Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Митаги-Къазмаяр (ЦӀийи Митаги) () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Митаги-Къазмайрин» хуьруьнсоветдин юкь ва сад тир хуьр я. 2005 йисалай эгечӀна хуьруьнсоветдин юкь я ЕДИНЫЙ РЕЕСТР АДМИНИСТРАТИВНО- ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН. 2007. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин кьибледа, Дербент райондин юкьван пата, Дербент шегьердилай 15 км кьиблединни - рагъакӀидай пата, Жалгъан сувун гуьнедал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине суван ЦӀуру Митаги хуьряй агъаниз куьч хьанвайбуру кутунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1127 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1176 касди туькӀуьрзавай . Официал статистикадиз килигна хуьруьн агьалияр азербайжанар хьиз къейд авунвайди я, вири суни мусурманар я. Амма абурун вири сад-садахъ галаз рахуна цӀап чӀалаз элячӀнавайТаты — исторический этнос Кавказа ва совет бередин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайра азербайжанар хьиз гьисабдиз къачунвай Влиятельные этнические группы Дербента: еврейская община, тарихдин къене ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвенвай татар я. ===ЧӀал=== ЦӀап чӀалахъ галаз санал, митагивийри сад-садахъ галаз яшайишдин дережада рахаз чпин тарихдин иран нугъат (тат чӀаланни цӀап чӀалан акахьун) хвенвайди я. Амма цӀап чӀалан паталай чуькьвена арадай акъудунин себебдилай, ам къвез - къвез терг жезва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дербентский район >> Митаги-Казмаля Категория:Дербент райондин хуьрер

Митаги-Къазмаяр

Тохтамыш (Токтамыш, Тахтамыш, Тотамих) (нугъ. Токтамыс хан; тат. Туктамыш хан; башк. Туҡтамыш хан; каз. Тоқтамыс хан; узб. Toʻxtamish) — 1380—1395 йисарин къене Къизил Ордадиз ва 1400 йисалайни Тюмень ханвилиз регьбервал авур хан. Чингисханан чӀехи хва Джучидин несилрикай сад я. ==ЭлячӀунар== * Ярлык хана Тохтамыша — перевод и фото на сайте «Мировая археология» Категория:Къизил Ордадин ханар

Тухтамыш

Ростов вилаят () — Урусатдин Федерацияда авай субъект, Кьиблепатан федерал округдик акатзава. == География == Ростов вилаят Урусатдин кьибле пата авайди я. Ам алай чка кьуру чуьлерин чӀуьлуьк акатзава. Вилаятдин кьибле-рагъакӀидай пата Азов гьуьл ава. Кьулан патай чӀехи вацӀ Дон физаваРостов вилаятдикай. Ростов вилаятдихъ галаз сергьятар тухузава: Воронеж, Волгоград вилаятар — кефер пата. Калмыкия — рагъэкъечӀдай пата. Кьибле-рагъэкъечӀдай пата — Ставропольдин край. Краснодар край — кьибле пата. Кефер-рагъакӀидай пата — патаг гвай маса гьукумат Украинадин Донецкни Луганск вилаятар. Чилин чӀехи пай чуьлер я, тамари ина кьилди 2,4 % кьунва — чебни чӀехи пай инсанди цанвайбур. == Агьалияр == 2019 йисуз Ростов вилаятда 4 202 320 агьали гьисабнавайди я. Агьалийрин къалинвал 41,62 кас/км2, шегьерра вилаятдин агьалийрин 68,33 % яшамиш жезва. Агьалийрин 90 % урусар я, эрменияр 2,6 %, украинвияр 1,9 %, туьркер 0,9 %, азербайжанарни 0,4 % амайбур. == Экономика == Ростов вилаятда чӀехи агалкьунрин экономика авайди я. 2015 йисуз адан ВРП 1 135 млрд манат тир. Ина Ростовдин АЭС ава, Цимлянскдин ГЭС, мадни пара электростанцияр. ГьакӀни ина лежбервилин зегьметда пара агалкьунар ава — вилаятди Урусатдин лежбервилин 4 % кьаз, Краснодардин крайдилай вири гьукуматда кьведлагьай чка кьазва. Мадни еке къуват элверунихъ ава. == Тарих == Ростов вилаятдин чилерал тарихвилелди гьар жуьре чуьлерин халкьар яшамиш жезвай. XVI вишйисуз и чилер Москвадин гьукуматди къачуна кардик кутаз эгечӀна. XVIII вишйисалди и чкаяр Урусатдивай халисдаказ худда тваз жезвачир, Азов гьуьл туьркериг гвайвили. I Пётрди Азов шегьер къачуна гуьгъуьнин дявейра Урусатди Осман империя и чкайрай акъуд авурла иникай Урусатдин халис чилер хьана. 1749 йисуз Ростов Дондал эцигнаРегиондикай — Ростов вилаят . Урусатдин кьибле патан сергьятрал алайвили инаг Дондин козакрин чил тир. Гьавиляй Ростов вилаятдин тӀвар пара мукьвал Козакрин ирсинихъ галайди я. Дуьньядин Кьведлагьай дяведиз Ростов вилаятдин чил немцери вири къачунвай. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Урусатдин Федерациядин субъектар *

Ростов вилаят

Муьшкуьр, 1999 - й йисал кьван ПавловкаАзербайжан Республикадин къанунар — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Муьшкуьр хуьр, Муьзефферуба ва Муьшвиг хуьрер акатзава. 1999 - й йисуз, къвалав чка кьунвай Гасабовка ва Екатериновка хуьрер Муьшкуьр хуьруьк акахьна сад хьанвай. Азербайжан Республикадин къанунар == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 3,020 касди туькӀуьрзава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Муьшкуьр (Хъачмаз район)

Лезги Къадир — XVII виш йисуз Куьре вилаятда уьмуьр авур машгьур лезги шаиррикай я. Ам дидедиз хьайи хуьр икьван гагьди тайинариз хьанвач. Халкьдин меце Къадир “Къураба” лакӀаб алай шаир хьизни ама. Амни, Къалажухви Забит, Лезги Эгьмед, Лезги Салигь ва масабур хьиз, вичин девирдин тӀвар-ван авай шаиррикай тир. Къадиран эсерар гьеле кӀватӀнавач. ==Эдебият== * Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр» Категория:Лезги шаирар

Лезги Къадир

Кеферпатан Америка — материк. == Уьлквеяр == # Америкадин Садхьанвай Штатар # Антигуани Барбуда # Багамар # Барбадос # Белиз # Гаити # Гватемала # Гондурас # Гренада # Доминика # Доминикандин Республика # Канада # Коста-Рика # Куба # Мексика # Никарагуа # Панама # Сальвадор # Сент-Люсия # Сент-Винсентни Гренадинар # Сент-Китсни Невис # Тринидадни Тобаго # Ямайка *

Кеферпатан Америка

Спидбол () — рапуналди хъиртишриз ягъзавай героиндинни кокаиндин акахьун. Дуьньяда авай кокаиндин виридалай хата авай жуьре. КӀеви хушвал ва эйфория гъизва, кьве затӀунин таъсирар санал жем ийизва, рикӀин къалабулух ва къах хьунин гьисс алудзава. Терьякдинбуруз талукь тир героиндин ва психосимулятор кокаиндин кьве патахъай гузвай таъсир, инсандин организмдиз зурба хатаяр гузва. Ихьтин акахьун рикӀинни - хъиртишрин системадиз бегьем четинвилер галукьарзава, пара заландаказ ва азабар галаз физвай нефс хуьнин синдром галай бедендин аслувал арадал гъизва. Кокаиндин таъсир героиндин таъсирдилай фад алатзава, ва эхиримжидин таъсирди нефесдин кимивал гъун мумкин я. == Спидбол кьабулуникай кьейи тӀвар ван авай ксар == * Жан-Мишель Баския, чӀугвар- неоэкспрессионист."Death by Drugs: Fatal Celebrity Drug and Alcohol Addictions" * Джон Белуши, актёр, сценарист. * Кен Каминити, америкадин бейсболист. * Крис Фарли, актёр, «Ниндзя из Беверли-Хиллз» фильмда кьилин роль тухванай. * Зак Фолли, EMF группадин басс - гитарист."OBITUARY: ZAC FOLEY" * Брент Мидланд, Grateful Dead группадин чӀагъан ядайди. * Ривер Феникс, актёр. * Лоуэлл Джордж, Little Feat группадин американви мани ядайди ва манийрин кирам. * Тревор Годдард, англиядин актёр. * Пит Фарндон, The Pretenders рок - группадин басс - гитарист. * Джои Стефано, америкадин поронографиядин актёр.Who's who in contemporary gay and lesbian history: from World War …, Volume 2 By Robert Aldrich, Garry Wotherspoon. Routledge. p. 387. Based on information from Charles Isherwood's Wonder Bread and Ecstasy * Эрик Шоу, бейсболист. "Rules of abuse" * Хиллел Словак, Red Hot Chili Peppers группадин гитарист.Кидис, Энтони Scar Tissue. — United States: Hyperion, 2004. — 480 с. — ISBN 1-4013-0101-0 * Себастьян Гьорсли, Лондондин чӀугвар. * Митч Гьедберг, америкадин комик. * Лейн Стэйли, Alice in Chains группадин вокалистни зари."Report: Staley Died Of Heroin/Cocaine Overdose" * Джуди Силл, америкадин манияр лугьудайди ва манийрин кирам. * Георг V, ЧӀехибританиядин ва Ирландиядин Садхьанвай Королвалдин король.Watson, Francis (1986), "The Death of George V", History Today 36: 21–30 == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Психостимуляторар Категория:Алкалоидар

Спидбол (наркотик)

Агьмедханов Тажидин Жабраилан хва — лезги шаир ва публицист. 1939 йисан 19-майдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Азадогъли хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн мектеб ва Дагъустандин университет куьтягьна. Гзаф йисара хуьруьн мектебда ва "Коммунист" газетдин редакцияда кӀвалахна. Алай вахтунда Азадогълидин юкьван мектебда дидедин чӀаланни эдебиятдин тарсар гузва. Т. Агьмедханован шиирар 60-йисара печатдиз акъатиз эгечӀна. Ам шиирринни поэмайрин кӀватӀалрин ("Зегьметчидин хъвер", "Хуьруьн мани" ва "Азадогъли") автор я. Зари Лезги ва ДР-дин кхьирагрин садвалдин член я. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги публицистар

Агьмедханов Тажидин Жабраилан хва

Худигъ () — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Курагъ» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин юкьван пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 22 км кефердинни- рагъэкъечӀдай патахъ, Кошанапу вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Худигъ хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Арсугъ ва Буршагь хуьрерихъ галаз Арсугъ хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Худигъ хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 286 Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.) 647 Схема территориального планирования Агульского района 673Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 673 касди уьмуьр ийизвай. Вири агъулар, суни-мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Худигъ хуьруьн агьалияр 286 кас тир: 99 кас (34,6%) — лезгияр, 187 кас (65,4%) — агъулар Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.). ==Тарихдин имаратар== * Кьуд пипӀен къаравулдин минара. * ХӀ виш йисуз эцигнавай мискӀин. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Зулкаид Каидов — Урусатдин Федерациядин кьегьал, полковник. * Шабан Мазанаев — РАЕН-дин коресспондент, филология илимрин доктор. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Худигъ

Дмитровск район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 1 250 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Дмитровск. == География == Районди Орёл вилаятдин кьиблединни рагъакӀидайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Дмитровск район (Орёл вилаят)

Германиядин империя ( — Дойчес Райх, Дойчес Кайзеррайх) — 1871—1918 йисара Кьулан Европада авай гьукумат. Кьилин шегьер Берлин тир. Гьукумдарзавай династи Гьогьенцоллернар тир. ГьакӀни и гьукуматдиз Кьведлагьай Райх лугьуда. 1871 йисуз Пруссиядини маса герман гьукуматри Франциядин винелай гъалибвал кьурла, Пруссиядин канцлер Бисмаркдини кёниг III Вильгьельма Германиядин империя туькӀуьрна. 1918 йисуз, Ноябрьдин инкъилаб хьайила гьукуматда монархияр аватна Германиядин империядикай республика хьана. == Вилаятар == Германиядин империя федератив монархия тир. Ада са шумуд монархиядин гьукуматар кӀватӀна туькӀуьр хьанвайди я. Гьабурун арада: Кёниграйхар * Пруссия * Бавария * Саксония * Вюртемберг Ганзавилин шегьерар * Гамбург * Любек * Бремен ЧӀехи герцогвилер * Баден * Гьессенни Рейн * Мекленбург-Шверин * Мекленбург-Стрелиц * Ольденбург * Саксен-Веймар-Айзенах (ЧӀехи Герцогвал Саксония 1877 й.) Герцогвилер * Ангьальт Империядин чил * Эльзас-Лотарингия == Армия == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Германиядин тарих

Германиядин империя

«Риквани» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Риквани хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Риквани, Айтхан, Джугут. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин кьулан пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Риквани хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 177Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 19633\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 196 кас тир. Вири аварар ва андияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Рикванинский сельсовет Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Риквани хуьруьнсовет

Монголия () — рагъэкъечӀдай патан авай Азиядин гьукумат. == ЭлячӀунар == * * President of Mongolia * The State Great Hural (Parliament) of Mongolia * The Ministry of Foreign Affairs of Mongolia * Permanent Mission of Mongolia to the United Nations * Статистика *

Монголия

Суван Къарабагъ«Самур» Лезгийри тӀалабзава ва я АрцӀах (, ) == Баянар == Категория:Эрменистан Категория:Азербайжан

Суван Къарабагъ

Тукита — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Тукита хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахвах райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 3 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Местерух хуьр вири Авар округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Авар округдин Хунзах наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Тукита хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 584Население Хунзахского наибства в 1886 году 674 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 763 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 753 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 753 касди уьмуьр ийизвай. Вири каратаяр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Каратайрин хуьрер

Тукита (Ахвах район)

Мевланрин Салат — Советрин Союздин Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракнавайди, 416-й Таганрог дивизиядин батальондин командир. == Биография == Салат Мевланов Кьблепатан Лезгистандин КцӀар райондин Ясаб хуьре дидедиз хьана. Майорвилин чин 1944 йисан августдиз къачур Салат Мевланов дяведилай кьулухъ 53 йисуз чинал ккӀал алаз къекъвенай. Машгьур 416-й Таганрог дивизияда батальондин командир хьайи Салат Мевланова гзаф шегьерарни хуьрер фашистрикай азад авунин карда мукьувай иштиракнай, КцӀар райондин Ясаб хуъре дидедиз хьайи С. Мевланова Хьилерин юкьван мектеб акьалтӀарайдалай гуьгъуьниз КцӀарин педмектебда кӀелна, 1939—1941 йисара Тамбовдин кавалериядин училище акьалтӀарай жегьил гьанай дяведиз фена. Вичел иридра залан хирер хьайи С. Мевланов «Яру Пайдах», Ватандин ЧӀехи дяведин I ва II дережадин ва «Яру Гъед» орденриз, гзаф медалриз лайихвилер аваз хьанай. Дяведилай гуьгъуьниз партиядин мектеб акьалтӀарай Салат Мевланова Хъачмаздин райкомдин инструкторвиле, Гьажикъабулдин РИК-дин председательвиле, КцӀар шегьердин Советдин председательвиле, КцӀарин концервийрин заводдин директорвиле кӀвалахнай. == Пишкешар == Салат Мевланова къачунвай пишкешар: * Яру Пайдахдин орденар * Ватандин ЧӀехи дяведин I ва II дережадин орденар * Орден «Яру Гъед» == Баянар == == ЭлячӀунар == * КУСАРЫ.com / КцӀар райондин тӀвар-ван авай ксар Категория:Советрин Союздин лезги Кьегьалар

Салат Мевланов

мини|ГАЗ ГАЗ Урусатдин автомабильар тӏуькӏуьрзавай чӏехи завод я. Завод 1932 январьдин 1 тӏуькӏуьр гьана. == Тӏуькӏуьрнавай автомабильар == *ГАЗ-66 * ГАЗ-3102 * ГАЗ-51 * ГАЗ-52 * ГАЗ-53 * ГАЗ-24-45 * ГАЗ-3307 * ГАЗ-3111 *ГАЗ-24 ГАЗ-13 * ГАЗ-63 * ГАЗ-3103 * ГАЗ-93 * ГАЗ-3308

Горкий Автомабильни Завод

Кеферпатан Къавкъаздин экономикадин район — Урусат Федерациядин 12 экономикадин районрикай сад. Адак 12 субъектар акатзава: # Адигъея Республика # Дагъустан Республика # Ингушетия Республика # Къабарда-Балкар Республика # Къарачай-Черкес Республика # Краснодардин край # Ростовдин вилаят # Кеферпатан Осетия Республика — Алания # Ставропольдин край # Чечня Республика # Крым Республика # Севастополь шегьер Районди уьлкведин майдандин вирини-вири 2 % кьунвайтӀани, ина 19 500 000 касди уьмуьр ийизва (им вири Урусатдин агьалидин 13,6 % я). == ЭлячӀунар == * Морозова Т. Г. Регионоведение . М — «Юнити», 1998 * Семенов В. Настоящий Клондайк // Эксперт. 1998. № 45 Категория:Урусатдин география Категория:Къавкъаз

Кеферпатан Къавкъаздин экономикадин район

Таловка — Дагъустан республикадин Тарумовка районда авай хуьр. Таловка хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Тарумовка райондин юкьван пата, Тарумовка хуьрелай 18 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине 1877 йисуз Урусатдин Империядин Полтава ва Тамбов губернияйрай иниз куьч хьанвайбуру кутунай. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьн агьалияр 1 417 кас тир Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица 02c. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004. . 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 510 кас яшамиш жезвай . 80 - й йисарал кьван хуьре анжах урусар яшамиш жезвай, гуьгъуьнлай иниз суван халкьар куьч хьана ацукьнай. Алай чӀавуз хуьре 42 % — урусар, 30 % — даргияр ва мсб. яшамиш жезва. ==Майишат== Хуьре «Таловский» совхоз кардик ква. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официальный сайт администрации МО «Тарумовский район» Категория:Тарумовка райондин хуьрер

Таловка (Дагъустан)

Адигъеядин гьукуматдин университет — Адигъеядин меркез тир Майкоп шегьерда чка кьур лап вини дережадин кӀелдай чка я. == Тарих == Адигъеядин гьукуматдин университетдин тарих 1940-лагьай йисалай гатӀум жезва, гьа чӀавуз Майкоп шегьерда Муаллимрин институт ахъайна. 1952-лагьай йисуз ам Адигъеядин педагогикадин институтдиз элкъуьрна, 1993-лагьай йисуз адакай гьукуматдин университет авунва. Алай чӀавуз им Адигъея Республикадин чӀехи кӀелунин ва ахтармишунин юкь язва. == ТуькӀуьрун == * Институтар: ** Искусствойрин институт ** Физкультурадин ва дзюдодин институт ** Комплексрин проблемайрин илимдинни ахтармишунин институт. * Факультетар: ** математикадин ва компьютеррин илимрин ** инженериядин-физикадин ** тӀебиатдикай илимдин ** тарихдин ** филологиядин ** адигъ филологиядин ва медениятдин ** чара уьлквейрин чӀаларин ** юриспруденциядин ** экономикадин ** педагогикадин ** социал технологирин ва туризмдин ** халкьарин арада авай Университетдиз Апшеронскда, Белореченскда, Ейскда, Новокубанскда, Сочи шегьерра ва Кошехабль аулда филиалар ава. == КӀвалах == Университетда кӀелун лап вини дережадин ва юкьван дережадин пешекарвилин маарифдин 42 пешедай тарсар гузва. Университет саки 12 000 студентдин кӀелзава, абурукай 2000 — маса уьлквейрай атанвай студентар язва. Вири санлай къачурла университетда 650 кьван муаллимди тарсар гузва, гьисабдик 100 кьван илимрин духтур ва 400 кьван илимрин кандидат кваз. == Умуми информация == Университетдин адрес: Урусат, 385000, Майкоп ш., Первомайская к., 208. Университетдин ректор — Мамий Дауд Казбекович. == Ректорар == * Ячиков Александр Карухович * Хутыз Ким Консаович * Хунагов Рашид Думаличевич (1996 ва 2019 йисарин арада) * Мамий Дауд Казбекович (2019 йисалай инихъ) Файл:Alexandr Yatchikov.jpg|ректор Ячиков А.К. 1960-1970 Файл:Hunagov Rashid.JPG|ректор Хунагов Р.Д. с 1996 года == ЭлячӀунар == * Официальный сайт * Адыгъеядин гьукуматдин университет (АГьУ) * федеральное государственное бюджетное образовательное учреждение высшего профессионального образования «Адыгейский государственный университет» (ГОУ ВПО «АГУ») * МГГТК АГУ * государственный университет (АГУ) * Адыгейский государственный университет *

Адигъеядин гьукуматдин университет

Жигъателли — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин юкьван пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 8,1 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 560 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Cığatelli: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Жигъателли

Африка́анс (Afrikaans, сифте тӀвар ван аваз бу́р чӀал) — Кьибле-Африкадин Республикадин (КьАР) 11 официал чӀаларикай сад. == Алфавит== Алфиб африкаанс Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm , , , Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz , , , Категория:Герман чхел

Африкаанс чӀал

Астара район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 616 км². Агьалияр — 108 634 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 176,35 кас/км². Административ юкь — Астара я. == Тарих == Са версиядалди «Астара» топоним «аст» (кӀам, фур) ва «ура» (чка), яни «кӀам пара авай чка» лагьай талиш гафарилай атайди. Маса версиядиз килига, ам «истирахэт» (ял ягъун) лугьудай талиш гафунилай атайди я. Астара район 1930 йисан 8-лагьай августдиз арадал гъана. 1963 йисан 4-лагьай январдиз ам терг авуна, адан чилер Ленкоран райондихъ гилигна, амма 1965 йисан 6-лагьай январдиз ам туькӀуьр хъувуна. == География == Районди Азербайжандин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата чка кьунва. Район кефердинни рагъакӀидай патахъ Лерик райондихъ, рагъэкъечӀдай патахъ Ленкоран райондихъ, кьиблединни рагъакӀидай патарихъ Ирандихъ галаз сергьятрал ала. ГьакӀни рагъэкъечӀдай патахъ адан къереха Каспи гьуьлуь кьунва. Райондин рельеф: рагъакӀидай пата — суван (Талиш ва Пештасар цӀиргъер), рагъэкъечӀдай пата — аранрин (Ленкоран аран). Суван арай бязи кукӀварин кьакьанвал 2000 метрдив агакьзава. Ина аранрин, никӀеринни тамун, суварин тамун ландшафтар ава. Районда Гьиркан милледин паркуни чка кьунва. Астара районда юкьван гьалдин чими климат, кьурагьвал авай гад ава. Кьулувилелни суварин ценерив гвай чкайра кьеж квай субтропикрин климат ава. Юкьван гьалдин температура: январдиз −1,5 до 4°С арада галтадзва, июлдиз 15 — 25°С. Юкьван гьалдин йисан къваларин дережа — 1200—1750 мм. Районда пара суван вацӀар ава. Ири вацӀарикай райондин территориядай тӀуз Тангеруд, гьакӀни Ирандихъ галаз сергьят тирвал Астарачай авахьзава. == Агьалияр == Йисариз килигна Астара райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР) Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1939 1959 1970 1976 1979 1989 1991 1999 2009 2013 2014 2019 Агьалияр 28 963 30 666 47 103 55 600 59 653 69 315 70 900 84 319 96 230 101 200 102 600 108 634 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Астара район

2004 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Амух — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Амух» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин кефер пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 22 км яръал, Дахада райондихъ галаз сергьятдин мукьвал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Амух хуьр вири Къзикъумух округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къзикъумух округдин Ашти-Кули наибвалдиз талукь тир. Анклух, Ашты, Санджи, Худуц, Цирхе хуьрерихъ галаз Ашти хуьруьнжемятдик акатзавай. Агьалийрин са пай Дербент райондин Чинар хуьруьз куьч хьанвай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Амух хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 327 Населенин Ашти-Кулинског наибства (1886 г.) 235Схема территориального планирования Агульского района 118 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 118 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни- мусурманар я. ==Майишат== == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Амух

Дагъустандин герб — гимндихъни тӀаратӀдихъ галаз Дагъустан Республикадин символрикай сад я. 1994 йисан 20 октябрьдиз республикадин парламентди Дагъустандин герб кьабулнай. Конституциядив кьурвал герб Дагъустан Республикадин гьукуматдин символ я. Ам элкъвей лацу къалхандин суьретдикай ва адан къене авай къизилд рангунин лекьрекай ибарат я. Лекьрен винел пата къвалар алчуд хьайи нехишрив чӀагурнавай кизилдин рагъ ала. Къалхандин агъа пата живери кьунвай суварин кукӀушар, аран, гьуьл ва сад садаз салам гузвай кьве гъилин суьрет ава. Къваларикай лацу гьарфаралди «Республика Дагестан» кхьенвай геральдикадин лента физва. Гербдал гьакӀни Дагъустандин тӀаратӀдин рангарни ала. ==ЭлячӀунар== * Закон Республики Дагестан № 25 «О Государственном Гербе Республики Дагестан» Категория:Дагъустандин символар

Дагъустандин герб

Булат Шалвадин хва Окуджава (1924 йисан 9 майдиз, Москва – 1997 йисан 12 июндиз, Кламар, Франция) – Советринни Урусатдин шаир, бард, прозаик, сценарист ва композитор. Кьве вишелай гзаф хсуси ва эстрадин манийрин автор, 1960-1980 йисара,хсуси манидин жанрадин гужлу зигьин авай векил тир. Ватандин чӀехи дяведа иштираквал кьуна. Гвардиядин красноармеец. == Уьмуьрдин рехъ == Булат Окуджава 1924 йисан 9-лагьай майдиз большевикрин хзанда дидедиз хьана. Адан дидени буба ТӀифлисдай атанвайди тир Коммунистрин академияда кӀелиз. Буба – Шалва Степанан хва - партиядин алахъавайди; диде Ашхен – эрменрикай тир, эрмен шаир Ваан Терьянан мукьва-кьили. Аял хьана са тӀимил кьван вахт алатайла, адан буба Къавкъаздал гуржийрин дивизиядин комиссар виле ракъурна. Диде Москвада партиядин аппаратда кӀвалахиз амукьна. ТӀифлисдин №43 юкьван мектебда урус чӀалал тарсар гузвай классда Булата кӀелиз башламишнаКлуб 43 — тбилисская школа, в которой учились Окуджава и Таривердиев. Адан буба сифте ТӀифлисдин горкомдин секретарь хьана, ахпа Нижний Тагилда эцигзавай вагонар туькӀуьрдай заводда парторг виле эцигна. Гуьгъуьнай адакай Нижний Тагилдин горкомдин сад лагьай секретарь хьана. Ада вичин хзан а шегьердиз хтана. Булат №32 мектебдик экечӀна. 1937 йисуз адан буба Шалва кьуна дустагъда туна. 1937 йисан 4-лагьай августдиз Шавла Окуджава яна кьена. Троцкийдин пад кьунвай инсанар хьиз, адахъ галаз адан кьве стхани гуьллеламишна. 1938 йисуз Булатан дидени дустагъда туна Карлагдиз ракъурна, анай ам 1948 йисуз ахъана. 1940 йисуз Булат Окуджава ТӀифлисдиз мукьвабрин патав яшамиш жез хъфена. КӀелиз хьана, ахпа заводда токарь виле кӀвалах авуна. 1942 йисан августдиз 18 йис хьайидалай кьулухъ, Булат дяведиз эверна ва 10-лагьай кьилди авай запасдин минаяр гадарзавай дивизиондиз ракъурна. Кьве вацра Къавкъаздин кьулухъ галай фронтда абур гьазуриз хьана. Гьадлай гуьгъуьниз минометчик яз дяве авуна. 1942 йисан 16 декабрдиз Моздокдин патав адал хер авуна. 1944 йисан мартдиз ам армиядай акъудна. Адаз «За оборону Кавказа», «За победу над Германией» ва орден Отечественной войны 1 дережадин (1985) лугьудай медалар багъшна. 1944 йисан 20 лагьай июндиз юкьван мектеб кьуьтягьай аттестат къачуна. 1945 йисуз ТӀифлисдин университетдин филологиядин факультетдик экечӀна. 1950 йисуз диплом къачурдалай кьулухъБулат Шалвович Окуджава (9 мая 1924 — 12 июня 1997). Поэт, прозаик, киносценарист. Основоположник направления авторской песни // Deol.ru. Б. Окуджавади Калуга вилаятда муаллим яз кӀвалахна. == Шаир, бард == Сифтегьан мани «Нам в холодных теплушках не спалось» дяведин вахтарикай кхьенвайди тир,амма а манидин гафар квахьна. 1946 йисуз кьведлагьай мани «Неистов и упрям» кхьена. Сифте сеферда адан шиирар акъатна гарнизонда акъудзавай газетда «Боец РККА»Булат Шалвович Окуджава. Библиография / Сост. А. Е. Крылов, В. Ш. Юровский // Старое литературное обозрение. — 2001. — № 1.. 1956 йисуз ада вичин сифтегьан «Лирика» лугьудай кӀватӀал акъудна. 1956 йисуз адан дидедин ва бубадин тӀвар михьи авурдилай кьулухъ, ам партиядик экечӀна. 1959 йисуз Москвадиз хтана вичин манияр гваз инсанрин вилик экечӀиз башламишна. 1956-1967 йисара ада «На Тверском бульваре», «Песенька о Лёньке Королёве», «Песенка о голубом шаре», «Сентиментальный марш» ва гзаф маса виридаз чидай манияр кхьенва. 1961 йисуз сифте сеферда СССР-да Харьковда адан хсуси авторский вечер тухвана. 1962 йисуз Б. Окуджава сифте сеферда кинода вичин мани галаз «Полночный автобус» экъечӀна. 1970 йисуз кино «Белорусский вокзал» Б. Окуджавадин мани «Нам нужна одна победа» галаз акъатна. 80 лай гзаф фильмайра ада кхьенвай манияр ягъзава. Окуджава урусрин авторски манидин жанрадин лап гужлу зигьин авай векил хьана. 1967 йисуз Парижда ада кхьена 20 мани, 1968 йисуз гьа манийрин бинедал Францияда акъатна адан сифте пластинка «Le Soldat en Papier». Гьа и йисуз Польшадани польски артистри ягъиз акъатна адан манияр авай пластинка. 1970 йисарин юкьвалай башламишна Б.Окуджавадин пластинкаяр СССР-дани экъечӀиз башламишна. 1976 йисуз сифтегьан яргъалди къугъвадай пластинка акъатна. Гуьгъуьнай 1978 йисуз акъатна кьвед лагьай советски диск- гигант. Б. Окуджавадин манияр лап гьерекатна инсанрин арада акъатзавай, кьетӀендаказ интеллигенциядин арада. Адан манияр «Возьмёмся за руки, друзья», «Пока Земля ещё вертится…» гзаф фестивальрин гимн яз кьабулна. Вичин хсуси манийрай эхир Б.Окуджавади композитор Исаак Шварцахъ галаз 32 мани кхьена. 1987 йисуз Б.Окуджава Дагъустандиз атана ва са бязи дагъустандин литераторрихъ ва жемятдин Вичин хсуси манийрай эхир Б.Окуджавади композитор Исаак Шварцах галаз 32 мани кхьена. 1987 йисуз Б.Окуджава Дагъустандиз атана ва са бязи Дагъустандин литераторрихъ ва жемятдин деятельрихъ галаз таниш хьана: Б. Гаджиевахъ, Ю. Агеевахъ, В. Макаровадихъ. 1995 йисан 23 июндиз ЮНЕСКО-дин штаб-квартирада Парижда адан эхиримжи концерт фена. 1997 йисан 12 июндиз Булат Окуджава Париждин патав гвай Кламар шегьердин госпиталда кьена. Ам Москвада авай Ваганьковски сурарал кучукна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:ТӀифлисдин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Советрин бардар Категория:Советрин шаирар Категория:Советрин композиторар Категория:Советрин сценаристар Категория:Москвада дидедиз хьанвайбур

Окуджава Булат Шалвадин хва

Гьил () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Гьилерин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. Гьил КцӀар райондин виридалайни чӀехи хуьр я ва Азербайжандин виридалайни чӀехи хуьрерикай сад я. == География == Хуьр КцӀар райондин кьулан пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 12 км яргъал ала. Гьилерин мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Мегькема, Сирт мягьле, Пелен мягьле, ЧӀехи хуьр, ГъвечӀи хуьр. == Тарих == Гьил Лезгистандин дегь чӀаван хуьрерикай сад тирдал шак алач. И кар тестикьарзавай делилрикай сад, хуьруьн къвалав галай 3 км яргъивилин дегь сурар я. Гьатта, са бязи алимрин фикирралди, Гьил хуьр гьеле Алпан гьукуматдин девирда авай. Хуьре IX виш йисуз пуд пипӀен къайдада эцигнавай пӀирер ава ва чкадин эгьлийри им са суфийвилин кар хьиз гьисабзава. ГьакӀни, хуьруьн кӀунтӀарикай садал кьве виш йисан цӀуру мискӀин ала. 1934 йисуз Гьил хуьр гилан КцӀар райондин чилерал алай Гьил райондин кьилин хуьр тир. Гьиливийри са кӀус аранда, Хъачмаз райондихъ галаз сергьятдин мукьвал Гьилуба хуьр кутунай. == Агьалияр== Йисариз килигна Гьил хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1970 Агьалияр''' 4 131 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Кусарский район (перепись 1970 года) 1970 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 4 131 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин 97 % — лезгияр, 3 % — азербайжанар я, вири суни-мусурманар я. Гьилера авай сихилрин тӀварар: Къачабегар, Эребханар, Къара гадаяр, Дедемар, ШайтӀанар, Кекар, МучӀар, Эйвазар, Бикеранбур, КӀapкӀарар, ЦӀахуьрар, Къафарар, Нуруяр, Фиргъананбур, Адемиранбур, Мукаиланбур, Мусадинбур, Къафарар, Къуьсуьяр, Гъашурар, Бикерар, Мукаяр, Жуватанбур, Мегьетар, Фекьияр, Бегар, Къапалар, БакӀияр, Мягьсумар, Чувачар, ШапӀаяр, Элияр, Ваданар, ШипӀаяр, Какурар, Хъалхъамар, ЦӀегьер, Агъамар, Келеяр, Къамацар, Хъунжелияр, Мирзагъаяр, Какамар, Къарчугъаяр, КалацӀар. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Гьиливи Ярали — Къавкъаздин дяве чӀавуз урусрин аксина къати женг чӀугур лезги кьегьал, 1837 йисан Къубадин гъулгъуладин регьберрикай сад. * Анибала Ярдумов — Ватандин ЧӀехи дяведин кьегьал. * Салат Саруханов — Ватандин ЧӀехи дяведин кьегьал. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Гьилерин цӀуру шикилар Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Гьил

Дуьзтагьируба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ялама муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Дуьзтагьируба

КӀ кӀ КӀ кӀ КӀ, кӀ — КӀ, кӀ цӀерид лагьай гьарф лезги алфибдин. Ачух тушир сес. * Ва гила хьана кӀанзавай лезги алфибда амма икӀ кхьена кӀанзава Ӄ, ӄ. === Гьарфунлай гатӀузавай гафар === * КӀел * КӀараб * КӀар * КӀвал * КӀир === Мадни клиг === Лезги алфиб алай береда гьикӀ хьана кӀанзаватӀа Категория:Лезги алфавит

КӀ

Магьсимов Магьсим — лезги шаир. 1947 йисуз КцӀар райондин КӀуфуба хуьре дуьньядал атана. Баку ва Алма-Ата шегьерра вини дережадин кӀелер авур Магьсима яргъал йисара КӀцар районда финансринни-статистикадин хилера кар кьетӀдай везифаяр тамамарна. 1965 йисалай шиирар кхьизва, икьван гагьда пуд улуб чапнава. ==ТуькӀуьрунар== * «Зи рикӀин гьарай» * «Хиялар» * «Аман эллер» ==ЭлячӀунар== * «КцӀар-Къусар» энциклопедия (Баку-2011) Категория:Лезги шаирар

Магьсим Магьсимов

Коме́та (дегь.-грек. κομήτης, komḗtēs — чӀар авай, яргъи къалин чӀар алай) — цифдин акунар авай ва Ракъинилай яргъи хьанвай орбитадалди элкъвезвай екетушир цавун тело. Ракъиниз мукьва хьайла комета кома ва арада газдикайни рукакай ибарат тир ттум арадиз гъизва. ==Умуми малуматар== Фикир ийзвайвал, яргъи девирдин кометаяр гзаф кометадин хвехвер авай Оортдин ЦӀифекай къвезва. Къедалди 400 кьван куьруь девирдин кометаяр малум я http://ssd.jpl.nasa.gov/dat/ELEMENTS.COMET. == Кометаяр туькӀуьр хьанвай тегьер == Кометаяр туькӀуьрзавай кьилди газарhttp://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/astronomiya/KOMETA.html — КОМЕТА | Энциклопедия Кругосвет Атомар Молекулар Ионар Н Н2O H2O+ О С2 H3O+ С С3 OH+ S CN CO+ Na СН CO2+ Fe СО CH+ Co HCN CN+ Ni CР3CN HCO == Эдебият == * . * Brandt, J.C. and Chapman, R.D.: Introduction to comets, Cambridge University Press 2004 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Comets Page at NASA’s Solar System Exploration * International Comet Quarterly * How to Make a Model of a Comet audio slideshow — National High Magnetic Field Laboratory * Catalogue of the Solar System Small Bodies Orbital Evolution Категория:Ракъинин система Категория:Кометаяр

Комета

Москвич-2141 Москвич маркадин 1986-2000лагьай суз тӏуькӏуьрнавай автомобиль я.

Москвич-2141

Якъубуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ялама муниципалитетдик акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали лезгияр я. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Якъубуба

Ахвах (ахв. ашвадо", "ашвалъ", "ахвалал) — тарихдин къене Дагъустандин рагъакӀидай пата авай Ахвах районда, Азербайжандин Закатала райондин бязи хуьрера уьмуьр ийизвай Къавкъаздин бинедин суван халкь. Нах-дагъустандин халкьарин группадин авар-анди-цез халкьарин хзандик квай анди халкьарин группадик акатзава. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар Категория:Анди халкьар Категория:Аваррин субэтник группаяр Категория:Ахвахар

Ахвахар

Филфили — Азербайжандин Огъуз районда авай лезги хуьр я. Къавкъаз суварин кефер патал алайди я. Хуьре 700 агъалидилай пара яшамиш жезва. Адан юкьв гьуьлуьн дережадилай 1144 метрдал винихъ гала. == ЭлячӀунар == Категория:Азербайжан Категория:Лезги хуьрер

Филфили

«Митаги» хуьруьнсовет (Дербентский район ) — Дагъустан Республикадин Дербент райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Митаги хуьр я. == География == Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин кьибледа, Дербент райондин юкьван пата, Дербент шегьердилай 17 км кьиблединни — рагъакӀидай пата, Кундагьар сувал чка кьунвайди я. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 552 касди уьмуьр гьалзавайДербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 651 касди туькӀуьрзавай. Агьалийрин вири тарихдин къене ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвенвай татар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. * Cельское поселение Село Митаги Категория:Дербент райондин хуьруьнсоветар

Митаги хуьруьнсовет

Крунг-Тхеп-Маха-Накхон, БанкокЭнциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона тахьайтӀа Бангко́к (Тай กรุงเทพฯ, กรุงเทพมหานคร, гьакӀни Крунг ТхепВ соответствии с правилами тайско-русской практической транскрипции тахьайтӀа Крунг Тхеп Маха НакхонПолный вариант названия: Крунг Тхеп Маханакхон Амон Раттанакосин Махинтараюттхая Махадилок Пхоп Ноппарат Ратчатхани Буриром Удомратчанивет Махасатан Амон Пиман Аватан Сатит Саккатхаттийя Витсанукам Прасит, перевод: город ангелов, великий город, город — вечное сокровище, неприступный город бога Индры, величественная столица мира, одаренная девятью драгоценными камнями, счастливый город, полный изобилия грандиозный королевский дворец, напоминающий божественную обитель, где царствует перевоплощенный бог, город, подаренный Индрой и построенный Вишнукарном) — Таиланддин кьилинни виридалайни чӀехи шегьер я. Агьалийрин сан-гьисаб — 8 млн кас (2010-лагьай йис). Бангкокди 1,5 агъзур квадратдин километрдилай пара авай майдан кьунва. Шегьер Чаупрхрая вацӀун рагъэкъечӀдайпатан къерехал, вацӀ Сиам заливдиз авахьзавай чкадилай яргъа туш экӀя хьанва. Кьилин шегьердин округдини 5 къвалав гвай провинцияди (Нонтабури, Самутпракан, Патумтхани, Самутсакхон и Наконпатом) санал ЧӀехи Бангкок агломерация арадал гъизва. Крунг-Тхеп-Маха- Накхон — Кьиблединни РагъэкъечӀдайпатан Азиядин виридалайни фад чӀехи хъижезвай (гьа гьисабдик экономикадин патахъайни) шегьеррикай сад я. Шегьердиз ам вич арадал атайла гайи тӀвар Гиннессан рекордрин улубдик (ктабдиз) акатна дуьньяда виридалайни яргъи шегьеррин тӀвар хьиз. Агьалийриз иер аквазва чпин шегьердикай арадал къвезвай вилаятдин юкьвакай хьиз фикир ийиз, Сингапурни Гонконг шегьеррихъ глаз гекъигиз (акъатиз) жедай. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар Категория:Таиланддин шегьерар

Бангкок

Илихъ () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай кьакьан сувун хуьр. «СтӀурин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъакӀидай пата, ЧӀехи Къавкъаздин хушарал, Гъенер вацӀун кьерел, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 76 км яргъал ала. Хуьр инсандин гъил агакь тийизвай чкадал ала. КцӀарилай акьванни яргъал алачиртӀани, шегьердилай хуьрел кьван авай рехъ кьуд сят яргъи жезва. Умуми яз, КцӀар райондин гьа и Арчан, СтӀур, Кьуьхуьр, Яргъи КӀек ва маса ихьтин сувун хуьрериз тухузвай дуьз рехъ авачирди лагьайтӀа гъалатӀ жедач. Рекьерин чкадал жигъирарни гелер я. И хуьрериз анжах сувун машинрал алаз (джипар) хкаж хьун мумкин я. ХъуьтӀуьз жив къвадайла и жигъирайтӀуз уьцӀуьзвай живедин маргъалрин гъиляй гьич физ жезвач ва хуьрер инсаниятдин цивилизациядилай лап атӀанвай хьиз жезва. Хуьруьн ва адан къвалив гвай чкайрин тӀебиатдин, кьакьан суварин, къацу чӀурарин ва чарчаррин тикрариз тежедай иервили инсандин вилер чӀугуда. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. ЧӀурарин ва векьин чкайрин булвилиз килигна хуьруьн эгьлияр асул гьисабдалди малдарвилел алахънава. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Илихъ

1748 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурнимуьжуьдлагьай йис) — чи эрадин 1748-лагьай йис. XVIII виш йисан 48-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1748 йис

1748 йис

Улудаш — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин рагъакӀидай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 15 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 1 501 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Uludaş: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Улудаш

Чахчах Къазмаяр () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Чахчах Къазмайрин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин кьиблединни-рагъэкъечӀдай пата, Азербайжандин Хъачмаз райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 29,6 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн тарих, вичин бинедин хуьр тир Чахчах хуьруьн тарихдихъ галаз алакъалу я. Чахчах Къазмайрин бине сувун Чахчах хуьруьн эгьлийри 1967 йисуз арандиз куьч хьана кутунай. XIX виш йисан 1864 йисуз Чахчах хуьр вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Хужадхуьр ва ГазардкӀам хуьрерихъ галаз Чахчах хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1945 касди уьмуьр гьалзавай 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 1938 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1904 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Чахчах хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 463 кас тир Хъутур-Куьредин наибвалдин хуьрерни агьалияр (1886 й.). == Баянар == == ЭлячӀунар == * Чахчах Къазмайрин хуьруьн юкьван мектебдин тарих Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Чахчах Къазмаяр

ЦӀийи Лак район, ЦӀийи Яхул район, Новолакский район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Новолакское хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин рагъакӀидай пата ала. Кефердинни-рагъэкъечӀдай патай Хасавюрт райондихъ галаз, кьиблединни-рагъэкъечӀдай патай Къазбек райондихъ галаз ва рагъакӀидай патайни Чечня Республикадихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 218.2 км² я. ==Тарих== == Агьалияр == Йисариз килигна ЦӀийи Яхул райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 22 019 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 29 393 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 29 823 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 30 681 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 31 468 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 32 367 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2010 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, ЦӀийи Яхул райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2010 : Халкь Кьадар, кас Вири агьалидин паюникай % яхулар 13 852 48,51 % чеченар 7 922 27,74 % аварар 6 255 21,90 % урусар 101 0,35 % даргияр 100 0,35 % къумукьар 54 0,19 % лезгияр 43 0,15 % муькуьбур 85 0,30 % вири санлай 28 556 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 12 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 15 хуьр акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». ЦӀийи Лак райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Ахар» хуьруьнсовет — Ахар (хуьр Новостройда ава) # «Банайюрт» хуьруьнсовет — Банайюрт # «Барчхойотар» хуьруьнсовет — Барчхойотар # «Зориотар» хуьруьнсовет — Зориотар # «Гамиях» хуьруьнсовет — Гамиях # «Дучи» хуьруьнсовет — Дучи, Ницовкра (хуьр Новостройда ава) # «Новокули» хуьруьнсовет — Новокули, Чаравали # «Новолакский» хуьруьнсовет — Новолакское # «Новомехельта» хуьруьнсовет — Новомехельта, Отделение «Сельхозтехника» # «Новочуртах» хуьруьнсовет — Новочуртах # «Тухчар» хуьруьнсовет — Тухчар # «Чапаево» хуьруьнсовет — Чапаево # «Шушия» хуьруьнсовет — Шушия (хуьр Новостройда ава) # «Ямансу» хуьруьнсовет — Ямансу ==Райондин гадарнавай хуьрер== * Албури-Отар * Ханий дук * Бурсун * Элийбаввинчу * Гебак-Гала == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна ЦӀийи Лак райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

ЦӀийи Лак район

Агъа Инхело — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Агъа Инхело хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ботлих райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 4 км яргъал, Анди Койсу вацӀун къерехдихъ гала. ==Тарих== 1859 йисуз Агъа Инхело хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Карата наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Агъа Инхело хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 434Карата наибвилин агьалияр 1886 йисуз 2 049Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 2 11333\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2 129Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 2 129 касди уьмуьр ийизвай. Вири инхелияр, суни-мусурманар я. == ЭлячӀунар == * Агъа Инхело хуьруькай гегьенш малуматар * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер

Агъа Инхело

Вена () — Австриядин кьилин шегьер, гьукуматдин виридалай чӀехи шегьер, политикадин, культурадинни экономикадин юкь. 1.731.000 кас агьали галаз (им уьлкведин агьалидин 25% пай я) Австриядин виридалай чӀехи метлеб авай шегьер я. Европадин Садвалдин шегьеррин арада, агьалидин кьадардай Вена 9 - лагьай чкадал ава. 20 - й виш йисалди Вена Германиядин виридалай чӀехи шегьеррикай тир, ва Дуьньядин садлагьай дяведин вилик Австриядинни - Венгриядин империя чкӀидалди шегьердин агьали 2 миллион кас кьван агакьнай. Шегьер Австриядин рагъэкъечӀдай пата, Чехия, Словакия ва Венгриядихъ галаз сергьятдин мукьув чка кьунвайди я. Венади, 3 миллион агьали авай, шегьердин регион туькӀуьрзава. 2001 - й йисуз шегьердин юкь ЮНЕСКОдин Виридуьньядин ирсинин сиягьдик кутунвай. == ТӀвар == «Вена», немец чӀалал Wien тӀвар, кельт чӀалан "дакӀар" гафуникай арадал атанвайди я, гьакӀни и гафуни "экуь" ва "гьахъвал" манаяр гузвайди я. Бязи макитри (алимри) фикирзава хьи, тӀвар "тамун булах" мана гузвай Vedunia гафуникай туькӀуьр хьанвайди я. Венгер, босний ва серб чӀаларал шегьердин тӀвар "Бэкс" я. Шегьер Дунай вацӀал авайвиляй словен чӀалал шегьердиз "Дунай" лугьузвайди я. == География == === Алай чка === Шегьер Австриядин рагъэкъечӀдай пата, Альп суварин кӀане, Дунай вацӀун къерехда, Словакиядинни Венгриядин сергьятдилай 60 км яргъал чка кьунвайди я. Вена шегьердайтӀуз Дунай вацӀ вичин Дунай къубу хилехъ галаз ва Вена вацӀ авахьзава. Тарихдин къене шегьер, Дунай вацӀун кьибле пата гегьенш жезвай, амма эхиримжи кьве виш йисара вацӀун кьве патани чӀехи жезвай. Шегьерда гьуьлуьн дережадилай виридалай кьакьан чка Германскогель район (542 м), ва виридалай агъа чка — Лобау (151 м). Шегьер Вена тамун юкьва аваз я. Вичин кӀалубдай Вена, юкьвалай Дунай вацӀ кьве кӀарна физвай элъквей цӀар хьиз я. Адан юкьван пад ЦӀуру Шегьер я. Рингштрассе «элкъвей куьче» ва я Ринг «тупӀал» — ЦӀуру Шегьер элкъвена кьунвай сад — садан гуьгъуьна авай бульваррин цӀиргъ я. Рингштрассдин тарих 1857 — й йисуз эгечӀнай, гьа чӀавуз императорди, виже текъвер, гьужумдикай хуьнин хас тир лишанар квадарнай ва шегьерда манийвал ийизвай дяведин имаратар чукӀурна, абурун патал чӀагай бульварар ва тарихдин стильда дараматар эцигиз къетӀъ авунай. Гила абур шегьердин асул килигуниз лайих тир машгьур чкаяр я. Венадин Гуьртел «чӀул» куьче гьакӀни, XVIII виш йисуз Вена шегьер ва адан къвалав гвай хуьрер душманрикай хуьзвай, ва XIX виш йисуз виже текъвер гьалдиз атанвай дяведин имаратар чукӀурунин нетижада арадал атанвайди я. Гуьртелдилай анихъ, 1892 — й йисуз официалвилелди Венадик акатнавай, виликан хуьрер ава. === Административ паюнар === Вена 23 районриз () чара хьана. Гьар са райондиз вичин тӀвар авайди я, амма фад — фад районрин номерар лагьана гъавурда твазвайди я. Юриспруденциядин фикирдай и районар Австриядин административ паюнин районар туш, гьакӀ шегьер администрациядин чӀехи паюник квай гъвечӀи пай я. ГьакӀ ятӀани и районра хкягъунар кьиле тухвазвайди я, ва хкягънавай векилриз бязи политикадин ихтиярар авайди я. Идалайни гъейри гьар районда администрациядин дараматар ава (13 ва 14 районрилай гъейри, абуру са дарамат пайзава), гьавиляй шегьердин агьалийри чпин админситратив игьтияжвилер чеб амукьзавай районда туькӀуьриз жеда, мисал паталай цӀийи паспорт къачуз. Венадин районар: 1\. Къенепатан шегьер () 2\. Леопольдштадт () 3\. Ландштрассе () 4\. Виден () 5\. Маргаретен () 6\. Мариахильф () 7\. Нойбау () 8\. Йозефштадт () 9\. Альзергрунд () 10\. Фаворитен () 11\. Зиммеринг () 12\. Майдлинг () 13\. Хитцинг () 14\. Пенцинг () 15\. Рудольфсхайм-Фюнфхаус () 16\. Оттакринг () 17\. Хернальс () 18\. Веринг () 19\. Дёблинг () 20\. Бригиттенау () 21\. Флоридсдорф () 22\. Донауштадт () 23\. Лизинг () === Климат === Вена, Кёппендин климатрин классификациядив кьурвал, океандин климат континентдин ламу климатдиз элячӀзавай чкада авайди я. Шегьерда гатуз чими, юкьван температура 22 — 26 °C , максимум 30 °C жезва. ХъуьтӀер мекьи, юкьван температура яд мурк жезвай температурадал кьван агъуз жезва, ва ФундукӀдилай (декабрь) ибнедал кьван (март) бул живер къвазва. Гатфарни зул хъуьтуьл. Уьлкведа къваларин кьадар йисан къене адет яз юкьван гьал хуьзва, къваларин юкьван кьадар йиса 620 мм я, чкайрикай аслу яз тафаватар авайди я, Вена тамун климат уьлкведин муькуь патарив гекьигайла мадни ламу я ва ина къваларин йисан юкьван кьадар 700—800 мм кьван агакьзава, уьлкведин рагъэкъечӀдай патан кьулувилериз кьурай гьава хас я, инин къваларин йисан юкьван кьадар 500—550 мм я. Фикирдиз къвезвай умуми шикилда Вена — ракъинин шегьер я, гьина йисан кьуд берени ахъадаказ акваз жеда. == Тарих == == Агьалияр == === Дин === Вена Римдин католик Клисадин архиепархиядинни — митрополиядин юкь я. 2001 — й йисан ягьали сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна, шегьердин агьали диндай гуьгъуьнин тегьерда пай жезвай: Католикар 49,2 % Атеистар 25,7 % Мусурманар 7,8 % Христианар 6,0 % Протестантар (асул яз лютеранвал) 4,7 % Иудеяр 0,5 % Амайбур 6,3 % == Политика == == Экономика == == Чирвилер == === Университетар === * Австрийский экономиядин чирна - жугъурунрин институт * Венадин халкьарадин экономикадин институт * Венадин университет * Венадин техникадин университет * Венадин экономикадин университет * Агрикультурадин университет (тӀебиятдин мяденрин) * Венадин медицинадин университет * Шикилар чӀугвадай харусенятдин академия (Вена) * Практикадин метлеб авай харусенятрин университет * Венадин музыкадин университет * Ветеринар медицинадин университет * Кьилдин университетар: * Университет Webster * Университет MODUL * Зигмунд Фрeйддин университет === Халкьарадин мектебар === == Улакьар == Венада халкьдиз талукь тир улакь хъсан гегьенш я. Адан диб туькӀуьрзавайбур: * Гзаф зарб фидай поездрин хилер — Австриядин федерал ракьун рекьин компанидиз талукь тир Венадин S-Bahn система. * Венадин метрополитен (U-Bahn), Wiener Linien компаниядин автобусрин ва трамвайрин рекьер. * Трамвайдин рекь Вена-Баден (Badner Bahn). * City Airport Train компаниядин Гзаф зарб фидай поездар. Трамвайдин алакъадин рекьер Венада 1865 - й йисуз арадал атанвай, ва гила шегьерда умуми 179 км яргъивилин трамвайдин рекьер авайди я. Гьавиляй, дуьньяда виридалай цӀуру ва яргъи трамвайдин рехъ Венада авай рехъ я. == Культура == === Музеяр === === Архитектура === === Музыка, театр ва опера === === ЦӀун кӀвал === == Туризм == == Актив ял ягъун == === Паркарни багъар === === Спорт === == Халкьарадин алакъаяр == == ЭлячӀунар == Официал сайтар * — Official site of the municipality, with interactive map. * — Official site of the tourism board: events, sightseeing, cultural information, etc. * List of Embassies in Vienna * Венадин шикиларни видеояр * Photos of Vienna at night (very-bored.com) * Photos of Vienna (zoomvienna.com) * PhotoGlobe Vienna — a collection of georeferenced photos of Vienna * Vienna. Pleasure and Melancholy A collection of photos of Vienna (willypuchner.com) * Panoramic pictures of Vienna (wienkultur.info) * 360° virtual tour of Vienna, Austria (VRVienna.com) * Vienna Christmas market «Wiener Christkindlmarkt» (butkaj.com) * Photos of Vienna Sightseeings (butkaj.com) * Wien Gigapixel Panorama (12.000 Megapixel) Венадин тарих * Hundreds of articles on historical buildings of Vienna: Churches, Palaces, Art, Culture and History of Vienna * Jews in Vienna (from Encyclopaedia Judaica 1971) . * German flaktowers in Vienna * History of the Coat of Arms of Vienna and all (former) districts and municipalities Вена шегьердикай малуматар * Vienna Information Sorted by categories. Choose from 5 Languages * Events in Vienna Категория:Австриядин шегьерар Категория:Дуьньядин кьилин шегьерар

Вена

Экен () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай, «КӀварчагърин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин кеферда, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 9 км яргъал, иер КӀварчагъ дугунда чка кьунвайди я. Мукьвал алай хуьрер: Зизик, НуьцӀуьгъ. ==Тарих== Хуьр арадал атай тарих малум туш. ТӀварцӀикай баянар гун мумкин туш. Хуьрелай 3 км кьибле пата, кьакьан чкадал, архиологиядин имарат — «ЦӀуру Экен» тӀвар алай фад заманада инсанар яшамиш хьайи чка ава. ЦӀуру Экендин рагъакӀидай патан къерехда ава мискӀиндилай рагъакӀидай пата НуьцӀуьгъви Абдулкериман пӀир - мавзолей ава. 1963 йисуз ЦӀуру Экендин эгьлияр кьулувалдиз куьч хьана гилан Экен хуьр арадал гъанвай. XIX виш йисуз Экен хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Зизик, Имамкъулидхуьр ва КӀварчагъ хуьрерихъ галаз КӀварчагърин хуьруьнжемятдик квай. ==Агьалияр== Алай чӀавуз хуьруьн 134 кӀвале 439 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 36 майишатар авай, агьалийрин кьадар 183 кас тир: табасаранар — 11 (6,0%), лезгияр — 172 (94,0%). 1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Экен хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Экен

Чандагьар () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Буровдал» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Исмаиллы райондин кефердинни- рагъэкъечӀдай пата, Гирдыманчай вацӀун чапла пата ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Хуьруьн агьалидин чӀехи пай азербайжанриз элкъвенвай татар я. Диндал гьалтайла шии мезгьебдин мусурманар я. ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Азербайжанрин хуьрер

Чандагьар

Гьуьсейнов Ибрагьим Келбиханан хва (1935–2014) — машгьур лезги шаир, публицист, драматург ва таржумачи. Вичин уьмуьрдин эхиримжи йикъалди ада туькӀуьрунрин рекье бегьерлудаказ зегьмет чӀугуна. Адан къелемдикай цӀудралди ктабар, очеркар, критикадинни публицистикадин макъалаяр хкатна. Шаирдин эсерар Дагъустандин халкьарин ва урус чӀалариз таржума авунва. Лезги шииратда ада кӀвенкӀвечи чкайрикай сад кьазва. Ибрагьим Гьуьсейнован туькӀуьрунрин алем таъсирлу лирикадалди, цӀийи темайралдини месэлайралди, жанрайралдини строфический композициядин кӀалубралди, фасагьат чӀалалди девлетлу я. Устадди жегьил шаирриз куьмекар гузвай, мукьвал-мукьвал Лезгистандин хуьрериз мугьман жезвай, чкадин агьалийрихъ галаз гьалтзавай, абуруз вичин ва маса шаиррин эсерар кӀелзавай, лезги шииратдин агалкьунрикай суьгьбетзавай ==Уьмуьрдикай== Ибрагьим Гьуьсейнов 1935 йисуз СтӀал Сулейманан райондин Алкьвадрин хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн юкьван мектеб акьалтӀарай жегьил ДГьУ-дин филологиядин факультетдик экечӀна. Кьилин чирвилер къачурдалай кьулухъ ада са йисуз хайи хуьруьн юкьван мектебда урус ва лезги чӀаларин муаллим яз кӀвалахна. 1960–1962 йисара Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Гуьгъуьнлай ада жуьреба-жуьре йисара лезги чӀалал акъатзавай “Дуствал” альманахдин, Даградиокомитетда эдебиятдин гунугрин редактордин ва лезги вещаниедин чӀехи редактордин везифаяр тамамарна. 1951 йисалай вичин эсерар чапдиз акъудиз гатӀунай И. Гьуьсейнов 1960 йисуз СССР-дин кхьирагрин Садвалдиз кьабулна. Ибрагьим Гьуьсейнован туькӀуьрунрикай хейлин алимри, критикри чпин фикирар лагьанва, макъалаяр кхьенва. Кьилди къачуртӀа, абурун жергейра филологиядин илимрин доктор Рагьимхан Келбиханов, ДГУ-дин профессор Гьажи Гашаров, педагогикадин илимрин кандидат Исламудин Гьуьсейнов, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдаров, филологиядин илимрин доктор Гуьльнара Темирханова, Дагъустандин халкьдин шаирар тир Расул Гьамзатов, Шагь-Эмир Мурадов ва хейлин масабур ава. Амма шаирдин туькӀуьрунриз гегьенш анализ Мадина Келбихановадин 1999 йисуз чапдай акъатнавай “Ибрагьим Гьуьсейнован лирика” диссертацияда ганва. Са шумуд кьиликай ибарат и кӀвалахда алимди шаирди арадал гъанвай образар, шиирра къарагъарнавай месэлаяр, лирика, сатира, композициядин кьетӀенвилер ва маса патар жагъурнава. Ибрагьим Гьуьсейнов вичин уьмуьрда гьамиша халкьдин пад хвейи, писни-хъсан чинал лугьудай, Лезгистан вири патарихъай виликди финихъ тамарзлу чӀехи ватанперес тир. Аллагьдин патай ганвай кьетӀен алакьунрикай менфят къачуна, ада шиирралди, СтӀал Сулеймана хьиз, девирдин гьахъсузвилер, нукьсанар русвагьнай, сувавийриз инсанвилин ерияр гьамиша вине кьуниз эвер ганай. ==Эдебият== * «Лезги газет» — "ТӀвар несилрин мецел жеда". Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги драматургар Категория:Лезги публицистар Категория:Лезги кхьирагар

Гьуьсейнов Ибрагьим Келбиханан хва

Али Султан – 171 й Ирандин чапхунчийрин аксина дяве къарагъарай ва 20 йисуз абурухъ галаз женг чӀугр Али Султан лезгийрин лап зурб къагьриманрикай я. 1721 й зулуз ада, Шабана ва Абдуллагьа регьбервал гузвай 8 агъзур лезгиди Генжединни Тифлисдин арада авай дуьзенлухда Ирандин шагь 1 Султан Гуьсейнан 40 000 кьушун кӀукӀварнай. Самур, 2006, 30 август" == Тистикьар == Категория:Лезгияр

Али Султан

Бурдеки — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. Агъа Махаргимахи ва Вини Махаргимахи хуьрерихъ галаз «Бурдеки» хуьруьнсовет туькӀуьрзава. 1921 йисалай хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я Историко-архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 24 км яргъал, Бурдекихерк вацӀал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 716 кас тир ЕДИНЫЙ РЕЕСТР АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН. 2007. Агьалийрин вири дарги халкьарин группадик акатзавай урахивияр, суни - мусурманар я. Абур урахи чӀалал рахазва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район * Топографические карты K-38-XVIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-38-60 — 1 : 100 000 * Коды ОКАТО — Сергокалинский район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

Бурдеки

Шихсаидрин Амри Рзадин хва (1928 йисан 20 мартдиз, Дербент — 2019 йисан 21 сентябрдиз, Магьачкъала) — советрин ва Урусатдин кьетӀен чӀехи рагъэкъечӀдай патан уьлквеяр чирдай алим, тарихдин илимдал кӀвалахзавай алим, исламдин суалар ахтармишзавай кас я. Илимдин ахтармишундин асул тир хлер: юкьван виш йисарин Дагъустандин тарих ва меденияди, исламрин меденият, арабрин гъилелди кхьенвай ктаб ва мад масабур. Профессор. == Уьмуьрдин рехъ == Амри Шихсаидов 1928-лагьай йисан 20 мартдиз Дербентда интеллигентрин хзанда дидедиз хьана. Ам шейх Ярагъ Мугьаммадан ва философ Алкьвадар Гьасанан несил я. Адан буба Рза Шихсаидов Дагъустандин сагъвал хуьнин рекьяй садлагьай нарком тир. 1945-лагьай йисуз Кьасумхуьруьн юкьван мектеб акьалтiа. 1951 йисуз Ленинграддин гьукуматдин университетдин рагъэкъечӀдай патан уьлквеяр чирдай факультетдик экечӀна. Адаз В. М. Алексеев, В. М. Жирмунски, И. Ю. Крачковски, И. А. Орбели, В. В. Струве академикри, В. И. Беляев , А. А. Фрейман, А. И. Якубовски профессори ва маса чӀехи алимри тарсар гана. ИЯЛ Институтда аспирантурада заочно кӀелна. 1951-1954-лагьай йисарин къене Магьачкъала шегьердин № 5 юкьван мектебда тарихдин тарсар гана. 1954-лагьай йисалай гатӀумна РАН-дин ДНЦ-дин тарихдин, археологиядин ва этнографиядин Институтда кӀвалахна. 1999-лагьай йисалай эгечӀна — Институтдин асул кьиле авай къуллугъэгьли. 1973 — 1999-лагьай йисарин къене РАН-дин ДНЦ-дин ИАЭ-дин рагъэкъечӀдай патан уьлквейрин гъилик кхьенвай чарарин Отделдин кьиле акъвазна. Дагъустандин гьукуматдин университетда тарихдин факультетда тарсар гана, востоковедиядин факультет ахъагъайдалай кьулухъ башламишна гьана кӀвалахиз. 1963-лагьай йисуз «Ислам юкьван вишйисарин Дагъустанда» темадай кандидат тӀвар къачун паталди диссертаци хвена. 1976-лагьай йисуз доктор тӀвар къачун патал «Дагъустан X-XIV-лагьай вишйисара. Миллетрин майишатдин лишанрин тежриба» темадай диссертаци хвена. Дагъустандин районра археографиядин экспедицийрин кьиле акъвазна иштираквални авуна. Экспедициядин метлебар тир — Дагъустанрин ва араб чӀаларал гъилелди кхьенвай кӀватӀалар жугъурна, гьисабна ва каталогриз кӀватӀиз. Шихсаидова чуьлда авунвавай ахтармишвилери куьмекна кӀватӀиз 300 виш кьван гъилиг кхьенвай чарар, гьабрин арада 5000 агъзур XII — XX-лагьай вишйисара кхьенвай ктабар. Ада са шумуд ктабрин кӀватӀалар, са шумуд виш куьгьне заманрилай амай арабрин эпиграфикадин имаратар ва Дагъустандин юкьван вишйисарин культурадин ва тарихдин чарар ахъайна. Россиядин востоковедрин ва Европадин арабистрин ва исламоведрин кӀватӀалрин член я. ИИАЭ-дин ва ДГУдин илимдин ва диссертацияр хведай кӀватӀалрин член я. Лондонда акъудзавай «Центрально-Азиатское обозрение» журналдин редакциядин кӀватӀалдин член я. Россиядин шегьерра, Амманда, Будапешта, Лондонда, Монреалда, Парижда, Стокголмда хьайи илимрин кӀватӀалра иштираквал авуна. 350 лай гзаф илимдин кӀвалахар кхьена, гьабрин арада 20 монографияни галаз. 2019-лагьай йисан 21 сентябрдиз Магьачкъалада рагьметдиз фенва. Ам Магъачкъала шегьердин «Персидский» сурарал кучукна. == Баянар == Категория:Санкт-Петербургдин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур

Шихсаидрин Амри Рзадин хва

Кчан () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай сувун хуьр. «ТӀигьиррин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин кефер пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 80 км яргъал ала. Кчан хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Садиран мягьле, Гьажидин мягьле, Къириман мягьле, Зуьгьрабан мягьле, Чуьарутан мягьле КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Тарих == КцӀар райондин рагъэкъэчӀдай патаз куьч хьана кчанвийри цӀийи Кчануба (паласа) хуьр кутунай. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Кчан

Кара-Тюбе — Дагъустан республикадин Бабаюрт райондин чилерал алай Бежта белгендин хуьр. Качалай хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Бабаюрт райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 8 км яргъал гала. ==Тарих== Хуьр, Бабаюрт райондин чилерал алай Цунта райондин колхозрин кутан хьиз, виликан нугъай Кара-Тюбе хуьруьн чкадал кутунай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Кара-Тюбе хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1926 2002 2010 Агьалияр 219 244 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004 289 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. 1926 йисан малуматриз килигна хуьре 219 касди уьмуьр ийизвай. Абурукай 194 кас (84 %) нугъаяр, амай пайни къумукьар тир. Гила агьалидин вири дидояр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Бежтинский участок» администрациядин официал сайт Категория:Бежта белгендин хуьрер Категория:Дидойрин хуьрер

Кара-Тюбе (Дагъустан)

Урусатдин тӀаратӀ — Урусатдин Федерациядин официал гьукуматдин символ. 1993 йисан 11 декабрьдиз тестикь авунвайди яФедеральный конституционный закон от 25.12.2000 № 1-ФКЗ. == ТӀаратӀдин гьалар == Урусатдин тӀаратӀ — барабар чӀехивал авай, вини — лацу, юкьван — вили ва агъа — яру рангарин пуд къаткай зуларикай ибарат тир дуьз пипӀерин парча я. ТӀаратӀдин гьяркьуьвилин адан яргъвилив гекъиг хьунухь — 2:3 я. == Рангарин символика == Лацу — рикӀин чӀехивални рикӀин ахъавал къалурзава. Вили — дуьзвал, леке квачирвални михьивал къалурзава. Яру — жуьрэтлувал, викӀегьвал, рикӀин чӀехивални кӀанивал къалурзава. == Тарих == 1693 — 1917 йисара Урусатдин империяда лацу — вили — яру рангарин тӀаратӀ кардик квай. 1853 — 1883 йисара Романоврин несилдин «ЧӀулав — хъипи — лацу» рангар алай тӀаратӀ кардик квай. И тӀаратӀ — барабар чӀехивал авай, вини — чӀулав, юкьван — хъипи ва агъа — лацу рангарин пуд къаткай зуларикай ибарат тир дуьз пипӀерин парча тир. 1918 — 1991 йисара РСФСР-дин тӀаратӀ, ва гьакӀни СССР-дин тӀаратӀ (1924 йисан 18 апрель — 1991 йисан 25 декабрь) кардик квай. == Шикилар == Файл:Romanov Flag.svg|Урусатдин империядин тӀаратӀ, 1853—1883 йисар Файл:Flag of Russian Empire (1914-1917).svg|«ЦӀийи урус халкьарин тӀаратӀ», 1914—1917 йисар Файл:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|РСФСР-дин тӀаратӀ, 1954—1991 йисар Файл:Flag of the Soviet Union.svg|СССР-дин тӀаратӀ, 1924—1991 йисар Файл:Flag of Russia (1991-1993).svg|Урусатдин тӀаратӀ, 1991-й 25 декабрь—1993-й 11 декабрь Файл:Naval Ensign of Russia.svg|Урусатдин Гьуьлерин- дяведин флотдин тӀаратӀ, 1720—1918, 1992 — иниз == ГьакӀни килига == * СССР- дин тӀаратӀ * РСФСР-дин тӀаратӀ * Андрейдин тӀаратӀ * Панславянрин рангар == Баянар == == ЭлячӀунар == * Урусатдин гьукуматдин символар * Flags of the World. Russian Federation / Российская Федерация Категория:Алфавитдиз килигна тӀаратӀар *

Урусатдин тӀаратӀ

Нугъай район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Республикадин виридалайни чӀехи район. Администрациядин юкь — Терекли-Мектеб хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин кефердинни-рагъакӀидай пата ала. РагъэкъечӀдай патай Тарум райондихъ галаз, кефер патай Калмыкиядихъ галаз, рагъакӀидай патай Ставрополдин крайдихъ галаз ва кьибле патайни Чечнядихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 9000 км² я. Майдандиз килигна им республикадин виридалайни чӀехи район я. ==Тарих== ЦИК ДАССР-дин 4-й сессияди 1928 йисан 22 ноябрьда кьабулай къарардалди, виликан Кизляр округдай Къаранугъай участок чара авуналди Къаранугъай кантон арадал гъанвай ва администрациядин юкь Терекли-Мектеб хуьр тайин авунай. 1929 йисуз кантон райондиз элкъуьрнай. == Агьалияр == Йисариз килигна Нугъай райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 21 685 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 22 051 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 21 716 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 21 021 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 20 510 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 20 148 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Нугъай райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % нугъаяр 18 587 85,71 % даргияр 1 777 8,19 % чеченар 334 1,54 % урусар 256 1,18 % къумукьар 233 1,07 % аварар 61 0,28 % муькуьбур 437 2,02 % вири санлай 21 685 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 12 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 17 хуьр акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Нугъай райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Арсланбек» хуьруьнсовет — Ленинаул, Калининаул ва Арсланбек # «Карагас» хуьруьнсовет — Карагас, Боранчи # «Карасу» хуьруьнсовет — Къарасу, Сулутюбе # «Коктюбе» хуьруьнсовет — Нариман, Батыр-Мурза ва Шумли-Олик # «Кумли» хуьруьнсовет — Кумли # «Кунбатар» хуьруьнсовет — Кунбатар # «Ортатюбе» хуьруьнсовет — Ортатюбе, Уй-Салган # «Терекли-Мектеб» хуьруьнсовет — Терекли- Мектеб # «Червлённые Буруны» хуьруьнсовет — Червлённые Буруны # «Эдиге» хуьруьнсовет — Эдиге == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Нугъай райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

Нугъай район (Дагъустан)

ЦӀелегуьн () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «ЦӀелегуьн» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин юкьванни-кефер пата, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== Гилан хуьруьн тарих вичин бинедин хуьр тир ЦӀуру ЦӀелегуьнрин (Вини ЦӀелегуьн) тарихдихъ галаз алакъалу я. XIX виш йисан 1866 йисуз ЦӀелегуьн хуьр вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. Енгиже, Магьмутахуьр ва Салиян хуьрерихъ галаз Магьмутахуьруьнжемятдик акатзавай. 1966 йисуз, къати чилин зурзунрин себебдалди Вини ЦӀелегуьн, Магьмутахуьр ва Агъа Ярагъ хуьруьн эгьлияр арандиз куьч хьана гилан ЦӀелегуьн хуьр кутунай. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1747 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 1801 кас тир Таблица 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1726 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалияр лезгийрикайни агъулрикай ибарат я, вири суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, ЦӀуру ЦӀелегуьн хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 615 кас тир. Гуьней наибвал (1886 й.) == Баянар == == ЭлячӀунар == * ЦӀелегуьн хуьруьн тарих Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

ЦӀелегуьн

Риквани — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Риквани хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ботлих райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 15 км яргъал ала. ==Тарих== 1859 йисуз Риквани хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Анди наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Риквани хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 687Анди наибвилин агьалияр 1886 йисуз 645Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 77033\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 770 касди уьмуьр ийизвай. Вири андияр, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Анди хуьрер

Риквани

Ню () — Ν, ν — грекрин алфавитдин цӀипудлагьай гьарф. Финикия алфавитдин, («Гъед», «илан балугъ», «гъуьлягъ») мана гузвай «нун» гьарфуникай арадал атанва. «Ню» гьарфуникай латин N ва кирил Н гьарф арадал атанвайди я. ЦӀийи грек тӀвар — ни (νι). Категория:Грекрин гьарфар‎

Ню (гьарф)

«Смугъулрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахцегь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Смугъулар хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Смугъул, Мичегь. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахцегь райондин кьулан пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Смугъулрин хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2015 Агьалияр 856 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 687 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 687 кас тир. Вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == Категория:Ахцегь райондин хуьруьнсоветар

Смугъулрин хуьруьнсовет

Кеферпатан гьуьл — Атлантик океандин гьуьл я, жуьредай шельфвилинди я, Европадин кефер-рагъакӀидай пата ава. Пуд патай чилери кӀеви авунва. Гьуьлелай 150 км дирин чкада 80 млн кас яшамиш жезва. Элверунрин рекьяй гьуьлуьхъ чӀехи важибвал ава. == География == Кеферпатан гьуьлуьн чӀехи пай Европадин континетвилин шельфдал алайди я. РагъакӀидай патай адаз сергьятзава ЧӀехибританияди, кефер-рагъэкъечӀдай пата Норвегияди, рагъэкъечӀдай пата Данияди, кьибле-рагъэкъечӀдай пата Германияди, кьибле пата Нидерландри, кьибле-рагъэкъечӀдай пата Бельгиядини Францияди. Кьибле-рагъакӀидай пата Кеферпатан гьуьл Дуврдин проливдай Ла-Манш проливдиз физва, рагъэкъечӀдай пата Скагерракни Каттегатдай Балтик гьуьлуьхъ галаз алакъа хуьзва. Кефер пата Кеферпатан Атлантика ава. Кефер патай кьибле патаз яргъивал 1120 км я, рагъэкъечӀдай рагъакӀидай патаз яргъивал 1001 км я. Гьуьлуьн майдан 575 м² я, кьулан диринвал 94 метр я, гьавиляй гьуьле 54 000 м³ яд ава. Гьуьлуьз авахьзава пара вацӀар, гьабурукай: Рейн, Маас, Эльба, Гломма, Везерни амайбур. Кеферпатан гьуьл шельфвилин гьуьл я, кьулан деринвал 94 метр авай. Гьуьлуьн кӀандин чӀехи пай шельфдалд алайди я. Гьуьлуьн кьибле патан виридалайни пара дирин чкадин диринвал 50 метр я. Норвегиядинни Шетланд островрин арада авай чкайра диринвал гьич 200 метрни жезва. Къерехрилай яргъал виридалайни тӀимил дирин чка Доггербанк я. == Гидрология == Гьуьлуьн цик квай кьел гьар жуьре яз 15–25 промилле я вацӀар акахьзавай чкайрал, 32-35 промилле гьуьлуьн кефер пата. Температура гатуз 25 °C хьун мумкин я, хъуьтӀуьз 10 °C. Ам аслу я Атлантикадай къведай ятарилайни цин деринвилелай, виридалайни сифте гьуьлуьн цин финрилай. Кьел квай гьуьлуьн цин денишунар Атлантик океандихъ галаз Ла- Маншдайни Шотландиядин патавай физвайди я. Кьел квачир цер вацӀарай къвезва. Йисуз вацӀари гьуьлуьз 296-354 м³ яд тухузава. Гьа чӀавуз Балтик гьулуьз вацӀари йисуз 470 м³ яд гъизава. Даниядинни Норвегиядин къерехрай 50-100 м дирин дережада яд Атлантикадиз физава. Са - кьве йисан къене гьуьле авай яд кьиляй кьилиз цӀийи хъжезва. Гьуьлуьн къене температурадилай, кьел квайвилелай аслудаказ гатузни хъуьтӀубз гьар жуьре цин фронтар туькӀуьр жезва. Температура гатуз 25°C дилай 10°Cдалди хъуьтӀуз жезва. Гьа чӀавуз температура Атлантикадилай пара аслу я, мадни ятарин диринвилелай. Дирин кефер патара гьуьлуьн чимивал йисан къене гьа сад я - 10°C, Атлантика патални гьуьлуьн диринвал пара тирвиляй. Виридалайни пара йисан къене температурадин масакӀавилер кьибе пата авай къерехрин патаг жезва. А чкаяр гьуьлуьн виридалайни тӀимил диринвал авайвили гьавадин чимивилелай амай чкайрилай пара аслу я. ХъуьтӀуьз ятар анра гьич муркӀари кьун мумкин я. == Къерехарни островар == Кеферпатан гьуьлуьн островрикай виридалайни чӀехиди - ЧӀехибритания - кьилди гьуьлуьн рагъакӀидай пата ава. Вири гьуьлуьн къене авайбурукай чӀехибур Оркнини Шетланд островар я. РагъэкъечӀдай пата авай къерехрин гьал туькӀуьрнавайди чӀехи муркӀар я - гьабуру чилинни дагъдин затӀ къатхуз гьанагар фур ийиз михьна фьордар туькӀуьрна. Кеферпатан гьулуьн кьибле-рагъэкъечӀдай пата Фризринни Гельголандрин островар ава. Кьибле Норвегиядани Швециядин Скагерракдин къерехра шхераяр ава. Фьордрал хьти хьиз, шхерайрал чӀехи муркӀари пара гьал гъанва, вучиз лагьайтӀа муркӀади чил ана гъвечӀи островрал - шхерайрал - пайнава. Нидерландрихъ гьуьлел пара островар ава, парабур инсанри чпи эцигнавай. == Экономика == Кеферпатан гьуьлуьн кьибле пата лап пара ксар яшамиш жезва, гьавиляй гьуьлуьн а пад пара кардик кутазвайди я. Гьуьлуьн къерехрин 150 км деринда 80 миллион кас яшамиш жезва, гьабурукай Нидерландринни Бельгиядин вири халкьар, чебни чӀехи пай шегьервилин чкайра. Гьуьлуьн къерехрилай 12 миллядин чка яд галай патахъ гьа къерех гвай гьукуматдин ихтиярда авайди я, аниз масадбур къведайла ихтияр къачуна атана кӀанзавайди я. 1958 йисуз геологри Нидерландрин Гронинген провинциядин Слохтерендин патаг газ авай чкаяр акъудна. Кеферпатан гьулуьн къерехрал алай гьукуматри, виридалайни вилик ЧӀехибританиядини Данияди, 1990 йисарин эхирдилай гьуьлуьн къерехрин патаг гвай чкайра гаруникай хкудзавай энергия къачунин машинар ава. Сифте гьахьтин гарунин машин Англиядин къерехдин патаг (Блит 2000 йисуз) мад Даниядин къерехрин патаг (Гарун пар Хорнс Рев 2002 йисуз) хьана. Кефер гьуьлуьн къерехрихъ пара девлетлу гьукуматар галайвили адакай пара чӀехи важибвал авай транспортрин рекьерин чка хьанва. Ина дуьньядин чӀехи рекьер акахьдай чкани я, Европадинни амай континентрин рекьер акахьзавай чка я. Гьуьлуьн портри дуьньядин 20%дилай пара гьуьлуьн тухунрин затӀар кӀвалахарзава. Гьуьляй лап пара паромрин рекьер физавайди я - Норвегиядин, Даниядин, ЧӀехибританиядин, Фарер островрин, Исландиядин, Нидерландрин, Бельгиядин арада физавай. Гьуьлел дуьньядин виридалайни чӀехи портар алайди я - Амстердамни Роттердам Нидерландра, Антверпен Бельгияда, Гамбург, Бременни Вильгельмсхафен Германияда, Лондон, Халлни Ньюкасл-апон-Тайн ЧӀехибританияда, Ослони Берген Норвегияда. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Категория:Атлантик океан

Кеферпатан гьуьл

Эминхуьр () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай хуьр. «Эминхуьруьнсовет»дин администрациядин юкь ва сад тир хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 16 км яргъал, Ростов - Баку трассадин къвалав чка кьунвайди я. Мукьвал алай хуьрер: Советский, ЗахитӀ, ЦӀийи Макьар, Чуьхверхуьр. ==Тарих== 1998 йисалди хуьруьн тӀвар, азербайжандал чӀехи там мана гузвай «Аламише» тир. Дагъустандин поэззиядин классик Етима Эминан 160 йисан юбилейдихъ алакъа аваз хуьруьз цӀийи «Эминхуьр» тӀвар эцигнай. Эминхуьр, 1966 йисан зурзунрилай кьулухъ, Хутаргъ, Кьеан, ХпитӀар, ЦицӀер, Бигер, ЯлцӀугъ хуьрерин эгьлийрин иниз куьч хьунин рекьелди арадал атайди я. ==Агьалияр== 2012 йисуз хуьре 1628 - далай пара майишатар гваз 3753 кас яшамиш жезвай.Таблица 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 года // Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 года. — Москва: Федеральная служба государственной статистики, 2012. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Эминхуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Эминхуьр

Буровдал () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Буровдал» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Исмаиллы райондин лап кефер пата, Гирдыманчай вацӀун чапла пата ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Хуьруьн агьалидин чӀехи пай азербайжанриз элкъвенвай татар я. Диндал гьалтайла шии мезгьебдин мусурманар я. ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Азербайжанрин хуьрер

Буровдал

Агьан хуьруьнсовет () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьруьнсовет. Адак Агьан, Дуварян, Химран ва Гойдан хуьрер акатзава. Категория:Исмаиллы райондин хуьруьнсоветар

Агьан хуьруьнсовет

Алеут чӀал ва икӀа Унанган чӀал — (але. Unangam Tunuu) — чӀал Алеут халкьдин эскимос-алеут чӀаларин. ЧӀалал рахазвай ксар ава Аляскада штат АСШ) ни Урусатда 150 кас кьван. == Алеут алфавит == === Кирилл алеут алфавит === А Б* В* Г Г̑ Д Е* Ж* З† И І* Й К Ҟ Л М Н Ҥ О* П* Р* С Т У Ў Ф* Х Х̑ Ц* Ч Ш* Щ* Ъ Ы* Ь Э* Ю Я Ѳ* Ѵ* а б* в* г г̑ д е* ж* з† и і* й к ҟ л м н ҥ о* п* р* с т у ў ф* х х̑ ц* ч ш* щ* ъ ы* ь э* ю я ѳ* ѵ* * only for foreign words † only for Sasignan dialect === Латин алеут алфавит === A B CH D F G Ĝ X X̂ H I K L M N O Q R S T U V W Y Z a b ch d f g ĝ x x̂ h i k l m n o q r s t u v w y z == Гафар == теквилиннумер Barbara Švarný Carlson, Unangam Words Sweatshirt Project, May 1994 къушавилиннумер гзафвилин нумер лезгидал Unangax̂ Unangax Unangan Алеут qax̂ qax qan балугъ sax̂ sax san нуькӀ isux̂ isux isuĝin паб tix̂lax̂ tix̂lax tix̂lan лекь iqyax̂ iqyax iqyan каяк ilgaaĝux̂ ilgaaĝux ilgaaĝun муьжуьдкӀвач (осьминог) == Тистикьар == == Алукьун == * www.alaskool.org (The Map of the Aleut Tribes and Dialects) * Alice Taff and all. (2001), Phonetic structures of Aleut , Journal of Phonetics (2001) 29, 231-271 а

Алеут чӀал

Акимова Зуьгьре Акиман руш — лезги шаир ва кхьираг. 1947 йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Къуйсун хуьре дидедиз хьана. Буба-диде къакъатай руша етимханайра тербия къачуна, Буйнакскдин педучилище куьтягьна, и шегьерда хзан кутуна, гзаф йисара культурадин идарайра кӀвалахнава. 3. Акимова цӀудралди шиирин, манийрин ва абур патал теснифнавай макъамдин автор я. Ада вичин эсеррар урус чӀалал кхьизва. "НекӀедихъ галаз кужумна за", "Самурдин мани", "Эбеди" ва маса шиирарай Дагъустандал, Лезгистандал ашукь шаир аквазва. 1999 йисуз чапдай акъатай "Уьмуьрдин музыка" ктаб инсанперес ва ватанперес гьиссерив ацӀанва. Зуьгьре Акимова Лезги кхьирагрин садвалдин член ва Буйнакск шегьердин кхирагрин ассоциациядин секретарь я. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Акимова Зуьгьре Акиман руш

Агъа Махаргимахи (, ) — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. Бурдеки ва Вини Махаргимахи хуьрерихъ галаз «Бурдеки» хуьруьнсоветдик акатзава Историко-архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 19 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 424 кас тир ЕДИНЫЙ РЕЕСТР АДМИНИСТРАТИВНО- ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН. 2007. Агьалийрин вири дарги халкьарин группадик акатзавай урахивияр, суни - мусурманар я. Абур урахи чӀалал рахазва. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Саид Алибеков — Дагъустандин халкьдин артист, театрдин актер. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район * Топографические карты K-38-XVIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-38-60 — 1 : 100 000 * Коды ОКАТО — Сергокалинский район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

Агъа Махаргимахи

Уилям Шекспир (Biography: or, Third division of… — Google Книги; 1564Кл. раздел «Биографи», Стратфорд-на-Эйвоне, Англия — 23 апрел 1616, гьана) — алакьунар авай Англиядин драматург, шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Уилям Шекспир (1564—1616) Категория:Англиядин драматургар Категория:Англиядин шаирар

Вилиам Шекспир

КӀуфуба () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Ширвановка» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин кефер пата, Самур вацӀун кьерел, Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 33 км яргъал ала. КӀуфуба хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): КӀуф мягьле. == Тарих == Хуьруьн тӀвар дегь КӀуф хуьруьн тӀварцӀихъ галаз алакъалу тирди шак алачиз я. Ва гилан КӀуфубадин эгьлияр дегь КӀуф хуьруьн эгьлийрин несилар тирдал гиман ала. Урусатдин дяведин архивдин материалра къалурнавайвал, 1837 йисуз Къубадин гъулгъула къаткурдайла урус генералри лезгийрин цӀудралди хуьрер чукӀурнай. КӀуф, Тагьар, Уьзден, Маши, Харах хьтин дегь лезги хуьрерин гелер гьа чӀавалай квахьна. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. КӀуфуба хуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Куьчайбур, Умарар, Усманар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Магьсим Магьсимов — лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

КӀуфуба

Ачи-Чунгур — Дагъустан республикадин Бабаюрт райондин чилерал алай Бежта белгендин хуьр. Качалай хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Бабаюрт районда ава. ==Тарих== ==Агьалияр== Агьалидин вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Бежтинский участок» администрациядин официал сайт Категория:Бежта белгендин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Ачи-Чунгур

Гьажиев Межид Жирасан хва (1929–1985) — машгьур лезги кхьираг ва таржумахъан. Гьажиев Межид 1929 йисан 14-декабрдиз Докъузпара райондин Къуруш хуьре дидедиз хьана. Ада хуьруьн мектеб, Каспийск шегьердин пешекар училище ва Москвада М. Горькийдин тӀварунихъ галай Литературадин институт куьтягьна. Магьачкъалада «Лезги Газет»дин, радиодин редакцийра кӀвалахна ва "Дуствал" альманахдин редактор хьана. Кхьирагдин гьикаяйрин садлагьай кӀватӀал "Жегьил уьмуьр" 1955 йисуз печатдай акъатна. Гуьгъуьнин йисара ада са жерге повестар ва "Им къван, имни терез" роман кхьена. М. Гьажиев лезги ва урус чӀаларал Магьачкъаладин ва Москвадин чапханайра акъатнавай гьикаяйринни повестрин кӀватӀалрин: "Дагълара", "Са булахдай яд хъвайибур", "Гезентидин эхир", "Ирид къаш" ва мсб. автор я. Кхирагдин эсерар Дагъустандин халкьарин ва урус чӀалариз таржума авунва. Зариди Дагъустандин ва урус кхьирагрин эсерар, абурукай яз Расул Гьамзатован «Зи Дагъустан» ктаб лезги чӀалаз элкъуьрна кӀелзавайбурув агакьарна. М. Гьажиева лезги гьикаят девлетлу авуник ва вилик финик чӀехи пай кутуна. Ам Дагъустан Республикадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай литературадин премиядин лауреат хьана, СССР-дин Кхьирагрин садвалдин член тир. Зари 1985 йисуз рагьметдиз фена, Магьачкъалада кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги кхьирагар

Гьажиев Межид Жирасан хва

* КӀири — Дагъустандин Кьурагь районда авай хуьр. * КӀири — набататдин са жуьре.

КӀири (манаяр)

Нах-дагъустандин халкьар — асул гьисабдалди Кеферпатан Къавкъазда (Дагъустан, Чечня, Ингушетия) ва са кьадар Азербайжанда, Гуржистанда, Турцияда, Иорданияда ва муькуь араб уьлквейра уьмуьр тухузвай халкьарин группа. Абурун вири санал кьадар 6 миллион кьван кас я. И группадик кьве хзан акатзава нах халкьар (чеченар, ингушар, бацбияр) ва дагъустандин халкьар. ==Халкьар == * Нах халкьар ** вайнахар *** чеченар *** галанчожар *** ингушар ** бацбияр * Авар- анди-цез халкьар ** авар-анди халкьар *** аварар *** андияр халкьар **** андияр **** ахвахар **** каратаяр **** ботлихар **** годоберияр **** багвалар **** тиндалар **** чамалалар ** цез халкьар *** рагъакӀидай цез халкьар **** цезар **** хваршияр ***** инхокварияр **** гинухар *** рагъэкъечӀдай цез халкьар **** бежтаяр **** гунзибар * Яхулар * Дарги халкьар ** кеферпатан дарги группа *** кефердинни - рагъакӀидай патан агъа группа **** акушаяр, **** мугьияр **** цудахарар **** гьапшима-бутрияр *** урахияр *** мюрег-губденар *** кадарар *** муирияр ** мегьебар ** кьиблединни - рагъакӀидай патан дарги группа *** сирхияр *** амух-худуцар *** кьункьияр *** санжи-ицарияр ** чирагъ группа *** чирагъвияр ** къайтагъар (хайдакъар) ** кубачи-ашти группа *** кубачияр *** аштияр * Лезги халкьар ** рагъэкъечӀдай патан лезги группа *** лезгияр *** табасаранар *** агъулар ** рагъакӀидай патан лезги группа *** рутулар *** цӀахурар ** кьиблепатан лезги группа *** будугъар *** къирицӀар *** хинелугъар ** арчи группа *** арчияр ** удин группа *** удияр == Литература == * Алексеев М. Е. Нахско-дагестанские языки // Языки мира. Кавказские языки. М., 1999. ==Баянар== ==ЭлячӀунар== Категория:Нах- дагъустандин халкьар

Нах-дагъустандин халкьар

Изано — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Изано хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахвах райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 14 км яргъал, Изанитлар вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Изано хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Карата наибвалдиз талукь тир. 1937 йисал кьван Ботлих райондик акатзавай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Изано хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 412 Население Каратинского наибства в 1886 году 1 161 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 1 206 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 1 323 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 323 касди уьмуьр ийизвай. Вири ахвахар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Ахвахрин хуьрер

Изано

Кения ва я Республика Кения (, ) — рагъэкъечӀдай патан Африкада авай гьукумат. == ЭлячӀунар == * * Официал туристдин сайт * Гьамишан миссиядин сайт * Статистика Категория:Кения

Кения

Залам — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. И муниципалитетдик мукьвал алай Муллашихали хуьрни акатзава. == География == Хуьр Кьвепеле райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 20,5 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 691 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Zalam: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Залам

2005 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Агъстафа район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 504 км². Агьалияр — 88 458 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 58,8 кас/км². Административ юкь — Агъстафа я. Агъстафа район Гянжа-Къазахдин экономикадин райондин ибаратдик акатзава. == Тарих == «Агъстафа» лугьудай топоним шегьердай тӀуз авахьзвай Агъстафачай () вацӀун тӀварцӀелай атайди я. «Агъстафа» гидроним «агъсу» (хъвадай яд) ва «тафа» (ван) гафарилай, яни «вандай вацӀ» лугьудай гафалай атана. Район 1939 йисан 24-лагьай январдиз арадал гъана. 1959 йисан 4-лагьай декабрдиз ам терг авуна, адан чилер Къазах райондихъ гилигна. 1990 йисан 24-апрелдиз Азербайжандин ССР-дин Вини кьилин советдин Президиумдин къарардалди Агъстафа район Къазах райондин ибаратдикай хкудна ва 1939-1959-лагьай йисарра авай территориядал туькӀуьр хъувуна. == География == Районди Азербайжандин кефердинни рагъакӀидай пата чка кьунва. Район рагъакӀидай патахъ Къазах райондихъ, рагъэкъечӀдай пата — Товуз райондихъ, кефердин патахъ — Гуржистандихъ, кьиблепатахъ — Эрменистандихъ галаз сергьятдал ала. Райондин рельеф чӀехи пай арандинди я (Генже-Къазахдин ва Къараязидин кьулувилер), рагъакӀидай ва кефердинни рагъакӀидай патара сувар хьтин чкаяр ава. Райондин территориядал Къараязидин миллетдин паркуни () чка кьунва. Ина юкьван гьалдин чими, куьру субтропикрин климат ава. Адетдалди кьурагьвал авай кьуьд жезва. Юкьван гьалдин температура: январдиз −5,0 — 0°С, июлдиз 18 — 25°С жезва. Юкьван гьалдин йисан къваларин дережа — 350—700 мм. Агъстафа райондай тӀуз Кура, Акстафа ва Гьасансу лугьудай вацӀар авахьзава. УьцӀуь вирер ава. == Агьалияр == Йисариз килигна Агъстафа райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР) Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1939 1991 1999 2009 2013 2014 2018 2020 Агьалияр 31 257 63 600 73 994 80 222 82 700 83 600 87 200 88 458 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Агъстафа район

Файл:Rosyjska litera Ż.PNG Файл:Rosyjska litera Ż.PNG Ж, ж - Ж, ж Категория:Лезги алфавит

Ж

Туьркида авай лезги хуьрер — Туьркида цӀудлай гзаф ва са кьадар лезгияр хуьрер сиягь кӀеник къалурна. * КӀирне (Balakesirda) * Йайлакёй * Дагъустан (хуьр) — (Бергамадин къвалаг) (туьрк. Dağıstan) * Гуьнейкёй — (Яловадин къвалаг) (туьрк. Güneyköy) * Fındıcak — (Izmirdin qualag) (туьрк. Fındıcak) * Kayalıpınar — (Sivasdin qualag) (туьрк. Kayalıpınar) * Sultaniye — (Sivasdin qualag) * Emirler — (Sivasdin qualag) (туьрк. Emirler) * Selimiye — (Sivasdin qualag) (туьрк. Selimiye) * Osmaniye — (Sivasdin qualag) (туьрк. Osmaniye) == Алукьун == * Диаспора Категория:Лезги хуьрер Категория:Турция

Турциядин лезги хуьрер

Чылгъыр — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр ва виликан муниципалитет. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 217 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Дигагьуба

Пудлагьай Кьиблепатан Америкадин чемпионат Валпараисода (Чили) тухвана. Ам 1920-лагьай йисан 11-лагьай майдилай 29-лагьай майдал кьван кьиле фенва. Садлагьай матч: Бразилия — Чили, эхиримжиди: Бразилия — Уругвай. Гъалиб хьайиди — Уругвай я, им абурун пудлагьай титул тир. == Уртах == * Аргентина * Бразилия * Уругвай * Чили (тешкилат авурди) == Матчар == \---- 61-лагьай декьикьадал Уругвай кӀватӀурдин варархъан Хуан Леньяцциди Педро Каломиноди янвай пеналти кьунва. \---- Кьведлагьай таймда Антонио Урдинаран травмадин гъиляй никӀелай хъфена, Уругвайди а матч вичин ибаратдик цӀуд кас кумаз къугъвана куьтягьна. \---- \---- \---- == Чемпион == == Турнирдин таблица == Команда Къ Гъ СТ К ГЯ ГА ГТ О Уругвай 3 2 1 0 9 2 +7 5 Аргентина 3 1 2 0 4 2 +2 4 Бразилия 3 1 0 2 1 8 –7 2 Чили 3 0 1 2 2 4 –2 1 == Квайни-квай бомбардирар == 3 гол * Хосе Перес * Анхель Романо 2 гол * Рауль Эчеверрия == Баянар == == ЭлячӀунар == * 1920

Футболдай Кьиблепатан Америкадин чемпионат 1920

Фатуллаева Пакизат Бейдулладин руш — лезги шаир ва публицист. 1948 йисуз СтӀал Сулейманан райондин Агъа Макьар хуьре дидедиз хьана. Ада Дагъустандин Огни шегьердин школа-интернат, Дагъустандин университет ва Москвада Литературадин институт куьтягьна. Гзаф йисара печатдин идарайра кӀвалахна. Алай вахтунда ам «Дагъустандин дишегьли» журналдин редактор я. П. Фатуллаева цӀудралди шииррин, поэмайрин ва абурукай ибарат кӀватӀалрин: "Бубуйрин чуьл", "Зи экуь кӀвал" ва мсб. автор я. Адан эсерар урус чӀалазни таржума авунва. Зари "ДР-дин медениятдин лайихлу кардар" я. ==ЭлячӀунар== * Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр» Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги дишегьли шаирар

Фатуллаева Пакизат Бейдулладин руш

Кьуьд == ЭлячӀунар == * Описание зимы в природе Йисан вахтар Гатфар | Гад | Зул | Кьуьд Категория:Вахт

Кьуьд

Брезно (, , ) — юкьван Словакияда Грон вацӀал алай шегьер. Агьалияр 23 агъзур кас я. thumb|слева|192px|Юкьван майдан == Агьалияр == Йис Агьалияр 1991 2001 2006 == Шикилар == файл:Brezno city centre2.jpg|Шегьердин юкь файл:City centre brezno (4).jpg|Парк файл:City centre brezno (8).jpg|суддин дарамат файл:City centre brezno 4.jpg|Шегьердин музей файл:Brezno Blue House 40341.jpg|Вили кӀвал файл:Brezno Museum 40342.jpg|Католикрин церковь ва музей. == ЭлячӀунар == * Официал сайт шегьердин Категория:Словакиядин шегьерар

Брезно

Москвич-412 Москвич маркади1967-1976 лагьай саралди тӏуькӏуьрнавай автомобиль я.

Москвич-412

ЗахитӀ Гьашим — XIX виш йисуз уьмуьр авур лезги шаир. Ам Куьре магьалдин Агъа ЗахитӀрин хуьре дидедиз хьана. Пара савад авай инсан тир. ЗахитӀ Гьашима дуьньядикай, кесиб инсанрин дерди-баладикай, диндин шартӀарикай дерин мана квай шиирар теснифна. Гьашиман чӀалар Къубадин хуьрера амай гъилин ктабра гьатнава. Агакьнавай хва кьена, сабур хуьз тежезвай агъамакьави Кьасумаз туькӀуьрай «Фагьума» тӀвар алай шиир инсанрин рикӀел чи йикъарани алама. ==Эдебият== * Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

ЗахитӀ Гьашим

Красный Хутор — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ятагуба муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Красный Хутор

Эрменистан (Эрмения) () — Къавкъазда авай гьукумат. Кьилин шегьер — Ереван. Гьукуматдин чӀал эрмен чӀал я. 95 % кьван агьалияр хашпара диндик ква. == Тарих == 28 майдиз 1918 йисуз Садлагьай Республика Эрмения арадал атана. 22 мартдиз 1993 йисуз республика Эрмения СМТ кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз Европадин Меслятдиз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле Серж Саргсян акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == Халкь Авай кьадар % Вири 3213011 100 % Эрменар 3145354 97,89 % Езидар 40620 1,26 % Урусар 14660 0,46 % Ассирийар 3409 0,11 % Украинар 1633 0,05 % Курдар 1519 0,047 % Юнанар 1176 0,036 % Масабур 4640 0,14 % 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap- Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank- Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni == Баянар == == ЭлячӀунар == * Гьукуматдин официал сайт *

Эрменистан

«Хазар» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь хуьр — Хазар хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Хазар, Вавилово, Агъа Жалгъан, Дуьзлер. == География == Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин рагъакӀидай пата, Дербент шегьердилай 7,5 км кьибле пата, Каспий гьуьлуьн кьерел чка кьунвайди я. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 6336 касди уьмуьр гьалзавайДербент район. 2010 йисан малуматриз килигна, агьалияр 8447 кас тир (вири райондин агьалийрин 8,5 %). Хуьруьнсоветдин хуьрера жуьреба жуьре миллетар ава: азербайжанар, лезгияр, табасаранар, агъулар, вири суни ва шии — мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно- территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. * Cельское поселение Хазарский сельсовет Категория:Дербент райондин хуьруьнсоветар

Хазар хуьруьнсовет

1749 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурникӀуьдлагьай йис) — чи эрадин 1749-лагьай йис. XVIII виш йисан 49-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1749 йис

1749 йис

Арчан () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай кьакьан сувун хуьр. «СтӀурин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъакӀидай пата, ЧӀехи Къавкъаздин хушарал, Гъенер вацӀун кьерел, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 65 км яргъал ала. Хуьр инсандин гъил агакь тийизвай чкадал ала. КцӀарилай акьванни яргъал алачиртӀани, шегьердилай хуьрел кьван авай рехъ пуд сят яргъи жезва. Умуми яз, КцӀар райондин гьа и Арчан, СтӀур, Кьуьхуьр, Яргъи КӀек ва маса ихьтин сувун хуьрериз тухузвай дуьз рехъ авачирди лагьайтӀа гъалатӀ жедач. Рекьерин чкадал жигъирарни гелер я. И хуьрериз анжах сувун машинрал алаз (джипар) хкаж хьун мумкин я. ХъуьтӀуьз жив къвадайла и жигъирайтӀуз уьцӀуьзвай живедин маргъалрин гъиляй гьич физ жезвач ва хуьрер инсаниятдин цивилизациядилай лап атӀанвай хьиз жезва. Хуьруьн ва адан къвалив гвай чкайрин тӀебиатдин, кьакьан суварин, къацу чӀурарин ва чарчаррин тикрариз тежедай иервили инсандин вилер чӀугуда. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. ЧӀурарин ва векьин чкайрин булвилиз килигна хуьруьн эгьлияр асул гьисабдалди малдарвилел алахънава. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Арчан

Дакка тахьайтӀа Дака (бенг. ঢাকা; ингл. Dhaka, виликра Dacca хьиз кхьизвай тир) — Бангладешдин кьилин шегьер я. Дакка тӀвар алай дивизиондин ва Дакка тӀвар алай округдин административ юкь я. Уьлкведа виридалайни къалиндаказ ацукьарнавай шегьер я, агьалидин гьисабдал гьалтайла дуьньяда цӀудлагьай чкадал ала. Кьиблепатан Азиядан виридалайни чӀехи шегьеррикай сад яWorld Bank (30 July 2010). Country Assistance Strategy for the People’s Republic of Bangladesh for the Period FY11-14, page 4.. ЧӀехи Дакка тӀвар алай агломерациядин юкь я. Буриганга вацӀун рагъэкъечӀдайпатан къерехдал чка кьунва. Бангладешдин сиясатдин, экономикадинни медениятдин «рикӀ» я. МискӀинрин Шегьер хьиз йижир тир, гьакӀни Рикшайрин дуьньядин кьилин шегьер лугьудай лакӀабдалди машгьур тир (гьар йикъан кьил кьиле ягъун — 500 агъзурдилай пара рикша). XVII-лагьай виш йисуз ЧӀехи Магъулрин регьбервилик кваз шегьер Джагьангир Нагар (виликан Джагьангир императордин тӀварунихъ) тӀвар алаз йижир тир. ЧӀехи Магъулрик квай Бенгалиядин кьилин шегьер ва вири дуьньядин муслин савдадин юкь тир. Амма гилан чӀаван шегьер асул гьисабдалди британиядин регьбервилик XIX-лагьай виш йисуз эцигнавай. 1905-1911-лагьай йисарин арада яргъалди уьмуьр авачир РагъэкъечӀдайпатан Бенгалияни Ассам провинциядин кьилин шегьер яз авайди тир. 1947-лагьай йисуз Британиядин Индия чара хьайидалай кьулухъ Дакка РагъэкъечӀдайпатан Пакистандин административ юкь тир. 1971-лагьай йисалай инихъ аслу тушир Бангладешдин кьилин шегьер я. Даккади портунин Читтагонг шегьердихъ галаз санал Бангладешдин экономикада юкьван рол къугъвазва. Шегьер уьлкведин сиясатдин, медениятдинни илимдин юкь я. Дакка пара кьабул хьанвай памятникрин кӀвал я, гьа гьисабдик: Jatiyo Sangsad Bhaban, Даккадин Университет, Азад авун патал тир Дяведин музей, Миллетдин музей, Шагьид Минар, Лалбахhttp://www.huffingtonpost.com/anushay- hossain/branding-bangladesh-india_b_4671353.html. Эхиримжи цӀуд йисара Даккади вири уьлкведай тир инсанрин атунар «эхи ийизва», абуру Даккадикай дуьньядин виридалайни фад чӀехи хъижезвай шегьеррикай сад ийизва. Шегьерди пара чара уьлквейрин инвестицияринни масавилин (алишверишдин) чӀехи кьадар чӀугвазава. Шегьер улакьдинни алакъайрин хилера жезвай модернизациядин шагьид я — къенин юкъуз шегьерда Даккадин Метро ва гилан чӀаван авторекьер йигин темпралди эцигзава. ГьакӀ ятӀани, шегьер, виликдини хьиз, зурба проблемайрал гьалтзава — кьадардилай артухан тун, кесибвал, яшамиш жезвай агьалийрин паравал, кьацӀурунарни мсб. == Климат == Дакка - чими, зегьемни ламу тропикрин климат авай шегьер я. Классификациядиз килигна Даккадиз тропикрин ламуни кьурай климат ава. Вири юкьван гьалдин йисан къваларин кьадардикай 80% кьван тӀулдинни марадин варцарин арада къвадайди я. КӀумпарикайни индустриядин хкатайрикай хкатзавай ятарни гьаваяр кьацӀурун - Даккадин зурба проблема я. Ада жемятдин сагъвилизни уьмуьрдин еридиз лап пис таъсир йизвайди я. Даккадин арада авай цин объектарни уьленар терг хьун мумкин я, вучиз лагьайтӀа абур алай мукьарал (чкайрал) пара гьавайрин кӀвалерни маса дараматар эцигзавайди я. Элкъвена къваларив гвай гьалар кьацӀурунихъ галкӀанвай тӀебии тир яшамишдай мукьарин эрозияди мукьан (чкадин) биофаунадин чӀехи паюниз терг авунин хатавал ийизава.. * Юкьван гьалдин йисан температура — +26 °C я. * Юкьван гьалдин йисан гарун йигинвал — 6 м/с. == Экономика == Шегьерда вири уьлкведин индустриядикай чӀехи пай мукь (чка) кьувайди я. Дакка джутар акъудунин, памбаг ишлемишдай, металл ишлемишдай, недай-хъвадай затӀарин ва маса индустрияр авай мукь я. ГьакӀни ина муслин акъуддайди я. Дакка авай регион джутни дуьгуь цана агакьрунив магьшур я. 2009-лагьай йисан малуматрив кьурвал, Даккадин КъВБ-дин кьадар 85 млрд АСШ-рин доллар тир, КъВБ-дин гьар йисандавай чӀехи хьунин кьадар 6,2 % я. Гьар инсандал къвезвай юкьван гьалдин пуларин кьадар - 1350 доллар са йисуз. Амма вири майишатрикай 34 % кьван кесибвилин цӀарцӀик ква, парабуру йикъа 5 доллар аваз кьил хуьзава. КӀвалах авачирвилин дережа - 19% кьван я. == Демография == Даккадин (шегьердин администрациядик акатзавай чилера) агьалийрин сан-гьисаб — 7 млн кас я. 2013-лагьай йисан малуматрив кьурвал, кьилин шегьрдин вилаятдик акатзавай яшамишдай чкайрихъ галаз санал Дакка 15 миллиондилай пара касдиз кӀвал я. Гьар йисуз агьалийрин кьадар 4,2 процентдал чӀехи жезва, им Азиядин шегьердин арада виридалайни чӀехи къалурзавай лишанрикай сад я. Агьалийрин чӀехи хъижезмай агьалийрин сан- гьисабди хуьруьн вилаятрай давай жезвай миграция къалурзава — 60-70-лагьай йисарра хьанвай чӀехи хьуникай 60 % хуьруьн агьалийрал гьалтна. Агьалийрин кьадар 1980-лагьай йисалай кьулухъ хьанвай Дакка шегьердин сергьятар са шумуд сеферда масакӀа авунин гъиляй лап тӀимилдай са миллиондал чӀехи хьана. Far Eastern Economic Review-дин малуматрив килигна, 2025-лагьай йисуз Дакка 25 миллиондилай пара кас яшамишна кӀанда. Дакка шегьердин агьалийрин арада кӀел- кхьиз чирвилин дережани хкаж жезва. Мисал патал, 2001-лагьай йисуз вири агьалийрикай кӀел-кхьиз чидайбур 62,3 % тир, 2010-лагьай йисуз — 72,7 % хьана. И къалурзавай лишан вири уьлкведин юкьван кӀел-кхьиз чирвилин дережадилай (56,5 %) хейлин чӀехи я. === Миллетрин ибарат === Дакка шегьердин миллетрин ибарат саки са жинсининди я, вучиз лагьайтӀа адак квайбурукай 96 % — бенгалар, 2 % — катай бигьарар я. Амайбур хъсан уьмуьр жугъурун патал куьч хьанвай Бангладешдин куьлуь халкьарин — мейт, кгьаси, санталар, чакма, гьара, ораонарни мунда — векилар я. Ибурулай гъейри Даккада пара кореявияр, китайвияр, индиявияр, пакистанвияр, непалвияр, бирмавияр, шри-ланкавияр ва маса уьлкведай тирбур яшамишзава. Абур жуьреба-жуьре индустрияра кьилиз тухудай къулугърал кӀвалахзава. === ЧӀалар === Саки гьар Даккадин агьали Бангладешдин миллетдин тир бенгали чӀалал рахазава. Пара шегьердин агьали жуьреба-жуьре бенгалидин нугъатрин ва уьлкведин регионал тир чӀаларин гъавурда акьазава, мисал патал, Читтагониан (Chittagonian) ва Силгьети (Sylheti) — абур бенгали ва асам чӀаларин нугъатдин акахьун я. Шегьерда чпин тайифаррин чӀаларал рахадай уьлкведин регионрай тирбур гьалтзава — бишнуприя манипури, араканар, чакма, гаро, хо, кокборок ва курукх. Шегьерда урдудал рахадай жемятни ава, адак Индиядайни Пакистандай куьч хьанвай мусурманар ква. ГьакӀни Дакка 300 агъзурдилай пара бигьаридиз кӀвал я. Абур 1947-лагьай йисалай кьулухъ РагъэкъечӀдайпатан Индияда авай чилерилай масанал алуднавай ва РагъэкъечӀдайпатан Пакистанда чпиз са далда жедай чка жагъанвай мусурманрин несилар я. Абурун дуьз кьадар тийиджир я. Официал малуматрив кьурвал, гьич тахьайтӀа 40 агъзур кас я. Вири Бангладешда 300 000 урду чӀалал рахадайбур ава фикирнава, абурукай чӀехи пай Даккада авай катайбурун лагерра ава. Инглис чӀал — кьведлагьай асул тир чӀал я. Ам Дакка шегьердин жемятдин лап вини дережадин къатарра кӀвалахарзава, гьакӀни адетдалди коммерцияда, масавиле (алишверишда), ихтияр хуьдай системайрани маарифда кӀвалахарзавайди я. === Дин === Ислам — Дакка шегьерда агъавал ийизвай дин, мусурманрикай чӀехи пай — 83 % — суьннияр я. ГьакӀни чӀехи тушир шиитрин уммани ава. Шегьерда агьмадитрин сектадини — Мирза Гъулам Агьмадан пад кьазвайбур — векилвал ийизава. Индуизм — пад хуьдайбурун кьадардал гьалтайла шегьердик кьведлагьай дин я — 16 % кьван я. Даккада буддистрин ва христианвилин гъвечӀи уммаярни ава. Ибуралай гъейри Даккада лап са тӀимил исмаилитар, сикхар, багьаяр ва исламдилай вилик тир адет динрин векилар яшамишзава. Гьар гьи конфессиядин гьал хьайитӀани, макьамар, кьуьлерни эдебиат Дакка шегьердин диндиз талукь тир уьмуьрда зурба метлеб квай аспектар яз амукьзава. Эхиримжи йисарра диндин дибдикди ийизвай гуж авунин дережадин хкажун мукьвал-мукьвал малуматзава. == Маариф == Даккада 52 университетди мукь кьунвайди я, абурукай виридалайни цӀуруди - Dhaka College я, ам Британиядин Индиядин кӀелдай мукьарикай виридалайни цӀурубурукай сад я, адан бине 1840 йисуз кутуна. Гьа гьана Бангладешдин виридалайни чӀехиди тир Даккадин университетди мукь кьунвайди, ана 30 агъзурдилай пара студентди кӀелзава. Маса Даккадин кьетӀен чӀехи метлеб авай кӀелдай мукьар ибур я: Jahangirnagar University, Bangladesh University of Engineering and Technology (BUET), The Dhaka Medical College, Sir Salimullah Medical College ва мсб. == Дакка шегьердикай библиография == * Pryer, Jane (2003). Poverty and Vulnerability in Dhaka Slums: The Urban Livelihood Study. Ashgate Publishing. ISBN 0-7546-1864-1. OCLC 123337526 243482310 50334244 50939515. * Rabbani, Golam (1997). Dhaka, from Mughal outpost to metropolis. University Press, Dhaka. ISBN 984-05-1374-5. * Ahmed, Sharifuddin (1991). Dhaka: Past, Present and Future. The Asiatic Society, Dhaka. ISBN 984-512-335-0. * Sarkar, Sir Jadunath (1948). History of Bengal (II). Dhaka. * Taifoor, S.M (1956). Glimpses of Old Dacca. Dhaka. * Karim, Abdul (1992). History of Bengal, Mughal Period (I). Rajshahi. == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Бангладеш Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар Категория:Дакка

Дакка

Туьнтуьл — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин кьиблединни - рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 29 км яргъал чка кьунва. Хуьруьн рагъэкъечӀдай пата Вандам вацӀ, рагъакӀидай патайни Демирапаран вацӀ авахьзава. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 2 500 - елай пара кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. ==ИнфратуькӀуьрун== Хуьре Суван Къарабагъ дяведин шагьид Мушфиг Демирханан тӀварунихъ галай кьулан мектеб, са аялрин бахча, са культурадин КӀвал ва са мискӀин ава. == ЭлячӀунар == * Tüntül: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Туьнтуьл

Лезги Агьмед (1762 йис, Къубадин уезд, Вурвар — 1840 йис) — лезги шаир, ашукь. Ада вичин эсерар кьуд - лезги, азербайжан, араб ва фарс чӀаларал тесниф ийизвай тир. Лезги Агьмед дуьньяда къекъвей, гьа девирдин гьар са кардикай хабардар, халкьдиз къуллугъ авур шаир тир. == Уьмуьрдин рехъ == Лезги Агьмед 1762 йисуз гилан КцӀар райондин Вурварин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Са бязибуру и чӀалан устаддин бинеяр Къурушдилай я лугьузва. XVIII виш йисан сеняткаррин арада тӀвар-ван авай, ашукьрин межлисра гьамиша уфтан хьайи Лезги Агъмедакай сифте малуматар ва адан азербайжанви ашукь Хесте Кьасумахъ галаз хьайи гьуьжетунра лагьай чӀалар 1894 йисуз Тифлисда урус чӀалал акъатай «Къавкъаздин вилаятрикай ва тайифайрикай эхтилатзавай кӀватӀалда» гьатнава. Лезги Агьмеданни Хесте Кьасуман арада хьайи гьуьжетрин кьуд чӀал 1937 йисуз Бакуда азербайжан чӀалал акъатай «Ашукьар» ктабда гьатнава. Кьуьчхуьр Саидан вилер акъудай Сурхай хандиз шиирралди зурба туьнбуьгь авур Лезги Агьмеда вичин эсерра гьа гьахъсуз аям дериндай русвагьна ва ханаринни бегрин инсафсузвилерихъ эхир жедайдахъ агъанай. Лезги чӀалал Лезги Агьмедан эсерар сифте яз 1965 йисуз «КӀиливал» (эдеб. чӀалал. «Дуствал») кӀватӀалдин 2-лагьай нумрада чап хьана: «Шекер хьтин», «Хъел хьана хьи», «Мурсал хандиз», «Дуьнья я им, къведай вири бередай» ва «Хабар туш». Алатай асирдин 70-лагьай йисарилай кьил кутуна Лезги Агьмедан эсерар жуьреба-жуьре кӀватӀалрин ва учебникрин чинриз акъатна. Месэла, 1978 йисуз акъатай «Лезги поэзиядин антологияда» адан «Хъел хьана хьи», «Ашукь Саидаз» ва «Лезги Агьмеданни Хесте Кьасуман гьуьжет» гьатнава. И шиирар 1990 йисуз Магьачкъалада басма хьайи «Лезгийрин революциядилай вилик квай девиррин литература» ктабдани ава. Эхиримжи йисарра шаирдин эсерар азербайжан ва урус чӀаларални акъатна. 1987 йисуз Бакуда чапнавай «Дагъустандин гецӀияр» (эдеб. чӀалал: «Дагъустандин савкьватар») кӀватӀалда Лезги Агьмедан пуд шиир ва 1988 йисан 1 сентябрдиз Хасавюрт шегьердин «КӀиливал» газетда кьве шиир ганва. И газетди сифте яз Лезги Агьмедан шикиларни чапна. Шаирдин къамат художник Низами Къагьриманова чӀугунва. Лезги Агьмедан шикил «Самур» журналдин 1993 йисан 3-й нумрадани ганва. Шаирдикай КцӀар райондин ТӀигьиржалрин хуьре уьмуьрнавай сейли ашукь, пара йисара элдин межлисриз ярашух гайи Уружани (1828-1893) пара малуматар ганва. Шаирдин эсерар илимдин бинедаллаз сифте яз Гьажи Гьашарова ахтармиша ва алимди абуруз лайихлу къиметни гана. Ам эдебиятдиз хкун патал Къуруш Мегьамеда, Кьасум Фаталиева, Мавлуд Ярагьмедова, Къурбан Акимовани чӀехи зегьметар чӀугуна. ЯтӀани Лезги Агьмед кӀелзавайбур патал гьелени сирлуди яз амай шаиррикай я. Гьеле ада уьмуьрдихъ ва яратмишунихъ авсиятда суал аламай месэлаяр пара ава. Йисар алатунивай ашукьдин цӀийи эсерар винел акъатзава ва чап жезва. Эхиримжи гъилера Лезги Агьмедан цӀийиз жагъанвай эсерар «Самур» журналда чап хьанва. Абур «Акьулдикай кьил кьеридиз», «Герек туш», «Хциз насигьат», «Ярдиз», «Масадан ярдиз», «Зуьмруьд къушра хьиз», «Халад руш, ваз вуч хъел ава?» шиирар я. Лезги Агьмед 1840 йисуз рагьметдиз фена. == Эдебият == * С. Къ. Керимова. «КцӀар, кцӀарвияр» (энциклопедиядин кӀватӀал). Баку 2011. «Зия», ч. 295-296. * Къ.Х. Акимов. «Лезги зарияр: куьмекчи ктаб». Магьачкъала 2001 * Гь. Гьашаров. «Лезгийрин революциядилай вилик квай девиррин литература». Магьачкъала 1990 Категория: лезги шаирар

Лезги Агьмед

350px|мини|Инсандин кьилин мефтӀ: 1\. ЧӀехи мефтӀинин зур шар(Эхирдин мефтӀ) 2\. Таламус (Арадин мефтӀ) 3\. Гипоталамус (Арадин мефтӀ) 4\. Юкьван мефтӀ 5\. Муьгъ 6\. ГъвечӀи мефтӀ 7\. Яргъ алай мефтӀ 8\. Юкьван тарцин мефтӀ Кьилин мефтӀ (, ) — хорда авайбурун лап чӀехи паюнин юкьван нервийрин системадин орган, адан кьилин эхир; ювьан тар авайбурун келледин къене жезва. Кьилин мефтӀ сад-садахъ галаз синаптик алакъайрихъ гилигнавай пара кьадар нейронрикай ибарат я. И синаптик алакъайрин куьмедалди сад-садахъ галаз алакъалу яз кар авуна, нейронри вири организм гуьзчивал ийизвай муракаб электрик импулсар туькӀуьрзава. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Биология

Кьилин мефтӀ

Буршагь () — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Буршагь» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин кефер пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 30 км кефердинни - рагъэкъечӀдай патахъ, Кошанапу вацӀал, Джуфудагъ сувун кӀанив гала. ==Тарих== 1851 йисан 11 июльдиз ина Аргутинский-Долгорукий князянни Гьажи Мурадан арада женг хьанвай. XIX виш йисуз Буршагь хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Арсугъ ва Худигъ хуьрерихъ галаз Арсугъ хуьруьнжемятдик акатзавай. 1970 - й йисара хуьруьн эгьлийрин са пай Дербент райондин Чинар хуьруьз куьч хьанвай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Буршагь хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 291 Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.) 634Схема территориального планирования Агульского района 653 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 653 касди уьмуьр ийизвай. Вири агъулар, суни-мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Буршагь хуьруьн агьалияр 291 кас тир: 26 кас (8,9%) — лезгияр, 265 кас (91,1%) — агъулар Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.). ==Тарихдин имаратар== * Кьуд пипӀен къаравулдин минара. * ХӀ виш йисуз эцигнавай мискӀин. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Зулкаид Каидов — Урусатдин Федерациядин кьегьал, полковник. * Шабан Мазанаев — РАЕН-дин коресспондент, филология илимрин доктор. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Буршагь

Глазуновка район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 581 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Глазуновка. == География == Районди Орёл вилаятдин кьиблепата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Глазуновка район

Монако () — Европада авай, Лигури гьуьлуьн къерехда ава пачагьвал я. Им лап куьлуь гьукумат я. Эхиримжи 20 йисан къене гьуьл кьулухъ хьунухьди Монакодин чилер 40 гектардин чӀехи хьанва. == Маса макъала == * Монакодин Формула-1 Гран-при == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of Monaco to UN * Статистика Категория:Европадин гьукуматар Категория:Аравилин гьуьлуьн патав авай гьукуматар

Монако

София (болг. София) — Болгариядин кьилин шегьер. Агьалияр — 1,3 млн. == Стхавилин шегьерар == * Алжир, Алжир * Анкара, Турция * Берлин, Германия * Братислава, Словакия * Брюссель, Бельгия * Будапешт, Венгрия * Бурса, Турция * Бухарест, Румыния * Варшава, Польша * Ереван, Эрменистан * Кагьраманмараш, Турция * Карловац, Хорватия * Киев, Украина * Лондон, ЧӀехибритания * Мадрид, Испания * Милан, Италия * Москва, Урусат * Питтсбург, АСШ * Прага, Чехия * Салала, Оман (2011-й йисалай) * Санкт-Петербург, Урусат * Тель-Авив, Израиль * Тирана, Албания * Хельсинки, Финляндия Партнёр шегьерар: * Париж, Франция * Лиссабон, Португалия == Баянар == Категория:Европадин уьлквейрин кьилин шегьерар Категория:Болгариядин шегьерар

София

Тополо́гия (-ай — чка ва — гаф, чирвал) — лап умуми тегьерда арадатӀайвилин гьал чирзавай математикадин пай я, месела, ара датӀай деформацийрин нетижада дегиш тежезвай генгвилин кьетӀенвилер, мисал яз, гилигун жезвайвал, ориентация жезвайвал. Геометриядикай тафаватлу яз, топологияда объектрин метрик кьетӀенвилериз фикир гузвач (мисал яз, кьве точкайрин арада авай яргъавал). Мисал яз, топологиядин фикирдалди, кружка ва бублик (тамам торий) тафават авачирбур я. Топологиядин лап еке метлеб авай фикирар гомеоморфизм ва гомотопия я. Кубутдиз лагьайтӀа, ибур атӀунар ва кукӀурунар авачиз кьиле физвай деформацийрин жуьреяр я. == Топологиядин паяр == * Умуми топология * Алгебрадин топология * Дифференциал топология * Гьисабдай топология == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Алгебраические многообразия и топология» пай физико-математической библиотеки EqWorld — «Мир математических уравнений» сайтада * Топология, видео * Топология как геометрия XX века // Лекция математика Сергея Ландо в проекте ПостНаука (13.04.2013) Категория:Математика

Топология