Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

«Чанко » хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Чанко хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Чанко, Анхо, Мехетури, Хандо, Шивор. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин кьулан пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Чанко хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 675 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 67333\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 673 кас тир. Вири андияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Чанковский сельсовет Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Чанко хуьруьнсовет

, — Азиядин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата авай гьукумат я. Кьилин шегьер — Гьаной я. РагъакӀидай пата Лаосдихъ, Камбоджадихъ галаз; кефер пата Китайдихъ галаз са сергьятрал ала. РагъэкъечӀдай ва кьибле патарай Кьибле-Китайдин гьуьлуьн ятари кьунва. == ЭлячӀунар == * Permanent Mission of the Socialist Republic of Viet Nam *

Вьетнам

Тиндияр — тарихдин къене Дагъустандин рагъакӀидай пата авай ЦӀумада райондин хуьрера уьмуьр ийизвай Къавкъаздин бинедин суван халкь. Нах-дагъустандин халкьарин группадин авар-анди-цез халкьарин хзандик квай анди халкьарин группадик акатзава. Агьалияр сиягьриз къачурла официал документра тиндияр аварар хьиз къейд ийизва. Тинди чӀалал рахазва, абуруз гьакӀни авар чӀални чида. Диндал гьалтайла вири суни-мусурманар я. Тиндийрин хуьрер: * Цумада район: Тинди, Акнада, Ангида, Тисси, Эчеда, Гундучи, Аща, Санух, Мухарх, Тенла, Гадайчи, Гвиначи, Халих, Бехватлучи, Тисси-Ахитли, Шугури. * Кизилюрт район: Акнада, Ангида. * Хасавюрт район: Пятилетка. ==ЭлячӀунар== * Портал культурного исторического наследия, Цумадинский район Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар Категория:Анди халкьар

Тиндияр

ГАЗ-66 Горкий Автомабильни Заводди 1960-1990лагьай суз тӏуькӏуьрнавай. Урусари ГАЗ-66диз Шишигани лугьуда.

ГАЗ-66

Пепеяр — () — кьулан тар авачир кӀвачер пайнавай гьайванрин класс я. Вирибуру кьабулнавай классификациядай килигайла, паракӀвачеринбурухъ галаз трахейнефескъачудайбурук квайбур я. Пепейрин беден хитиндин кутикуладикай туькӀуьр хьанвайди я, экзоскелет ийизавай. Пепеяр пуд чкадал пай жезва: кьил, гардан, руфун. Пепейрин пара кӀватӀалра кьведлагьайни пудлагьай паяри гарданда луварин кьве пара тухузва. КӀвачер пуд пара ава, гардандин пайдик кваз. Пепейрин бедендин екевал 0,2 ммдилай 30 смдалдини пара. == Ванер == Пепейри чеб чпихъ галаз рахун патал гьар жуьре ванер акъудзава. Ванер паталди эркекни диши пепеяр чаб чпел гьалтзава. Маса гьайванрихъ галаз гьалтайла ванери куьруь кӀвалах ийизава — кичӀ кутун, месала. == Баянар == == ЭлячӀунар == * *

Пепеяр

Мирзалийрин Седреддин — Советрин Союздин Кьегьал, Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракнавайди, офицер. == Биография == Седреддин Мирзалиев Кьблепатан Лезгистандин КцӀар райондин Хуьлуьхъ хуьре дидедиз хьана. Женгерикай сада хура гуьлле акьур Седреддин Мирзелиев рекьинин пацукай са гужалди хкуднай. Ватандин ЧӀехи дяве къарагъайла хуьлуьхъви Седреддин Исмиханан хцин 19 яшар цӀийиз тамам хьанвай, Дяведа сифте взводдин, гуьгъуьнлай ротадин командир хьайи ада душмандин аксина кьегьалвилелди женг чӀугунай, 1943 йисуз гуьлледи адан рикӀяй тӀвек акъуднай. Са йис кьван вахтунда госпиталда къаткай жегьил 1944 йисуз цӀийи кьилелай фронтдиз рекье гьатнай ва дяве куьтягь жедалди женгера хьанай. Вич Ватандин ЧӀехи дяведин I дережадин ордендиз ва маса орденризни медалриз лайих акур офицерди дяве куьтягь хьайила Къунахкент райондин военкоматда инструкторвиле, IV ва I частарин началниквиле къуллугънай. Гуъгъуънлай ада Бакудин Азизбегов райондин исполкомдин пландин отделдиз, са кьадар вахтунилай райкомдин теблигъатдин отделдиз регьбервал ганай. 1951—1956 йисара С. Мирзалиева Бакуда 539-й полкунин штабдин началникдин куьмекчивиле кӀвалахна. Са вахтунда Азизбегов райондин военкоматда отделдиз регьбервал гайи, военкомдин заместителвиле кӀвалахай, вичихъ чӀехи алакьунар авай полковник Седреддин Мирзалиева 5 йисуз Гуьйчайдин, 7 йисуз Генжедин военкоматриз регьбервал ганай. == Пишкешар == Седреддин Мирзалиева къачунвай пишкеш: * Ватандин ЧӀехи дяведин 1-й дережадин орден == Баянар == == ЭлячӀунар == * КУСАРЫ.com / КцӀар райондин тӀвар-ван авай ксар Категория:Советрин Союздин лезги Кьегьалар

Седреддин Мирзалиев

* Тукита — Дагъустандин Ахвах районда авай хуьр. * Тукита — Дагъустандин Хасавюрт районда авай хуьр.

Тукита (манаяр)

Абдусамад Мустафадин хва Гьамидов тахьайтӀа Абдусамад Мустафадин хва ХӀамидов (дарги Абдусамад Мустапаевич ХӀамидов, ; 1966 йисан 21 апрелдиз, Мекеги, Леваши район,) — урусатдин жемятдинни сиясатдин крархъан, Дагъустан Республикадин Гьакимвилин кьил я. Дагъустандин Республикадин Юкьварар кьунин федерациядин кьил я. Миллетдай дарги яСайт «Мой Дагестан» — «Даргинские лидеры». == Уьмуьрдин рехъ == Абдусамад ХӀамидов 1966-лагьай йисан 21-лагьай навадиз Леваши райондин Мекеги хуьре вичин дидедиз хьанва. Ада Мекеги хуьруьн юкьван мектеб акьалтӀарна, ахпа Дагъустандин политехничекадин институтдиз гьахьнава. 1989-лагьай йисуз Дагъстандин политехничекадин институт акьалтӀарна, пеше: «Индустриални гражданвилин эцигун» (урус «Промышленное и гражданское строительство»). Институт акьалтӀарайдалай кьулухъ ада «Динамо» спорткӀапӀалдин Дагъшурадихъ галай спортдараматрихъай инструкторвиле кӀвалахзавай тирСайт Правительства Республики Дагестан — Гамидов Абдусамад Мустафаевич . 1991-лагьай йисалай кьулухъ Абдусамад ХӀамидова «Эльбин» коммерциядин банкунин филиалдин кьилел алайдан куьмекхъанвиле кӀвалазавай тир«Кавказский узел» — Гамидов Абдусамад Мустафаевич. 1992-лагьай йисуз Идара авунин ва бизнесдин халкьарин арада авай институт акьалтӀарна, пеше «Финансарни кредит» (урус «Финансы и кредит»)Блог А. Гамидова на сайте Livejournal.com. Маса малуматрив кьурвал, ада 1994-лагьай йисуз «Экономикахъан» пешедай (урус «Экономист») Идара авунин ва бизнесдин халкьарин арада авай институт акьалтӀарнаИТАР-ТАСС — Абдусамад Гамидов. Биография. 1993-лагьай йисалай кьулухъ — «Эльбин» коммерциядин банкунин Идарадин кьил тир. 1994-лагьай йисуз Абдусамад ХӀамидов Урусатдин Сбербанкуник квай Дагъустандин Сбербанкунин кьилин куьмекхъандин къуллугъдал тайинарнаРИА «Дагестан» — Абдуcамад Гамидов — новый председатель правительства Дагестана. 1995-лагьай йисуз Абдусамад ХӀамидов депутат яз хкягъна, Дагъустандин Республикадин Халкьдин АлтӀушунин агъакомитетдин кьил яз. 1996-лагьай йисуз ам Дагъустан Республикадин финансрин министр яз тайинарна. 2001-лагьай йисуз Абдусамад ХӀамидова «Гьукуматдинни муниципал идара авун» (урус «Государственное и муниципальное управление») пешедай Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарна. 2013-лагьай йисан чиледин вацра ам Дагъустан Республикадин гьакимвилин кьилин везифаяр кьилиз акъуддайди яз тайинарнаРИА «Новости» — Парламент Дагестана одобрил кандидатуру Гамидова на посту премьера. 2013-лагьай йисан мара вацралай кьулухъ — Дагъустан Республикадин Гьакимвилин кьил яОфициальный сайт Главы Республики Дагестан — А.Гамидов назначен Председателем Правительства РД . == Хзан == Паб авайди. Ругуд аялдиз тербия гузва. == Агалкьунарни пишкешар == === Спортдин тӀварарни пешкешар: === * Адав азад юкьварар кьунукьай халкьарин арада авай дережадин устӀардин тӀвар гва; * Дагъустандин Юкьварар кьунукьин федерациядин президент я; * Дагъустан Республикадин физикадин медениятдин лайих тир кӀвалаххъанКоммерсант. Справочник — Справка: ГАМИДОВ Абдусамад Мустафаевич. === Алимвилин дережаяр: === * Абдусамад ХӀамидовдив экономикадин илимрин кандидатдин алимвилин дережа гва. === Пишкешар: === * Дагъустан Республикадин Гьурметдин чар (2002); * Урусат Федерациядин Финансрин Министрдин патай Разивилин малумат (Благодарность) (2007); * Урусат Федерациядин Финансрин Министрвилин «Финанс кӀвалахунин отличник» хурал эцигдай лишан (2010). == Гьевесар == Ам сирнавдал, эцигунал, проектированиедал ва ландшафт дизайндал машгъул я. == Баянар == ==ЭлячӀунар== * Гамидов Абдусамад Мустафаевич Категория:Урусатдин политикар

Гьамидов Абдусамад Мустафаевич

Урусат Федерациядин Гьукуматдин № 255 къарардалди 2000 йисан 24 март тарихда тестикьарнавай Урусатдин бинедин гъвечӀи халкьарин сиягь О едином перечне коренных малочисленных народов Российской Федерации. Халкь Урусат Федерациядин субъект Абазинар Къарачай-Черкес Республика Алеутар Камчаткадин край Алюторар Камчаткадин край Бесермянар Удмурт Республика Вепсар Республика Карелия, Ленинград вилаят, Вологод вилаят Водь Ленинград вилаят Долганар Красноярскдин край, Якутия Ижорар Ленинград вилаят Ительменар Камчаткадин край, Магадан вилаят Камчадалар Камчаткадин край Керекар Чукоткадин автономиядин округ Кетар Красноярскдин край Корякар Камчаткадин край, Чукоткадин автономиядин округ, Магадан вилаят Кумандинар Алтайдин край, Республика Алтай, Кемеров вилаят Мансияр Ханты-Мансийскдин автономиядин округ, Тюмень вилаятдин районар, Свердловск вилаят, Республика Коми Нагайбакар Челябинск вилаят Нанайар Хабаровскдин край, Приморскдин край, Сахалин вилаят Нганасанар Красноярскдин край Негидалар Хабаровскдин край Ненецар Ямало-Ненец автономиядин округ, Ненец автономиядин округ, Архангельск вилаят, Красноярскдин край, Ханты-Мансийскдин автономиядин округ, Республика Коми Нивхияр Хабаровскдин край, Сахалин вилаят Орокар (ульта) Сахалин вилаят Орочар Хабаровскдин край Саамар Мурманск вилаят Селькупар Ямало-Ненец автономиядин округ, Тюмень вилаят, Томск вилаят, Красноярскдин край Сетуяр (сето) Псков вилаят Сойотар Республика Бурятия Тазар Приморскдин край Теленгитар Республика Алтай Телеутар Кемеров вилаят Тофаларар (тофа) Иркутск вилаят Тубаларар Республика Алтай Тувинар-тоджинар Республика Тыва Удэгейар Приморскдин край, Хабаровскдин край Ульчияр Хабаровскдин край Хамниганар Забайкальскдин край Хантыяр Ханты-Мансийскдин автономиядин округ, Ямало-Ненец автономиядин округ, Тюмень вилаят, Томск вилаят, Республика Коми Челканар Республика Алтай Чуванар Чукоткадин автономиядин округ, Магадан вилаят Чукчаяр Чукоткадин автономиядин округ, Камчаткадин край, Республика Саха (Якутия) Чулымар Томск вилаят, Красноярскдин край Шапсугар Краснодардин край Шорар Кемеров вилаят, Республика Хакасия, Республика Алтай Эвенкар Республика Саха (Якутия), Камчаткадин край, Хабаровскдин край, Амур вилаят, Сахалин вилаят, Республика Бурятия, Иркутск вилаят, Забайкальскдин край, Томск вилаят, Тюмень вилаят Эвенар Республика Саха (Якутия), Хабаровскдин край, Магадан вилаят, Чукоткадин автономиядин округ, Камчаткадин край Энецар Красноярскдин край Эскимосар Чукоткадин автономиядин округ, Камчаткадин край Юкагирар Республика Саха (Якутия), Магадан вилаят == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Халкьарин сиягьар

Урусатдин бинедин гъвечӀи халкьарин сиягь

Чуьхверхуьр () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай тахминан 10 км яргъал чка кьунва. ==Тарих== Хуьруь бине кьунвай тарих дуьз малум туш. Хуьре ва адан къваларив чуьхверин багъар пара авайвиляй хуьруь «Чуьхверхуьр» тӀвар къачунай. XIX виш йисуз Чуьхверхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьредин наибвалдиз талукь тир. Кьеан ва Хутаргъ хуьрерихъ галаз Кьеан хуьруьнжемятдик квай. 1966 йисуз, чукӀурдай зурзунрилай кьулухъ хуьруьнэгьлияр райондин рагъэкъечӀдай патаз кьулувалдиз куьч хьанвай. «Ростов — Баку» трассадин мукьув, Гуьлгери вацӀун къерехда ЦӀийи Чуьхверхуьр арадал гъанвай. ==Агьалияр== Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 59 майишатар авай, агьалийрин кьадар 330 кас тир: 178 итим и 152 паб. 1886 йисуз Котур - Куьредин наибвалдин агьалияр Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Чуьхверхуьр хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:СтӀал Сулейман райондин тунвай хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Чуьхверхуьр

Гимры() (Далекое и близкое, старое и новое. Е. Балабин – М.: Центрполиграф, 2009 . – 384 с.) — Дагъустан республикадин Унцукул районда авай хуьр. == География == Хуьр Унцукул райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Унцукул хуьрелай 15 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Гимры хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2010 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 3362 4654 4721 4785 4835 4904 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 4904 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Унцукул райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Гимры

Им Эритреядин шегьеррин сиягь я. Адак уьлкведа авай вири 5000-далай пара кас авай яшамишзавай чкаяр кутунва. Шегьерар агьалийрин кьадардиз килигна сад- садан гуьгъуьнлай галай-галайвал Эритреядин шегьерар Мукь Шегьер Агьалияр Вилаят АСКъ 1984 й. Къимет 2005 г. 1 Асмэра 275 385 543 707 Маэкель 2 Кэрэн 26 149 86 483 Ансэба 3 Акордат 5 948 30 482 Гаш-Барка 4 Дэкэмхаре 7290 30 180 Дэбуб 5 Мэндэфэра 12 184 28 492 Дэбуб 6 Накфа - 26 662 Сэмиэн-Кэй-Бахри 7 Адди-Кэйих 8691 26 310 Гаш-Барка 8 Массауа 15 441 24 419 Сэмиэн-Кэй-Бахри 9 Эдд - 22 855 Дэбуб-Кэй-Бахри 10 Гинда 7702 21 523 Сэмиэн-Кэй-Бахри 11 Барэнту 2500 20 968 Гаш-Барка 12 Асэб 31 037 20 222 Дэбуб-Кэй-Бахри 13 Тэсэнэй 2531 18 889 Гаш-Барка 14 Бейлуль - 14 055 Дэбуб-Кэй-Бахри 15 Мэрса-Фатма - 11 542 Сэмиэн-Кэй-Бахри 16 Хымбырти - 8822 Маэкель 17 Нэфасит - 8727 Сэмиэн-Кэй-Бахри 18 Адди-Куала 4465 7589 Дэбуб 19 Сенафе 4019 6831 Дэбуб 20 Сэгэнэйти 3328 5656 Дэбуб == Маса яшамишзавай чкаяр == * Афабет * Фильфиль (?) * Мэтэра * Куатит (?) Quatit * Зула *

Эритреядин шегьерар

Биологиядин эволюция (лат. evolutio — «ахъаюн») — чан алай тӀебиятдин вилик финифин галаз адан генетикадин туькӀуьрун масакӀа хьунин, адаптация хьунин, тӀебиятда цӀийи жуьреяр арадал атунин ва цӀуру жуьрейрин кьиникьин процесс. == ЭлячӀунар == * * * * * * Категория:Эволюция

Эволюция

Финляндия (, ; хасдаказ Финля́ндиядин Респу́блика, , Финляндия в Словаре современных географических названий ) — Европадин кефер пата авай гьукумат. 1995 йисалай Европадин Садвалдик ква. Урусатдихъ, Швециядихъ ва Норвегиядихъ галаз сергьятар ава. * Кьилин шегьер Гьельсинки. 1917 йисан 6 декабрдилай ада гьукумат я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of Finland to the UN * Статистика Категория:Европадин гьукуматар

Финляндия

1638 йис (са агъзурни ругудвишни къанницӀемуьжуьдлагьай йис) — чи эрадин 1638-лагьай йис. XII виш йисан 38-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1638 йис

1638 йис

Кси () — Ξ, ξ — грекрин алфавитдин цӀукьудлагьай гьарф. Финикия алфавитдин, («агалтдай чка», «ттар») мана гузвай «самех» гьарфуникай арадал атанва. «Кси» гьарфуникай латин X ва кирил Ѯ (кси) гьарф арадал атанвайди я. Категория:Грекрин гьарфар‎

Кси (гьарф)

Инуит чӀалар Категория:Эскимос-алеут чӀалар

Инуит чӀалар

1940 йис (са агъзурни кӀуьд вишни яхцӀур лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла ислендиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1940-лагьай йис я. XX виш йисан 40-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1940 йис

1940 йис

1823 йис (са агъзурни муьжуьдвишни къаннипудлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла арбедиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1823-лагьай йис я. XIX виш йисан 23-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1823 йис

1823 йис

«Люксембург» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва тек сад тир хуьр — Люксембург хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондин юкьван пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 1 683 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 1 690 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Люксембург Категория:Бабаюрт райондин хуьруьнсоветар

Люксембург хуьруьнсовет

Байрамкохалы — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин кьибле пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай кьибле патахъ 19,5 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 1 039 кас яшамиш жезва. Лезги хуьр яhttp://samurpress.net/pdf/181.pdf . == ЭлячӀунар == * Bayramkoxalı: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Байрамкохалы

Гьамидуллагьрин Роман Играмеддинан хва ва я ХӀамидуллагьрин Рамазан Играмеддинан хва (1990 йисан 3 декабр) - урусатдин спортсмен, дуьньядин ва Европадин гъилин кукӀунин чемпион я. Урусатдин спортдин лайихлу устӀар я. 65 килограммдал кьван тир категория экъечӀзавайди я. Миллетдай лезги я. Дувулар Докъузпара райондин Къара Куьре хуьряй я. == Уьмуьрдин рехъ == 1990-лагьай йисан 3-лагьай фундукӀдиз дидедиз хьана. Санкт-Петербург шегьердин патахъай экъечӀзава. Тренерар: В.А. Сейнов ва А.В. Факеев я. Урусатдин акахьай дяведин кӀватӀалдин уртах я. КӀуьд йисалай гъутарин кукӀунрал машгъул я. Тарсар гъутарин кукӀунрин мектебда Тосно райондин Сельцо лугьудай поселокда И.Е. Рубцован гъилик къачуна. 2013-лагьай йисан нава вацраз Москвада тухванвай II- лагьай гъилин кукӀунин дуьньядин чемпионатда къизилдин медал къачуна. 65 килограммдал кьван тир категориядин финалда Гьамидуллагьрин Рамазана АСШ-рай тир Росарио Фабиан кӀаник кутуна. Эхиримжи кукӀун лап куьруьди тир: са декьикьадилай тӀимил вахтунин къене ада цӀуд очкодал къакъатна: «Заз финалдай тир зи душмандин кукӀун тухунин техника чизвачиртӀани, зун зи гъалибвилихъ агъазвай тир. Зун пара рекьиз фена, амма кьулухъди рехъ амачир: гъалиб хьана кӀанзавай. Сифте кукӀунра зун "ахварай аватзавай", эхиримжида жувак герек тир фикир кутуна. Сифте кукӀунар четинбур тир, гьакайла эхирмжи са тӀимил регьятдиз жезвай», - вичин эмоцияр ахъайа Рамазана.. Сосновый Борда 31-лагьай тӀулдинни 2-лагьай кьамугдин арада тухванвай акахьай дяведай ахъаяй турнирда Гьамидуллагьринди «Квайни квай техникадай» номинацияда гъалибна.. 2015-лагьай йисан нава вацра Москвада тухванвай гъилин кукӀунай III Дуьньядин чемпионатда 65 килограммдал кьван тир категориядин финалда Рамазана иранви Реза Разави кӀаник кутуна.. == Агалкьунар == * Гъилин кукӀунай юниоррин арада Урусатдин акъажунар, Ессентуки, 2011 - II-лагьай мукь (чка); * Сергьятхъанди юкъуз талукь тир вириурусатдин турнир, Сосновый Бор, 2011 - I-лагьай мукь; * В.П. Рябухинан гьурметдай вириурусатдин турнир, 2010 - II-лагьай мукь; * Урусатдин КъПКМ-дин кӀелунин идарайрин арада тухванвай КъПКМ-дин кьилдинни кӀеретӀдин Чемпионат, Къазан, 2011 - I-лагьай мукь; * Кефердинни рагъакӀидайпатан федерал округдин чемпионат, Санкт-Петербург, 2011 - I-лагьай мукь; * Санкт-Петербург шегьердин чемпионат, 2011 - I-лагьай мукь; * Дуьньядин чемпионат, 2013 - I-лагьай мукь; * Европадин чемпионат, 2014 - I-лагьай мукь; * Дуьньядин чемпионат, 2015 - I-лагьай мукь. Лично-командный Чемпионат МВД России среди образовательных учреждений МВД России (г. Казань) 2011 г. — 1 место; == Баянар == Категория:лезги спортсменар

Гьамидуллагьрин Роман Играмеддинан хва

Уллутеркеме () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Уллутеркеме» хуьруьнсоветдин администрациядин юкь ва сад тир хуьр я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кефердинни - рагъакӀидай пата, Дербент шегьердилай 37 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Уллучай вацӀун кьерел ала. ==Тарих== Хуьруьн бине ХVIII виш йисуз иниз куьч хьанвай туьрквери кутунвай. ХVIII виш йисан юкьвал кьван Терекеме магалдин юкь ва виридалайни чӀехи хуьр тир. Туьрк чӀалал «уллу» чӀехи лагьай чӀал я. XIX виш йисуз Уллутеркеме хуьр вири Къайтагъ-Табасаран округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къайтагъ-Табасаран округдин Агъа-Къайтагъ наибвалдиз талукь тир. Жемикент хуьруьхъ галаз Жемикент хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1308 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, агьалияр 1599 кас тир. Агьалийрин вири азербайжанарин этник группа тир терекемеяр я, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Уллутеркеме хуьруьн агьалияр 159 кас тир, вири азербайжанар (терекемеяр) тир НИЖНЕ-КАЙТАГСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.). == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дербентский район >> Уллутеркеме Категория:Дербент райондин хуьрер

Уллутеркеме

«Буглен» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Буйнакск райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Буглен хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Буйнакск райондин кьулан пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Буглен хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 998Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2 03733\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин кьадар: 2 037 кас тир. Вири къумукьар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Буглен Категория:Буйнакск райондин хуьруьнсоветар

Буглен хуьруьнсовет

Фаридабад (, ) — Харьяна индиядин штатда авай округ. 1997-лагьай йисан 15-лагьай чиледиз туькӀуьрнава. Административ юкь ва виридалайни чӀехи яшамишдай мукь (чка) — Фаридабад шегьер я. 2001-лагьай вирииндиядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, округдин агьалийрин сан-гьисаб 2 193 276 кас. == ЭлячӀунар == * Faridabad district website Категория:Индиядин география

Фаридабад (округ)

Мегьамед Садикь (Садикьов Мегьамед) — лезги шаир ва кхьираг. 1953 йисуз Хив райондин Цнал хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн юкьван мектеб ва Дагъустандин университетдин филологиядин факультет куьтягьна. Гзаф йисара "Кард" журналдин редакцияда кӀвалахнава. М. Садикь са жерге гьикаяйринни повестрин, абурукай ибарат кӀватӀалрин ("Арчу ва Цир", "Ширин гад" ва "АцӀай варз перишан я") автор я. Адан "Буьркьуьди" повесть дишегьлидин къилихар, рикӀин гьиссер ахъайзавай кьетӀен жуьредин жанрдин эсер я. Гзаф гьикаяр эсерар М. Садикьа аялар патални кхьизва. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги кхьирагар

Мегьамед Садикь

Мурега-губден чӀал - мурега-губденвийрин хайи чӀал, дарги чӀаларикай сад я. Рахадайбурун кьадар - 39000 агъзур кас кьван я. Парабур Урусатдин Европа паюнин кьибле патаз куьч хьанва.\- Мюрего-губденский язык == Нугъатар == * мурега нугъат * губден нугъат * мекеги нугъат == Баянар == * Категория:Нах- дагъустан чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Дарги чӀалар

Муьрег-губден чӀал

Вини Каршли — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Кассагумахи хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 24 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Вини Каршли хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2010 Агьалияр 159Всероссийская перепись населения 2007 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 166 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 166 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Вини Каршли

Закарияев Шейхабдуллагь Къазанбекан хва (1938 йисан 4 апрелдиз, СтӀалрин Къазмаяр, СтӀал Сулейманан район — 2022 йисан 25 февралдиз) — шурайринни Урусатдин драмадин артист тир. Дагъустандин халкьдин артист (2015). Гьукуматдин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай музыкадин ва драмадин Лезги театрадин артист. == Уьмуьрдин рехъ == Шейхабдуллагь Закарияев 1938-лагьай йисан 4-лагьай апрелдиз Кьасумхуьруьн райондин СтӀалрин Къазмайрин хуьре муаллимдин хзанда дидедиз хьана. 1957-лагьай йисуз ада юкьван мектеб акьалтӀарна, армиядиз къуллугъиз фена. 1960-лагьай йисуз армияда къуллугъ ийиз куьтягьна ва гьа йисуз Азербайжандин М.-А. Алиеван тӀварунихъ галай театрадин институтдик экечӀна. 1964-лагьай йисуз институт акьалтӀарна ам Лезги театрадиз къуллугъиз атана ва вири йисара гьана акъвазна. Сифте йикъарилай гатӀумна Закарияева вич яратмишуналди фикирзавай ва сегьнедал рикӀ алай актёр яз къалурна. Институтда къачур чирвилер ва вичин бинедлай авай зигьинни санал галаз гужлу ва рикӀел аламукьдай образар туькӀуьрдай бине хьана. Лезги театрадин сегьнедал тамам авур образар — еке яратмишунин агалкьунар яз гьисабзава. Закарияева туькӀуьрай образрин арада ихьтинбур ава: Платон Кречетан образ А.Корнейчукан пьесадай эцигнавай спектаклда, Германан рол Шиллеран «Разбойникра», Э.Капиеван рол З.Эфендиева ва Б.Айдаева кхьенвай «СтӀал Сулейман» пьесада, композитор Негматан рол З.Фатхулинан «Зи гатфарин чубарук» пьесада, Санасаран рол А.Папаян «Париждай тир езне» пьесада, Р.Фатуеван пьесада «Дагъвияр» Нажмудин Гоцинскидин рол, Шекспиран «Король Лир» пьесада Альбандин герцогдин рол ва гзаф масабур. И ролри артистдиз машгьурвал гъана ва халкьдин кӀанивал. Артистдин яратмишунин рехъ — артистдин рехъ я йисаралди фагьумлу хьайи, дериндай гьисс авур сегьнедин лап зурба пешекарвилин устӀар хьана. 50 йисуз театрада къуллугъ авунатӀани, артистди гилани менфят квахьнавач гьеле гъвечӀи ролникри. Гьихьтин рол тамамар авуртӀани, драмада яни, комедиядани опереттадани, адан образар гьамиша тавафатлу жезва устӀарвилелди, диривалди, тамашачийрин вилик ада вичин геройрин къенин дуьнья къалурзава. Яргъи яратмишунин рекье Закарьяева Лезги театрадин сегьнедал вишелай гзаф ролар жуьреба-жуьре жанрайдай къугъвана. Эхиримжи йисара актёрди вичин репертуар цӀийи ролрал давамарна: Еврипидан «Медеяда» Дядька,А. С. Пушкинан «Къванцин мугьманда» Монах, Р.Гьамзатован «Дагъларин руш» Исадин рол, А.Курбанов «Молла Насреддинда» Султан, Хрюгви ТӀ. ва Къ. Меджидован «Ашукь Саидда» Аллагькъулидин рол. Абурун арада виридалайни хкатзава Рамалданан образ Дагъустандин халкьдин писатель Абдуселим Исмаилова кхьенвай «Пуд югъ» пьесадай. 1976-лагьай йисалай Ш. Закарьяев Дагъустан Республикадин театрадин алахъавайрин КӀватӀалдин Лезги театрадин патахъай уполномоченный тир. 2022-лагьай йисан 25-лагьай февралдиз ам уьмуьрдай фена. == Пишкешар == Адан гьунардиз Дагъустандин культурадин вилик дикъетдалди пара къимет ганва. Са шумуд сеферда ДР-дин Культурадин Министерстводин лайихлу ччарар къачунва. 1978-лагьай йисуз адаз «Отличник культурного шефства над селом» лишан багъиш авуна. 1997-лагьай йисуз ада «Дагъустандин Республикадин лайихлу артист» тӀвар къачуна. 2015-лагьай йисуз — «Дагъустан Республикадин халкьдин артист» лайихлу авуна. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустандин халкьдин артистар Категория:Лезги артистар Категория:Лезги театрдин артистар Категория:Азербайжандин гьукуматдин медениятдинни яратмишунин университет акьалтӀарнавайбур

Закарияев Шейхабдуллагь Къазанбекан хва

«Хвартикуни» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Гергебиль райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Хвартикуни хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Хвартикуни, Тунзи, Хварада. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Гергебиль райондин кьибле пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Хвартикуни хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 505 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 508 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 508 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение сельсовет Хвартикунинский Категория:Гергебиль райондин хуьруьнсоветар

Хвартикуни хуьруьнсовет

Москва вилаят () — Урусатдин европадин патан юкьва авай вилаят (область). Административ юкь — Москва шегьер я, уьлкведин аслутушир административ пай я. == География == Чилерин чӀехивилел гьалтайла урусатда 57-й чкадал ала; агьалийрин кьадардал гьалтайла, Москвадилай кьулухъ, урусатда кьведлагьай регион яз гьисабзава (7 миллиондилай пара). РагъэкъечӀдай-Европадин кьулувилин юкьван пата чка кьунвайди я. Вилаятдин юкьван пата Москва шегьер ала. Кефердинни-рагъэкъечӀдай патай Ярославль вилаятдихъ галаз, РагъэкъечӀдай патай — Владимир вилаятдихъ галаз, кьиблединни-рагъэкъечӀдай патай — Рязань вилаятдихъ галаз, кьибле патай — Тула вилаятдихъ галаз, кьиблединни- рагъакӀидай патай — Калуга вилаятдихъ галаз, рагъакӀидай патай — Смоленск вилаятдихъ галаз, кеферни кефердинни рагъакӀидай патай — Тверь вилаятдихъ галаз са сергьятра ава. == Агьалияр == Вилаятдин агьалийрин кьадар 7 048 084 — дилай гзаф я. Миллетар: урусар (92,92 %), украинар, татарар, узбекар, таджикар, молдовар, армянар, азербайжанар, беларусар ва масабур. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Москва вилаятдин гьукуматдин сайт *

Москва вилаят

Муьршуьдуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Муьршуьдуба хуьр ва Сабируба хуьр акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 1,672 касди туькӀуьрзава. Бязи чешмейра хуьре лезгияр, азербайжанвиярни татар яшамиш жезваКавказский этнографический сборник, вып. 4/ АН СССР, Институт этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. Издательство «Наука». Москва, 1969 год.. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Муьршуьдуба

Эдеб (, гафуникай арадиз атанва — «этос», «къилих, адет») — эдеб, ахлакь чирзавай, ахтармишзавай философиядин хел. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Философия

Эдеб

Туьрквер, Анатолиядин туьрквер ( туьрк. Türkler (Туьрклер)) — асул гьисабдалди Турцияда ва Кипрда уьмуьр ийизвай туьрк халкь. Кьадардиз килигна виридалайни чӀехи туьрк миллет я. Туьрк чӀалал рахазва. Абур 81 миллион кьадарда ава. Ибадат ийизвайбурун чӀехи пай (90 %) суни-мусурманар я. ==Чеб авай чилер ва кьадар== Садлагьай туьрк диаспора гьеле,Усманрин Империядин гъилик квай чӀавуз Къирим ханлугъда арадал атанай. XVIII виш йисуз Крым Урусатдин составдик акатайдалай кьулухъ, чкадин туьрквер крым-татар миллетдик акахьнай. Гьавиляй, крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъат угъуз чӀаларин группадиз талукь авунва ва крым-татар чӀалан муькуь нугъатрилай гьам лексикадин, гьамни грамматикадин жигьетдай пара тафаватлуди я. Алай чӀавуз туьркверин чӀехи диаспораяр вилик Усманрин Империядик квай саки вири уьлквейра ава, ибур: Мисри, Сирия, Ирак, Болгария ва мсб. я. ===Германиядин туьрквер=== Турциядилай къеце пата авай виридалайни чӀехи туьрк диаспора Германияда ава. 2011 йисан малуматриз килигна, Германияда 1 607 161 туьрк авай ва абурун кьадар йисандавай виниз жез давамзава. И диаспора 1960 йисуз Германияда «экономикадин аламат» лугьудай вакъиа хьайидалай кьулухъ арадал атанай. А чӀавуз уьлкведин экономика садлагьана вилик фенай, амма идахъ галаз санал агьалидин кьадар агъунваз тӀимил жезвай виляй кӀвалахдай инсанар кимизмай. И кар себеб яз агъзурралди туьрквер Германиядиз кӀвалахиз фенай ва ана амукьнай. Исятда Германияда туьрквер кӀватӀидаказ амукьзавай ацӀай проспектар ва куьчеяр ава. Гзаф вахтара им чкадин немец агьалидин наразивилиз гъизва. ===Туьрк-киприотар=== Грецияди Кипр остров вичин гъилик кутунин кьиле тефей алахъунрин ва гуьгъуьнлай туьркверинни грекрин арада гатӀумай дяведин нетижада Кипр юкьвалай кьве патаз пай хьанай. Адан кефер пад туьрквери кьунай ва 1974 йисуз и чилерал Кеферпатан Кипрдин Туьрк Республика (ККТР) малумарнай. Аслутушир уьлкве хьиз ККТР анжах Турцияди кьабулнай, Садхьанвай миллетрин тешкилатдин фармандив кьурвал ККТР Кипр Республикадин чара ийиз тежедай пай хьиз гьисабзава. Амма 2004 йисуз Евросоюздик экечӀнай Кипр Республика вичин кеферпатан чилер квачиз акатнай. Кипрда уьмуьр ийизвай туьрквериз туьрк-киприотар лугьузвайди я. Абурун вири санлай кьадар тахминан 750 000 кас я. Абурун чӀехи пай Турцияда ава — 300 000 кас, ККТР-да 285 000 кас, ЧӀехи Британияда 200 000 кас ва Австралияда 40 000 агакьна туьрк-киприотар авайди малум я. ===Македониядин туьрквер=== Македония уьлкведа македонрилай ва албанилай кьулухъ агьалидин кьадардиз килигна пудлагьай чкадал туьрквер ала. И региондиз туьрквер, ХV виш йисуз Балкан зуростров Усманрин Империядин гьукумдик акатайдалай кьулухъ атанай. Македониядин туьркверин энтогенезда ислам дин кьабулнавай саки Балканрин халкьари иштиракайди я. 15-й виш йисан эхирда Македониядин кьилин шегьер тир Скопье шегьердин агьалидин 75 % туьрк чӀалал рахазвай мусурманар тир. Дуьз XX виш йисан 50-й йисаралди республикадин агьалидин хейлин пай туьркверал къвезвай, 15 %-дилай виниз. Амма, Турциядини Югославияди сад-садахъ галаз кутӀуннай икьрардалди 80 000 агакьна туьрквер гуьгьуьллувилелди Македониядай Турциядиз куьч хьанай. 2002 йисан официал малумарив кьурвал Македонияда 80 000 кьван туьрк къейд авунай, им вири агьалидин тахминан 4% я. Къе Македониядин Кьулан Жупа ва Пласница районрин агьалидин чӀехи пай туьрквер я. ===Болгариядин туьрквер=== Болгария Республикада агьалидин кьадардиз килигна болгаррилай кьулухъ кьведлагьай чкадал туьрквер ала. 2011 йисан малуматриз килигна, уьлкведа 588 000 туьрквери уьмуьр ийизвай ва вири агьалидин 8,5 % туькӀуьрзавай. Диндал гьалтайла чӀехи пай суни-мусурманар я, абурук са кьадар шиияр ва христианарни ква. КӀватӀидаказ уьлкведин кьиблединни-рагъэкъэчӀдай пата чкӀанва. Кырджали шегьердин агьалидин 62 %, Кырджали вилаятдин агьалидин 66 % ва Разград вилаятдин агьалидин 50 % туьрквери туькӀуьрзава. ГьакӀни, пара кьадарда туьрквери Разград, Шумен, Силистра шегьерра уьмуьр ийизва. Хайи туьрк чӀалалай гъейри гзафбуруз болгар, урус ва немец чӀалар чида. Дикъет чӀугвадай кар ам я хьи, уьлкведин кьиблединни-рагъэкъэчӀдай пата авай туьрквер — Усманрин Империядин девирда иниз куьч хьана атанвай туьркверин дуьз несилар я, амма уьлкведин кефердинни-рагъэкъэчӀдай пата авай туьрквер тарихдин къене туьрквериз элкъвенай болгаррин ва муькуь чар-чара тайифайрин несилар я. ===Румыниядин туьрквер=== Румынияда туьркверал «гъвечӀи миллет»-дин статус гала. Абуруз гьукуматдин парламента са векил ава. 2002 йисан малуматриз килигна уьлкведа 32 596 туьрк (агьалидин 0,2 %) авайди малум хьанай. Туьквер Румыниядин чилерал XV виш йисуз атанай. XV-XIX виш йисара Дунайдин пачагьвилер Усманрин Империядин гъилибанвилик квайтӀани, Добруджа вилаятдилай гъейри, ина туьрквер авачир. XV виш йисалай эгечӀна и вилаят куьчери туьрк тайифайрин колонизациядик акатнай. Урус-туьрк дяве гатӀумдалди, 1878 йисуз Добруджа вилаятда (гилан Румыниядин Кеферпатан Добруджа район я) авай туьркверин кьадар 50 000-лай виниз тир. Туьркверилай гъейри и чилерал 100 000 кьван муькуь мусурман миллетрини уьмуьр ийизвай. Урус-туьрк дяве куьтягь хьайила кьулухъ 100 000-ав агакьна мусурманар Румыниядай Анатолиядиз (Турциядиз) мугьажирар хьиз куьч хьанай. 1880 йисуз Румынияда кьиле фейи агьалияр сиягьриз къачуни Добруджада 18 624 туьрк авайди къалурнай (вири агьалидин 13 %). 1970 йисалди туьркверин гъвечӀи группа Румыниядин кьибле пата, Дунай вацӀа авай Ада-Къеле островдал уьмуьр ийизвай. 1970 йисуз Дунай вацӀал I-й Джердап цин электро- станция эцигдайла вацӀун дережа садлагьана хкаж хьанай ва Ада-Къале остров цик акатнай. Островдин эгьлийрин са пай Турциядиз хъфенай, муькуь пайни Констанца шегьердиз куьч хьанай. Къе Румыниядин туьркверин чӀехи пай Кеферпатан Добруджа вилаятда, иллаки Констанца шегьерда, уьмуьр ийизва. 2002 йисуз и регионда абурун кьадар 24 246 кас тир. ==Тарих== ==Антропология== ==ЧӀал== Туьрк чӀал — алтай чӀаларин хзандин туьрк чӀаларин группадиз талукь я. Бязи алимри туьрк чӀал угъуз чӀаларин угъуз -селжук группадик акатзавайди тестикьарзава. Туьрколог алимрин арада и чӀалаз «Турциядин туьрк чӀални» лугьуда. 1926 йисуз Бакуда кьиле фейи туьрк миллетрин кӀватӀалда, туьрк делегацияди «усман чӀал» термин алудунин къарар кьабул авурла туьрк чӀалаз цӀийи «анатолиядин туьрк чӀал» тӀвар эцигнай. Туьрк чӀалаз виридалайни мукьва чӀалар гагауз, кьажар, туьркмен чӀалар ва крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъат я. ЧӀалак пара кьадарда нугъатар ква. Кефердинни-рагъакӀидай патан нугъатар гагауз чӀалаз пара мукьва я. Эдебиятдин туьрк чӀал XV—XVI виш йисарин къене дегь-анатолиядин туьрк чӀалан бинедал арадал атанай. Адан сифте кхьинар XIII виш йисариз талукьбур я. Турцияда садлагьай медресаяр XIV виш йисуз Изник ва Бурса шегьерра кардик эгечӀнай ва тарсар араб чӀал гузвай. Туьрк чӀалал тарсар гуз анжах 1839 йисалай эгечӀнай. ===Усман чӀал=== XX виш йисалди Усманрин Империяда усман чӀал лугьудай эдебиятдин чӀал авай (осман. لسان عثمانى‎, lisân-ı Osmânî, туьр. Osmanlı Türkçesi). Усман чӀал туьрк чӀаларин группадиз талукь тиртӀани, адан лексикадин 80 – 90 % араб ва фарс гафари туькӀуьрзавай. Усман чӀал арадал гъайи дегь-усман чӀал терг хьанвай селжук чӀалан давам тир. Усман чӀалан кхьинар араб гьарфаралди ийизвай. Усман туьрквери араб алфавитдин бинедал насх, рика, талик, сулюс, дивани, джели дивани, рейгьани, куфи ва сиякат лугьудай кхьинин тегьерар арадал гъанай. Ктабра ва эдебиятда гзаф вахтара насх кхьиникай менфят къачузвай, адетдин кхьинра — рикадикай. Гьукуматдин документра сиякат кхьиникай менфят къачузвай, къарарар ва фарманар дивани кхьинивди кхьизвай, гъиливкхьинар несих ва талик кхьинивди кхьизвай, цларал ва къванерал атӀузвай гафар сулюс ва талик кхьинивди кхьизвай. Лексикадин ва грамматикадин жигьетдай усман чӀал пуд жуьредиз пай хьанвай: * «Иер чӀал» (туьр. Fasih türkçe) — и чӀал пачагьрин кӀвалера къуллугъдал алай шаиррин ва кхьирагрин, гьукуматдин документациядин ва аристократ къатарин чӀал тир. * «Юкьван чӀал» (туьр. Оrta türkçe) — шегьердин агьалидин, савдагаррин ва пешекаррин чӀал тир. * «Векъи чӀал», ва я «ГьакӀан чӀал» (туьр. Кaba türkçe) — агьалидин гегьенш къатарин, лежберрин чӀал. Къенин туьрк чӀал эхиримжи «векъи чӀалан» вариантдин бинедал арадал атанва. ===Къенин туьрк чӀал=== Туьрк чӀал араб-фарс гафарикай михьунин крар гьеле XVI виш йисуз гатӀумнай ва XIX виш йисуз там къуватдалди кьиле физвай. И крар «ЦӀийи чӀал» (туьр. Yeni Lisan) тешкилатдин кӀвалахдаррин алахъунралди вилик тухузвай. А. Тырковади вичин гъиливкхьинра, «са машгьур туьрк кхьирагди» 1911 йисуз лагьай гафар къелемдиз къачунай: «Къе туьркдиз вич вуж ятӀа чизвач, вичин бинеяр рикӀелай алуднава. Куьне адавай жузуз, вун вуж я? Ада вич мусурман тирди лугьуда. Адан гъляй вири къакъуднава, гьатта чӀални. Бегьем ва тамам туьрк чӀалан чкадал адаз фарсни араб гафарив леке-леке авунвай, кьил акъат тийидай чара чӀал вуганва». Турцияда гьукумдал атанвай Мустафа Камал Ататуьркди ва адан терефдарри туьрк чӀал араб-фарс гафарикай михьунин женгиниз кьил кутунай. 1928 йисан 28 июньдиз «Алфавитдин комиссия» (тур. Alfabe Encümeni) тешкилнай. Июль вацран 8-й ва 12-й йикъара кьиле фейи заседаниедал латин графикадин бинедал туькӀуьрай цӀийи туьрк алфавитдин проект кьабулнай. Гьа йисан август вацран 8-даз Стамбул шегьерда гуьгъуьнлай машгьур хьайи гафарив Мустафа Камал Ататуьрк экъечӀнай: «Ватанэгьлияр, чна чи иер чӀалаз цӀийи алфавит кьабулна кӀанзава. Виш йисаралди ракьун менгенайра гьатай хьиз чи мефтӀер кьил акъат тийидай лишанрин эсердик ква, чун абурукай азад хьана кӀанзава. Куьне и цӀийи туьрк гьарфар фад заманада чир ая ва абур вири халкьдиз, лежберриз, хперхъанриз, фялейриз, савдагарризни чира, куьне и кар патриотвилин ва милли буржи хьиз хиве яхъ.» 1928 йисан 1 ноябрьдиз парламентди цӀийи алфавит кардик кутунин кьарар кьабулнай. Туьрк алфавитдик 29 гьарф ква. 1932 йисуз Мустафа Ататуьркди «Туьрк лингвистикадин жемият» арадал гъанай. И тешкилатди туьрк чӀалан вилик финиз килигзава. Эдебиятдин чӀала стамбулдин нугъатдикай менфят къачузва. ==Меденият== == Эдебият == * * == Баянар == == ЭлячӀунар == * Киркукдавай туьрквер * Турки и турецкое общество — актуальные новости * Асиф Гаджиев Ахалцихские турки. История. Этнография. Фольклор. Категория:Турциядин халкьар Категория:Туьрк халкьар

Туьрквер

Кипр (, ) — Кьибле Европада ва рагъакӀидай патан Азияда авай островдин гьукумат. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Азиядин гьукуматар Категория:Европадин гьукуматар Категория:Аравилин гьуьлуьн патав авай гьукуматар

Кипр

1977—1992-лагьай йисарин арада Намибия 26 округдиз чара жезвай тир. 1992-лагьай йисан августдиз гьа округрикай 13 вилаят (regions) туькӀуьрна, абур 102 хкягъунин округдиз чара жезва (constituencies). 2002-лагьай йисуз хкягъунин округрин кьадар 107-дал кьван чӀехи авуна. 2013-лагьай йисан 9-лагьай августдиз Окаванго вилаят РагъэкъечӀдай патан Каванго ва РагъакӀидай патан Каванго вилаятриз пайна. Намибиядин вилаятар: № Вилаятар ISO код Административ юкь Агьалияр,Перепись населения 2011 года-Geohive кас. (2011) Майдан, км² Къалинвал, чел./км² 1 РагъэкъечӀдай патан Каванго Kavango East NA-KE Рунду Rundu 136 823 25 576 5,36 2 Замбези Zambezi NA-CA Катима-Мулило Katima Mulilo 90 596 14 528 6,24 3 РагъакӀидай патан Каванго Kavango West NA-KW Нкуренкуру Nkurenkuru 86 529 23 166 3,74 4 Карас ǁKaras NA-KA Китмансхуп Keetmanshoop 77 421 161 215 0,48 5 Кунене Kunene NA-KU Опуво Opuwo 86 856 115 293 0,75 6 Кхомас Khomas NA-KH Виндхук Windhoek 342 141 37 007 9,25 7 Омахеке Omaheke NA-OH Гобабис Gobabis 71 233 84 612 0,84 8 Омусати Omusati NA-OS Оутапи Uutapi 243 166 26 573 9,15 9 Охангвена Ohangwena NA-OW Ээнхана Eenhana 245 446 10 703 22,93 10 Очосондьюпа Otjozondjupa NA-OD Очиваронго Otjiwarongo 143 903 105 185 1,37 11 Ошана Oshana NA-ON Ошакати Oshakati 176 674 8 653 20,42 12 Ошикото Oshikoto NA-OT Омутия Omuthiyagwiipundi 181 973 38 653 4,71 13 Хардап Hardap NA-HA Мариенталь Mariental 79 507 109 651 0,73 14 Эронго Erongo NA-ER Свакопмунд Swakopmund 150 809 63 579 2,37 Всего: 2 113 077 824 394 2,56 * Код: вилаятлин код ISO 3166-2:NA стандартдив кьурвал гана. == Баянар == Категория:Намибия Категория:Намибиядин вилаятар

Намибиядин административ ччара авунар

Знаменское район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 817 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Знаменское. == География == Районди Орёл вилаятдин кефердинни рагъакӀидайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Знаменское район (Орёл вилаят)

Яркуг — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Дулдугъ» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 14 км рагъэкъечӀдай патахъ, Кошанапу вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Яркуг хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Курагъ ва Фите хуьрерихъ галаз Яркуг хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. 1934 йисал кьван хуьр Кьурагь райондик акатзавай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Яркуг хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 134 Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.) 309 Схема территориального планирования Агульского района 340 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 340 касди уьмуьр ийизвай. Вири агъулар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Яркуг

Океан — Дуьньядин ятарин виридалайни еке пай, гьуьлерикай, заливарни маса ятарин патарикай кӀватӀ жезвай. Океанри материкар сад садакай хкудзавайди я, абурун къене авай ятари чеб чпихъ галаз юзунра авайди я. Океанар атмосферадихъ галазни чилин хамунихъ галаз галкӀанвайди я. Океанрин чин дуьньядин чиникай 71 % я (361 млн кв.км.) Океанрин кӀанарихъ чпин рельеф авайди я. Океанар гьар жуьре гьуьлерин гьайванризни векьериз кӀвал я. Исятда алимри дуьньядин океанар кьуднал пайзава — Лас, Атлантик, Индиядинни Кефер патан МуркӀарин. Гагь гьабурун кьулай вадлагьай океанни хкудзава — Кефер патан океан. Океанрихъ галаз алакъа авай вирер гьуьлер я. Гьуьлуьхъ океандихъ галаз алакъа авачирла ам вир яз гьисабзавайди я. Океанрин ятар, гьуьлерин ятар хьиз хьти, кьел квайди я. Гьикьван чими ятӀа океандин яд — гьакьван кьелни пара ква. Дуьньядин окенрин системада виридалайни дирин чка 5527 метр алай Мариан дирин я. Категория:Океанар Категория:География

Океан

Хъимил - Азербайжан Республикада авай къадим лезги хуьрерикай сад я. == География == Хъимил хуьр Къуба райондин рагъакӀидай пата ава: и хуьруьз Къубадай 18 километрдин асфальт рехъ тухванва. Хуьр гьуьлуьвай 950 метрдин кьакьанвиле ава. Ин хуьр Кьудял вацӀун къерехда, Кц1арай Хиналугъдиз физвай рекьин винел экӀя хьанва, Къуба патай и рехъ Хъимил-къишлагдал элячӀзава. Категория:Къуба район Категория:Лезгийрин хуьрер == ЭлячӀунар == * Хъимил хуьр - Самур газетдин сайтда

Хъимил

Джяравица (серб. Ђеравица, алб. Gjeravica) — балканрин Проклетие суван массивда авай cув, Косоводин виридалайни кьакьан тӀинкӀ я. Албаниядихъ сергьятрал ала. Джерявица суван кьакьанвал 2656 м я. == ТӀвар == Суван кӀукӀ са кьадар кьабул хьанвай Косоводин республикада ала. Суваз сербиявийри «Ђеравица», косововийри «Gjeravica» лугьузвайди я. Урус картайрал суван тӀвар «Джяравица»ГУГК, 1978 г., 1982 г. Б 2968, Албания, «Даравица»Генштаб СССР и «Джаравица»Атлас офицера, 1947 г. хьиз къалурзавайди я. == Баянар == Категория:Суварин кукӀвар алфавитдин къайдада Категория:Суван кукӀвар кьвед- агъзурхъанар Категория:Косоводин сувар Категория:Динара арансув

Джяравица

1812 йис (са агъзурни муьжуьд вишни цӀикьведлагьай йис) — яргъи, григорийдин чӀаварганал гьалтайла арбедиз эгечӀзавай йис. Им чи эрадин 1812-лагьай йис я. XIX виш йисан 12-лагьай йис. == Вакъиаяр == === Дуьньяда === * 1812 йисан 26 мартдиз — Венесуэладин кьилин шегьер Каракасда чукӀурдай кӀеви зурзунар хьанвай.Альперович, Моисей Самуилович, Слёзкин Л. Ю. История Латинской Америки. — , 1981. — С. 53. * 1812 йисан 2 августдиз — Одессадиз чума азардин тӀегъуьн атана. * 1812 йисан 14 сентябрьдиз — Наполеон Москва шегьердиз гьахьнай. === Лезгистанда === * 1812 йисуз — Куьредин ханвал арадал атанвай. Кьасумхуьр, цӀийиз арадал гъайи Куьредин ханвалдик акатнай.Акимов К. Х. «Лезгистан» * 1812 йисуз — лезги зари Кьуьчхуьр Саид рагьметдиз фенвай.Некоторые памятные даты из истории лезгин [XVII-XIX вв.] == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1812 йис

1812 йис

Диего Форлан () (дидедиз хьана 19 баскӀум 1979, Монтевидео) уругвайдин футболист, вигьиндайди я. 2010-й йисан дуьньядин чемпионатдин виридалайни хъсан футболист. 2011-й йисан Америкадин Кубокдин гъалиб. ЮНЕСКОдин посол я. == Биография == Адан буба, Пабло Форлан, футбол къугъвадайди тир — «Пеньяроль», «Сан-Паулу», «Крузейро», «Насьональ», «Дефенсор Спортинг» командайрикни Уругвайдин кӀватӀур кваз къугъвана. Диего «Индепендьенте», «Манчестер Юнайтед», «Вильярреал», «Атлетико Мадрид», «Интернационале», «Интернасьонал», «Пеньяроль» командайрик кваз къугъвана. Диего Форлан — Уругвайдин футболдай кӀватӀурдин 3-й виридалайни хъсан бомбардир я (36 голар). == Титулар == Манчестер Юнайтед: * 2003-й йисан Англиядин чемпионатдин гъалиб * 2004-й йисан Англиядин кубок гвай кас * 2003-й йисан Англиядин Суперкубок гвай кас Вильярреал: * 2004-й йисан Интертото кубокдин гвай кас Атлетико Мадрид: * 2010-й йисан Лига Европа УЕФА гъалиб * 2010-й йисан Суперкубок УЕФА гвай кас Интернасьонал: * 2013-й йисан Риу-Гранди-ду-Сулдин чемпионатдин гъалиб Пеньяроль: * 2015/16-й йисан Уругвайдин чемпионатдин гъалиб Уругвай: * 2011-й йисан Америкадин Кубокдин гъалиб * 2004-й йисан Америкадин Кубокдин кишпир * 2010-й йисан дуьньядин чемпионатдин 4-лагьай == Агалкьунар == * 2010-й ийсан дуьньядин виридалайни хъсан спортсмен (GQ). * 2010-й ийсан Уругвайдин виридалайни хъсан спортсмен. * 2002, 2003, 2005, 2007, 2008, 2009, 2010-й ийсарин Уругвайдин виридалайни хъсан футболист. * 2005-й йисан ЕФЕ трофей гвай кас * 2005, 2009-й йисан Пичичи трофей гвай кас * 2005, 2009-й йисан Къизилдин бутса гвай кас * 2010-й йисан дуьньядин чемпионатдин виридалайни хъсан бомбардир (5 голар) * 2010-й йисан дуьньядин чемпионатдин виридалайни хъсан футболист * 2010-й йисан Изабелла Католичкадин орден (Испания) * Ягъай тупарин кьадардиз килигна Уругвайдин футболдай кӀватӀурн рекордсмен (85 къугъунар) * Уругвайдин футболдай кӀватӀур виридалайни хъсан бомбардир (32 голар) == Статистика == === Клубдин карьера === Клубдин карьера Клуб Йис Лига КубкарАнглиядин Кубок, Англиядин футболдай Лигадин кубок, Испаниядин Кубок. Кьиблепатан Америкадин кубкар / Еврокубкар / Азиядин кубкарМеркосур кубок, Чемпиондин лига УЕФА, Европа лига УЕФА, Интертото кубок, Чемпиондин лига АФК. МасаАнглиядин Суперкубок, Суперкубок УЕФА, Лига Гаушу, чемпионатрин плей-офф. Вири Къугъвадар Голар Къугъвадар Голар Къугъвадар Голар Къугъвадар Голар Къугъвадар Голар Индепендьенте 1998/99 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 1999/00 24 7 0 0 0 0 0 0 24 7 2000/01 36 18 0 0 4 1 0 0 40 19 2001/02 18 12 0 0 7 2 0 0 25 14 Вири 80 37 0 0 11 3 0 0 91 40 Манчестер Юнайтед 2001/02 13 0 0 0 5 0 0 0 18 0 2002/03 25 6 7 2 13 1 0 0 45 9 2003/04 24 4 3 2 4 2 1 0 32 8 2004/05 1 0 0 0 1 0 1 0 3 0 Вири 63 10 10 4 23 3 2 0 98 17 Вильярреал 2004/05 38 25 0 0 0 0 0 0 38 25 2005/06 32 10 2 0 13 3 0 0 47 13 2006/07 36 19 4 1 2 1 0 0 42 21 Вири 106 54 6 1 15 4 0 0 127 59 Атлетико Мадрид 2007/08 36 16 6 1 11 6 0 0 53 23 2008/09 33 32 3 1 9 2 0 0 45 35 2009/10 33 18 6 3 17 7 0 0 56 28 2010/11 32 8 3 1 6 1 1 0 42 10 2011/12 0 0 0 0 2 0 0 0 2 0 Вири 134 74 18 6 45 16 1 0 198 96 Интернационале 2011/12 18 2 0 0 2 0 0 0 20 2 Интернационале Вири 18 2 0 0 2 0 0 0 20 2 Интернасьонал 2012 19 5 0 0 0 0 0 0 19 5 Интернасьонал 2013 15 5 8 3 — — 13 9 36 17 Интернасьонал Вири 34 10 8 3 0 0 13 9 55 22 Сересо Осака 2014 26 7 2 0 6 2 0 0 34 9 Сересо Осака 2015 16 10 0 0 — — 0 0 16 10 Сересо Осака Вири 42 17 2 0 6 2 0 0 50 19 Пеньяроль 2015/16 30 8 — — 3 0 1 0 34 8 Пеньяроль Вири 30 8 0 0 3 0 1 0 34 8 Мумбаи Сити 2016 11 5 — — — — 1 0 45 5 Мумбаи Сити Вири 11 5 0 0 0 0 1 0 12 5 Китчи 2017/18 7 5 2 1 5 0 0 0 14 6 Китчи Вири 7 5 2 1 5 0 0 0 14 6 Вири карьерада Вири карьерада 525 222 46 15 110 28 18 9 699 274 === КӀватӀур === Йис Къугъвадар Голар 2002 5 2 2003 7 5 2004 11 2 2005 9 2 2006 3 0 2007 9 5 2008 7 3 2009 9 3 2010 11 7 2011 13 3 2012 9 1 2013 14 3 2014 5 0 Вири 112 36 == Шикилар == Файл:Cristiano Ronaldo y Diego Forlán.jpg|Криштиану Роналду («Реал Мадрид») ва Форлан («Атлетико») (2010 йис) Файл:Diego Forlán cropped.jpg|2009-10 йисан «Атлетико»дин чӀехи футболист Диего Форлан Файл:Suárez Forlan (cropped).jpg|Хкянавайдида юлдаш Луис Альберто Суарес (2010 йис) Файл:Forlan vs ghana.jpg|Ганарин аксина женг тухун (2010 йис) == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Официал сайт Категория:Алфавитдиз килигна футболистар Категория:Уругвайдин футболистар Категория:Уругвайдин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Атлетико Мадрид ФК-дин къугъвадайбур Категория:Вильярреал ФК-дин къугъвадайбур Категория:Индепендьенте ФК-дин къугъвадайбур Категория:Интернасьонал ФК-дин къугъвадайбур Категория:Интернационале ФК-дин къугъвадайбур Категория:Манчестер Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур Категория:Пеньяроль ФК-дин къугъвадайбур Категория:Америкадин Кубокдин чемпионар Категория:ЮНЕСКО посолар Категория:Уругвайдин футболдин тренерар Категория:Пеньяроль ФК-дин тренерар

Диего Форлан

7 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 38-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 327 югъ ама (яргъи йисуз 328 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

7 февраль

Ивигар () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 8,5 км яргъал чка кьунвайди я. ==Тарих== Хуьр мус арадал атанватӀа ва тӀварцӀи гьи мана гузватӀа малум туш. XIX виш йисуз Ивигар хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьредин наибвалдиз талукь тир. Гачалхуьр ва Цмур хуьрерихъ галаз Цмуррин хуьруьнжемятдик квай. 1962 йисан зурзунрилай кьулухъ хуьруьнэгьлияр Кьасумхуьруьз (ЦӀийи Посёлокдиз) куьч хьана ацукьнай. ==Агьалияр== Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 68 майишатар авай, агьалийрин кьадар 351 кас тир: 211 итим ва 140 паб. 1886 йисуз Котур - Куьредин наибвалдин агьалияр Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Ивигар хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:СтӀал Сулейман райондин тунвай хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Ивигар

Коктюбей — Дагъустан республикадин Тарумовка районда авай хуьр. Коктюбей хуьруьнсовет туькӀуьрзава, адан кьилин хуьр я. == География == Хуьр Тарумовка райондин рагъэкъечӀдай пата, Тарумовка хуьрелай 34 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн арадал атанай дуьз тарих малум туш, алимри гьатта XVI ва XVIII виш йисар къалурзава. Хуьруьн тӀвар, адан кьулухъ хкаж хьанвай дегь чӀаван сурарин кӀунтӀариз килигна ганай. Коктюбей гафуни туьрк чӀалал «экуь-вили курган» мана гузва. Хуьр Таловка вацӀал алай ватага хьиз арадал атанай. Чкадин эгьлийрин кеспи гилани гъетерхъанвал я. 2005 йисуз хуьре православрин Пётр ва Павелдин клиса эцигнай. ==Агьалияр== 2014 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 605 кас яшамиш жезвай. Йис 2002 2010 2012 2013 2014 Кьадар 732 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004 665 Итоги ВПН-2010. 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов – районных центров и сельских населенных пунктов с населением 3 тысячи человек и более 644 Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 619 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 605 Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан. Проверено 17 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 17 апреля 2014. Хуьруьн эгьлийрин 96 % — урусар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Третье дыханье "Рыбачки" * Официальный сайт администрации МО «Тарумовский район» Категория:Тарумовка райондин хуьрер Категория:Урус хуьрер

Коктюбей

«Ингердах» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахвах райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Ингердах хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Ингердах, Хариб. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахвах райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Ингердах хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 537 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 699 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 699 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Ингердахский сельсовет Категория:Ахвах райондин хуьруьнсоветар

Ингердах хуьруьрсовет

КуртӀухъан — калин, дахьайтӀа гьерен, гьакӀни маса гьайванрин хамар хтуна къуру авурла гьадал кӀвалах эгечӀзавай кас я. Ада алуднавай хам къуьтуьл ийизавайди я. Виликран чӀавара лезгийрихъ гьар еке хуьре куртӀухъанар авай тир. ГьакӀни фидай куртӀухъанар авай, геж зулузни хъуьтӀуьз абур са хуьряй экъечна маса хуьрериз фидай, чпин зегьмет халкьариз теклифариз. Рекъиз фидайла абуру чпихъ галаз алатар къачузвай, пекер цудайлани хамарихъ галаз кӀвалахдайла кардик кутадай. ГьакӀни абуру итимрин, папаринни аялрин каваларни кӀуртар, бапӀахарни маса парталар цузавай. XX вишйисан кьиле гатуз куртӀухъанари кӀурт цун патал са пут тварар, дахьайтӀа са манатни зур пул къачузавай. Лезгийрин арада куртӀухъанвал кьилди итимрин пеше тир.Лезгияр XIX- XX вишйисарин арада (урус чӀалал) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Рутулви куртӀухъан алай видео (урус чӀалал) Категория:Пешеяр

КуртӀухъан

Чилин зурзунар — чеб чпиз акъатзавай чилин кӀаник гвай юзунарни чилин чинин зурзунар). Гьар йисуз Чилел са миллион чилин зурзунар жезва, ахпа абурун чӀехи пай пара гъвечӀибур яз садани кьатӀазвач. Халис чилин зурзунар, чӀехи чӀинар гъин жезвай, чи планетадал кьве гьафтедиз са сеферда жезвайди я. Гьабурун чӀехи пай океанрин кӀанара жезва, гьавляй инснар гужа твазвач, абур патал цунами жезвачтӀа. == ЭлячӀунар == * European-Mediterranean Seismological Centre Категория:География Категория:Геология

Чилин зурзунар

Туьмен вилаятдик 5 шегьер акатзава. ТӀвар Район/Шегьердин округ Агьалияр, кас Бине кутуна Шегьеррин статус Герб Координатар Шикил Заводоуковск Заводоуковск шегьердин округ 25 408Тюменская область. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2009-2015 годов 1729 1960 Ишим Ишим район 65 289 1687 1782 Тобольск «Тобольск шегьер» шегьердин округ 98 162 1687 1782 Туьмен «Тюмен шегьер» шегьердин округ 679 861 1586 Ялуторовск Ялуторовск район 38 838 1659 1782 == ГьакӀни килиг == * Туьмен вилаятдин административ чара авунар == Баянар == * Туьмен вилаят

Туьмен вилаятдин шегьерар

Бутри () — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Бутри хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 16 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Бутри хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Акуша наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Бутри хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2012 2015 Агьалияр 1 294 1886 йисуз Акуша наибвилин агьалияр 1 097 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 078 35\. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 1 029 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 029 касди уьмуьр ийизвай Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года . Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Бутри

«Уружба» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Уружба хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Уружба, Ярукьвалар. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин юкьван пата, Самур вацӀун чапла кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 22 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 2 281 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 2 283 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 1 527 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Оружбинский сельсовет Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьнсоветар

Уружба хуьруьнсовет

Евлах район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 555 км². Агьалияр — 129 700 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 83,4 кас/км². Административ юкь — Евлах я. Евлах район Арандин экономикадин райондин ибаратдик ква. 2013-лагьай йисалай гуьгъуьниз ина Евлахдин аэропортди чка кьунвайди я. == Тарих == Официал версиядиз килигна, «Евлах» тӀвар дегь заманадин «уьлен хьанвай чка» лагьай чӀалай атайди я. Амма XIII виш йисуз эрменийрин тариххъан Степаноса Орбеляна ам «Еулахай» формада тӀвар кьуна ()Р. Ачарян, Կյանքիս հուշերից, Ереван, 1957. Евлах район 1935-лагьай йисан 20-лагьай февралдиз туькӀуьрна. 1962-лагьай йисан 26-лагьай декабрдиз ам тергь авун, адан территория Агъдаш, Барда ва Касум-Исмаил районрихъ гилигна. 1965-лагьай йисан 6-лагьай январдиз ам цӀийи кьилелай туькӀуьр хъувуна. == География == Районди Азербайжандин юкьван пата чка кьунва. Район кефердин патахъ Самух райондихъ, Къах райондихъ ва Шеки райондихъ, рагъэкъечӀдай патахъ Агъдаш райондихъ, кьибледи патахъ Барда райондихъ ва Тертер райондихъ, рагъакӀидай патахъ западе Геранбой райондихъ галаз сергьятдал ала. Райондин къене республикадин мана авай Мингечевир шегьерди чка кьунва, ам райондин ибаратдикай хкуднава. Евлах районди Кура вацӀун эрчӀи къерехдал, кьулувилел чка кьунва. Районда ава юкьван гьалдин чими зуркъумлухдин ва кьурагь чуьлдин климат кьурагьвал авай хъуьтӀерихъ галаз нубатдалди дегиш жезва. Райондин къенез зурбадаказ Мингячевирдин водохранилищедин кьиблединни рагъэкъечӀдай пад чуькьвезва. Евлах райондин ибаратдик са шегьер, 46 хуьр, пуд поселка, 19 административ-территориал округ, 32 муниципалитет ква. == Агьалияр == Йисариз килигна Евлах райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР) Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1939 1959 1979 1989 1999 2009 2020 Агьалияр 26 749 21 002 34 484 93 768 108 188 117 803 129 700 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Евлах район

1839 йис (са агъзурни муьжуьдвишни къанницӀекӀуьдлагьай йис) — чи эрадин 1839-лагьай йис. XIX виш йисан 39-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1839 йис

1839 йис

Смугъул () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Смугъулрин» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Исмаиллы райондин рагъакӀидай пата, Гуьйчай вацӀун чапла кьерел, Къепеле райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Исмаиллы шегьердилай 22 км яргъал ала. Чкадин топонимар: Лезги элкъвей чин, Мусаз кӀам, Етим къул, Бендин кьев, Къакъа рекъер, Булах авай кӀам, Ергъи мырз, Кьвед кӀамун ара, Къван алатайдин кӀам, Баллы гуьне, Шамы чка, Тахта, ГъвечӀи гедик, ЧӀехи гедик, Амрагьан мырз, Аху, Чангъу тепе, Бунут бине, Кирде. ==Тарих== Хуьруьн бине Ахцегь райондин Смугъул хуьряй куьч хьана атанвайбуру кутунвайди малум я. ==Агьалияр== 2013 йисан малуматриз килигна, Смугъулрин хуьревай кӀвалерин кьадар 243 тир, 961 касди уьмуьрзавай. Саки вири лезгияр, суни мезгьебдиз талукь мусурманар я. Хуьруьн эгьлийри эхтилатзавайвал, Смугъулрин мектеб Исмаиллы райондин кьуд хъсан мектебрин сиягьдик акатайтӀани, ина лезги чӀалан тарсар гузвач. Чкадин лезгийриз хайи алфавит чизвач лугьуз кхьинар азербайжан чӀалалди ийизва. Жегьилрин уьмуьрда азербайжан чӀалан метлеб хайи чӀалавай винел ахкьалтзава. Агьалидин кьилин машгъулатар лежбервал, малдарвал ва саларбанвал я. Хуьре уьмуьр ийизвай сихилар: Ясабар, Филискъар, Игъирар, Кузунар, Къулдуьрар, Къызырар, ХайтӀакьар, Миграгъар, Везирар, Самалчияр, Дабыяр, Къурушар, Фалакьар. ГакӀни и хуьре са шумуд атанвай хзанарни ава Талышар - 1 кӀвал, Лагьижар - 2 кӀвал, Мугъулар -1 кӀвал. ==ЭлячӀунар== * «Алам» журнал — КӀелетӀар Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Смугъул (Исмаиллы район)

Григорийдин чӀаварган — дуьньядин чӀехи пай уьлквейра, Урусатдани, кардик квай замана гьисабунин система. Чилин Ракъинин кьилелай элкъуьнин процессдал бинеламиш хьанва. И чӀаварган Римдин папа XIII-й Григорийди фикирна туькӀуьрнай ва сифте вахтара католик уьлквейра кардик квай. Григорийдин чӀаварган, Юлийдин чӀаварганни хьиз, 12 вацракай ибарат я: январь, февраль, март, апрель, май, июнь, июль, август, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь. Йиса 365,2425 суткаяр ава. ЦӀийи йис январьдин 1-аз эгечӀзава, декабрьдин 31-аз куьтягь жезва. Категория:ЧӀаварган

Григорийдин чӀаварган

(«Гаф»), урус чӀалал газет, урус чӀалал рахазвай туристриз ва Европада амукьзавай ксариз. * «Газета Слово» Категория:Португалия

Слово (газет, Португалия)

Этано́л (этил спирт, метилкарбинол) — C2H5OH химиядин формула авай саатомдин спирт я (эмпирик формула: C2H6O), маса вариант: CH3-CH2-OH, саатомдин спиртрин гомологиядин жергедин кьвед лагьай тирди. Адетдин гьалара, фад бугъ хьана куьтягь жедай, кудай, рангавачир, экв аквадай жими затӀ я. == ЭлячӀунар == Категория:Химия

Этанол

1629 йис (са агъзурни ругудвишни къанникӀуьдлагьай йис) — чи эрадин 1629-лагьай йис. XII виш йисан 29-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1629 йис

1629 йис

Усугъчай, Ушугъ — Дагъустан республикадин Докъузпара районда авай хуьр. Райондин администрациядин юкь ва кьилин хуьр я. «Усугъчай» хуьруьнсоветдин администрациядин кьилин хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин лап кефер пата, Мегьарамдхуьруьн райондихъ галаз сергьятдин патав, Кьулан вацӀун эрчӀи кьерел, Гъуцар сув, Яру сув ва Гитин кьил суварин кӀанив чка кьунвайди я. Хуьруьн къваларив емишрин багъар ва хуьруьнвийрин майишатар ава. == Тарих== Тарихдин малуматрикай Усугъчай Лезгистандин дегь хуьрерикай сад тирди чир жезва. «Абумуслиман тарих» улубда Усугъчай хуьруьн тӀвар сияте яз кьунва ва ина кьиле фейи вакъиаяр чи эрадин VIII виш йисуз талукь тирди къалурнава. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 836 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Инфраструктура== Хьуре райондин начагъхана, юкьван мектеб, клуб, улубхана, почта, райондин алакъарин крар кьиле тухузвай идара ва дарманхана (аптека) кӀвалахзава. ==ТӀвар-ван авай ксар== Багъишев Багъиш Малладин хва — лезги кхьираг, драматург ва журналист. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Докъузпара райондин официал сайтуна Усугъчай хуьруькай малуматар Категория:Лезги хуьрер Категория:Докъузпара райондин хуьрер

Усугъчай

Макьар Къазмаяр, ЦӀийи Макьар () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Гарагъар» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин рагъакӀидай пата, Азербайжандин КцӀар райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 32,5 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 140 касди уьмуьр гьалзавай Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Макьар Къазмаяр

Агъаширинуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Агъаширинуба хуьр, Гыраглы ва Манафуба хуьрер акатзава. ==Агьалияр== Хуьруьн агьали — 1,541 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Агъаширинуба

Куьре Мелик — тахминан 1340–1410 йисарин къене уьмуьр авур юкьван виш йисарин тӀвар-ван авай лезги шаир. Адан девир кьадар авачиз заланди тир: чи халкьди уьмуьр ийизвай чилерал са къатда къецепатан чапхунчийри гьужумарзвай. Меликаз Тамерланан кьушунрин тарашчивилер акуна. Куьре Меликакай гзаф риваятар ама. Са бязи риваятри ам Курар шегьердин агьали тирди, муькуьбуру ам курхуьруьнви тирди лугьузва. Са риваятди хабар гузва: > «Курхуьр Тамерланан чапхунчийри чукӀурайди я. Гьа чӀавуз хуьре вири > лезгийриз машгьур шаирди уьмуьрзавай. Адалай лезгияр сад ийиз ва абурун > кьиле акъвазиз алакьнай. Шаирдин тӀвар Мелик тир. Меликаз чапхунчийрин патай > зулумар акуна. Чпин гъиле гьатайла, душманри ам ярхарнавай чукьвандал > кутӀунна, кьулаба кьунвай туруналди гатанай, адан хирерив ва вилерив цӀай > агудиз, къакъуднай. Ахпа шаир зиндандиз гадарна, адаз фу-яд ганач. Амма > руьгьдиз чӀехи Мелика вири гужар эхна. Лезгийрин кьушунди хуьрер душманрикай > азад авурла, ам буьркьуь хьанвай…» Гь. Гьашаров «Лезгийрин революциядин вилик квай девиррин литература», Магьачкъала, Дагучпедгиз, 1990 == Баянар == Категория:Лезги шаирар

Куьре Мелик

1883 йис (са агъзурни муьжуьдвишни кьудкъаннипудлагьай йис) — чи эрадин 1883-лагьай йис. XIX виш йисан 83-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1883 йис

1883 йис

1864 йис (са агъзурни муьжуьдвишни пудкъанникьудлагьай йис) — чи эрадин 1864-лагьай йис. XIX виш йисан 64-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1864 йис

1864 йис

Нережан — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. == География == === Алай чка === Хуьр КцӀарвацӀ вацӀун эрчӀи къерехда чка кьунвайди я. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 2,692 касди туькӀуьрзава. Хуьре азербайжанарни татар амукьзавайди я. == Экономика == Хуьруьн кьене бегьем кьадарда туьквенар, чайдин кӀвалер, кьве аптека, гъуьр гьасилзавай фабрика, чӀарар кьадай кӀвал, якӀун магазин ва хуьруьн экономикадиз талукь тир муькуь хилерни кардик ква. == Чирвилер == 2009 - й йисуз ина Жабиев Жавидан тӀварунихъ галай цӀийи мектеб эцигнавайди я. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Нережан

Лезги газет — Дагъустанда лезги чӀалал акъатзавай жемиятдинни-политикадин газет. Газетди Дагъустанда жезвай жемиятдинни-политикадин вакъиайриз экв гузва, гьакӀни лезги халкьдин культурадикайни тарихдикай макъалаяр акъудзава. Газет гьафтеда садра, А3 форматда 24 зулара акъатзава. Тираж — 9856 экземплярар. Газетдин бине 1928 йисуз «ЦӀийи дуьнья» тӀварцӀелди кутунвай. Ахпа акъудун вахтуналди акъвазарнавай. Гуьгъуьнлай, 1943 йисуз «Социализмдин пайдах» тӀварцӀелди республикадин лезги чӀалан газет хьиз давам хъувунай. 1951 йисалай 1957 йисал кьван газетдин тӀвар «Дагъустандин гьакъикъат» тир ва урус чӀалан «Дагестанская правда» газетдай макъалаяр лезги чӀалаз элкъуьрзавай. 1957 йисуз газет «Коммунист» газетдиз дегишарнай ва «Дагестанская правда» газетдин хел жез акъвазарна. 1991 йисалай газетди гилан тӀвар хуьзва. Газетдин редакцияда тӀвар-ван авай лезги зари Шах-Эмир Мурадова кӀвалахзавай. == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Лезги газетар Категория:Дагъустандин газетар

Лезги газет

Вири дуьнья рази хьанвай чӀав (, ; UTC) — сятин стандарт я. Атомдин вахтунилай фаркь ава са кьадар секундарал ва дуьньядин UT1 вахтунилай фаркь ава секундарин дробьдин кьадардал. UTC 1972 йисуз Умумихалкьарин алцумунин кьадаррин бюроди (BIMP) кьабулнай, гьавиляй хьи халкьарин арада коммуникация ва навигация патал герек тир туькӀуьриз вири дуьньядин умуми сятдин стандар. UTC жуьреба-жуьре регионра сятдин чӀул чирун патал диб я. Уьлкеярин гзафбуру UTC чпин милли сятдин чӀуларин стандарт хьиз ишлемишзава. Гьар секунд UTC синхронизация жезва цезия атомдин юзундикай кӀвалахзавай атомдин сятинихъ галаз. Идаз килигна чаз чӀав дуьздаказ ва стабилдаказ чир жезва. UTC гьакӀани ишлемиш жезва илимда ва техникада: астрономияда, геодезияда навигацияда ва телекоммуникацияда.

Вири дуьнья рази хьанвай чӀав

1811 йис (са агъзурни муьжуьдвишни цӀусадлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла саласадиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1811-лагьай йис я. XIX виш йисан 11-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1811 йис

1811 йис

Хварада () — Дагъустан республикадин Гергебиль районда авай хуьр. «Хвартикуни» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Гергебиль райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Гергебиль хуьрелай 8 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Хварада хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 Агьалияр''' 206Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 4333\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 43 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Гергебиль район» администрациядин официал сайт Категория:Гергебиль райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Хварада

Аймаки () — Дагъустан республикадин Гергебиль районда авай хуьр. Аймаки хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Гергебиль райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Гергебиль хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Аймаки хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Темир-Хан-Шурадин округдин Дженгутай наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Аймаки хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 2015 Агьалияр''' 663Дженгутай наибвилин агьалияр 1886 йисуз 2 362Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 2 34233\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2 44933\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 2 449 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Гергебиль райондин» администрациядин официал сайт Категория:Гергебиль райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Аймаки

Кассагумахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Кассагумахи хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 26 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Кассагумахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2010 Агьалияр 275 Всероссийская перепись населения 2007 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 138 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 138 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Кассагумахи

Яма́йка ()) — Кариб гьуьлуьн юкьван пата авай островдин гьукумат. Уьлкведин майданди, ЧӀехи Антил островриз талукь тир Ямайка остров кьунва. Виридалай чӀехи ва кьилин шегьер — Кингстон я. == Административ паюнар == Ямайка унитар гьукумат я. 2011 йисал кьван остров 14 округарриз административвилелди ччара жезвай. Ямайкадин административ паюнар Графвал Корнуолл Кьилин хуьр км2 Графвал Мидлсекс Кьилин хуьр км2 Графвал Суррей Кьилин хуьр км2 1 Гьановер Лусеа 450 6 Кларендон Мей-Пен 1196 11 Кингстон Кингстон 25 2 Сент-Элизабет Блэк-Ривер 1212 7 Манчестер Мандевилл 830 12 Портленд Порт-Антонио 814 3 Сент-Джеймс Монтего-Бей 595 8 Сент-Анн Сент-Анс-Бей 1213 13 Сент-Андру Хаф-Уэй-Три 453 4 Трелони Фалмут 875 9 Сент- Катерин Спаниш-Таун 1192 14 Сент-Томас Морант-Бей 743 5 Уэстморленд Саванна- ла-Мар 807 10 Сент-Мэри Порт-Мария 611 == Тарих == * Ам 1494-й йисуз Европажуврикай иниз садлагьай атанвайди Колумб тир. 1509-й йисуз эцигна ва Ямайкадин садлагьай испанжув хуьр. * 1655-й йисуз Англияди Испаниядин аксиниз дяведик сифте кьил кутуна. Ямайка Англиядиз муьтӀуьгь жезва. * 1962 йисан августдиз ЧӀехибританиядилай аслутуширвал. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Permanent Mission of Jamaica to the United Nations * Статистика * www.jamaica.com * Туристдин сайт * Хабарар Категория:Кеферпатан Америкадин гьукуматар

Ямайка

Дин — инаснри са затӀунихъ агъадайла туькӀуьр жедай затӀ. Дуьньядин виридалайни еке динрик квайбур: Хашпересвал, Ислам, Буддизм, Иудаизм. == ЭлячӀунар == * *

Дин

Гимиш — 47 атомдин заланвал авай, Химиядин элементрин девирдин системадин 11 кӀеретӀдин (цӀуру классификациядалди - садлагьай кӀеретӀдин къерехдай жедай агъакӀеретӀдин), вадлагьай девирдин химиядин элемент я. Ag символдалди ишара ийизва (). ГьакӀан затӀ гимиш - (CAS-нумра: ) - регьятдиз гатаз жедай, пластик, гимишдинни-лацу рангунин металл я. ЦӀурурдай температура — 962 °C, къалинвал — 10,5 г/см³. ==ТӀебиатда жугъурун== Гимишдин 50-й вини тӀебии минералар малум я, абурукай 15-20 важиб индустриядин метлеб авайбур я, гьа гьисабдик: * михьи кӀус яз жагъай гимиш; * электрум (къизил-гимиш); * кюстелит (гимиш-къизил); * аргентит (гимиш-гурурт); * прустит (гимимш-наргимиш-гугурт); * бромаргерит (гимимш-бром); * кераргирит (гимиш-хлор); * пираргирит (гимиш- суьрме-гугурт); * стефанит (сереброгимиш-суьрме-гугурт); * полибазит (гимиш- цур-суьрме-гугурт); * фрейбергит (цур-гугурт-гимиш); * аргентоярозит (гимиш- ракь-гугурт); * дискразит (гимиш-суьрме); * агвиларит (гимиш-селен-гугурт) ва масабдур. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Химия

Гимиш

Абдулгьалимрин Абдулгьалим — Советрин Союздин Кьегьал, Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракай кас. Дяведин йисара ам ротадинни батальондин командир тир. Лезги миллетдин векил я. ==Биография== КцӀар райондин Кичан хуьре дидедиз хьайи Абдулгьалим Абдулгьалимова Ватандин ЧӀехи дяведин йисара къачур орденрини медалри кьегьал лезгиди дяведа къалурай кьегьалвилерикай хабар гузва. Дяведай хурал «Женгинин Яру Пайдах», «Яру Гъед», Ватандин ЧӀехи дяведин I, II ва III дережадин орденар, гьакӀни гзаф медалар алаз хтай офицерди хайи хуьре К. Марксан тӀварунихъ галай колхоздиз регьбервал ганай ва ам миллионер колхоздиз элкъуьрнай. Гуьгъуьнлай КцӀар Шегьердин Советдиз регьбервал гайи ада райфакдин ва общепитдин садвилин председательвиле кӀвалахнай. И намус авай инсан ам чидайбуру къени гьуьрметдалди рикӀел хкида. ==Пишкешар== Абдулгьалимов Абдулгьалима къачур пишкешар: * «Яру Гъед» орден * «Женгинин Яру Пайдах» * Ватандин ЧӀехи дяведин I, II ва III дережадин орденар == ЭлячӀунар == * КУСАРЫ.com / Никто не забыт / Абдулгалим Абдулгалимов Категория:Советрин Союздин лезги Кьегьалар

Абдулгьалим Абдулгьалимов

«Луткунрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахцегь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Луткун хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Луткун, ЦӀийи Усур. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахцегь райондин кьулан пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Луткунрин хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2015 Агьалияр 3 962 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 429733\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 4297 кас тир. Вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == Категория:Ахцегь райондин хуьруьнсоветар

Луткунрин хуьруьнсовет

Мю () — Μ, μ — грекрин алфавитдин цӀикьведлагьай гьарф. Финикия алфавитдин, («Яд») мана гузвай «мем» гьарфуникай арадал атанва. «Мю» гьарфуникай латин ва кирил М гьарф арадал атанвайди я. ЦӀийи грек тӀвар — ми (μυ ва я μι). == Синоглифар == * мим (араб гьарф) * армян мен * ма (тибет гьарф). Категория:Грекрин гьарфар‎

Мю

Буьвел (лат. furunculus) — гъура кӀватӀ хьана кӀвенкӀ алаз хкаж жедай бедендин са чка. Гъура арадал гъизвай бактерийри, асул гьисабдалди къизил стафилококкдин куьмекдалди чӀарчин дувулдин цӀумаруфдиз зарар гунивди арадал къвезвай азар я. Буьвел арадал атунин кьилин себебар жендекдин кьацӀайвал, хамунал жезвай бицӀи цӀархар, инсандин иммунитет зайиф хьун ва сагъламвилиз зарар гузвай тӀуьнар кьабулун я. ==ЭлячӀунар== Категория:Азарар

Буьвел

Лихтенштейн () — Юкьван Европада авай гьукумат я. Лихтенштейн Альпар сувара авайди я, кьве гьукуматдин — Швейцариядинни Австриядин арада. Гьукуматдин чӀал немцаринди я. Дуьньядин виридалайни гъвечӀи гьукуматрин арада ругудлагьай чкадал ала. Гьукуматдихъ вичин конституцидин низамдал алай бегдин дережадин пачагь авайди я. Гьукуматдин тӀвар Лихтенштейн а пачагьрин династидин тӀваруникай акъатнавайди я. Кьилин шегьер Вадуц я. Лихтенштейнда 37 500 кас яшамиш жезва. 160 477 км² чил аваз Лихтенштейн немцарин чӀаларин гьукуматрикай виридалайни гъвечӀиди я. Гьукумат оффшоррин макан хьиз гьисабзавайди я. Адан пара кӀвалахар Швейцариядихъ галкӀанва, гьам хьти НАТОдикни ЕСдик квач. == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of Liechtenstein, New York * Статистика Категория:Европадин гьукуматар

Лихтенштейн

Межгуьл (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Межгуьл» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин кефердинни - рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 20 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Межгуьл хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Зиза хуьруьхъ галаз Межгуьл хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 111 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Межгуьл хуьруьн агьалийрин кьадар вири табасаранар яз 701 кас тир 1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Межгуьл хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Межгуьл

Качалай — Дагъустан республикадин Бабаюрт райондин чилерал алай Бежта белгендин хуьр. Качалай хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Бабаюрт райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 13 км яргъал гала. ==Тарих== Качалай хуьр, Бабаюрт райондин чилерал алай Цунта райондин колхозрин кутан хьиз, виликан къумукь Качалай-Кутан хуьруьн чкадал кутунай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Качалай хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1926 2002 2010 Агьалияр 246 1 353Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004 935 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. 1926 йисан малуматриз килигна хуьре 246 касди уьмуьр ийизвай. Вири къумукьар тир. Гила агьалидин вири бежтаяр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Бежтинский участок» администрациядин официал сайт Категория:Бежта белгендин хуьрер Категория:Бежтайрин хуьрер

Качалай

Аливердийрин Абдулхакь АбутӀрабан хва (1910 йисан 10 декабрдиз, Ахцегь − 1992 йисан 6 июндиз, Магьачкъала) — советрин гьукуматдин ва Урусатдин алим, ветеринариядин илимрин доктор, профессор я. Бруцеллездикай дарман жагъурдай алимрикай сад тирди. Ватандин чӀехи дяведин ветеран я. Лезги я. 1910 йисуз 10 декабрдиз Дагъустандин Ахцегь райондин лезги Ахцегь хуьре лежберрин хзанда дидедиз хьана. Буба — Аливердийрин Аливердидин хва АбутӀраб (1886—1963), революция жедалди фяле тир, Баку шегьердай кӀвализ хтайдалай кьулухъ — лежбер. Диде — Аливердийрин Мурадалидин руш Дюрнисе (1890(?)-1964) сифте кӀвал тухузвай, ахпа адани колхозда кӀвалахна. Адан паб — Аливердийрин (Федерова) Николаян руш Нина Аливердияррикай (1907—2002) — лап чӀехи категориядин духтур, са жерге илимрин кӀвалахар ва монографийяр кхьей кас я, медицинадин илимрин кандидат тир. 1927—1931 йисара — Дагъустандин зооветеринариядин техникум хъсан къиметар аваз кӀелна куьтягьайла, ам Институтдиз рекье туна. 1931—1934 йисара — Ахцегь хуьруьн маларин духтур яз кӀвалахнава. 1932—1934 йисара — Ахцегь хуьрун комсомолдин кӀватӀалрин секретарь яз хкянава. 1933—1934 йисара — Кьилин Къавкъаздин цӀиргъеда туькӀуьрнавай вахтундал хуьзвай карантиндин чкадин заведиш тир. 1934—1938 йисара — Москвадин ветеринариядин институтдин студент тир, ада ам тафаватлувилелди куьтягьна. 1938—1941 йисара — Москвадин ветеринариядин микробиологиядин кафедрадин аспирантурада кӀелна. 1941 йисан 17 июлдилай Яру Армиядин жергейрик экечӀна, маларин духтур яз 1011 СПда Москвадин дяведин округдин 253 дивизияда къуллугъ авуна. 1941 йисан ноябрдиз ССРГ-дин чилерин наркомди Къазахстандиз ракъурна эпидемийрихъ галаз дяве тухуз ва дяведин патав гвай районрай акъуднавай малариз чка гуз тешкил авур кас я. 1944 йисан ноябрдиз Москвадиз хтана ветеринариядин институтдин эпизоотологиядин академик С. Н. Вышелесски кьиле авай кафедрадин доцент хьана. 1944—1945 йисара — Москвадин ветеринариядин институтдин эпизоотологиядин кафедрадин доцент тир. 1945 йисан ноябрдиз Дагъустандин гьукуматди арза авуна А. Аливердиев Дагъустандин хуьруьн майишатдин институтдин эпизоологиядин кафедрадин заведиш яз Москвадай ракъурна. 1945—1952 йисара ДСХИ-дин эпизоологиядин кафедрадин заведиш ва СССР-дин ИА-дин Дагъустандин филиалда зоологиядин хлен къуллугъэгьли тир. 1952—1954 — ССРГ-дин ИА-дин Дагъустандин филиалда ветеринариядин хлен заведиш. 1954—1956 — СССР-дин ИА-дин Дагъустандин филиалда малдарвилин Институтдин директор. 1956 йисуз гьа институтдикай Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимар ахтармишдай институт авуна. Ана микробиологиядин ва физиологиядин лабораториядин заведишдин чка кьуна. 1959—1967 йисара — Дагъустандин илимар ахтармишдай ветеринариядин станциядин директор тир. АбутӀрабан хва Абдулхакьа кӀватӀнавай малуматри Дагъустанда ветеринариядин илимар ахтармишдай институт ахъагъиз куьмекна. Гьа институт 1967 йисуз Дагъ. НИВИ-дин бинедал ахъагъна. 1967 йисалай башламишна А.Аливердиев директор тир, ахпа илимдин кӀвалахдин патай директордин чка кьадай кас. == Баянар == Категория:Москвадин гьукуматдин ветеринарияди медицинадин ва биотехнологиядин академия акьалтӀарнавайбур

Аливердийрин Абдулхакь АбутӀрабан хва

Килова́тт-сят (кВт⋅ч) — гьасил ва я кардик кутунвай энергиядин кьадар, гьакӀни кьиле тухванвай кӀвалах системадилай къецепатан алцумдай тек я. == Баянар == Категория:Илим Категория:Физика

Киловатт-сят

Къалажух () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай сувун хуьр. «Къалажух» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр КцӀар райондин кьибле пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 17 км яргъал ала. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Къалажухда агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Мегьтияр, Мензифар, Улуяр, Машахар, БалбутӀар, Самалчияр, Небияр, КьецӀилар, Тачанар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. ==ТӀвар-ван авай ксар== * И хуьре 1953 йисан 30-мартдиз лезги зари Керимрин Седакъет Къайинбеган руш дидедиз хьанва. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Къалажух (КцӀар район)

Дудаев Жохар Мусаевич (нохь: Дудин Муса-кӀант Жовхар , Ялхорой, Нохьча- Гъалгъалай АССР — , Гехи-чу, Нохьчарин Республика) — чеченрин тӀегьервини политиквилин къулугъви тир. == Уьмуьр == 1991-й йисан ноябрь вацра Дудаева Чечня Урусатдикай хкудна адавал гана Республикадиз. ЦӀийи гьукуматдиз тӀвар гана — Нохчийн Республика Ичкерия. Кьена ам мартдиз 1996-й йисан самолётдай ракъурнавай ракетади адан патаг гвай маншин яна. === Хизан === Жохар Мусаевич дидедиз хьана сакӀус вахтунилай ам адан хизанни галаз Къазахстандиз куьчнавай вири чечен халкь хьти. Адан сихил Ялхорой тейпдик квайди тир. Адан паб урусди тир, Алла тӀвар алай. Адалай адахъ пуд аял хьана. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Чечнядин женгинин командирар

Жохар Мусаевич Дудаев

Мюрего — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. «Мюрего» хуьруьнсовет туькӀуьрзава Историко-архивный справочник административно- территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин кефер пата, Какаозень вацӀал, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 6 км яргъал ала. Хуьруьн чилер гугурт квай дарман ятарив бул я. ==Агьалияр== 2010 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 4228 кас тир . Агьалийрин вири даргияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Мюрего хуьруьн тарихдикай гегьенш малуматар * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

Мюрего

Америкадин бизон () — жуьре бизон хзан кьве карчарин (Bovidae). Бедендин йаргъивал — 210—350 см (тум: 50-60 см), бедендин заланвал — 318—1000 кг. Категория:Бизон

Америкадин бизон

ЦӀару чинеруг () Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Чинеруг

ЦӀару чинеруг

Азизов Мегьемедфазил Загьидинан хва (1963 йисан 29 лагьай мартдиз, КӀири, Кьурагь район) — Урусатдин гьукуматдин крархъан, Гьукуматдин Думадин II лагьай эверунин депутат, Дагъустан Республикадин чирвилин ва илимдин министр (2002—2006), (2010—2013). Лезги я. == Уьмуьрдин рехъ == Мегьамедфазил Азизов 1963 йисан 29-лагьай мартдиз Кьурагь райондин КӀирийрин хуьре дидедиз хьана. 1985 йисуз ада «тариххъан, тарихдин ва жемятдин гьакъиндай тарсар гузвай муаллим» пешедай Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарна. 1985—1987 йисара ада мектебда кӀвалахна, ахпа ам Гьемзет ЦӀадасадин тӀварунихъ галай ДНЦ-дин аспирантурадик экечӀна. 1990 йисуз Магьачкъалада авай Халкьарин арада авай бизнесдин ва къанунрин институт «экономист» пешедай кӀелна куьтяхьна. 1991—1994 йисара ада Кьасумхуьруьн консервияр ийизвай заводдин директордин эвез яз кӀвалахна. 1994 йисуз Азизов Магьачкъаладин шегьердин собраниядиз депутат яз хкянава. 1994—1996 йисара «Юждаг — экс» АО-дин президент виле кӀвалахна. 1995 йисуз мартдиз Дагъустан Республикадин Халкьарин Собраниядиз депутатвиле хкяна. 1996 йисуз Дагъустандин финансирин министрадин эвездин чка кьуна. 1998 йисуз мартдиз Правительстводиз кӀвалахиз экъечӀай Рамазан Абдулатипован чкадал Мегьамедфазил Азизов УФ-дин Гьукуматдин Думадиз депутат яз хкянава. Буйнакскидин № 10 лагьай хкязавай округда хьайи артухан сечкийра М.Азизоваз инсанри 60 % сесер гана. «Россиядин регионар» депутатрин кӀватӀалдин ва миллетрин кӀвалахрин Комитетдин член тирduma2.garant.ru — АЗИЗОВ Магомедфазил Загидинович. 2000−2002 йисара мад финансирин министрадин эвез яз кӀвалахна. 2002 йисуз Дагъустандин чирвилин министрвиле эцигна. 2006 йисалай эгечӀна ам Дагъустандин Президентдин советник тир. 2010 йисан мартдиз Азизов мад Дагъустандин чирвилин ва илимдин министрвиле эцигнаRegnum — Глава Дагестана назначил членов правительства республики. 2013 йисан февралдиз Абдулатипова вичин къарардалди Мегьамедфазил Азизрин просвещениединни илимдин рекьяй министрдин везифаяр бегьемардайди яз тайинарна. Экономикадин илимрин кандидат. == Хзан == Адаз паб ава, абуру кьве аял чӀехи ийизва. Адан хайи стха — Замир Азизрин — Кьурагь райондин кьил язва. == Баянар == == Эдебият == * == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Кьурагь районда дидедиз хьанвайбур Категория:Гьукуматдин Думадин II лагьай эверунин депутатар

Азизрин Мегьамедфазил Загьидинан хва

Крым-татар чӀал (кр-т. Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) — къирим-татар халкьдин хайи чӀал. Туьрк чӀаларин хзандиз талукь я. Крым Республикадин гьукуматдин чӀаларикай сад я. Къирим-татар чӀалал кирилл ва латин гьарфаралди кхьизвайди я. ==Рахазвайбурун кьадар== Официал сиягьриз килигна, крым-татар чӀалал рахазвайбурун кьадар 350 агъзур кас я, абурукай 250 агъзур кас Крымда ава. Болгария ва Румынияда тахминан 25 агъзур кас крым-татар чӀалал рахазвайди малум я. Крымдин ханвал урусрин гъилик акатайдалай кьулухъ Турциядиз куьч хьанвай пара кьадарда крым-татаррикай дуьз малуматар авач, вучиз лагьайтӀа абур чкадин туьркверихъ галаз тамамдаказ акахьнава. ==ЧӀалан кьетӀенвилер== ===Нугъатар=== Крым-татар миллетдик квай гьар пуд субэтник группа вичин кьетӀен нугъатдал рахазва. И нугъатар сад-садавай са кьадар тафаватлу я. * Кьиблепатан нугъат (ялыбой) — и нугъат угъуз чӀаларин хзандиз талукь я ва туьрк чӀалаз гзаф мукьва я. Нугъатдик пара кьадар грек ва итальян чӀаларай къачур гафар ква. * Чуьлдин (кеферпатан, нугъай нугъат) — и нугъатдал Румыния, Болгария ва Турцияда уьмуьр ийизвай крым-татарар рахазва. Нугъат кыпчак чӀаларин хзандиз талукь я ва нугъай чӀалаз гзаф мукьва я. * Кьулан нугъат (орта-ёлак) — кыпчак чӀаларин хзандиз талукь тир, амма угъуз чӀаларин къати таъсир галукьнавай нугъат я. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Крымдин виридалайни чӀехи ва кьилин нугъат я. И нугъатдал сувун ва сувун ценерив галай районрин агьалияр рахазва. Крым-татар эдеби чӀал и нугъатдин бинедал арадал гъанвайди я. И нугъат, XIV виш йисуз Крымдин агьалияр рахазвай половец чӀалан дуьз давам тирди гьисабзава. ===Этнолектар=== Крым ханвилин чилерал тарихдин къене арадал атай муькуь миллетрин чӀалар бязи алимри крым-татар чӀалан этнолектар (нугъат) тирди гьисабзава. Ибур караим чӀалан крым нугъат, крымчак чӀал ва урум чӀалар я. Караим чӀалан крым нугъат ва крымчак чӀал крым-татар чӀалавай гафар лугьунин тегьердив ва муькуь фонетик кьетӀенвилерив тафаватлу я. Урум чӀаланни крым-татар чӀалан арада авай тафават чӀехиди я. Сифте нубатда идан себебар чӀалак квай пара кьадар грек гафар ва крым-татар чӀала авачир кьетӀен ванер я. Урум чӀал крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъатдиз пара ухшар я. Урум чӀал вични са шумуд нугъатрикай ибарат я. Караимри, крымчакри ва урумри чпин чӀалар кьилдин чӀалар тирди лугьузва ва абур крым-татар чӀалан нугъатрик кутунихъ галаз рази туш. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Русско- крымскотатарский и крымскотатарско-русский словарь * Лингвистический корпус крымско-татарского языка * Крымско-татарская электронная библиотека * Автоматическая транслитерация «кириллица ←→ латиница» текстов на крымско- татарском языке * Ресурсы по крымско-татарскому языку * Кыпчакские языки на сайте А. Н. Гаркавца Категория:Алфавитдиз килигна чӀалар Категория:Урусатдин чӀалар Категория:Украинадин чӀалар Категория:Туьрк чӀалар Категория:Кыпчак чӀалар

Крым-татар чӀал

Кьвепеле район — Азербайжанда авай муниципалитетдин район. Кьилин шегьер ва администрациядин юкь — Кьвепеле шегьер я. == География == Район Азербайжандин кефер пата чка кьунвайди я. Кефер патай Дагъустан ва КцӀар райондихъ гагаз, рагъэкъечӀдай патай Къуба ва Исмаиллы районрихъ галаз, кьибле патай Гекчайни Агъдаш районрихъ галаз, рагъакӀидай патайни Огъузни Шеки районрихъ галаз са сергьятра ава. Райондин кефер пад ЧӀехи Къавкъаздин сувари кьунва, юкьван пад Алазан ва Гьафтеран вацӀарин дугундал ала я. == Тарих == XVIII виш йисуз гилан райондин чилерал Куткашендин султӀанат — феодалвилин гьукумат арадал атанвай. Са тӀимил вахтунилай и султӀанат Шеки ханвалдик акатнавай ва шекидин ханри тайинарнавай наибрин регьбервилик квай. Шекидин ханвал терг хьайидилай кьулухъ, Куткашен са область хьиз Шекидин уезддик акатнавай. 1930 йисуз Куткашен район арадал атанвай. 1991 йисуз райондин тӀвар дегь Кьвепеле шегьердин гьуьметдай «Кьвепеле район» — диз масакӀа хъувунвай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин вири санлай кьадар 95 133 кас туькӀуьрзава. Азербажандин официальный 2009 йисан переписда къалурнавай малуматдай райондин миллетрин состав гуьгъуьнинди я: 73 235 азербайжанар (77 %), 15 649 — лезгияр (16,4 %), 4 640 — удияр (4,9 %), 209 — туьрквер (0, 21 %), 37 — масабур.Сайт Габалинского района Анжах этнографрин малуматрай ин районда лезгирин кьадар 50% яhttp://land-of-diversity.ru/marker1.html . == Баянар == == ЭлячӀунар == * Azerbaijan сайтда авай Категория:Кьвепеле район

Кьвепеле район

Кудиябросо — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Кудиябросо хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахвах райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 11 км яргъал, Изанитлар вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Кудиябросо хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Карата наибвалдиз талукь тир. Тарихдин Ахвах чилерин юкь тир. 1899 - 1924 йисара Анди округдин Ахвах участокдин юкь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Кудиябросо хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 708 Население Каратинского наибства в 1886 году 2 118 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 2 233 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2 417 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 2 417 касди уьмуьр ийизвай. Вири ахвахар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Ахвахрин хуьрер

Кудиябросо

ЦӀегьрекарч (, ) — са йисан набатат я. == Умуми малумат == ЦӀегьркрчарин кьакьанвал 90 сантиметрдив агакьда. Халкьди «цӀегьрен крчар» гьавиляй лугьузва хьи, адан тум-тварар, сад-садак ккӀана, килигайла, гьакъикъатдани цӀегьрен крчариз ухшар яз аквада. Дарман авун патал адан сифте акьалтзавай пешер вичи цуькзавай ва адал тӀурар акьалтзавай вахтунда атӀуда. Чебни лап вини кьилер ва къваларивай экъечӀавай таза хилер, яргъивални 15 сантиметрдинбур хьана кӀанда. Винел къав алай чкадик, мукьвал-мукьвал хкуьриз, кьурурда. == Медицинада == ЦӀегьрекрчарин дарманрихъ ихьтин къуват ава: * цвар, гьекь, туькьуьл акъуддай * хирер, дакӀур чкаяр сагъар хъийидай * тӀал секинардай * агъургъан тегъидай * иви лахта нйидай * антисептик * затӀарин дегишрун хъсанардай * иштягь ачухардай * чӀулав лекь ва туькьуьлдин кисе азарлу хьана, тӀуьр затӀар бедендивай гьялиз, иливриз тежедай чӀавуз куьмекдай * экзема хкуддай * хамунин азарар сагъардай * аялрикай рахитдин азар хкуддай * артрит акатайла, куьмекдай * жигеррин азарар акатайла, витаминар артухардай * ратара хер квай колитар арадал атайла, абур сагъар хъийидай. Агъургьандиз акси дарман яз, череда девясилдин дувулрик, паркьулдик, гьелбейрин хъчадихъ галаз, беневшадин цуькверик, гьетрецуькдик, вакӀан кӀирийрин хилерик ва цӀирицӀрик кваз кардик кутада. Ихьтин дарман хъунни ийида, бедендин винел патан дарман язни кардик кутада. Буьвелар атайла, цӀегьрекарч, брусникадин пешерик кутуна, къаришма яз кардик кутада, какадарни барабардаказ авуна кӀанда. == Эдебият == * Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер» == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дармандин набататар

ЦӀегьрекарч

Дмитрий Иванович I (дегь-урус. Дмитрей Ивановичь) (1350 йисан 12 октябрь, Москва — 1389 йисан 19 май, Москва) — 1359–1389 йисарин къене гьукум гьалай Москвадин князь ва Владимирдин Зурба Князьрикай сад. Куликовдин женгина гъалиб хьанвай виляй адаз Донской лакӀаб ганай. Адан дах II Иван Красный Москвадин, Звенигороддин ва Новгороддин князь тир. Дмитрий Донской Урусатдин тарихда чӀехи гел тунвай ва зурба нуфус авай ксарикай сад я. Вичи гьукум гьалзавай чӀавуз ада вири урус чилер сад авунай ва Москвадин Князьвал вири урусатдин кьилин юкь хьиз тайинарнай. Ада муькуь князьрихъ галаз кутӀуннавай икьрардалди Владимиррин Князьрин династия Москвадин тек сад тир ирсинин иесияр хьанай ва тахт несилдай несилдиз вугузвай. АкӀ ятӀани Твердин ва Смоленскдин князьвилер абурун таъсирдикай хкъечӀнай. Дмитриян регьбервилик кваз урусри Къизилдин Кьушунрихъ ва татаррихъ галаз хьайи къати женгерай гъалиб акъатнай. Амма татаррин урус чилерал вигьинар идалай гуьгъуьниз гьеле кьве виш йис давам дезвай. ГьакӀни, Дмитриян гьукумдин чӀавуз Москвада садлагьай Кремль эцигнай. ==Уьмуьрдикай== 1359 йисуз буба регьметдиз фейила кьулухъ кӀуьд йис авай Дмитрийдин ва адан гъвечӀи стхадин къаюм ва вири Москвадин Князьвилин регьбер, уьтквем тӀулар авай ва къуватлу митрополит Алексий (Алексей Федорович Бяконт) хьанвай. Вичин кьве хцизни Иван Красныйди ирс яз мулк-девлетар тунай. ГъвечӀи стхадин мукьвал кьиникьилай кьулухъ вири ирс Дмитрийдин гъилик акатнай. ==Хзан== Дмитриян тек сад тир паб, Суздальско-Нижегороддин ЧӀехи Князьвилин князь тир Дмитрий Константиновичан руш Евдокия тир. Дмитрийдизни Евдокиядиз цӀикьвед аял авай: # Даниил Дмитриевич (1370 — 15 сентябрь 1379). # Василий I Дмитриевич (30 декабрь 1371 — 27 февраль 1425). # Софья Дмитриевна . # Юрий Дмитриевич Звенигородский (26 ноябрь 1374 — 5 июнь 1434). # Мария Дмитриевна . # Анастасия Дмитриевна. # Симеон Дмитриевич . # Андрей Дмитриевич Можайский (14 август 1382 — 9 июль 1432). # Пётр Дмитриевич Дмитровский (29 июль 1385 — 10 август 1428). # Анна Дмитриевна (1387 8 январьдиз дидедиз хьанай) — князь Юрий Патрикеевичаз гъуьлуьз фенай. # Иван Дмитриевич. # Константин Дмитриевич (14 май 1389 — 1433) — Углицкдин князь. ==РикӀел аламукьун патал== 1988 йисуз Урусрин Православиедин Клисадин Поместьедин соборда Дмитрий Донскойдиз пак инсандин тӀвар ганай. Ам рикӀел хкизвай югъ 19 май я. 2015 йисалай 19 майдиз Дмитрий Донской ва Княгиня Евдокия рикӀел хкунин югъ хьиз къейдзавайди я. Дмитрий Донскойдин тӀвар са шумуд виш йисарин къене урусрин дяведа кьегьалвилин лишан хьанай. 2002 йисуз адан гьуьрметдай «Ватандиз Къуллугъ авунини паталай» тӀвар алай Орден акъуднай. Урус флотда князьдин тӀварцӀихъ галай пара кьадар зурба дараматар, гимияр, крейсерар, фрегат ва атомдин цин кӀанин гими ава. Урусатдин ва Украинадин саки вири чӀехи шегьерра Дмитрий Донскойдин тӀвар хуьзвай куьчеяр, паркар, бульварар ава. ==Баянар== == ЭлячӀунар == Категория:Москвадин князяр Категория:ЧӀехи Владимирдин князяр

Дмитрий Иванович Донской

Эльдаров Халидин Жаферан хва — лезги ва Урусатдин алим, эдебиятдин критик, шаир, публицист. 1974 — йисан 6 — мартдиз Ахцегь райондин Къурукаларин хуьре дидедиз хьана. 1989-йисуз хайи хуьруьн а чӀаван муьжуьд йисан мектеб куьтягьай ада 1993-йисуз Магьачкъаладин музыкадин училище, 1998-йисуз Дагъустандин гьукуматдин университет, 2002-йисуз Магьачкъаладин промышленно-экономический колледж ва 2005-йисуз Дагъустандин гьукуматдин технический университет агалкьунралди куьтягьна. 1998—2001-йисара Урусатдин илимрин академиядин Дагъустандин илимдин центрадин чӀалан, литературадин ва искусстводин институтдин аспирантурада кӀелна ва 2005-йисуз филологиядин илимрин кандидатвилин дережа къачуна. 2001—2014-йисара республикадин са шумуд вузда муаллимвиле, доцент яз ва кафедрадин заведующийдин къуллугъдал кӀвалахна. 2015—2018-йисара алимди Магьачкъаладин гуманитарно-педагогвилин колледжда муаллим, республикадин меркездин 56-нумрадин многопрофильный гимназияда директордин заместитель яз кӀвалахна. 2018—2022-йисара Магьачкъаладин 61-нумрадин ва Докъузпара райондин Аваданрин хуьруьн юкьван умуми чирвилерин мектебра директордин заместителвиле кӀвалахна. Алай вахтунда «Ахцегь район» муниципальный райондин администрациядин образованидин управленидин начальниквилин къуллугъдал кӀвалахзава. Халидин Эльдаров 2000-йисуз Дагъустандин жегьил писателрин совещанидин иштиракчи хьана. Адан шииратдин эсерар газетриз, журналриз акъатзава, «Жегьил Дагъустан» тӀвар алай уртах кӀватӀалдик, «Лезги шииратдин жавагьиррин хазинадай» (2015) ва «Лезги шииратдин кӀунчӀ» (2017) антологийрик акатнава. Халидин Эльдарован шиирар мектебра кӀелзавай аялар патал туькӀуьрнавай учебникрани гьатнава. Заридин эсерар урус чӀалаз элкъуьрнава. Адан къелемдикай лезги литературадиз талукь тир цӀудралди илимдин макъалаяр ва «Алай девирдин лезги шииратда лирикадин жанрияр» (Магьачкъала: «Лотос», 2014) монография хкатнава. Бажарагълу шаир, республикада сейли критик ва публицист, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдаров 2014-йисалай Урусатдин писателрин Союздин ва 2015-йисалай Урусатдин журналистрин Союздин член я. Адаз «Дагъустан республикадин образованидин отличник» хурудал алкӀурдай знак ганва. Зариди Магьачкъала шегьерда уьмуьр тухузва. == Эдебият == * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». — Магьачкъала: «Мавел», 2015. * «Лезги газет» — 2017-йисан 31-август. Категория:Лезги шаирар Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур

Элдаров Халидин Жаферан хва

КьепӀир () — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай хуьр. «КьепӀир» хуьруьнсоветдин административ юкь ва сад тир хуьр. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин рагъэкъечӀдай пата, Кьурагь вацӀал, Кьурагь хуьрелай 21 км яргъал чка кьунвайди я. == Тарих == КьепӀир — Лезгистандин ва Кьибле Дагъустандин виридалайни цӀуру хуьрерикай сад я. Хуьруьн бине кьуникай якъин тир малуматар авач. Лап XX виш йисал кьван хуьруьн гьар са сихил чпин чара мягьлейра амукьзавай. Хуьруьн мягьлеяр: Михер мягьле, Чатун мягьле, ЧӀуьгъвер мягьле, Кьулан мягьле, Къазакь мягьле, ТӀулан мягьле, Хъемцал мягьле. Вичин чӀавуз, кьепӀирвийри Мегьарамдхуьруьн райондин чилерал кьве хуьр арадал гъанвай: КьепӀир Къазмаяр ва Ярукьвалар. Дегь чӀавуз хуьре къаравулдин минараяр авайди тир. Хуьруьн топонимикада «Куьгьне къеле» (ЦӀуру къеле), «Тегъид сенгер» хьтин тӀварар амукьнава. Хуьруьн винел пата пуд гьавадин жуьмя мискӀиндин дарамат хкаж хьанва. Вилик хуьре мягьлейрин мискӀинарни авайди тир. Авай тарихдин малуматрив кьурвал, 1747 йисуз КьепӀир хуьруьн эгьлийри Надир шагьан кьушунриз кьулухъди румар гунивди душмандиз чӀехи телефвилер ганвай. 1806 йисуз, фон Граббе генералдин эмирдалди, кьилин къаст кьепӀирвияр муьтӀуьгъарун яз, хуьре Урусатдин армиядин рота арадал гъанвай. КьепӀир хуьряй, гьеле Октябрьдин революция жедалди, пара кьадарда тариф авай рухваяр акъатнавай. Абурукай сад, 1877 — 1878 йисара Дагъустанда лежберрин къарагъунин регьберрикай сад тир КьепӀир Гьажимурад тир. Халкьдин къалабулухар секин авурдилай кьулухъ, царьдин гьукумри ам кьуна кьиникьалди жаза ганвай. КьепӀирви Гьажи Насрулла-эфенди имам Шамилан женгинин амадаг тир, ада имамахъ галаз гзаф женгера иштирак авурди я. Эхирда, душманрин паталай элкъуьрна кьунвай Гунибда имам Шамиляхъ галаз гьатай Гьажи Насрулла, урусрихъ галаз хьайи ягъунда кьенвай. XIX виш йисуз КьепӀир вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Бахцугъ хуьруьхъ галаз КьепӀир хуьруьнжемятдик акатзавай. Хъутур-Куьредин наибвалдин наиб асулдай Кьаружунар сихилдай тир. КьепӀирви Муслим Етим Эминан мукьва дуст тир. Зариди вичин эхиримжи шийиррикай сад гьа Муслимаз ва рикӀелай алат тийир Гьажимурадаз бахш авунай. Са чӀавуз, округда чӀехи машгьурвал поэтесса КьепӀир Айисата къазанмишнавай. 1915 йисуз хуьре кьве йисан гражданвилин мектеб ахъайнавай, адан садлагьай муаллим ахцегьви Гьасанов Вагьид тир. 1936 йисуз хуьре ирид йисан мектеб кардик квай, ва 1942 йисалай эгечӀна юкьван мектеб кӀвалахзавай. И мектебда мукьвал алай хуьрерин аяларни кӀелзавай. Кьурагь райондин садлагьай регьбер кьепӀирви Хизриев Хизри тир. Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз женгериз 516 кьепӀирви рекье гьатнавай. Абурукай анжах 72 кас элкъвена хайи дигедиз хтанвай. Дяведа регьмет хьайи хуьруьнвияр рикӀел хуьн патал хуьре обнлиск эцигнавайди я. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 570 касди уьмуьр гьалзавайКьурагь район. ФЛНК. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, КьепӀир хуьруьн агьалияр 1 932 кас тир.КУРАХСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.) Хуьре гуьгъуьнин сихилар ава: Михер, Чатунар, ЧӀуьгьверар, Кьаружунар, Варварар, ПӀирер, Къазакьар. == ИнфратуькӀуьрун == КьепӀир хуьруьн администрациядин чилерал гамар хрунин фабрика, емишрин межеяр акъудзавай цех, асфальтдин ва кирпичдин заводар, тамухъанвал, идарадин азархана, аптека, почтадин идара, юкьван мектеб кардик ква. == ТӀвар-ван авай хуьруьнвияр == === Тарихдин ксар === * Гьажи Насрулла-эфенди — имам Шамилан женгинин амадаг, адахъ галаз гзаф женгера иштирак авур кас. * КьепӀир Айисат — Куьре округ авай чӀавуч машгьур хьанвай лезги поэтесса. * КьепӀир Гьажимурад — 1877 — 1878 йисара Дагъустанда лежберрин къарагъунин регьбер. * Эфендиев Мемей (Мамед-Тагьир) — лезги шаир. === ЦӀийи тарих === * Абдулазизов Бег — СССРдин марифатдин хиле тафават авай кас, ДАССРдин лайихлу авай муаллим; * Абдурагьимов Сефер — «Дагвторчермет»-да кьилин инженервиле кӀвалахзавай, зегьметдин ветеран. * Агъамирзоев Жавид — УФ- дин чӀугваррин Союздин член. * Алхасов Шагьрудин — 3-й рангдин капитан, гимидин командирдин чкадал акъваздай кас; * Акимов Аким — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим; * Акимов Альфред — Дагъустан Республикадин телевидениедин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Алимирзоев Алимирзе — «Гьуьрметдин лишан» медальдинни ордендин иеси. * Амирханов Маидин — Дагъустан Республикадин кьезил кеспиятдин хиле кӀвенкӀве аваз физвай специалист, «Металлист» заводдин директорвиле кӀвалахзавай; * Агьмедов Тагьир — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай дараматар эцигзавай кас, Каспийск шегьердин чимивилин системадин директор. * Ашурбекова Тамила — биологиядин илимрин кандидат, доцент; * Асланова Феодосия — Дагъустан Республикадин халкьдин марифатдин хиле тафават авай кас; * Ашурбеков Насир — профессионал манидар, Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Бабаханова Жамиля — Дагъустан Республикадин сагъвал хуьн патал гьукуматдин серенжемрин системадин хиле кӀвалахзавай тафават авай кас; * Бабаева Зарифа — филологиядин илимрин кандидат; * Бейбалаев Ветлугин — физикадинни-математикадин илимрин кандидат ; * Бабаханов Гьусейн — Дагъустан Республикадин жегьилрин лайихвилер авай регьбер; * Бабаханов Сократ — экономикадин илимрин кандидат; * Балабеков Казир — подполковник, 1999 — 2006 йисарин къене Кьурагьдин РОВД-дин начальник; * Балабеков Назир — милициядин майор, 1997 — 2004 йисарин къене Дербент шегьердин ИВС-дин начальник; * Балаев Абдулкъадир — РСФСР-дин лайихвилер авай муаллим; * Балаев Валентин — аялрин тӀвар-ван авай хирург, Аялрин азарханадин хилен регьбер. * Бейбалаев Даир — Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас, «Лезги газет» — дин кьилин редактордин чкадал акъваздай кас; * Бинетов Рамазан — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай артист; * Гасанова Джарият — Дагъустан Республикадин Кьилин дувандин лайихвилер авай дуванбег; * Гьажикъулиев Буба Саидагьмедан хва — лезги кхьираг ва журналист. * Гьажибалаева Саяд — поэтесса; * Гаджибалаев Гьажимирзе — илимрин духутр; * Гамзатов Нурали — Дагъустан Республикадин энергетикадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Гамзатов Сулейман — подполковник, Дагъустан Республикадин МВД-дин заместительвиле кӀвалахзавай; * Гамидов Абдурагьман — Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Гамидов Къазибег — Дагъустан Республикадин улакьрин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Жабраилов Жабраил — профессионал бокс спортин жуьредай дуьньядин гзафбаран чемпион; * Жумалиева Маина — медицинадин илимрин кандидат; * Жумалиев Жами — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай духтур; * Загиров Град — «Гьуьрметдин Лишан» ордендин кавалер, Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим; * Ибрагьимхалилова Лаура — филологиядин илимрин кандидат; * Исадибирова Ираят — Дагъустан Республикадин сагъвал хуьн патал гьукуматдин серенжемрин системадин хиле кӀвалахзавай тафават авай дишегьли, Магьачкъала шегьердин медицинадин колледждин завуч; * Къазбеков Артур — филологиядин илимрин кандидат; * Казиев Ахмед — КьепӀирдин азарханадин кьилин духтурвиле кӀвалахзавай; * Казиев Азедин — Дербент шегьердин налогрин инспекциядин начальникдин чкадал акъваздай кас; * Курбанова Сари — Ленинан ордендин кавалер, машгьур храдай устӀар дишегьли; * Кахиров Кахир — Ленинан ордендин кавалер; * Кахиров Тагьир — «Халкьарин Дуствал» ордендин кавалер; * Къурабеков Нажмудин — экономикадин илимрин кандидат, Дагъустан Республикадин Хуьруьн Майишатдин министрдин заместительвиле кӀвалахзавай. * Курбанов Тамерлан — пианист, халкьарин арадин акъажунра иштирак ийизвай кас; * Эфендиев Мемей — зари, фронтовик, Агъул райкомдин садлагьай секретарьвиле кӀвалазхавай; * Мегьамедова Сабина — фармоцефтикадин илимрин кандидат; * Мегьамедов Насир — философиядин илимрин духтур; * Магьарамов Жавид — медицинадин илимрин кандидат, доцент; * Магьарамов Магьарам — Москва шегьердин ОАО «Аэрофлот» Авиациядинни — техникадин юкьван кӀвенкӀве аваз физвай инженер; * Махмудов Мутагир — медицинадин илимрин кандидат; * Мирзоев Нияз — дявевилин летчик, подполковник, полкдин командирдин чкадал акъваздай кас, самолётдин цавай финифрин начальник; * Мегьтиев Мегьти — завед. хирургическим отделением Дербентской больницы; * Мегьтиев Сабир — хуьруьн майишатрин илимрин кандидат; * Муслимов Сейфудин — химиядин илимрин кандидат; * Наврузбеков Наврузбек — Дагъустан Республикадин кьезил кеспиятдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Османов Нариман — «ЮжДаг» институтдин ректор, философиядин илимрин духтур; * Омаров Муса — Дагъустан Республикадин марифатдин министрвиле кӀвалахзавай, КПССдин обкомдин хилен заместитель; * Омаров Мурад — медицинадин илимрин кандидат, ДГьМА-дин декан; * Омарова Жавизат — медицинадин илимрин кандидат; * Омарова Ашура — медицинадин илимрин кандидат; * Омаров Агалар — тарихдин илимрин кандидат, Магьачкъаладин ракьун рекьин хилен садхьанвай профсоюзрин векил, гьуьрмет авай ракьун рекьин къуллугъхъан. * Омаров Руслан — экономикадин илимрин кандидат; * Омарова Сакина — медицинадин илимрин кандидат; * Омаров Даниял — Дагъустан Республика гьукуматдин 2-й хилен начальник; * Рамазанов Мухтар — Урусатдин армиядин полковник; * Рагьманова Замира — ада кьуршахар спортдин жуьредай Европадин чемпионка, олимпиядин къугъунра иштирак авур кас; * Рагьманова Наира — манидар, Дагъустандин хордин солистка; * Рагьазанов Селимбег — кхьираг, пуд улубрин кирам; * Римиев Женнет — профессионал манидар, Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Селимов Эмирбег — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим, 1997—2007 йисара КьепӀирдин юкьван мектеблин директор, гила «Кьурагь Район» МО-дин кьилин чкадал акъваздай кас; * Селимов Рамзес — дявевилин летчик, отставкада авай майор; * Селимов Рашид — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай рационализатор; * Сефербеков Гьажимуслим — медицинадин илимрин кандидат, доцент; * Тагьирова Наиса — Кьурагь райондин дуванбег; * Хариев Махач — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим; * Хариев Садир — Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас; * Шамхалов Шихверди — композитор, пара кьадарда манийрин кирам; * Шихрагимов Алимирзе — Дербент шегьердин чимивилин системадин директор. * Шихметова Жейран — «Гьуьрметдин Лишан» ордендин кавалер; * Эминов Алим — каратэ спродтин жуьредай дуьньядин чемпион; == Баянар == == ЭлячӀунар == * «МО-Курах» сайтуна КьепӀир хуьруькай куьруь малуматар * «Лезгияр.ру» сайтуна КьепӀир хуьруькай гегьенш малуматар * «Лезгин.ру» сайтуна КьепӀир хуьруькай гегьенш малуматар Категория:Кьурагь райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

КьепӀир

Агъа Каранай () — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Вини Каранай хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Буйнакск райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 15 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Агъа Каранай хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Темир-Хан-Шурадин округдин Темир-Хан-Шурадин наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Агъа Каранай хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 Агьалияр''' 658 Темир- Хан-Шурадин наибвилин агьалияр 1886 йисуз 222 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 192 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 192 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Агъа Каранай

Шугъаев Гуьлмегьамед — лезги шаир. 1948 йисуз Докъузпара райондин Миграгъ хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн юкьван мектеб ва Саратовдин университетдин юридический факультет куьтягьна, жуьреба-жуьре идарайра кӀвалахна. Шиирар кхьинал Г. Шугъаев мектебда амаз машгъул хьана. Адан чӀалариз ("Зи хуьр зи мани", "Залан хер", "КӀан жемир", "Герек туш" ва мсб.) ватанпересвал, гьахълувилин пад хуьн, муьгьуьббат хас я. Заридин эсерар газетриз ва журналриз акъатзава, "Миграгърин булахар" кӀватӀалдик акатнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Шугъаев Гуьлмегьамед

Кьвепеле — Лезгистан республикадин Кьвепеле райондин администрациядин юкь ва кьилин шегьер. 1973 йисалди посёлок тир. == География == Шегьер Кьвепеле райондин рагъэкъечӀдай пата, Базар-Юрт ва Туфан суварин кӀамун агъа кьиле, ЧӀехи Къавкъаздин суварин ценера, Дамирапаранчай вацӀун эрчӀи къерехда чка кьунвайди я. Шегьердин майдан 1548 км² кьван я. == Тарих == Гилан Кьвепеле шегьер тарихдин дегь Кьвепеледилай кефердинни — рагъэкъечӀдай патахъ 15 км яргъал алайди я. Са чӀавуз ам Къавкъаз Алпандин кьилин юкь тир, гуьгъуьнлай ам галай — галайвал Ширваншагьрин гьукуматдин ва Шеки ханвалдик акатнавай. XVIII виш йисуз Кьвепеледин чилера гъвечӀи феодалвилин форма — Къуткъашендин султӀанат арадал атанвай. Са тӀимил вахтунилай и султӀанат Шеки ханвалдик акатнавай ва шекидин ханри тайинарнавай наибрин регьбервилик квай. Шеки ханвал терг хьайидилай кьулухъ и чилер Урусатдин Империядин Елизаветополь губерниядин Нуха уезддик акатнавай. Урусат Империядик квай чӀавуз шегьердин тӀвар — Къуткъашин (Куткашин)Карта Елисаветпольской губернии 1903 года, ва 1920 йисалай — Къуткъашен хьанвай. Гуьгъуьнлай, 1930 йисуз Къуткъашен район арадал гъанвай (гилан Кьвепеле район). 1991 йисуз райондин тӀвар дегь Кьвепеле шегьердин гьуьметдай «Кьвепеле район»-диз масакӀа хъувунвай. == Агьалияр == 1989 йисуз кьиле тухвай вирисоюздин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Кьвепеле шегьердин агьалийрин кьадар 13 190 тир.Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. == Экономика == Шегьерда «Гилан» тӀвар алай консерваяр расзавай завод, гьакӀни цементдин ва туьтуьндинни-ферментациадин заводар кардик ква. 2010 йисуз ина голландиядин «Beltmann» маркадин фортепианояр расзавай фабрика эксплуатациядик вуганвай. === Туризм === Шегьердиз туризмдин гзаф чӀехи потенциал ава. Кьвепеледин къерехда «Ай ишигъы» (Вацран экв) тӀвар алай ял ядай зона. Тамариз, сувариз финар, гъетер кьаз ва гъуьрчехъанвал кьилиз акъудзавай экскурсиядинни — туризмдин къуллугъ «Суван турбаза» ава. «Сагьил» тӀвар алай алай ял ядай зона Нохур вирин къерехда, Кьвепеле — Баку шосседилай 5 км яргъал алайди я. Туристривай, ина авай чарчарриз, тарихдинни — архитектурадин имаратриз килигиз ва муькуь иер чкайриз финар кьиле тухуз жеда. === Радиолокациядин станция === Кьвепеле шегьердилай тахминан 16 км кьибле пата Кьвепелпдин РЛС «Дарьял» ава. Им ракетайрин вигьирникай виликамаз хабар гузвай система я. Вилик Урусатдин арендадик квай. == Спорт == Шегьердин патай къугъвазвай, Азербайжандин чемпионрин премьер — лигада экъечӀзавай, «Кьвепеле» футболдин клуб ава. Клубдин бине 1995 йисуз кутунвай, алай чӀавуз клубдин кьилин тренер Англиядин кӀватӀал командадинни «Арсенал» клубдин виликан къугъвархъан Тони Адамс я. == ТӀвар — ван авай ксар == Исмаил бек Куткашенский — Урусат Империядин Армиядин генерал-майор, Пак Георгий ордендин садлагьай азербайжанви кавалер, зари. Ибрагим бек Мусабеков — тӀвар-ван авай зари. == Суьретар == Image:MosinQab.JPG| Image:057qabala.jpg| Image:Qabala1082.jpg| Image:Qabala102.jpg| Image:Qabala153.jpg| Image:Qabala080.jpg| == Баянар == == ЭлячӀунар == * Qabala: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Кьвепеле