Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Зило — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Зило хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ботлих райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 11 км яргъал, Унсатлен вацӀун чапла къерехдихъ гала. ==Тарих== 1859 йисуз Зило хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Анди наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Зило хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 569Анди наибвилин агьалияр 1886 йисуз 1 107Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 1 21533\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 1 215Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 215 касди уьмуьр ийизвай. Вири андияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Анди хуьрер

Зило

Май (виликан тӀвар — ТӀул) — вадлагьай григорий календардин варз. == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Лезги варцар тӀварар *

Май

Аль-Азиз () — Аллагьдин кьуьд лагьай тӀвар. == Мана == Лезги чӀалал Аль-Азиз тӀварцин манаяр: Къудратлуди, Вири жедайди, Вири алакьдайди, Гъалиб тирди ва масабур. == Асул == Аль-Азиз тӀвар Къуръандин аятрал (3:6) (4:158) (9:40) (9:71) (48:7) ава. == ЭлячӀунар == : :Аль-’Азиизу // Аллагьдин Хъсан ТӀварар. Zikr.Org

Аль-Азиз

Карагай район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 2 394 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Карагай. == География == Районди Пермдин крайдин рагъакӀидайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Карагай район

«Хелетури» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Хелетури хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Хелетури, ЦӀийи Хелетури. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин кьибле пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Хелетури хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 374 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 45133\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 451 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Хелетуринский сельсовет Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Хелетури хуьруьнсовет

Личи (лат. Kobus leche ) — антилопаяр хзандиз талукь тир гьайван. Категория:Антилопайар Категория:Гьайванар

Личи (гьайван)

25 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 56-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 309 югъ ама (яргъи йисуз 310 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

25 февраль

Атабаск чӀалар ва икӀа Дене чӀалар (ингл. Athabaskan / Athabascan / Athapascan / Athapaskan languages) — чӀаларин мехел на-дене чхел дене-енисей чӀалар Вини Америкада. Рахазай ксар на-дене чӀалал Америкада 160 агьзур инсан кьван. == Хлерал апай хьун == * Вини атабаск чӀалар ** атна (80 рахазва) ** денайина (75 рахазва) ** дег-хитан (ингалик) (15 рахазва) ** холикачук (5 рахазва) ** коюкон ** вини кускоквимдин (40 рахазва) ** аскӀан танана (30 рахазва) ** танакросс (35 рахазва) ** вини танана (100 рахазва) ** вини тутчоне (200 рахазва) ** кӀенин тутчоне (200 рахазва) ** гвичин (770 рахазва) ** хан (10 рахазва) ** тагиш (2 рахазва) ** талтан (55 рахазва) ** каска (400 рахазва) ** данеза ** секани (30-40 рахазва) ** вини слейви (маунтин-хэр-бэрлейк) ** кӀенин слейви ** догриб ** дене-сулине (чипевьян) ** цецаут (амач 1927 йисуз) ** цутина (сарси) ** бабин-вицувитен ** дакелх (кэрриер) ** чилкотин ** никола * Секин океан кьерен атабаск чӀалар ** орегондин атабаск чӀалар *** †вини умпква (ампква) *** рог-ривер (: †коквилл, тутутни, †часта-коста) *** †галис- эплгейт (дакубтун, эппльгейт), *** толова ** калифорнидин атабаск чӀалар *** хупа (64 рахазва) (: †чилула, †вилкут) *** †маттол *** †ил-ривер (:. вайлаки, синкионе, нонгатль, лассик, като) * КӀенин атабаск чӀалар ** кайова-апаче ** хикарийя (хикарилья) (1000 рахазва) ** липан (амач 1980 йисуз) ** мескалеро- чирикауа (1800 рахазва) ** чапла апаче (12 693 рахазва) ** навахо (170 717 рахазва) == Тистикьар == == Алукьун == * Athapascan Bibliography * Athabaskan Satellites & ASL Ion-Morphs * Alaska Native Language Center * Yukon Native Language Center * California Athapascan * ATHAPBASCKAN-L mailing list for Athabaskan linguistics Категория:На-дене чӀалар

Атабаск чӀалар

Джавагьарлал Неру (14 лагьай ноябрь 1889 лагьай йис, Аллагьабад, Британиядин Индия — 27 лагьай май 1964 лагьай йис, Нью-Дели) — Индиядин гьукуматдин ва политикадин алахъавайди. ТӀвар-ван авай дуьньядин политикадин алахъавайбурукай сад тир, Индиядин миллет азад ийизвай движениядин кьиле акъвазна. Магьатма Гандидин гъилик галаз Индиядин миллетдин конгрессдин председатель хьана, гуьгъуьнлай, Индияди 15 лагьай августдиз 1947 лагьай йисуз масадалай аслу туширвал къачурла — сифтегьан премьер — министрадин чка кьуна. И чкадал ам акъвазна 27 лагьай майдиз 1964 лагьай кечмиш жедалди. Адан руш Индира Ганди ва хтул Раджив Ганди Индиядин пуд лагьай ва ирид лагьай премьер — министраяр тир. Къецепатан политикада Неруди къаришмиш тежер чка кьуна. Ада Гамал Абдель Насерахъ ва Иосип Броз Титодихъ галаз санал туькӀуьрна Движение неприсоединения. Къенепатан политикада Дж. Неру дирижизмадин патал акъвазна. == Уьмуьрдин рехъ == 14 лагьай ноябрдиз 1889 лагьай йисуз Аллагьабадда кашмирски брахманрин кастадихъ галай хзанда дидедиз хьана. Адан буба Мотилал Неру Индиядин лап еке партиядин Индиядин миллетдин конгрессдин кьиле авай регьберрикай сад тир. Вичин гада ада Харроуда (Лондон) авай мектебдиз кӀелиз ракъурна. 1912 лагьай йисуз Дж. Неруди Кембриджидин университетдин юристар гьазурзавай факультет кӀелна куьтяхьна. Англияда амаз Неру индийцинрин регьбер Магьатма Гандидин кӀвалахрик галаз таниш хьана. Гуьгъуьнkай Магьатма Ганди Нерудин политакадин ва жемятдин суалрай муаллим хьана. Индиядиз хтайла, ада вичин бубадин адвокатрин конторада кӀвалахиз башламишна. 8 лагьай февралдиз 1916 лагьай йисуз индусрин сувар авай вахтунда Дж. Неру 16 йис хьанвай Камала Каулдал эвленмиш хьана. Са йисалай абуруз руш хьана Индира тӀвар алай. И вахтунда Неру ИНКдин активист жезва. Абуру алахъна дяве тухузвай Индия масабурун гъиликай хкудиз кӀандиз. Великобританиядин колониядин властри ам са шумуд сеферда дустагъда туна. 1927-лагьай йисуз ИНК-дин преседатель яз хкянава. 24 лагьай августдиз 1946 йисуз Неру Индиядин Временны правительстводин вице-премьер хьана, июндиз 1947 лагьай йисуз- правительстводин кьиле акъвазна ва къецепатарин кӀвалахрин ва оборонадин министрадин чка кьуна. 1947 лагьай йисуз июльдиз Индия кьве патал пагь хьана — Индийский Союз ва Пакистан. 1948 лагьай йисуз февралдиз Индиядай хъфена эхиримжи Британиядин солдатар, 1947—1948 лагьай йисара Индиядин ва Пакистандин арада дяве фена Кашмир провинция патал. Гзаф пай Индиядихъ акатна. 1954 лагьай йисуз Индиядихъ галкӀурна французрин колонияр, 1962 лагьай йисуз — Португалиядин колониярни. Къенепатан политикада Неруди Индиядин халкьар сад садахъ галаз рази ийиз алахъна: мусурманар индуистрихъ ва сикхарихъ галаз, дяве тухузвай партияр, эконмикада- са патахъай планар, муькуь патахъай рыночны экономика. Адагай алакьна Конгрессдин садвал хуьз. Къецепатан политикада Неруди вири гьукуматрихъ галаз сад хьтин араяр хьун паталди гзаф кӀвалах авуна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Индиядин политикар Категория:Индиядин премьер-министрар

Джавагьарлал Неру

Къалажух хуьруьнсовет () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьруьнсовет. Адак Къалажух, Чайговушан, Чеменли, Елабад, Жангъу (Истису) хуьрер акатзава. Категория:Исмаиллы райондин хуьруьнсоветар

Къалажух хуьруьнсовет (Исмаиллы район)

Дима Николаевич Билан (дидедиз хьана , Усть-Джегута, Урусат) — урусатдин маничи. «Eurovision Song Contest 2008»-дин гъалиб хьайиди.http://www.eurovision.tv/page/history/by-year/contest?event=1469 == Баянар == Категория:Урусатдин маничияр

Дима Билан

Куьредин магьал () — 1866 — 1928 йисара хьайи, Дагъустандин вилаятдик ва Дагъустандин АССРдик квай администрациядин тек. Кьилин хуьр — Кьасумхуьр. ==Администрациядин паюнар== Округ наибвалриз пай жезвай. 1899 йисуз наибвилер участокриз элкъвенай. Вичин нубатда гьа наибвилер хуьруьн-жемиятрикай ибарат тир. 1886 йисуз округдик агъадихъ галай наибвилер акатзавай: Наибвал Администрациядин юкь Агьалияр Миллетар Хъутур-Куьредин наибвал Векьелар 22 949 лезгияр (100 %) Гуьне наибвал Кьасумхуьр 20 899 лезгияр (96 %) чувудар (4 %) Кьибле-Табасарандин наибвал Зизик 18 220 табасаранар (79 %) лезгияр (18 %) чувудар (3 %) Кьурагь наибвал Кьурагь 15 590 лезгияр (60 %) агъулар (40 %) Улусс магьал ЛукӀар 2 138 азербайжанар (66 %) чувудар (34 %) 1926 йисуз наибвилер терг авуна абурун чкадал ругуд участокар тешкилнай: * Агъул участок (юкь — Тпиг хуьр), * Гуьне участок (юкь — Кьасумхуьр), * Кьурагь участок (юкь - Кьурагь хуьр), * Хъутур - Куьредин участок (юкь — Ичин хуьр), * Улусс участок (юкь — Зугьрабхуьр), * Кьибле - Табасарандин участок (юкь — Зилдик хуьр). ==Тарих== Куьредин округ 1866 йисуз Куьредин ханвилин чкадал арадал гъанай. 1921 йисуз округ Дагъустандин АССР-дик акатнай. 1928 йисан ноябрь вацра Дагъустандин АССР-да кантонриз паюнин система къуватда гьатнававиляй вири округар терг авунай. Округдин къене сифте кантонар, гуьгъуьнлай гьа кантонрикай гилан районар тешкилнай. ==Агьалияр== 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрив кьурвал, округда 79 796 касди уьмуьр ийизвай Дагъустан вилаятдин агьалияр 1886 йисуз. 1886 йисан малуматриз килигна, округда авай миллетар : Вири лезгияр табасар. агъулар с.чувудар ¹ цӀапар 79 796 (100 %) 55 233 (69,2 %) 14 397 (18 %) 6 135 (7,7 %) 2 629 (3,3 %) 1 402 (1,8 %) Къейдер: 1\. Ина сувун чувудрин кьадардик татарни ква. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустан вилаятдин округар Категория:Дагъустандин АССРдин округар

Куьре магьал

Олимпиядин къугъунар, Олимпиа́да — гьар кьуд йисуз садра кьиле тухузвай спортдин виридалайни чӀехи акъажунар. Олимпиядин къугъунар тухунин адет Дегь Грецияда бине къачунай, ва XIX виш йисуз и адет французви халкьдин паталай кардал алахънавайди Пьер де Кубертенди паталай гуьнгуьна кухтунай. 1896 йисалай гьар кьуд йисуз Гатун Олимпиядин къугъунар тухузвай, дуьнядин дявериз къвезвай чӀаварилай гъейри. 1924 йисуз ХъуьтӀуьн Олимпиядин къугъунар тестикь авунай. Олимпиадаяр тухузвай гьа а чкайра са тӀимил вахтунилай, инвалидрин ва набутвилер галай инсанрин патахъай, Параолимпиядин къугъунар тухузвайди я. == Гилан вахтунин Олимпиядин къугъунар чка ва командайрик зачёт == === Гатун Олимпиядин къугъунар === {| class="wikitable" № Йис Авай чка 1-й чка 2-й чка 3-й чка I 1896 Афинаяр АСШ Греция Германия II 1900 Париж Франция АСШ ЧӀехибритания III 1904 Сент-Луис АСШ Германия Куба IV 1908 Лондон ЧӀехибритания АСШ Швеция V 1912 Стокгольм АСШ Швеция ЧӀехибритания VI 1916 Дуьньядин садлагьай дяве VII 1920 Антверпен АСШ Швеция ЧӀехибритания VIII 1924 Париж АСШ Финляндия Франция IX 1928 Амстердам АСШ Германия Финляндия X 1932 Лос-Анджелес АСШ Италия Франция XI 1936 Берлин Германия АСШ Венгрия XII 1940 Дуьньядин кьведлагьай дяве XIII 1944 Дуьньядин кьведлагьай дяве XIV 1948 Лондон АСШ Швеция Франция XV 1952 Хельсинки АСШ ССРГ Венгрия XVI 1956 Мельбурн ССРГ АСШ Австралия XVII 1960 Рим ССРГ АСШ Италия XVIII 1964 Токио АСШ ССРГ Япония XIX 1968 Мехико АСШ ССРГ Япония XX 1972 Мюнхен ССРГ АСШ ГДР XXI 1976 Монреаль ССРГ ГДР АСШ XXII 1980 Москва ССРГ ГДР Болгария XXIII 1984 Лос- Анджелес АСШ Румыния ФРГ XXIV 1988 Сеул ССРГ ГДР АСШ XXV 1992 Барселона ССРГ АСШ Германия XXVI 1996 Атланта АСШ Урусат Германия XXVII 2000 Сидней АСШ Урусат Китай XXVIII 2004 Афинаяр АСШ Китай Урусат XXIX 2008 Пекин Китай АСШ Урусат XXX 2012 Лондон АСШ Китай ЧӀехибритания XXXI 2016 Рио-де-Жанейро АСШ ЧӀехибритания Китай XXXII 2021 Токио АСШ Китай Япония XXXIII 2024 Париж XXXIV 2028 Лос-Анджелес XXXV 2032 Брисбен == ЭлячӀунар == * Халкьаринарадин Олимпиадин Комитетдин официал сайт * Категория:Спорт

Олимпиядин къугъунар

Я, я — кирилл ачух гьарф, 45-лагьай лезги элифрин гьарф. Категория:Лезги алфавит Категория:Кирилл гьарфар

Я

Эфендиев Мустафа — лезги шаир ва кар алакьдай муаллим. 1903 йисан 20 январдиз Ахцегьа дидедиз хьана. Хайи хуьруьн мектеб ва Буйнакскдин педучилище куьтягьна, ада гзаф йисара Ахцегь ва Рутул районрин школайра муаллимвал авуна, вишералди ватанпересриз тербия ганва. Ялцугъа кӀвалахдай йисара ада Магъулахъ дередин рагарал кхьенвай эвер-гун — «Жуван хайи ватан кӀан хьухь!» гилани алама. М. Эфендиев жегьил чӀавалай шаирвилин пешедални машгъул тир. Адан цӀудралди манияр ва шиирар («Ватан», «Экуьн бере», «Хайи дереяр», «Суварин югъ», «Пакаман чиг» ва мсб.) лезги газетринни журналрин чирна чапна. 1975 йисуз заридин эсеррин кӀватӀал «Пакаман чиг» чапдай акъатна. М. Эфендиев 1974 йисуз рагьметдиз фена, хайи хуьре кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Эфендиев Мустафа

Миграгъар () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Къалажух» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 15 км яргъал ала. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Миграгъар (КцӀар район)

Файл:Cyrylicka litera B (wu).PNG Файл:Cyrylicka litera B (wu).PNG В, в - В, в Категория:Лезги алфавит

В

Муьнхен ( , , ) — Изар вацӀал мукь (чка) кьунвай, кьиблепатан Германияда, Бавария федерал чиле авай шегьер я. Райондилай къеце авай шегьер ятӀани, идахъ галаз санлай ам Бавария чилин ва Вини Бавария округдин административ юкь язва. Шегьердин тӀвар цӀуру вини герман чӀалан Munichen гафуникай — «монахрин патав гвайди» — арадал атана. 2016-лагьай йисан малуматралди Муьнхендин агьалийрин кьадар 1 542 886 касМуьнхендин сайтдал алай «Агьалияр» лугьудай чар. АкӀ хьайила и къалурзавай лишандал гьалтайла им Бавариядин виридалайни чӀехи ва Германиядин пудлагьай (Берлинни Гьамбургдилай кьулухъ) шегьер я. Муьнхенда Бавариядин, Вини Бавария округдин, гьакӀни шегьердин округдин гьакиматри мукь кьунва. Муьнхен вичин пиво акъудунин адетрал машгьур я. Шегьерда ругуд чӀехи пиво ргудай завод ава, абуру вири дуьньядиз чидай Октоберфест пиводалди таъминарзава. Октоберфест — гьар йисуз сентябрдин эхирда — октябрдин сифте йикъара Терезадин никӀел тухузвай пиводин, кренделрин, чранвай верчерин, каруселрин сувар я. 2018-лагьай йисуз Октоберфестдал 6,3 млн касди кьил чӀугуна, абуру 7,5 млн пиво хъванаТАСС — «Октоберфест» тешкилнавайбуру зурба фестивалдин жем авуна. Гилан Муьнхен мединиятдинни музейрин девлетар кӀватӀ хьанвай мукь хьиз индустриядинни ахтармишунин юкьни язва. Им Европадин илимдин чӀехи юкь я. Ина тӀвар-ван авай университетар, Европадин виридалайни чӀехибурукай сад тир Бавариядин гьукуматдин библиотека (6 миллион кьван том авай), Макс Планкадин ва Гьайнц Майер-Лейбницан тӀварунихъ галай институтар, хвехуьнин илимдинни ахтармишунин реактор ва пара маса идараяр ава. ГьакӀни Муьнхен Германиядин IT-меркез яз гьисабзава. Ина уьлкведин виридалайни масан (багьа) чилерни кӀвалер ава. == Тарих == Сифте, VII вишйиса Мюнхен алай чкадал монахар атанвай. XI вишйиса анал Пак Петеран кирха эцигна. Гьа чкайрал 1159 йисуз Мюнхен шегьердин бине кутуна. 1918 йисалди Бавариядин пачагьвилин (кёниграйх) кьилин шегьер тир. == Административ чара авунар == Муьнхендин территория шегьердин округриз () чара ийизваMünchen bei Bayerische Landesbibliothek Online. Siehe auch BayernPortal, Landeshauptstadt München:Ortsteile. Абурун кьадар Дуьньядин кьведлагьай дяве эгечӀдалди 41-дал кьван чӀехи хьана. Амма 1992-ни 1996-лагьай йисариз цӀийикӀа туьхкӀуьрун хьайидайлай кьулухъ абурун кьадар гилан 25-дал кьван тӀимил хъхьана. АкӀ ятӀани муьнхенвийри адет тирвал чпи чеб тарихдин къене туькӀуьр хьанвай районризни мягьлейриз талукьарзава. 25 округ статистикадин патал 105 паюниз чара ийизва. Вичел атайла абур 475 мягьледиз чара ийизваLandeshauptstadt München: Referat für Stadtplanung und Bauordnung: Münchner Stadtteilstudie 2009, S. 14.. Мягьлейрикай рахайтӀа, абур кӀвалериз — сад тир чилел алай сад тир эцигун — чара ийизва. Вири патарихъай кӀвалер куьчейралди, рекьералди, ракьун рекьеин цӀараралди, ятарганралди (водоём) ва маса топографиядин цӀараралди чара ийизва. Дараматриз чпин тӀварар авач, мягьлейрикай рахайтӀа, абурукай анжах зураз (475-дикай 237-диз) чпин тӀвара ава. 2011-лагьай йисан 1-лагьай январдиз округарни мягьлеяр мад цӀийикӀа туьхкӀуьр хъувуна. Агъадихъ Муьнхендин округрин агьалийрин кьадар къалурнава, 2016-лагьай йисан 31-лагьай декабрдин малуматарStatistisches Taschenbuch 2017 (PDF). Statistisches Amt München. Abgerufen am 24. September 2017.. № Округ Оригинал Майдан, км² Агьалияр, кас Къалинвал, кас/км² Патанбур 1\. Альтштадт-Леэль Altstadt-Lehel 3,15 21.454 6.820 27,4 2\. Людвигсфорштадт-Изарфорштадт Ludwigsvorstadt- Isarvorstadt 4,40 54.915 12.477 32,6 3\. Максфорштадт Maxvorstadt 4,30 53.443 12.435 27,9 4\. Швабинг-Вест Schwabing-West 4,36 69.407 15.908 23,4 5\. Ау- Хайдхаузен Au-Haidhausen 4,22 61.999 14.693 24,7 6\. Зендлинг Sendling 3,94 41.230 10.468 27,5 7\. Зендлинг-Вестпарк Sendling-Westpark 7,81 59.175 7.572 28,8 8\. Шванталерхёэ Schwanthalerhöhe 2,07 30.282 14.628 34,7 9\. Нойхаузен- Нимфенбург Neuhausen-Nymphenburg 12,91 99.538 7.707 25,0 10\. Мозах Moosach 11,09 53.859 4.855 30,8 11\. Мильбертсхофен-Ам Харт Milbertshofen-Am Hart 13,42 76.255 5.684 41,1 12\. Швабинг-Фрайман Schwabing-Freimann 25,67 77.188 3.007 30,0 13\. Богенхаузен Bogenhausen 23,71 87.164 3.676 24,6 14\. Берг ам Лайм Berg am Laim 6,31 45.655 7.230 31,6 15\. Трудеринг-Рим Trudering-Riem 22,45 71.448 3.182 22,7 16\. Рамерсдорф-Перлах Ramersdorf-Perlach 19,90 113.898 5.725 33,5 17\. Обергизинг-Фазангартен Obergiesing-Fasangarten 5,72 54.784 9.577 31,5 18\. Унтергизинг-Харлахинг Untergiesing-Harlaching 8,06 54.050 6.709 25,0 19\. Талькирхен-Оберзендлинг-Форстенрид-Фюрстенрид-Зольн Thalkirchen-Obersendling- Forstenried-Fürstenried-Solln 17,76 96.199 5.416 27,2 20\. Хадерн Hadern 9,22 50.567 5.482 27,3 21\. Пазинг-Оберменцинг Pasing-Obermenzing 16,50 74.432 4.512 22,4 22\. Аубинг-Лоххаузен-Лангвид Aubing-Lochhausen-Langwied 34,06 45.571 1.338 26,4 23\. Аллах-Унтерменцинг Allach-Untermenzing 15,45 32.248 2.087 22,0 24\. Фельдмохинг-Хазенбергль Feldmoching-Hasenbergl 28,94 61.764 2.134 32,1 25\. Лайм Laim 5,29 56.335 10.658 27,5 == Стхавилин-шегьерар == * Эдинбург, Великобритания (1954-лагьай йисалай инихъ) * Верона, Италия (1960-лагьай йисалай инихъ) * Бордо, Франция (1964-лагьай йисан 30 майдилай инихъ) * Саппоро, Япония (1972-лагьай йисан 28-лагьай августдилай инихъ) * Цинциннати, США (1989-лагьай йисан 18-лагьай сентябрдилай) * Киев, Украина (1989-лагьай йисан 6-лагьай октябрдилай инихъ) * Хараре, Зимбабве (1996-лагьай йисалай инихъ)Зимбабведа инсанрин ихтиярар чӀурунин гъиляй 1999-2002-лагьай йисарин арада «кӀиливал» акъвазнавай тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Шегьердин официал сайт Категория:Германиядин шегьерар

Мюнхен

СтӀал Саяд — машгьур лезги шаир-дишегьли. Саяд-Пери-тахминан 1880 йисуз Куьре магьалдин Агъа СтӀалрин хуьре Давутрин тухумдикай тир Гьасан-Гьуьсенан хзанда дидедиз хьайи вад лагьай руш я. Саяд-Перидихъ вичиз кӀани - Мирземегьамедан Шихрагьим лугьудай гада аваз, рушахъ гьа девирда еке пул тир 100 ганач лугьуз, а пул гайи, гьа чӀавуз Агъа СтӀалдал кавхавалзавай Кьурагь патан векил Пампур Гьуьсейна, Саяд-Пери гужуналди вичин стха хуьрехуьруьнви Шабанан хва Исмаилаз тухвана. Адакай са аял аваз, хуьруьз катна хтайла, бубади Шихрагьим хуьре авай девлетлу Дербетан хтул рушал эвленмишнавай. И арада Саяд-Перидиз Алимегьамед аял хьана. Шихрагьимакайни умуд атӀай Саяд-Пери и кардилай гуьгъуьниз, гьайифдилай рагьметдиз фена. Таза аял Алимегьамед, халайри хвена, мехъерарни авуна. Пирмегьамед гада хьайидалай гуьгъуьниз, стӀалжем хьана Алимегьамедни кьена. Саяд-Перидин птулни халайри хвена чӀехи авуна. Адан аял вахтар халадин хъуьл Сеферан кӀвале фена. Ватандин ЧӀехи дяведин четин йисара, Пирмегьамед Дербентдиз акъатна, алай вахтунда адахъ Саяд, Сиряд рушарин ва чӀехи бубадин тӀвар алай Исмаил хва аваз, Пирмегьамед Дербент шегьердин патав гвай Карл Марксан тӀварунихъ галай совхозда уьмуьр ийизва. Шихрагьимавай къакъудна, дакӀан касдиз, Хуьрехуьруьз, мал хьиз пулдихъ гайила, Саяд-Периди, гьахъ-дуван авачир гьакимриз, кавхадиз, фекьидиз, агьдин бейтер лагьанай. СтӀал Саядан манияр вичин ва лезги дишегьлидин ихтияр авачир кьисметдикай теснифнавай, девирдин гьахъсузвилер русвагьзавай бейтер — зариди «дуьнья тирвал» авунвай гьараяр я: «Кавхадиз», «Дуьнья тирвал гьарайна за», «Садакайни чара хьанач» ва мсб. И ва маса шииррай аквазвайвал, СтӀал Саяд вичин хатӀ авай шаир я. С. Саядан «Ашкъидин гьарай» тӀвар алай кӀватӀал Магьачкъалада 1992 йисуз акъатна. СтӀал Саяд 1900 йисуз рагьметдиз фена. == Эдебият == * «Дуствал», 1963, N 2. * Лезгийрин поэзиядин антология, 1978. Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги дишегьли шаирар

СтӀал Саяд

Абу́ Абдулла́гь (ва я Абу Джафар) Мугьа́ммад ибн Муса́ ал-Хорезми́ (; тахминан 783, Хива, Хорезм — тахминан 850, Багдад) — 8-9-лагьай виш йисара уьмуьр авур, юкьван виш йисарин фарсарин виридалайни чӀехи алимрикай садHogendijk, Jan P. (1998). «al-Khwarzimi». Pythagoras 38 (2): 4-5. ISSN 0033-4766.Oaks, Jeffrey A. «Was al-Khwarizmi an applied algebraist?». University of Indianapolis.Аль- Хорезми // Научно-технический энциклопедический словарь, математик, астроном, географни тарихдар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Астрономар Категория:Географар Категория:Математикар Категория:Тарихдар

Ал-Хорезми

1769 йис (са агъзурни иридвишни пудкъанникӀуьдлагьай йис) — чи эрадин 1769-лагьай йис. XVIII виш йисан 69-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1769 йис

1769 йис

Вулкан — чилин винел арадал къвезвай геологиядин процесс. Вулканар чир ийидай илим, — вулканология, геоморфология я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Вулканы — Азбука Земли * Вулканы на сайте Горной энциклопедии * Список действующих вулканов и их описания * «Как действуют вулканы» Tom Harris * Современные извержения вулканов, мониторинг событий, книги и статьи по вулканологии * Вулканы и сели * Вулканы мира * * Новый подход к определению понятия «действующий вулкан» И. В. Мелекесцев, О. А. Брайцева, В. В. Пономарева * Фотографии вулканов на сайте вулканологической обсерватории на Аляске * Интересные факты о вулканах * Названы самые красивые вулканы мира * «Извержения миров» — популярная статья о вулканизме планет * Всё, что Вы хотели знать о вулканах * Фото действующего вулкана Эйяфьядлайёкюдль * Несколько фактов, связанных с Эйяфьядлайёкюдлем * Топ 10 смертоносных вулканов * http://www.membrana.ru/particle/16105 * http://www.membrana.ru/particle/4477 * http://www.membrana.ru/particle/15778 *

Вулкан (геология)

Тула — Урусатда авай шегьер, Тула вилаятдинУстав Тульской области, ст.5 ва Тула шегьер лугьудай шегьердин округдин административ юкь я. Кьегьал шегьер тӀвар хьузва. Тулади Юкьван Урусатдин виничилин кефердин пата, Упа вацӀун къерехда, Москвадилай кьибле патахъ 180 км яргъал мукь (чка) кьунвайди я. Шегьердин яргъивал кефердин патай кьибледин патаз — 30 км, рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патаз — 25 км я. 2014 йисуз тухванвай «Урусатдин виридалайни абад тир шегьердин (хуьруьн) яшамишдай мукь (чка)» лугьудай Вириурусатдин конкурсдин нетижайрив кьурвал, «Урусатдин Федерациядин субъектрин административ юкьвар тир шегьердин яшамишдай мукьар (шегьердин округар)» лугьудай категорияда Тулади пудлагьай мукь кьунвайди я.. Туладин тӀвар садлагьай сеферда XVI виш йисан Никонан йисаркхьина кьуна. Шегьердин чилел мукь кьунвай медениятдин ирсинин объектар чӀехи метлеб авай девлет ва вири дуьньядин медениятдин ирсинивай галудиз тежер паяр язва. Тулада 300-далай виниз медениятдин ирсинин объект ава: архитектурадинни шегьер эцигунин, тарихдинни археологиядин памятникар, монументал яратмишунин эсерар. Туризмдин секторда Тула пуд лап дегь чӀаван рекьяй фенвайди я: яракьрин, сумаварринни пряникрин хилер. ГьакӀни шегьерда и хилериз талукь тир Яракьрин музей (Урусатда авайбурукай виридалайни чӀехибурукай сад я), Сумаваррин музей ва Туладин пряникрин музей ава. Туладин Кремл — килигуниз лайихвилер авай ири мукьарикай сад, шегьердин виридалайни дегь чӀаван дарамат, XVI виш йисан архитектурадин памятник я. Туладилай кьиблединни рагъакӀидай патахъ 14 км яргъал Ясная Поляна лугьудай Л. Н. Толстойдин кӀвални-музейди мукь кьунвайди я. Им XIX—XX виш йисарин ири кхьирагдинни чӀехи алимдин тӀварцӀихъ галаз алакъалу тир Урусатдин тарихдинни медениятдин уьмуьрдиз талукь тир юкь я. Тула — ири индустриядин, илимдинни медениятдин юкь, чӀехи метлеб авай ракьун рекьин тӀвал я. Агьалийрин кьадар — 487 841 кас, шегьердин округдин сергьятрин къене — 552 362 (2015). Агьалийрин къалинвал — 3432 кас/км² я. Конурбация хьтин Туладинни Новомосковскдин агломерацияда 1 млн кьван кас яшамишзава. Федерал метлеб авай стратегиядин авторекьер шегьердин чилер кьве кӀарна яни лап шегьердин патав физва: Москва — Къирим, Калуга — Тула — Михайлов — Рязань. Ири ракьун рекьин магистралри Москва — Донбасс, Тула — Козельск Туда Урусатдин маса регионрихъни маса уьлквейрихъ галаз алакъалу ийизва. Шегьердай Москвадиз, Орелдиз, Калугализ, Узловаядиз, Козельскдиз физвай ракьун рекьер экъечӀзава.Администрация города Тулы Индустриядин сектур Тула шегьердин экономикадин диб я. Бюджетдиз къвезвай налукрикай ада 50 % кьван гузава. Шегьердин экономикадинни социал уьмуьрда гъвечӀи бизнесдин рол метлеб тӀимил туширди. И экономикадин секторда кӀвалахзвайбурун кьадар (индивидуал тир бизнесменар кваз) 50 агъзур касдилай виниз я. Карханайри акъудзавай метягьринни къуллугърин экспорт-импорт лап жуьреба-жуьрединди я: недай-хъвадай затӀар акъуддай хилерин метегьярилай гатӀумна машинар акъудунин хилел ва цӀийи технологияр туькӀуьрунал кьван. 2013-лагьай йисан малуматралди, кӀвалах авачирвилин дережа 0,44 % тир. == Баянар == Категория:Урусатдин шегьерар

Тула

Вепс чӀал (vepsän kel’) — урал чӀаларин хзандин балтикадинни - финн чӀаларин кефер хилек акатзавай, вепс халкьдин хайи чӀал. И чӀалан векилрин кьадар 4,000 кьван кас я. ЧӀалахъ Урусатда (Карелияда) официал статус ква. == Вепс чӀалан алфавит == ЧӀехи гьарфар A B C Č D E F G H I J K L M N O P R S Š Z Ž T U V Ü Ä Ö ' ГъвечӀи гьарфар a b c č d e f g h i j k l m n o p r s š z ž t u v ü ä ö ' == ЭлячӀунар == * Категория:Урусатдин чӀалар Категория:Урал чӀалар

Вепс чӀал

1983 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Рутул (, ) — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, «Рутул» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр ва адан администрациядин юкь. Райондин администрациядин юкь ва кьилин хуьр я. Рутул халкьдин тарихдинни культурадин чӀехи метлеб авай юкьварикай сад. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин кьиблединни - рагъэкъечӀдай пата, Самур вацӀун дугунин вини кьиле, Лалаан ва Рутул вацӀарин сивел, республикадин юкь тир Магьачкъаладилай 280 км кьибле пата ала. == Тарих== XIX виш йисуз Рутул хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. Играх, ИчӀа, Кича, Лакун ва Хуник хуьрерихъ галаз Рутул хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. == Агьалияр == Йисариз килигна хуьруьн агьалийрин кьадар: Йис 1886 1939 1970 1979 2002 Агьалияр, агъзур. кас 2 127 2 417 3 142 3 942 3 958 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 3 958 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири рутулар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Рутул хуьруьн агьалияр, вири рутулар яз 2 127 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. Хуьре гуьгъуьнин 61 сихилар ава: КӀирзилиер, Сагьидер, Чилхъуйер, Гьали-Юсуфар, Месийер, ЧӀаӀкъыйер, Эьмэдер, КӀаӀраӀгъыйер, Мамашийер, Сийдийер, Къазибегер, Аддулвэлиер, Къафланар, Бэхъер, Кичиханар, Эмыйер, Татар, Гьивизарыйер, БакӀыйер, Къадимер, Артухъыйер, Кетер, ГьаӀсанханар, Диллерийер, Танхъыйер, Джырыхыйер, Темезер, Палашер, Суьлийер, Халакыйер, БицӀанийер, Карыйер, ТӀкьыйер, Сандусарар, Йеричивар, ХыркӀыйер, Хъинкийер, КьартӀыйер, ЦентӀийер, Кьуцурыйер, АӀмычер, Кьубыйер, ГьуӀмыйер, Мацанар, Къункъунар, Лаккуйер, Дзыдзыхъыйер, ШинтӀийер, БитӀийер, Суьхьуьйер, Къазатийер, Къузукьуйер, ШитӀанийер, Шебетийер, МагъаӀрамар, КӀакӀалыйер. ==ТӀвар-ван авай ксар== == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Рутул хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Рутул

Нур — Дагъустанда цӀахур ва урус чӀаларал акъатзавай жемиятдинни-сиясатдин газет. Категория:Дагъустандин газетар Категория:ЦӀахур газетар

Нур (газет)

Гуниб () — Дагъустан республикадин Гуниб районда авай хуьр. Райондин администрациядин кьилин хуьр я. «Гунибрин» хуьруьнсоветдик квай са хуьр я. Дагълухъ Дагъустандин туриствилин са юкьварикай я.Гунибдин туризмвилин важибвиликай == География == Гуниб Дагълухъ Дагъустандин юкьва авайди я. Гуниб райондинни юкьвал алайди я. Гуниб платодин сивел ала. Хуьруьн кӀаникай Къаракойсу вацӀ физава.Гуниб алай чкадикай 1200-1400 метррал алай кьакьанвилел ала. Хуьруьхъ пара векьер авай суваяр гала == Тарих == Гуниб исятда алай чкадал 1862 йисуз туькӀуьрнавайди тир. Куьгьне Гуниб хуьр Къавкъаздин ЧӀехи дяведин чавуз чӀурнавай, агьалияр къе Магьачкъала галай чкайрихъ куьчарнавай.Гунибдин тарихдикай == Туризм == Гуниб Дагъустандин виридалайни пара важибвал авай хуьрерикай сад я. Ина пара иер чкаяр ава гегьенш акунар авай. Тарихвилин важибвал авай чкаярни пара ава - Пачагьдин чуьл, Шамилан кума, урус къеледин цларни маса чкаяр. Гьавиляй Гунибдани патаг гвай хуьрера пара отеляр, мугьманрин кӀвалерни отеляр пара ава. Гьадалай гъейри ина хъсан кафеярни ава.Гунибдин туризмдин важибвиликай

Гуниб

Аль-Кьуддус () — Аллагьдин вад лагьай тӀвар. == Мана == Лезги чӀалал Аль- Кьуддус тӀварцин манаяр: Пакди, ПӀир тирдини масабур. == Асул == Къуръандин аятар (59:23) (62:1) ва масабур. == ЭлячӀунар == : :Аль-Къуддуусу // Аллагьдин Хъсан ТӀварар. Zikr.Org

Аль-Кьуддус

Идрисуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Идрисуба хуьр ва Ферзелиуба хуьр акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 716 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Идрисуба

Ю, ю — кирилл ачух гьарф, 44-лагьай лезги элифрин гьарф. Категория:Лезги алфавит Категория:Кирилл гьарфар

Ю

Кь кь Кь кь Кь, кь - Кь, кь лезги алфавитда цlуругуд лагьай гьарф. Ахъа тушир ван Лезги алфавит. === Гьарфунлай гатlузавай гафар === * Кьар * Кьурагь * Кьил * Кьур == Баянар == == ЭлячӀунар == Лезги алфвавит аялриз Category:Лезги алфавит

Кь

Хъулидар () — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, «Хъулид» хуьруьнсоветдик акатзавай саки тунвай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 12 км кьиблединни - рагъэкъечӀдай пата, Ахцегь райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Фулфан вацӀал ала. ==ТӀварцӀикай== Хуьруьн тӀварцӀин арадал атуникай са шумуд фикирар ава. Хъулидар тӀвар къуьлер (къуьл) гафуникай арадал атанвайди мумкин я. Кьведлагьай гипотезади, хуьруьн топоним дегь Хурритар халкьдин тӀварунихъ галаз алакъалу тирди лугьузва. == Тарих== XIX виш йисуз Хъулидар хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир ва кьилдин Хъулид хуьруьнжемят туькӀуьрзавай. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара фронтдиз 172 хъулидви рекье гьатнай, дяведилай кьулухъ хуьруьз анжах 60 кас элкъвена хтанай. Женгера телеф хьанвайбуруз хуьре обелиск эцигнава. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2 033 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Хъулидар хуьруьн агьалияр, вири лезгияр яз 894 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Ахцегьпара наибвалдин агьалияр. ==ИнфратуькӀуьрун== Алай чӀавуз хуьре аялрин бахча, юкьван мектеб, М. А. Гьуьсейнован тӀварунихъ галай аялрин харусенятдин мектеб, улубхана, культурадин кӀвал, спортзал, медпункт, пекарня, «Почта России» ФГУП-дин Хъулидрин хел кардик ква. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Лезги хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Хъулидар

Мегьамадагъалы — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. И муниципалитетдик вич Мамайлы хуьр ва Овужлу хуьр акатзава. == География == Хуьр Кьвепеле райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 20,5 км яргъал чка кьунва. Исмаилли райондихъ галаз сергьятдин мукьув ала. ==Тарих== Хуьруьн къене и чӀавалди дегьнедилай чирна - жугъурунрин кӀвалахар гьеле кьиле тухванвайди туш, амма хуьре дуьздал акъуднавай къванцин винел алай алпан девирдин кхьинри, и хуьруьн дегьвал субутарзава. ===Тарихдин имаратар=== Хуьруьн къерехда дегь Пекдин рекьел экъечӀнавай ракьун тарарин там ала, гьакӀни алпан девирдин кхьинар алай къван ва алпан клисадин харапӀаяр амукьнава. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 514 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. ==ИнфратуькӀуьрун== Хуьре са кьулан мектеб кардик ква. == ЭлячӀунар == * Məmmədağalı: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Мегьамадагъалы

Шейх Жамалуддин, тамам тӀвар Сайид Джамалуддин ал-Гьусайни ал-Кибуди аль- Гъазигумуки ад-Дагъистани — Дагъустандин руьгьани кардар, чӀехи алим, накъшбанд тӀарикъатдин шейх, Имам Шамилан муаллимрикай сад. ==Уьмуьрдикай== Шейх Жамаллуддин 1788 ва я 1792 йисуз Къумух хуьре (гилан Яхул районда) дидедиз хьана. Кеферпатан Къавкъаздин бязи хуьрера, гуьгъуьнлайни Усманрин империяда чирвилер къачур шейхаз дагъустандин халкьарин са шумуд чӀал, араб, фарси ва туьрк чӀаларни чидай. Араб эдебият, дегь девирдин ва мусурманвилин философия, фикх ва диндин этика дериндиз чирнай. Ам Къази-Кумухви Аслан хандин девирдин векил ва яхулви ятӀани ада Ярагъ Мегьаммедавай тӀарикъат кьабулна, адан уьмуьрдин са кьадар вахт Куьре магьалдин лезги халкьдихъ галаз алакъалу хьана. Адан гъилик чи лезги векилри чпиз чирвилер къачуна. Са чкадал къейднавайвал, Къази-Къумухдин хан Аслан бегдин гъилик Куьредин хуьрерни акатнавай. Адет яз и ханди вичиз кӀани кьван мукьвабуруз ва дустариз, бубадин садакьа хьиз, аранда авай хуьрер багъишзавай. Яни, а хуьрерилай къачузвай харждин чӀехи пай-багъишнавай касдиз амукьзавай. Гьа икӀ, Аслан ханди вичин чарар са-садахъ ийизвай письмоводитель Къази-Къумухви Жемаледдин-Гьуьссейназ, гьуьрмет авунин лишан яз Куьредин Астал тӀвар ганвай СтӀалрин пуд (Вини СтӀал, Кьулан СтӀал ва Агъа СтӀал) хуьрер багъишнай. Имамат терг хьайидалай кьулухъ ам 1861 йисуз Стамбул шегьердиз куьч хьана. 1866 йисуз рагьметдиз фена, Стамбулдин Къаража-Агьмед сурал кучукнава. ==Эдебият== * * * * Категория:Дагъустандин диндарар

Шейх Жамалуддин

«Балхар» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Акуша райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Балхар хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Балхар, Кули. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Акуша райондин рагъакӀидай пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Балхар хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 096 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 006 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 006 кас тир. Вири яхулар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Сельское поселение Балхарский сельсовет Категория:Акуша райондин хуьруьнсоветар

Балхар хуьруьнсовет

Кьил чӀулав питунар, тахьайтӀа питунар-офиофагар () — таб кӀвачер квайбурун хзандик акатзавай гъуьлягърин сихил я. И гъуьлягъриз чимивал чукӀурунихъай къурбанд жагъурриз куьмекдай ва и хзандик акатзавай маса жуьрериз хас тир пӀузаррин къалхандал алай гъвечӀ фурар авайди туш. Австралиядин кефердинни юкьван патарра чкӀанвайди я. Йифен гъуьлягъар я. Хнуб-гъуьлягъди шараг акъатдалди какаяр хуьдайди я. == Чара авунар == Жуьреяр: * Кьил чӀулав питун (Aspidites melanocephalus, Krefft 1864) * Рамсейдин австралиядин питун (Aspidites ramsayi, Macleay 1882) ** Aspidites ramsayi panoptes ** Aspidites ramsayi richardjonseii == ГьакӀни килиг == * Питунар == Эдебият == == ЭлячӀунар == * Фотографии черноголовых питонов Aspidites melanocephalus * Aspidites melanocephalus на сайте Hollister, J. and J. Fowler The Reptiles of Australia * Aspidites ramsayi на сайте Hollister, J. and J. Fowler The Reptiles of Australia == Баянар == Категория:Таб кӀвачер квайбур

Кьил чӀулав питунар

Шабанов Нажмудин Шабанан хва — лезги шаир. Шабанов Нажмудин 1914 йисуз Самур магьалдин Ахцегьа дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб ва Бакудин рабфак куьтягьна, ада Ахцегьа партиядин ва советрин идарайра кӀвалахна. Дяведин гуьгъуьнин йисара Магьачкъаладин совпартшколада кӀелна, Ахцегь райондин судья ва гзаф йисара Ахцегьрин райкомдин жавабдар къуллугъчи хьана. Эдебиятдин эсерар Н. Шабанова жегьил чӀавалай теснифизавай. Адан сифте шиирар 1950 йисуз «ЦӀийи дуьнья» газетдин чинриз акъатна, ахпа абур «Коммунист» газетдиз ва «Дуствал» альманахдиз акъатиз гатӀунна. Н. Шабанован шииррин кьилин тема хайи ватан ва халкь я. Гзаф эсерриз сатира ва юмор хас я. 1964 йисуз шаирдин "Къаш" тӀвар алай ктаб акъатна. Зари 1986 йисуз рагьметдиз фена, Ахцегьа кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Шабанов Нажмудин Шабанан хва

Гьафтесов () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Буровдал» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Исмаиллы райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 1864 йисан малуматриз килигна, Баку губерниядин Шемаха уезддин Гьафтесияб хуьруьн 131 кӀвале 1 027 шия мезгьебдин мусурманар тир татри уьмуьрзавай. ==ЭлячӀунар== * Списки населенных мест Российской Империи. Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Тат хуьрер

Гьафтесов

Демократиядин Республика Конго, ДРК (), 1971—1997 йисуз — Республика Заир, 1960—1964 йисуз — Республика Конго — юкьван патан африкада авай гьукумат. == ТӀвар == ДРК-дин тамам тӀварар: République Démocratique du Congo — француз чӀал Republíki ya Kongó Demokratíki — лингала чӀал Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi — конго чӀал Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo — Суахили чӀал == Провинцияр == ДРК — унитар республика я; 11 провинцияр () акатзава. № Провинция Кьилин юкь Майдан, км² Агьалияр (2012), ксар. Къалинвал, ксар./км² 1 Бандунду Бандунду 295 658 8 395 580 28,4 2 Агъа Конго Матади 53 920 4 726 510 87,66 3 Экваториал провинция Мбандака 403 292 7 815 700 19,38 4 РагъакӀидай патан Касаи Кананга 154 742 5 612 615 36,27 5 РагъэкъечӀдай патан Касаи Мбужи-Майи 170 302 6 908 220 40,56 6 Катанга Лубумбаши 496 877 5 902 416 11,88 7 Киншаса Киншаса 9 965 9 463 749 949,7 8 Маниема Кинду 132 250 2 149 413 16,25 9 Кеферпатан Киву Гома 59 483 6 037 394 101,5 10 РагъэкъечӀдай патан провинция Кисангани 503 239 8 485 458 16,86 11 Кьиблепатан Киву Букаву 65 070 4 833 372 74,28 Вири 2 344 798 70 330 427 29,99 == ДРК-дин чӀехи шегьерар == Демократиядин Республика Конгодин чӀехи шегьерар № Шегьер Агьалияр Провинция 1984 йис 2005 йис 1\. Киншаса Киншаса 2\. Лубумбаши Катанга 3\. Колвези Катанга 4\. Мбужи-Майи РагъэкъечӀдай патан Касаи 5\. Кисангани РагъэкъечӀдай патан провинция == Шикилар == Файл:First train in Kindu, DRC.jpg|Кинду == ЭлячӀунар == * * Mission Permanente de la République Démocratique du Congo auprès des Nations Unis * Статистика *

Демократиядин Республика Конго

Ярагъ Къазмаяр () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Ярагъ Къазмайрин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин кьибле пата, Азербайжандин КцӀар райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун чапла кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн тарих вичин бинедин хуьрер тир Агъа ва Вини Ярагърин тарихдихъ галаз алакъалу я. Ярагъ Къазмайрин бине, сувун Агъа ва Вини Ярагъ хуьрерин эгьлийри арандиз куьч хьана кутунай. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2980 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 2989 кас тир Таблица 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 2846 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Ярагъ Къазмайрин тарих Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Ярагъ Къазмаяр

Араб чӀалан транскрипция. № эхирдал юкьвал эвелдал кьилдин тӀвар кирилл транслитерация транскрипция МФА латин транслитерация лезги транслитерация 1 — — — — 2 b б 3 t т 4 / с 5 дж / г 6 7 х 8 d д 9 / з 10 r р 11 (зайн) z з 12 s с 13 š ш 14 / с 15 / д 16 тӀ 17 / з 18 ъ,а 19 ġ гъ 20 f ф 21 q къ 22 k к 23 l л 24 m м 25 n н 26 h гь 27 () w в 28 y й == Эдебият == *Ковалев А. А., Шарбатов Г. Ш. Учебник арабского языка. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. *Сегаль В. С. Начальный курс арабского языка. — М.: Изд. ИМО, 1962. *Халидов Б. З. Учебник арабского языка. — Ташкент: Изд. «Укитувчи», 1977. *Юшманов Н. В. Грамматика литературного арабского языка. — Л., 1928. == ЭлячӀунар == * Араб алфавит ва каллиграфия * Араб алфавит сайтдал Omniglot * Араб алфавит ва каллиграфия * Гьар системарин транслитерацидин жуьреяр * Араб алфавит урус транскрипциядихъ галаз * Араб транслитерация * Ибн Манзур, Арабрин чӀал * Курс «Алиф Бейт» * Араб онлайн- клавиатура сайтрал www.isa-sari.com и www.corluihl.com (фарси гьарфарихъ галаз «п», «ч» и «ж»). Категория:Транслитерация ва транскрипция *

Араб алфавит

Кажлаев Мурад Магомедович — Дагъустандин тӀвар-ван авай яхулви композитор, дирижёр, муаллим. 1981 йисуз СССР-дин халкьдин артист тӀваруниз лайихлу хьанай. 2016 йисуз ада Дагъустан Республикадин гимндин макьам туькӀуьрнай. Мурад Кажлаев 1931 йисан 15 январьдиз АССР-дин Баку шегьерда дидедиз хьанай. Б. И. Зейдманан тӀварунихъ галай Бакудин гьукуматдин консерваторий акьалтӀарнай. ==Эдебият== * Кажлаев Мурад Магомедович // Кто есть кто в современной культуре : В 2 вып. / Гл. ред. С. М. Семенов, авт. и сост. Н. И. Шадрина, Р. В. Пигарев и др.. — М.: МК-Периодика, 2006—2007. — ISBN 5-93696-007-3, 5-93696-010-2. Категория:Дагъустандин композиторар Категория:Машгьур яхулар

Кажлаев Мурад Магомедович

Чере (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Межгуьл» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин рагъэкъечӀдай пата, Табасаран райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, райондин юкь тир Хив хуьрелай 28,4 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Чере хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Зирдаг хуьруьхъ галаз Чере хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 247 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Чере хуьруьн агьалийрин кьадар, вири табасаранар яз 692 кас тир.1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр Хуьре авай сихилар: Дашары, Жамхары, Хъяриры ГъазтӀари Кьюдры, Жамлар, Кюрчи, Гъурхи, Гъядры, МятӀлы, Гъирмы, АьлтӀы. ==ТӀвар-ван авай ксар== == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Чере хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Чере

Мценск район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 1 674 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Мценск. == География == Районди Орёл вилаятдин кеферпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Мценск район

Дидо, Дидоэтия — Дагъустандин кьиблединни-рагъакӀидай пата авай, гилан Цунта райондин сергьятрин цӀарцӀевай тарихдин чилер я. Ина дидо (цез) миллетри уьмуьр ийизва. РагъакӀидай пата Дидоэтия Гуржистандихъ галаз са сергьятра ава. ==Тарих== XIX виш йисуз Дидоэтия са шумуд хуьруьн-жемиятрикай ибарат тир. * Дидо-Шуратль: ** Кидеро хуьруьн-жемият (Кидеро, Гинух, Зехида, Гудатль, Эльбок) ** Шапих хуьруьн-жемият (Шапих, Бицатль, Китлярта, Оцик, Хупро, Халах, Хутрах, Цицимах) * Дидо-Асах: ** Асах хуьруьн-жемият (Асах) ** Кимятль хуьруьн-жемият (Кимятль, Акды, Ицирах, Ретло, Чалях, Цибари) ** Мокок хуьруьн- жемият (Мокок, Хеботль) * Дидо-Шаитль (Иланхеви): ** Азильта хуьруьн-жемият (Азильта) ** Тлясуда хуьруьн-жемият (Тлясуда, Сагада, Хамаитль) ** Хуитль хуьруьн-жемият (Хуитль, Инух, Хитох, Шаури) ** Кунтан хуьруьн-жемият (Цихок) ** Шаитль хуьруьн-жемият (Шаитль, Генятль, Китури) == Эдебият == * Известия грузинских летописей и историков о Северном Кавказе и России — описание Осетии, Дзурдзукии, Дидоэтии, Тушетии, Алании и Джикетии // СМОМПК. Вып. 22. Тифлис, 1897. С. 1—58. Категория:Дагъустандин тарихдин вилаятар

Дидо

1929 йис (са агъзурни кӀуьд вишни къанни кӀуьдлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла саласадиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1929-лагьай йис я. XX виш йисан 29-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1929 йис

1929 йис

Хин () — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «Хинерин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахцегь райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 29 км яргъал, Къавкъадин Кьилин цӀиргъинин суван хилеринни Гельмец - Ахцегь цӀиргъинин арада чка кьунва. Ахцегь вацӀуз Къизилдере вацӀ ва Дали вацӀ акахьзавай чкада алайди я. Райондин юкь тир Ахцегь хуьрелай 29 км аргъал алайди я. Тарихдал гьалтайла хуьр гуьгъуьнин мягьлейриз чара жезва: Гьажибала, Мыданар, Ужагълар, Ибайшты, Човгънайшты. Хуьруьн мукьвал алай тӀебиатдин сергьятар: Урумуда, Говундады, Тарадады, Духуду, Гукьейшид хал, Донгъуз там, Бухай, Пахурчи, Катаван, Вурады Катаван, ЙикӀигды, Хыдсайича, Махраб, Вусун, Вузаяр, Шурдых дад, Югъалмад, Архаб, Кырыдад, Калдывус, Анады. Хуьре ва адан къваларив гвай булахар: Азамудады булах, Хдымад булах, Махраб, Кимурдад, Мугьумуй, Адысид, Амедеид, Катаван булах, Велес булах, ЧӀылыхун булах, КӀачекди булах, Пахурчи булах, Ймкьади усуду булах, Кулейши булах, Анади булах Селение Хнов. == Тарих == Хуьруьн бине кутур дуьз тарих малум туш, амма Ахцегь-наме хроникадай чир жезва хьи, Хин хуьруьн бине арабар Къавкъаздиз къведалди, Хин, Донгуз-Тала, Нухух, Жилих, Курдул хуьрерин сад хьунин рекьелди кутунай. Хуьре, 650 йисан тарихдиз талукь тир Мегьаммад ибн - Аббас лугьудай са касдин дегь чӀаван сур амукьнава . XI виш йисуз Фарибурз І ширваншагьди Хинерин аксина вигьин кьиле тухванай, адаз себеб Хиневийри мус ятӀа Кьвепеледин мукьув адан Лашкаристан тӀвар алай амледин хва яна кьинай. Пара кьван инсанар телеф хьанай, малар чуьнуьхна тухванвай, суван хуьрериз цӀай яна курнай Тюрки и грузины у стен Дербента. 1555 йисуз хиневияр рутулрихъни цӀахуррихъ галаз санал Кахетиядиз дяведиз рекье гьатна, абуру гуржияр Алазан вацӀалай анихъ куьч жез мажбур авунай. 1597 йисуз хинерин къушунри урусрин аксиниз дяведа Таркийрин шамхалдин пад кьуна иштиракнай. XVII виш йисалай 1839 йисал кьван Хин хуьр Гутум, Фий, Мацар ва рутулрин Борч хуьрерихъ галаз Ахцегьпарадин азад жемиятдик акатзавай Ахцегьпара - 2 хуьруьн жемиятдик квай. Ахцегьпарадик квай чӀавуз Хинера вичин кавхаяр авай, абурун кьадар сихилрин кьадардикай аслу тир, вучиз лагьайтӀа гьар сихилди, хуьре регьбервал кьиле тухун патал, чпин арадай са кавха хкязавай. ГьакӀни, хуьре са чавуш авай История Ахтынского района | Официальный сайт Администрации Ахтынского района. 1838 йисуз хиневийри рутулдин бег тир Агъа - Бегахъ галаз Шеки шегьер къачунин карда иштирак авунай. 1846 йисуз Хин хуьруьн мукьвал алай Ахцегьрин женгинин рехъ туькӀуьрун патал, урусрин аскерри суван жинсина туннель акъуднай . 1839 йисуз вири Самур округдихъ галаз Хинерни Урусат импердиядин гьукумдик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. 1929 йисуз хуьр цӀийиз арадал гъанвай Рутул райондик акатнай. 1930 йисан 15 июньдиз Хинерин къарагъун хьанай, иштирак ийизвайбуру хуьруьн майишатар умуми колхозриз элкъуьрунин, кулаквал терг авунин аксиниз ва шариатдин дуванар гуьнгуьна кухутун тӀалабзавай. Къарагъун, Ахцегьрай ва Шиназдай атай НКВД-дин частрин къуватралди акъвазарнай. 1934 йисуз Хин хуьр Ахцегь райондик кутунай История развития села Хнов. 1939 йисуз райондин юкь тир Ахцегь хуьруьхъ галаз телефондин алакъа туькӀуьрнай. 1956 йисуз хуьре, районда эцигнавай радиодин алакъа кьиле тухузвай идара эцигнай . Ватандин ЧӀехи дяведин ягъунра 130-лай пара хиневияр кьенай Статья "Хновское восстание" на интернет-портале Открытый Дагестан. * Хуьруьн мукьув дегь чӀаван къеледин чкӀай харапӀаяр амукьнава Фонд «Лезгины» — Ахтынский район . == Агьалияр == Йисариз килигна Хинерин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2014 2015 Агьалияр 1 887 Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году 1 636 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 2 059 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2 098 Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан 2 085 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 2 085 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири рутулар, суни-мусурманар я. Тарихдал гьалтайла Хиневияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Гьажибалаяр, Мызанадбар, Агъаяр, Умаханар, Къуркъушинар, ХинкӀалар. ЧӀал Хинерин агьалияр рутул чӀалан, хинеринни-борчи нугъатдиз талукь тир хинерин нугъатдал рахазва. ==Килигиз лайихлу чкаяр== ТӀебиатдин сергьят тир Урумудда, 3100 м кьакьанвиле, 300 метр яргъивал ва 250 метр гьяркьуьвал алай пуд кьакьан суван «Ноур» вирер ава. Хуьре углекислотадинни - щёлочдин ифей цин чешмеяр ава. Хинерилай 2-3 км кьибледа Къизилдере кӀама, «Къизилдере» тӀвар алай цурцинни - колчедандин чӀехи мяденар ава. Ахцегь вацӀун яд алахьдай векьин чкадал къариб тарих авай муьгъ ава: муьгъ эцигна куьтягьайдалай гуьгъуьнин юкъуз вацӀу вичин къен дегишарнай. ГьакӀни хуьре XVIII виш йисан мискӀин, Советрин Союздин кьегьал тир Алиев Гьасретан ва Ватандин ЧӀехи дяведа кьенвай хиневияр рикӀел хуьн патал эцигнавай гуьмбетар ава . ==Инфраструктура== Хуьре почтадин идара, умуми чирвилер гузвай мектеб, культурадин КӀвал, 15 тахт гьакьдай участокдин начагьхана, ветеринариядин идара ава. ЦӀийи начагьханадин эцигунар кьиле физва В Ахтынском районе строят новую участковую больницу — РИА «Дагестан». == Экологиядин проблема == Хинерилай кьве километр кьибле пата, Къизилдере кӀама цурцинни - колчедандин чӀехи мяденар ава. Чиликай мядендин менфят авай затӀар хкудунин кар региондин экологиядиз зурба зарар галукьунихъ галаз алакъалу я. Цурцин оксидар, Самур вацӀун гьавиздик квай Къизилдере вацӀуз авахьзава. Идалди вацӀарин ятар кьацӀурзава. Къвезмай вахтара и экологиядин проблемадин катастрофадиз элкъуьнин мумкинвал гзаф жезва Магомедсалам Магомедов: «Разработка месторождения Кизил-Дере получит поддержку республики, только если не нанесет ущерба экологии и решит ряд социальных проблем» — РИА «Дагестан». == ТӀвар - ван авай хуьруьнвияр == * Юсиф Эфенди аль-Хиневи — алим, ХVII виш йисан халкьдин арада чирвилер, илим чукӀурзавай кас. * Хиневи Челеби — 1837 - 1839 йисарин Кьибле Дагъустандин халкьарин къарагъунда хиневийрин регьбер. * Алиев Гьасрет Агъаеван хва — Советрин Союздин кьегьал. * Агъаев Къурбан — регьят кьуршахар спортдин жуьредин СССРдин гзаф сеферда чемпион Рутулы — газета «Дагестанская правда». * Къурбанов Сакит (лакӀаб Ашугъ Сакит) — рутулрин тӀвар-ван авай зари, Ашугъ Шемширан шакӀурт. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Ахцегь райондин сайтуна Хинерин хуьруьнсоветдикай малуматар * Хин хуьурьн сайт * Хин хуьурькай сайт Категория:Рутул хуьрер Категория:Ахцегь райондин хуьрер

Хин

«Атле́тико Мадри́д» () — Мадриддин са тӀвар алай автоном жемятдай тир Испаниядин пешекарвилин футболдин клуб я. Ам 1903 йисан 26 апрелдиз туькӀуьрнава. «Ванда Метрополитано» адан кӀвалин стадион язва. Алай чӀаван Испаниядин чемпион язва. == Тарих == «Атлетико» цӀусадра Испаниядин чемпион, цӀудра Испаниядин Кубокдин сагьиб, пудра УЕФА-дин Европадин Лигада (2009/10, 2011/12 ва 2017/18 сезонра) винел пад къачурди язва. ГьакӀни абур пуд сеферда Чемпионрин Кубокдин/Лигадин финалра къугъвана. 2021 йисан 19 апрелдиз Суперлига туькӀуьрнавай 12 Европадин клубдин гьисабдик «Атлетикони» квайди малум хьана. == Агалкьунар == * Испаниядин чемпион (11): 1939/40, 1940/41, 1949/50, 1950/51, 1965/66, 1969/70, 1972/73, 1976/77, 1995/96, 2013/14, 2020/21 * Испаниядин вице-чемпион (10): 1943/44, 1957/58, 1960/61, 1962/63, 1964/65, 1973/74, 1984/85, 1990/91, 2017/18, 2018/19 * Испаниядин Сегундадин чемпион (1): 2001/02 * Испаниядин Кубок гвай кас (10): 1959/60, 1960/61, 1964/65, 1971/72, 1975/76, 1984/85, 1990/91, 1991/92, 1995/96, 2012/13 * Испаниядин Кубокдин финалист (9): 1921, 1926, 1956, 1963/64, 1974/75, 1986/87, 1998/99, 1999/00, 2009/10 * Лигадин Кубок финалист (2): 1983/84, 1984/85 * Испаниядин Суперкубок гвай кас (2): 1985, 2014 * Европадин Чемпионрин Кубок / УЕФА-дин Чемпионрин Лига-дин финалист (3): 1973/74, 2013/14, 2015/16 * УЕФА- дин Кубок гвай кас (3): 2009/10, 2011/12, 2017/18 * УЕФА-дин Кубокдин гвай касардин кубок гвай кас (1): 1961/62 * УЕФА-дин Кубокдин гвай касардин кубок финалист (2): 1962/63, 1985/86 * Интертото кубокдин гвай кас (1): 2007 * УЕФА- дин Суперкубок гвай кас (3): 2010, 2012, 2018 * Континентрин арада авай кубок гвай кас (1): 1974 == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Испаниядин футболдин клубар Категория:Мадриддин спортдин клубар

Атлетико Мадрид

Полякар (пол. Polacy, поля́цы) — асул гьисабдалди Польшада уьмуьр ийизвай чӀехи рагъакӀидай патан славян халкьарикай сад. Дуьньяда авай полякрин кьадар тахминан 55 миллион я, абурукай 36 миллион Польшадал къвезва. Хайи чӀал — поляк чӀал я. Диндал гьалтайла полякрин лап чӀехи пай католикар, гъвечӀи пай православар я. ==Эдебият== * * * Категория:Славян халкьар Категория:РагъакӀидай патан славян халкьар

Полякар

Океания — чилинмикит, гзаф геопалитикадин кьатӀ дуьнедин, кӀватӀал хьанавай бицӀи гзаф островрал юкьван ва эрчӀи пата Секин океанда. == Гьукуматар == * Австралия (континент) * Вануату * Кирибати * Маршаллдин Островар * Микронезиядин Федератив Штатар * Науру * Палау * Папуа — ЦӀийи Гвинея * Самоа * Соломондин Островар * Тонга * Тувалу * Фиджи * ЦӀийи Зеландия == Ксар ва дин == == ЭлячӀунар == * Институт географии Российской Академии Наук. Информация про Океанию. * U.S. Geological Survey, U.S.Department of the Interior. Glaciers of Irian Jaya, Indonesia, and New Zealand. Категория:Австралияни Океания

Океания

Дурасно департамент () — Уругвайда авай департамент я. Майдан — 11 643 км². Агьалияр — 57 088 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 4,9 кас/км². Административ юкь — Дурасно. == География == Департаментди Уругвайдин юкьван пата чка кьунва. ;Шегьерар: # Дурасно (34 372 кас) # Саранди-дель-Йи (7 176) == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Уругвайдин департаментар

Дурасно (департамент)

Акай-Тала — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Акай-Тала хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Буйнакск райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 28 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Акай-Тала хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 2015 Агьалияр''' 659Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 68833\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 71733\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 717 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Акай-Тала

Гелада (лат. Theropithecus gelada) — жуьре маймун хзан Cercopithecidae-бур. Категория:Маймунар

Гелада

Сева́н - Арменияда авай 1900 метр кьакьан чкадал алай вир, Кавказдин виридалайни чӀехи вир я. Майдан — 1240 км² я, кьулан диринвал 26,8 м, виридалайни дирин чка 80 м. Яргъивал 78 км, гьяьркьувал 56 км. Вире 37,9 м³ яд ава. == Баянар == Категория:Эрменистан

Севан

21 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 21-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 344 югъ ама (яргъи йисуз 345 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Январь

21 январь

Арчияр (чпин чӀалал — аршишттиб, , ) — Дагъустандин Чарода районда уьмуьр тухузвай, Къавкъаздин бинедин суван гъвечӀи халкь. Нах-дагъустан халкьарин группадин лезги халкьарин хзандиз талукь я. Дегь Алпандин халкьарикай сад я. Милли ва чӀалан жигьетдай арчияр виридалайни пара лезги халкьариз мукьва я, амма тарихдин къене лезги халкьарилай къакъатна аваррин юкьва хьана ассимиляция хьанва виляй абуру чпи чеб аварар хьиз кьатӀузва ва аварринри яхулрин адетарни культура кьабулнава. Алай аямдани гуькуматдин официал документра арчияр авар халкьдин этник группа хьиз физва. Диндал гьалтайла суни — мусурманар я. ==Тарих== Арчияр дегь Алпандин тайифайрин несилар я Кавказская Албания: реквием по мечте | Фонд "Лезгины". Садлагьай сеферда арчи халкьдин тӀвар Ширванви Мугьаммед Рафидин XIII виш йисан эхирриз талукь тир тарихдин хроникада кьунвай. Арчи халкь аваррин Дусрах (ва я Риссиб) жемиятдик акатзавай ва вахт-вахтунлай къазикумух ханриз харжияр вугузвай. ==Гегьенш хьанвай ареални кьадар== Брокгаузан ва Ефронан энциклопедиядин гафарганда авай малуматрикай аквазва хьи, 1886 йисуз Къазикъумух округда 802 арчи яшамиш жезвай . 1926 йисан СССР-дин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрив кьурвал, СССР-да 863 арчи яшамиш жезвай. Гуьгъуьнин йисарин сиягьра арчийри чеб кьилдин халкь хьиз къалур тавуна аваррин кьадардик кутунай. 1959 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрикай чир хьанай хьи, арчийри чеб аварар хьиз къед авуртӀани абуру чпин хайи чӀал ва са кьадар милли кьетӀенвал хвенай. 2002 йисан малуматриз килигна, агьалияр сиягьдиз къачудай береда чеб арчи миллет хьиз къейд авунай 89 кас тир, амма абур аваррин этник группа хьиз аваррин умуми кьадардик кутунай . 2010 йисуз гьукуматдин документра арчийрин кьадар 12 кьван агъуз хьанай . Амма им арчи миллетдин векилрин гьакъикъи кьадар туш. Арчияр яшамиш жезвай хуьрер: Чарода района: Арчиб, Алчинуб, Кубатль, Хилих, Кесериб, Хитаб, Калиб. ==ЧӀал== Арчи чӀал Кеферпатан Къавкъаздин чӀаларин нах-дагъустан чӀаларин хзандин лезги чӀаларин группадиз талукь я. Им са кьве-хуьре райхазвай, литература авачир чӀал я. Арчийри хайи чӀалалай гъейри авар ва яхул чӀаларикайни менфят къачузва. Кхьинар кириллицадал ийизвади я. Империя чӀавуз лезги чӀаларин винел илимдин жагъурунар тухузвай Пётр Карлович Услара арчи чӀалан арадал атуникай са кьиса гъанвай: > Гъуцра халкьарни чӀалар туькӀуьрнай. ЧӀалар халкьарин кьадардилай лап тӀимил > тир. Гъуцра са шумуд халкьдиз са умуми чӀал гузвай, амма халкьарин вирида > сад хьиз дуьньяда виридалайни четин са чӀал кьабулначир. Гьа а четин чӀал > дуьньядин виридалайни бицӀи халкьарикай садан кьисметдал атана: им арчи > халкь ва арчи чӀал я . Арчи чӀалакай лап сифтегьан малуматар 1863 йисуз Пётр Услара Антон Шифнераз ракъурай «Яхул чӀалан грамматика» улубдихъ гилигнавай алавада ганвай . ==Адетар== Е. М. Шиллинга кхьизвайвал: > Арчийрин милли культуради, чкадин культурайрин акахьунин лап геж формадин > шикил гузва. Къунши халкьарин, иллаки аваррин, культурайрихъ пара > галкӀанвайтӀани ада тек са вичиз хас тир махсусвилер квадарнач, месела > кьетӀен чӀал ва адетра, уьмуьр гьалунин тегьерда ва майишат тухунин карда > кьетӀен лишанар . Абурун асул крар — малдарвал ва лежбервал тир. Сун пекер ва гамар хрунин, кӀарасдикай кӀвалин затӀар, алатар, къапар атӀунин кеспиярни вилик фенвай. Арчийрин хуьрер суварал ала ва сад садаз гзаф мукьвал ала. КӀвалер къванцин, кьулу къав ва кӀама цурни маийшатдин комнатаяр галай са, кьве ва са шумуд гьавадинбур я. Совет береда гьавайрин кьадар ва майдан тӀимил хьанвай ва кӀвалин чиник галереяяр (яни яргъи айванар) галай кӀвалер туькӀуьрзавай. Алай чӀаван арчи хзанар гъвечӀи, гзафни-гзаф кьве несилдинбур я, хзанда чӀехибуруз гьуьрмет, сад-садаз куьмек гун ва мукьвабурухъ галаз хъсан араяр хуьнин адетар хуьзвайди я. Вилик мукьвабурухъ галаз некягьар виниз тир. Адетрин чӀехи пай чӀаваргандин ва майишатдин циклдихъ алакъалу я. Арчийриз мусурманвал кьабулунилай вилик девирдин диндилай амукьай адетарни ава, месела тарариз пинеяр кутӀунун, къванерикай пӀирер эцигун. ===Адетдин алукӀунар=== ==ТӀвар- ван авай арчияр== * Казакилав — XVIII виш йисан астроном, духтур ва математик, араб чӀалал улубрин ва касыдайрин кирам; Дагъустанда астрономиядин мектебдин бине кутур кас гьисабзавайди я . * Садикъов Махсуд (1998 — 2004) — урусатдин жемиятдинни диндин кардар, теологиядин ва халкьарин арадин арайрин Институтдин ректор, «Нур» жемиятдинни-политикадин гьерекатдин председатель . == Литература == * == Баянар == == ЭлячӀунар == * Арчинцы — государством забытый этнос * Особенности переписи населения в Дагестане Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Лезги халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар Категория:Арчияр

Арчияр

Обужлу — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Обужлу

Мурат Къаралбидин хва Къумпилов (; 1973 йисан 27 февралдиз, Уляп аул, Адигъея) — Урусатдин гьукуматдинни сиясатдин крархъан я. 2010-лагьай йисан 10-лагьай сентябрдилай Адигъея Республикадин кьил язва. «Единая Россия» партиядин Лап вини шурадин уртахВысший совет партии «Единая Россия». 2019 йисан 7-лагьай ноябрдилай гуьгъуьниз «Единая Россия» партиядин адигъеядин вилаятдин хилен секретар язваКумпилов Мурат Каральбиевич // Единая Россия. Къумпилов Адигъеядин виликан кьил Аслан Тхакушинован папан хтул язваГлава Адыгеи оставил за себя родственника. == Уьмуьрдин рехъ == Мурат Къумпилов 1973 йисан 27-лагьай февралдиз Адигъеядин автомом вилаятдин Красногвардейское райондин Уляп аулда аялар гзаф авай хзанда дидедиз хьана. Адан бубади дуьгуьдин бригадада бригадирвиле кӀвалахзвай тир, гуьгъуьнлай адак агроном, «Къавкъаз» колходзин регьбер хьана. Диде — физикадинни математикадин муаллим. ЧӀехи буба — Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, ягъунра адал пис хер хьанва, инвалид яз амукьна. === КӀелун === 1989-лагьай йисуз ада Улап хуьруьн № 9 юкьван мектеб акьалтӀарна. 1994-лагьай йисуз Къумпилова «экономика ва бизнесдин кӀвалах» пешедай Ростовдин халкьдин майишатдин институт акьалтӀарна. === Сиясатдин карьера === 2008 йисан 9-лагьай апрелдилай 12-лагьай майдал кьван — Адигъеядин Республикадин вице-премиердин везифаяр бегьемардайди тир9 апреля 2008 года Указом Президента № 28. 2008 йисан 12-лагьай майдилай 28-лагьай майдал кьван — Адигъеядин Республикадин премиер-министрдин везифаяр бегьемардайди тир12 мая 2008 года Указом № 45. 2008 йисан 28-лагьай майдилай 2016 йисан 28-лагьай сентябрдал кьван — Адигъея Республикадин премиер-министр тир28 мая 2008 года Указом № 53. 2016-лагьай йисан 19-лагьай сентябрдиз ам Адигъея Республикадин Гьукуматдин шура - Хасэ-диз депутатвиле хкяна. Гьавиляй 2016-лагьай йисан 28-лагьай сентябрдиз ам вичин къуллугъдилай алуднаМурат Кумпилов покинул должность премьер-министра Адыгеи // Кавказский узел, 28.09.2016.. 2016 йисан 3-лагьай октябрдилай 2017 йисан 14-лагьай январдал кьван — Адигъея Республикадин Гьукуматдин шура - Хасэ-дин кьил тир. === Адигъея Республикадин Кьил === 2017-лагьай йисан 12-лагьай январдиз Урусатдин президентдин къарардалди Къумпилов Адигъея Республикадин Кьилин везифаяр бегьемардайди яз тайинарнаМурат Кумпилов назначен временно исполняющим обязанности Главы АдыгеиУказ Президента Российской Федерации от 12.01.2017 г. № 7 «Об исполняющем обязанности Главы Республики Адыгея». 2017-лагьай 10 сентябрдиз Адигъея Республикадин Гьукуматдин шура - Хасэ-дин заседаниедал ам Адигъея Республикадин Кьил яз хкяна,Мурат Кумпилов избран новым главой Республики Адыгея — Российская газета. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Ростовдин гьукуматдин экономикадин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Адигъеядин кьилер

Къумпилов Мурат Къаралбидин хва

Гурия край () — Гуржистанда авай велаят я. Майдан — 2 033 км². Агьалияр — 110 524 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 56 кас/км². Административ юкь — Озургети я. Чилин чӀехивиляй Гуржистандин велаятрикай 10-й чка кьазваГурия — Гуржистан вирибуруз. == География == Велаятди Гуржистандин кьиблединни рагъакӀидайпата чка кьунва. Кефер-рагъакӀидай пата Мингрелиядихъ галаз сергьят тухузава. Кефер-рагъакъатдай пата Имеретиядихъ галаз сергьят тухузава, рагъакӀидай пата Самцхе-Джавахетидихъ галазни кьибле пата Аджариядихъ галаз. Гурия пуд муниципалитетдал пай жезава, чпин кьилин шегьеррин тӀварар алай: Ланчхути, Озургети, Чохатаури. == Тарих == Сифте сефер Гурия тӀвар гуржи чӀалал 8 вишйисан документда кьунвай. Са тариххъанари Гурия тӀвар дегь чӀаварин гьукумат Урартудин делилрай атана хьун мумкин я лугьузава. 10 вишйисан эхирда Гуржи пачагьвал туькӀуьр хьайила Гурия гьадан пай тир. Монголри гьукумат кьунвайлани Гурия рагъакӀидай патан Гуржистанда азаддаказ амай. 15 вишйисуз гьамни чкӀайла 1466 йисуз Гурия Гуриели династиядин къуватдик гваз вич вичиз пачагьвал хьиз авай. 16 вишйисуз Гуриядикай османрин вассал хьана. Гуриядин пачагьривай Гиорги III Гуриелидивайни Мамиа IIIдивай Имеретиядин пачагьар жез хьана. 18 вишйисуз Гурия пара сефер РагъакӀидай Гуржистандиз кӀанивал хьана пай авунвай. ГьакӀа хьана Гуриядикай Аджарияни Агъа Гуриядин са чилер хкатна Осман империядиз фена, гьавиляй а чилера исламвал гегьеншар хьана. 1810 йисан 19 июндиз Гуриядин пачагь Мамиа Vда Гурия Россиядин империядиз гана. 1840 йисуз ам гьич империядин къенин пай авуна. 1918 йисуз Гурия Демократиядин Республика Гуржистандин пай хьана, 1921 йисалай советрин къуватдик фена. 1991 йисалай мад азад Гуржистанда хьана. Гуржистандин велаят хьиз Гурия 1995 йисуз туькӀуьрнавай. == Агьалияр == 2018 йисан 1 январдиз велаятдин агьалийрик 110 524 кас квай. Гуриядин халкьдин чӀехи пай гуржияр я, чебни гуривияр (гурулеби). == Экономика == Субтропик арада авай лежбервилин кӀвалахни туризм и чкадин экономикадин важиб авай пешеяр я. ГьакӀни чӀехи мана авай минерал ятарни чайдин плантацияр аваГурия — Гуржистандин рагъакӀидай патан секин пад. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин велаятар

Гурия

1621 йис (са агъзурни ругудвишни къаннисадлагьай йис) — чи эрадин 1621-лагьай йис. XII виш йисан 21-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1621 йис

1621 йис

«Урга» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Хив райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Урга хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Урга, Атрик, Вертил, Фурдаг, Хурсатил. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Хив райондин кефер пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 16,5 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 845 касди уьмуьр гьалзавай 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 891 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 821 кас тир Хив район. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Ургинский сельсовет Категория:Хив райондин хуьруьнсоветар

Урга хуьруьнсовет

26 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 86-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 280 югъ ама. ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

26 март

Кертукмахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Акуша хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьруьхъ гилиг хьанва. ==Тарих== ==Агьалияр== 2007 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 588 касди уьмуьр ийизвай Схема территориального планирования Акушинского района. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Кертукмахи

1747 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурнииридлагьай йис) — чи эрадин 1747-лагьай йис. XVIII виш йисан 47-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1747 йис

1747 йис

Экономика — грекрин чӀалан бинедаллаз арадал атанва (oikos — кӀвал, кӀвалин майишат, nomos — къайда, чирвал). Гилан вахтунда адахъ пуд мана ава: а) инсанрин обществодин уьмуьрдин са хел; б) майишатдин система — инсанризни абарун кӀватӀалриз герек тир шейарни кӀвалахар арадал гъунин, дегишарунин, паярунни ишлемишунин; в) илим — инсанринни абарун кӀватӀалрин югъ-йикъандавай артух жезвай тӀалабунар эхир авай суьрсетралди идара авунин къайдаяр чирун. Экономика илимдик вичин кьилди-кьилди тир илимдин хилерни акатзава: экономикадин статистика (экономическая статистика) — инсанрин обществони халкьдин майишат вилик финин карда дегишвилер гьисабдиз къачудай илим; зегьметдин экономика (экономика труда) — кӀвалах ийидай инсандин къуават гьазур авунин, кӀвалахдик кутунин, кӀвалахдикай азад авунин къайдаяр чирун, кӀвалахдай вахтунда инсанрин арада авай алакъяр чирун, абур хийирлу авун ва мсб. Сифте а гаф арадал дегьгрек алим Ксенофонта акъудна ч.э.в. IV вишйисуз. Экономикадин чӀехи къаст жемятдиз герек авай хийирар арадиз акъудун я. А системади вири жемятдиз санални гьар са касдиз кьилди уьмуьр тухуз куьмекзава. Са гьукуматдин экономика гьамиша са кьадар процессрин эхир я — адак квазва меденият, адетар, чирвилер, технологияр, история, жемят туькӀуьрнавайвални къанунрин системаяр, мад маса важиб факторар. Гьа факторри туькӀуьрзава экономика хкаж хьун патал авай шартӀар. Экономика гьамиша зегьмет, ада арадал гъизвай хийирни, ам жемятдин арада пай авун я. Базардин къанунрал эцигнавай экономикадин мана язва базардин уртахри гъизвайни герек авай хийирар пай авун. Гьабурун алакъади вичи кӀватӀзава экономикадин система. == Экономикадин системаяр == Тарихдин рекьел инсанри са шумуд экономикадин система туькӀуьрнава. Абурукай виридалайни пара авайбур — базардинни (капитализм) гьукуматдин (социализм). Политикадинни ихтиярдин гьалдиз, экономикадиз сергьятар гузвай, Экономикадин низам лугьузвайди я. Экономикадин гьалар: * Анархокапитализм * Ахъай базардин экономика * Хзанвал * Синдикализм * Ахъай экономика * Инсанрин базард экономика * Социал базард экономика (Неолиберализм) * Экосоциал базард экономика * Виридан бегьемвилин гьукумат (Скандинав саягъ) * Меркантилизм * Корпоратизм * Планвилин экономика ГьакӀни маса экономикадин гьалар авайди я и сиягьдик квачир: феодализм, протекционизм, Мутуализм, Экономикадин демократияни автаркия. == Формал тушир экономика == Информациядин экономика гьукуматдин контроль алачир экономика я. А далай гьакьар кӀватӀзавайди туш. Формально тушир экономика ВНПдик квайи туш. Адай халис статистика авайди туш. Формал тушир пара гегьеншдаказ экономика кесиб гьукуматрихъ жезвайди я. ЯтӀани гьар гьукуматда са пай Формал тушир экономика авайди я, садбура тӀимил, садбура пара. Гьам авайвиляй формал тушир экономика алцумар ийиз пара четин затӀ я, вучиз лагьайтӀа ам са саягъни кхьизавач жемятдик алакъа жедайвал. Виридаз «ЧӀулав базар» хьиз чизавай затӀ формал тушир экономикадин пай я. Формал тушир экономикадикай формал экономика хъувун пара гьукуматрин гьална кӀандай четинвал я. == Тарих == Инсанри чпин гъилериг зтӀар акъудиз абур маса затӀарихъ, сервисдал дегишиз эгечӀайла экономика дуьньядал акъатна лагьайтӀа жеда. Экономикадин рекьяй къанунар туькӀуьр авур сифте цивилизацийрик дегь Вавилон ква. Абурун системада дусахар, дуванар, регьберар авай. Дегь чӀаван экономика чӀехи пай лежбервилел алай. А системадин пулуниз шекел лугьузавай. Сифте сефердиз а гафунин тӀвар чи эрадилай вилик 3000 йисуз кьунвай. ЧӀехи пай халакьариз затӀар дегишун жемятдин къене авай тухунрихъ галаз галкӀанвай. Ахпа, система хкаж жедайвал кьван, масагудайбур хьана, затӀар къачуз-маса гузвай. Дегь Грецияда, «экономика» гаф дуньядал акъатнавай чилел, пара лукӀар авай. Гьар сефер Экономикадин патахъай цӀийи ихтилатар эгечӀзавай гьар жуьре затӀар акъакь тийидайла. Юкьван вишйисара чна исятда экономика лугьузвай тухунар чи дережадиз мукьуг тир. ЧӀехи пай дегишунар жемятрин кьула жезвай. Гьа чӀавуз инвестициярни арадал атана. ЦӀийи дуьньядиз пуларни затӀар ракъурзавай, са яргъи чӀавунилай гьанай хийир кьулухъ хтун патал. Маса гудайбур, Якоб Фуггер (1459—1525), Джованни Медичи (1360—1428) — сифте банкар туькӀуьрнавай ксар я. Европади къачунвай чилерикай адан колонияр хьана. Хкаж жезвай гьукуматар, Испания, Португалия, Франция, ЧӀехибритания, Нидерландар — абуруз сергьятрал пул къачуналди элвер контролдик хуьз кӀанзавай. Европада секуляризация фидайла гьукуматри хашперес вакф чилерни кӀвалер кардик кутуна шегьерар чӀехи жез хьана. Жемятдин виридалайни вини жергейрин къуват гъвечӀи жез хьана. Гьукуматрихъ экономикадин министрар жез хьана. Банкирри эгечӀна гьукуматдин проектра, дявейрани инфраструктурада чпин пул тваз. Исятда авай дережадин фикирдай сифте халис экономист Шотландиядин Адам Смит (1723—1790) тир. Адан фикирар вилик тухвайди физиократиядин теория, меркантилизмдиз хьайи реакцияни гуьгъуьна хьайи экономикадин студент Адам Мари тир. Ада гьукуматдин экономикадин элементар акъудна: хийирар теклифзава конкуренцияди арадал гъизвай халис къиметдай, мад зегьмет пай авун. Ада кьатӀунавай, инсандин ахъа элверин мана жуван важибвал хьун я. Гьа фикир, инсанди элвер вичин манаяр патал хуьзвайди, экономикадин кьиле гьатна. Томас Мальтуса (1766—1834) теклифиднни жузунин фикир пара халкь хьунин четинвилиз элкъуьрна. Индустриядин революцияди чка кьунвай XVIII-дилай XIX-лай вишйисалди, а чӀавуз чӀехи масакӀавилер кьиле физвай чилел алай кӀвалахра, индустрияда, дагъдикай хийир хкудуникайни транспортда. А процессдин кьил кутуна ЧӀехибританияда, ахпа фена Европадиз, Кефер патан Америкадиз, гуьгъуьна вири дуьньяда гегьеншар хьана. Индустриядин революцияди дуьньядин тарих дегишарна. Гьар инсандин уьмуьрда ада вичин гел туна. Европада вагьши капитализмди меркантилизмдин чка кьуна. Исятда а чӀавуз Индустриядин революция лугьузва, вучиз лагьайтӀа акъуд авунни зегьмет пай авунин системади хийирар гегьеншдаказ акъуд ийидай мумкинвал гана. Исятда авай «экономикадин» концепт жемятда гегьеншдаказ чизвачир 1930-й йисара Америкадин ЧӀехи Депрессия къведалди. Кьве дуьньядин дявеярни ЧӀехи депрессия хьайила кьулухъ, политикри экономикадин цӀийи рекъинихъ килигзавай. А тема чирна, суьгьбетар тухвайбур Фридрих Август фон Хайек (1899—1992) мад Милтон Фридман (1912—2006) тир, дуьньядин ахъа элверунин пад кьаз неолиберализмдин бубаяр хьиз кьунвайбур. == Экономикадин социология == Экономикадин социологияидк экономикадин социологвилин анализни экономикадин чирвилер ква. Темаяр сетяр эцигун я, базардин юзунар чир авун, бегьем базаррин месалайралин саягъдалди, мад къачузвайдан гереквилер чир авун. == Дуьньядин виридалайни чӀехи экономикаяр == Дуьньядин виридалайни чӀехи экономикаяр 2008 йисуз ВВПдай (США миллион долларрал) МВФдин малумдай. Гьукумат ВВП (млн $) Европадин ГалкӀ 16 282 230 1 АСШ 14 657 800 2 КХР 5 878 257 3 Япония 5 458 872 4 Германия 3 315 643 5 Франция 2 582 527 6 ЧӀехибритания 2 247 455 7 Бразилия 2 090 314 8 Италия 2 055 114 9 Канада 1 574 051 10 Индия 1 537 966 11 Урусат 1 465 079 12 Испания 1 409 946 13 Австралия 1 235 539 14 Мексика 1 039 121 15 Республика Корея 1 007 084 == Экономика хкаж хьун == Экономикадин хкаж хьун лагьай чӀал я са гьукуматдин экономикада са кьунвай чӀавуз акъудзавай продукция пара хьун. Ам гьамиша цифрадалди алцумзавайди я. ГьакӀни экономикадин хкажунихъ галайди я уьмуьрдин гьал хъсан хьун, медицина, чирвилер, кӀвалахдай кьван сятарни маса зтӀар. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Урусатдинни дуьньядин экономикадин журналар Категория:Экономика

Экономика

Имени Мичурина (Мичурино, Оборона, Оборона страны) — Дагъустан республикадин Дербент районда авай, «Первомайский» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин рагъэкъечӀдай пата, Каспий гьуьлуьн кьере, Дарвагчай вацӀун сивел, Дербент шегьердилай 32 км кефер пата ала. ==Тарих== Хуьруьн бине, «Оборона страны» совхоздихъ галай чилерал кутунвайди тир. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьн агьалияр 867 кас тир Дербентский район. Хуьруьн агьалияр азербайжанар, табасаранар, даргияр я, вири суни ва шии - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дербентский район >> Имени Мичурина Категория:Дербент райондин хуьрер

Имени Мичурина (Дагъустан)

9 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 69-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 297 югъ ама (яргъи йисуз 298 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

9 март

Майкл Джерард Тайсон (Ингл. Michael Gerard Tyson; 1966 йисуз хана, Браунсвилл, Бруклин, Нью-Йорк, АСШ) американ боксер-проффесионал залан заланвилин категорияда кикӀизвай; тарихдин виридлай машгьур боксерарикай сад,АСШ-дин халкьдин Олимпийский чемпион юниорарин арада садлагьай залан категорияда (1982). Дуьньядин абсолютный чемпион залан категорияда проффесионаларин арада (1987-1990). Дуьньядин чемпион WBC (1986-1990), WBA (1987-1990,1996), IBF (1987-1990), The ring (1988-1990). Виридлайни гзаф пул къачузай боксер (Флойд Майвейзордлай вилик тир) Майк Тайсон ТӀвар Майкл Джерард Тайсон (Ингл. Michael Gerard Tyson) ЛакӀаб ракьун (Ингл. Iron), динамит-гада (Ингл kyd dynamite, дуьньядин виридлай хаталу кас (Ингл. The Baddest Man on the Planet), ракьун Майк (Ингл. Iron Mike) Гражданинвал АСШ Хайи югъ 30 июнь 1966 йис Хайи чка Браунсвилл, Бруклин, Нью-Йорк, АСШ Яшамиш жезвай чка Финикс, Аризона, АСШ Заланвилин категория Залан (90.7 кг-длай гзаф) Стойка эрчӀихъан Буй 178 см Гъилерин ахъавал 180 см Муаллим Кас Д'Амато Садлагьай бой 6-май 1985 йис Ахиримжи бой 11-июнь 2005 йис Боярин кьадар 58 Гъалибвилин кьадар 50 Нокаутдал гъалибвилин кьадар 44 КӀаник акатун 6 Сайт miketyson.com

Майк Тайсон

Магьмудрин Магьмуд Гьажулагьан хва (1953 йисан 26 августдиз Агъа Ярагъ, Мегьарамдхуьруьн район, Дагъустандин АССР) — Урусатдин гьукуматдин крархъан, Дагъустандин Республикадин Халкьдин АлтӀушунин (ругудлагьай эверун) кьилин эвез я. УФКП-дин Дагъустандин республикадин комитетдин садлагьай секретар я. 2018-лагьай йисуз ам вичин къуллугъдал цӀийи кьиляй тайинарнаРИА «Дербент» — Дагъустандин Коммунистри хкягъунар тухвана. Виликра Гьукуматдин Думадин (кьудлагьай эвезун) депутат тир (2003—2007). == Уьмуьрдин рехъ == Магьмудрин Магьмуд 1953-лагьай йисан 26-лагьай августдиз Магьарамдхуьруьн райондин Агъа Ярагърин хуьре дидедиз хьана. 1975-лагьай йисуз «инженер-технолог» пешедай Дагъустандин политехникадин институт акьалтӀарнава. 1992-лагьай йисуз ада Кеферпатан-Къавкъаздин социални политехникадин институт (Дондал-алай-Ростов) тафаватлувилелди акьалтӀарна. 2006-лагьай йисуз ада Урусатдин Президентдихъ галай Гьукуматдин къуллугъдин Урусатдин академия акьалтӀарна. == Кариера == 2016-лагьай йисан сентябрдилай гуьгъуьниз — Дагъустан Республикадин Халкьдин АлтӀушунин (ругудлагьай эверун) кьилин эвез язва«Къавкъаздин тӀвал» — Абдулатипован стха Дагъустандин парламентдин комитет кьиле тайинарна. 2018-лагьай йисан 17-лагьай августдиз УФ-дин Президент Владимир Путина Дагъустандин кьилин къуллугъдал хкягъун патал пуд кандидатура теклифнай, гьа гьисабдик Магьмуд Магьмудовни кваз«Интерфакс» — Путина Дагъустандинни Ингушетиядин кьилин къуллугърал хкягъдайвал кандидатураяр теклифна. Амма хкягъунрин нетижайра ам пудлагьай чкадал кумукьна, адаз анжах кьуд сес ганаРБК — Дагъустанда цӀийи кьил хкягъна. == Баянар == Категория:Дагъустандин гьукуматдин техникадин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Урусатдин Федерациядин Гьукуматдин Думадин депутатар (кьудлагьай эверун) Категория:Магьарамдхуьруьн районда ханвайбур

Магьмудрин Магьмуд Гьажулагьан хва

Сибируба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Бустанчи муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Сибируба

Татаюрт () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт районда авай хуьр. «Татаюрт» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Бабаюрт райондин юкьван пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 17 км яргъал ала. ==ТӀварцӀикай== Хуьруьн сифтегьан тӀвар немец чӀалал Eigenheim (Эйгенгейм) тир. Дуьньядин садлагьай дяведин береда хуьруьз цӀийи тӀвар эцигнай Новониколаевка. Къумукьринни нугъайрин арада хуьр Татаюрт хьиз машгьур тир. 1944 йисуз немецар куьч авурдалай кьулухъ хуьруьз Совхоз имени 15 лет ДАССР тӀвар эцигнай, гуьгъуьнлайни Татаюрт. ==Тарих== Хуьруьн бине, Бессарабиядай иниз куьч хьанвай немецри 1900 йисуз колония хьиз кутунай. Куьч хьана атай немецри ина 2000 десятин майдандин чилер къачунай. Колония зарб камаралди вилик физвай ва чӀехи жезвай. 1914 йисуз хуьруьн агьалияр 458 кас тир. 1919 йисуз чеченри Хасавюрт округдиз тарашдай вигьинар авурдалай кьулухъ, немецри чпин хуьрер туна хъфенай. СССР-дин абад вахтара абур элкъвена колониядиз хтанай. ГКО-дин «Дагъустандин ва Чечнядинни-Ингуш АССР-ра авай немецар куьчарун» № 827 чинебан къарардалди, 1941 йисан 22 октябрьда Дагъустанда авай вири немецар, абурук и Вандерлоо колониядин немец эгьлиярни кваз, акъудна Сибирдиз ва Къазахстандиз дугурнай. Колониядиз мукьвал алай хуьрерин къумукьарни ногъаяр куьчариз ацукьарзавай. Реабилитацииядилай кьулухъ са шумуд немец хзанар элкъвена хуьруьз хтанай, а чӀавуз иниз чеченарни куьч хьана ацукьнай [Диссертация Мусаев М. М. «История переселения и социально-экономической адаптации немцев в Дагестане 1864—1941 йисар.»]. ==Агьалияр== Йисариз килигна Новокаре хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 2015 Агьалияр''' 2 568Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 2 366Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2 449Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года 2015 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2 449 касди уьмуьр ийизвай. Акахьай агьалидин хуьр я, ина къумукьри, нугъайри ва чеченри санал уьмуьр гьалзава, вири суни - мусурманар я. 2007 йисуз хуьре пуд немец хзанар амай Немцы, которые с нами…. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Къумукьрин хуьрер Категория:Нугъай хуьрер Категория:Бабаюрт райондин хуьрер Категория:Дагъустанда немецрин колонияяр

Татаюрт

Япон чӀал (日本語 нихьонго) — японрин хайи чӀал, гьакӀни Япония гьукуматдин официал чӀал. Рахазвайбурун кьадар — 140 миллион кьван кас, 125 млн касдин хайи чӀал (дуньяда 9-й чка кьунва). Категория:Алтай чӀалар

Япон чӀал

ЧӀехи хъиткьинун () — Чилин-цаварин сифте кьилерай виликфинин тегьерар кхьизвай космологиядин модель, яни — каинатдин гьяркьуь хьунин эвел, и гьяркьуь хьунин вилик Чилер-цавар сингулярвилин гьалда авай тир. == ЧӀехи хъиткьинунин теориядикай ва кудай Чилер-цаварин теориядикай алайчӀаван чирвилер == АлайчӀаван чирвилериз килигна, чна къе гуьзетзавай Чилер-цавар (каинат) са бязи сифте кьилин сингуляр везиятдай 13,7 ± 0,13 млрд ийс инлай вилик арадиз атанва ва гьа чӀаварилай арадатӀана гьяркьуь ва къайи жезва . АлайчӀаван физикадин теорийрин кардик кутунин малум тир ограниченийриз килигна, тегьерар кхьинин мумкинвилер гузвай виридалайни фад тир момент кьван температура (Планкдин температура)ва кьван къалинвал авай (Планкдин къалинвал) Планкдин эпохадин момент гьисабзава. КӀвенкӀве, каинат гзаф чӀехи энергиядин къалинвал, температурани илисун (давление) авай чӀехи сажуьредин ва изотроп среда тир. Гегьеншрун ва кайи хьун процессрин нетижада каинатда газдикай жимивал конденсация хьун хьиз, амма элементар кӀусариз талукь тир фазадин элячӀунар кьиле фенай. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Астрономия Категория:Астрофизика

ЧӀехи хъиткьинун

Имеретия () — Гуржистанда авай велаят я. Майдан — 6 552,3 км². Агьалияр — 533 906 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 77,38 кас/км². Административ юкь — Кутаиси я. == География == Велаятди Гуржистандин рагъакӀидайпата чка кьунва. Ам 11 муниципалитетдикайни са шегьер Кутаисидикай кӀватӀ хьанвайди я. Имеретиядай Риони вацӀ физава. Ина пара реликтвилин тамарни иер ядгургурар ава. ВацӀун агъанагар Месхетидин сувари, РагъэкъечӀдай патан Лихтини ЧӀехи Къавкъаздин сувари элкъвена кьунва. Имеретиядин лап кьула дуьзен чка ава, гьадайтӀуз Риони вацӀ физавайди я. И велаятда маса Гуржистандин патариз ухшар авачиз субтропиквилин кьежей климат ава: микьи тушир хъуьтӀерни пара чими гатарИмеретия сувари кьунвай къацу чка. Гьукуматдин кьула аваз, Имеретияди Гуржистандин кьве пай галкӀурзава — рагъакӀидай патанни рагъэкъечӀдай патан. == Тарих == Имеретия виликра Колхидадинни Лазикадин патар тир. РагъэкъечӀдай пата авай са гъвечӀи патар гьакӀни Ибериядик акатнавай патар авай. Къавкъаздал арабар атана Лазика чкӀайла Имеретия Эгризисдин пай хьана, гуьгъуьна Абхазиядин пай хьайи. 975 йисуз Имеретиядикай садхьанвай Гуржистандин пачагьвилин пай хьана. 1466 йисуз Имеретия мад азад хьана Гуржистандин пуд паярикай сад хьана. Гуьгъуьна адакай Осман империядин пай хьана. 1810 йисуз Имеретия Россияди къачуна и чилерикай Кутаиссидин губерния хьана. 1918—1921 йисара Имеретия Гуржистан Республикадин пай тир. 1922—1991 йисара Имеретия СССРдик квай. Имеретияда авай вири муниципалитетрин юкьвар совет девирда туькӀуьрнавай индустриядиз талукь гъвечӀи шегьерар я. 1991 йисалай эгечӀна Имеретия азад Гуржистандин пай яИмеретия Гуржистанда. Имеретияда пара акунар ава: милли паркар, къелеяр, хашперес клисаяр, кьветӀер, чехир ийидай чкаярни пара масадбур. ЧӀехи музей Кутаисида ава. == Агьалияр == Имеретиядин агьалияр гуржи чӀалан чпин нугъватдал рахазава. 523 йисуз Лазикади хашпересвал кьабул авурла кьулухъ къенин йикъал инин халкьдин дин хашпересвал я. Имеретиядин агьалийрин чӀехи пай хуьруьн чкада яшамиш жезватӀани, велаятдин административ юкьв — Кутаиси — чӀехивиляй Гуржистандин кьведлагьай шегьер я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин краяр

Имеретия

3-лагьай Ялама, Шимал — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. Набран муниципалитетдин пай. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

3-лагьай Ялама

1620 йис (са агъзурни ругудвишни къадлагьай йис) — чи эрадин 1620-лагьай йис. XII виш йисан 20-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1620 йис

1620 йис

Эрне́сто Гева́ра (, тамам тӀвар — Эрнесто Гевара, исп. Ernesto Guevara, лакӀаб «Че» ) — латиноамерикадин революционер. == Къуллугъар == 1961-й йисан 23 февралдилай 1965-й йисан 1 апредьдал Эрнесто Че Геварра Кубадин индустриядин министерстводин сифте министр тир. 1959-й йисан 26 ноябрдилай 1961-й йисан 23 февралдал ам Кубадин Халкьдин Банкдин президент тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Станислав Ретинский. Эрнесто Че Гевара — человек XIX века * Дмитрий Быков. Ну че, Гевара? Революционный этюд об основателе новой религии * Статьи на странице памяти Эрнесто Че Гевары * Сайт, посвящённый Че Геваре * Песни о Че Геваре * Фотографии Эрнесто Че Гевары * Che, Guía y Ejemplo Большая коллекция фотографий, писем, видео, биографические данные Че Гевары, а также песни, посвящённые Че. Категория:Зурба революционерар

Эрнесто Че Гевара

Инзимахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Акуша хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьруьн дуьз къвалав гала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2007 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 238 касди уьмуьр ийизвай Схема территориального планирования Акушинского района. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Инзимахи

27 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 87-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 279 югъ ама. == Вакъиаяр == * 2012 йис — Лезги Википедиядин хайи вахт. ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

27 март

1746 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурниругудлагьай йис) — чи эрадин 1746-лагьай йис. XVIII виш йисан 46-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1746 йис

1746 йис

8 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 68-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 298 югъ ама (яргъи йисуз 299 югъ). ==Вакъиаяр== * 1736 йис — Надир шагьа Сефевийрин династиядин эхиримжи регьбер алудна цӀийи Афшаррин династия арадал гъанай ва вич Ирандин шагь яз малумарнай. * 1944 йис — 1944 йисан 5 мартдиз акъуднай № ГОКО-5309сс Кьарардалди вири балкар миллетдин депортация гатӀумнай. * 1963 йис — Китайди Урусатдин империядихъ галаз 1858 йисуз кутӀуннавай «Айгун икьрар» пуч акъудна ва СССР-дивай чпин тарихдин чилер кьулухъ вахгун тӀалабна. * 1965 йис — Вьетнамдин дяве: Кьиблепатан Вьетнамда АСШ-дин сифтегьан ях кьушунар эвичӀнава. * 1968 йис — Лас океанда патруль тухувай чӀавуз Советрин цин кӀанин гими К-129 къазадик акатна. 105 гьуьлерхъан телеф хьанай. * 2014 йис — Malaysia Airlines компаниядин Boeing 777-200ER самолёт Куала-Лумпур (Малайзия) — Пекин (Китай) маршрутдалди Кьиблепатан Китайдин гьуьлуьн винелайтӀуз фидайла гел амачиз квахьнай. Вири 239 кас кьенвайди гьисабзава. ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

8 март

Рыбзавод-51 (Первомайск) — Дагъустан республикадин Дербент районда авай, «Первомайский» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин рагъэкъечӀдай пата, Каспий гьуьлуьн кьере, Дербент шегьердилай 37 км кефер пата ала. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьн агьалияр 257 кас тир Дербентский район. Хуьруьн агьалияр даргийрикайни азербайжанарикай ибарат я, вири суни ва шии - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Топографические карты K-39-XIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-39-61 — 1 : 100 000 * Администрация Дербентского района Категория:Дербент райондин хуьрер

Рыбзавод-51

Лезги халкьдин тӀаратӀ – лезги халкьдин кьилин символ я. Официал тешкилатарикай ам хиве кьунва СМТ-ди. Лезги халкьдин тӀаратӀ Къабулнай дата 22 октябрь 2015 йис ==Тарих== 22 октябрь 2015 йисуз лезги халкь къабулна Тажир Гидаятован концепция жуван тӀаратӀ хьиз == ТӀаратӀдин жуьреяр == Къадим алпан чӀалал кхьин авай тӀаратӀ тӀукӀуьр жезвайтир вири алпан халкьарин тӀаратӀ хьиз. == Рангарин мана == Яру – цӀай, рагъ, иервал, азадвал ва ивидин ранг я, лезги халкьди чапхунчийрихъ (маса чилерай атана чи чилер гахчуз кӀанзвайбур) галаз тухунвай дявеяр Лацу – паквал, михьивал, хъсанвалдин ранг я Къацу – пак ислам диндин ранг == пропорцийа == Лезги тӀаратӀ 5 садхьтин горизонтал зуларикай тӀукӀур хьанва. Виняй кӀаник садлагьай пуд зул йару йа. 4 лагьай зул кьве патай лацу цӀарар авай къацу зул йа (лацу цӀар зулдин 3/5 пай я. Эгер зул 18 см йатӀа, цӀарар жеда 3.6 см). Эхирда мад 1/5 йару зул. Кьакьанвилин гьаркьуьвилиз гекъигайвал (соотношение) 3:5 йа. Стандарт тӀаратӀ 130см(гьаркьуьвал)/90см(кьакьавал) йа === ЧЕШМЕЯР === https://proza.ru/2021/05/09/976

Лезги халкьдин тӀаратӀ

Тамазатюбе Старое, ЦӀуру Тамазатюбе () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт районда авай хуьр. «Тамазатюбе» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Бабаюрт райондин кефер пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 40,8 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Тамазатюбе Старое хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 Агьалияр''' 305Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 403Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 403 касди уьмуьр ийизвай. Агьалияр нугъайрикайни къумукьрикай ибарат я, вири суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Къумукьрин хуьрер Категория:Нугъай хуьрер Категория:Бабаюрт райондин хуьрер

Тамазатюбе Старое

Селимуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ялама муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Селимуба

ЧӀехи цин питун () - Apodora сихилдин тек сад тир жуьре я. 1,5 метрдалай 4 метр кьван агакьзавай чӀехи гъуьлягъ я. ЦӀийи Гвинеядал жагъай рекорддин экземплярдин бедендин яръивал 4,78 метр тир.Apodora Питоны оливковые Маса питунрикай чӀехи паюнилай гъейри, чӀехи цин питун акьван зурба заланди туш, абурай 22,5 килуграммдал кьван къведайди я. Гьар жуьредин географиядин популяцийра рангунин тав дегиш жезва - абур хъипивал авай къацубурни экуь- шуьтрубур жедайди я, ва гьакӀни абуруз са кӀус контраст тир тавар ава (хъипивал авай шуьтруь къваларни рехивал авай шуьтруь кьил галаз). Жегьил тир питунрин тав мичӀиди я, чӀехи хуьнгай тав экуь хъижедайди я. ЦӀийи Гвинеядал ва Мисувални Фергуьссун островрал чкӀанвайди я. Марфарин тамарра, саваннайрани кьери тамарра яшамишзавайди я. Асул гьисабдалди ада чилин йифен уьмуьр гьалзава. Адавай куьлуь нек-хъвадайбурни нез жедайди, амма чӀехи цин питундин рациондин кьилин пай гъуьлягъар, асул гьисабдалди питунрин маса жуьреяр я. Идалай вилик чӀехи цин питунар Liasis сихилдик яни Morelia сихилдик кутазвай тир, амма ахпа са шумуд морфологиядин кьетӀенвилерин гъиляй ам кьилди тир монотипдин сихилдиз чара авуна. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == * http://www.terraria.ru/apodora * Apodora papuana на big-snake.narod.ru * Apodora papuana на The Reptile Database Категория:Таб кӀвачер квайбур Категория:Океаниядин рептилияр

ЧӀехи цин питун

Токио ( «РагъэкъечӀдай патан кьилин шегьер») — Япониядин кьилин шегьер. == Стхавилин шегьерар == * Нью-Йорк (), АСШ (1960); * Пекин (), Китай (1979); * Париж (), Франция (1982); * ЦӀийи Кьиблепатан Уэльс (штат) (), Австралия (1984); * Сеул (), Республика Корея (1988); * Джакарта (), Индонезия (1989); * Сан-Паулу (штат) (), Бразилия (1990); * Каир (), Египет (1990); * Москва (), Урусат (1991); * Берлин (), Германия (1994); * Рим (), Италия (1996); * Лондон (), ЧӀехибритания (2006). == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Официал сайт * * Tokyo Convention & Visitors Bureau Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар Категория:Япониядин шегьерар

Токио

Зарат () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Буровдал» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Исмаиллы райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 1864 йисан малуматриз килигна, Баку губерниядин Шемаха уезддин Гьафтесияб хуьруьн 54 кӀвале 416 суни мезгьебдин мусурманар тир татри уьмуьрзавай. Алай чӀавуз хуьре 34-ав агакьна татри уьмуьр ийизва. ==ЭлячӀунар== * Списки населенных мест Российской Империи. Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Тат хуьрер

Зарат (Исмаиллы район)

Сирха́ев Нарвик Загьидинан хва (16 ибне 1974 Магьачкъаладин патав) — советрин, урусатдин ва азербайжандин футболист, зур хуьдайди. Лезги я == Карьера == === Клубдин === Йис Клуб Лига Къугъунар (голар) Кубок ЕврокубокарЕвропа Лига УЕФА. 1991 Динамо (Магьачкъала) 2-лагьай лига 20 (6) 1992 Динамо (Магьачкъала) 2-лагьай лига - 1993 Динамо (Магьачкъала) 2-лагьай лига 36 (5) 1994 Динамо (Магьачкъала) 2-лагьай лига 5 (0) 1994 Анжи 2-лагьай лига 28 (2) 1995 Динамо (Магьачкъала) 3-лагьай лига 24 (12) 1996 Динамо (Магьачкъала) 3-лагьай лига 32 (20) 1997 Анжи 1-лагьай лига 37 (15) 1998 Анжи 1-лагьай лига 40 (7) 1999 Анжи 1-лагьай лига 40 (11) 2000 Анжи Виридалайни лига 30 (10) 2001 Анжи Виридалайни лига 30 (10) 2002 Локомотив (Москва) Премьер-лига 15 (4) 2003 Локомотив (Москва) Премьер-лига 18 (2) 1 (0) 2004 ФК Москва Премьер-лига 14 (2) 1 (0) 2004 Терек 1-лагьай дивизион 16 (1) 1 (0) 2 (0) 2005 Терек Премьер-лига 20 (1) 2 (0) 2006 Терек 1-лагьай дивизион 27 (5) 2007 Анжи 1-лагьай дивизион 25 (5) === Тренервилин кӀвалахда === 2009 йисуз 7 сентябрдиз Локомотив-2 командадин кьвед лагьай дивизиондин тренервилин кӀвалахдиз эгечӀнаЗаявка Локомотив-2 . == Агалкьунар == === Командадин къене === ; «Локомотив» * Урусатдин чемпион: 2002 * Урусатдин Суперкубокг гвай кас: 2003 ; «Анжи» * Урусатдин кӀвенкӀчивилин сад лагьай дивизиондин гъалиб: 1999. ; «Терек» * Урусатдин кӀвенкӀчивилин сад лагьай дивизиондин гъалиб: 2004. === Кьилди вичин === * Урусатдин чемпионатдин виридалайни хъсан футболистрин сиягьда№ 1 == Вичикай малумат == Паб — Эльвира. Рухваяр — Загьидин, Богдан, руш -Камила. == Марагълу фактар == Магьачкъаладин ксар мукьва авай дагъларин кукушдин садаз Нарвикан тӀвар эцигна, вучиз лагьайтӀа, тренировкайрин вахтунда "Анжи"дин къугъвадайбурукай Нарвика а кукушдиз виридалайни фад хкаж хьанай.Интервью «Экспресс-газете» . == ЭлячӀунар == * * * Все голы Сирхаева * == Эдебият == == Баянар == Категория:Алфавитдиз килигна футболистар Категория:Азербайжандин футболистар Категория:Урусатдин футболистар Категория:Анжи футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Динамо Магьачкъала футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Локомотив Москва футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Москва футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Терек футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Азербайжандин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур

Нарвик Загьидинан хва Сирхаев

Гьажиев Расим Гьажидин хва (1941–2008) — тӀвар-ван авай лезги кхьираг. УФ-дин кхьирагрин садвалдин член ва Дагъустан Республикадин эдебиятдин премиядин лауреат. 1941 йисуз 10-июндиз КцӀар райондин Вурвар хуьре дидедиз хьана. Ада хуьруьн мектеб, Москвада Литературадин институт куьтягьна. Гзаф йисара Дагизда, "Коммунист" газетдин редакцияда ва "Кард" журналдин редакторвиле кӀвалахна. Заридин сифте гьикаяр 60-йисара печатдиз акъатиз эгечӀна. Ам цӀудралди гьикаяйрин, повестрин ва романдин, шиирин кӀватӀалрин ("Диде ва дагълар", "Катрамакан", "Стхайрин нянин гьалтун", "Яргъал йисарин мани", "Шагь Абасакай ривая" ва мсб.) автор я. Бязи эсерар урус, Дагъустандин ва къецепатан чӀаларизни таржума авунва. Вичин шиирра ада Дагъустандин тӀебиатдиз ва инсанрин къилихриз кьарувал къалурнава. Булат Окуджава ва Сергей Залыгин хьтин чӀехи урус кхьирагри адан эсерриз вини къиметар ганай. Шаир 2008 йисан 7 январьдиз гьахъ дуьньядиз фенай. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги кхьирагар

Гьажиев Расим Гьажидин хва

Ярукьвалар () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Уружба» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин кефердинни-райгъакӀидай пата, Гуьлгери вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 31,9 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 355 касди уьмуьр гьалзавай Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Ярукьвалрин УЧМ Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Ярукьвалар

Зирдаг (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай саки тунвай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин кефердинни-рагъэкъечӀдай пата, Табасаран райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, райондин юкь тир Хив хуьрелай 16 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Зирдаг хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир, ва Чере хуьруьхъ галаз Чере хуьруьнжемятдик акатзавай. Агьалийрин чӀехи пай Дербен шегьердиз, амайбурни Дагъустандин маса шегьерриз чкӀана. ==Агьалияр== Куьч жедалди агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Зирдаг хуьруьн агьалийрин кьадар, вири табасаранар яз 319 кас тир.1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр Алай чӀавуз хуьре 3-4 хзанди чпин куьмекдин майишатар гваз уьмуьр гьалзава. Хуьруь сихилар: Агъчар, Имигъар, ЦӀюгъяр, Уьмрар, Камхяр, Балабнар, Базяр, Маляр, Хангъар, Жилар, Бургьнар. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Зирдаг хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Зирдаг

Юкьварар, Кьуршахар — вуж кьуватлу ятӀа чирун патал, сада сад кӀаник кутадай акъажунрин жуьре. Муькуь акъажунривай тафаватлу яз кьуршахра ядай техника авач. Олимпиядин спорт я. == ЭлячӀунар == * FILA Wrestling Категория:Спорт

Юкьварар

Малоархангельск район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 754 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Малоархангельск. == География == Районди Орёл вилаятдин кьиблепата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Малоархангельск район

Тхимпху́ (дзонг-кэ.ཐིམ་ཕུ་, тиб. ཐིམ་ཕུག) — Бутандин гьукуматдин кьилин шегьер, дегьзаман чӀавариз Тхимпху провинциядин кьилин шегьер тир. == Агьалияр == 2010 2013 2015 76 000 78 000 79 185 == Стхавилин шегьерар == * Маноквари * Хоккайдо == Шикилар == Thimphu-18-Dzong-2015-gje.jpg|Тхимпху Thimphu-42-Hauptstrasse-indische Botschaft-2015-gje.jpg|Тхимпхудин юкь Thimphu-Fluss-04-Badende-2015-gje.jpg| Thimphu-Dzong-16-Moenche-2015-gje.jpg|Дзонг Thimphu- Markt-26-2015-gje.jpg|Базар Thimphu-Nationalchoerten-16-Frauen reinigen Butterlampen-2015-gje.jpg|Тхимпху-чортен мемориал == ЭлячӀунар == Категория:Бутандин шегьерар

Тхимпху

1928 йис (са агъзурни кӀуьд вишни къанни муьжуьдлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла гьяддиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1928-лагьай йис я. XX виш йисан 28-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1928 йис

1928 йис

Рутул район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Рутул хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин кьиблединни-рагъакӀидай пата ала. Республикадин Чарода, Лак, Кули, Агъул, Ахцегь ва Кьурагь районрихъ галаз са сергьятра ава. Райондин рагъакӀидай пад Азербайжандихъдихъ галаз сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 2170 км² я. ==Тарих== ЦИК ДАССР-дин 4-й сессияди 1928 йисан 22 ноябрьда кьабулай къарардалди, виликан Самур округдин Лучек участокдикай Рутул кантон арадал гъанвай. 1929 йисуз кантон райондиз элкъуьрнай. == Агьалияр == Йисариз килигна Рутул райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 23 503 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 22 661 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 22 506 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 22 193 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 21 901 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 21 804 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Рутул райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % рутулар 13 975 59,46 % цӀахурар 4 971 21,15 % лезгияр 2 116 9,00 % яхулар 925 3,94 % азербайжанар 603 2,57 % аварар 557 2,37 % урусар 185 0,79 % муькуьбур 171 0,73 % вири санлай 23 503 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 17 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 40 хуьр акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Рутул райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Амсар» хуьруьнсовет — Амсар, КӀелед # «Борч» хуьруьнсовет — Борч, ЦӀийи Борч # «ГелмецӀ» хуьруьнсовет — ГелмецӀ, Курдул-Лекь # «Ихрек» хуьруьнсовет — Ихрек, Аран # «Кальял» хуьруьнсовет — Кальял, Джиных, Оттал, Мухах, Кусур ва Корш # «Лучек» хуьруьнсовет — Лучек, Вруш # «Муьхрек» хуьруьнсовет — Джилихуьр, Цудик, Муьхрек # «Рутул» хуьруьнсовет — Рутул, Кича, Куфа, Хуник ва Фучух # «Хъулид» хуьруьнсовет — Хъулидар, Лакун, ИчӀа ва Играх # «ЦӀахур» хуьруьнсовет — ЦӀахур, Миких, Хиях, Суьгут # «Шиназ» хуьруьнсовет — Шиназ, Уна # «Аракул» хуьруьнсовет — Аракул # «Вини Катрух» хуьруьнсовет — Вини Катрух # «Агъа Катрух» хуьруьнсовет — Агъа Катрух # «Кина» хуьруьнсовет — Кина # «Мишлеш» хуьруьнсовет — Мишлеш # «Аракул» хуьруьнсовет — Муслах == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Рутул райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

Рутул район

Дагъустанда 10 яшамишдай чкадив шегьеррин статус гва. == Сиягь == Агъадихъ Дагъустандин шегьерар квай сиягь алфавитдин къайдада ганва: ТӀвар Виликан тӀвар Муниципал район Шегьердин округ Агьалияр, кас Диб эцигна Шегьердин статус Шегьердин кьил Герб Магьачкъала Петровск-Порт Магьачкъала ▲578 3322010-лагьай йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижаяр 1844 1857 Сулейманрин МугьаммадРИА «Дагестан» - Рамазан Абдулатипов назначил и.о. мэра Махачкалы Шура Темир-Хан-Шура Шура ▼62 921 1834 1866 Гамзат Гусейнов Дагъустандин ЦӀаяр Дагъустандин ЦӀаяр ▲28 132 1914 1990 Алагьверди Халилов"АиФ. Дагестан" - Мэр Дагестанских Огней досрочно ушёл в отставку Избербаш Изберг Избербаш ▲56 322 1932 1949 Исламали Багомедов«Кавказский Узел» - Главой города Избербаш избран Исламали Багомедов Каспийск Двигательстрой Каспийск ▲105 106 1932 1947 Магомед АбдуллаевРИА «Дагестан» - На посту мэра Каспийска Магомед Абдуллаев сменил Джамалудина Омарова Къизилюрт Красное село Къизилюрт ▲34 162 1963 1963 Магомед Уцумиев«Кавказский Узел» В Дагестане главой Кизилюрта вновь избран Магомед Уцумиев Къизляр Къизляр ▲48 078 1735 1785 Александр Шувалов«Regnum» - Избран новый глава дагестанского города Кизляр Кьвевар Кьвевар ▲120 470 438 1840 Имам ЯралиевГАЗЕТА.ру - Мэром Дербента стал единоросс Имам Яралиев Кьибледин Сухокумск Кьибледин Сухокумск ▲10 186 1958 1988 Магомедтагир Курбанчиев«DagMarket.ru» - Магомедтагир Курбанчиев возглавил город Южно-Сухокумск Хасавюрт Хасав Юрт Хасавюрт ▲135 329 1846 1931 Сайидпаша Умаханов«Regnum» - Мэром дагестанского Хасавюрта на пятый срок переизбран Сайидпаша Умаханов == ЭлячӀунар == == Эдебият == == Баянар == * Дагъустан Республика

Дагъустан Республикадин шегьерар

Оман (), Султанат Оман — Азиядин рагъакӀидай пата авай гьукумат я. == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of the Sultanate of Oman to the United Nations * Статистика Категория:Азиядин гьукуматар

Оман