (16 кастрычніка 2020). Праверана 16 October 2020. 12. ↑ *Lee, Julia*. Genshin Impact guide: How to get more stamina **(нявызн.)**. *Polygon* (13 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 31 October 2020. 13. ↑ Genshin Impact: Every Domain and What Their Rewards Are **(нявызн.)**. *TheGamer* (6 лютага 2021). Праверана 27 May 2022. 14. ↑ *Glennon, Jen*. Everything you need to know about cooking in 'Genshin Impact' **(нявызн.)**. *Inverse* (2 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 31 October 2020. 15. ↑ *Puleo, Anthony*. Genshin Impact: Where to Farm White Iron Chunks **(нявызн.)**. *Game Rant* (7 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 31 October 2020. 16. ↑ *Lunning, Just*. 7 best places to farm White Iron and Crystal Chunks in 'Genshin Impact' **(нявызн.)**. *Inverse* (22 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы October 23, 2020. Праверана 31 October 2020. 17. 1 2 Messner, Steven (2 October 2020). "Genshin Impact co-op guide: How to adventure with other players". *PC Gamer*. Архівавана з арыгінала December 25, 2020. Праверана 31 October 2020. 18. ↑ Messner, Steven (8 October 2020). "Genshin Impact's co-op multiplayer is too limited to be fun". *PC Gamer*. Архівавана з арыгінала December 25, 2020. Праверана 21 October 2020. 19. ↑ Law, James. Does Genshin Impact have cross-platform play and cross-save? **(нявызн.)**, *Rock Paper Shotgun* (16 October 2020). Праверана 31 October 2020. 20. ↑ *Gilliam, Ryan*. Genshin Impact guide: How to unlock six free characters **(нявызн.)**. *Polygon* (13 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 21 October 2020. 21. ↑ Fenlon, Wes (September 28, 2020). "Genshin Impact, an ambitious Chinese RPG inspired by Breath of the Wild, is out today". *PC Gamer*. Архівавана з арыгінала December 25, 2020. Праверана 2020-09-29. 22. ↑ *Romano, Sal*. Genshin Impact due out by October for PC, iOS, and Android; second closed beta test for PS4 begins July 30 **(нявызн.)**. *Gematsu* (22 ліпеня 2020). Архівавана з першакрыніцы September 28, 2020. Праверана 29 верасня 2020. 23. ↑ Park, Gene. Analysis | I spent $130 in 'Genshin Impact.' If you might do this, maybe don't play it **(нявызн.)** (6 October 2020). Праверана 3 December 2020. 24. ↑ Law, James. Genshin Impact – all currencies explained **(нявызн.)**, *Rock Paper Shotgun* (19 October 2020). Праверана 21 October 2020. 25. ↑ *Parks, William*. Genshin Impact: How the Pity System Works **(нявызн.)**. *Game Rant* (19 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы March 17, 2021. Праверана 29 студзеня 2021. 26. 1 2 3 *Spear, Rebecca*. Genshin Impact Element guide: All Elements, Elemental Reactions, and Status Effects **(нявызн.)**. *Android Central* (8 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 31 October 2020. 27. ↑ *Carpenter, Mark*. Genshin Impact: What is Elemental Mastery, Elemental Skill and Elemental Burst? **(нявызн.)**. *Pro Game Guides* (8 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы December 25, 2020. Праверана 21 October 2020. 28. ↑ 《原神》测试版试玩：国产手游离3A最近的一次 (кіт.). *shouyou.gamersky.com* (21 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы June 22, 2019. Праверана 22 кастрычніка 2019. 29. 1 2 *Northup, Travis*. Genshin Impact Review **(нявызн.)**. *IGN* (14 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы January 18, 2021. Праверана 14 October 2020. 30. ↑ Tack, Daniel (2 October 2020). "Genshin Impact Review—Into The Great Wide Open". *Game Informer*. Архівавана з арыгінала December 25, 2020. Праверана 6 October 2020. 31. ↑ *Helm, Jordan*. Review: Genshin Impact **(нявызн.)**. *Hardcore Gamer* (6 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы January 26, 2021. Праверана 10 October 2020. 32. ↑ Genshin Impact-Step into a Vast Magical World for Adventure (англ.). *genshin.mihoyo.com*. 33. ↑ Bolding, Jonathan (October 3, 2020). «Genshin Impact may be biggest-ever global launch of a Chinese game». *PC Gamer*. 34. ↑ Stenbuck, Kite (October 9, 2020). «TGS Media Awards 2020 Public Poll Won By Genshin Impact». *Siliconera* | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | VK · Facebook (англ.) · Facebook (руск.) · Facebook  · Sina Weibo · X (англ.) · X (ісп.) · X  · X (фр.) · X  · X (руск.) | | Фота, відэа і аўдыё | Instagram (англ.) · YouTube (англ.) · YouTube  · YouTube (кіт.) · YouTube  | | Тэматычныя сайты | Internet Movie Database · Behind The Voice Actors · IGN · GameSpot · Giant Bomb · MobyGames · VGMdb |

**«Hybrid Theory»** (бел.: тэорыя гібрыдаў) — дэбютны студыйны альбом амерыканскага рок-гурту «Linkin Park». Альбом быў выпушчаны 24 кастрычніка 2000 года на лэйбле «Warner Bros. Records». З 2010 года «Hybrid Theory» мае брыльянтавы статус. Чатыры песні з альбома: «Papercut», «One Step Closer», «Crawling» i «In the End» былі выпушчаны як сінглы і мелі папулярнасць у розных чартах. Наібольшую папулярнасць меў апошні сінгл «In the End», які дасціг другой пазіцыі у чарте «Billboard Hot 100», а кліп на гэту песню у 2002 годзе выйграў у намінацыі «лепшае рок-відэа» на «MTV Video Music Award». Песня «Crawling» у 2002 годзе выйграла «Грэмі» у намінацыі «лепшае хард-рок выкананне». Тэксты песень з «Hybrid Theory» закранаюць праблемы вакаліста «Linkin Park» Чэстара Бэнінгтана. Запіс ----- 9 трэкаў з альбома былі запісаны у 1999 годзе як дэмазапісы. Гэтыя дэмазапісы гурт прэзентаваў розным лэйблам, но гэтыя лэйблы адказвалісь падпісваць кантракт з гуртам. Толькі Warner Bros. Records падпісаў кантракт з Linkin Park, і у пачатку 2000 года на студыі NRG Recordings пачалась запісь альбома, якая доўжылася 4 тыдня. Прадзюсарам стаў Дон Гілмор. Бас-гітарысты Дэйв Фарэл і Кайл Крыснер не удзейнячалі у запісе, таму Linkin Park запрасілі да запісі Скота Козела і Яна Хорнбека. Скот і Ян ігралі на бас-гітары у некаторых трэках з альбому. Над песняй «With You» сумесна з Linkin Park працавалі The Dust Brothers. Поспех ------ У першы тыдзень пасля выхада было продана 50 000 копій альбому, дзякуючы чаму Hybrid Theory заняў 16 пазіцыю у чарте Billboard 200. Праз 5 тыдняў альбом атрымаў залаты статус. У 2001 Hybrid Theory стаў самым прадаваемым альбомам года у ЗША. Па стане на 2010 было продана больш за 10 мільёнаў копій, что робіць альбом Hybrid Theory брыльянтавым. Удзельнікі запісу ----------------- * Чэстэр Бенінгтан—вакал * Майк Шынода—МС, рытм-гітара, клавішныя * Джо Хан—музычнае праграмаванне, семплінг * Брэд Дэлсан—гітара * Роб Бурдон—ударныя ### Запрошаныя музыканты * The Dust Brothers * Скот Козел * Ян Хорнбек ### Афармленне * Фрэнк Мэддокс—графічны дызайн * Джэймс Мінчын—фотаздымак Спіс кампазіцый --------------- | | | | --- | --- | | 1. Papercut | 3:05 | | 2. One Step Closer | 2:36 | | 3. With You | 3:23 | | 4. Points of Authority | 3:20 | | 5. Crawling | 3:29 | | 6. Runaway | 3:04 | | 7. By Myself | 3:10 | | 8. In the End | 3:36 | | 9. A Place for My Head | 3:05 | | 10. Forgotten | 3:15 | | 11. Cure for the itch | 2:37 | | 12. Pushing Me Away | 3:12 | Бонусныя трэкі з японскага выдання | | | | --- | --- | | My December | 4:20 | | High Voltage | 3:45 | Чарты ----- | Чарт (2000/2001) | наівышэйшая пазіцыя | | --- | --- | | Аўстралія (ARIA charts) | 2 | | Аўстрыя (Ö3 Austria top 40) | 2 | | Германія (Media Control Charts) | 2 | | Данія (Hitlisten) | 4 | | Італія | 2 | | Канада (Canadian Album Chart) | 5 | | Вялікабрытанія (UK Albums Chart) | 4 | | Новая Зеландыя (Recording industry Association of New Zealand) | 1 | | Нарвегія (VG-lista) | 5 | | Нідэрланды (MegaCharts) | 13 | | Францыя | 17 | | Фінляндыя (Mitä Hittiä) | 4 | | ЗША (Billboard 200) | 2 | | Швецыя (sverigetopplistan) | 4 | | Швейцарыя (Shweizer Hitparade) | 5 | Зноскі ------ 1. ↑ Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | ⚙️   Фота, відэа і аўдыё | Spotify · Яндэкс Музыка | | Тэматычныя сайты | AllMusic · Discogs · Metacritic · MusicBrainz |

**Ясір аль-Ата** (араб. ياسر العطا‎‎; нар. 1962) — генерал-лейтэнант Узброеных сіл Судана. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў сям’і маёра Хашыма аль-Ата, які ў 1971 годзе ўзначаліў дзяржаўны пераварот. Пайшоў па слядах бацькі, стаўшы вайскоўцам. Станам на 2019 год знаходзіўся адразу на некалькіх пасадах, у тым ліку з’яўляўся намеснікам старшыні ПНС, камандуючым пагранвойск і ваенным аташэ ў Джыбуці. Станам на 2023 год быў памочнікам галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі Судана. Падчас суданскага канфлікту 2023 года заняў бок Абдэля Фатаха аль-Бурхана. Заўвагі ------- 1. ↑ Hashem al-Atta(ар.) . 2. ↑ Execute Leaders of Sudan Coup **(нявызн.)** (23 July 1971). 3. ↑ تعرٌف على ... ياسر العطا | مشاهير # اخر تحديث اليوم 2023-09-29 **(нявызн.)**. *arbyy.com*. Праверана 29 верасня 2023. 4. ↑ Tension Between Sudan, Kenya's Ruto Impedes IGAD Mediation Effort in Sudan (англ.). *VOA* (25 ліпеня 2023). Праверана 29 верасня 2023. 5. ↑ Lieutenant General Yasser Al-Atta: Wagner is Fighting in Sudan (англ.). *english.aawsat.com* (21 мая 2023). Праверана 29 верасня 2023. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | OpenSanctions |

**Себасцьян I Жаданы** (парт.: Sebastião «o Desejado»; 20 студзеня 1554, Лісабон — 4 жніўня 1578, Поле трох каралёў каля Эль-Ксар-эль-Кебір, зараз Марока) — кароль Партугаліі і Алгарві з Авіскай дынастыі. Пачатак валадарання ------------------- Сын Жуана Мануэля і Хуаны Аўстрыйскай. Унук партугальскага караля Жуана III, які ўзышоў на партугальскі прастол пасля яго смерці. Бацька Себасцьяна памёр ад сухот 2 студзеня 1554 года незадоўга да яго нараджэння. Яго маці пакінула Лісабон 17 мая 1554 года і вярнулася ў Іспанію, даручыўшы выхаванне свайго нованароджанага сына свякрусе, Кацярыне Аўстрыйскай і з тых часоў сына больш не бачыла, але падтрымлівала з ім перапіску і рэгулярна атрымлівала з Партугаліі яго партрэты. Калі памёр яго дзед, Себасцьяну было ўсяго тры гады і да яго паўналецця рэгентшай была спачатку яго бабка Кацярына, удава Жуана, а потым кардынал Энрыке, архібіскуп Лісабона, брат Жуана III. У 1568 годзе, быўшы пятнаццаці гадоў з роду, Себасцьян пераняў дзяржаўныя справы. Яго кіраванне мела для Партугаліі катастрафічныя наступствы. Крыжовы паход і гібель ---------------------- Себасцьян жыў у выдуманым свеце, напоўненым сярэдневяковымі рыцарскімі ідэаламі. Яго галоўнай мэтай было заваяванне для Партугаліі зямель у паўночнай Афрыцы. Скарыстаўшыся барацьбой за прастол у султанаце Фес, ён вырашыў, лічачы сябе спадчыннікам крыжакоў, вызваліць Марока ад арабаў. У 1574 годзе ён распачаў экспедыцыю ў Танжэр, дзе беспаспяхова змагаўся з маўрамі. Калі ў Марока ўзнікла барацьба за прастол, Себасцьян з’явіўся на дапамогу выгнанаму Абу Абдале Махамеду. Яго войска складалася з іспанцаў, партугальцаў, нямецкіх і італьянскіх наймітаў. Пры Эль-Ксар-эль-Кебіры войска Себасцьяна было разбіта, сам кароль загінуў, але цела яго не было знойдзена. Гібель юнага нежанатага караля прывяла да спынення Авіскай дынастыі (апошнім бясспрэчным спадчыннікам стаў пажылы бяздзетны стрыечны дзед Себасцьяна, кардынал Энрыке) і да наступнага захопу партугальскага прастола каралём Іспаніі Філіпам II (Іберыйская унія). Себасцьянісцкая легенда ----------------------- Знікненне караля стварыла вакол імя Себасцьяна легенду: яшчэ доўгі час партугальцы чакалі, што ён вернецца і выратуе Партугалію ад ворагаў (вядомы легендарны сюжэт «Кароль пад гарой»). Каб развеяць легенду, Філіп II, уступіўшы ў 1580 годзе на партугальскі трон, абвясціў, што атрымаў з Марока рэшткі Себасцьяна і пахаваў іх у манастыры Жэронімуш у Лісабоне. Аднак гэта акцыя не мела чаканага поспеху. Скарыстаўшыся «себасцьянісцкімі» настроямі, у розны час з’явіліся чатыры самазванцы, якія выдавалі сябе за зніклага караля. Сярод іх былі «Кароль Пенамакора» (сапраўднае імя невядома), Матэуш Альварэш і іншыя. Зноскі ------ 1. 1 2 Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a> 2. ↑ Sebastià I de Portugal // Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168'></a> 3. 1 2 *Lundy D. R.* The Peerage<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a> Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Себасцьян I | | | | | --- | --- | --- | | Папярэднік**Жуан III Набожны** | **Кароль Партугаліі**1557—1578 | Пераемнік**Энрыке** | | ⛭Каралі Партугаліі | | --- | | Бургундская дынастыя | * Афонсу I * Саншу I * Афонсу II * Саншу II * Афонсу III * Дыніш I * Афонсу IV * Педру I * Фернанду I | | Авіская дынастыя | * Жуан I * Дуартэ I * Афонсу V * Жуан II | | дынастыя Авіс-Візеу | * Мануэл I * Жуан III * Себасцьян I * Энрыке | | Габсбургі | * Філіп I * Філіп II * Філіп III | | дынастыя Браганса | * Жуан IV * Афонсу VI * Педру II * Жуан V * Жазэ I * Марыя I *з Педру III* * Жуан VI * Педру IV * Марыя II * Мігел * Марыя II *з Фернанду II* | | дынастыя Браганса-Кобург | * Педру V * Луіш * Карлуш I * Мануэл II | | ?Себасцьян I — продкі | | --- | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | | | | Фернанду[d] | | | | | | | | | | | | | | Мануэл I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Беатрыс[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Жуан III | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Жуан Мануэл | | | | | | Фердынанд II Арагонскі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Кацярына Аўстрыйская | | | Марыя Арагонская | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ізабела I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Максіміліян I Габсбург | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Філіп I Прыгожы | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Марыя Бургундская | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Себасцьян I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Фердынанд II Арагонскі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Хуана I Вар’ятка | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ізабела I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Фернанду[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Карл V Габсбург | | | Мануэл I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Хуана Аўстрыйская | | | | | | | Беатрыс[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ізабела Партугальская | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Фердынанд II Арагонскі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Марыя Арагонская | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ізабела I | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | The Peerage | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Іспанскі біяграфічны · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Universalis · Гранат | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · WeRelate · genealogics.org | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 119438478 · GND: 118795929 · ISNI: 0000 0003 8216 449X · LCCN: n80153708 · NKC: jo2003188219 · NTA: 07141214X · LIBRIS: 218917 · SUDOC: 027385086 · VIAF: 263888102 | |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Азгур. **Заі́р Іса́кавіч Азгу́р** (2 (15) студзеня 1908, в. Маўчаны Сенненскі павет, Магілёўская губерня, цяпер у складзе в. Застадолле Сенненскага раёна Віцебскай вобласці — 18 лютага 1995, Мінск) — савецкі і беларускі скульптар. Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР (1939), Народны мастак БССР (1944), Народны мастак СССР. Лаўрэат Сталінскай прэміі другой ступені (1946; 1948). Правадзейны член член Акадэміі мастацтваў СССР (1958). Герой Сацыялістычнай Працы (1978). Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1947—1967 і з 1971). Біяграфія --------- Нарадзіўся 2 (15) студзеня 1908 года ў яўрэйскай сям’і. Скончыў Віцебскі мастацка-практычны інстытут 1925 годзе, вучыўся ў Марка Шагала і Міхаіла Керзіна. Будучы студэнтам, жыў у Янкі Купалы і Якуба Коласа. У 1925—1928 гг. вучыўся ў Акадэміі мастацтваў у Ленінградзе. Працягнуў адукацыю ў Кіеўскім дзяржаўным мастацкім інстытуце (1928—1929) і Тбіліскай акадэміі мастацтваў. Першыя яго творы з’явіліся на справаздачнай выставе Віцебскага мастацкага тэхнікума ў 1924 г. У наступным годзе ён удзельнічаў у I Усебеларускай выставе. У 1930 г. скульптар вярнуўся на радзіму і ўключыўся ў мастацкае жыццё Мінска. 3 першых дзён вайны ўдзельнічаў у выпуску антыфашысцкіх улётак, супрацоўнічаў з франтавым друкам, ілюстраваў газету «Раздавім фашысцкую гадзіну». У 1942—1944 гг. 3аір Азгур у Маскве, пры Цэнтральным штабе партызанскага руху. У 1945 годзе ажаніўся з Галінай Гарэлавай, дачкой акадэміка Г. М. Гарэлава. Заір Азгур — цэнтральная фігура ў беларускай пасляваеннай пластыцы. У 1950-1970-я гг. працаваў над манументальнай скульптурай. З 1980 года кіраўнік Майстэрні скульптуры АМ СССР у Мінску. Памёр 18 лютага 1995 года ў Мінску. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках. Творчасць --------- Скульптурная кампазіцыя Заіра Азгура на плошчы Якуба Коласа ў Мінску. Заір Азгур працаваў у галіне станковай і манументальнай скульптуры, прыхільнік строгай рэалістычнай формы. У даваеннай творчасці 3. Азгура заўважныя два падыходы: станковыя партрэты з натуры, што вымагаюць разумення ўнутранай сутнасці мадэлі, вылучаюцца шырокай, вольнай лепкай, і рэгламентаваныя канонамі рэпрэзентатыўныя выявы. У канны 1920-х—30-я г. стварыў партрэты дзеячаў сацыялістычнага і рэвалюцыйнага руху для Дома ўрада ў Мінску. Прыкладам тонкага разумення сутнасці гістарычнай асобы з’яўляюцца партрэты пісьменнікаў Лу Сіня і Р. Тагора. Сярод твораў: партрэты герояў Вялікай Айчыннай вайны В. Талаліхіна, А. Радзімцава, А. Малодчага, М. Сільніцкага, Ф. Смалячкова, В. Талаша, М. Шмырова, К. Ракасоўскага, П. Батава, прадстаўнікоў айчыннай і сусветнай культуры Ф. Скарыны, А. Бразера, 3. Бядулі, Л. Александроўскай, Я. Купалы, Я. Коласа, М. Гусоўскага, К. Чорнага, кіраўнікоў камуністычнай і рабочай партый, нацыянальна-вызваленчага руху, палкаводцаў, герояў працы, вучоных; некалькі кампазіцый. Па яго праектах створаны помнікі У. Леніну ў Беларусі, Расіі і Казахстане, П. Машэраву ў Віцебску, Я. Коласу і С. Грыцаўцу ў Мінску, Ф. Р. Маркаву ў Маладзечне, Ф. Багушэвічу ў Жупранах, Я. Купалу ў Вязынцы, В. Талашу ў Петрыкаве, А. Бутлераву і Я. Вучэцічу ў Маскве. Аўтар барэльефа «Слава загінуўшым героям» для помніка-абеліска Перамогі ў Мінску. У 1960-я гады стварыў шэраг партрэтаў беларускіх вучоных (М. Яругін, 1963; Б. Сцяпанаў, 1964), артыстаў (І. Балоцін, 1966, У. Крыловіч, 1967). Сярод яго твораў быў і помнік І. Сталіну. Напісаў мемуары «Незабыўнае» (1962), «Тое, што помніцца…» (Кн. 1—2, 1977—1983), шмат публіцыстычных артыкулаў па мастацтву. Узнагароды ---------- Пасведчанне народнага мастака БССР Заіра Азгура * Ордэн Чырвонай Зоркі (1943) * Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1940, 1949) * Медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» (1945) * Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» (1946) * Медаль «Партызану Айчыннай вайны» 1-й ступені (1948) * Сталінская прэмія другой ступені (1946; 1948) * Ордэн Леніна (1955, 1958) * Срэбраны медаль Сусветнай выстаўкі ў Бруселі (1958) * Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1971) * Герой Сацыялістычнай Працы (1978) * Ордэн Дружбы народаў (1978) * Медаль «Ветэран працы» (1982) * Медаль Францыска Скарыны (1992) Памяць ------ Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Беларускім музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, фондах БСМ, Траццякоўскай галерэі ў Маскве, фондах Міністэрства культуры Расіі, Дзяржаўным мастацкім музеі Малдовы, Астраханскай карціннай галерэі, Алтайскім музеі выяўленчага мастацтва. * Імя З. І. Азгура носіць адна з вуліц Мінска. * 18 лютага 2000 года на вуліцы Азгура ў Мінску адкрыты мемарыяльны музей-майстэрня З. І. Азгура ў будынку творчай майстэрні, пабудаванай у 1984 годзе па праекце архітэктара В. М. Аладава. * Мемарыяльная дошка ў памяць аб скульптара ўстаноўлена ў горадзе Мінску на фасадзе дома № 13 па праспекце Незалежнасці, у якім жыў З. І. Азгур. * Мемарыяльная дошка на будынку былога мастацкага тэхнікума, у якім вучыўся З. І. Азгур, у Віцебску (вуліца Суворава, 3). * Імя З. І. Азгура носяць 1-я сярэдняя агульнаадукацыйная школа і вуліца ў горадзе Сянно. * У 2008 годзе НБРБ выпусціў памятную манету ў гонар 100-годдзя з дня нараджэння Азгура. Зноскі ------ 1. ↑ т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с. 2. ↑ 20 нечаканых фактаў пра Заіра Азгура 3. ↑ Мемарыяльны музей З. І. Азгура Архівавана 7 лютага 2012. 4. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугараджы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў І (Т. 10). — 10 000 экз. 5. ↑ / 158-azgur-zair-isaakovich.html Азгур Заір Ісакавіч — беларускі савецкі скульптар Архівавана 16 сакавіка 2016. 6. ↑ Мемарыяльная дошка Заіру Азгуру Літаратура ---------- * Белорусская ССР: Краткая энциклопедия. В 5-ти т. Т. 5. Биографический справочник / Ред. колл.: П. У. Бровка и др.. — Мн.: Гл. ред. Белорус. Сов. Энциклопедии, 1981. — Т. 5. — 740 с. — 50 000 экз. (руск.) * *Петэрсон Э. А.* Азгур Заір Ісакавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2. * Азгур Заір Ісакавіч // Беларускі саюз мастакоў: энцыклапедычны даведнік / складальнік Б. А. Крэпак. — Мінск, 1998. Спасылкі -------- * Заір Ісакавіч Азгур на сайце «Героі краіны» * Сайт «Мемарыяльны музей-майстэрня З. І. Азгура» Архівавана 24 студзеня 2015. * *Завадская И.* Немузейные ценности // Беларусь сегодня, 2015, 14 февраля * Заір Ісакавіч Азгур у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.) | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · Rodovid | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | GND: 174311273 · LCCN: n84036090 · NKC: js20020805855 · NUKAT: n2014188545 · SUDOC: 167719319 · VIAF: 262712317 | |

Філіпінскія негрытосы. Фота 1899 г. **Негрыто́сы** (ад ісп.: negritos «малыя негры») — агульная назва нізкарослых прадстаўнікоў аўстралоіднай расы ў краінах Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі. Этымалогія ---------- Слова **негрытос** (ісп.: negritos) у дачыненні да маларослых цемнаскурых тубыльцаў Філіпінскіх астравоў пачалі ўжываць у XVI ст. іспанскія місіянеры. Пазней яно было перанесена на ўсе маларослыя цемнаскурыя народы. У XIX — першай трэці XX ст. у навуковай літаратуры так часам пазначалі не толькі абарыгенаў Азіі, але таксама Афрыкі, Аўстраліі і Акіяніі. Нават у наш час тэрмін не заўсёды мае канкрэтную геаграфічную прывязку. Найчасцей так называюць аўстралоідныя групы з Андаманскіх астравоў, Малайзіі і Філіпін, але могуць далучаць нізкарослых насельнікаў з тыповымі аўстралоіднымі рысамі з паўднёвай Індыі, Шры-Ланкі, Тайланда, Акіяніі. Паходжанне ---------- Большасць даследчыкаў мяркуе, што негрытосы — прамыя нашчадкі першых людзей сучаснага тыпу, якія насялілі землі Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі ў каменным веку. Пазней яны былі пацяснёныя мангалоідамі і еўрапеоідамі, якія мігрыравалі з поўначы, мелі навыкі земляробства і жывёлагадоўлі. На поўдні Кітая яны канчаткова зніклі меней за 1000 гадоў таму, а на востраве Тайвань маглі сустракацца да 1900 г. У другой палове XX ст. вяліся дыскусіі аб паходжанні негрытосаў ад адной ці некалькіх чалавечых папуляцый. Прыхільнікі першага пункту гледжання лічылі, што продкі негрытосаў былі блізкімі да пігмеяў Афрыкі, паколькі мелі вельмі падобныя антрапалагічныя рысы. Тэарэтычна яны абапіраліся на канцэпцыю існавання адзінай экватарыяльнай расы, у якую далучалі негроідаў і аўстралоідаў. Да канца XX ст. канцэпцыя экватарыяльнай расы састарэла, але заставалася гіпотэза аб адзінай групе мігрантаў або адзіным месцы фарміравання негрытосаў. Прыхільнікі другога пункту гледжання абапіраліся на думку, што антрапалагічныя рысы негрытосаў маглі фарміравацца ў розных месцах як адаптацыя да жыцця ў трапічных лясах. Генетычныя даследаванні пачатку XXI ст. падцвердзілі іх думку. Яны не выявілі адзіныя генетычныя карані андаманцаў, негрытосаў Малайзіі і Філіпінскіх астравоў. Андаманцы ўжо ў глыбокай старажытнасці апынуліся ў ізаляцыі. У адрозненні ад аўстралоідаў Паўднёва-Усходняй Азіі, Акіяніі і Аўстраліі, яны не маюць слядоў геному дзянісаўскага чалавека. Антрапалагічныя рысы -------------------- Для негрытосаў характэрны наступныя антрапалагічныя рысы: * Нізкі рост * Цёмная скура * Рэдкі валасяны покрыў цела * Кудлатыя валасы на галаве * Моцна пігментаваныя вочы * Часам сустракаецца стэатапігія Групы ----- * Філіпінскія негрытосы (Паўднёва-Усходняя Азія) * Малакскія негрытосы (Паўднёва-Усходняя Азія) * Андаманцы (Паўднёвая Азія) Сентынельцы * Ведоіды (Паўднёвая Азія) Веды Паліян Чэнчу Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мінск: БелЭн, 2000. — Т. 11. — С. 267. — 560 с. — ISBN 958-11-0188-5 (т. 11). Спасылкі -------- * * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Негрытосы * Unique origin of Andaman Islanders: insight from autosomal loci * NEGRITOS AND TASADAY * David P. Barrows, The Negrito and Allied Types in the Philippines * Robert Blust, Terror from the Sky: Unconventional Linguistic Clues to the Negrito Past * Asian Negritos are not one population * Discerning the Origins of the Negritos, First Sundaland People: Deep Divergence and Archaic Admixture

**Гомельскі ліцейны завод «Цэнтраліт»** (ААТ «ГЛЗ „Цэнтраліт"») — адкрытае акцыянернае таварыства, найбуйнейшае прадпрыемства Беларусі, якое спецыялізуецца на вытворчасці літых вырабаў з шэрага і высокатрывалага чыгуну. На працягу 50 гадоў завод з’яўляецца вядомым пастаўшчыком літых вырабаў не толькі ў Беларусі, але і за мяжой. За гады працы «Цэнтраліт» асвоіў складанае ліццё для станкабудавання, машынабудавання, нафтагазавай і металургічнай прамысловасці, будаўніцтва шахт і метро. Гэтая наменклатура ўяўляе каля 5 тысяч найменняў прадукцыі. Завод асвоіў вытворчасць мастацкага ліцця, якое шырока выкарыстоўваецца для гарадскога дызайну. Гісторыя -------- Праект прадпрыемства быў распрацаваны ў Кіеве інстытутам «Дзіпрахіммаш». Будаўніцтва пачалося ў 1963, а ў 1965 завод даў першую прадукцыю, што прызначалася для працягу будаўніцтва. Першая плаўка адбылася ў 1968. Максімальны аб’ём выпуску адлівак быў дасягнуты ў 1988 годзе і склаў 85,5 тысяч тон. За савецкім часам у розных частках вялікай дзяржавы працавалі яшчэ 9 «Цэнтралітаў», аб’яднаных у адну вытворчую сістэму. Пасля распаду СССР многія з іх зачыніліся або спазналі вялікі крызіс, што адмоўна адбілася на Гомельскім заводзе, які, аднак, здолеў захаваць усе вытворчыя магутнасці. Карпусы ------- Асноўная вытворчасць прадпрыемства размешчана ў 3 паасобных карпусах: ліцейны і плавільны корпус, корпус абрубкі і ачысткі ліцця, а таксама чарнавой механічнай апрацоўкі, корпус захоўвання і падрыхтоўкі шыхтавых і фармовачных матэрыялаў. Карпусы звязаныя паміж сабой рознымі камунікацыямі, захаваўшы тым самым вытворчую ўзаемасувязь. Сэрцам завода з’яўляецца цэх плаўленняў і спецыяльных спосабаў ліцця, які забяспечвае заліванне расплаўленага металу ў формы цэхаў буйнога і дробнае ліцця, а таксама вырабляе ўласную прадукцыю аб’ёмам да 9000 тон адлівак у год: неперарыўналітыя нарыхтоўкі, дарожную арматуру, кальцавыя чыгунныя грузы. Прадукцыя --------- Першай прадукцыяй завода было ліццё для многіх тыпаў станкоў, якія выпускаліся на станказаводах саюзных рэспублік. У 1980-я «Цэнтраліт» стаў выпускаць чыгунныя цюбінгі для «Мінскметрабуда». За гады працы ГЛЗ «Цэнтраліт» асвоіў складанае ліццё для машынабудавання, станкабудавання, аўтамабілебудавання. Вытворчыя магутнасці дазваляюць вырабляць ліццё масай ад 1 кг да 19 тон. Гомельскі ліцейны завод «Цэнтраліт» у ХХІ стагоддзі ажыццяўляў пастаўку прадукцыі 400 прадпрыемствам Беларусі, 70 прадпрыемствам Расіі, а таксама — кампаніям Фінляндыі, Францыі, Італіі, Венгрыі, Германіі, Турцыі, Арменіі, Азербайджана, Казахстана, Украіны, Літвы, Латвіі, Балгарыі. Перспектывы ----------- Тое, што 50 % працаўнікоў на заводзе складае моладзь да 30 гадоў, дазваляе «Цэнтраліту» з аптымізмам глядзець у будучыню. Зноскі ------ 1. ↑ Спасылкі -------- * Афіцыйны сайт

Супермаркет у Чэхіі **Суперма́ркет** — буйны магазін самаабслугоўвання для продажу тавараў паўсядзённага попыту (пераважна харчовых). Супермаркеты ўзніклі ў ЗША ў 1930-я гады, пашырыліся з 2-й паловы 1940-х гадоў. Могуць уваходзіць у склад сеткі магазінаў. Буйныя сеткі супермаркетаў здольны атрымліваць значную эканомію ад маштабаў рэалізацыі і на групавой аснове з атрыманнем выгадных скідак і саступак ад вытворцаў пры аптовай закупцы, і на ўзроўні асобных магазінаў за кошт выкарыстання капіталаёмкіх метадаў рознічнага гандлю. Зноскі ------ 1. ↑ БклЭн 2002. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБклЭн2002 (даведка) Літаратура ---------- * Суперма́ркет // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 272. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15). | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Britannica (онлайн) | | Нарматыўны кантроль | BNF: 11937759r · GND: 4058631-5 · LCCN: sh85130623 · NDL: 00571693 · NKC: ph159591 |

**Мітахандрыяльная Ева** — імя, дадзенае ў папулярнай культуры жанчыне, якая жыла ў Афрыцы каля 200 000 гадоў таму, ад якой сучаснае чалавецтва атрымала ў спадчыну мітахандрыяльную ДНК (арыгінальны тэрмін, прапанаваны першаадкрывальнікам Аланам Вільсанам — *Lucky Mother* — Удачлівая Мама). Гэтая жанчына стала адзінай, чые нашчадкі па жаночай лініі дажылі да нашых дзён. Паралельна з ёй жылі і іншыя жанчыны, але іх мітахандрыяльнай ДНК да нашага часу не захаваліся. Ад іх нам маглі дастацца іншыя ўчасткі ядзернай ДНК. Паколькі мітахандрыяльная ДНК перадаецца толькі па матчынай лініі, ва ўсіх людзей, якія жывуць цяпер, такая ДНК была атрыманая ад «Евы». Аналагічна, ДНК мужчынскай Y‑храмасомы ва ўсіх людзей мужчынскага полу павінна паходзіць ад «малекулярна-біялагічнага Адама». Мітахондрыі — гэта ўнутрыклеткавыя арганэлы, якія маюць невялікую ўласную храмасому. У адрозненне ад ядзернай ДНК, якая змяшчае пераважную большасць генаў і ў працэсе палавога размнажэння падвяргаецца рэкамбінацыі, такім чынам нашчадкі атрымліваюць палову генаў ад бацькі, а другую палову — ад маці; мітахондрыі і іх ДНК дзіця атрымлівае толькі з мацярынскай яйцаклеткі. Паколькі мітахандрыяльная ДНК не падвяргаецца рэкамбінацыі, змены ў ёй могуць адбывацца выключна з дапамогай рэдкіх выпадковых мутацый. Шляхам параўнання паслядоўнасці мітахандрыяльнай ДНК і якія ўзніклі ў ёй з часам мутацый можна не толькі вызначыць ступень сваяцтва людзей, але і прыблізна вылічыць час, неабходны для назапашвання мутацый у той ці іншай папуляцыі людзей. Такім чынам можна вылічыць і эпоху, у якой мутацый яшчэ не было, і продкавая папуляцыя людзей была генетычна аднастайнай. У 1987 годзе Рэбека Кан (англ.: Rebecca Cann) з калегамі выказалі здагадку, што мітахандрыяльная Ева магла жыць паміж 140 тыс. і 280 тыс. гадоў таму. Згодна з больш познімі разлікамі, мітахандрыяльная Ева жыла каля 140 тыс. гадоў назад ва Усходняй Афрыцы. Сучасныя МП - і МЭ‑ацэнкі звычайна даюць дыяпазон ўзросту Евы 230-140 тыс. гадоў з максімумам верагоднасці на значэннях парадку 200-180 тыс. гадоў. Апошняя датыроўка стала агульнапрызнанай ацэнкай. Тым не менш, у жніўні 2013 года з'явіліся новыя звесткі аб тым, што Ева жыла 148-99 тысяч гадоў назад (з максімальнай верагоднасцю — 124 тысячы гадоў таму). Дамінаванне нашчадкаў мітахандрыяльнай Евы Хоць мітахандрыяльная Ева названая ў гонар біблейскай, яе не варта атаясамліваць з біблейскім персанажам або лічыць, што ўсе людзі з'яўляюцца нашчадкамі толькі адной жанчыны. Мітахандрыяльная Ева — навуковая абстракцыя, створаная для спрашчэння разлікаў. На самой справе гаворка ідзе пра адносна аднастайнай генетычнай папуляцыі, сярод нашчадкаў якой большасць сучасных людзей атрымала мітахандрыяльную ДНК ад адной жанчыны, у той час як нашчадкі іншых жанчын па прамой жаночай лініі той жа продкаў папуляцыі не дажылі да нашых дзён. Калі ў жанчыны няма ні адной дачкі, то яе мітахандрыяльная ДНК не будзе перададзена нашчадкам далей яе ўласнага сына, хоць палову іншых генаў пярэймуць сыны і іх нашчадкі. Мітахандрыяльная Ева і афрыканскае паходжанне людзей ---------------------------------------------------- Міграцыі чалавека і мітахандрыяльныя гаплагрупы Паколькі папуляцыйныя генетыкі лічаць радзімай мітахандрыяльнай Евы Афрыку, яе часам называюць **афрыканскай Евай**. Пры старажытным падзеле продкаў папуляцыі людзей утварыліся чатыры галоўных гаплагрупы: L0, L1, L2, L3. З іх першая пераважае ў бушменаў, другая — у пігмеяў. Дзве апошнія таксама маюцца ў афрыканскіх народаў, але толькі ад гаплогруппы L3 адбываюцца макрагрупы М і N, носьбіты якіх мігравалі з Афрыкі ў Еўразію. Існуюць альтэрнатыўныя тлумачэнні мітахандрыяльнай генеалогіі народаў Зямлі. Напрыклад, аналагічнае генеалагічнае дрэва магло атрымацца, калі на ранняй стадыі рассялення большасць людзей загінула з-за якой-небудзь эпідэміі ці прыроднай катастрофы, а тыя, хто выжыў былі невялікай групай крэўных сваякоў. Аднак спробы пабудаваць генеалогію народаў на падставе даследавання іншых генаў не пацвярджаюць гіпотэзу катастрофы. Акрамя таго, варта прымаць пад увагу абмен генамі, які адбываўся ў выніку шлюбаў паміж далёкімі сваякамі, у выніку чаго геномы працягвалі змешвацца ў папуляцыях ўжо пасля зыходу з Афрыкі. Найбольшую разнастайнасць мутацый, якая назіраецца ў афрыканскіх народаў, таксама можна тлумачыць па-рознаму. З аднаго боку, гэта можа быць вынікам працяглага пражывання продкаў папуляцыі ў Афрыцы. З іншага боку, у Афрыцы часоў палеаліту насельніцтва магло быць проста больш шматлікім, чым у іншых рэгіёнах. Рэканструяваны гапллатып мтДНК мітахандрыяльнай Евы --------------------------------------------------- Гаплатып мітахандрыяльнай Евы — чалавека, рэканструяваны парсіманістычным алгарытмам на падставе аналізу 8 000 поўных паслядоўнасцяў малекулы мтДНК, можна знайсці, напрыклад, на сайце «Human mtDNA». Нуклеатыдныя адрозненні пазначаны па адносінах да пазіцыяў малекулы. Магчымасць спрашчэння вызначэння -------------------------------- Вызначэнне Евы, названае ў пачатку дадзенага артыкула, дапускае больш наглядную і канкрэтную форму, заснаваную на веданні філагеніі малекулы мтДНК чалавека. А менавіта, калі ўзяць адвольнага сучанага індывіда, які адносіцца да гаплагрупы L0 (haplogroup L0 (mtDNA)) і любога сучаснага чалавека, які не адносіцца да дадзенай гаплагрупы, то з мітахандрыяльнай Евай можна атаясаміць іх бліжэйшага агульнага продка па прамой жаночай лініі. Аднак тут узнікаюць наступныя дзве праблемы. Па-першае, варта адрозніваць канкрэтнага агульнага продка тых ці іншых групаў людзей, з аднаго боку, і яго (яе) мітахандрыяльную малекулу — з другога: велізарная колькасць сваякоў па прамой жаночай лініі мае ідэнтычныя мтДНК. Сучасныя даследаванні па хуткасці мутаванне мтДНК сведчаць аб тым, што ва ўсёй малекуле адбываецца адна значная мутацыя прыкладна адзін раз у 3 000 гадоў. Гэта азначае, што людзі (як мужчыны, так і жанчыны) з гаплатыпамі, ідэнтычнымі гаплатыпу Евы, маглі жыць на працягу некалькіх тысячагоддзяў, пакуль мутаваўшыя тыпы не сталі пераважаць колькасна, у канчатковым рахунку выцесніўшы зыходны. Па-другое, да гэтага часу застаецца верагоднасць, што ўсё яшчэ існуюць людзі, якія не адносяцца ні да гаплагрупы L0, ні да гаплагрупы L1'6, то бок, ні да адной з двух вядомых галін філагенетычнага дрэва мтДНК чалавека, коранем якога з'яўляецца мітахандрыяльная Ева. Нягледзячы на тое, што да цяперашняга часу апублікавана каля 200 000 частковых паслядоўнасцяў мтДНК і больш за 8 000 поўных, не выяўлена іншых галін, акрамя двух названых вышэй, тым не менш, верагоднасць выяўлення рэліктавых ліній застаецца ненулявым да тых часоў, пакуль тэставаннем не будуць ахоплены ўсе цяперашнія людзі, ці, прынамсі, сем'і. Y‑храмасомны Адам ----------------- Асноўны артыкул: **Y-храмасомны Адам** Падобнае паняцце малекулярнай антрапалогіі азначае найбольш блізкага агульнага продка ўсіх цяпер сучасных людзей па мужчынскай лініі. Паколькі Y‑храмасома перадаецца толькі ад бацькі да сына, то ўсе сучасныя Y‑храмасомы паходзяць ад дадзенага мужчыны, якога называюць Y‑храмасомным Адамам. Падобна да таго, як мітахандрыяльная Ева не была адзінай жанчынай у той час, не быў адзіным і Y‑храмасомны Адам: мужчынскія храмасомы яго сучаснікаў у сілу натуральнага працэсу перасячэння прамых ліній проста не захаваліся. З-за таго, што Y‑храмасома значна даўжэй, чым ДНК мітахондрый, прыкладна на 60 мільёнаў пар аснаванняў, і мае больш нізкую частату мутацый, ідэнтыфікацыя яе палімарфізму запавольваецца і, як вынік, зніжаецца дакладнасць ацэнкі частаты мутацый. У большасці старых работ ўзрост Адама ацэньваўся прыкладна ў 100 000 гадоў і менш, што стварала пацешную неадпаведнасць з ацэнкай часу жыцця Евы ў 140 000-200 000 гадоў таму: такім чынам, Ева аказвалася старэй Адама не менш чым на 50 000 гадоў. Наогул кажучы, ўзросты агульных продкаў па розных участках ДНК (мтДНК і Y‑храмасомы) не абавязаны супадаць, паколькі працэс знікнення алеляў у папуляцыі з'яўляецца стахастычным, няма ніякіх агульных заканамернасцяў, якія патрабуюць «сінхроннасці» эвалюцыі розных локусаў. Некаторыя навукоўцы нават вылучалі магчымыя прычыны такой розніцы — з-за практыкі шматжонства жанчыны мелі больш шанцаў перадаць дочкам свае мітахандрыяльныя ДНК, чым мужчыны сынам — Y‑храмасомы: калі ў мужчыны маецца некалькі жонак, ён фактычна адхіляе іншых мужчын ад размнажэння і перадачы храмасомаў у наступныя пакаленні. З іншага боку, шматжонства не перашкаджае жанчынам перадаваць ДНК мітахондрыяў сваім дзецям. Гэтая розніца можа прывесці да памяншэння прамых мужчынскіх ліній па адносінах да жаночых. Аднак у апошні час намецілася ўстойлівая тэндэнцыя да «пастарэння» Адама ў навуковай літаратуры: ацэнкі яго ўзросту як па мікрасатэлітных, так і па SNP-дадзеных дасягнулі ніжняй ацэнкі ўзросту мітахандрыяльнай Евы. Так, Фульвія Кручыяні праведзены рэвізія і дыссекцыя Y‑храмасомнай гаплагрупы A, якая прывяла да змены тапалогіі прыкаранёвай часткі глабальнага дрэва Y‑храмасомы чалавека і была атрымана МП-ацэнка ўзросту Адама ў 142 000 гадоў. Зрэшты, нядаўнія даследаванні выявілі новую гаплагрупу A00, што значна аддаліла час Y‑храмасомнага Адама — ад 237 000 да 581 000 гадоў назад (з верагоднасцю 95 %). Тым не менш, у жніўні 2013 года з'явіліся новыя звесткі аб тым, што Адам жыў 120-156 тысяч гадоў назад (з максімальнай верагоднасцю — 138 тысяч гадоў таму). Зноскі ------ 1. ↑ A. C. Wilson, R. L. Cann, S. M. Carr, M. George Jr. U. B. Gyllensten, K. Helm- Bychowski, R. G. Higuchi, S. R. Palumbi, E. M. Prager, R. D. Sage, and M. Stoneking (1985) «Mitochondrial DNA and two perspectives on evolutionary genetics». *Biological Journal of the Linnean Society* 26:375-400 2. ↑ Bryan Sykes *The Seven Daughters of Eve: The Science That Reveals Our Genetic Ancestry*, W.W. Norton, 2001, hardcover, 306 pages, ISBN 0-393-02018-5 3. 1 2 Dawkins, Richard (2004). *The Ancestor's Tale, A Pilgrimage to the Dawn of Life*. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-618-00583-8. `{{cite book}}`: Пададзена больш чым адно значэнне `|ISBN=` і `|isbn=` specified (даведка) 4. ↑ Cann, R.L. (1987). "Mitochondrial DNA and human evolution". *Nature*. **325**: 31–36. doi:10.1038/325031a0. `{{cite journal}}`: Невядомы параметр `|coauthors=` ігнараваны (прапануецца `|author=`) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|DOI=` і `|doi=` specified (даведка) 5. 1 2 Soares P, Ermini L, Thomson N, Mormina M, Rito T, Rohl A, Salas A, Oppenheimer S, Macaulay V, Richards MB.*Correcting for purifying selection: an improved human mitochondrial molecular clock.*, Am J Hum Genet 84(6):740-759. 2009 6. ↑ Наиболее близкие общие предки современных людей жили в одну эпоху — Газета. Ru | Наука 7. ↑ Паколькі адначасовая мутацыя ў некалькіх індывідаў практычна немагчымая. 8. ↑ See the chapter *All Africa and her progenies* in Dawkins, Richard (1995). *River Out of Eden*. New York: Basic Books. ISBN 0-465-06990-8. `{{cite book}}`: Пададзена больш чым адно значэнне `|ISBN=` і `|isbn=` specified (даведка) 9. ↑ mtDNA Variation in the South African Kung and Khwe 10. ↑ Out of Africa Again and Again by Templeton in Nature 11. ↑ Human mtDNA Архівавана 5 чэрвеня 2018. 12. ↑ rCRS 13. ↑ Eva-Liis Loogvali, Toomas Kivisild, Tonu Margus, Richard Villems *Explaining the Imperfection of the Molecular Clock of Hominid Mitochondria.*, PLoS ONE 4(12): e8260, 2009 14. ↑ Thomson, J.; et al. (2000). "Recent common ancestry of human Y chromosomes: Evidence from DNA sequence data". *PNAS*. **97** (13): 6927–9. doi:10.1073/pnas.97.13.6927. PMC 34361. PMID 10860948. `{{cite journal}}`: Непасрэднае ўжыванне et al. у: `|last=` (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|DOI=` і `|doi=` specified (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|PMC=` і `|pmc=` specified (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|PMID=` і `|pmid=` specified (даведка) 15. ↑ Stone; et al. (2007). "Fundamentals of Human Evolution". *Genes, Culture and Human Evolution*. ISBN 1-4051-3166-7. `{{cite book}}`: Невядомы параметр `|chapterurl=` ігнараваны (прапануецца `|chapter-url=`) (даведка); Непасрэднае ўжыванне et al. у: `|last=` (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|ISBN=` і `|isbn=` specified (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|chapterurl=` і `|chapter-url=` specified (даведка) 16. ↑ Cavalli-Sforza, Luigi Luca (2007). "Human evolution and its relevance for Genetic Epidemiology" (PDF). *Annual review of genomics and human genetics*. **8**: 1–15. doi:10.1146/annurev.genom.8.080706.092403. PMID 17408354. `{{cite journal}}`: Пададзена больш чым адно значэнне `|DOI=` і `|doi=` specified (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|PMID=` і `|pmid=` specified (даведка) 17. ↑ Fulvio Cruciani, Beniamino Trombetta, Andrea Massaia, Giovanni Destro-Biso, Daniele Sellitto y Rosaria Scozzari 2011, A Revised Root for the human Y-chromosomal Phylogenetic Tree: The Origin of Patrilineal Diversity in Africa 18. ↑ Cruciani, Fulvio; Trombetta, Beniamino; Massaia, Andrea; Destro-Bisol, Giovanni; Sellitto, Daniele; Scozzari, Rosaria (2011). "A revised root for the human Y chromosomal phylogenetic tree: The origin of patrilineal diversity in Africa". *The american journal of human genetics*. **88** (6): 814. doi:10.1016/j.ajhg.2011.05.002. `{{cite journal}}`: Пададзена больш чым адно значэнне `|DOI=` і `|doi=` specified (даведка) 19. ↑ Mendez, Fernando; Krahn, Thomas; Schrack, Bonnie; Krahn, Astrid-Maria; Veeramah, Krishna; Woerner, August; Fomine, Forka Leypey Mathew; Bradman, Neil; Thomas, Mark (7 March 2013). "An African American paternal lineage adds an extremely ancient root to the human Y chromosome phylogenetic tree" (PDF). *American Journal of Human Genetics*. **92** (3): 454. doi:10.1016/j.ajhg.2013.02.002. Архівавана з арыгінала (PDF) 24 верасня 2019. Праверана 24 сакавіка 2018. `{{cite journal}}`: Невядомы параметр `|deadurl=` ігнараваны (прапануецца `|url-status=`) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне `|DOI=` і `|doi=` specified (даведка) Архіўная копія **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 верасня 2019. Праверана 24 сакавіка 2018.Архіўная копія **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 верасня 2019. Праверана 24 сакавіка 2018. (primary source) 20. ↑ Наиболее близкие общие предки современных людей жили в одну эпоху — Газета. Ru | Наука Спасылкі -------- * Миф о Митохондриальной Еве. Мифы аб эволюции человека. // Лекция А. Б. Соколова, редактора портала Антропогенез.ру * Митохондриальльная Ева // Лекция К. В. Северинова у проекте ПостНаука (24 красавіка 2013 года) * Mitomap — база дадзеных па митахандрыяльнаму геному чалавека * Human mtDNA — база дадзеных поўных сіквенсаў мтДНК чалавека Архівавана 17 сакавіка 2018. * Phylotree М.ван Овена і. М.Кайзера * Мітахандрыяльная ДНК: дапаможнік для пачаткоўца малекулярнага генеалога Архівавана 27 сакавіка 2018. | ⛭Генетыка | | --- | | Асноўнае | Храмасома · ДНК · Нуклеатыд · РНК · Ген · Геном · Алелі | | Раздзелы генетыкі | Класічная генетыка · Малекулярная генетыка · Папуляцыйная генетыка · Генетыка развіцця · Экалагічная генетыка · Эпігенетыка · Медыцынская генетыка | | Археагенетыка | Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі · Брытанскіх астравоў · Еўропы · Італіі · Блізкага Усхода · Паўднёвай Азіі · Мітахандрыяльная Ева · Y-храмасомны Адам · Генагеаграфія | | Звязаныя тэмы | Генетык · Геноміка · Генетычны код · Малекулярная эвалюцыя · Генетычная інжынерыя · Генетычная разнастайнасць · Спадчыннасць · Гены і асяроддзе · Генетычная генеалогія | | | | | --- | --- | | ⚙️   Генеалогія і некрапалістыка | Rodovid | | Нарматыўны кантроль | Microsoft: 8975269 |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Барэйка. **Аркадзь Аляксандравіч Барэйка** (25 студзеня 1898, в. Дуброўкі, Полацкі павет, Віцебская губерня, Расійская імперыя, зараз в. Дубраўка, Полацкі раён, Віцебская вобласць, Рэспубліка Беларусь — 12 снежня 1955, г. Масква, СССР) — савецкі военачальнік, генерал-маёр (1941). Герой Савецкага Саюза (15 студзеня 1944 года) Біяграфія --------- Нарадзіўся ў вёсцы Дуброўкі, цяпер Полацкі раён Віцебскай вобласці, у сялянскай сям’і. Адукацыя пачатковая. З 1917 года — служыў у царскай арміі. Ваяваў на Румынскім фронце ў перыяд Першай сусветнай вайны. У РСЧА з чэрвеня 1918 года. У гады Грамадзянскай вайны А. А. Барэйка праходзіў службу чырвонаармейцам у запасным батальёне горада Віцебска. У сакавіку 1919 года быў накіраваны на вучобу на 1-я Віцебскія пяхотныя камандныя курсы. Па іх заканчэнні з чэрвеня таго ж года камандаваў узводам курсантаў на Віцебскіх, затым на Смаленскіх курсах. Са жніўня А. А. Барэйка камандзір роты 1-га асобнага стралковага батальёна Паўднёвага фронту. На гэтых пасадах ўдзельнічаў у баях на Паўднёвым фронце супраць войскаў генерала А. І. Дзянікіна. З лютага 1920 года праходзіў службу ў 15-м запасным стралковым палку Заходняга фронту у горадзе Дарагабуж, памочнік камандзіра роты, камандзір узвода, памочнік загадчыка зброяй палка. Пасля вайны 15-ы запасной стралковы полк быў перайменаваны ў 163-ы стралковы полк у складзе 53-й асобнай запасной стралковай брыгады, дзе А. А. Барэйка служыў камандзірам роты. З кастрычніка 1921 года — слухач Вышэйшай тактыка-стралковай школы камсаставу РСЧА імя III Камінтэрна, пасля заканчэння з лістапада 1922 года камандзір узвода 31-х Смаленскіх камандных курсаў, са жніўня 1923 года — начальнік кулямётнай каманды гэтых курсаў. З мая 1924 года камандзір роты, затым камандзір батальёна 15-га стралковага палка Беларускай ваеннай акругі З сакавіка 1931 года ў той жа акрузе А. А. Барэйка выконваў пасаду памочніка камандзіра 10-га стралковага палка па гаспадарчай частцы, з лістапада — начальнік ваенна-гаспадарчага забеспячэння 4-й стралковай дывізіі. З сакавіка 1936 года камандзір 150-га стралковага палка 50-й стралковай дывізіі Беларускай ваеннай акругі ў горадзе Полацку, на гэтай пасадзе ўдзельнічаў у паходзе Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь ў 1939 годзе, у Савецка-фінскай вайне ў 1940 годзе. З верасня 1940 года — намеснік камандзіра 50-й стралковай дывізіі Заходняй асобай ваеннай акругі. З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны ў той жа пасадзе. Са жніўня 1941 года камандзір 50-й стралковай дывізіі. Удзельнічаў у прыгранічнай бітве на Заходнім фронце, затым у Смаленскай бітве. 12 кастрычніка 1941 года А. А. Барэйку было прысвоена чарговае званне генерал-маёр. З чэрвеня 1942 года А. А. Барэйка — камандзір 324-й а са жніўня — 11-й гвардзейскай стралковых дывізій. У лістападзе ён быў прызначаны камандзірам 9-га гвардзейскага стралковага корпуса. У ліпені 1943 года корпус у складзе 61-й арміі ўдзельнічаў у Арлоўскай аперацыі. А. А. Барэйка ўмела арганізаваў прарыў абароны праціўніка і адлюстраванне контрудару, паспяхова камандаваў часткамі корпуса пры фарсіраванні рэк Дзясна і Сноў, авалоданні горадам Чарнігаў. У ходзе бітвы за Дняпро А. А. Барэйка 27-28 верасня ўмела кіраваў корпусам пры фарсіраванні ракі ў раёне пасёлка гарадскога тыпу Любеч, населеных пунктаў Мысы і Няданчычы, пры захопе і ўтрыманні плацдарма на правым беразе ракі Дняпро. Нягледзячы на неаднаразовыя атакі праўзыходных сіл праціўніка, ўтрымаў захоплены мяжу, асабіста праявіўшы мужнасць і стойкасць, за што яму было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. З лютага 1944 года А. А. Барэйка знаходзіўся на лячэнні ў ваенна-клінічным санаторыі «Архангельскае». У красавіку быў адкамандзіраваны на вучобу ў Вышэйшую ваенную акадэмію імя К. Е. Варашылава, пасля заканчэння якой 7 красавіка 1945 года прыняў камандаванне 16-м гвардзейскім стралковым корпусам, які ў складзе 11-й гвардзейскай арміі 3-га Беларускага фронту ўдзельнічаў на заключным этапе ва Усходне-Прускай аперацыі. Пасля вайны з сакавіка 1946 года быў намеснікам камандуючага 11-й гвардзейскай арміяй у Прыбалтыйскай ваеннай акрузе. З мая 1949 года камендант горада Вена у складзе Цэнтральнай групы войскаў. Са жніўня 1953 года ў запасе. Жыў і працаваў у Маскве. Памёр 12 снежня 1955 года. Пахаваны ў Маскве на Ваганькаўскіх могілках. Узнагароды ---------- * Тры ордэны Леніна * Тры ордэны Чырвонага Сцяга * Ордэн Суворава II ступені * Медаль «XX гадоў Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі» Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 Борейко Аркадий Александрович // Белорусская ССР: Краткая энциклопедия в 5 т. (руск.) / Ред. колл.: П. У. Бровка и др. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. Биографический справочник. — С. 73. — 737 с. — 50 000 экз. 2. 1 2 Архівавана 26 мая 2012. Полоцкий райисполком. Официальный сайт. Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 336. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2). * Великая Отечественная: Комкоры. Военный биографический словарь. Т.1. — М.; Жуковский: Кучково поле, 2006. ISBN 5-901679-11-3 (руск.) Спасылкі -------- * Аркадзь Аляксандравіч Барэйка на сайце «Героі краіны» | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Мікульскі. **Сямён Пятровіч Мікульскі** (3 (15) верасня 1896, в. Ківачына Пружанскага павета, цяпер у Пружанскім раёне — 8 мая 1964) — савецкі ваенны дзеяч, генерал-лейтэнант (1944). Біяграфія --------- Скончыў Ваенную акадэмію імя Фрунзэ (1929), аператыўны факультэт гэтай акадэміі (1934), Ваенную акадэмію Генштаба (1948). У арміі з 1915, у Чырвонай Арміі з 1918. Удзельнік грамадзянскай (1918—1920) і савецка-фінляндскай (1939—1940) войнаў. У Вялікую Айчынную вайну на Ленінградскім, Волхаўскім, Карэльскім, 3-м Прыбалтыйскім і 2-м Беларускім франтах; камандзір дывізіі, начальнік штаба, намескнік камандуючага арміяй і войскамі Волхаўскай аператыўнай групы, камандзір корпуса, камендант г. Гданьск. У 1946—1955 выкладчык Ваеннай акадэміі Генштаба. Зноскі ------ Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

**Хо́пі** (саманазва: *Hopi*, *Hopituh Shi-nu-mu* літаральна «з добрымі паводзінамі») — індзейскі народ, частка народаў пуэбла, карэнныя насельнікі паўднёвага захаду ЗША. Агульная колькасць у 2010 г. — 18 327 чалавек. Паходжанне ---------- Згодна міфам саміх хопі, іх прабацькі выйшлі з дзіркі ў ківе ў раёне Вялікага Каньёна. Археолагі лічаць, што продкі хопі з'явіліся на сучасным паўднёвым захадзе ЗША з Месаамерыкі ў сярэдзіне I тысячагоддзя да н. э. Каля 700 г. н. э. яны пачалі будаваць сталыя паселішчы, асноўным гаспадарчым заняткам стала земляробства. Прынята атаесамляць продкаў хопі з часткай прадстаўнікоў культур анасазі і сінагуа. У перыяд высокага сярэднявечча продкі хопі канчаткова аселі на сучасным месцы рассялення. Гісторыя -------- Першы кантакт паміж хопі і еўрапейцамі адбыўся ў 1540 г. калі чальцы экспедыцыі Фрасіска Васкеса дэ Каранада, наведалі пуэбла Аватові на тэрыторыі сучаснай Арызоны. У 1583 г. іспанцы паведамлялі, што хопі насяляюць 5 пуэбла, і іх агульная колькасць — 12 000 чалавек. Сталыя кантакты пачаліся толькі з 1629 г. з прыбыццём у краіну хопі 30 місіянераў-францысканцаў. Нягледзячы на імкненне місіянераў хрысціянізаваць мясцовае насельніцтва, хопі захоўвалі старажытныя рэлігійныя традыцыі. Кантакты паміж хопі і іспанцамі мелі дваістыя наступствы. Хопі пазнаёміліся з новымі земляробчымі культурамі, пачалі займацца садоўніцтвам і жывёлагадоўляй. Разам з гэтым, сярод іх распаўсюджваліся эпідэмічныя захворванні, супраць якіх у індзейцаў не было імунітэту. Спробы хрысціянізацыі натыкаліся на супраціў з боку традыцыйных лідараў. У 1680 г. пуэбла Рыа-Грандэ паўсталі супраць іспанцаў. Хопі падтрымалі паўстанне і выгналі місіянераў са сваіх земляў. У 1700 г. францысканцы ўзнавілі сваю дзейнасць у Аватові, аднак у наступным годзе жыхары іншых паселішчаў разрабавалі пуэбла. Тым не меней, у пачатку XVIII ст. іспанцы здолелі навязаць фармальнае падпарадкаванне і стварыць цывільную адміністрацыю. Пасля 1821 г. краіна хопі была далучана да Мексікі, а яны самі атрымалі мексіканскае грамадзянства. У 1848 г. землі хопі перайшлі да ЗША. Адной з галоўных праблем хопі сталі напады з боку наваха, якія адбываліся з канца XVII ст. да 1864 г. Наваха захапілі значную частку тэрыторый, прыдатных для жывёлагадоўлі. Пагроза наваха вымушала хопі арыентавацца на саюз спачатку з іспанскімі, потым — з мексіканскімі і амерыканскімі ўладамі. Пасля далучэння да ЗША значная частка зямель трапіла ў рукі прыватных уласнікаў і фактычна была адарвана ад племянных тэрыторый. У 1875 — 1882 гг. у выніку перагавораў была створана рэзервацыя, якая ахоплівала толькі 9% папярэдніх уладанняў. Супраціўленне часткі хопі асіміляцыі прывяла да арышту 19 незадаволеных ў 1895 г. У 1836 г. рэзервацыя хопі атрымала ўнутранае самакіраванне, была прынята Канстытуцыя. З 1962 г. значныя прыбыткі давала здабыча карысных выкапняў на рэзерваваных землях. Прыкладна ў той жа час узнікла тэрытарыяльная спрэчка паміж рэзервацыямі хопі і наваха. Нягледзячы на ўмяшанне федэральнага ўрада, яна да канца не вырашана. У 1992 г. тэрыторыя рэзервацыі хопі была павялічана да 6 100 км². Культура -------- Сучасны выгляд пуэбла хопі ў Арызоне Да прыходу іспанцаў традыцыйным заняткам хопі было ручное земляробства. Яны вырошчвалі на мурожных палетках кукурузу, фасолю, бавоўнік, гарбузы. Земляробства лічылася жаночым заняткам. Жанчыны таксама выраблялі кераміку, кошыкі, удзельнічалі ў пабудове пуэбла. Мужчыны займаліся дадатковымі заняткамі — паляваннем, ткацтвам, апрацоўкай драўніны, пасля — жывёлагадоўляй. З другой паловы XIX ст. распаўсюджаныа найманне як мужчын, так і жанчын на буйныя сельскагаспадарчыя і прамысловыя прадпрыемствы. Традыцыйны тып паселішча — пуэбла. У нашы дні вакол пуэбла будуюцца кампактныя вёскі. Усяго іх налічваецца 11. Асновай сацыяльнай арганізацыі доўгі час з'яўлялася пашыраная матрылакальная сям'я, якая складалася з некалькіх малых сястрынскіх сем'яў, што вялі агульную гаспадарку, сумесна апрацоўвалі зямлю. Паколькі жанчыны адыгрывалі важную эканамічную ролю, іх становішча ў сям'і было вызначальным. Нават пасля шлюбу сямейная маёмасць падзялялася на мужчынскую і жаночую, прычым зямля і жытло перадаваліся па жаночай спадчыне. Адлік сваяцтва вёўся па жаночай лініі. Кожная пашыраная сям'я мела свой сацыяльны статус. Шлюбу папярэднічалі доўгія перамовы паміж сем'ямі і абмен падарункамі. Сваяцкія сем'і аб'ядноўваліся ў роды, што мелі болей рытуальнае значэнне. Да стварэння агульнай рэзервацыі кожнае пуэбла з'яўлялася самастойнай палітычнай адзінкай, якая кіравалася спадчынным ваенным правадыром і старэйшынамі. У нашы дні кіраванне адбываецца згодна з Канстытуцыяй, існуе раздзяленне ўлад. Хопі знакаміты сваёй адметнай керамікай, вырабам лялек—качына, ювелірным мастацтвам. Традыцыйныя святы падпарадкаваны земляробчаму цыклу, суправаджаюцца жартоўнымі пантамімамі, танцамі і флейтавай музыкай. Захаваўся багаты фальклор: казкі, міфы, легенды, гістарычныя паданні. Мова ---- Родная мова хопі складае асобную галіну ў сям'і юта-ацтэкскіх моў. У нашы дні большасць хопі вывучае яе ў школе, аднак у пабытовым жыцці найчасцей карыстаецца англійскай. Рэлігія ------- Традыцыйная рэлігія хопі хаснавана на політэістычных, анімістычных і магічных элементах. Найбольш важныя багі: сонца Тава, бабуля-павук Как'янгвуты, уладар ніжэйшага свету Масаўву, заступнік ураджаяў Таёва. Згодна міфалагічным уяўленням, сусвет быў створаны Тавам у выглядзе некалькіх ярусаў. Людзі, народжаныя Как'янгвуты, раней жылі ў 3 ніжніх светах, у сучасны прыйшлі з пячоры ў Вялікім Каньёне. Сімвалам перасялення з'яўляецца ківа. У XIV — XV стст. з Месаамерыкі прыйшоў культ качына, што ўяўляюцца як духі рэчаў, падзей, фізічных з'яў. Іх выяўляюць у выглядзе лялек або масак на тварах танцораў пантамім. Спадчынныя правадыры звычайна выконваюць функцыі жрацоў. З XVII ст. адбываецца паступовы працэс хрысціянізацыі. Характэрна, што хопі часцяком спавядаюць каталіцызм або пратэстантызм, аднак працягваюць выконваць традыцыйныя рытуалы. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Хопі на Вікісховішчы | * The Hopi Tribe * Hopi: Countries and Their Cultures * Hopi tribe: Location, Clothes, Food, Lifestyle, History * The Hopi — Peaceful Ones of the Southwest * HOPI CROP DIVERSITY AND CHANGE | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Britannica (онлайн) · Catholic (1997—…) · Universalis | | Нарматыўны кантроль | ISNI: 0000 0004 0535 1184 · LCCN: sh85061933 · NKC: ph630049 |

**Паўднёвы Каўказ** — частка Пярэдняй Азіі, якую палітычна адносяць і да Еўропы. На поўначы, па галоўным хрыбце Вялікага Каўказа мяжуе з Расіяй, на поўдні — з Турцыяй і Іранам, на захадзе абмываецца Чорным морам, на ўсходзе — Каспійскім. Плошча Паўднёвага Каўказа -- 190 тыс. кв. км. У расійскай і савецкай гістарыяграфіі і літаратуры рэгіён называюць **Закаўказзем**. Геалагічная будова ------------------ | | | | --- | --- | | Да Паўднёвага Каўказа адносяць: * Паўднёвы схіл Вялікага Каўказа * Калхідская нізіна * Курынская западзіна | * Малы Каўказ * Армянскае нагор’е * Талышскія горы * Ленкаранская нізіна | Сучасны палітычны падзел ------------------------ | | | | | --- | --- | --- | | * Краіны-члены ААН + Сцяг Азербайджана Азербайджан + Сцяг Арменіі Арменія + Сцяг Грузіі Грузія | * Часткова прызнаныя краіны + АбхазіяРэспубліка Абхазія + Паўднёвая Асеція * Непрызнаная краіна + Нагорна-Карабахская Рэспубліка | Адміністрацыйная карта Каўказа | Гісторыя -------- Паўднёвы Каўка, як і ўвесь Каўказ, — важны геапалітычны рэгіён, які з глыбокай старажытнасці злучае краіны Усходу і Захаду і знаходзіўся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў паміж Блізкім Усходам і Усходняй Еўропай, міграцыйных хваль, войск заваёўнікаў, якія імкнуліся авалодаць іншымі. Шырокія былі гандлёвыя і культурныя сувязі гэтых дзяржаў паміж сабой і з сумежнымі краінамі Еўропы і Усходу — Старажытнай Грэцыяй, Візантыяй, Рымам, Іранам, Індыяй, Кітаем і інш. Тут у IX—VI стагоддзях да н. э. знаходзілася адна з найстаражытнейшых дзяржаў свету — Урарту, якая ахоплівала ў перыяд сваёй магутнасці ўсё Армянскае нагор’е, а бліжэй да нашай эры — Калхідскае царства, Каўказская Албанія. Ад старажытных цывілізацый засталіся шэдэўры архітэктуры, выбітныя літаратурныя помнікі. Наяўнасць урадлівых зямель, водных рэсурсаў і спрыяльнага мяккага клімату садзейнічала стварэнню развітой сельскай гаспадаркі — ірыгацыйнага земляробства, жывёлагадоўлі на выпасе. Гандаль прыводзіў да развіцця рамёстваў, будаўніцтва гарадоў, развіцця транспарту. З іншага боку, багатыя землі ўвесь час прыцягвалі ўвагу моцных і ваяўнічых суседзяў — спачатку гэта была Рымская імперыя, затым — Візантыя, арабы. У XIII—XV стагоддзях — татара-манголы і Тамерлан. Затым Паўднёвы Каўказ стаў аб’ектам саперніцтва паміж Персіяй (Іранам) і Асманскай імперыяй (Турцыяй). Сярэднявечча было часам бясконцых войнаў, генацыду, гандлю рабамі, феадальных канфліктаў і спусташальных паходаў чужаземных заваёўнікаў. Асабліва жорстка паўднёвыя суседзі абыходзіліся з хрысціянамі — грузінамі і армянамі. Крыху лягчэй было народам, якія прынялі іслам. Зноскі ------ 1. ↑ Паўднёвы Каўказ: агульная характарыстыка 2. ↑ Закаўказзе Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6). | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая кітайская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Ларуса · Britannica (онлайн) · Treccani | | Нарматыўны кантроль | GND: 4749418-9 · LCCN: sh85136878 · NKC: ge131570 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Еўропа (значэнні). **Еўропа** (грэч. Εὐρώπη, Eurṓpē ад семіцкага *ерэб/ірыб* «захад») — адна з частак свету ў Паўночным паўшар’і Зямлі. Абмываецца морамі Паўночнага Ледавітага і Атлантычнага акіянаў, мае плошчу каля 10 млн км² і насельніцтва каля 740 млн (парадку 10 % насельніцтва Зямлі). Разам з Азіяй утварае мацярык Еўразія. Умоўнае размежаванне з Азіяй прынята праводзіць па водападзеле Уральскіх і Каўказскіх гор, па рацэ Урал, Каспійскім і Чорным морах, і па праліве, які звязвае Чорнае і Эгейскае мора. Еўропа Назва ----- Еўропа Еўропа Еўропа, 1000. Мацярык названы па імені гераіні грэчаскай міфалогіі, фінікійскай царэўны Еўропыberu, якую выкраў Зеўс у абліччы быка. Ён завёз яе на Крыт, дзе яна нарадзіла трох сыноў. Аднак, міф не тлумачыць, чаму кантынент названы ў яе гонар. Паходжанне самога імені «Еўропа» няяснае. Паводле аднаго з меркаванняў, слова Еўропа паходзіць ад семіцкага слова «*ерэб*», якое азначае «захад». У адпаведнасці з гэтым тлумачэннем, старажытныя народы лічылі Еўропай землі на захад ад Эгейскага мора (там дзе хаваецца сонца). Аднак М. Уэстberu ацэньвае гэту этымалогію як вельмі спрэчную. Упершыню слова «Еўропа» (стар.-грэч.: Εὐρώπη), як геаграфічная назва, сустракаецца ў 6-м стагоддзі да н.э. ў працах грэчаскіх географаў Анаксімандра і Гекатэя Мілецкага. Назва Еўропа першапачаткова адносілася да мацерыковай Грэцыі, гэта значыць — Балканы, а пазней да ўсіх зямель на поўнач ад Міжземнага мора. Геаграфія --------- Еўропа. Здымак з праграммы Celestia З поўначы Еўропа абмываецца Паўночным Ледавітым акіянам, з захаду — Атлантычным акіянам, з поўдня — Міжземным морам. Мяжа на ўсходзе дакладна не вызначаная, але яе прынята лічыць па ўсходнім схіле Уральскіх гор, Каспійскаму мору, Чорнаму мору і пралівах Дарданэлы і Басфор. Клімат Еўропы ў асноўным умераны (на захадзе — марскі, на ўсходзе — кантынентальны). На поўдні — міжземнаморскі. На паўночных астравах — арктычны і субарктычны. Плошча Еўропы каля 10,4 млн кв. км. Еўропа — 2-гі з канца па велічыні кантынент Зямлі (меншая толькі Аўстралія). Сумарная плошча астравоў — каля 730 тыс. кв. км. Найбуйнейшыя астравы: * Новая Зямля * Сіцылія * Сардзінія * Крыт * Кіпр * Ісландыя * Брытанскія астравы Каля 1/4 часткі кантынента ўтвараюць паўастравы: * Пірэнейскі * Апенінскі * Балканскі * Скандынаўскі Большая частка Еўропы знаходзіцца на раўнінах. Горы займаюць каля 17 % плошчы. Сярэдняя вышыня Еўропы — прыблізна 300 м над узроўнем мора. Асноўныя горныя цэпы: * Альпы * Пірэнеі * Апеніны * Карпаты * Скандынаўскія горы Найвышэйшы пункт — гара Манблан (4808 м). ### Рэгіёны Еўропа традыцыйна падзяляецца на пяць геа-культурных рэгіёнаў: * Балканы * Заходняя Еўропа * Скандынавія * Усходняя Еўропа * Цэнтральная Еўропа Дэмаграфія ---------- Насельніцтва Еўропы складае каля 710 млн чалавек (3-яе месца ў свеце пасля Азіі і Афрыкі). Гэта каля 11 % ад сусветнага насельніцтва. Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва — 94 чал/км². Найменшая шчыльнасць у Ісландыі, Нарвегіі. Найбольшая — у Германіі, Нідэрландах, Бельгіі. Культура -------- Культура Еўропы — мастацтва, архітэктура, кінематограф, музыка, літаратура і філасофія, якія ўзніклі на еўрапейскім кантыненце. Еўрапейская культура грунтуецца на «агульнай культурнай спадчыне» еўрапейскіх краін. Гэта культурная спадчына падзяляецца, спалучаецца з накладаннем нацыянальных культур і фальклораў карэнных народаў, прыблізна падзеленых на славянскія, лацінскія (раманскія) і германскія, але з некалькімі кампанентамі, якія не ўваходзяць ні ў адну з гэтых груп (у прыватнасці, грэчаскую і кельцкую). Культурны кантакт і сумесі характарызуюць значную частку еўрапейскіх рэгіянальных культур. З-за вялікай колькасці падыходаў немагчыма сфармаваць адзіную, усеабдымную канцэпцыю еўрапейскай культуры. Фасад базылікі Святога Пятра, Рым, Італія ### Рэлігія Гістарычна ў Еўропе рэлігія мела вялікі ўплыў на еўрапейскае мастацтва, культуру, філасофію і права. Хрысціянства з’яўляецца самай вялікай у Еўропе рэлігіяй, і 76,2 % еўрапейцаў лічаць сябе хрысціянамі, у тым ліку каталіцкай, усходняй праваслаўнай і розных пратэстанцкіх канфесій. Сярод пратэстантаў найбольш папулярныя гістарычныя дзяржаўныя канфесіі, якія падтрымліваюцца дзяржавай, такія як лютэранства, англіканства і рэфармацкая вера. Паняцце «Еўропа» і «Заходні свет» было цесна звязана з паняццем «хрысціянства і хрысціянства»; шмат хто нават звязвае хрысціянства з тым, што стварае адзіную еўрапейскую ідэнтычнасць. Другая папулярная рэлігія — гэта іслам (6 %), які сканцэнтраваны ў асноўным на Балканах і Усходняй Еўропе (Боснія і Герцагавіна, Албанія, Косава, Казахстан, Паўночны Кіпр, Турцыя, Азербайджан, Паўночны Каўказ і Паволжа-Уральскі рэгіён). Іншыя рэлігіі, у тым ліку іудаізм, індуізм і будызм, з’яўляюцца рэлігіяй меншасці. Еўропа стала адносна свецкім кантынентам, дзе павялічваецца колькасць і доля атэістаў і агностыкаў, якія складаюць каля 18,2 % насельніцтва Еўропы, у цяперашні час з’яўляецца самым буйным свецкім насельніцтвам у заходнім свеце. Часткі Еўропы ------------- Адзін з традыцыйных умоўных падзелаў Еўропы на часткі (рэгіёны): Заходняя, Цэнтральная, Паўночная, Паўднёвая.      Заходняя Еўропа     Цэнтральная Еўропа     Усходняя Еўропа     Паўночная Еўропа     Паўднёвая Еўропа     Азіяцкія часткі краін Асноўны артыкул: **Заходняя Еўропа** Да Заходняй Еўропы звычайна адносяць Вялікабрытанію, Ірландыю, Францыю і краіны Бенілюкса (Бельгію, Нідэрланды, Люксембург). Таксама да Заходняй Еўропы могуць далучаць Германію, хоць геаграфічна краіна знаходзіцца ў Цэнтральнай Еўропе. Асноўны артыкул: **Цэнтральная Еўропа** Тэрмін *Цэнтральная Еўропа* яшчэ не настолькі ўстойлівы, як іншыя. Краіны Цэнтральнай Еўропы могуць адносіць да Заходняй і Усходняй Еўропы. Звычайна да Цэнтральнай Еўропы адносяць Польшчу, Чэхію, Славакію, Венгрыю, Швейцарыю, Ліхтэнштэйн, Аўстрыю, Славенію, Германію. Асноўны артыкул: **Усходняя Еўропа** Звычайна да Усходняй Еўропы адносяць Беларусь, Расію, Малдову, Украіну, Казахстан, Эстонію, Латвію, Літву. Часам да Усходняй Еўропы адносяць Польшчу, а таксама каўказскія краіны (Арменію, Азербайджан, Грузію). Асноўны артыкул: **Паўночная Еўропа** Да Паўночнай Еўропы адносяцца скандынаўскія краіны ў шырокім сэнсе, такія, як Ісландыя, Данія, Нарвегія, Швецыя, Фінляндыя. Некаторыя далучаюць Эстонію да Паўночнай Еўропы з-за моцных гістарычных і культурных сувязей Эстоніі з Швецыяй і Фінляндыяй. Асноўны артыкул: **Паўднёвая Еўропа** Паўднёвая Еўропа складаецца з краін Іберыйскага п-ва (Андора, Іспанія, Партугалія), Апенінскага п-ва (Італія, Ватыкан, Сан-Марына), Балканскага п-ва (Албанія, Боснія і Герцагавіна, Балгарыя, Харватыя, Грэцыя, Паўночная Македонія, Румынія, Сербія і Чарнагорыя), Манака і Мальты. Могуць быць уключаныя Кіпр (хоць ён геаграфічна знаходзіцца ў Азіі), Турцыя і французская Корсіка. Эканоміка --------- Палітыка -------- Асноўны артыкул: **Спіс дзяржаў і залежных тэрыторый Еўропы** У Еўропе знаходзіцца 49 краін: 27 краін уваходзяць у Еўрапейскі Саюз. Геаграфічны цэнтр ----------------- Асноўны артыкул: **Геаграфічны цэнтр Еўропы** Размяшчэнне цэнтра залежыць ад вызначэння межаў Еўропы і галоўным чынам вызначаецца абранай методыкай падліку, а таксама тым, ўключаюцца астравы ў спіс крайніх пунктаў Еўропы ці не. Такім чынам, на званне геаграфічнага цэнтра Еўропы прэтэндуе некалькі месцаў, размешчаных у цэлым шэрагу краін (Украіна, Літва, Беларусь, Славакія, Германія і Польшча). Кніга рэкордаў Гінеса прызнае вёску Пурнушкяй за 26 км на поўнач ад Вільні ў якасці «афіцыйнага» геаграфічнага цэнтра Еўропы. Цікавыя факты ------------- * Назва «Еўропа» носіць таксама востраў, размешчаны ў праліве паміж узбярэжжам Афрыкі і Мадагаскарам, названы ў гонар брытанскага карабля «Еўропа», які ў куццю 1774 г. упершыню правільна вызначыў каардынаты вострава. * Абедзве сусветныя вайны пачыналіся менавіта ў Еўропе. * Назву «Еўропа» таксама носіць адзін са спадарожнікаў Юпітэра, названы па імені персанажа антычнай міфалогіі. Гл. таксама ----------- * Блакітны банан * Пан-еўрапеізм Зноскі ------ 1. ↑ *National Geographic Atlas of the World* (7th ed.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 0-7922-7528-4. «Europe» (pp. 68-9); «Asia» (pp. 90-1): «A commonly accepted division between Asia and Europe … is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles.» 2. ↑ *Chantraine P.* Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. Paris, 1968. P.388 3. ↑ «Europe». *Online Etymology Dictionary*. 4. ↑ *Тантлевский И. Р.* История Израиля и Иудеи до разрушения Первого Храма. СПб, 2005. С. 9, со ссылкой на: *Astour M. C.* Hellenosemitica: An Ethnic and Cultural Study in West Semitic Impact on Mycenaean Greece. Leiden, 1967. P. 128 5. ↑ «phonologically, the match between Europa’s name and any form of the Semitic word is very poor» (*West M. L.* The east face of Helicon: west Asiatic elements in Greek poetry and myth. Oxford, 1997. P. 451) 6. ↑ Геаграфічна ставіцца да Азіі | ⛭Краіны Еўропы | | --- | | Незалежныя краіны | * Албанія * Андора * Аўстрыя * Балгарыя * Беларусь * Бельгія * Боснія і Герцагавіна * Ватыкан * Венгрыя * Вялікабрытанія * Германія * Грэцыя * Данія * Ірландыя * Ісландыя * Іспанія * Італія * Казахстан¹ * Латвія * Літва * Ліхтэнштэйн * Люксембург * Малдова * Мальта * Манака * Нарвегія * Нідэрланды * Партугалія * Паўночная Македонія * Польшча * Расія¹ * Румынія * Сан-Марына * Сербія * ✰ Славакія * Славенія * Турцыя¹ * Украіна * Фінляндыя * Францыя * Харватыя * Чарнагорыя * Чэхія * Швейцарыя * Швецыя * Эстонія | | | Залежныя тэрыторыі | * Аландскія астравы (Фінляндыя) * Гернсі (Вялікабрытанія) * Гібралтар (Вялікабрытанія) * Джэрсі (Вялікабрытанія) * Востраў Мэн (Вялікабрытанія) * Сардзінія (Італія) * Сіцылія (Італія) * Фарэрскія астравы (Данія) * Шпіцберген (Нарвегія) * Ян-Маен (Нарвегія) | | Непрызнаныяі часткова прызнаныя дзяржавы і ўтварэнні | * Косава * Прыднястроўе * Паўночны Кіпр¹ | | **¹ Часткова ў Азіі** | | ⛭Рэгіёны свету | | --- | | Еўропа | * Паўночная * Заходняя * Цэнтральная * Усходняя * Паўднёвая | | Азія | * Заходняя * Цэнтральная * Паўночная * Усходняя * Паўднёвая * Паўднёва-Усходняя * Блізкі Усход * Сярэдні Усход * Далёкі Усход | | Афрыка | * Паўночная * Заходняя * Цэнтральная * Усходняя * Паўднёвая | | Амерыка | * Паўночная * Карыбы * Лацінская * Цэнтральная * Паўднёвая | | Акіянія | * Аўстралія * Новая Зеландыя * Меланезія * Мікранезія * Палінезія | | Палярныя вобласці | * Арктыка * Антарктыка | | Акіяны | * Атлантычны * Індыйскі * Паўночны Ледавіты * Ціхі * Паўднёвы | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Giant Bomb | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Ваенная Сыціна · Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона · Ларуса · Малы Бракгаўза і Эфрона · Рэальны слоўнік класічных старажытнасцей · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Catholic (1907—13) · Catholic (1997—…) · Treccani · Сучаснай Украіны · Швейцарскі гістарычны | | Нарматыўны кантроль | GND: 4015701-5 · LCCN: sh85045631 · NDL: 00574313 · NKC: ge137210 · VIAF: 170298814 |

**Царква Успення маці Божай** — колішні храм у в. Падблонне, зараз г. Мар’іна Горка Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці. Гісторыя -------- У 1859 годзе настаяцелем Пакроўскай царквы ў Навасёлках стаў малады святар Фама Русецкі, які скончыў Мінскую духоўную семінарыю. Сваю дзейнасць па ўзвядзенні храма Фама Русецкі пачаў са збору ахвяраванняў. Першыя грошы на будаванне храма ўнеслі сяляне блізкіх валасцей. Фундатарамі былі Леў Макаў, Восіп Бонч-Асмалоўскі і Эдвард Вайніловіч. У 1866 годзе Фама Русецкі аб’ехаў шэраг гарадоў, пабываў у Казані, Ніжнім Ноўгарадзе, Вільні і сабраў 15000 рублёў. З дапамогай міністра ўнутраных спраў Льва Макава будаўнічыя матэрыялы ўдалося атрымаць бясплатна. У 1871 годзе заклалі падмурак храма, а праз 8 гадоў будаванне завяршылася. 30 жніўня 1879 года яе асвяцілі імем Успення Маці Божай. * Падблонне. Царква, да 1918Падблонне. Царква, да 1918 * Падблонне. Царква, 1918Падблонне. Царква, 1918 * * * * * * Архітэктура ----------- Будынак на гарадскіх могілках. Ёсць меркаваньне, што будынак быў пры царкве Каменная і даволі ўмяшчальная, яна па сваім архітэктурным стылі напамінала грэчаскія цэрквы. Храм узводзіўся па плане грэчаскай царквы Святога Дзмітрыя[ru] ў Санкт-Пецярбургу. Апошняя ж па сваім выглядзе была вельмі падобна на сусветна вядомы сабор Святой Сафіі ў Канстанцінопалі. Сабор быў пяцігаловым, вельмі хораша вымалёўваўся на ўзвышэнні. Меў тры ўваходы: 1-ы з боку чыгункі для ўсякага люду, 2-і з боку тэхнікума для студэнтаў, 3-і ад маёнтка, для сям’і Макова. За саборам стаяла капліца. Унутры сабора быў багаты роспіс. Гл. таксама ----------- * Храмы Пухавіцкага раёна Спасылкі -------- * | Неизвестная церковь в Подблонье (ныне Марьина Горка) — fgb.by * | Марьина Горка. Церковь Успения Божией Матери в Подблонье) — etoretro.ru * | ГОРОДА БЕЛАРУСИ В НЕКОТОРЫХ ИНТЕРЕСНЫХ ИСТОРИЧЕСКИХ СВЕДЕНИЯХ. МИНЩИНА(недаступная спасылка) — 7lafa.com 1. ↑ У мастацкай галерэі раённага краязнаўчага музея адкрылася выстава "Свет абразоў"

Категория:Населённые пункты по алфавиту Категория:НП:Статус:Муниципалитет Категория:ПРО:Города:Размер статьи: менее 1000 символов Категория:ПРО:Города:Последняя правка: в позапрошлом году **Кастрыльё-дэль-Валь** (ісп.: Castrillo del Val) — муніцыпалітэт ў Іспаніі, уваходзіць у правінцыю Бургас, у складзе аўтаномнай супольнасці Кастылія і Леон. Муніцыпалітэт знаходзіцца ў складзе раёна (камаркі) Альфос-дэ-Бургас. Займае плошчу 22,544 км². Насельніцтва — 732 чалавекі (на 2010 год). Адлегласць да адміністрацыйнага цэнтра правінцыі — 11 км. Насельніцтва ------------ | | | --- | | | Зноскі ------

**Друга́я герма́нская антаркты́чная экспеды́цыя** (ням.: Zweite Deutsche Antarktisexpedition) праходзіла ў моры Уэдэла у 1911—1912 гадах; гэта была другая германская экспедыцыя, што дзейнічала ў Антарктыцы пасля 1903 года. Галоўнай мэтай экспедыцыі і яе кіраўніка — Вільгельма Фільхнера — было перасячэнне Антарктычнага кантынента у самым вузкім яго месцы — ад мора Уэдэла да мора Роса; пра заваяванне Паўднёвага полюса афіцыйна не аб'яўлялася. Мела метай давесці ці аспрэчыць гіпотэзу пра наяўнасць праліва паміж Усходняй і Заходняй Антарктыдай, сфармуляваную шэрагам аўтарытэтных палярнікаў, такіх як Адольф Нордэншэльд і Клементсам Маркхэмам  (руск.) (бел.. Экспедыцыя фінансавалася за кошт прыватных ахвяраванняў і прыбытку ад латарэі. З-за сур'ёзных рознагалоссяў паміж яе кіраўніком і капітанам  (руск.) (бел. экспедыцыйнага судна пры выбары месца для зімоўкі каманда не здолела нават высадзіцца на ўзбярэжжа Антарктыды; і ўсё ж, былі здзейснены сур'ёзныя геаграфічныя адкрыцці. З-за Першай сусветнай вайны навуковыя вынікі экспедыцыі былі апублікаваны з вялікім спазненнем, а падрабязнасці стасункаў удзельнікаў каманды Фільхнер апублікаваў толькі ў 1950-я гады. Перадгісторыя. Планаванне ------------------------- Ідэя правядзення германскай антарктычнай экспедыцыі была ўпершыню высунута і абгрунтавана яшчэ ў 1865 годзе вядучым нямецкім геафізікам Георгам фон Наймаерам  (ням.) (бел. аднак практычнае яе здзяйсненне адбылося толькі ў 1901—1903 гадах. Першую германскую антарктычную экспедыцыю узначаліў дасведчаны палярнік Эрых фон Дрыгальскі. Экспедыцыя фінансавалася ўрадам, яе апекуном быў асабіста кайзер Вільгельм II; было пабудавана адмысловае экспедыцыйнае судна «Гаўс  (руск.) (бел.». Экспедыцыя апынулася няўдалай — у пачатку 1902 года «Гаўс» быў заціснуты льдамі ў 50 мілях ад антарктычнага ўзбярэжжа і амаль 14 месяцаў дрэйфаваў у моры Дэйвіса (атрымалым гэта назва пазней). Экспедыцыя Дрыгальскага адкрыла і абследавала новыя тэрыторыі ў Антарктыцы, што ляжаць паміж 87° 43' і 91° 54' усх. д. з вулканам Гаўсберг  (руск.) (бел. вышынёй 371 м і дала ім назву «Зямля Вільгельма II». Аднак на фоне дасягненняў Роберта Скота кайзер загадаў экспедыцыю перапыніць. Вільгельм Фільхнер паходзіў з сямейства баварскай эліты, зрабіў навуковую і ваенную кар’еру, здзейсніўшы, у прыватнасці, вандраванне ў Цэнтральную Азію і Тыбет. У 1908 годзе ён быў ганараваны доктарскай ступені honoris causa ў Кёнігсбергскім універсітэце. У звязку з эпахальнымі экспедыцыямі Нансена, Амундсена, Піры, Шэклтана і Скота, палярныя вандраванні былі папулярныя і ў Германіі, а Фільхнер ва ўмовах кайзераўскага рэжыму падыходзіў на ролю лідара новай нацыянальнай антарктычнай экспедыцыі. Фільхнер сцвярджаў, што пытанне пра фінансаванне новай экспедыцыі было нават разгледжанае ў Рэйхстагу, але дзяржаўнае фінансаванне не было зацверджана кайзерам Вільгельмам. Аднак Р. Краўзэ, які адмыслова займаўся гэтым пытаннем, не выявіў у матэрыялах пасяджэнняў Рэйхстага абмеркаванняў на дадзеную тэму. 5 сакавіка 1910 года В. Фільхнер афіцыйна абвясціў пра свае антарктычныя планы і заснаваў «Камітэт па Германскай антарктычнай экспедыцыі» (ням.: Komitee fur die Deutsche Antarktische Expedition) для яе фінансавання і лабіравання. Арганізацыяй займалася «Таварыства Германскай антарктычнай экспедыцыі» (ням.: Verein Deutsche Antarktische Expedition). Алфавітны спіс ахвяравальнікаў на пачатак 1911 года 209 чалавек, уключаючы Ф. фон Цэпеліна, аднак прыватныя ўнёскі склалі меншую частку бюджэту. Асноўнай крыніцай фінансавання стала латарэя, праведзеная ў карысць экспедыцыі па дырэктыве баварскага ўрада і асабіста прынца-рэгента Луітпольда. Ён жа стаў галоўным апекуном Камітэта па экспедыцыі. ### Рыштунак. Каманда Рыхард Фазель — камандзір барка «Дойчланд». Галоўным кансультантам па рыштунку экспедыцыі быў вядомы брытанскі палярнік Эрнэст Шэклтан. Па яго рэкамендацыі быў куплены нарвежскі кітабойны барк «Бёрн» (даўжыня 44,9 м, водазмяшчэнне 344 т.), які ў лютым — красавіку 1911 года падпаў пад перабудове на верфях Гамбурга. Карабель атрымаў імя «Дойчланд». Дзякуючы пратэкцыі канцлера фон Гольвега (таксама члена Камітэта), экспедыцыя праходзіла пад сцягам Кайзерліхмарыне. «Дойчланд» меў паравую машыну магутнасцю ў 220 кВт (трохі менш 300 к. с.), якая таксама магла выпрацоўваць электрычнасць для асвятлення і сілкавання бартавой апаратуры. На борце быў бяздротавы тэлеграф. Паколькі меў быць працяглы марскі пераход, судна было абсталявана апрасняльнікам марской вады і поўным наборам ветразевага ўзбраення. Шруба магла прыбірацца на палубу праз адмысловую студню для зніжэння супраціву пры ходзе пад ветразямі, а таксама доўжачы прадухіленні яго пашкоджання пры руху ў ільдах. Пры спадарожным ветры «Дойчланд» развіваў хуткасць 10 вузлоў. Для акіянаграфічных даследаванняў былі тры механічныя лота  (руск.) (бел. два з якіх маглі быць злучаны з паравой машынай. Для лёдавай разведкі быў узяты прывязны аэрастат, запас вадароду для яго везлі ў сталёвых балонах. На верхняй палубе былі абсталяваны акіянаграфічная, біялагічная і хімічная лабараторыі. Па радзе Шэклтана для патрэб экспедыцыі было заказана 38 сібірскіх лаек і 12 коней, але апошніх было вырашана скарыстаць для перавозкі цяжкіх грузаў пры будаванні берагавой базы. Снегаходы  (руск.) (бел. Фільхнер вырашыў не браць, бо яны былі вельмі ненадзейныя. Правіянту назапасілі больш 100 тон з разліку на тры гады вандравання. Навуковая каманда для зімоўкі ў Антарктыдзе складала на судне асаблівы атрад, кожны ўдзельнік якога меў асобную каюту. У навуковым атрадзе было 7 чалавек, у суднавай камандзе — 26 чалавек. Навуковую каманду склалі, апроч Фільхнера, Эрых Баркаў (метэаролаг), Эрых Пржыбылак (астраном і магнітолаг), Вільгельм Брэнеке (акіянограф) і Альфрэд Кінг (штурман), Фрыц Хейм (геолаг і гляцыёлаг). У склад каманды ўвайшоў аўстрыйскі альпініст Фелікс Кёніг. Капітанам «Дойчланда» стаў Рыхард Фазель (ням.: Richard Vahsel, 1868—1912) — другі памагаты Эрыха фон Дрыгальскага па вандраванні ў Антарктыду ў 1901 годзе. Яго прызначэнне актыўна лабіявалася ваенна-марскім ведамствам, і паміж Фільхнерам і Фазелем адразу пачаліся трэнні з-за паўнамоцтваў. Праблемы, аналагічныя германскім, адзначаліся ў Рускай палярнай экспедыцыі: афіцэр, прызначаны капітанам судна, згодна з Марскім статутам, лічыў сябе галоўным і патрабаваў адпаведнага да сябе дачынення з боку пасажыраў — навуковай партыі. Начальнік экспедыцыі бачыў у судне толькі транспартны сродак, а яго капітан быў для начальніка толькі «фурманам», якому належыць везці туды, куды паказвае пасажыр. Гэта пагаршалася фармалізмам Фільхнера, які ўсе загады аддаваў у пісьмовай форме; да таго ж, ён быў афіцэрам сухапутных войскаў. ### Мэты і заданні Гіпатэтычны праліў паміж Заходняй і Усходняй Антарктыдай па ўяўленнях 1910 года. *Заштрыхаваны меркаваныя вобласці мацерыка, шэрым колерам выдзялена даследаваная Шэклтанам і Скотам вобласць. Белым колерам пазначаны пакавы лёд*. Экспедыцыя рыхтавалася ў становішчы «палярнай гонкі», бо ў 1910 годзе пра план заваявання Паўднёвага полюса абвясціў Роберт Скот, відаць, які лічыў Фільхнера адным са сваіх канкурэнтаў. Фільхнер таксама ездзіў у Эдзінбург для сустрэчы з вядомым шатландскім палярнікам Уільямам Спірсам Брусам, які ў свой час хацеў узяць удзел у першай германскай антарктычнай экспедыцыі. Брус падзяліўся з нямецкім даследнікам шэрагам сваіх ідэй, пакладзеных у аснову галоўнага навуковага задання германскай экспедыцыі — праверкі гіпотэзы пра падзел Усходняй і Заходняй Антарктыды. Брус, як і Фільхнер (а таксама Нордэншэльд і К. Маркхэм), меркавалі, што гэта розныя астравы ці архіпелагі, паміж якімі знаходзіцца змерзлы праліў, які злучае Паўднёвы полюс з морамі Роса і Уэдэла. Заданні экспедыцыі ўключалі комплексныя даследаванні ў вобласці геалогіі, акіяналогіі, біялогіі, клімату, магнетызму і іншага. Меркавалася высадзіцца з атрадам у 11 чалавек на паўднёвым узбярэжжы мора Уэдэла (Зямлі Котса, адкрытай Брусам у 1904 годзе) і правесці прынамсі гадавыя даследаванні ўсярэдзіне мацерыка. Пытанне пра дасягненне Паўднёвага полюса афіцыйна не ставілася. Досыць нявызначана апісвалася ў плане і роля экспедыцыйнага судна: магчыма, меркавалася здзейсніць дрэйф у льдах праз палярны праліў накшталт плавання «Фрама». У выточных накідах плана экспедыцыі нават прапанавалася працаваць у супрацы з Шэклтанам, які павінен быў дзеяць у моры Роса па адзіным з Фільхнерам плане. Экспедыцыйныя атрады павінны былі выкарыстаць бяздротавы тэлеграф для ўзгаднення дзеянняў. Аднак фінансы не дазволілі гэтага зрабіць. У афіцыйным мемарандуме пра мэты экспедыцыі, апублікаваным у 1911 годзе, не ўтрымвалася згадванняў пра нацыянальны характар экспедыцыі ці патрыятычныя матывы. Ход экспедыцыі -------------- ### Пачатковы этап Кітабойная станцыя ў Грутвікене. *Фота 1994 года*. Бо сярод удзельнікаў навуковага атрада экспедыцыі ніхто, уключаючы Фільхнера, не меў палярнага досведу, у 1910 годзе была здзейснена кароткае падарожжа на Шпіцберген. У ёй бралі ўдзел 6 чалавек, якія павінны былі здзейсніць вандраванне ў Антарктыку. З іх бралі ўдзел у экспедыцыі толькі двое — Эрых Баркаў і Эрых Пржыбылак, трэці — доктар Генрых Зеельхайм — кіраваў экспедыцыяй у дарозе да Буэнас-Айрэса. Вандраванне па Шпіцбергену мела дыстанцыю 65 км — праз горы ад Темплбэй да Макбэй ад заходняга да ўсходняга ўзбярэжжа. Гэты паход не быў небяспечны, бо да 1910 года архіпелаг быў папулярным турыстычным аб'ектам, і там працавала яшчэ некалькі экспедыцый. Там жа ў склад каманды Фільхнера ўвайшоў нарвежац Паўль Б'ёрвік (1857—1932), які працаваў у Антарктыцы яшчэ з Дрыгальскім. «Дойчланд» выйшаў з Бремерхафена  (руск.) (бел. 3 мая 1911 года пад кіраўніцтвам Зеельхайма, Фильхнер застаўся ў Германіі ўладжваць справы экспедыцыі. Вандраванне ў Буэнас-Айрэс заняло 4 месяцы, яго галоўнай мэтай былі акіянаграфічныя даследаванні. Велізарную працу па даследаванні планктона правёў Ганс Ломан, які з-за рознагалоссяў з Зеельхаймам і Фазелем сышоў на бераг у Пернамбуку і звольніўся з экспедыцыі. 7 верасня каманда прыбыла ў сталіцу Аргенціны, дзе Зеельхайм таксама звольніўся. У Буэнас-Айрэсе на борт былі падняты грэнландскія ездавыя сабакі, дастаўленыя для экспедыцыі. У Паўднёвы акіян «Дойчланд» адплыў 4 кастрычніка 1911 года ўжо пад кіраўніцтвам Фільхнера, які прыбыў рэйсавым лайнерам. На шляхі ў Грутвікен адным з заданняў былі пошукі «вострава-прывіда» Дзінклаге, нібы выяўленага ў 1854 годзе недзе паміж 45°—49° пд. ш. 27°—35° з. д. Аднак даследаванне гэтага раёна акіяна сарвалася з-за хваробы суднавага лекара — Людвіга Коля, у якога здарыўся востры прыступ апендыцыта. Яго праапераваў у мора другі лекар — Вільгельм Гёдэль, і давялося тэрмінова ісці на Паўднёвую Георгію, дзе каманду цёпла прынялі нарвежскія кітабоі. У Грутвікене нямецкая каманда прабыла 48 дзён. Пасля нарад з начальнікам кітабояў Карлам Антонам Ларсенам  (руск.) (бел. Фільхнер распрацаваў праграму даследаванняў на Паўднёвых Сандвічавых астравах, дзеля праверкі гіпотэзы, звячаны ці яны геалагічна з іншымі астравамі паміж Паўднёвай Амерыкай і Афрыкай; 300-кіламятровае плаванне амаль не прынесла вынікаў з-за бесперапынных штормаў. 11 лістапада трэці афіцэр Вальтар Шлосарчак (па сумяшчальніцтве — радыст) скончыў самагубствам, што зрабіла маральны клімат на борце амаль невыносным. ### Плаванне да Антарктыды 11 снежня 1911 года, узяўшы 130 тон вугалю на кітабойнай станцыі Хусвік  (англ.) (бел. «Дойчланд» адплыў да ўзбярэжжа Антарктыды. На борце знаходзілася 75 эскімоскіх лаек і 8 коней (паводле іншай версіі, іх было 12). Спачатку пайшлі паўднёвым курсам, цяжкія льды былі сустрэты на шыраце 57° 30' пд. ш. Пачынаючы з 62° пд. ш. пасоўванне было вельмі абцяжарана, пляцоўкі адкрытай вады змяняліся шчыльнымі палямі пака. Часам атрымоўвалася праходзіць да 50 міль у дзень, як было 18 студзеня 1912 года. 29 студзеня ўбачылі антарктычнае ўзбярэжжа на 74° 15' пд. ш. мора ўвесь гэты час было свабодным ад лёду. 31 студзеня адбылася высадка ля ледавіка вышынёй больш 30 м. Дасягнутае ўзбярэжжа атрымала імя Берагі Луітпольда — у гонар патрона экспедыцыі. Ізноў адкрыты ледавік назвалі ў гонар кайзера, але той пазней пераназваў яго у гонар самога Фільхнера. Самага паўднёвага пункту каманда дасягнула на 77° 44' пд. ш. выяўленую бухту назвалі Залівам Фазеля. Было вырашана, што гэта найлепшае месца для зімовай базы. Лёдавая разведка на мясцовасці расчаравала — ледавік меў шмат расколін, лёдавыя ўцёсы часта абвальваліся. Былі здзейснены дзве спробы высадкі, і канчаткова спыніліся на Заліве Фазеля. Канфлікт паміж Фільхнерам і Фазелем прывёў да таго, што суднавая каманда адмовілася выгрузіць 90 тон рыштунку і дапамагчы збудаваць зімоўе ў 2 мілях ад узбярэжжа. Урэшце ім атрымалася дамовіцца, але абранае Фазелем месца для збудавання базы на ледавіку 18 лютага стала разбурацца. Вандроўкам атрымалася выратаваць усё абсталяванне і пасяліць яго ў трумы «Дойчланда». Фільхнер не адмовіўся ад высадкі, і 28 лютага Брэнеке і Хейм былі высаджаны на бераг для даследаванняў ледавіка. На наступны дзень судна трапіла ў лёдавы затор, 3 сакавіка навукоўцы вярнуліся на борт, пасля чаго Фазель запатрабаваў вярнуцца на Паўднёвую Георгію, куды судны накіравалася 4 сакавіка. Пакуль кіраўніцтва спрабавала вырашыць канфлікт, 15 сакавіка «Дойчланд» умёрз у лёд і пачаў павольны дрэйф у моры Уэдэла. ### Дрэйф. Завяршэнне экспедыцыі Вільгельм Фільхнер. *Фота зроблена ў Буэнас-Айрэсе 3 кастрычніка 1911 года*. Судна ўдала ўмерзла ў шчыльнае лёдавае поле, у якім не было расколін і не назіралася сціскаў. Каб зрабіць існаванне на борце больш камфартабельным, у красавіку на лёд былі перанесены стайні, сабачыя будкі і частка запасаў. Неўзабаве была збудавана магнітная і астранамічная абсерваторыя, з лёду ж запускалі аэрастат і паветраныя змеі для разведкі і метэаназіранняў. Судна ўвесь гэты час дрэйфавала з нахілам на правы борт, які бесперапынна ўзрастаў і дасягнуў 8°. Падчас палярнай зімы Фільхнер распачаў 40-мільнае вандраванне, каб пацвердзіць ці аспрэчыць існаванне Новай Паўднёвай Грэнландыі, нібы адкрытай у 1823 годзе. 23 чэрвеня 1912 года пры тэмпературы −39° C Фільхнер, Клінг і Кёніг на двух санках, запрэжаных 16 сабакамі, выступілі, маючы запас правіянту на тры тыдні. Пройдучы ў цяжкім лёдзе 31 мілю, яны дасягнулі 70°33′ пд. ш. 44°48′ з. д.HGЯO, але не знайшлі ніякіх прыкмет зямлі. Паколькі судна дрэйфавала, Клінгу давялося вызначыць кірунак дрэйфу, і яны вярнуліся, калі карабель знаходзіўся ў 38 мілях ад палажэння, у якім група Фільхнера пакінула борт. Правядучы ў дарозе 8 дзён, Фільхнер з таварышамі вярнуліся 30 чэрвеня. Фазель да таго часу быў цяжка хворы, 8 жніўня ён сканаў ад наступстваў сіфіліса. Некаторыя аўтары разглядаюць складанасці ў адносінах Фазеля і Фільхнера з неўралагічнага пункту погляду — як наступствы тэрмінальнай стадыі захворвання. Кёніг у жніўні паўтарыў васьмідзённае санкавае вандраванне, каб даследаваць айсберг, што знаходзіўся ў непасрэднай бачнасці з карабля; галоўнай мэтай была праверка магчымасцей гравіметрычнага і навігацыйнага абсталявання. Кёніг надалей планаваў першую аўстра-венгерскую антарктычную экспедыцыю, купіўшы «Дойчланд» для яе патрэб, але планы былі перакрэслены Першай сусветнай вайной. Пад канец лістапада стала ясна, што льды неўзабаве выкрыюцца; 26 лістапада 1912 года былі разведзены пары. Аднак яшчэ 10 дзён каманда прабіралася праз ледзяныя палі, толькі 19 снежня 1912 года «Дойчланд» вярнуўся ў Грутвікен. Да таго часу становішча на борце было блізкім да бунту, ні пра які працяг экспедыцыі не магло быць і гаворкі. Афіцэры і навукоўцы ўтварылі на борце дзве варагуючыя фракцыі; да кастрычніка Фільхнер сур'езна асцерагаўся за сваё жыццё. У Грутвікене ён перадаў камандаванне Клінгу і першым жа суднам адправіўся ў Германію. Вынікі ------ Нягледзячы на тое, што ніводная з заяўленых мэт германскай антарктычнай экспедыцыі не была выканана, навуковыя вынікі яе аказаліся значнымі. Самым важным стала аспрэчанне тэорыі антарктычнага праліва і довад, што мора Уэдэла замкнёна шэльфавым ледавіком прыкладна на 78° ю. ш. што робіць яго аналагічным па будове морам Роса. Была ўдакладнена карта Паўднёвай Георгіі. Метэаролагі экспедыцыі давялі наяўнасць над усёй Антарктыдай антыцыклона. Акіянолагі ўдакладнілі характар глыбіннай цыркуляцыі вод паміж паўночнай і паўднёвай часткамі Атлантычнага акіяна. Публікацыя навуковых вынікаў экспедыцыі зацягнулася — справаздача Фільхнера ўбачыла свет у 1922 годзе, публікацыі Баркава і Пржыбылака выйшлі да 1933 года. На думку Рэйнхарта Краўзэ, па сваіх выніках экспедыцыя Фільхнера не саступала адкрыццям Джэймса Роса у 1841—1843 гадах. Аднак адсутнасць эфектных дасягненняў і Імперская трансантарктычная экспедыцыя Шэклтана, якая праходзіла ў тым жа рэгіёне, цалкам перакрэслілі памяць пра яе. Тым часам, акіянаграфічныя і метэаралагічныя адкрыцці супрацоўнікаў Фільхнера дазволілі ўключыць Антарктыку ў механіку глабальных кліматычных і акіянічных працэсаў. Гл. таксама ----------- * Вільгельм Фільхнер * Германская антарктычная экспедыцыя, 1901—1903 Заўвагі ------- 1. ↑ Reinhard A. Krause: *Zum hundertjährigen Jubiläum der Deutschen Antarktischen Expedition unter der Leitung von Wilhelm Filchner, 1911—1912* (PDF; 28,36 MB). In: *Polarforschung* 81 (2), 2011 (erschienen 2012), S. 103—126 2. ↑ Mills 2003, p. 230. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFMills2003 (даведка) 3. ↑ Riffenburgh 2007, p. 455. 4. ↑ Krause 2011, s. 104—105. 5. 1 2 Krause 2011, s. 105. 6. ↑ Krause 2011, s. 103, 105. 7. 1 2 3 Krause 2011, s. 107. 8. ↑ Mills 2003, p. 228. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFMills2003 (даведка) 9. ↑ *Черкашин Н. А.* Адмирал Колчак: диктатор поневоле. — М.: Вече, 2005. — С. 74. — (Досье без ретуши). — ISBN 5-9533-0518-4. 10. 1 2 Krause 2011, s. 117. 11. ↑ Krause 2011, s. 106. 12. 1 2 3 4 5 6 7 Mills 2003, p. 229. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFMills2003 (даведка) 13. ↑ Krause 2011, s. 109. 14. 1 2 Krause 2011, s. 110. 15. 1 2 3 Riffenburgh 2007, p. 454. 16. ↑ Krause 2011, s. 111. 17. ↑ Krause 2011, s. 104. 18. ↑ Krause 2011, s. 113. 19. 1 2 Krause 2011, s. 114. 20. ↑ Krause 2011, s. 118. 21. ↑ Krause 2011, s. 119. Літаратура ---------- * Wilhelm Filchner: *Zum Sechsten Erdteil. Die zweite deutsche Südpolar-Expedition*, Ullstein, Berlin 1922 (Erstausgabe) und 1923 (Reprint bei BoD) * Hans Härlin: *Am Südpol. Die Entdeckungsgeschichte eines neuen Erdteils*, BoD, 2012 (Nachdruck des Originals von 1933) * Encylopedia of the Antarctic / Beau Riffenburgh (ed.). — N. Y. : Routledge, 2007. — Vol. 1 : A–K. — P. 453—455. — ISBN 0415970245. * *Krause, R. A.* Zum hundertjährigen Jubiläum der Deutschen Antarktischen Expedition unter der Leitung von Wilhelm Filchner, 1911—1912(ням.) // *Polarforschung*. — 2011. — Band 81. — S. 103—126. * *Mills, William James.* Exploring polar frontiers : a historical encyclopedia / With contributions by David Clammer, Sir Ranulph Fiennes, Jenny Mai Handford, Rear Admiral John Myres, Geoff Renner and David Stam. — ABC-CLIO, Inc. 2003. — P. 228—230. — 844 p. — ISBN 1-57607-422-6. Спасылкі -------- * Wilhelm Filchner 1877–1957 **(нявызн.)**. South-pole.com. Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2011. Праверана 18 снежня 2008. | ⛭≛ **Антарктычныя экспедыцыі (1819—1922)** | | --- | | 1819—1899 | * Расійская імперыя Першая руская антарктычная экспедыцыя (1819—1821) (Белінсгаўзен і Лазараў) * Вялікабрытанія Брытанская антарктычная экспедыцыя (1839—1843) (Рос) * Бельгія Бельгійская антарктычная экспедыцыя (1898—1899) (Жэрлаш) * Вялікабрытанія Брытанская антарктычная экспедыцыя (1898—1900) (✰ Борхгрэвінк) | | | 1900—1909 | * Вялікабрытанія Брытанская антарктычная экспедыцыя (1901—1904) (✯ Скот) * Германская імперыя Германская антарктычная экспедыцыя (1901—1903) (фон Дрыгальскі) * Швецыя Шведская антарктычная экспедыцыя (1901—1903) (Нордэншэльд) * Вялікабрытанія Шатландская нацыянальная антарктычная экспедыцыя (1902—1904) (Брус) * Францыя Трэцяя антарктычная экспедыцыя Шарко (1903—1905) (Шарко) * ✰ Вялікабрытанія Брытанская антарктычная экспедыцыя (1907—1909) (✯ Шэклтан) | | 1910—1922 | * Японская імперыя Японская антарктычная экспедыцыя (1910—1912) (Сірасэ) * ✯ Нарвегія Нарвежская антарктычная экспедыцыя (1910—1912) (✯ ✰ Амундсен) * Вялікабрытанія Брытанская антарктычная экспедыцыя (1910—1913) (✯ Скот†) * Германская імперыя Другая германская антарктычная экспедыцыя (1911—1913) (Фільхнер) * Аўстралія Аўстралійская антарктычная экспедыцыя (1911—1914) (Моўсан) * ✯ Вялікабрытанія Імперская трансантарктычная экспедыцыя (1914—1917) (✯ Шэклтан) * ✰ Вялікабрытанія Экспедыцыя Шэклтана — Роўэта (1921—1922) (✯ Шэклтан†) | | †загінуў падчас экспедыцыі |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Мажэйка. **Павел Іванавіч Мажэйка** (нар. 25 мая 1978, Гродна) — беларускі журналіст, грамадскі актывіст, культурны менеджар, палітзняволены, вязень сумлення. Біяграфія --------- Маці працавала на кансервавым заводзе і ў гандлі, бацька працаваў у Дэпартаменце аховы, але быў вымушаны звольніцца пасля першага зняволення сына. Скончыў Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы (2000), выкладчык гісторыі і культаралагічных дысцыплін. Дыпломная работа: «Моладзь Беларусі на пераломе эпох: 80-ыя — 90-тыя гады ХХ ст». Працаваў журналістам у газеце «Пагоня» (Гродна 1996—2001), рэдактарам газеты «Дзень» (2003—2004). Супрацоўнічаў з інфармацыйным агенцтвам БелаПАН, тэлевізійнай кампаніяй TVP (Польшча), друкаваўся ў шэрагу польскіх і амерыканскіх выданняў. Стажыраваўся ў Польшчы («Gazeta Wyborcza»), ЗША («The Asheville Citizen-Times»), Чэхіі (Радыё Свабода). Сябра грамадскага аб’яднання «БАЖ» (з 1997), старшыня Гродзенскай філіі БАЖ (з 2003). У 2005—2007 — прэс-сакратар палітыка, лідара апазіцыі, кандыдата ў прэзідэнты Аляксандра Мілінкевіча.. Сябра рады Рэспубліканскага праваабарончага грамадскага аб’яднання «Рух „За свабоду"» (з 2007). Ганаровы сябра Беларускага і Брытанскага ПЭН-цэнтраў. З 2007 г. — журналіст на Белсаце. Аўтар і вядучы праграм «Два на два», «Госьць „Белсату"», Intermarium. У 2009 годзе заявіў пра зыход з Белсата па прычыне звальнення дырэктара канала Агнешкі Рамашэўска-Гузы. Пасля вырашэння канфлікту вярнуўся ў тэлекампанію і ў чэрвені 2009 года стаў выканаўчым дырэктарам «Белсата». Мае жонку і дваіх дзяцей. Выдавецкая і грамадская дзейнасць --------------------------------- У 2006 годзе стаў адным з заснавальнікаў выдавецкай ініцыятывы і кніжнай серыі «Гарадзенская бібліятэка». У ёй выходзілі кнігі гродзенскіх аўтараў і выданні, прысвечаныя Гродну. У серыі пабачылі свет больш за 30 выданняў: гістарычныя манаграфіі, біяграфіі і мемуары, мастацкая, гістарычная і сучасная проза, даведнікі па Гродне. Сярод выдадзенага пры падтрымцы Паўла Мажэйкі — невядомыя раней творы Васіля Быкава, эсэ Віктара Шалкевіча, грунтоўны даведнік «Біяграфія гарадзенскіх вуліц», падручнік па гісторыі Гродна «Гродназнаўства». З 2008 года быў адным з арганізатараў штогадовых гістарычных канферэнцый у Гродне («Гарадзенскі палімпсест», «Гарадзенскі соцыум», «Grodnae et orbi») і «Гарадзенскіх дыктовак». У 2016 годзе заснаваў у Гродне прастору «Цэнтр гарадскога жыцця», якая спачатку дзяліла памяшканне з прыватнай галерэяй «Крыга» на вуліцы Савецкай, а пазней пераехала ў асобнае памяшканне на вуліцы Кірава. У Цэнтры адбываліся культурніцкія імпрэзы: навуковыя канферэнцыі, мастацкія і фотавыставы, прэзентацыі кніг, кінапаказы, курсы беларускай мовы «Мова Нанова», канцэрты і адукацыйныя мерапрыемствы, «Беларускія ялінкі» для дзяцей. Шмат спраў Павел рабіў непублічна, у тым ліку дапамагаў людзям у патрэбе. У 2020 годзе Цэнтр гарадскога жыцця аддаў сваё памяшканне для працы валанцёраў, якія дапамагалі гродзенскім медыкам у барацьбе з пандэміяй каранавіруса. 12 траўня 2021 года эканамічны суд Гродзенскай вобласці пастанавіў ліквідаваць «Цэнтр гарадскога жыцця». Пад зваротам у абарону прасторы падпісаліся больш за 1200 чалавек. Пераслед за журналісцкую дзейнасць ---------------------------------- Павел Мажэйка быў адным з першых палітычных зняволеных у незалежнай Беларусі. 1 верасня 2002 г. быў арыштаваны і абвінавачаны ў паклёпе на кіраўніка дзяржавы. Падставай стала публікацыя ў газеце «Пагоня» падчас прэзідэнцкай кампаніі 2001 г. Следствам былі праігнараваныя тры літаратуразнаўчыя экспертызы, якія паказалі, што паклёп у тэкстах «Пагоні» адсутнічаў. Адна экспертыза была незалежнай, дзве іншыя праводзіліся самім следствам. 24 чэрвеня 2002 года разам з рэдактарам «Пагоні» Мікалаем Маркевічам быў асуджаны на два гады абмежавання волі (галоўны рэдактар Мікалай Маркевіч асуджаны да двух з паловай год абмежавання волі). Суд Ленінскага раёна г. Гродна (суддзя Таццяна Клімава) прызнаў журналіста вінаватым у паклёпе на прэзідэнта Рэспублікі Беларусь (арт. 367 ч.2 Крымінальнага кодэксу РБ). Адбываў пакаранне ў г. Жлобін Гомельскай вобласці ў папраўчай установе адкрытага тыпу — працаваў чорнарабочым на лесапільні. Міжнароднай праваабарончай арганізацыяй Amnesty International прызнаны вязнем сумлення. Ліст падтрымкі Мажэйку і Маркевічу даслаў, будучы яшчэ на пасадзе прэзідэнта Чэхіі, Вацлаў Гавел. Акцыі ў падтрымку зняволеных журналістаў праводзілі ў тым ліку Беларуская асацыяцыя журналістаў і Партыя БНФ. Паводле амністыі тэрмін пакарання быў зменшаны на год. Вызвалены ўмоўна-датэрмінова 22 сакавіка 2003 г. да 1 верасня таго ж года мусіў адзначацца ў міліцэйскай установе. 22 мая 2017 года П. Мажэйка судом Ленінскага раёна г. Гродна быў прызнаны вінаватым у незаконным вырабе і распаўсюджанні інфармацыі для замежных СМІ. Падставай для абвінавачання сталі падзеі 25 сакавіка 2017 года, калі Павел Мажэйка ў Дзень Волі на дазволеным мітынгу ў Гродна праводзіў каментаванне. Суддзя Алена Пятрова вынесла пастанову аб пакаранні Паўла Мажэйкі штрафам на 23 базавыя велічыні — 529 рублёў. 26 сакавіка 2021 года Генеральная пракуратура завяла крымінальную справу на Паўла Мажэйку, а таксама на Алеся Пушкіна за ягоны партрэт Яўгена Жыхара, выстаўлены ў мажэйкавым «Цэнтры гарадскога жыцця», за «рэабілітацыю і апраўданне нацызму». 29 сакавіка Паўла Мажэйку выпусцілі з гродзенскай турмы. Зноў Паўла Мажэйку затрымалі 30 жніўня 2022 года, калі ён прыехаў у Гродна з Польшчы. У кватэры журналіста, а таксама па месцы жыхарства яго бацькоў былі праведзеныя ператрусы. 20 верасня 2022 года праваабарончыя арганізацыі Беларусі прызналі яго палітычным зняволеным. У ліпені 2023 года Мажэйку прысудзілі 6 гадоў калоніі. Па справа разам з ім праходзіла былая гродзенская адвакатка Юлія Юргілевіч — нібыта яна ў змове з Мажэйкам перадала інфармацыю «экстрэмісцкаму фармаванню». Узнагароды ---------- * Лаўрэат нацыянальнай прэміі за абарону правоў чалавека, заснаванай Хартыяй’97. Зноскі ------ 1. ↑ [Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. — Вільня , 2007. — 256 с. (С.130) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.] 2. 1 2 3 Павал Мажэйка: мяне ўжо дасталі каньюнктурныя палякі.(недаступная спасылка) 3. 1 2 [Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. —Вільня , 2007. — 256 с. (С.130) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.] 4. ↑ Павел Мажэйка: Мой сыход абсалютна звязаны са звальненнем Рамашэўскай 5. ↑ Павел Мажэйка: Мой сыход абсалютна звязаны са звальненнем Рамашэўскай. 6. ↑ Выканаўчым дырэктарам «Белсату» стаў Павел Мажэйка. Архівавана 15 лістапада 2016. 7. ↑ Гарадзенская бібліятэка  (бел.). *Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org*. Праверана 16 кастрычніка 2023. 8. 1 2 Рабіў Гродна горадам, якім хочацца ганарыцца. Чым вядомы журналіст і актывіст Павел Мажэйка, які зараз у СІЗА  (бел.). *Hrodna.life* (9 верасня 2022). Праверана 16 кастрычніка 2023. 9. ↑ freepavelmazhejka **(нявызн.)**. *freepavelmazhejka.tilda.ws*. Праверана 16 кастрычніка 2023. 10. ↑ Як гродзенцы робяць для медыкаў ахоўныя экраны і як ты можаш дапамагчы  (бел.). *Hrodna.life* (16 кастрычніка 2023). Праверана 16 кастрычніка 2023. 11. ↑ "Цэнтр гарадскога жыцця" ўсё ж ліквідуюць. Апеляцыйная камісія пакінула у сіле рашэнне суда  (бел.). *Hrodna.life* (21 чэрвеня 2021). Праверана 16 кастрычніка 2023. 12. ↑ Павал Мажэйка. **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 кастрычніка 2017. Праверана 18 чэрвеня 2017. 13. ↑ Агляд-хроніка парушэньняў правоў чалавека ў Беларусі ў 2002 годзе. С.23-31. 14. ↑ . [Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. —Вільня , 2007. — 256 с. (С.130) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.] 15. ↑ Биржа информации. Гродно. Вацлав Гавел написал письмо осужденным журналистам **(нявызн.)**. *gazeta.grodno.net*. Праверана 16 кастрычніка 2023. 16. ↑ Биржа информации. Гродно. Книги для осужденных **(нявызн.)**. *gazeta.grodno.net*. Праверана 16 кастрычніка 2023. 17. ↑ Павал Мажэйка **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 кастрычніка 2017. Праверана 18 чэрвеня 2017. 18. ↑ У Гародні судзілі Паўла Мажэйку. 19. ↑ Вызвалілі гаспадара «Цэнтра гарадскога жыцця» Мажэйку, якога затрымалі за карціну **(нявызн.)**. *Новы Час* (29 сакавіка 2021). 20. ↑ *К, А.*. У Гродне затрыманы Павел Мажэйка. Ён у ізалятары  (бел.). *Hrodna.life* (31 жніўня 2022). Праверана 16 кастрычніка 2023. 21. ↑ «Адпусціце сітуацыю, не нагнятайце». Палітзняволены журналіст Павел Мажэйка даслаў на волю першы ліст **(нявызн.)**. *Новы Час* (27 верасня 2022). 22. ↑ Заява праваабарончых арганізацый аб прызнанні 11 новых палітвязняў **(нявызн.)**. *Праваабарончы цэнтр «Вясна»* (20 верасня 2022). 23. ↑ Паўлу Мажэйку і Юліі Юргілевіч прысудзілі па 6 гадоў калоніі **(нявызн.)**. *Наша Ніва* (26 ліпеня 2023). 24. ↑ *К, А.*. Стала вядома, у чым абвінавачваюць Паўла Мажэйку і Юлію Юргілевіч  (бел.). *Hrodna.life* (10 ліпеня 2023). Праверана 16 кастрычніка 2023. 25. ↑ Лідары свабоднай Беларусі. Літаратура ---------- * Адзін дзень палітвязьня. — Радыё Свабодная Еўропа / Радыё Свабода : Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе, 2009, — 364 с. ISBN 978-0-929849-27-0. * Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. —Вільня , 2007. — 256 с. (С.130) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Галоўная сінагога. **Галоўная сінагога** — колішняя сінагога ў Глыбокім Віцебскай вобласці. Размяшчалася па Докшыцкай (Савецкай) вуліцы. Гісторыя -------- У мястэчку ў 1766 г. пражывала 755 яўрэяў. У канцы XIX ст. тут налічвалася 6 сінагог. Будаўніцтва Галоўнай сінагогі, як і звычайна для мястэчка, мела даўнюю гісторыю. У 1742 г. віленскі біскуп М. Зяньковіч выдае мясцовай яўрэйскай абшчыне дазвол на будаўніцтва сінагогі на месцы знішчанай пажарам з умоваю, каб апошняя не была падобнай на касцёл (без вежаў, з невысокім дахам). Вядома, што збудаваная паводле гэтага дазволу сінагога неаднаразова перабудоўвалася і аднаўлялася. Адносілася да даволі рэдкага пераходнага тыпу сінагог драўляна-мураванай канструкцыі. Як правіла, такімі былі тыя, што ўключалі мураваныя рэшткі папярэдняга будынку. Калі дапусціць меркаванне, што пры будаўніцтве былі выкарыстаны рэшткі мураванай сінагогі XVIII ст. то ўсё роўна трэба прызнаць, што апошнія даволі гарманічна ўвайшлі ў архітэктуру новага будынку. Сінагога знішчана ў гады Вялікай Айчыннай вайны. * Галоўны фасадГалоўны фасад * Арон-кадэш. 1931Арон-кадэш. 1931 * Сінагога ў 1935 годзеСінагога ў 1935 годзе * Сінагога ў 1939 годзеСінагога ў 1939 годзе Архітэктура ----------- Размяшчалася ў шэрагу вулічнай забудовы, на схіле рэльефу. Мураваным быў першы паверх. Прычым муры былі выкананы ў характэрным для XVII—XVIII ст. стылі: з шырокімі вуглавымі і прасценачнымі пілястрамі, вокнамі ў глыбокіх нішах, высокім арачным праёмам дзвярэй. Карніз з боку вуліцы пераходзіў у шырокі застрэшак, нібыта падводзячы рысы на мяжы мураванай і драўлянай частак будынка. Драўляны ярус сінагогі складаў прыкладна адну трэць усёй вышыні сцен (драўлянай і мураванай частак сумарна), выкананы быў з брусоў, злучаных у чысты (нямецкі) вугал, без астатку і налічваў усяго восем вянкоў. 3 боку вуліцы ў ім мелася тры звычайных памераў акны. Галоўнае ўражанне ў збудаванні ствараў высокі, стромкі двух’ярусны дах. Верхні ярус, які складаў прыкладна трэць агульнай вышыні даху, меў карнізны паясок, у ніжнім ярусе меліся слыхавыя вокны. Кантраст выбеленай тынкоўкі і пацямнелай драўніны стваралі своеасаблівы каларыт, а карнізы сцен дахаў, а таксама пілястры надавалі формам будынка выразную рытмічнасць. Перад галоўным уваходам мелася драўляная агароджа з дошак і брамка паміж мураванымі, пабеленымі вушакамі. На здымку 1920-х гг. бачна таксама прыбудаванае з левага боку памяшканне з дошак, над аднасхільным дахам, абаграваемае печкай, пра што сведчыць цагляны комін. Літаратура ---------- * *Лакотка А.І.* Драўлянае сакральна-манументальнае дойлідства Беларусі / А.І. Лакотка. — Мн.: Беларусь, 2003. — 224 с. — ISBN 985-01-0423-6.

**Ваенна-навуковае таварыства (ВНТ)** — грамадскае аб'яднанне Рэспубліка Беларусь. З’яўляецца добраахвотным, творчым, ваенна-навуковым аб’яднаннем афіцэраў у запасе (адстаўцы), прызначаным для вывучэння і абагульнення вопыту Вялікай Айчыннай вайны і лакальных канфліктаў. Гісторыя стварэння ------------------ У РСЧА першыя ваенна-навуковыя таварыствы пачалі стварацца для вывучэння вопыту грамадзянскай вайны ў Расіі і папаўнення недахопаў ваеннага навучання. У сакавіку 1926 года адбыўся 1 Усесаюзны з’езд Ваенна-навуковага таварыства, які ператварыў разрозненыя групы ў масавую грамадскую арганізацыю. З’езд праходзіў пад кіраўніцтвам М. І. Калініна. 9 лістапада 1956 года загадам Міністра абароны СССР Маршала Савецкага Саюза Г. К. Жукава былі вызначаны задачы ваенна-навуковага таварыства, а 27 лютага 1957 года зацверджана Палажэнне аб ВНТ. З гэтага часу і пачало працаваць ваенна-навуковае таварыства пры Цэнтральным доме афіцэраў Беларускай ваеннай акругі. Пасля распаду СССР, дзейнасць грамадства ў Беларусі не спынілася. Ужо з лютага 1993 года ўступіла ў сілу новае палажэнне аб ваенна-навуковых таварыствах пры дамах афіцэраў. Станам на 2018 год ваенна-навуковае таварыства налічвала 65 членаў, у тым ліку 10 генералаў і 21 палкоўнік. Старшынёй Савета 22 студзеня 2020 года абраны генерал-лейтэнант С. П. Гурулёў. 18 сакавіка 2020 года, на ўстаноўчым сходзе членаў, ваенна-навуковае таварыства пры Цэнтральным доме афіцэраў Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь было пераўтворана ў Грамадскае аб’яднанне. З 2021 года быў абраны новы старшыня савета генерал-маёр у адстаўцы Смольскі Станіслаў Станіславіч. 16 чэрвеня 2022 года ў Цэнтральным Доме афіцэраў (г. Мінск) прайшоў урачысты сход членаў арганізацыі ў гонар 65-годдзя стварэння ваенна-навуковага таварыства ў Беларусі. На гэтым сходзе прысутнічаў міністр абароны РБ генерал-лейтэнант Віктар Хрэнін. Задачы ------ * Вывучэнне і даследаванне аперацый Вялікай Айчыннай вайны і лакальных ваенных канфліктаў, абагульненне і распаўсюджванне ў войсках баявога вопыту, баявых традыцый воінскіх часцей і злучэнняў Узброеных Сіл РБ; * вядзенне работы па ваенна-патрыятычнаму выхаванню ваеннаслужачых і грамадзянскай моладзі; * тлумачэнне палітыкі дзяржавы, рашэнняў Прэзідэнта і ўрада па ўмацаванні абараназдольнасці дзяржавы; * барацьба з фальсіфікацыяй ваеннай гісторыі, перш за ўсё гісторыі Вялікай Айчыннай вайны; * садзейнічанне ўмацаванню ўзаемных сувязяў з арганізацыямі ветэранаў узброеных сіл краін-членаў Садружнасці Незалежных Дзяржаў; * вядзенне работы па стварэнні мемуарных і публіцыстычных твораў ваеннай і ваенна-гістарычнай тэматыкі; * арганізацыя ўзаемадзеяння і абмен вопытам работы з ваенна-навуковым таварыствам пры культурным цэнтры Узброеных Сіл Расійскай Федэрацыі. Структура і рэжым дзейнасці --------------------------- Члены ваенна-навуковага таварыства праводзяць сваю работу пад кіраўніцтвам намесніка начальніка Генеральнага штаба Узброеных Сіл па навуковай рабоце, ва ўзаемадзеянні са службовымі асобамі Галоўнага ўпраўлення ідэалагічнай работы Міністэрства абароны, Цэнтральным домам афіцэраў УС РБ, а таксама членамі ветэранскіх і грамадскіх арганізацый. Вышэйшым органам з'яўляецца агульны сход, які праводзіцца штогод. Сходы членаў ваенна-навуковага таварыства праводзяцца двойчы ў месяц. Для кіраўніцтва на агульным сходзе абіраецца тэрмінам на два гады савет, у складзе старшыні, вучонага сакратара, намесніка старшыні і іншых членаў. Савет падсправаздачны агульнаму сходу членаў ваенна-навуковага таварыства. У арганізацыі ствараюцца секцыі для распрацоўкі рэкамендаваных саветам і зацверджаных у органах ваеннага кіравання тэм ваенна-навуковых прац, рэфератаў, лекцый і дакладаў. Арганізацыйныя пытанні і бягучая дзейнасць, у тым ліку расход фінансавых сродкаў, вырашаюцца на агульным сходзе адкрытым галасаваннем большасцю галасоў. Спасылкі -------- * Сайт военно-научного общества * Военно-научное общество: прошлое и настоящее.Газета ВО СЛАВУ РОДИНЫ",№106 * Героическое наследие — с нами. Газета "Беларусь сегодня". 04.04.2013 * Учредительное собрание ВНО Архівавана 7 красавіка 2020. * Два шага вперёд … * Дорогами Победы -Проект ВНО и музеев Республики Беларусь

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Стратыграфія. Стратыграфічны зрэз культурнага пласта з разметкай Археалагічны помнік у Этыёлі, Францыя **Стратыгра́фія** — вертыкальны разрэз і апісанне культурнага пласта археалагічнага помніка (селішча, гарадзішча, кургана, могільніка і інш.), які агаляе напластаванні розных храналагічных перыядаў. Сам тэрмін і шэраг методык узятыя з геалогіі. Стратыграфія з’яўляецца важным інструментам вызначэння адноснага ўзросту культурных пластоў. Дае магчымасць вызначаць іх змену ў часе і параўноўваць час існавання археалагічных помнікаў у пэўным месцы («вертыкальная» стратыграфія). Апісанне вядзецца па пластах зверху ўніз. Пазначаецца характар глебы, прыродныя ўключэнні, перабудовы, змены характару жыццядзейнасці, парушэнні натуральнага залягання. Калі рэчы рознага часу знаходзяцца ў адным гарызонце, выкарыстоўваецца «гарызантальная» стратыграфія, якая дазваляе пазначыць паслядоўнасць змены месцаў чалавечай актыўнасці на археалагічным помніку. «Параўнальная» стратыграфія (параўнанне розных археалагічных комплексаў) дае магчымасць вызначаць храналогію асобных культурных з’яў на тэрыторыі рэгіёна, краіны, кантынента і ўсяго свету. Стратыграфія з’яўляецца асновай стварэння адноснай храналогіі (перыядызацыі) помніка археалогіі, эталонных стратыграфічных калонак, сінхранізуемых па аднолькавых знаходках і дадзеных прыродазнаўчых навук, праверкі вынікаў выкарыстання тыпалагічнага і іншых метадаў даціроўкі археалагічных культур. Стратыграфія цесна звязаная з геалогіяй і глебазнаўствам. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 БелЭн 2002. 2. 1 2 3 4 Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017. 3. ↑ БелЭн & 2002 201. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБелЭн2002201 (даведка) Літаратура ---------- * *Ісаенка У. Ф.* Стратыгра́фія ў археалогіі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 201. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15). * *Уладзімір Ісаенка.* Стратыгра́фія ў археалогіі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 430. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. * *Мерперт Н. Я.* Стратиграфия (в археологии) // Советская историческая энциклопедия / Под ред. Е. М. Жукова. — М.: Советская энциклопедия, 1973—1982. (руск.) * Стратиграфия в археологии / Д. А. Авдусин // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.) Спасылкі -------- * * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Стратыграфія (археалогія) * Стратиграфия (руск.)(Праверана 25 мая 2023) // Праект «Открытая археология» * Стратиграфия // Росархеолог (руск.)(Праверана 25 мая 2023) | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) · Britannica (онлайн) · Brockhaus | | Нарматыўны кантроль | GND: 4316835-8 |

**Сяргей Кулініч** (нар. 9 студзеня 1995, Мала Такмачка, Запарожская вобласць, Украіна) — украінскі футбаліст, абаронца польскага клуба «Хэлмянка» з Хэлма. Клубная кар’ера --------------- Выхаванец ДЮСШ запарожскага «Металурга», першы трэнер — Аляксандр Паўлавіч Рудыка. Па словах гэтага спецыяліста, хлопцы 1995 года нараджэння лічыліся ў «Металургу» не занадта ўдалым наборам. Тым не менш з гэтага года Сяргей Кулініч, Артур Кузняцоў, Мікіта Татаркоў і Эдуард Собаль выклікаліся ў зборную Украіны да 20 гадоў, а Цімафей Шарамета — у моладзевую. Пасля завяршэння навучання Кулініч быў залічаны ў юнацкую каманду запарожцаў, дзе дэбютаваў 5 верасня 2012 года ў паядынку з сімферопальскай «Таўрыяй». З сезона 2013/14 гадоў футбаліст быў ужо асноўным выканаўцам у моладзевай камандзе. У наступным сезоне 1 сакавіка 2015 года дэбютаваў ва ўкраінскай Прэм’ер-лізе. Футбаліст правёў на полі ўсе 90 хвілін сустрэчы з «Гаверлай». Праз тыдзень згуляў 45 хвілін матча з данецкімі аднаклубнікамі. 26 снежня 2015 года стала вядома, што Сяргей пакінуў «Металург» і займаецца пошукамі новай каманды. У студзені 2016 года разам з таварышам па «Металургу» Ягорам Кліменчуком прыбыў на прагляд у беларускі клуб «Мінск», з якім у лютым падпісаў двухгадовы кантракт. У складзе «гараджан» выкарыстоўваўся ў якасці правага або цэнтральнага абаронцы, хоць і не меў трывалага месца ў асноўным складзе. У сезоне 2017 ужо замацаваўся ў стартавым складзе мінчан, толькі ў верасні і кастрычніку не гуляў з-за траўмы. У студзені 2018 года адправіўся на прагляд у данецкі «Алімпік» і ў выніку падпісаў з ім кантракт. У жніўні 2018 года перайшоў у сербскі клуб «Спартак» з Субаціцы, пакінуў яго ў канцы таго ж года. У жніўні 2019 года вярнуўся ў запарожскі «Металург». Сезон 2020/21 правёў у складзе «Мікалаева». У лютым 2023 года далучыўся да польскай «Хэлмянкі» з Хэлма. Міжнародная кар’ера ------------------- Сваёй гульнёй Кулініч прыцягнуў да сябе ўвагу трэнера юнацкай зборнай Украіны (да 20) Аляксандра Петракова, каманда якога ў гэты час рыхтавалася да паездкі на моладзевы чэмпіянат свету 2015. Футбаліст прайшоў з «жоўта-сінімі» зборы ў Турцыі, але ў Новую Зеландыю на сам чэмпіянат не паехаў. Зноскі ------ 1. ↑ Sergiy Kulynych // Transfermarkt — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070'></a> 2. ↑ Serhiy Kulynych // FBref.com<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q56239490'></a> 3. ↑ Александр Рудыка: «Горжусь своими воспитанниками» (руск.). ФК «Металлург» Запорожье (25 мая 2015). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 27 лютага 2016. 4. ↑ Кулинич и Кулач дебютировали в составе первой команды «Металлурга» (руск.). ФК «Металлург» Запорожье (2 сакавіка 2015). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 27 лютага 2016. 5. ↑ *Денис Дроздовский*. Кулинич: «Украина или зарубеж — неважно. Буду смотреть только на уровень чемпионата» (руск.). *SportArena.com* (26 снежня 2015). Праверана 1 студзеня 2016. 6. ↑ Украинцы Егор Клименчук и Сергей Кулинич подписали контракты с "Минском". football.by. 7. ↑ Кулинич перешел в «Олимпик». by.tribuna.com. 8. ↑ Сборная Украины U-20: на сбор в Турцию поедет 21 футболист (руск.). Football.ua (17 сакавіка 2015). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 27 лютага 2016. | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | by.tribuna.com · FBref.com · FootballFacts.ru · Soccerway · Sportbox.ru · teams.by · playmarkerstats.com (ігрок) · Transfermarkt (ігрок) · worldfootball.net (ігрок) · Прэсбол · УАФ |

Асноўны артыкул: **Грамадзянская вайна ў Таджыкістане** | Беларусь і ўзброеныя канфлікты | | --- | | Вайна 1812 года • Першая сусветная вайна • Грамадзянская вайна ў Расіі • Польска-савецкая вайна • Грамадзянская вайна ў Іспаніі • Вялікая Айчынная вайна • Халодная вайна • Грамадзянская вайна ў Анголе • Афганская вайна --- Югаславія • Таджыкістан • Карабах • Кот-д’Івуар • Лівія • Сірыя • Данбас • Украіна | Ураджэнцы Беларускай ССР, прызваныя ў 1990—1991 гадах у савецкія войскі, на працягу 1992—1993 гадоў вымушана знаходзіліся на тэрыторыі Таджыкістана і прымалі ўдзел ва ўнутраным канфлікце паміж цэнтральнай уладай і апазіцыяй. У наступным яны сутыкнуліся з праблемай атрымання пасведчанняў ветэранаў баявых дзеянняў, паколькі фармальна грамадзян Рэспублікі Беларусь у краіне не было. Гэтае пытанне прапрацоўвалася дзяржорганамі і запатрабавала паправак у Закон «Аб ветэранах». Воінскія часці -------------- Ваенныя камісарыяты ў снежні 2016 года апублікавалі наступны пералік воінскіх часцей, дзе служылі альбо маглі служыць грамадзяне рэспублікі: * 9998 — Упраўленне пагранічных войск Расійскай Федэрацыі ў Рэспубліцы Таджыкістан; * 2066 — Пянджскі пагранічны атрад (г. п. Пяндж); * 2033 — Маскоўскі пагранічны атрад (п. Маскоўскі); * 2022 — Харогскі пагранічны атрад (г. Харог); * 2111 — Калай-Хумскі пагранічны атрад (г. п. Калай-Хум); * 9820 — Мургабскі пагранічны атрад (г. п. Мургаб); * 2066 — Ішкашымскі пагранічны атрад (г. п. Ішкашым); * 2421 — 17-ы вучэбны пагранічны атрад; * 2014 — асобны батальён сувязі (г. Душанбэ); * 9809 — авіяцыйны полк (г. Душанбэ); * 9870 — асобны інжынерна-сапёрны батальён; * 9855 — асобная будаўнічая рота; * 2170 — тапаграфічны пагранічны атрад; * 2445 — база забеспячэння і захоўвання; * 2528 — ваенны шпіталь; * 2591 — тэхнічная эксплуатацыйная часць; * 2158 — асобная авіяэскадрылля (г. п. Маскоўскі); * 2176 — асобная авіяэскадрылля (г. п. Пяндж); * 2081 – асобная радыётэхнічная служба (п. Гісар); * асобны кантрольна-прапускны пункт «Душанбэ» (АКПП «Душанбэ»). Многія фарміраванні адсюль адносіліся да групы пагранічных войск Расіі. У верасні 2019 года ў ліку падраздзяленняў з беларускімі салдатамі ваеннымі камісарамі названа 201-я мотастралковая дывізія. Ваенная служба -------------- У савецкі перыяд жыхары краіны накіроўваліся на ваенную службу ў Таджыкскую ССР, дзе пасля выконвалі задачы ва ўмовах надзвычайнага становішча і пры ўзброеным канфлікце. Яны дыслакаваліся на тэрыторыі прыгранічных раёнаў у перыяд з 1992 па 1993 год. На момант пачатку баявых дзеянняў тут знаходзілася каля 700 беларусаў. Большую частку прызвалі ў 1990 і 1991 гадах. Пасля развалу СССР адклікаць усіх адразу дадому не атрымлівалася. Таму яны вымушаны былі працягваць службу і нават прыняць удзел у канфлікце. Беларускія прызыўнікі трапілі галоўным чынам у пагранвойскі КДБ СССР і апынуліся на граніцы з ДРА. З пачаткам вайны яны ўдзельнічалі ў баявых аперацыях па перахопе караванаў са зброяй і прыкрывалі эвакуацыю мірнага насельніцтва (так, напрыклад, як пісаў вайсковы журналіст Сяргей Пцічкін, беларусы разам з іншымі задзейнічаны пры выратаванні 500 рускіх закладнікаў на чыгуначнай станцыі Душанбэ-2). У гэты час у пагранатрадах, што ўжо не падпарадкаваліся савецкаму кіраўніцтву, але яшчэ не ўвайшлі ў склад УС РФ, заставалася блізу 60 % байцоў. Многія афіцэры, з’язджаючы ў адпачынак, не вярталіся на мяжу, а таму іх месца даводзілася займаць сяржантам з Беларусі. Акрамя камандзіраў з іншых савецкіх рэспублік, свае часці пакідалі афіцэры і з ліку беларусаў, пра што пісаў у сваёй кнізе «Таджикистан 1992–2005. Война на забытой границе» Андрэй Мусалаў. Увесь 1992 год беларусы працягвалі несці службу ў краіне і паступова невялікімі партыямі вярталіся на радзіму. Апошняя група ў складзе 100 чалавек пакінула «гарачую кропку» ў лістападзе. Ураджэнцы рэспублікі заставаліся ў Таджыкістане і пасля гэтага, але 3 лістапада 1992 года быў прыняты Закон «Аб Узброеных Сілах Рэспублікі Беларусь», пасля чаго ўсе беларусы, якія служылі за межамі краіны, апынуліся вайскоўцамі замежных армій. Ветэранскі статус ----------------- У адрозненне ад беларусаў, якія ваявалі ў Афганістане, удзельнікі вайны ў Таджыкістане не атрымалі статус ветэранаў, бо фармальна грамадзян рэспублікі там не было. Вайскоўцы спрабавалі выправіць гэтую сітуацыю. Яны доўгія гады наведвалі дзяржаўныя ведамствы з запытамі даць ім патрэбны статус. На звароты прыходзілі падобныя адказы: *«Беларусь з 1.01.1992 года заявіла аб сваім суверэнітэце і не прымала ўдзелу ў падпісанні Мемарандума аб супрацоўніцтве па ахове таджыкска‑афганскай мяжы»*. Газета «СБ. Беларусь сегодня» спасылалася на прыклад Расіі, дзе падобную юрыдычную праблему выправілі ў 2011 годзе, унёсшы неабходныя змены ў закон «Аб ветэранах». Дзякуючы гэтаму каля 23 тысяч расіян прызналі ўдзельнікамі баявых дзеянняў. У снежні 2016 года ў сувязі з прапрацоўкай пытання аб унясенні змяненняў у Закон «Аб ветэранах» іх запрашалі звярнуцца ў ваенныя камісарыяты. У той момант пачаліся работы па распаўсюджванню статусу ветэранаў. Чыноўнікам неабходна было ўдакладніць колькасць магчымых удзельнікаў вайны ў Таджыкістане. У 2019 годзе пры Міністэрстве працы і сацыяльнай абароны стварылі міжведамасную групу па прапрацоўцы канцэпцыі і структуры новай рэдакцыі Закона «Аб ветэранах». Чыноўнікі пачалі мерапрыемствы па вызначэнні колькасці ўдзельнікаў канфлікту. Для гэтага яны зноў прасілі былых вайскоўцаў прыбыць у ваенныя камісарыяты. Пад увагай знаходзіліся тыя, хто быў у Таджыкістане ў верасні–кастрычніку 1992 года. Вядомыя асобы ------------- * Сяргей Сыч (Рэчыца), служыў на 12-й памежнай заставе. Загінуў у ліпені 1993 года ў баі з маджахедамі і апазіцыянерамі. * Уладзімір Самборскі (Гомель), таксама служыў на 12-й памежнай заставе (снежань 1991—снежань 1992), але дэмабілізаваўся за некалькі месяцаў да атакі баевікоў. * Генадзь Смолікаў (Мінск), пагранічнік. Пакінуў Таджыкістан у лістападзе 1992 года. Гл. таксама ----------- * Беларуска-таджыкістанскія адносіны Заўвагі ------- 1. 1 2 3 *Игорь Нисловский.* В военкомате уточняют информацию о количестве военнослужащих, направлявшихся в 90-е годы в Таджикскую ССР // Дняпровец : газета. — 15 декабря 2016. 2. ↑ *Наталья Королькевич.* «Горячим» был не только Афган: разыскиваются червенцы, служившие в Таджикистане // Раённы веснік : газета. — 10 верасня 2019. 3. 1 2 3 4 5 6 *Ян Жур.* «Не мог и слова вымолвить»: белорус поехал на машине в опасное место, чтобы побывать там, где когда-то служил. Чем это закончилось? // СБ. Беларусь сегодня : газета. — 11 октября 2019. 4. ↑ *Сергей Птичкин.* Поезд живых // Независимая газета : газета. — 28 декабря 2012. 5. 1 2 3 4 *Роман Рудь.* Закон «О ветеранах»: О долге и последствиях // СБ. Беларусь сегодня : газета. — № 100. — 3 июня 2013. 6. ↑ Андрей Мусалов «Таджикистан 1992-2005: Война на забытой границе», страница 4 7. ↑ Белорусам, которые осенью 1992-го года служили в Таджикистане, могут дать статус ветерана боевых действий 8. ↑ *Сяргей Жабенак*. Солдат, служивших в Таджикистане в 1992 году просят зайти в военкомат // Мёрскія навіны : газета. — 6 верасня 2019. 9. ↑ Архив новостей газеты «Контингент». Публикация 17 ноября 2019 Спасылкі -------- * У горадзе Рэчыца імем вядомага пагранічніка Сяргея Сыча сёння назвалі школу | ⛭Замежныя ваенныя місіі Беларусі | | --- | | * /Таджыкістан *Таджыкістан* (1992—1993) * Кот-д’Івуар *Кот-д’Івуар* (2002—2004) * Венесуэла Венесуэла (2008—2013) * Ліван Ліван (з 2010) * Лівія *Лівія* (2011) * Емен Емен (2013) * Казахстан Казахстан (2022) * Сірыя Сірыя (2023) |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Генры. **О. Ге́нры** (англ.: O. Henry), сапраўднае імя **Уі́льям Сі́дні По́ртэр** (англ.: William Sydney Porter; 11 верасня 1862, Грынсбара, Паўночная Караліна, ЗША — 1910) — амерыканскі пісьменнік, празаік, аўтар папулярных навел, якія характарызуюцца тонкім гумарам і нечаканымі развязкамі. Біяграфія --------- Маці памерла, калі яму было тры гады. Бацька-лекар пасля смерці жонкі ператварыўся ў апівоха. Ва ўзросце дваццаці гадоў Уільям пераехаў у Тэхас і пасяліўся ў Осціне. Рабіў аптэкарам, фермерам, гандляром і інш. затым уладкаваўся касірам у Першы нацыянальны банк, адначасова займаючыся журналістыкай. У ліпені 1887 ажаніўся з Атол Эстэ. У 1896 годзе, падазраваны ў растраце, уцёк у Гандурас, дзе чакаў прыезду жонкі з дачкой. Але Атол памірала ад сухотаў, і ў 1897 Портэр вярнуўся ў Осцін. Праз год яго прызналі вінаватым і прысудзілі да пяці гадоў зняволення (усяго ён адбыў за кратамі тры з паловай гады). Выконваючы абавязкі турэмнага фармацэўта, Портер атрымаў магчымасць заняцца літаратурай і пачаў друкавацца пад псеўданімам О. Генры (імя вядомага французскага фармацэўта). Першы свой аповед пад гэтым псеўданімам — «Калядны падарунак па-мексіканску», надрукаваны ў 1899 у «Часопісе Маклюра» (McClure’s Magazine), — ён напісаў у турме. Калі ў ліпені 1901 Портэр выйшаў на волю, у яго ўже была свая чытацкая аўдыторыя. Ён перабраўся ў Нью-Ёрк. Самымі прадуктыўнымі былі 1904-05 гады, калі ён пісаў па аповедзе за дзень для Sunday World, ахвяруючы мастацкай праўдай на карысць забаўляльнасці. У 1907 пісьменнік ажаніўся ў другі раз, але на той час ён ужо быў пад уладаю алкаголю, і шлюб неўзабаве распаўся. Памёр у Нью-Ёрку 5 чэрвеня 1910 года. Творчасць --------- Дзеянне сатырычнага рамана ў навелах «Каралі і капуста» (Cabbages and Kings, 1904) адбываецца ў Цэнтральнай Амерыцы, зборніка «Сэрдца Захаду» (The Heart of the West, 1907) — на тэхаскіх ранча, а «Голас вялікага гораду» (The Voice of the City, 1908) — у Нью-Ёрку. У зборнік «Чатыры мільёны» (The Four Million, 1909) увайшлі такія аповеды, як «Дары мудрацоў» (The Gift of the Magi), «Пакой пад дахам» (The Furnished Room), «Стралок і скарбы» (Mammon and the Archer). Творы О. Генры адметныя вынаходніцкай фабулай, нечаканымі развязкамі, насмешлівым гумарам. Яны ствараюць казачна-авантурную эпапею амерыканскага жыцця, поўную дакладных бытавых прыкметаў і трапных сацыяльных назіранняў. Тыповы герой О. Генры — «маленькі амерыканец» з яго правам на шчасце. У зборнік «Постскрыптумы» (Postscripts), выдадзены ўжо пасля смерці О. Генры, увайшлі фельетоны, накіды і гумарыстычныя нататкі, напісаныя ім для газеты Post (Х’юстан, штат Тэхас, 1895-96). Агулам О. Генры напісаў 273 апавяданні; поўны збор яго твораў складае 18 тамоў. Беларускія пераклады -------------------- * О. Генры. «Выкуп за Правадыра Чырванаскурых». Койданава-Ама. «Згода». 1998. 36 с. * Калядны падарунак з дубнячку // Бабілёнская бібліятэка. Мн. 2007. * «Дары мудрацоў» / Перакл. С. Мядзведзева (2014) Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 Henry, O. // *The Enciclopædia Britannica*: *New Volumes* — 12 — London, NYC: 1922.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q60'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q83476666'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q15987490'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q84'></a> 2. 1 2 O. Henry // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964'></a> 3. ↑ Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a> 4. ↑ Падарунак на Каляды: зборнік святочнага апавядання / Укладанне Ганна Янкута. — Мінск : Кнігазбор, 2014. — 196 с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка»; Бібліятэка часопіса «ПрайдзіСвет» «PostScriptum»). — ISBN 978-985-7119-15-8 Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме О. Генры * Музей О. Генры Архівавана 30 кастрычніка 2007. (англ.) * О. Генры на prajdzisvet.org | ?О. Генры — продкі | | --- | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | | | Sydney Porter[d] | | Benjamin Curtis Porter[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Daniel Worth[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | О. Генры | | Algernon Sidney Porter[d] | | | | David Worth[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Eunice Hussey[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ruth Worth[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Stephen Gardner, II[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Eunice Worth[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Abigail Gardner[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | AllMovie · AlloCiné · Česko-Slovenská filmová databáze · Discogs · Filmportal · Internet Broadway Database · Internet Movie Database · КиноПоиск · MusicBrainz · Project Gutenberg · Internet Speculative Fiction Database · Лабараторыя Фантастыкі | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая кітайская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая расійская (навукова-адукацыйны партал) · Вялікая савецкая (1 выд.) · Кароткая літаратурная · Кругасвет · American National Biography · Britannica (12-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Notable Names Database · Treccani | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · Geni.com | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 90085259 · BNC: a11075284 · BNE: XX966418 · BNF: 12003963j · CiNii: DA00345807 · CONOR: 7395939 · EGAXA: vtls001120909 · GND: 118639536 · ICCU: CFIV030055 · ISNI: 0000 0001 2096 055X · LCCN: n79071080 · LNB: 000009261 · NDL: 00443080 · NLC: 000259447 · NKC: jn19981001453 · NLA: 35429365 · NLG: 63913 · NLP: a0000002066908 · NSK: 000007094 · NTA: 142989126 · NUKAT: n94200930 · PTBNP: 29083 · LIBRIS: 190502 · SUDOC: 027469050 · VIAF: 46770914 | |

**Джэліл Асані** (макед.: Џелил Асани, алб.: Xhelil Asani; нар. 12 верасня 1995, Кічава, Паўночная Македонія) — паўночнамакедонскі футбаліст албанскага паходжання, абаронца албанскага клуба «Эрзені» з Шыяка. Клубная кар’ера --------------- Пачынаў кар’еру ў клубах роднага Кічава «Напрэдак» і «Влазрымі». Улетку 2015 года далучыўся да албанскага «Бюліса», у пачатку 2016 года вярнуўся ў Македонію, стаўшы іграком «Металурга». З лета 2016 года выступаў за мальтыйскі клуб «Пемброўк Атлета». У лютым 2017 года прыбыў на прагляд у беларускі клуб «Тарпеда-БелАЗ», з якім у выніку падпісаў кантракт. Пачынаў сезон у стартавым складзе жодзінцаў на пазіцыі левага абаронцы, аднак пазней стаў у асноўным выхадзіць на замену. У жніўні 2017 года па пагадненні бакоў пакінуў беларускі клуб. Неўзабаве пасля зыходу з «Тарпеда-БелАЗ» вярнуўся ў Македонію, стаўшы іграком клуба «Шкендыя», але згуляў за яго толькі ў двух матчах. У студзені 2018 года перайшоў ва ўзбекскі «Маш’ал». У ліпені 2018 года далучыўся да баснійскага клуба «Младаст» Добай Какань, а ў наступным годзе стаў іграком расійскага «СКА-Хабараўска», дзе гуляў да лістапада 2019 года. У студзені 2020 года далучыўся да амерыканскага клуба «Пітсбург Рыверхаўндс». Пакінуў яго ў канцы года, так і выйшаўшы на полі. У жніўні 2021 года стаў іграком баснійскага «Рудара», а ў жніўні 2022 года перайшоў у албанскі «Эрзені». Зноскі ------ 1. ↑ Xhelil Asani // Transfermarkt — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070'></a> 2. ↑ "Торпедо-БелАЗ" объявило о подписании контракта с Джелилом Асани. football.by. 3. ↑ Джелил Асани покинул "Торпедо-БелАЗ". football.by. | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | by.tribuna.com · FBref.com · Soccerway · teams.by · Transfermarkt (ігрок) · Прэсбол · Чэмпіяншып ЮСЛ |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Буйноўскі. **Юзаф Буйноўскі** (польск.: Józef Bujnowski; 31 сакавіка 1910, маёнт. Аколіца–Рудава, зараз Браслаўскі раён — 2001) — польскі паэт, гісторык літаратуры, літаратурны крытык, эсэіст. Біяграфічныя звесткі -------------------- Нарадзіўся ў непадалёку ад Браслава. Сярэднюю адукацыю атрымаў у Дзісенскай гімназіі. У 1929 паступіў у Віленскі ўніверсітэт на філалагічнае аддзяленне. Быў адным з заснавальнікаў студэнцкага часопіса «Паласа», дзе былі надрукаваны яго першыя артыкулы. У 1934 рэдагаваў віленскі часопіс «Марш». У 1935-38 Ю. Буйноўскі працаваў выкладчыкам у Браслаўскай прыватнай гімназіі. У Браславе падрыхтаваны і выдадзены ў мясцовай друкарні два зборнікі вершаў. У 1939 быў запрошаны на працу ў Вільню ў ліцэй імя Снядэцкіх, дзе выкладаў польскую мову. Пасля пачатку Другой сусветнай вайны быў мабілізаваны ў польскую армію і ўдзельнічаў у баявых дзеяннях першых месяцаў вайны. У 1939-41 зняволены ў савецкім лагеры. Пасля змагаўся з фашыстамі ў складзе польскай арміі генерала Андэрса, удзельнічаў у баявых дзеяннях 2-га корпуса на тэрыторыі Італіі. Падчас вайны працягваў займацца літаратурнай працай, супрацоўнічаў з ваеннымі выданнямі. Ю. Буйноўскі ў 1946 стаў адным з заснавальнікаў польскага ПЭН клуба. У тым жа годзе пераехаў на пастаяннае жыхарства ў Англію, дзе займаўся выкладчыцкай, выдавецкай, літаратурнай дзейнасцю. Быў кіраўніком выдавецтва Польскага літаратурнага таварыства, утрымліваў уласную друкарню. З 1952 выкладаў у польскім замежным універсітэце ў Лондане. У 1956 абараніў кандыдацкую, у 1964 доктарскую дысертацыю і стаў прафесарам. Ю. Буйноўскі чытаў спецыяльныя курсы ў шэрагу вышэйшых навучальных устаноў Англіі, ва ўніверсітэтах Амстэрдама, Гайдэльберга. Выбраная бібліяграфія --------------------- Паэзія: * Pięknięty tor (1937?) * Piescią w twarz — kwiatami pod nogi (1939?) * Ręce do brzegu (1943) * Brzozom w płomieniach (1945) * Powroty (1947) * Rysy na pustce (1953) * Lipowy witraż (1954) * Odsyłacz w bezsens(1955) * Krawędzie (1956) * O kobietach, diabłach i rycerzu. Igraszka poetycka (1964) * Spod Gwiazdozbioru Wielkiego Psa (1987) Зноскі ------ 1. ↑ Catalog of the German National Library Праверана 30 мая 2020.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23833686'></a> 2. 1 2 3 4 Праверана 10 лютага 2021. Літаратура ---------- * Wspolczesni Polscy Pisarze i Badacze Litaratury. — Warszawa, 1994. — T. 1. — S. 343—346. | | | | | | --- | --- | --- | --- | | ⚙️  | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 15626466s · GND: 119472619 · ISNI: 0000 0000 8359 449X · LCCN: no95008357 · NTA: 133665313 · NUKAT: n93125034 · LIBRIS: 336747 · VIAF: 15096738 | |

**Пома** (саманазва: *Pomomo*, літаральна «людзі») — група малых індзейскіх народаў у Каліфорніі (ЗША). Агульная колькасць (2010 г.) — 10 308 чал. Гісторыя -------- Продкі пома здаўна насялялі Каліфорнію. Гэта адлюстравана ў іх міфалогіі. Археолагі сцвярджаюць, што рэшткі іх культуры можна знайсці ў пластах 4000 — 5000-гадовай даўніны. Да прыходу еўрапейцаў пома насялялі тэрыторыю ад узбярэжжа Ціхага акіяна да сучаснага Клірлейка. Яны не мелі палітычнага адзінства, падзяляліся на мноства тэрытарыяльных груп і размаўлялі на 7 розных мовах. У канцы XVIII ст. іх агульная колькасць магла дасягаць 8 000 чалавек. У 1812 г. на землях *кашая*, этнатэрытарыяльнай групы пома, была заснавана расійская калонія Форт Рос. З 1817 г. паўднёвыя групы пома трапілі пад уплыў іспанскіх місіянераў. Каланісты і місіянеры прыцягвалі пома да працы ў сельскай гаспадарцы, займаліся вакцынацыяй, знаёмілі з сучаснай цывілізацыяй. Расійскія каланісты не разглядалі індзейцаў як падданых, таму не распаўсюджвалі хрысціянства і адукацыю за межамі калоніі. Наадварот, іспанскія, а потым мексіканскія ўлады імкнуліся змяніць лад жыцця тубыльцаў праз рэлігію і школу. Абодва бакі выкарыстоўвалі прымусовую працу пома. Адміністрацыя Форт Рос практыкавала пажыццёвую высылку небяспечных для каланістаў пома на Аляску для далейшай эксплуатацыі іх нявольнай працы. Адмоўным вынікам кантактаў было распаўсюджванне хвароб, да якіх у індзейцаў не было імунітэту. У 1833 г. пома моцна пацярпелі ад халеры, у 1838 г. — ад воспы. У адносінах паміж пома і каланізатарамі вылучаюць 2 перыяды. Да канца 1820-х гадоў улады расійскай калоніі і іспанскіх місій імкнуліся прыцягваць інзейцаў да супрацоўніцтва пераважна мірным шляхам. Напрыклад, пома выконвалі значную частку земляробчых работ для Форт-Рос, за што атрымоўвалі харч і вопратку. Іспанскія місіянеры навучалі індзейцаў жывёлагадоўлі і сучасным прафесіям. Паміж каланістамі і карэнным насельніцтвам усталёўваліся шлюбы. Здараліся выпадкі забойства пома алеутаў, палявання на свойскую жывёлу, наўмыснага псавання маёмасці, бегства з місій, але яны не мелі сталага характару. У першай палове 1830-х гг. сітуацыя карэнным чынам змянілася. Пасля пераходу ўлады ў Каліфорніі пад кантроль Мексікі місіі не атрымоўвалі дапамогу ад цэнтральнага ўрада, таму эксплуатацыя карэннага насельніцтва ўзмацнілася. Расійская адміністрацыя таксама стала практыкаваць гвалтоўны згон пома з аддаленых паселішчаў для працы на палетках. Харч, які выдавалі гвалтоўным працоўным, быў вельмі дрэнным. Пома адказвалі гвалтам на гвалт. У 1832 г. яны ўдзельнічалі ў паўстанні і разбурэнні місіі Сан-Рафаэль. У 1838 г. пома забілі каля 100 кароў, што належалі Форт Рос. У 1841 г. расійская калонія ў Форт Рос была ліквідавана. Аднак у Каліфорніі з’явіліся амерыканскія каланісты. У 1850 г. Каліфорнія стала штатам ЗША. У 1847 г. амерыканскія прадпрымальнікі набылі частку зямель пома ў мексіканцаў і пачалі развіваць на іх жывёлагадоўлю. Мясцовае насельніцтва было пазбаўлена магчымасці паляваць, наўзамен атрымоўвала малую харчовую дапамогу. У выніку канфлікту пома забілі прадпрымальніка Эндру Келсі. 15 мая 1850 г. амерыканскія салдаты атакавалі вёску пома каля Клірлейк і знішчылі 60 чалавек. Пома былі прымусова выселены ў рэзервацыі. З пачатку XX ст. мовы і культура пома вывучаліся навукоўцамі. З 1990-х гг. сярод пома назіраецца цікавсць да адраджэння нацыянальнай гісторыі і традыцый. Культура -------- Жытло. Малюнак 1877 г. Да прыходу еўрапейцаў асноўным заняткам пома было сезоннае вандроўнае збіральніцтва. Найбольш важнымі харчовымі прадуктамі з’яўляліся жалуды, ядомае насенне траў, малюскі, казуркі. Увосень білі гарпунамі ласосяў. Паляванне адыгрывала другасную ролю, хаця мяса лічылася асабліва смачнай ежай. Ужывалі мяса птушак, трусоў, аленяў, мядзведзяў, пацукоў, ластаногіх і іншых жывёл. Кераміку не выраблялі. Было шырока распаўсюджана пляценне, у тым ліку лодак і пасудзін для прыгатавання ежы. Пасля з’яўлення рускіх і іспанцаў добраахвотна і прымусова працавалі на палетках. Амерыканцы прыцягвалі пома да жывёлагадоўлі. У XX ст. важнымі заняткамі сталі земляробства, праца на амерыканскіх фермах і прадпрыемствах. Пома мелі сталыя паселішчы каля рэк. У іх бавілі зімовы час. З вясны падзяляліся на сямейныя і сваяцкія групы, што займаліся збіральніцтвам, паляваннем і рыбалоўствам на пэўнай тэрыторыі. Пома будавалі некалькі тыпаў каркасных хацін, што пакрывалі травой, зямлёй або трыснягом. У цэнтры хаціны знаходзілася яміна для захавання рэчаў і харчу. Звычайна ў адной хаціне жыла сям’я. Былі вядомы вялікія хаціны для супольных рытуалаў. Вопратку ў выглядзе повязяў і фартухоў плялі з травы. Скураное адзенне было толькі ў правадыроў. Упрыгожваліся плеценымі галаўнымі ўборамі, пер’ем птушак, ракавінамі малюскаў. Некалькі малых паселішчаў складалі абшчыну на чале з адным або некалькімі правадырамі. У адной з вядомых абшчын налічвалася адразу 20 правадыроў. Кожны з іх выконваў асобныя абавязкі, у тым ліку арганізоўваў святы, супольную працу, вёў перамовы з суседзямі, размяркоўваў абшчынны харч. Правадыры маглі выбірацца, але часцей атрымоўвалі пасаду па спадчыне. Абшчына валодала пэўнымі тэрыторыямі і дрэвамі для здабычы. Была вядома родавая маёмасць. Сваяцкія адносіны адыгрывалі вельмі важную ролю ў забеспячэнні. Меўся інстытут накшталт сябрыны, калі мужчыны абменьваліся рытуальнымі падарункамі, пасля чаго былі абавязваны аказваць узаемадапамогу. Пераважалі вялікія пашыраныя сем’і, што складаліся з некалькіх пакаленняў. Шлюб заключаўся па дамове маладых або іх бацькоў, пасля чаго сем’і абменьваліся падарункамі. Да нараджэння першага дзіцяці, часцяком і пасля нараджэння, маладая сям’я жыла разам з бацькамі, магла перасяляцца ад бацькоў мужа да бацькоў жонкі. У выхаванні новых пакаленняў выключна вялікая роля належала бабулям і дзядулям. Практыкаваліся разводы і паўторныя шлюбы. Пома вядомы рытуальнымі песнямі і танцамі. Захаваліся любоўныя і паляўнічыя спевы, калыханкі. Распаўсюджаныя музычныя інструменты: флейта, свістулька, барабан, музычныя палачкі, бразготкі. Мовы ---- Мовы пома складаюць асобную сям’ю моў. Усяго вядома 7 моў, 2 з якіх зніклі, астатнія знаходзяцца на мяжы знікнення. Рэлігія ------- Традыцыйныя рэлігійныя вераванні заснаваны на анімістычных уяўленнях. Пома верылі, што сусвет быў створаны Каётам. У міфалагічных паданнях ён выступаў то як стваральнік, то як трыкстэр, што супрацьстаяў Кагуару або яшчаркам. Лічылася, што ў мінулым звяры былі падобнымі на людзей, маглі размаўляць. Пома таксама верылі ў звышнатуральныя сілы, якія ахоплівалі кожную часціну сусвету. Рытуалы арганізоўвалі правадыры. Меліся шаманы, але іх функцыі абмяжоўваліся лекаваннем. Свае веды яны перадавалі па спадчыне. Шаманамі маглі быць мужчыны і жанчыны. Пасля 1870 г. шаманы-мужчыны амаль зніклі. У нашы дні большасць вернікаў — хрысціяне. Літаратура ---------- * *Brown, V.* The Pomo Indians of California and Their Neighbors / Vinson Brown. — Happy Camp, CA: Naturegraph Publishers, 1999. ISBN 9780911010305 * *Истомин, А. А.* Индейская политика Российской колониальной администрации в Калифорнии в 1821—1841 годах // Власть в аборигенной Америке / Отв. ред. А. А. Бородатова, В. А. Тишков. — М.: Наука, 2006. — С. 500—524. ISBN 5-02-033989-X Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Пома на Вікісховішчы | * Pinoleville Pomo Nation * Pomo Indians of Northern California Архівавана 25 лютага 2018. * Pomo — Social Studies Fact Cards * Pomo Tribe * The California Pomo People, Brief History * Kashaya People * Native Heritage Project Pomo Indians

**Рынар Валееў** (нар. 22 жніўня 1987, Адэса) — украінскі футбаліст, паўабаронца дніпроўскай «Пэрэмогі». Клубная кар’ера --------------- Выхаванец адэскага «Чарнаморца», гуляў за клуб у юнацкім першынстве Украіны. У 2005 годзе выехаў у Нідэрланды, далычыўшыся да юнацкай каманды клуба «Дэ Графсхап», за які тады выступаў старэйшы брат Рынара Руслан Валееў. Неўзабаве вярнуўся ва Украіну, гуляў у адэскіх аматарскіх клубах. У студзені 2007 года падпісаў кантракт з «Чарнаморцам». 18 сакавіка 2007 года дэбютаваў у Вышэйшай лізе ў матчы супраць «Крыўбаса» (2:3). Улетку 2008 года быў аддадзены ў арэнду алчэўскай «Сталі». Сезон 2009/10 правёў у кіеўскай «Абалоні», пасля чаго перайшоў у «Крыўбас». Улетку 2013 года крыварожскі клуб спыніў існаванне, і Валееў у якасці свабоднага агента зноў стаў іграком «Чарнаморца». Улетку 2014 года, пакінуўшы «Чарнаморац», стаў іграком казахстанскага «Іртыша». У 2015 годзе вярнуўся ва Украіну, далучыўшыся да «Ільічоўца». У 2016 годзе на кароткі час быў іграком «Гарняка» і малдаўскай «Дачыі», пасля чаго зноў апынуўся ў «Ільічоўцы». У сакавіку 2017 года прыбыў на прагляд у беларускі клуб «Іслач» і неўзабаве падпісаў кантракт. Здолеў замацавацца ў аснове каманды і стаць адным з яе лідараў. У лістападзе 2017 года, за тур да заканчэння чэмпіянату, разам з іншымі ўкраінскімі легіянерамі пакінуў «Іслач». У жніўні 2018 года далучыўся да клуба другога дывізіёна Грузіі «Шэвардэні-1906». У сакавіку 2019 года вярнуўся ва Украіну, далучыўшыся да данецкага «Алімпіка». У жніўні 2019 года перайшоў у «Абалонь-Бровар». Сезон 2020/21 правёў у адэскім «Чарнаморцы», дапамог клубу вярнуцца ў Прэм’ер-лігу. У ліпені 2021 года стаў іграком клуба Другой лігі «Пэрэмога» з Дніпра. Зноскі ------ 1. ↑ Rinar Valeev // Transfermarkt — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2449070'></a> 2. ↑ Renar Valeev // As — Madrid: Grupo PRISA, 1967.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2807'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1466106'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q719880'></a> 3. ↑ «Ислочь» подписала контракт с украинцем Валеевым 4. ↑ Шелихов, Логинов, Валеев, Балашов и Ивашко покинули "Ислочь" | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | AS.com · by.tribuna.com · FBref.com · FootballFacts.ru · Soccerway · teams.by · playmarkerstats.com (ігрок) · Transfermarkt (ігрок) · worldfootball.net (ігрок) · Адэскі футбол · Прэсбол · ПФЛУ · УАФ |

**«S.D.M.»** — дэбютны студыйны альбом рок-гурта «S.D.M.», які выйшаў у 2010 годзе. Спіс песень ----------- | № | Назва | Працягласць | | --- | --- | --- | | 1. | «За сцяною каменнай» | 5:58 | | 2. | «Акуна-матата» | 4:41 | | 3. | «Чужы» | 4:19 | | 4. | «Ніколі» | 4:50 | | 5. | «Ён прыйдзе» | 5:44 | | 6. | «Сагрэйце краіну» | 3:54 | | 7. | «Сам сабе» | 5:52 | | 8. | «Ратуйце» | 5:09 | | 9. | «Благая прыкмета» | 4:04 | | 10. | «Да сустрэчы» | 5:04 | | 11. | «Стоўнд» (бонус) | 3:53 | Удзельнікі запіса ----------------- * Сірык — вакал, гітара * Кібер — гітара * Сярожа — бас * Лёха — бубны Крытыка ------- Музычны крытык Сяргей Будкін адзначыў, што на альбоме *«хлопцы граюць дэпрэсыўна, сыра і брудна і яўна знаходзяцца пад моцным уплывам ад творчасьці цяпер ужо рок-трыё N.R.M. часам вельмі дасканала паўтараючы іх ранейшы саўнд»*. Музычны журналіст Алег Клімаў выказаў меркаванне, што ў альбоме *«не ўсё так безнадзейна, вядома, суцэльна сабе міленькая другаснасць, але даляглядаў ніякіх глабальных я ў гэтай каманды не бачу»*. Музычны крытык Дзмітрый Безкаравайны падкрэсліў, што сваім дэбютным альбомам *«вярнуўшыся пасля трохгадовай адсутнасці, адны з пераможцаў „Басовішча 2006" не прапанавалі нічога новага»*. Музычны журналіст Зміцер Падбярэзскі падсумаваў: *«абсалютная невыразнасьць музычнага матэрыялу, нядбайнае валоданьне інструмэнтамі, бруд у выкананьні вакальных партый, якія часам проста немагчыма слухаць з-за неахайнага інтанаваньня ды элемэнтарных промахаў у ноты.»* Зноскі ------ 1. ↑ *Колесникова, Маша*. S.D.M. "S.D.M." (руск.). *euroradio.fm* (1 сакавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2022. Праверана 4 красавіка 2023. 2. ↑ S.D.M. "S.D.M." (+аўдыё)  (бел.). *Experty.by* (11 лютага 2011). Архівавана з першакрыніцы 9 снежня 2021. Праверана 4 красавіка 2023. Спасылкі --------

**Механіка разбурэнняў** — раздзел механікі, які вывучае распаўсюджванне расколін у матэрыялах. У раздзеле прымяняюцца метады аналітычнай механікі цвёрдых цел для вылічэння рухаючай сілы, прыкладзенай да расколіны, а таксама метады эксперыментальнай механікі цвёрдых цел для вызначэння ступені супраціву матэрыялу да пашкоджання. У сучасным матэрыялазнаўстве механіка разбурэнняў адыгрывае важную ролю ў паляпшэнні тэхнічных характарыстык механічных кампанентаў. У механіцы разбурэнняў, тэорыі пругкасці і пластычнасці прымяняюцца пры аналізе крышталеграфічных дэфектаў, назіраных у матэрыялах, для прагназавання макраскапічных механічных пашкоджанняў цел. Фрактаграфія цесна ўзаемадзейнічае з механікай разбурэнняў пры выяўленні і вывучэнні прычын пашкоджванняў, а таксама для пацверджання тэарэтычных прагнозаў пашкоджанняў на практыцы. Мэты ---- Знешнія і ўнутраныя расколіны, якія з’яўляюцца ў працэсе вырабу, знаходзяцца ва ўсіх металічных структурах, але не ўсе падобныя праломы становяцца нестабільнымі пры эксплуатацыі матэрыялу. У механіцы разбурэнняў праломы і расколіны аналізуюцца для выяўлення, якія з іх стабільныя (не разрастаюцца), а якія могуць распаўсюдзіцца і прывесці да пашкоджання структуры. Гарантыя бяспечнай эксплуатацыі матэрыялу, незалежна ад прыроджаных дэфектаў, дасягаецца праз аналіз устойлівасці да пашкоджанняў. Зноскі ------ 1. ↑ T.L. Anderson (1995). *Fracture Mechanics: Fundamentals and Applications*. CRC Press. ISBN 978-0849316562. 2. ↑ H.L. Ewalds; R.J.H. Wanhill (1984). *Fracture Mechanics*. Edward Arnold and Delftse Uitgevers Maatschappij. ISBN 0-7131-3515-8. Спасылкі --------

Сімвалічнае выгнанне зімы. Маравія, 1887 **Вынясенне Марэны** (славацк.: Vynášanie Moreny; чэшск.: Vynášení smrti, Vítání jara «Вынас смерці, Сустрэча вясны») — заходне-славянскі народны звычай. Яго цэнтральным элементам з’яўляецца саламянае пудзіла Марэны ці Смерці (чэшск.: Smrtka), апранутае ў жаночую адзежу. Абрад здзяйсняецца звычайна ў Смяротную нядзелю (пятая нядзеля вялікага паста), але ў некаторых месцах у чацвёртую нядзелю паста ці ў Вербніцу. Абрад вядомы таксама ў некаторых рэгіёнах Германіі: Франконіі, Цюрынгіі, Саксоніі. Падобныя абрады пахаванняў ці спальвання розных фігур могуць быць праведзены падчас Мясапуста, ці, напрыклад, на Масленіцы. Ва ўсходніх славян на Троіцу (чэшск.: Letnice) таксама знішчалі (хавалі ці спальвалі) Купалу і Кастраму, у паўднёвых славян і румын — Германа ці Калаяна. У Рыме падобны абрад зваўся Аргеі (англ.). Гл. таксама ----------- * Марэна (міфалогія) * Зюзя

**Касцё́л Свято́га Іо́сіфа** — рымска-каталіцкі храм на Высокім Рынку ў Мінску. Помнік архітэктуры стылю барока XVII стагоддзя. Гісторыя -------- Касцёл і кляштар з мапы бернардынскіх кляштараў ВКЛ (XVIII ст.) Кляштар бернардзінцаў у Мінску быў заснаваны ў 1624 годзе. Фундатарамі выступілі Андрэй і Ян Кансоўскія. Краснасельскі староста Андрэй Кянсоўскі падараваў бернардзінцам пляц з драўляным домам (фундацыя зацверджана Яўстафіем Валовічам у 1628 годзе). Драўляныя касцёл і канвент збудаваны ў 1630-я гады, але ў 1644 годзе згарэлі. Пасля пажару да 1652 года пастаўлены мураваныя касцёл і кляштар, якія ў 1656 годзе згарэлі. У хуткім часе яны адноўлены з дабудаванай у 1676 годзе мураванай капліцай па фундацыі Крыштофа Станіслава Завішы. Рэканструяваны пасля пажару 1740 года. У 1752 годзе адбылася рэканструкцыя, пасля якой будынкі набылі цяперашнія рысы. Зноў пашкоджаны пажарамі ў 1809 г. 1835 г. У хуткім часе адноўлены. Манастырскі комплекс, які ўключаў касцёл, жылыя дамы, трапезную, школу, шпіталь, стайню, піваварню і іншыя гаспадарчыя пабудовы, уваходзіў у ансамбль плошчы Высокага рынку і вул. Бернардзінскай. З паўднёвага боку каля касцёла ў 1810—17 гг. пабудаваны гандлёвыя рады. У 1864 годзе касцёл і кляштар былі зачыненыя і канфіскаваныя расійскімі ўладамі за ўдзел гараджан Мінска ў нацыянальна-вызваленчым паўстанні. Касцёл прыстасавалі пад праваслаўную палкавую царкву Св. Кірыла і Мяфодзія, а кляштарныя карпусы былі ператвораныя ў казармы Каломенскага пяхотнага палка і памяшканні следчае камісіі. З 1872 года выкарыстоўваўся пад архівы. З 1992 года ў ім знаходзіцца Архіў навукова-тэхнічнай дакументацыі і Архіў-музей літаратуры і мастацтва Беларусі. У 1983 годзе фасады касцёла рэстаўрыраваныя (архітэктар Г. Босак). Архітэктура ----------- Касцёл з боку апсіды Касцёл — помнік архітэктуры позняга барока. 3-нефавая 6-слуповая бязвежавая базіліка з 5-граннай апсідай накрыта агульным высокім 2-схільным дахам. Бакавыя нефы ўтвараюць 3 злучаныя паміж сабой капліцы, накрытыя 1-схільнымі дахамі. У архітэктуры пануе пластычны сілуэт галоўнага фасада, які мае хвалістую паверхню, раскрапаваную 4 шырокімі іанічнымі пілястрамі на 3 часткі, цэнтральная завершана фігурным шчытом з валютамі па баках. Уваход вырашаны шырокім парталам, над якім прабіта вялікае 3-лопасцевае арачнае акно хораў, абапал якога паміж пілястрамі — нішы, дзе стаялі стукавыя скульптуры святых. Сцены бакавых фасадаў расчлянёны арачнымі і лучковымі аконнымі праёмамі і шырокімі пілястрамі ў прасценках, контрфорсамі на апсідзе. Унутры захаваліся цыліндрычныя скляпенні ў бакавых нефах і крыжовыя ў капліцах (цыліндрычнае скляпенне цэнтральнага нефа страчана). У пачатку 1960-х гг. прастора залы расчлянёна на паверхі 2 жалезабетоннымі перакрыццямі. У тоўшчы сцяны галоўнага фасада — вітыя лесвіцы на хоры і ў склеп. Дэкор і жывапіс 9 алтароў, за выключэннем лепкі капітэляў пілястраў і слупоў, не захаваліся. З паўночнага ўсходу да касцёла пры-будаваны П-падобны ў плане будынак кляштара. Архітэктурны рытм фасадаў ствараюць прамавугольнью аконныя праёмы і пілястры ў прасценках. Галерэйная планіроўка аб’ядноўвае манаскія келлі, трапезную, бібліятэку і інш. Тэрыторыя кляштара была абнесена мураванай сцяной (захавалася часткова) з брамай. Сучасны стан ------------ З 19 сакавіка 2005 года членамі рымска-каталіцкай грамады святога Іосіфа ладзяцца штодзённыя вячэрнія малебны за вяртанне будынка касцёла вернікам. 15 ліпеня 2009 года ўпаўнаважаны па справах рэлігій і нацыянальнасцей Беларусі Леанід Гуляка заявіў, што мінскі касцёл бернардзінцаў не могуць аддаць вернікам з‑за таго, што няма куды перамясціць размешчаныя ў гэтым будынку фонды архіваў. Кляштар пераабсталяваны пад гасцінічны комплекс. Крыніцы ------- 1. ↑ «Мінская спадчына» зноў бярэцца за кляштар бернардзінцаў і касцёл Св. Іосіфа Архівавана 3 красавіка 2014. // Наша Ніва 2. ↑ Мінскі кляштар бернардзінцаў вернікам не аддадуць // Наша Ніва, 15 ліпеня 2009 г. 3. ↑ У манастыры бернардзінцаў усёткі будзе гасцініца Літаратура ---------- * Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін. — Мінск, 2008. * Каталіцкія храмы на Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін. — Мінск, 2000. * Республика Беларусь : энциклопедия. [В 7 т.]. Т. 5. — Минск, 2007. * Туристская энциклопедия Беларуси. — Минск, 2007. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Касцёл Святога Іосіфа і кляштар бернардзінцаў (Мінск) * Касцёл Святога Іосіфа рамесніка і кляштар бернардзінцаў на Radzima.org | ⛭Рымска-каталіцкія сакральныя збудаванні Мінска | | --- | | Касцёлы | Архікафедральны Найсвяцейшага Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі · Найсвяцейшай Тройцы (Святога Роха) · Святых Сымона і Алены · Узвіжання Святога Крыжа *дагэтуль не вернуты каталікам*: Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі · Найсвяцейшай Дзевы Марыі · Святога Іосіфа*страчаныя*: Найсвяцейшай Тройцы і Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі · Святога Антонія · Святой Веранікі · Святога Войцеха · Святой Марыі Магдалены · Святога Міхаіла Арханёла · ✰ Святога Тамаша Аквінскага · Святога Яна | | Кляштары | *дагэтуль не вернутыя каталікам*: Бернардзінак · Бернардзінаў · Езуітаў*страчаныя*: Баніфратаў · Бенедыкцінак · ✰ Дамініканцаў · Марыявітак · Рохітаў · Францысканцаў | | Капліцы | Маці Божай Ружанцовай · Святога Яна Хрысціцеля*страчаныя*: Юбілейная | | ⛭Ансамбль плошчы Свабоды | | --- | | Верхні горад | | Будынкі і збудаванні | Гарадская ратуша • Царква Святога Духа і манастыр базыльян (Дзіцячая філармонія) • Дом прафсаюзаў • Сабор Найсвяцейшага Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі і езуіцкі калегіум • Дом губернатара (Рэспубліканскі музыкальны каледж) • Гасціны двор • Сядзіба Пшаздзецкіх (Мастацкая галерэя Міхаіла Савіцкага) • Будынак былога мужчынскага духоўнага вучылішча (Мінскае мужчынскае духоўнае вучылішча • Інстытут беларускай культуры) • Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі • Гатэль «Еўропа» • Касцёл Святога Іосіфа (БДАМЛМ) • Гандлёвыя рады • Белпрампраект • Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кляштар бернардзінак (Сабор Сашэсця Святога Духа) | | Іншае | Сквер Зялёны Тэатр • Каляска губернатара | | Страчаная спадчына | Помнік Аляксандру II • Малы гасціны двор • Сядзіба Гегера • Гарадскі тэатр • Дом Гайдукевіча • Гадзіннікавая вежа езуіцкага калегіума |

**Жуз** (каз.: жүз, jüz, جٷز — «саюз», а таксама «сотня») — аб’яднанне казахскіх родаў, якое складалася гістарычна. Казахская гістарыяграфія адносіць зараджэнне жузаў да пачатку XVIII стагоддзя, рускія крыніцы — да XVII стагоддзя . Прыкладныя тэрыторыі жузаў напачатку XX стагоддзя. | | | | | --- | --- | --- | |      Малодшы жуз |      Сярэдні жуз |      Старэйшы жуз | Усяго ўтварылася тры жузы: Старэйшы жуз, Сярэдні жуз і Малодшы жуз. Таксама: * Торэ́ (каз. Төрэ, *Töre*, تٶرە) — прадстаўнікі роду Чынгісхана, якія кіравалі ў Казахскім ханстве, іх таксама называлі "аксуек "і «султан торы» [1]. Толькі яны мелі права ўзыходзіць на пасаду хана. Саслоўе торы знаходзілася на чале Казахскага ханства на працягу ўсёй яго гісторыі і мела па праве нашчадкаў Чынгісхана шэраг прывілеяў: тытул султанаў, з якіх выбіраўся хан, валоданне сваім феадальным удзелам. * Ходжа́ (ад перс. خواجه‎; тадж. *хӯҷа*, каз. *қожа*, узб. *xo’ja*, уйг. *خوجا*) — у Сярэдняй Азіі чалавек, які вядзе сваё паходжанне ад арабскіх місіянераў ісламу. Кліч — *Ала* ! * Таленгіт (каз.: Төлеңгіт, *Töleñgit*, تٶلەڭگئتТөлеңгіт, *Töleñgit*, تٶلەڭگئت) — служлівы род у казахскім грамадстве, які традыцыйна знаходзіўся на службе ў ханаў і султанаў. Паходзяць са старажытнага племяннога аб’яднання целе, па кітайску гаогюй — цялежнікі з высокімі коламі. З падзеннем Залатой арды частка туленгутаў аб’ядноўваюцца ў Таленгуцкае ханства. Сям’я ў жузах ------------- У жузах вызначаецца дакладнае прызначэнне кожнага сына ў сям’і. Па звычаях і традыцыях казахаў выхаваннем кожнага сына займаліся розныя людзі. * Старэйшы сын адпраўляўся на выхаванне да бабулі і дзядулю. * Малодшы сын заставаўся ў бацькоў і пасля абавязваўся дапамагаць усёй сям’і. * Сярэдні сын станавіўся ваяром. Ён навучаўся фехтаванню, стральбе з лука і інш. Веды свайго радаводу — абавязак кожнага члена жуза. Любы сваяк, які прыйшоў па дапамогу (хай нават самы далёкі), абавязкова атрымае яе. Веды свайго радаводу — абавязак кожнага члена жуза. Любы сваяк, які прыйшоў па дапамогу (хай нават самы далёкі), абавязкова атрымае яе. Узнікненне ---------- Жуз — племянныя саюзы казахскіх родаў. Аб часе ўзнікнення жузаў, прычынах іх з’яўлення, аб унутранай структуры агульнага меркавання ў навукоўцаў няма. Ч. Валіханаў лічыў, што калі Залатая Арда пачала распадацца, то для таго, каб пакінуць за сабой тэрыторыі сваіх качэўяў, казахі стварылі такія вялікія племянныя саюзы. Па меркаванні Н. А. Арыстава, аб’яднанне ў жузы адбылося падчас набегаў джунгар . В. У. Бартольд звязвае ўзнікненне жузаў з геаграфічнымі фактарамі. Выгаднае прыродна-геаграфічнае становішча дазволіла казахам аддаленых рэгіёнаў захаваць культурна-гаспадарчыя асаблівасці. М. П. Вяткін згаджаецца з довадамі Бартольда і дадае да прыродна-геаграфічных фактараў палітычныя падзеі. Ён лічыць, што адасобленыя орды ў XVI стагоддзі сфарміраваліся як палітычныя саюзы. Мовазнавец С. Аманжолаў лічыць, што казахі падзяліліся на жузы яшчэ ў X — XII стагоддзях, да аб’яднання Чынгісханам цюркаў і манголаў у адну цюрка-мангольскую імперыю. Усходазнаўца Т. І. Султанаў кажа аб беднасці дакладных фактаў аб паходжанні жузаў і мяркуе, што ў другой палове XVI стагоддзі сістэма улусаў трансфармавалася ў жузы. Не цалкам раскрыта і само паняцце — *жуз*. Некаторыя навукоўцы звязваюць яго з арабскім словам *джуз* — «асноўная частка чагосьці, адгалінаванне». Ва ўсходніх дакументах першыя звесткі аб жузах пачынаюць з’яўляцца ў сярэдзіне XVII стагоддзі. У працах Махмуда бен Валі, напісаных у 1634 — 1641 гадах, апісваецца, што пасля смерці хана Шайбані яго сын Бахадур «пачынае кіраваць гэтай краінай і ўлусамі… для зімовак і сваіх джайлаў ён абраў Белую Арду, якая яшчэ вядомая як Йуз Орда». Гэтае слова «юз» некаторыя навукоўцы параўноўваюць з казахскім «жузам». Гэта значыць, нават арабскі летапіс пацвярджае, што Йуз Орда — Арда Жуз — гэта і ёсць Орта Жуз, а значыць Цэнтральна-Галоўнакамандуючы Жуз. Гістарычная асаблівасць жузаў ----------------------------- Родаплемянная структура казахаў складаецца з трох жузаў: Старэйшы жуз (каз. *Ұлы Жүз*), Сярэдні жуз (каз. *Арта жүз*) і Малодшы жуз (каз. *Кішы жүз*). Жузы з’яўляліся спецыфічнай формай сацыяльна-палітычнай арганізацыі казахскай народнасці. Аб часе ўзнікнення жузаў, прычынах іх з’яўлення, аб унутранай структуры агульнага меркавання ў навукоўцаў няма. Кожны жуз, уключаюць пэўныя адгалінаванні роды, якія, у сваю чаргу, складаюцца з драбнейшых родаў. Акрамя таго маюцца роды таксама якія ўваходзяць у казахскую структуру ў працэсе гістарычнага этнагенезу, якія знаходзяцца па-за жузавай класіфікацыі. Крыніцы ------- 1. ↑ БРЭ 2018. Памылка шаблона sfn: няма якара: CITEREFБРЭ2018 (даведка) Літаратура ---------- * А. Т. Талеўбаеў, Ж. К. Касымбаеў, М. К. Койгелдзініеў, Я. Т. Каліева, Т. Т. Далаева, пераклад з казахскай мовы С. Бакенава, Ф. Сугірбаева. — Гісторыя Казахстана. Выд-ва «Мектэп», 2006 г. — 240 з ISBN 9965-33-628-8 * Багдат Найкам. «Прымус да міру». 2017. Падуя. ISBN 979-12-200-3021-2 * Казахское ханство / Д. Ю. Арапов, А. Ш. Кадырбаев // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2018. Спасылкі -------- * Жузы Паходжанне жузаў * Рассяленне казахскіх плямёнаў да пачатку XX стагоддзі (карта ў фармаце pdf) * Генеалогія казахаў Казахская генеалогія

**touch** — каманда Unix, якая прызначана для ўсталёўкі часу апошняга змянення файла ці часу доступу. Таксама ўжываецца для стварэння пустых файлаў. Гісторыя -------- Утыліта touch з’явілася ў аперацыйнай сістэме AT&T UNIX Version 7. Версія ўтыліты touch, якая знаходзіцца ў камплекце з GNU coreutils, была распрацавана Полам Рабінам, Арнольдам Робінсам, Джымам Кінгданам, Дэвідам МакКінзі і Рэндзі Смітам. Спецыфікацыя ------------ Згодна POSIX утыліта touch змяняе час апошняга змянення файла ці час апошняга доступу да яго. Імя файла ці шлях да яго перадаецца ў якасці аргумента. Калі файл не існуе, утыліта стварае пусты файл с указаным імем і ўсталёвае час апошняй змены і апошняга доступу ў значэнне, перададзенае ў якасці аргумента. Калі аргумент часу не зададзены, ужываецца бягучы час. Сінтаксіс каманды ----------------- `**touch** [-acfhm] [-r файл] [-t [[CC]YY]MMDDhhmm.[SS]] файл `**-a**`` ````` Вызначае час апошняга доступу да файлу. Час апошняга змянення не усталёўваецца, калі відавочна не зададзены ключ -m **-c** Загадвае ўтыліце не ствараць файл, калі ён не існуе, пры гэтым ніякіх паведамленняў аб памылцы паказана не будзе. **-f** Спрабуе аднавіць інфармацыю аб часе, нават калі правы доступу файла не дазваляюць гэта рабіць. **-h** Загадвае ўтыліце не змяняць даные аб файле, калі ён зададзены сімвалічнай спасылкай. **-m** Вызначае час апошняга змянення файла. **-r** *file* Выкарыстоўваць значэнні часу з файла, зададзенага аргументам *file*. **-t** *time* Вызначае час апошняга змянення і доступу ў адпаведнасці з указаным фарматам *time*. ``` Фармат даты, указанай у ключы -t задаецца ў адпаведнасці з шаблонам `[[СС]YY]MMDDhhmm[.SS]`: ``` **СС** — першыя дзве лічбы года. **YY** — апошнія дзве лічбы года. Калі параметр CC не зададзены і значэнне YY знаходзіцца ў межах 69 і 99, то СС вызначаецца роўным 19, у адваротным выпадку ужываецца 20. **MM** — двухзначны нумар месяца. **DD** — двухзначны нумар дня. **hh** — значэнне гадзін даты. **mm** — значэнне хвілін даты. **SS** — значэнне секунд даты. ``` У розных UNIX-падобных сістэмах сінтаксіс каманды можа адрознівацца. Напрыклад, GNU touch змяшчае опцыю -d, якая дазваляе усталёўваць дату ў фарматах, якія адрозніваюцца ад згаданага вышэй. Прыклады -------- Стварае файл myfile.txt і усталёўвае час апошняга змянення і доступу ў бягучы час у сістэме; калі файл існуе — аднаўляе час апошняга змянення і доступу не змяняючы пры гэтым зместу файла: ``` # touch myfile.txt ``` Усталёўвае дату апошняга змянення і доступу на 8:46:26 31 студзеня 2007 г.: ``` # touch -t 200701310846.26 index.html # touch -d '2007-01-31 8:46:26' index.html # touch -d 'Jan 31 2007 8:46:26' index.html ``` Спасылкі -------- * touch Архівавана 5 лютага 2007. — даведкавая старонка GNU coreutils * touch — даведкавая старонка аперацыйнай сістэмы OpenBSD * Афіцыйная спецыфікацыя touch * Прыклады ўжывання touch Архівавана 3 лістапада 2008. | ⛭Стандартныя праграмы UNIX (усе праграмы) | | --- | | Файлавыя сістэмы | chroot · dd · df · fdisk · fsck · mkisofs · mkswap · mount · umount · rehash | | Файлы і каталогі | cat · chattr · cd · chmod · chown · chgrp · cksum · cmp · cp · diff · du · file · fuser · ln · ls · lsof · mkdir · mv · od · pwd · rm · rmdir · split · touch | | Працэсы | at · cron · exit · kill · killall · nice · nohup · pgrep · pidof · pkill · ps · renice · sleep · time · top · wait · watch | | Карыстальнікі | env · finger · id · last · logname · mesg · passwd · su · sudo · uptime · w · wall · who · whoami · write | | Сетка | ftp · host · ifconfig · netcat · netstat · nmap · nslookup · ping · rlogin · SSH · traceroute · wget | | Тэксты | AWK · comm · cut · ed · ex · expand · unexpand · fmt · head · iconv · join · less · more · paste · pr · sed · sort · tac · tail · tr · uniq · wc · xargs | | Камандны радок | alias · basename · bash · bind · dirname · echo · expr · false · printf · test · true · unset | | Пошук | find · grep · strings · whereis · which | | Рознае | banner · bc · cal · date · help · lp · man · Xhistory · size · tee · uname · yes · reboot |``

**Аперацыя эсмінца «Бывалы» ў Гвінеі** — перахоп экіпажам савецкага эсмінца «Бывалы» катэраў са змоўшчыкамі, якія забілі сакратара Афрыканскай партыі незалежнасці Гвінеі і Каба-Вэрдэ (ПАІГК) Амілкара Кабрала. У ходзе інцыдэнту таксама вызвалены некалькіх палонных членаў выканкама і ЦК партыі. Перадгісторыя ------------- З пачатку 1960-х гадоў у Партугальскай Гвінеі разгарнулася вайна за незалежнасць. Актыўную дапамогу антыкаланіяльным сілам аказваў СССР. Паўстанцы таксама карысталіся падтрымкай суседняй Гвінеі, дзе хавалася кіраўніцтва ПАІГК. Падзеі ў Канакры ---------------- 20 студзеня 1973 г. у Канакры, сталіца Гвінеі, ля свайго дома, вяртаючыся з прыёму ў польскім пасольстве, каля 23:00 забіты кіраўнік ПАІГК Амілкар Кабрал. Напад ажыццявілі некалькі яго паплечнікаў, якім партугальцы абяцалі за ліквідацыю або паланенне лідара руху за незалежнасць буйныя сумы грошай. Непасрэдным кіраўніком акцыі быў Інасенсіу Кані. Забіўшы лідара ПАІГК і захапіўшы яго жонку, змоўшчыкі ўварваліся ў дом Арыстыдыша Перэйры, збілі яго і, звязаўшы рукі і ногі жорсткім дротам, кінулі ў кузаў машыны. Затым рушылі ўслед налёты на дамы Вашку Кабрала, Жазэ Араужу і іншых кіраўнікоў партыі. Палонныя былі вывезены ў порт і кінуты ў трумы трох савецкіх катэраў, пастаўленых для ПАІГК. Каманды баявых судоў цалкам падтрымлівалі змоўшчыкаў. Гвінейскія ўлады, даведаўшыся пра забойства Кабрала і захоп іншых кіраўнікоў партыі, дзейнічалі аператыўна. У горадзе абвешчана ваеннае становішча, на вуліцы выведзены ўзмоцненыя ваенныя патрулі. Некаторых змоўшчыкаў злавілі, але тыя, хто паспеў дабрацца да порта, схаваліся на баявых катэрах. Тым часам Кані загадаў экіпажам выйсці ў мора і ўзяць курс на Бісау, каб здаць захопленых палітыкаў партугальскім уладам. Па радыё ўмоўным сігналам ён апавясціў камандаванне каланіяльных войск. Губернатар Антоніу дэ Спінола тут жа выслаў яму насустрач для падтрымкі партугальскі флот. Прэзідэнт Гвінеі Ахмед Секу Турэ неадкладна звярнуўся з просьбай аб садзейнічанні да савецкага пасла Анатоля Ратанава. Дыпламат накіраваў у бухту Канакры на эсмінец «Бывалы», якім камандаваў капітан 2 рангу Юрый Ільіных, сваіх прадстаўнікоў. Правядзенне аперацыі -------------------- У ноч з 20 на 21 студзеня 1973 года на «Бывалы» прыбыў камандуючы гвінейскай арміі Тумані Сангарэ ў суправаджэнні генерала Чычэрына і капітана 1 рангу Жучкова. Яны паведамілі камандзіру карабля аб падзеях у горадзе. Ад імя прэзідэнта Гвінеі і савецкага пасла афіцэры прасілі Ільіных выйсці ў мора, затрымаць нападнікаў, а пры спробе супраціву — знішчыць. Камандзір апынуўся ў досыць цяжкім становішчы, бо ён не меў права адпраўляцца на якія-небудзь заданні без дазволу свайго камандавання ў Маскве, а тым больш ужываць зброю. Аднак сітуацыя патрабавала рашучых дзеянняў у абыход рэгламенту. У рэшце рэшт Ільіных прыняў рашэнне выйсці ў мора. На «Бывалым» абвешчана баявая трывога. Камандзір сабраў афіцэраў, патлумачыў ім сутнасць задання і загадаў рыхтаваць карабель да выхаду. У распараджэнні ў экіпажа было мала часу, бо трэба было затрымаць катэры да таго, як яны ўвойдуць у тэрытарыяльныя воды Партугаліі. На борт эсмінца прыняты ўзвод УС Гвінеі. У 0:50 судна адправілася на перахоп. У гэты час Ільіных склаў данясенне ў Галоўны штаб ВМФ, у якім паведаміў аб забойстве Кабрала і далажыў пра свой намер ажыццявіць злоў змоўшчыкаў. Ад кіраўніцтва была атрымана тэлеграма аб тым, што зброю ўжываць толькі па ўзгадненні з камандаваннем. Неўзабаве сувязь з цэнтрам абарвалася. На хуткасці 18 вузлоў судна ішло ўздоўж нізінных берагоў Гвінеі. У 3:00 начальнік радыётэхнічнай службы капітан-лейтэнант Малешын далажыў, што на дыстанцыі 220 кб выяўлены дзве нерухомыя мэты. Каля пяці раніцы, калі пачало днець, карабель выйшаў з аб’ектамі на візуальны кантакт. Высветлілася, што гэта былі тыя самыя катэры. Ільіных загадаў падысці ўшчыльную да аднаго з іх, закінуць швартовы і прыцягнуць да борта. Другі катэр, пад пагрозай прымянення зброі, сам падышоў да эсмінца. На катэры тут жа высадзіліся гвінейскія салдаты, раззброілі каманды і прымусілі іх перайсці на «Бывалы». Усё гэта было зроблена за 30—40 хвілін без адзінага стрэлу. Затым на кожны катэр былі пасаджаны афіцэр, матрос-рулявы з экіпажа эсмінца і гвінейскі салдат. Яны былі ўзяты на буксір, і карабель накіраваўся ў Канакры. У 15:00 «Бывалы» вярнуўся ў порт і перадаў катэры і іх каманды ўладам. У гэты ж час гвінейскімі маракамі быў знойдзены трэці катэр, які страціўся ў цемры і вылез на водмель у берагавой чароце. На судне выяўлены жонка Кабрала і некаторыя з захопленых членаў ЦК ПАІГК, у тым ліку намеснік генеральнага сакратара Перэйра. Вынікі і наступствы ------------------- У гэты ж дзень у 17:00 на сувязь выйшаў начальнік Галоўнага штаба ВМФ, які запатрабаваў далажыць аб дзеяннях эсмінца. Першапачаткова Ільіных спрабавалі зняць з пасады за самавольства, але ў камандзіра карабля знайшліся заступнікі як у савецкім, так і ў гвінейскім кіраўніцтвах. У гэты ж дзень камандуючы Паўночным флотам даслаў тэлеграму, у якой яму была аб’яўлена падзяка *«за смелыя і рашучыя дзеянні на баявой службе»*, паколькі ў выніку выратаваны асноўныя кіраўнікі ПАІГК. У сваю чаргу гвінейскія ўлады ініцыявалі разбіральніцтва падзей у Канакры, падчас якога каля 100 чалавек расстраляна, у тым ліку большасць арганізатараў акцыі. Захопленыя катэры ўключылі ўключыла ў склад ВМС. Заўвагі ------- 1. ↑ Павлов А. С. Эскадренные миноносцы проекта 56. — Якутск, 1999. — С. 31. Спасылкі -------- * Африканские эпизоды советского флота – Гвинея-Бисау. * Забытые войны эпохи развитого социализма. Помощь Гвинее * Они спасли президента

Асноўны артыкул: **Лівійскі крызіс** Даваенны шаўрон ВПС Лівіі. З самага пачатку ваенных дзеянняў у Лівіі немалаважную ролю адыгрывала авіяцыя. У ходзе першай грамадзянскай вайны (2011) ВПС краіны распаліся на праўрадавы і апазіцыйны блокі. Пасля ваеннай інтэрвенцыі краін НАТА авіяцыя ўладаў фактычна была знішчана. Падчас другой грамадзянскай вайны (2014—2020) лівійскія ВПС зноў апынуліся расколатымі паміж двума лагерамі. Паводле некаторай інфармацыі, сярод пілотаў сустракаліся замежныя найміты і ваенныя спецыялісты. Напярэдадні ----------- Перад пачаткам вайны ваенна-паветраныя сілы краіны налічвалі ад 18 000 да 22 000 чалавек асабістага складу і 374 адзінкі лятальных апаратаў. Авіяцыя ў цэлым знаходзіліся ў вельмі дрэнным стане, многія самалёты і верталёты былі няспраўны. Даныя аб тэхніцы і ўзбраенні ВПС Лівіі на 2009 год паводле часопіса Aviation Week & Space Technology. | Мадэль | Вытворчасць | Прызначэнне | Заўвагі | | --- | --- | --- | --- | | Баявыя самалёты | | Mirage 2000 | Сцяг Францыі Францыя | знішчальнік | невядома | | Mirage F1 | Сцяг Францыі Францыя | знішчальнік | 2 адзінкі | | Mirage 5 | Сцяг Францыі Францыя | знішчальнік | Невядома. Знятыя з узбраення ў 2003 годзе. | | МіГ-21 | Сцяг СССР СССР | знішчальнік | 12 адзінак | | МіГ-23 | Сцяг СССР СССР | знішчальнікзнішчальнік-бамбардзіроўшчыквучэбна-баявы | 75 знішчальнікаў МіГ-23МС, 40 знішчальнікаў-бамбардзіроўшчыкаў МіГ-23БН і 15 вучэбна-баявых МіГ-23УБ | | МіГ-25 | Сцяг СССР СССР | перахопнік / разведчык | Невядома. Да пачатку вайны самалёты гэтага тыпу былі знятыя з узбраення. | | Ту-22 | Сцяг СССР СССР | далёкі бамбардзіроўшчык | Да пачатку вайны на захоўванні заставалася 6 Ту-22Б і 1 Ту-22у. | | Су-22 | Сцяг СССР СССР | знішчальнік-бамбардзіроўшчык | 2 адзінкі | | Су-24МК | Сцяг СССР СССР | франтавы бамбардзіроўшчык | 2 адзінкі | | Транспартныя самалёты | | Ан-26 | Сцяг СССР СССР | транспартны самалёт | 10 адзінак | | Ан-32 | Сцяг СССР СССР | транспартны самалёт | 8 адзінак | | Ан-72 | Сцяг СССР СССР | транспартны самалёт | 4 адзінкі +1 на захоўванні | | Іл-76 | Сцяг СССР СССР | транспартны самалёт | 4 адзінкі | | Іл-78 | Сцяг СССР СССР | запраўшчык | 1 адзінка | | Lockheed C-130H | Сцяг ЗША ЗША | транспартны самалёт | Да пачатку грамадзянскай вайны ў 2011 годзе ў добрым стане знаходзілася 4 адзінкі. | | Raytheon 200C | Сцяг ЗША ЗША | самалёт агульнага прызначэння | 1 адзінка | | Let L-410 Turbolet |  Чэхаславакія | самалёт агульнага прызначэння | 2 адзінкі | | Навучальныя самалёты | | Aero Vodochody L-39Z0 |  Чэхаславакія | навучальна-баявы самалёт | 20 адзінак | | SIAI-Marchetti SF.260 | Сцяг Італіі Італія | навучальна-баявы самалёт | 12 адзінак | | Г-2 Галеб | Сцяг Югаславіі Югаславія | навучальна-баявы | 10 адзінак | | Верталёты | | Aérospatiale SA.316B | Сцяг Францыі Францыя | шматмэтавы верталёт | 5 адзінак | | SA.321 Super-Frelon | Сцяг Францыі Францыя | шматмэтавы верталёт | невядома | | Мі-8 | Сцяг СССР СССР | шматмэтавы верталёт | невядома | | Мі-14 | Сцяг СССР СССР | верталёт-амфібія | невядома | | Мі-24 | Сцяг СССР СССР | транспартна-баявы верталёт | 21 адзінка | | Мі-2 |  Польшча | навучальны верталёт | невядома | | Boeing CH-47 Chinook | Сцяг ЗША ЗША | цяжкі верталёт | невядома | Першая вайна ------------ Фотаздымак авіябазы Гардабія пасля налёту самалётаў НАТА. ### Кадафісты Урадавая авіяцыя была актыўна ўцягнута ў канфлікт яшчэ ў лютым 2011 года, на стадыі вулічных сутыкненняў і беспарадкаў. Самалёты і верталёты ў дадзены перыяд прыцягваліся да авіяўдараў па пратэстоўцах. Паўстанцы сцвярджалі, што ў лютым збілі знішчальнікі і ўдарныя верталёты над Брэгай і Рас-Лануфам. Яшчэ адзін верталёт прыхільнікаў урада быў збіты ў Місураце з ПЗРК, экіпаж з пяці чалавек выжыў, але трапіў у палон да баевікоў апазіцыі. 2 сакавіка ў баях за Брэгу зенітным агнём збіты Mirage F-1BD. 5 сакавіка таксама зеніткай у раёне Рас-Лануфа знішчаны Су-24МК (загінулі два пілоты), а на наступны дзень там жа — верталёт. Да 7 сакавіка пад Рас-Лануфам страчаныя яшчэ тры самалёты, падчас чаго ў палон меркавана трапілі суданскія і сірыйскія авіятары. 19 сакавіка пачалася ваенная інтэрвенцыя. Па тэрыторыі краіны былі нанесеныя ракетныя і авіяцыйныя ўдары. У ходзе аперацыі 16 адзінак авіяцыі ўладаў знішчаны альбо пашкоджаны. 23 сакавіка камандуючы ВПС Вялікабрытаніі Грэг Бэгвэл заявіў, што ВПС Лівіі як баяздольная арганізацыя больш не існуюць. Нягледзячы на гэта паведамленне, лівійская авіяцыя яшчэ працягвала выконваць баявыя задачы. 7 мая, пасля некалькіх тыдняў поўнай бяздзейнасці, самалёты кадафістаў здзейснілі паспяховы паветраны налёт на склады гаручага ў Місураце. ### Паўстанцы Пачынаючы з 21 лютага фіксаваліся выпадкі дэзертырства пілотаў лівійскіх ВПС, прычым разам з баявымі машынамі. Раней, з 17 лютага, у рукі мяцежных атрадаў пачала паступаць авіяцыя, захопленая ў кадафістаў. 23-га чысла апазіцыя ў ходзе першай бітвы за Бенгазі ўзяла пад кантроль авіябазу Бенін разам з тэхнікай. 13 сакавіка палкоўнік ВПС Алі Атыя з аэрадрома Мітыга дэзерціраваў і далучыўся да паўстанцаў ПНС. Неўзабаве чатыры лётчыкі перагналі свае Міг-21 да мяцежнікаў на аэрадром Бенгазі. Былі ўтвораны так званыя *Свабодныя ВПС Лівіі* (араб. القوات الجوية الليبية الحرة‎‎). Упершыню паўстанцкія ВПС з’явіліся ў паветры 15 сакавіка, калі МіГ-23 і верталёт атакавалі ўрадавыя судны ў раёне горада Адждабія. Па ўсёй бачнасці, менавіта гэтыя ж машыны ў той жа дзень атакавалі ўрадавыя танкі ў тым жа раёне. 17 сакавіка Свабодныя ВПС Лівіі панеслі першую страту: адзін з МіГаў разбіўся ў раёне аэрапорта Беніна. 19-га чысла страчаны МіГ-29УБ, збіты падчас атакі на пазіцыі арміі Муамара Кадафі пад Бенгазі. Лётчык, палкоўнік Махамед Мбарак эль-Акаілі, загінуў. На працягу сакавіка, да пачатку інтэрвенцыі НАТА, пілоты мяцежнікаў здзейснілі ў агульнай складанасці 38 баявых вылетаў. Дзевяць з гэтых удараў былі нанесены трыма баявымі верталётамі Мі-35 па бранятанкавых калонах Кадафі, якія наступалі на Бенгазі. 9 красавіка кадафісты збілі варожы Мі-25 пад Адждабіяй. Міжваенны перыяд ---------------- Гл. таксама: Узброеныя сутыкненні ў Лівіі (2011—2014) 20 чэрвеня 2012 года начальнік штаба ВПС Сакр Герушы  (англ.) (бел.) абвясціў аб пачатку мерапрыемстваў па аднаўленні ваеннай авіяцыі. Разглядалася прапанова аб закупцы Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon, F1-Mirage, C-130H Hercules і CH-47 Chinook. Другая вайна ------------ З пачаткам новага вітка супрацьстаяння самалёты эпохі Кадафі былі падзелены паміж двума супрацьлеглымі групоўкамі — урадамі ў Трыпалі (Новы ўсеагульны Нацыянальны кангрэс, а пасля Урад нацыянальнай згоды) і Табруку (Палата прадстаўнікоў). У першыя месяцы другой грамадзянскай вайны бакі здзейснілі абмежаваную колькасць паветраных аперацый. 9 жніўня 2014 года часці Лівійскай нацыянальнай арміі захапілі авіябазу Аль-Ватыя, дзе знаходзілася ад 10 да 12 Су-22, некалькі Мі-25 і Mirage F-1ED, а таксама ўсе запчасткі і ўзбраенне. Страта ваеннага аб’екта падкасіла ВПС трыпалітанскага ўрада. Акрамя таго, база Аль-Ватыя была адносна ацалелай, бо пазбегла поўнага разбурэння падчас інтэрвенцыі ў 2011 годзе, таму што тут захоўваліся выключна спісаныя самалёты, якія не лічыліся пагрозай для замежнай кааліцыі. Да лета 2016 года ў ВПС прыхільнікаў Трыпалі пачаліся сур’ёзныя праблемы з-за недахопу паліва, запчастак і фінансавання. З 2016 года бакі пачалі актыўна пашыраць свой авіяпарк з дапамогай замежных паставак. Новая хваля актыўнасці авіяцыі адбылася ў сувязі з пачаткам наступлення на Трыпалі 2019—2020 гадоў. У ходзе кампаніі па ўсёй Заходняй Лівіі наносіліся масіраваныя бамбардзіроўкі. Падчас канфлікту лівійскія самалёты таксама бамбілі пазіцыі баевікоў ІДІЛ, у прыватнасці, у аперацыях па вызваленню гарадоў Сірт (2016) і Дэрна (2018), пры гэтым нясучы значныя страты. Замежны ўдзел ------------- У лютым 2011 года крыніцы, афіляваныя з мяцежнікамі і сірыйскай апазіцыяй, сцвярджалі, што ў падаўленні беспарадкаў нібыта ўдзельнічалі пілоты з Сірыі, у той час як лівійскія лётчыкі неаднаразова адмаўляліся падпарадкоўвацца загадам бамбіць пратэстоўцаў, наўмысна скідаючы бомбы ў бязлюдных раёнах. Амерыканскае разведвальна-аналітычнае агенцтва Stratfor са спасылкай на ўласныя крыніцы распаўсюдзіла інфармацыю аб тым, што ў расправах над апазіцыяй бралі ўдзел лётчыкі з Усходняй Еўропы — прынамсі, Беларусі, Украіны, Сербіі і Румыніі. Бакі актыўна прыцягвалі замежных пілотаў і падчас другой вайны. Іх удзел у канфлікце быў абумоўлены недахопам кадраў. Лётчыкі, якія змагаліся за Трыпалі, былі як правіла партугальцамі, амерыканцамі, эквадорцамі, туркамі, украінцамі, у той час у самалётах Табрука сядзелі расіяне, егіпцяне і эміратцы. Для работы па аднаўленні двух самалётаў МіГ-25 і аднаго МіГ-25УБ прыхільнікаў Трыпалі прыцягваліся спецыялісты з Украіны. На працягу 2017—2018 гадоў замежнікі адрамантавалі яшчэ шэраг машын. З дапамогай украінцаў таксама ўдалося вярнуць у строй некалькі асноўных транспартных самалётаў, якія знаходзіліся на захоўванні больш за дзесяць гадоў — адзін CH-130H. Hercules, адзін Ан-32П і адзін Іл-78, усе з якіх кіраваліся суданскімі наймітамі. Тым часам авіяцыя Лівійскай нацыянальнай арміі праводзіла аднаўленне і мадэрнізацыю за кошт Егіпта і ААЭ. Галерэя ------- Даваенныя фотаздымкі баявых машын ВПС Лівійскай Джамахірыі, якія ўжываліся ў ходзе ваенных канфліктаў з лютага 2011 года. * Мі-8Мі-8 * Мі-24Мі-24 * L-39L-39 * МіГ-23МіГ-23 * МіГ-25МіГ-25 * Су-22Су-22 * Mirage F1Mirage F1 Гл. таксама ----------- * Авіяцыя Кот-д’Івуара падчас грамадзянскай вайны Заўвагі ------- 1. 1 2 3 The hero airmen of Benghazi **(нявызн.)**. *The National*. 2. ↑ *Aviation Week & Space Technology*, 2009 World Military Aircraft Inventory, Libya(недаступная спасылка) 3. ↑ Реестр самолётов типа Антонов Ан-72/74 **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 10 лютага 2015. Праверана 14 ліпеня 2023. 4. ↑ SIPRI Trade Register **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 29 снежня 2017. Праверана 14 ліпеня 2013. 5. ↑ Report: Libya air force bombs protesters heading for army base **(нявызн.)**. *Haaretz Daily Newspaper* (21 лютага 2011). Архівавана з першакрыніцы 22 February 2011. 6. ↑ Report: Libyan protesters fired on - Africa **(нявызн.)**. *Al Jazeera English* (21 лютага 2011). Архівавана з першакрыніцы 23 February 2011. 7. ↑ Potter, Mitch. The Star in Libya: Rebels quash Gadhafi raid **(нявызн.)**, *The Toronto Star* (2 March 2011). Праверана 3 September 2017. 8. 1 2 3 4 5 The Boresight: Libyan Conflict: Fixed-wing Combat Aircraft make an Appearance **(нявызн.)**. Theboresight.blogspot.com. Архівавана з першакрыніцы 8 July 2011. Праверана 13 снежня 2013. 9. ↑ The Star in Libya: Rebels quash Gadhafi raid - The Star **(нявызн.)** (2 March 2011). Праверана 10 April 2019. 10. ↑ Fierce battles erupt across Libya **(нявызн.)**. *ABC News* (6 сакавіка 2011). Праверана 10 April 2019. 11. ↑ Gaddafi fighter bomber is shot down **(нявызн.)**, *BBC News*. Праверана 10 April 2019. 12. ↑ NATO — NATO and Libya: Operational Media Update, 25-Oct.-2011 **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 27 жніўня 2011. Праверана 14 жніўня 2012. 13. ↑ NATO: Gadhafi forces caught mining Misrata port — USATODAY.com **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2019. Праверана 29 верасня 2017. 14. ↑ Libya air force 'unable to fight'(англ.)  **(нявызн.)**?, *BBC News* (23 сакавіка 2011). Праверана 30 чэрвеня 2018. 15. ↑ The Boresight: A Spade is a Spade for Odyssey Dawn **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 30 August 2011. Праверана 12 May 2011. 16. ↑ "Libia: Mi-25 destruido en Bengasi", Blogger (JPEG) (in Spanish) 17. ↑ The Boresight, Blogger, March 2011 18. ↑ Libyan website reports rebels sink Gaddafi ships **(нявызн.)**, *Reuters* (15 March 2011). Праверана 9 April 2011. 19. ↑ (недаступная спасылка) 20. ↑ BAZ, PATRICK BAZ and PATRICK. - The Washington Post **(нявызн.)**. Праверана 1 October 2018. 21. ↑ The hero airmen of Benghazi **(нявызн.)**. *Thenational.se*. 22. ↑ Libya Live Blog - April 9 **(нявызн.)**. *Al Jazeera* (12 красавіка 2011). 23. ↑ Libya: rebel defences 'failing' as Gaddafi forces move towards Benghazi **(нявызн.)**, *The Guardian* (10 April 2011). 24. ↑ "Business as usual" for British embassy following rocket attack on ambassador **(нявызн.)**, *Libya Herald* (23 June 2012). 25. ↑ Libyan air force set for major upgrade **(нявызн.)**, *Libya Herald* (20 June 2012). 26. ↑ *Martin, Guy*. UN report accuses foreign governments of arming both sides in Libyan civil war - defenceWeb **(нявызн.)**. *defenceweb.co.za* (12 сакавіка 2015). Архівавана з першакрыніцы 27 July 2015. Праверана 6 November 2015. 27. ↑ AeroHisto - Aviation History **(нявызн.)**. *aerohisto.blogspot.com*. Праверана 10 April 2019. 28. ↑ *Delalande, Arnaud*. AeroHisto - Aviation History: Libyan National Army Air Force added a second 'Fitter' in its fleet **(нявызн.)**. *aerohisto.blogspot.com* (28 лістапада 2016). Праверана 10 April 2019. 29. 1 2 *Delalande, Arnaud*. AeroHisto - Aviation History: Libyan Mirage F1ED crashed near Sirte **(нявызн.)**. *aerohisto.blogspot.com* (3 чэрвеня 2016). Праверана 10 April 2019. 30. ↑ *Delalande, Arnaud*. AeroHisto - Aviation History: New Mirage F1 and Su-22 in Libyan Air Force's fleet **(нявызн.)**. *aerohisto.blogspot.com* (3 снежня 2015). Праверана 10 April 2019. 31. 1 2 You're a Libyan Military Pilot Trainee — Now Who Do You Fight For? **(нявызн.)** (19 верасня 2016). 32. ↑ Libya crisis: Fighting flares on outskirts of Tripoli. BBC. Published 6 April 2019. 33. ↑ Heavy fighting in southern Tripoli as Libyan Air Force destroys Sukhoi aircraft for Haftar's forces **(нявызн.)** (19 чэрвеня 2019). 34. ↑ Libyan Air Force destroys ammo, weapons and vehicles for Haftar's forces near Gharyan | The Libya Observer **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 сакавіка 2023. Праверана 14 ліпеня 2023. 35. ↑ Libyan Jets Strike Sirte while UN Unity Efforts Remain Stalled Архівавана 19 красавіка 2016 года.. Tunisia Live. Published 8 March 2016. Retrieved 6 April 2015. 36. 1 2 3 Libya's Peculiar, Aerial-Refueling MiG-23s **(нявызн.)**. *Medium* (6 ліпеня 2016). 37. ↑ Accident Mikoyan-Gurevich MiG-23ML 6472, 04 Jan 2016 **(нявызн.)**. 38. 1 2 *Delalande, Arnaud*. AeroHisto - Aviation History: MiG-23ML from Libyan Air Force shot down over Derna ? **(нявызн.)**. *aerohisto.blogspot.com* (8 лютага 2016). Праверана 10 April 2019. 39. ↑ Libyan Air Force Архівавана 14 сакавіка 2007 года.. Global Security. 40. ↑ Syrian pilots said to be flying Libyan fighter jets **(нявызн.)**, *World Tribune* (10 March 2011). Праверана 11 March 2011. 41. ↑ СМИ: в расправе над ливийскими повстанцами, возможно, участвуют наемники из Белоруссии **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 2 лістапада 2020. Праверана 2 сакавіка 2023. 42. ↑ Белорусская джамахирия: Полковник Каддафи ищет прибежища в Минске Архівавана 6 студзеня 2023. // The New Times : журнал. — № 08 (193). — 7 марта 2011. 43. ↑ Great, Now There Are Two Competing Libyan Air Forces **(нявызн.)**. *warisboring.com* (4 жніўня 2016). Праверана 10 April 2019. 44. ↑ The Libyan National Army Is Running Out of Air Power **(нявызн.)**. *warisboring.com* (17 красавіка 2017). Праверана 10 April 2019. 45. ↑ Portuguese pilot 'captured in Libya after Haftar's forces shoot down plane' **(нявызн.)**, *The Independent* (7 May 2019). Праверана 25 May 2019. 46. 1 2 Will Libyan army restore the mighty Mig 25? **(нявызн.)**. *menadefense.net* (6 чэрвеня 2017). 47. ↑ MiG-25 crashes in Libya - IHS Jane's 360 **(нявызн.)** (8 мая 2015). 48. ↑ Libyan MiG-25 destroyed in crash **(нявызн.)**. *defenceWeb* (8 мая 2015). 49. ↑ Accident Mikoyan-Gurevich MiG-23ML 6472, 04 Jan 2016 **(нявызн.)**. Спасылкі -------- * "Революционные" ВВС Ливии * Долгая война соколов Каддафи * Aero L-39 в Ливии Часть 4 — кровавый «Рассвет Ливии»

**Ірына Зянонаўна Вештард** (нар. 17 сакавіка 1953, Багушы, Смаргонскі раён, Гродзенская вобласць) — беларускі палітык. Былая старшыня Беларуская сацыял-дэмакратычнай партыі (Грамада). Біяграфія --------- Скончыла Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. Хімік, аператар ЭВМ. Працавала настаўніцай Каменскай сярэдняй школы Лагойскага раёна і СШ № 3 горада Смаргоні, пазней была інспектарам школ г. Смаргоні. Партыйная дзейнасць ------------------- З’езд БСДП 13 сакавіка 2016 года. З лева на права: Мечыслаў Грыб; Ірына Вештард; Алег Трусаў; Ігар Маслоўскі. У БСДП уступіла ў 1991 годзе. Выбіралася скарбнікам Гродзенскай абласной партыйнай арганізацыі. Неаднаразова выбіралася сябрам Цэнтральнага Камітэта партыі. З 2009 года старшыня Гродзенскай абласной партыйнай арганізацыі і сябар Прэзідыума БСДП. З 10 кастрычніка 2010 года намесніца старшыні, з 5 чэрвеня 2011 года па 11 сакавіка 2018 года — старшыня БСДП. У 1992—2007 гадах была дэпутатам Смаргонскага раённага Савета дэпутатаў. Узнагароды ---------- Узнагароджана Граматай Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь за дасягнутыя поспехі ў адукацыі і выхаванні падрастаючага пакалення. Зноскі ------ 1. ↑ Ірына Вештард(недаступная спасылка) Спасылкі -------- * Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада). | Старшыні БСДП | | --- | | Міхаіл Ткачоў (1991—1992) · Алег Трусаў (1992—1995) · Мікалай Статкевіч (1995—2005) · Анатоль Ляўковіч (2005—2006) · Аляксандр Казулін (2006—2008) · Анатол Ляўковіч (2008—2010) · Анатоль Сідарэвіч (2010—2011) · Ірына Вештард (2011—2018) · Ігар Барысаў (з 2018) |

**Я́ані Пе́ўху** (нар. 17 жніўня 1978 года) — фінскі музыкант, прадзюсар і аўтар песень. Ён з’яўляецца заснавальнікам і вакалістам фінскай групы Iconcrash і зараз працуе над сваім дэбютным сольным альбомам. У цяперашні час ён пражывае ў Хельсінкі, Фінляндыя. Біяграфія --------- Пеўху нарадзіўся ў Anjalankoski, Фінляндыя, ў сям’і джазавага музыканта, Kari Peuhu. Яго маці, Heli Ahoniitty, — фатограф. У 7 гадоў Яані пачаў займацца музыкай. Спачатку ён іграў на фартэпіяна, годам пазней ён навучыўся іграць на барабанах. У 13 гадоў ён заснаваў сваю першую групу Chaoslord. Праз год, калі яму было 14, ён сыграў першы канцэрт у Ruovesi. Пеўху быў барабаншчыкам ў некалькіх групах, уключаючы *Scarlet Youth*, *Varjo, Deadbabes*, *Myyt, Mary-Ann*, *Billy-Goats*, *Jalankulkuämpäri*, *Kinetic* і *Vuk*. Яані пачаў сваю сольную кар’еру ў 2004 годзе, калі стварыў сваю першую запіс як спявак/аўтар песень пад назвай Iconcrash. Яані таксама працаваў у студыі ў якасці прадзюсара або запрошанага музыканта з такімі артыстамі як *Before the Dawn* (група), *Swallow The Sun*, *To/Die/For*, *Thunderstone*, *Wiidakko* і *Anna Eriksson*. З першага рэлізу Iconcrash «*Nude*» (2005) Пеўху гастраляваў са сваёй групай у Вялікабрытаніі, Фінляндыі, Расіі, Германіі, Італіі, краінах Балтыі і ЗША. У верасні 2012 года Яані Пеўху абвясціў аб пачатку сваёй сольнай кар’еры і цяпер працуе над сваім дэбютным сольным альбомам у Лондане і Хельсінкі. Узнагароды ---------- У 2012 годзе Iconcrash з песняй «*We Are The Night*» прайшлі ў фінал конкурсу UMK (Eurovision Song Contest), а ў 2009 Яані Пеўху стаў сааўтарам песні «*10.000 Light Years*» для групы Kwan разам з Паўлі Рантасалмі (The Rasmus), якая прайшла ў фінал Еўрабачання ў Фінляндыі. Дыскаграфія ----------- Mary-Ann * 1998 MCD: Deeper Sin Billy-Goats * 1999 MCD: All These Fears Jalankulkuämpäri * 2002 CDS: TIP * 2003 CDS: 9E * 2007 Album: Koska Olen Hyvä Rouva Deadbabes * 2003 MCD: The Drug Iconcrash * 2003 Promo: Happy? * 2004 Split-EP: Viola loves Iconcrash * 2005 Album: Nude * 2008 Soundtrack: Clive Barker’s Midnight Meat Train * 2008 Mama Trash 2 Compilation * 2008 Soundtrack: Blackout * 2009 Single: Strange, Strange Dark Star * 2009 Single: Everlasting * 2010 Single: Sleeper * 2010 Album: Enochian Devices * 2011 Single: Delete * 2011 Single: Stockholm * 2011 Album: Inkeroinen * 2012 Single: We Are The Night * 2012 Album: Inkeroinen (Special edition including: We Are The Night) Viola * 2004 Split-EP: Viola loves Iconcrash * 2005 Album: Melancholydisco Ratas * 2001 MCD: Kuumaa Laavaa * 2002 MCD: Ilmaa Luomakunta * 2002 Album: Alta Before the Dawn * 2000 Promo: To Desire * 2001 MCD: Gehenna * 2002 MCD: My Darkness * 2003 Album: My Darkness * 2004 Album: 4:14 am * 2005 DVD: The First Chapter Varjo * 2000 CDS: Korvaamaton * 2000 CDS: Maailmanpyörä * 2000 Album: Kuka Korvaa Poistetun Sydämen * 2001 Download Single: Tänä Kesänä * 2003 Album: Paratiisissa * 2009 Album: Ensinäytös 1997 Thunderstone * 2009 Album: Dirt Metal Swallow the Sun * 2006 Album: Hope * 2006 CDS: Don’t Fall Asleep Anna Eriksson * 2007 Album: Ihode * 2008 Album: Annan Vuodet Scarlet Youth * 2009 MCD: Breaking The Patterns * 2010 Album: Goodbye Doesn’t Mean I’m Gone Kwan * 2009 CDS: 10 000 Light Years Black Sun Aeon * 2009 MCD: Dirty Black Summer EP * 2009 Album: Darkness Walks Beside Me * 2010 Album: Routa * 2011 Album: Blacklight Deliverance Rain Diary * 2010 Single: Lost Grendel * 2011 Album: Corrupt To The Core Wiidakko * 2011 Single: Seis seis seis * 2011 Single: Odessa * 2011 Album: Wiidakko (Release date: 30.11.2011) Hevisaurus * 2011 Album: Räyhällistä Joulua To/Die/For * 2011 Album: Samsara (Release date: 14.12.2011) Зноскі ------ 1. ↑ Праверана 13 жніўня 2020. Спасылкі -------- У Вікіцытатніку ёсць старонка па тэме **Jaani Peuhu** * Iconcrash On MySpace * Iconcrash: Enochian Devices Blog | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | Myspace | | Фота, відэа і аўдыё | Яндэкс Музыка | | Тэматычныя сайты | Discogs · Encyclopaedia Metallum · MusicBrainz | | Нарматыўны кантроль | GND: 1070477915 · ISNI: 0000 0001 2975 2933 · VIAF: 315940339 |

**Язэп Піліпавіч Нялепка** (псеўданім: **Іван Піліпаў**; каля 1879, Касцянёўцы ці станцыя Парэчча Гродзенскага павета — пасля 1922) — беларускі пісьменнік, паэт, публіцыст. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў вёсцы Касцянёўцах ці на станцыі Парэчча (Гродзенскі раён). Сын дворнага служачага. Сістэматычнай адукацыі не меў. Працаваў тэлеграфістам на станцыі Парэчча, а з 1910 у Вільні. Друкаваўся ў «Нашай ніве» з 1909. Ваяваў на франтах першай сусветнай вайны. У 1914 лячыўся ў пецярбургскай бальніцы. У 1917 дэлегат першага Усебеларускага з'езда. У 1919 карэктар Беларускага выдавецкага таварыства ў Вільні. Служыў у беларускім міністэрстве, звольнены ў студзені 1921. Карэктар у газеце «Еднасць», пакінуў пасаду ў кастрычніку 1921. Магчыма, не падзяляў іх поглядаў. Пісаў вершы, гутаркі, алегарычныя апавяданні-казкі, допісы, артыкулы, таэтральныя рэцэнзіі. Пераклаў з рускай мовы апавяданне М.Палагіна. У 1922 напісаў некралог Ядвігіну Ш. Друкаваўся ў газетах і часопісах (Наша ніва, Вольная Беларусь, Беларуская думка, Рунь, Раніца, Еднасць, Родная страха), календарах. Пасля 1920 падпісваў творы імем Язэп Піліпаў. Літаратура ---------- * Беларускія пісьменнікі: слоўнік. Том 5. 1995. Ст. 23-24. * I. Нелепко. Разгон Усебеларускаго зьезду * Максім Гарэцкі. Гісторыя беларускае літэратуры * Наша думка № 2 — 1921. * Беларускія ведамасці № 7 8 — 1921.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Плошча Свабоды. **Плошча Свабоды** (**Парадная плошча**, з 1830 г. вядомая як **Корпусная плошча**) — плошча ў заходняй частцы Полацка, горадабудаўнічы ансамбль XVII—XVIII стст. Сфарміраваўся ў XVII ст. перад касцёлам Святога Стэфана і калегіумам езуітаў. У 1776—1784 гг. забудаваная жылымі і адміністрацыйнымі будынкамі ў стылі класіцызму паводле праекту архітэктара I. Зігфрыдана. Гісторыя -------- Старажытны Полацк лічыўся адным з найбуйнейшых і найважнейшых гарадоў Беларусі, але з уключэннем горада ў 1307 годзе ў склад Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага вельмі значна змяніліся як сацыяльна-палітычны лад горада, так і яго вобраз. Менавіта ў гэты перыяд, XIV—XV стст. пад уплывам заходнееўрапейскага горадабудаўніцтва і ў сувязі з атрыманнем Магдэбургскага права галоўная плошча перамясцілася ад сцен Верхняга замка ўглыб тэрыторыі Вялікага пасада. Такім чынам, гарадская ўлада спрабавала паказаць сваю значнасць і адносную незалежнасць ад княжацкай улады, акрамя таго горад пачаў хуткімі тэмпамі расці і старая плошча ўжо не адказвала планіровачным патрабаванням, не спраўлялася з роляй цэнтра. З канца XVI да канца XVIII стагоддзя, калі горад уваходзіў у склад Рэчы Паспалітай, нароўні з перыядам кіравання Усяслава Чарадзея лічацца залатым часам для Полацка. Пра выгляд плошчы ў XVI стагоддзі вядома мала. У гістарычных крыніцах згадваецца, што ў забудову плошчы ўваходзіў адзін з найстаражытных у княстве кальвінскі збор. Вядома таксама, што на паўночным боку плошчы размяшчаўся бернардзінскі кляштар, пабудаваны яшчэ ў 1498 годзе. Хутчэй за ўсё, што прамавугольная планіроўка, якая была ўласцівая ўнутраным тэрыторыям крэпасцей Адраджэння і найбольш адпавядала горадабудаўнічым ідэям Новага часу, з'явілася ў канцы XVI — пачатку XVII стагоддзя. Нягледзячы на не цалкам выразную рэгулярнасць ліній забудовы, добра прасочваецца блізкая да сіметрычнай кампазіцыйная схема рынку. У другой палове XVII стагоддзя на месцы спаленага ў 1660 годзе збора пабудаваны драўляны езуіцкі калегіум. Верагодна, што ў гэты ж час быў збудаваны і драўляны езуіцкі касцёл, асвячоны ў гонар Дабравешчання Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Св. Стэфана, нябеснага заступніка караля-заснавальніка Стэфана Баторыя. З прыходам езуітаў пачаўся новы перыяд росквіту мастацтва, навукі і адукацыі Полацка. У той час ўжо фактычна склалася рэнесансная кампазіцыю плошчы. З усходу, поўначы і поўдні да рынку падыходзіла па тры вуліцы, што тыпова для рэнесансу і мела вызначаную сакральную задуму, а галоўная восевая магістраль візуальна завяршалася езуіцкім храмам на заходнім боку плошчы. Пасля чарговага пажару ў пачатку XVIII стагоддзя на месцы драўлянага быў узведзены мураваны касцёл, будаўніцтва якога галоўным чынам было завершана ў 1738 годзе, але працы працягваліся і пасля яго асвячэння ў 1745 годзе. У 1750 годзе на месцы знішчанага пажарам драўлянага калегіума пачалося будаўніцтва новага мураванага, які разам з касцёлам стваралі велічны архітэктурны ансамбль. Пры гэтым крайнія заходнія з трох вуліц, што падыходзілі да плошчы з поўдня і поўначы, апынуліся размешчанымі на адной лініі з галоўным фасадам храма. У сістэме вышынных збудаванняў горада стаў дамінаваць езуіцкі касцёл. У складзе Расійскай імперыі --------------------------- Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай па Заходняй Дзвіне прайшла дзяржаўная граніца. Пры гэтым асноўная паўночная частка Полацка адышла да Расійскай імперыі, а маланаселены раён Задзвіння застаўся за Рэччу Паспалітай. Калі ў XVII—XVIII стагоддзях плошча характарызавалася культавай функцыяй у спалучэнні з навучальнай, гандлёвай, адміністрацыйнай і інш. то ў канцы XVIII стагоддзя яе роля як адміністрацыйнага цэнтра ўзмацнілася, а гандлёвая функцыя была ліквідавана. Да ўтварэння ў 1776 годзе Полацкай губерні на плошчы існавалі правінцыйныя ўстановы — магістрат з гандлёвымі радамі, канцылярыя, саляная крама, пошта і інш. якія не фарміравалі цэласнай забудовы. Пасля 1776 года новыя губернскія ўстановы стварылі архітэктурны ансамбль. Новы перыяд фарміравання плошчы, характарызаваўся шырокамаштабным будаўніцтвам грамадскіх будынкаў. Забудова горада праводзілася па праекце рэгулярнай перапланіроўкі 1778 года. У пачатковай стадыі ажыццяўлення ён быў малаважна зменены праектам І. Зігфрыдана 1793 года. Плошча стала асноўным звяном трохчастковай структуры цэнтра, які ўключыў таксама дзве гандлёвыя плошчы. Сфарміравалася блізкая да сіметрычнай сістэма плошчаў, аб'яднаных трыма параднымі магістралямі. Па праекце І. Зігфрыдэна на паўночным і паўднёвым баках пабудаваны аднолькавыя групы з трох будынкаў, у 1783 годзе — палац генерал-губернатара і каменныя службы пры ім. На ўсходнім боку плошчы ўзведзены два адміністрацыйныя будынкі з аднолькавымі фасадамі. У 1774 годзе закладзены мураваны дамініканскі касцёл Божай Маці; у 1781 — кляштарын корпус, якія заняў месца згарэлага драўлянага і быў дабудаваны да 1804 года. Большасць казённых будынкаў на плошчы было створана ў адпаведнасці з тыпавымі праектамі другой паловы XVIII стагоддзя. Іх архітэктурнае аблічча было падпарадкаваны ідэі стварэння прадстаўнічага цэнтра. Забудова плошчы групай тыпавых будынкаў паскорыла працэс фарміравання новага цэнтра і забяспечыла стылістычнае адзінства ансамбля. У сярэдзіне XIX стагоддзя ансамбль быў перабудаваны. Дэкор адміністрацыйных будынкаў быў прыведзены ў адпаведнасць са стылістыкай позняга класіцызму. Высокі барочны шчыт дамініканскага касцёла заменены лаканічным франтонам. У 1812—1830 гадах у будынках калегіума знаходзілася езуіцкая акадэмія навук, комплекс якой у 1831—1833 гадах быў рэканструяваны архітэктарам А. Порта для размяшчэння кадэцкага корпуса. Касцёл быў пераназваны ў Мікалаеўскі сабор, а плошча названа Корпуснай. Наяўнасць духоўнай, а затым ваеннай навучальнай установы ўзмацняла грамадскае значэнне плошчы. У 1850 годзе на плошчы з'явіўся манумент у памяць Айчыннай вайны 1812 года, які быў пастаўлены па тым жа прынцыпе, што і касцёл, на замыканні перспектывы галоўнай магістралі. Помнік узбагаціў, дапоўніў успрыманне храма з галоўнай вуліцы. Дзякуючы размяшчэнню на плошчы помніка ўзбагацілася і сэнсавае ўтрыманне ансамбля, які атрымаў таксама і мемарыяльны характар. Пры савецкай ўладзе ------------------- Пасля 1917 года комплекс выкарыстоўваўся для розных патрэб, не якія маюць нічога агульнага з яго першапачатковай і асноўнай функцыяй, заставаўся без належнай увагі да яго матэрыяльнай структуры і разам з няправільнай эксплуатацыяй пацягнулі за сабой паступовае разбурэнне, страту архітэктурных, эстэтычных характарыстак. Уладамі было прынята рашэнне пра немэтазгоднасць і немагчымасці рэканструкцыі комплекса, які быў зняты з уліку як помнік гісторыі і культуры, і ў 1964 годзе былы касцёл Св. Стэфана і прылеглыя да яго карпусы былі знішчаны. Архітэктура ----------- Плошча мела ў плане форму, блізкую да квадрата (120 × 130 м). На заходнім яе баку знаходзіліся касцёл і калегіум езуітаў, на ўсходнім — будынкі грамадзянскай і крымінальнай палат і намесніцкага праўлення, на паўднёвым — дамы губернатара, магістрату і верхняй і ніжняй упраў, на паўночным — дамы каменданта і віцэ-губернатара, земскіх судоў і комплекс дамініканскага манастыра. Захаваліся будынкі калегіума, магістрата і дома губернатара (цяпер размешчаная медыцынская ўстанова), верхняй і ніжняй упраў (зараз жылы дом, усе па праспекце Ф. Скарыны, 4, 6, 8), дамы каменданта (цяпер адміністацыйная ўстанова) і віцэ-губернатара (цяпер медыцынская ўстанова; Замкавы завулак, 3, 5). Будынкі двухпавярховыя, мураваныя, прамавугольныя ў плане, падобныя па планіроўцы, аб'ёмна-прасторавай кампазіцыі і дэкоры. Вылучаўся аднапавярховы асіметрычнай кампазіцыі будынак магістрату з мансардай. Яго тарцовы фасад (выходзіць на вуліцу Фрунзэ) завершаны трохвугольным шчытом (зараз тут размешчаная ваенная камендатура). Будынкі злучаліся мураванымі агароджамі і ўтваралі нібыта адзіны фасад забудовы. У планіроўцы і рэгулярнай забудове плошчы выявіліся элементы класіцызму: строгая сіметрыя размяшчэння будынкаў, вылучэнне галоўнага архітэктарскага элементу, стварэння вялікай замкнутай прасторы. Размяшчэнне езуіцкага касцёла адпавядала яго дамінуючай ролі — ён размяшчаўся на падоўжнай восі ансамбля, якая служыла адначасова планіровачнай воссю горада. Арыентацыя на храм на вялікім працягу галоўнай магістралі (вул. Віцебская, затым Аляксандраўская) падкрэслівала яго значэнне ў структуры цэнтра і гарады ў цэлым. Прылеглыя да плошчы вуліцы, за выключэннем Замкавага завулка, фарміравалі сіметрычную схему; фасады аднолькавых груп з трох будынкаў на паўночнай і паўднёвай баках былі строга сіметрычныя. Будынкі, якія захаваліся і ўваходзяць у ансамбль плошчы, — помнікі рэспубліканскага значэння. Зноскі ------ 1. ↑ *Ольга Левко, Георгий Штыхов, Тамара Габрусь.* Полацк. — Litres, 2017. — ISBN 5457646033. 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Я. Д. ФИЛИППЕНКО. ИСТОРИЧЕСКИЙ И КОМПОЗИЦИОННЫЙ АНАЛИЗ ГРАДООБРАЗУЮЩЕЙ РОЛИ ЦЕНТРАЛЬНОЙ ПЛОЩАДИ ПОЛОЦКА XVI—XIX ВЕКОВ Архівавана 4 сакавіка 2016. 3. 1 2 Чантурия, Ю. В. Градостроительное искусство Беларуси второй половины XVI — первой половины XIX века / Ю. В. Чантурия. — Минск: Белорус. наука, 2005. Літаратура ---------- * Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Плошча Свабоды (Полацк) * [ Плошча Свабоды (Полацк)] на сайце Radzima.org * [ Плошча Свабоды (Полацк)] на сайце Глобус Беларусі (руск.) | ⛭Славутасці Полацка | | --- | | Раёны і кварталы | * Гарадзішча * Селішча * Верхні замак * Ніжні замак з валам Івана Грознага * Вакольны горад * Запалоцкі пасад | Герб Полацка | | Вуліцы і плошчы | * Войкава * Замкавая * пл. Свабоды * Ніжне-Пакроўская * Еўфрасінні Полацкай * Леніна * пр. Ф. Скарыны | | Грамадскія будынкі і збудаванні | * Жаночае епархіяльнае вучылішча * Павятовы і ніжні земскі суды * Дом віцэ-губернатара * Дом каменданта * Магістрата * Дом губернатара * Дом верхняй і ніжняй упраў * Дом генерал-губернатара * Езуіцкі калегіум * Домік Пятра I * Вадацяжная вежа * Чырвоны мост * Дом афіцэраў * Пажарнае дэпо | | Музеі | * Музей беларускага кнігадрукавання * Музей гісторыі архітэктуры Сафійскага сабора * Музей традыцыйнага ручнога ткацтва Паазер’я * Дзіцячы музей * Краязнаўчы музей | | Помнікі і мемарыялы | * Барысаў камень * Помнік купцу * Помнік Мікалаю Цудатворцу * Вызваліцелям Полацка * Курган Бессмяротнасці * Мемарыяльны комплекс «Урочышча Пяскі» * Помнік камсамольцам * Помнік 23-м воінам-гвардзейцам * Помнік Ф. Скарыну * Полацк — геаграфічны цэнтр Еўропы * Помнік Уладзіміру Азіну * Полацк — калыска беларускай дзяржаўнасці * Помнік Андрэю Альгердавічу * Помнік літары «Ў» * Помнік Усяславу Чарадзею * Помнік героям Айчыннай вайны 1812 года * Помнік Еўфрасінні Полацкай * Помнік крывічам * Помнік дойліду Іаану * Помнік Сімяону Полацкаму * Дуб Вацлава Ластоўскага | | Манастыры, саборы і храмы | * Сафійскі сабор * Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кляштар бернардзінцаў * Касцёл Святога Антонія і кляштар францысканцаў * Касцёл Маці Божай Ружанцовай і кляштар дамініканцаў† * Касцёл Святога Стэфана† * Касцёл Францішка Ксаверыя† * Лютэранская кірха * Богаяўленскай царквы і манастыр * Спаса-Еўфрасіннеўскі манастыр (Спаса-Праабражэнская царква * Крыжаўзвіжанская царква) * Бельчыцкі (Барысаглебскі) манастыр * Пакроўская царква * Харальная сінагога† | | Сады і паркі, могілкі | * Ксавер’еўскія могілкі * Лютэранскія могілкі * Парк імя 50-годдзя Савецкай улады * Стараверскія могілкі * Фатынаўскія могілкі * Чырвоныя могілкі | | † страчаныя аб’екты | * Плошча Свабоды (Полацк) на сайце «Архіварта»

**Грузіна-іракскія адносіны** — двухбаковыя адносіны паміж Грузіяй і Іракам. У Тбілісі дзейнічае іракскае пасольства, аднак у Грузіі ўласнага пасольства ў Багдадзе няма. Супрацоўніцтва і ўзаемадзеянне ------------------------------ У 2013 паміж Грузіяй і Іракам быў адкрыты паветраны маршрут, і, як паведамляецца, *Iraqi Airways* на тыдзень здзяйсняюць два рэйсы ў Тбілісі. У тым жа годзе пасол Ірака ў Тбілісі сустрэўся з міністрам замежных спраў Грузіі, дзе яны абмеркавалі пытанні пашырэння супрацоўніцтва і сувязяў паміж дзвюма краінамі. Міністр замежных спраў Грузіі пажадаў Іраку хутчэйшага аднаўлення стабільнасці. Роля Грузіі ў Іракскай вайне ---------------------------- У жніўні 2003 года Грузія далучылася да вайны ў Іраку у рамках кааліцыі пад пачаткам Злучаных Штатаў. Да 2008 года ў зоне баявых дзеянняў налічвалася 2300 грузінскіх вайскоўцаў. Тым самым грузінскія сілы сталі трэцім найбуйнейшым вайсковым кантынгентам у краіне. Акрамя таго, Тбілісі дала батальён колькасцю прыкладна 550 чалавек для ўдзелу ў міратворчай місіі ААН. У жніўні 2008 года, падчас канфлікту з Расіяй і Паўднёвай Асеціяй, усе грузінскія вайскоўцы былі адкліканы з Ірака. ВПС ЗША забяспечылі матэрыяльна-тэхнічную падтрымку для вываду войск. 10-11 жніўня 2008 года 16 самалётаў C-17 «Globemaster» адправілі ў Грузію каля 2 тыс. грузінскіх салдат і забяспечылі іх харчаваннем, што выклікала пратэст з боку Масквы. Службовыя асобы ЗША адказалі, што дапамога па перадыслакацыі Грузінскі войскаў з’яўляецца часткай папярэдняга пагаднення аб транспартам забеспячэнні ў выпадкі надзвычайнай сітуацыі, і што Расія была праінфармавана аб рэйсах загадзя. У Іраку загінулі 3 грузінскія вайскоўцы. Яшчэ 19 атрымалі раненні рознай цяжкасці. Акрамя таго, адзін з грузінскіх вайскоўцаў загінуў у аўтакатастрофе, а адзін пакончыў з сабой. Заўвагі ------- 1. ↑ List of embassies Архівавана {{{2}}}.. Georgian Foreign Ministry. 2. ↑ List of embassies and consulates in Iraq **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 сакавіка 2017. Праверана 12 лістапада 2018. 3. ↑ The re-opening of the air route between Iraq and Georgia Архівавана 13 лютага 2020.. Oneiraqidinar.com. Published July 2, 2013. Retrieved May 15, 2015. 4. ↑ Iraq's Ambassador to Tbilisi meet Secretary of Foreign Affairs of Georgia Архівавана 7 сакавіка 2023.. Iraqi News. Ahmed Hussien. Published July 2, 2013. Retrieved 15 May, 2015. 5. ↑ Lansford, Tom. *Georgia, Role in Iraq War*. Архіўная копія **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2018. Праверана 18 ліпеня 2023. 6. ↑ Liklikadze, Koba. Iraq: As Third-Largest Contingent, Georgia Hopes To Show Its Worth **(нявызн.)**, *Radio Free Europe/Radio Liberty* (September 10, 2007). Праверана 16 June 2013. 7. ↑ Hoffman, Michael. U.S. takes Georgian troops home from Iraq **(нявызн.)** (August 11, 2008). Праверана 16 June 2013. 8. ↑ Lee, Matthew. Putin Criticizes U.S. For Flying Georgian Soldiers Back from Iraq **(нявызн.)**, *CNS News* (August 11, 2008). Праверана 16 June 2013. 9. ↑ В Афганистане погиб грузинский военный, еще один получил ранения **(нявызн.)**, *Civil Georgia* (6 верасня 2010). 10. ↑ Military Deaths by Country: Georgia **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Iraq Coalition Casualty Count. iCasualties.org. Архівавана з першакрыніцы 5 ліпеня 2018. Праверана 16 June 2013.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Акаловіч. **Іван Ільіч Акаловіч** (15 чэрвеня 1922 — 13 кастрычніка 1989) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, камандзір аддзялення аўтаматчыкаў 77-га гвардзейскага цяжкага танкавага палка (28-я армія, 3-і Беларускі фронт), гвардыі малодшы сяржант. Адзін з 29 поўных кавалераў, узнагароджаных чатырма ордэнамі Славы (двума ордэнамі Славы 3-й ступені). Біяграфія --------- Нарадзіўся 15 чэрвеня 1922 года ў вёсцы Малыя Жаберычы Барысаўскага павета ССР Беларусі у шматдзетнай сям'і рабочага. Беларус па нацыянальнасці. У 1937 годзе скончыў школу №2. Атрымаў спецыяльнасць слесара–паравозніка ў чыгуначным вучылішчы горада Ніжняудінска. Скончыў школу ФЗУ ў горадзе Іркуцк. Працаваў у Ахоцкім Перавозе, Іныкчанскім прыіскавым упраўленні Якуціі, у геолагаразведцы Алах-Юньскага прыіскавага ўпраўлення Якуціі. У Чырвоную Армію прызваны 23 сакавіка 1943 года Алах-Юньскім райваенкаматам Якуцкай АССР. У баях Вялікай Айчыннай вайны з сакавіка 1943 года. Разведчык 36-га асобнага танкавага палка (3-я армія, 1-й Беларускі фронт) чырвонаармеец Іван Акаловіч у баях каля вёсак Канапліцы, Пятроўка, Фалевічы, Гарадзец Рагачоўскага раёна Гомельскай вобласці Беларусі ў перыяд 24-26 чэрвеня 1944 года ліквідаваў траіх і паланіў двух варожых салдат, вынес параненага афіцэра з палаючага танка. За мужнасць і адвагу, праяўленыя ў баях, 20 ліпеня 1944 года чырвонаармеец Акаловіч Іван Ільіч узнагароджаны ордэнам Славы 3-й ступені. 15 снежня 1944 года узнагароджаны яшчэ адным ордэнам Славы 3-й ступені. Камандзір аддзялення аўтаматчыкаў 77-га гвардзейскага цяжкага танкавага палка (28-я армія, 3-й Беларускі фронт) гвардыі малодшы сяржант Іван Акаловіч пры прарыве абароны праціўніка ў раёне горада *Шталупенен* , 13-19 студзеня 1945 года ў ліку першых урываўся ў варожыя траншэі. 14 студзеня 1945 г. у крытычны момант бою каля населенага пункта *Альт-Будупенен*, гвардыі малодшы сяржант Акаловіч ўзначаліў стралковае падраздзяленне, замяніўшы параненага камандзіра, і падняў байцоў у атаку. За мужнасць і адвагу, праяўленыя ў баях, 31 студзеня 1945 года гвардыі малодшы сяржант Акаловіч Іван Ільіч узнагароджаны ордэнам Славы 2-й ступені. Пры ліквідацыі акружанай групоўкі праціўніка ў населенага пункта Ланк, размешчанага ў 13 кіламетрах паўднёва-ўсход ад *Хайлігенбайля*, *Бладзіаў*, 13-18 сакавіка 1945 года гвардыі малодшы сяржант Іван Акаловіч разбіў некалькіх гітлераўцаў, выратаваў параненага афіцэра. Быў паранены, але поля бою не пакінуў. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 29 чэрвеня 1945 года за ўзорнае выкананне заданняў камандавання ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі гвардыі малодшы сяржант Акаловіч Іван Ільіч узнагароджаны ордэнам Славы 1-й ступені, стаўшы поўным кавалерам ордэна Славы. 26 лістапада 1946 годзе гвардыі старшына І. І. Акаловіч дэмабілізаваны. Член КПСС з 1968 года. Жыў у горадзе Тулун Іркуцкай вобласці. Да выхаду на пенсію працаваў сталяром. Памёр 13 кастрычніка 1989 года. Пахаваны ў Тулуне. Узнагароды ---------- * Ордэн Славы 1-й ступені (№ 447) * Ордэн Славы 2-й ступені (№ 9309) * Два ордэны Славы 3-й ступені (№ 185010 і № ?) * Ордэн Айчыннай вайны 1-й ступені (11.03.1985) * Медаль «За адвагу» * Медаль «За ўзяцце Кенігсберга» * іншыя медалі Зноскі ------ 1. ↑ Цяпер Крупскі раён Мінскай вобласці 2. 1 2 3 Іван Ільіч Акаловіч на сайце «Героі краіны» 3. ↑ Цяпер горад Несцераў Калінінградскай вобласці 4. ↑ цяпер пасёлак Калінаўка Несцераўскага раёна Калінінградскай вобласці 5. ↑ Цяпер горада Мамонава Калінінградскай вобласці 6. ↑ цяпер пасёлка Пяцідарожнае Баграціёнаўскага раёна Калінінградскай вобласці Літаратура ---------- * Кавалеры ордена Славы трёх степеней: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии Д. С. Сухоруков. — М.: Воениздат, 2000. — 703 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-203-01883-9. * *Костенков А. Г.* Славен их путь боевой. — Калининград, 1987. * *Лобода В. Ф.* Солдатская слава. Книга 1. — М. 1963. * Навечно в сердце народнос. 3-е изд. доп и испр. — Минск, 1984. * *Сомов В. М.* Солдатская доблесть. — Якутск, 1970. Спасылкі -------- * Іван Ільіч Акаловіч на сайце «Героі краіны» * Околович Иван Ильич на сайте мМинистерства Обороны Российской Федерации * Околович Иван ильич * Иркутяне полные кавалеры Ордена Славы Архівавана 15 мая 2017.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Каракал (значэнні). **Каракал**, або **пустынная (стэпавая) рысь** (*Caracal caracal*) — драпежнае млекакормячае сямейства каціных. Назва ----- Назва «каракал» паходзіць ад турэцк.: karakulak «чорнае вуха», бо задні бок вушэй гэтых котак чорны. У Паўночнай Афрыцы каракала таксама называюць *берберыйскай рыссю*. Апісанне -------- Знешне нагадвае рысь, але драбнейшы па памерах, больш стройны і аднастайнай афарбоўкі. Даўжыня цела 65—82 см, хваста — 25—30 см, вышыня ў карку 45 см; вага — 11—19 кг. Вушы з кутасікамі (да 5 см) на канцах. На лапах развітая шчотка з шорсткай поўсці, якая аблягчае перасоўванне па пяску. Футра кароткае і дыхтоўнае. Афарбоўкай нагадвае паўночнаамерыканскую пуму (*Felis concolor*): пясчаны альбо чырвона-карычневы верх, белаваты ніз; па баках пысы чорныя адмеціны. Пэндзлікі і вонкавы бок вушэй чорныя. Вельмі рэдка сустракаюцца чорныя каракалы-меланісты. Пашырэнне --------- Пашыраны ў пустынях Азіі і Афрыкі. Жыве ў расколінах скал, пячорах, густых зарасніках, норах іншых жывёл. Занесены ў Чырвоную кнігу МСАП. Асаблівасці біялогіі -------------------- Корміцца зайцамі-талаямі, дробнымі грызунамі, птушкамі, паўзунамі. Нараджае 2—4 кацяняці. Падвіды ------- * *Caracal caracal caracal* * *Caracal caracal algira* * *Caracal caracal damarensis* * *Caracal caracal limpopoensis* * *Caracal caracal lucani* * *Caracal caracal michaelis* * *Caracal caracal nubicus* * *Caracal caracal poecilictis* * *Caracal caracal schmitzi* Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8). | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Britannica (онлайн) | | Таксанамія | EOL · Fossilworks · GBIF · iNaturalist · IRMNG · ITIS TSN · NCBI | | Нарматыўны кантроль | NKC: ph451651 |