text
stringlengths 24
70.4k
|
|---|
Uobkołek u zieliny je to rozwidołkowaniy pynda, liście, kwioty lebo jejich skłodowe tajle: dziołki kelicha, pryńcik, kere wyrostajōm ze jednygo knōtla, eli placu na pyńdzie. Ô ôbkołku sie godo pod tyn czas, kej co nojmyni trzi take elymynta sōm naubkoło ôsie a rozlygowane na tyj samyj wyżce (we przipodku, kej dwa elymynta wyrostajōm na jednyj wyżce godo sie ô rozlygowaniu naprzeciwlygłym). |
Khwaja Ahmad Abbas (rodz. 7 czyrwnia 1914 r. we Panipat we Indyjach, um. 1 czyrwnia 1987 we Bōmbaju) – indyjski pisorz, dziyńnikorz, reżyser, scenarzista a filmowy producynt. Pisoł we godkach urdu a ynglickij na społeczne a religijne tyjmy. We 1958 roku ôstoł nōminowany do Złotyj Palmy za film "Cudzoziemiec" na Miyndzynorodowym Filmowym Festiwalu we Cannes. Tworzyniy. Rōmany 1945 - "Inquilab" 1959 - "Ciar dil ciar rahen" (Sztyry syrca, sztyry drogi) Zbiory ôsprowkōw 1948 - "Zafran ke phul" (Kwioty szafranu) 1949 - "Main kaun hun" (Fto jo żech je) 1946 - "Dzieci ziemi" - reżyserujo, scynariusz, producynt 1946 - "Miasto na dole" - scynariusz 1951 - "Włóczęga" - scynariusz 1955 - "Miłość i paragraf" - scynariusz 1957 - "Cudzoziemiec" - reżyseryjo, scynariusz Khwaja Ahmad Abbas we bazie imdb Khwaja Ahmad Abbas we bazie Filmweb |
1804 - Napoleōn Bōnaparte zostoł cysorzym Francyji. 1807 - Traktat we Tylże. 1810 - powstoł sztrafowy kodyks Napoleona. 1812 - wojna francusko-rusko. 1815 - 100 dńōw Napoleona. 1815 - Bitwa pode Waterloo a abfal Napoleōna. 1815 - Wiedyński Kongrys. 1821 - poczōntek walki ô samostanowiyniy Grecyje 1822 - zōunaczōno parowy cug. 1830 - anfang listopadowygo powstanio we Polsce 1831 - upadek listopadowego powstanio 1837 - powstoł sztrōmowy silnik 1837 - krōlowo Victoria ôbiyna włodza we Wielgij Brytaniji. 1848 - Wiosna Ludōw we Ojropie. 1861 - Zjednoczynie Italije. 1861 - poczōntek secesyjnyj wojny we USA. 1863 - poczōntek styczniowego powstanio we Polsce 1864 - upadek styczniowego powstanio 1865 - Wygrano Unije we secesyjnyj wojnie. 1865 - zamach na Abrahama Lincolna. 1871 - zjednoczynie Miymiec. 1876 - piyrszy telefōn. 1879 - piyrszo byrna. 1887 - budowa wieże Eiffla. 1895 - piyrsze badaniy promieńōma X. 1896 - piyrsze ôd 393 roku Ôlimpijske Igrziska Rozwōj przemysłu wōnglowego a hutniczego. Rozwōj potyngi Karla Godulle. Jōn Gajda postulowoł utworzynie Ślōnskij Ligi - podug niykerych je to poczōntek ślōnskiej nacyje. Powstoł Zwiōnzek Ślōnzokōw Austrijockich - "fater" separatycznych ruchōw na Ślōńsku (na przikłod: Ślōnskiej Partyje Ludowyj a Zwiōnzku Gōrnoślōnzokōw). |
Kennesaw je miasto we USA, we sztacie Georgia, we hrabstwie Cobb. Podug danych ze Wszechoubecnygo Wykozu ze 2000 roka, miyszkoło sam 27 765 ludzi. Miasto je znōme jako "Gun Town" (Miasto Giwerōw), skirz tygo, co we 1982 Miejsko Rada uchwalōła co kożda gowa familiji mo trzimać we chałpie nabito giwera. Rok niyskorzi wkludzōno poprowka do uōnygo przepisu, kero dozwalo, coby niy musieli mieć giwerōw perzōny, kere za pierōna niy chcōm, przestympcy a ze psychicznymi a fizycznymi niymocōma. |
Paktofonika (abo PFK) - ślōnsko muzyczno skupina ze Katowicōw, kero groła muzyka rap. Skupina fōngowoła we lotach 1998-2003. Gyszichta. Skupina powstoła we 1998 roku we Katowicach s inicyjotywy rapera Wojciecha "Fokusa" Alszera (szl. Adalbert Alszer) , kery do wspōłprocy zaprosił Sebastiana "Rahim Salberta (szl. Baścik Salbert) - bōłego człvnka zespołu 3xKlan. Trzeciym człōnkem zespołu bōł Piotr "Magik" Łuszcz (szl. Pyjter Uszcz),kery downij noleżoł do Kaliber 44. Piyrwsze teksty bōły łonaczone we Październiku 1998 roku. Gibko łoboczyli ich wytwōrnijo R.R.X. Jednokże zyrwoli umowa, potym dołaczyli do Gigant Records. We 2000 pojecholi do Miymcōw wyrychtowac singiel "2 kilo" ze Miymcami. 18 grudnia tygo roku wydano płyta "Kinematografia". 8 dni potym, (26 grudnia) Magik umrzył, popołnił samobōjstwo wyskakujōnc ze ôkna ô 6:15. Skupinie wzrosła popularnosc. We 2002 roku wydano ôstana płyta - "Archiwum kinematografi". 21 marca 2003 we Katowicach zorganizowano koncyrt a bōł to szlus tygo zespołu. We 2004 powstoł Pokahontaz ze Fokusem a Rahimem. Film. We 2012 roku wydano film, kery ôpowiodoł gyszichta skupiny. We piyrwszy weekend oubejrzało 373 796 widzōw. Wojciech Alszer - 1998-2003 Sebastian Salbert - 1998-2003 Piotr Łuszcz - 1998-2000 |
Dolní Bojanovice - wieś a gmin (obec) we Czeskij Republice, we Połedniowomorawskim Kreju, we krysie Hodonín. Mo 19,92 km² wiyrchu a podug danych ze 2020 roku pōmiyszkiwało sam 3013 ludzi. |
Г г — sztworto buchsztaba podstawowyj cyrylicy. Pochodzi ôd greckij buchsztaby Γ |
Gabriel Fernando de Jesus (rodz. 3 kwietnia 1997 we São Paulo) – brazylijski fusbalok, gro na pozycyji napadziora. Kariera zaczynoł we amatorskich klubach. Niyskorzi we 2012 podpisoł fertrag ze SE Palmeiras kaj groł do 2016, a potym przeszoł do Manchesteru City kaj wygroł angelsko Premier League we sezōnie 2017/2018. 1 września 2016 zadebiutowoł we seniorskij reprezyntacyji Brazyliji. |
Makedonsko devojče (macedōński: Македонско девојче; ślōnski: Macedōńsko dziouška) – śpiywka ludowo popularno we Pōłnocnyj Macedōniji naškryflano a skōmpōnowano we roku 1964 bez piosynkořa ludowygo Jonče Hristovskiygo. Wykōnywano bez zespouy ludowe (w tym zapis cyfrowy wykōnanio bez duet Tamowska-Manczewski ), nale tyž np. bez amerikańsko gitařistka Martha Masters a bez chicagowski duet gitařistōw, čilijsko-pakistańskigo Fareeda Haquea, profesora jazzu a gitary klasyčnyj Uniwersytetu Pōunocnygo Illinois a Syrbo-Chorwato-Bośnioka Gorano Ivanovicia, nagranōm kej jydyn s utworōw albōmu "Macedonian Blues: Lamynts and Dances" (2001, 2003) . Śpiywka ta je na tela ymblymatyčno we Macedōniji, aže trafiua tamže do muzyki rozrywkowyj, niy ino we wykōnaniu piosynkorki Karoliny Gočevyj, nale tyž kej titel jeji nojnowšej puyty, wydanyj we marcu 2008. |
Cieszyn (pol. "Cieszyn", czes. "Těšín", łać. "Tessin", miym. "Teschen," śl-miym. "Teschen") – miasto we Polsce, we wojewōdztwie ślōnskim, nad rzykōm Ôlzōm, na Pogōrzu Ślōnskim. Historyczne miasto głōwne Ślōnska Cieszyńskigo. Miasto leży na granicy ze Republikōm Czeskōm i do 21 grudnia 2007 bōł tam nojwiynkszy drōgowy przechōd graniczny połedniowyj granice Polski. Za rzykōm leży Czeski Cieszyn - do 1920 tajla Cieszyna, potym ôddzielōno granicōm. W latach 1975-1998 miasto administracyjniy noleżało do wojewōdztwa bielskigo. |
Sport Club Preussen Hindenburg – downy ślōnski fusbalowy klub ze Zobrza potym Hindenburga. Powstoł we 1910 roku. SC Preussen Hindenburg pode telkowym mianym klub tyn fōngowoł do 1945 roku. Klubowe farby: czorno-biołe. 2 majstry Gōrnygo Ślōnska - 1928, 1929 |
Lipiec to je siudmy (podug używanego na Ślōnsku kalyndorza gregoriańskigo) mieśōnc we roku. Jygo miano, podug Brücknera, pochodzi ôd kwitnōncych włōnczas lipōw. We inkszych ojropejskich godkach mianowany je nojczyńści ôd łacińskigo "Iulius". |
Barbara Weinstein to je reprezyntantka USA we yntkach do wody. We 1979 zdobyła złoto mydajla na Igrziskach Panamerikańskich we yntkach ze wieże. Ôbrali ja do reprezyntacyje USA na Latowe Igrziska Ôlimpijske 1980 we Moskwie, nale niy pojechała skiż bojkotu. |
Żymlok (śl-miym. "Sammelwurscht") – je to wuszt ze miōnszu żymły a świyżyj krwie ze wieprzka a zemlōnych wōntrōbkōw, skōrōw a fetu. Nojczyńści prziprawio sie je cwiblōm, korzyńōma a majorankym. Żymloki sōm czorno-fioletowe, majōm uōne nojczyńści skōra zrobiōno ze strzewia. Żymlok mo ksztołt ańfachowygo wusztu a je do 5 cm ruby. "Żymlok śląski / zemlok / zemlouk / bułczanka" - Ministerstwo Rolnictwa a Rozwoju Wsi "Wegański żymloki" - Nowy ślonski wegański maszket. |
Matrioszka (rus.: "матрёшка") to je ruske bawidołko, kere skłodo sie ze roztomajtyj srogości lalkōw, pustych we postrzodku a wrażōnych jedna we drugo podug jeich srogości. Zauobycz przedstawiajōm uōne dziołszki we ludowych ôblyczyniach, nale trefio sie co matrioszkōma ôstajōm jake politykery abo ważne postacie ze gyszichty. Muzyjōm matrioszki (we ruskij godce) |
Gogolin – miasto we połedniowo-zachodnij Polsce, na Gōrnym Ślōnsku, we ôpolskim wojywōdztwie, we krapkowskim krysie, siydziba władz gminu Gogolin. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na Ślōnskij Chyży. Podle danych na 31 grudnia 2019 miasto było zamiyszkane bez 18 205 ôsōb. Geografijŏ. Miasto leży we cyntralnyj tajli Gōrnego Ślōnska, na Ôpolskim Ślōnsku, na Ślōnskij Chyży. Gogolin położōny je na wysokości 235 m n.p.m. We Gogolinie a ôkolicy gŏdŏ sie we glywickim dialekcie ślōnskij gŏdki. Tajlōng. Tajlami miasta sōm: Bagno Cło Filownia Karłubiec Kocina Leopold Maszyny Podbōr Strzebniōw Wajchy Wygoda Historyjŏ. Miasto spōmniane po rŏz piyrszy we łacińskim dokumyncie biskupa wrocławskigo Wawrzyńca z 1223 roku kaj spisane ôstało w formie "Gogolino". Pod kōniec XIII stoleciŏ Gogolin bōł włŏsnościōm ksiōnżyncego uposażenia ôpactwa Cystersōw we Jemielnicy. Dokumynt papiyża Bonifacego VIII wydany 16 lutego 1302 spōminŏ Gogolin jako „"de Ghogolyn"”. Skuli bauerskij natury wsi, jeji patrōnym ôstoł świynty Urban I. Podstawōm utrzimaniŏ miyszkańcōw była uprawa ziymie. We 1385 dopōminali sie ôni zmyńszyniŏ dziesiyńciny. W e1417 na Jagielloński Uniwerzytet ôstoł przijynty piyrszy sztudynt z Gogolina – "Dobeslaus de Gogolina". Ôd 1634 do 1852 Gogolin razym ze Strzebniowem przinŏleżoł do rodu von Gaschin z Żyrowej. We 1783 mioł 312 miyszkańcōw. Rozrost ekōnōmicznego placu napoczōn sie na zaczōntku XIX stoleciŏ, kedy to na skalã industryjalnõ zaczynto eksploatować miyjscowe fleca kalcjum a zaczły powstŏwać wapiynniki. We 1845 było jejich 46, a we 1864 już 29. Były ône zastympowane bez barzij moderne werki. Do rozrostu prziczyniyło sie tyż ôddanie do eksploatacyje piski banowyj Ôpole-Kandrzin we 1845. We 1895 fyrma Lenz & Co, lokalne samoregyrowania, posiedziciele papierni we Krapkowicach jak tyż ziymskich statkōw zawiōnzali spōłkã Bana Prudnicko-Gogolińskŏ z siydzibōm we Prudniku, keryj cwekym stała sie budowa drugorzyndnej, normalnotorowej lokalnyj piski z Prudnika do Gogolina. Piska ôstała ôddanŏ do użytku we 1896. Ôd 1919 Gogolin przinŏleżoł do nowo utworzōnyj prowincyje Gōrny Ślōnsk. Prowincyjŏ ôstała zlikwidowanŏ we 1938, a 18 stycznia 1941 utworzōno jã jeszcze rŏz. We 1945 roku, po zajyńciu Gogolina bez wojska sowiecke, przikludzōno sam przimusowych polskich wysiedlyńcōw zza Buga. Kresowianie brali czynny udzioł we rewitalizacyji tego placu. 1 stycznia 1967 Gogolin dostoł miejskie prawa, a 1 stycznia 1967 prawa miejskie. Zabytki. Podle regestu Nŏrodnego Instytutu Erbowizny na wykŏz zabytkōw wpisane sōm: żydowski smyntŏrz zbiorowŏ mogiła ślōnskich powstōńcōw, na katolickim smyntŏrzu inksze zabytki: ewangelicko-augsburski kościōł Transport. Bez Gogolin przebiygajōm : autobana A4 wojewōdzkŏ drōga nr 409 wojewōdzkŏ drōga nr 423 wojewōdzkŏ drōga nr 424 Kultura. Gogolin je znany miyndzy inkszymi z chopskij pieśni "Poszła Karolinka do Gogolina", wykōnowanyj m.in. bez Zespōł Pieśni i Tańca „Ślōnsk”. Do pieśni tyj nawiōnzuje tyż wapyn miasta. We dniu 28 mŏja 1967 przed gmachym Gmińskigo Cyntrum Kultury dokōnano paradnego odsłoniyncia dynkmalu "Karolinki". |
Norda – regijōn Kaszubōw, kery ôbyjmuje krysy: pucki a wejherowski (bez jego połedniowyj tajli). Je to tyż tradycyjny becyrk pōłnocnokaszubskich djalektōw. |
Fajla – norzyńdziy kere sie używo do fajlowanio - skrowanio wiyrchnij płachty matyriału ô rubości ôd 0,01 do 1 mm. Sōm ōune zrobiōne ze ôcylu a skłodajōm sie ze tajli roboczyj a hynkla. Na wiyrchu tajli roboczyj mo nachylōne ku jydnyj strōnie zymby, ustawiōne na szryjg do ôsi fajli. |
Lwowski ôbwōd – ôbwōd, jydnostka administracyjnygo tajlōngu Ukrajiny. Wiyrch 21 833 km², ludzi 2 555 834 (na 2006 rok). Je potajlowany na 20 rejōnōw. Stolicōm ôbwōdu je Lymberg. |
Ruch Autōnōmije Ślōnska (Ruch Autōnōmije Ślōnska; pol. "Ruch Autonomii Śląska", miym. "Bewegung für die Autonomie Schlesiens") je czelodka założōno we styczniu 1990 roku ôd perzōnōw ze Gōrnygo Ślōnska. Ôd 27 czyrwca 2001 mo sztatus stowarzyszynio. Siedzibōm uōnyj czelodki je Rybnik. Głōwnym cwekem fōngowanio RAŚ je prziwrōcynie autōnōmije lo ślōnskigo wojewōdztwa, kero uōne mioło we II Rzeczpospolityj, a podug RAŚ niyprownie ôdebranygo. Inksze postulaty RAŚ to wkludzynie do szulōw regijōnalnyj edukacyji, przidaniy ślōnskij godce sztatusu regijōnalnyj godki a uznaniy Ślōnzokōw za miyńszość narodowo lebo etniczno, działanio lo chrōniynio ślōnskij tożsamości a spōminaniy t. mi. "Gōrnoślōnskij Tragedyji" - t. j. zdarzyńōw kere sam bōły we rokach 1945-1950, jako fōngowaniy ôbozōw lo Ślōnzokōw (Uobōz Zgoda, COP Jaworzno, Łambinowicy a inksze), gwołty, szlachtowaniy a chabiynie ôd Czyrwiōnyj Armiji, wywożyniy Ślōnzokōw, gł. hajerōw do przimusowych robotōw we grubach DONBASu a dziołanie polskich służbōw bezpieczyństwa. Przewodniczōncym RAŚ je Jerzy Gorzelik. Barzi znōme akcyje RAŚ: ôrganizowany roz do roku Marsz Autōnōmije, a akcyjo "Mosz prawo deklarować ślōnsko narodowość" przed Wszechuobecnym Wykozym we 2002 roku. We samorzōndowym wotōngu we Polsce we 2010 roku dostoł 8,49% welowań a dostoł trzi mandaty do Wojewōdzkigo Sejmiku we ślōnskim wojewōdztwie. RAŚ wydowo cajtōng "Ślōnskŏ Szwalbka". RAŚ noleży tyż lo Swobodnygo Sojuszu Ojropejskigo. Neczajta RAŚ |
Mihail Formuzal (ur. 7. września 1959. we Beşgöz) – mołdawsko-gagauski politiker, baszkan Gagauzyje w latach 2006-2015. Bildōng. Chodźōł do licyja we Beşgöz. Ôd 1977. sużōł we wojynnyj marynarce. Ôd 1979. szkolōł sie Wyższyj Szkole Ôficerskij Artyleryje mi. Michaiła Frunzego we Ôdesie. Nauka skōńczōł we 1983. a do 1994. połnił wojskowo sużba. Ôd 1995. do 1998. sztudjyrowoł na Akadymiji Publicznyj Administracyje Reskyrōnku Republiki Moldowy. Politika. Ôd 1995. połnił fōnkcyjo wiceburgermajstra miasta Ceadîr-Lunga. We 1999. a 2003. bōł ôbiyrany na jeji burgermajstra. 17. grudnia 2006. wygroł welōnek na baszkana gagauskij autōnōmije, zdobōł wtynczosz 56,23% (32 890) sztimōw. 26. grudnia 2010. uzyskoł reelekcyjo, kej ôtrzimoł 51,38% (31 576) sztimōw. |
Arnold Alois Schwarzenegger (rodz. 30 lipca 1947 we Thal) – austryjocko-amerikański kulturysta, aktor a polityk, gubernator stanu Kalifornijo. Rodzōny we wsi Thal kole Grazu we Austryje. We 1968 wyjechou do USA a we 1983 erbnyu amerikōńske ôbywatelstwo. We 1986 hajtnyu sie s Maryjkōm Shriver, prezynterkōm TV a kuzynkōm prezydynta J.F. Kennedyego. Mo ś ńōm dwōch synkōw a cera. Kariera začynou kej kulturysta a zebrou mynga nadgrodōw we kōnkōrsach Mr. World, Mr. Universe, Mr. International, Mr. Europe, a tři razy Mr. Olympia. Jygo muskle a sylwetka (wzrost 1,88 m, woga 115 kg, ôbwōd klotki piyrsiowyj 155 cm, ôbwōd we pasie 86 cm) sprowiuy, co lo niykerych stou sie "kulturystōm wšech čosōw" ("Mr. Everything"). Kej aktor, debiut miou we filmie ""Hercules in New York". Inkše filmy we kerych grou to m. in. "Conan the Barbarian", "The Terminator", "Predator", "Kindergarten Cop", "Batman and Robin"" a inkše. Kej polityk, noležy do Partyje Republikańskij, a s jei ramiynio kandydowou na gubernatora stanu Kalifornija we 2003 roku. Wygrou te wybory, a tyž i nastympne we listopadzie 2006 i do terozki je gubernatorym. Spekulowano ô jygo kandydatuře na prezydynta USA, nale při ôbecnyj konstytucyje niy je to možliwe, skiž tygo co bierne prawo wyborče we wyborach prezydynckich majōm ino rodzyni we USA. Ôficyjolno neczajta |
Marquess to je miymiecko muzyczno skupina ze Hannoveru, kero gro muzyka ze zorty pop. Śpiywajōm uōni we szpanielskij godce. Jygo wokalista, Sascha Pierro, mo italske pochodzynie. Skupina mioła debiut we 2006 roku singlym ""El Temperamento". Sascha Pierro - śpiyw Dominick Decker - gitara Marco Heggen - basowo gitara a klawiyr Christian Fleps - klawiyr 2006: Marquess 2007: Frenetica 2008: ¡YA! 2009: Compañía del sol Neczajta skupiny |
Tum Podwyższenia Świyntego Krziża we Ôpolu – kościōł we Ôpolu, przi ul. Kościelnej 2. Historyjŏ. Budowã tego kościoła przipisuje sie Bolesławowi Chrobremu. Z jego nakŏzaniŏ, na zaczōntku XI stoleciŏ we pōłnocnyj czynści miasta zbudowany ôstoł drzywnianny kościōł Świyntego Krziża, a wrocławski biskup Klemens przekŏzoł chrōma relikwije Świyntego Krziża. Podle ustnych antragōw trefiynie to upamiyntniŏ wapyn Ôpolŏ. Najwczaśniyjszy znany dokumynt, we kerym je spōminka ô kościele je z 1223 roku. Kole 1232 roku kościōł dźwigniynto do gradusa kolegiaty. Pod kōniec XIII stoleciŏ zniesiōno nowõ, wczesnogotyckõ, murowanõ bazylikã. Po ôgniu we 1415 roku kościōł ôstoł ôdbudowany we gotyckim sznicie. Powstoło nowe prezbiterium, a pod kōniec XV stoleciŏ zniesiōny ôstoł halowy korpus i spodnie partyje wież. Zniesiōno tyż trzi kaple. Ôd zajty połedniowyj Kaplã Świyntyj Trōjcy, a ôd pōłnocy Kaplã Świyntyj Jadwigi i Świyntyj Anny. Ôgnie we tumie wybuchały jeszcze wielokrotnie. Na przełōmie XIX i XX stoleciŏ przekludzōno dalszy rymōnt chrōma, kery nadoł sylwetce tuma kształt niyzmiyniōny do dzisiyjszego dnia. Przekształcōno zewnyntrznõ elewacyjõ, a we 1899 roku zbudowano dwie neogotycke wieże ô podanym wyglōndzie, siōngajōnce 73 m wysokości. We 1972 roku kościōł dźwigniynto do zŏcności kanōnicznego tuma ôpolskij dyjecezyje. We roku 1978 roku tum ôzdobiōno nowym zadaszeniem z miedziannyj blachy, a we 1997 roku dźwiyrzami z brōndze, kere upamiyntniajōm dzieje miasta i kościoła. Do nojstarszych zabytkōw tuma ôpolskij przinŏleży kamiynnŏ chrzcielnica we gotyckim sznicie z XV stoleciŏ. Ôśmiobocznŏ czara chrzcielnicy ôzdobiōnŏ ôstała kartuszem z piastowskim ôrłym i wapynym Ôpolŏ. We połedniowyj nawie je ôryginalny ôbrŏz Matki Boskij Ôpolskij, namalowany we kōńcu XIV stoleciŏ na lipowej desce. Ôstoł ôzdobiōnym strzybrnym klajdym, podarowanõ bez polskigo krōla Jōna III Sobieskiego. Zabytkym srogij klasy je nagrobek z nagrobnõ platōm Jōna II Dobrego, ôstatnigo gospodzina Ôpolŏ z pisek ôpolskich Piastōw, poschrōnianego we 1532 roku we Piastowskij Kapli. Nagrobnŏ plata wykōnanŏ ôstoła z lilowego marmōru. |
Ukrajińsko godka (ukr. "українська мова", [ukrɑˈjinʲsʲkɑ ˈmɔʋɑ]) to je urzyndowo godka we Ukrajinie, atoli używano je tyż we Rusyji, Polsce, Biołorusi, Skuplowanych Stanach a inkszych. Ukrajińsko godka noleży do familije słowiańskich godkōw. Używo do zapisowanio cyrylickigo szrajbōnku. Wielość ludzi, lo kerych je to ôjczysto godka je ōngyfer 47 milijōnōw. |
Abrahama (abo tyż abrahamowiny) to je fajer ôbchodzōny na Gōrnym Ślōnsku za czyjś piyńćdziesiōnty gyburstag. Na abrahama panuje szpaśnŏ atmosfera, podanie jak na ajnfachowym gyburstagu goście śpiywajōm „Sto lŏt”, a tyż znoszōm toasty dlŏ solenizanta, przi czym pijōm wino, nŏlywki abo gorzołã. Etymologijŏ. Etymologijŏ tego ôkryślyniŏ je niyznōmŏ. Jedna z hipotez prawi, iże piyńćdziesiōnt lŏt to wiek, kery już zasuguje na reszpekt, a stōnd fajer ôbchodzōny w dniu piyńćdziesiōntego gyburstagu bōł mianowany Abrahamym – ôd miana krześcijōńskigo patriarchy. Niykerzi szukajōm biblijnego rodowodu tego fajru. Podle ônego pedzynie to wywodzi sie ôd Wanielije świyntego Jōna (8.57), w keryj Jezus Krystus powołuje sie na Abrahama (podle Biblije bōł ôn fater żydowskij nacyje): „Na to rzekli do Niego Żydy: »Piyńćdziesiyńciu lŏt niy mŏsz, a Abrahama widziołś?«”. Tyn fragmynt bōł felernie zinterpretowany i do zwyku weszło huczne ôbchodzynie 50. gyburstagu. Przekłŏd prawi, iże piyńćdziesiyncioletni czowiek zdobōł już tela mōndrości i zŏcności co Abraham. |
Szołtystwo (polsko godka: "sołectwo") je jednostka ferwaltōngowygo tajlōngu, kero je myńszo kej gmina. Jeji siedzibōm je zauobycz szołtysko wieś, nale wiynksze dziydziny majōm we sie pora szołtystwōw niykej. |
Marcelina Monika Zawisza (rodz. 3 maja 1989 we Katowicach) – polsko politykerka a społeczno dziołoczka. Spōłzałożycielka partyje Razem ("Cuzamyn"). We 2018 zaliczōno bez amerikański miysiyncznik Forbes do listy „30 Under 30”. We 2019 roku wywelowano na posłanka ku polskimu Sejmowi IX kadyncyji. |
Komiaki, niykej "Komi-Zyriany" to nacyjo ze ugrofińskij grupy, kero żyje we Republice Komi we Rusyji, a tyż na Kolskim pōłwyspie a we zachodnij Syberyji. Je ô to zwada, aże Komiaki prawe a Komi-Permiaki je to jedno nacyja abo dwie, kej uōnych rachować do kupy je ich 418 tyś., we tym 293 tyś. Komiakōw prawych. Komiaki godajōm we godce komi, roz za kedy tyż we ruskij godce. Uōnych religijo je prawosławie, nale majōm we swoji duchowości tyż elementy kultu przirody. Uod XIV-XV stolecio krej Komiakōw wlazuje we skłod Rusyji. |
Alaska – stōn we USA, rozlygowany we pōłnocno-wschodnij tajli Pōłnocnyj Ameriki. Ôd wschodu mo granica ze Kanadōm a ôd zachodu bez Ciyśnina Beringa ze Rusyjōm. Je sam mocka wiyrchōw, nojsrogszy McKinley mo 6194 n.p.m. Je to nojsrogszy podug wiyrchu a nojrzadzij zaludńōny stōn we USA. Kej jedziny niy je potajlowany administracyjniy na hrabstwa, ino na ôkryngi. Lo Ojropejczykōw ôddekńōno we 1640 roku. Niyskorzi eksporacyjo sam sztartły Rusy, a we rokach 1799-1867 krej należoł do rusko-amerikōńskij geszeftowyj kōmpaniji. 30 marca 1867 skalōno bez Rusyjo USA za 7 200 000 USD. 29 lot niyskorzi ôddykńōno sam gold. Ôd 1959 je to połnoprowny sztat we USA. |
Branew Ordynacka - wieś we Polsce, we lubelskim wojewōdztwie, we janowskim krysie, we gminie Dzwola. Utworzōno 1 stycznia 2015 bez roztajlowanie wsi Branew na dwie: Szlachecko Branew a Branew Ordynacka. |
Uopolski djalekt ślōnskij godki je używany we becyrku Ôpola, atoli tyż we gminach Kōmprachcicy, Chrzōnstowicy, Izbicko, Turawa a poru inkszych. Cechy djalektu. We tych djalektach sypielōm (sycōm). Po twardych spōłgłoskach je nosowe a (kans; na kōńcu nosowość sie traci – miou robota), po miynkich – nosowe y (wiyncyj). Na kōńcu traci sie spōłgłoska nosowo, kero sie miyni we nosowo farba ôd samogłoski (brzegym, wiam dowo brzegyng, wiang ze samogłoskōm nosowōm na kōńcu). Downe duge a godajōm we niych: ou, oe, a nakłōńōne tyż ōy (louć, doestali, drōyga). Rz je czynsto wyraźne. Przed spōłgłoskōma ć, dź, ś, ź czynsto antycypacyjo miynkości (lejcieli). |
Helsinki (szw. "Helsingfors", rus. "Хе́льсинки", lap. "Helsset") - nojsrogsze miasto a stolica Finlandyji a regijōnu Uusimaa. Ôstrzodek industryji, kultury a nauki. Morsko hawyna. |
Karta to je graficzny ôbrŏz wiyrchnie Ziymie abo jeji czynści (tyż nieba, planety abo inkszego astrōnōmicznego ôbiektu), wykōnowany na szkarcie, w skali, podle prawideł kartograficznych mustrōw, przi użyciu umŏwnych cech graficznych. Karta stanowi bazowe nŏczynie podszukowań i prezyntacyje wynikōw we historyji, geografiji i geodezyji. Przeniesiynie wiyrchnie ze sfery (Ziymia to niy je idyalnŏ kugla, mŏ niyregularny kształt geoidy, nale przi rychtowaniu karty przijmuje sie założynie ô jeji kulistości, abo iże je ôbyrtnōm elipsoidōm) na plaskatõ wiyrchniã karty wymŏgŏ: zastosowaniŏ ôdpednigo ciepu, to znaczy ôdwzorowaniŏ kartograficznego, zmyńszyniŏ ôbrazu do żōndanyj skali, zastosowaniŏ przijyntych cech umŏwnych (legynda), uproszczyniŏ przedstawiōnego ôbrazu. Nauka ô kartach to je kartografijŏ, za to znaki kartograficzne to symbole, za pōmocōm kerych wyrażŏ sie treść karty. |
powstaniy Francyji Vichy. powstaniy koncentracyjnygo lagru Auschwitz-Birkenau. 13 marca - kōniec zimowyj wojny pōmiyndzy Finlandyjōm a ZSRR 14 czyrwca - miymiecke wojska zajyły Paryż. 28 października - angrif Italokōw na Grecyjo, prowadzōny bez teryny Albaniji. 31 października - kōniec bitwy ô Yngland. Wielganoc: 24 marca Boże Cioło: 23 moja |
Słōneczny Ukłod to je planytarny ukłod we kerygo skłod wlazuje Słōńce a zwiōnzane ś nim inksze niybieske cioła: 8 planytōw, 166 znōmych terozki ksiynżycōw, 5 karłowatych planytōw a miljardy inkszych cioł, do kerych wrachowujymy planetojidy, ôbiekty gurta Kuipera, kōmety, meteoroidy a miyndzyplanetarny pōł. |
Kilōmyjter (tyż: kilōmeter, ôznoczany km) - jednostka miary w ukłŏdzie SI. Ôznaczŏ ôn 1000 myjtrōw. |
Tennessee (/tɛnɨˈsiː/) je sztat na połedniowym zachodzie Zjednoczōnych Sztatōw. Granica mo na pōłnocy ze sztatōma Kentucky a Wirginijo, na wschodzie ze Połedniowōm Karolinōm, na połedniu ze Georgijōm, Alabamōm na Mississippi, a na zachodzie ze Arkansas a Missouri. Nojsrogsze miasta: Memphis Nashville Chattanooga Knoxville Murfreesboro Stolica - Nashville. Wielość ludzi - 6,214,888 Ôficjalno neczajta sztatu Tennessee (we angelskij godce) |
Historyjo Ślonska po ślonsku – kśōnżka, kerej autorym je Marek Szołtysek, ôpublikowano 16 listopada 2013, naszkryflano we ślōnskij godce. Skłodo sie ze 10 kōnskōw a 70 tajli, kaj narychtowano je gyszichta Ślōnska, a nojbarzij Gōrnego Ślōnska. "Historyjo Ślonska po ślonsku" Marka Szołtyska |
T-commerce to miano, co ôkryślŏ realizacyjõ transakcyji handlowych bez telewizyjõ kablowõ abo satelitarnõ. Je szyroko używanŏ, podobnie jak e-commerce. |
Niccolò Machiavelli, połne miano Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (rodz. 3 maja 1469 we Floryncyji, um. 21 czyrwca 1527 tyż tam) – filozof, społeczny a polityczny pisorz, dyplōmat. Je nojbarzi znōmy ze traktatu "Il principe" ("Fyszt"), napisanygo 1516 a wydanygo we 1532, we kerym podowoł knify kej porzōmniy sprawować władza. Ôd uōnygo drugigo miana powstoł termin "makiawelizm". We 1559 jygo dzieła trafiōły na kościelny Indeks Zakozanych Kśōnżkōw. |
James Augustine Aloysius Joyce (nar. 2 lutego 1882 we Dublinie, um. 13 stycznia 1941 we Zürich) to bōł irlandzki pisŏrz, kery tworzōł we ynglandzkij gŏdce, mianowany "Emilym Zolōm Irlandyje" a uwŏżany za jednego ze nojsrogszych pisŏrzy 20. stoleciŏ. Nojbarzij znany z rōmanu "Ulisses". |
Tofaş (akrōnim ôd Türk Otomobil Fabrikasi A.Ş.) – turecki producynt aut ôsobowych i lekich dostawczych produkowanych ôd 1971 roku. Fiat Chrysler Automobiles posiadŏ 37,86% akcyje we spōłce Tofaş, a wszyjske produkowane bez niōm modele bazowały na licyncyjach italijańskigo kōncernu. Postrzōd akcjōnariuszy tureckich nojsrogszõ rolã ôdegrŏwŏ Koç Holding posiadajōncy 37,59% akcyje. Nowsze modele produkowane sōm pod markōm FIAT. W listopadzie 2007 roku napoczła sie w werkach Tofaş produkcyjŏ modelōw dostawczych z gamy Sevel. Talynt produkcyjnŏ fabryki przed 2007 rokym wynosiyła 250 tys. kōnsztōw. Po sztartniyńciu produkcyje trzech nowych modelōw użytkowych ôstała zwiynkszōnŏ do kole 375 tys. kōnsztōw rocznie. "Auta Świata" (z lŏt 1991–2007), Wyd. Print Shops Prego – Polskŏ/Mydia Connection, Warszawa. |
Miroslav Klose, (rodz. jako "Mirosław Marian Klose", 28 czyrwca 1978 we Ôpolu) – gōrnoślōnski fusbalok, kery wystympowoł we reprezyntacyji Miymcōw jako napodziorz. Rodzōny we Gōrnym Ślōnsku, we familiji ô szportowych tradycyjach. Ôd 1987 miyszkoł we Miymcach. Bōł chowańcym FC 08 Homburg, kaj zagroł 20 szpilōw a trefiōł 11 torōw. We lotach 1999 - 2004 wystympowoł we 1. FC Kaiserslautern, kaj zagroł 120 szpilōw a trefiōł 44 torōw. We lotach 2004 - 2007 wystympowoł we Werder Bremen, kaj zagroł 89 szpilōw a trefiōł 53 torōw. Ôd 2007 groł we Bayern München, kaj zagroł (do 29 listopada 2008) 41 szpilōw a wbiōł 16 tory. We piyrszyj reprezyntacyji Miymcōw we fusbalu napoczōn grać we 2001 roku, a do 26 lipca 2014 zagroł we ni 137 szpilōw a wbiōł 71 torōw. Je rekordzistōm wedle wbicio nojwiyncyj torōw we wszyjskich Mistrzostwach Świata cuzamyn (16). Zajta fusbalisty |
Molenlanden - gmin we Niiderlandach, we prowincyjo Połedniowo Holandyjo. Utworzōny we 2019 roku bez skuplowanie gminōw Molenwaard a Giessenlanden. Mo 191,58 km² wiyrchu a podug danych ze 2021 roku pōmiyszkiwało sam 44 414 ludzi. |
Kużenkino (rus. "Куженкино") - ôsiedle miejskij zorty we Rusyji, we twerskim ôbwodzie, we wołogowskim rejōnie. Na 2021 rok pōmiyszkowoło sam 1918 ludzi. |
Tic Tac (uoficyjolniy: tic tac) – cuksy ô roztomajtych zortach produkowane bez firma Ferrero, ôd 1969 roku. Sōm przedowane we małych plastikowych pakōngach. Downij bōły farbowane na roztomajte farby podug tego, kery mioły smak, terozki cuksy Tic Tac sōm biołe, a przezroczyjste kisty sōm kolorowe wedle smaku. Krōm tygo sōm tyż niykere limitowane edycyje. |
Węgorzewo (maz. "Wéngobork", miym. "Angerburg", lit. "Ungura") – miasto we Polsce, we warmińsko-mazurskim wojewōdztwie, siedziba wyngorzewskigo krysu a miejsko-wiejskigo gminu Węgorzewo. We lotach 1975-1998 miasto administracyjniy noleżoło do suwalskigo wojewōdztwa. |
The Hooters – amerykańsko skupina rokowo ze Filadelfiji, fungujōnco we lotach 1980-1995, reaktywowano we 2001. Znōmo ze szlagrōw takich kej "All You Zombies", "Johnny B", "And We Danced", "500 Miles" i "Satellite". Pora rokōw ze anfanga fōnkcjōnowanio skupiny ôgraniczoły sie do wystympōw we klubach a radyjowych sztacyjach. We 1983 The Hooters wydali swōj piyrszy albōm "Amore", ze ôryginalnōm wersyjōm "All You Zombies", kery przedoł sie we ōng. 100 000 ygzymplorzy. Skupina spōłpracowoła niyskorzi ze Cyndi Lauper przi nagraniu singla "Time After Time". Drugo halba lot 80. to ôkres nojwiynkszych sukcesōw skupiny sztartniynty platynowym sztatusym jeich drugij platy "Nervous Night". We 1995 The Hooters zawiesili swoja dziołalność na nastympne szyść lot. We 2001 doszło do reaktywacyji skupiny. 21 listopada tygo samygo roku skupina zagroła jedyn kōncyrt we Filadelfiji na 20-lecie lokalnego radyja WMMR ze Pynsylwaniji. We 2003 ôdbyła liczōnco 17 wystympōw trasa kōncyrtowo na terynie Miymcōw, niyskorzi we 2004 i 2005 nastympne dwie trasy po Miymcach, Szwajcaryji a Szwecyji. We czyrwcu 2006 ôdbyło sie piyrsze po reaktywacyji tournée sskupinyy we Zjednoczōnych Sztatach. We drugij halbie 2006 skupina sztartła nagrywać nowy materioł, piyrszy ôd wydanio we 1993 platy "Out of Body". Nowy albōm, "Time Stand Still", ukozoł sie 14 września 2007. Eric Bazilian – wokal, gitary, harmonijka, saksofōn, mandolina (uod 1980 do 1995 i ôd 2001) Rob Hyman – śpiyw, klawiyry, cyjo (uod 1980 do 1995 i ôd 2001) David Ôsikkinen – perkusyjo (od 1980 do 1995 i od 2001) John Lilley – gitara, mandolina, klawiyry, śpiyw (uod 1980 do 1995 i ôd 2001) Fran Smith, Jr. – basgitara, śpiyw (od 1980 do 1995 i od 2001) Bobby Woods – basgitara (uod 1980 do 1983) John Kuzma – gitara (uod 1980 do 1983) Andy King – basgitara (uod 1984 do 1987) Rob Miller – basgitara (uod 1983 do 1984) Mindy Jostyn – krzipce, harmonijka (uod 1992 do 1994) 1986: "Nervous Night" 2004: "The Ultimate Clip Collection" Ôficjalno neczajta Profil skupiny na zajcie MySpace |
Boguszōw-Gorce (pol.: "Boguszów-Gorce", miym. : Boguszów: "Gottesberg", Gorce: "Rothenbach") – miasto we Polsce, we dolnoślōnskim wojewōdztwie, we wałbrziskim krysie. Powstoło we 1973 roku bez skuplowanie miast Boguszōw (miejske prawa 1499), Gorce (miejske prawa 1962) a wśōw Świdnicke Kuźnice a Stary Lesieniec. |
Adrianus Eversen (nar. 13 stycznia 1818, um. 1 grudnia 1897) – niderlandzki malyrz miastowego baukōnsztu. Sztudiyrowoł malyrkã pod richtōngym Cornelisa de Kruyffa. Miyszkoł i robiōł we Amsterdamie. Wystawioł tyż we Den Haag i Leeuwarden, a tyż poza granicami Niderlandōw m.in. we Bremen, Dresden, Berlinie i Wiedziyniu. Bōł czōnkym ferajnu Arti et Amicitiae, przinŏleżoł do niderlandzkij elity artystycznyj. Jego kōnkuryntym bōł Cornelis Springer. Roboty Eversena ôdznaczajōm sie topograficznõ akuratnościōm, świadczōm tym ô mierziōntności autora, stanowiōm jego poetyckõ ôdpowiydź na atmosferã dziynnego życiŏ we niderlandzkich miastach. Ôsobliwõ rolã w jego ôbrazach ôdegrŏwało światło, kere było postrzodkym wyrazu i sużyło budowaniu launy. Burlington Paintings - biografijŏ Art Renewal Center - galeryjŏ |
Michał Grażyński (rodz. 12 moja 1890 we Gdowie, um. 10 grudnia 1965 we Lōndynie) - polski polityker, kapitōn rezerwy piechoty Polskiego Wojska, dziołocz niypodległościowy, społeczny a harcerski, dochtōr filozofiji a prawa. Wojewoda ślōnski we lotach 1926-1939. |
XX wiek • XXI wiek • XXII wiek 2001 « 2002 « 2003 « 2004 « 2005 « 2006 » 2007 » 2008 » 2009 » 2010 » 2011 Tusty Sztwortek: 23 lutygo Ôstatki: 28 lutygo Popielec: 1 marca Niydziela Palmowo: 9 kwietnia Wielgi Sztwortek: 13 kwietnia Wielgi Piōntek: 14 kwietnia Wielgo Sobota: 15 kwietnia Wielkanoc: 16 kwietnia Pyńdziołek Wielkanocny: 17 kwietnia Wniybowstōmpiyniy: 28 moja Zesłaniy Ducha Świyntygo: 4 czyrwca Boże Cioło: 15 czyrwca |
Bartłomiej (Bartosz) Paprocki herbu Jastrzymbiec (rodz. ōng. 1540 we Paprockij Wole, um. 27 grudnia 1614 we Lymbergu) - polski a czeski heraldyk, historyk, pisorz a tłumacz. Je mianowany fatrym polskij a czeskij heraldyki. WYdoł m.in. "Herby rycerstwa polskiego". |
Czuwaszyjŏ (ru. Чува́шская Респу́блика — Чува́шия, chv. Чӑваш Республики — Чӑваш Ен) - je autōnōmicznōm republikōm we Rusyje. |
Mandżury - Nacyjŏ s tōnguskich ludōw zamiyszkujōnca hlawniy Mandżuryjŏ we Chinach. Jejich gŏdka to Mandżurskŏ gŏdka, nale małŏ fto poradziy niyōm gŏdŏć. |
Jedyn – naturalno nōmera rozlygowano pōmiyndzy 0 a 2. Nojmajso całkowito nōmera dodatnio, niy je ani piyrszōm nōmerōm, ni złożonōm nōmerōm. Bez niykerych uznowano za piyrszo naturalno nōmera, atoli zauobycz uznowane je, aże nul tyż je naturalnōm nōmerōm. |
Édouard Manet (rodz. 23 stycznia 1832 we Paryżu, um. 30 kwietnia 1883 we Paryżu) – francuski malyrz, poważany za jednygo s piyrszych impresjōnistōw. Na jygo dzieła mioły ajnflus malunki Tycjana. Nojbarzi znōmy ze ôbrozōw "Le Déjeuner sur lherbe" (śnodanie na trowie) a "Olympia". Na ôbu przedstowioł baby po nagu, ôbadwa bōły wystawiōne we 1863 roku a doły sztich do srogigo zgorszynio. Internecowo galeryjo - Manet Manet we serwisie abcgallery.com |
Cieszyńske ôbleczyniy je ludowe ôbleczyniy zauobycz noszōne ôd Ślōnzokōw miyszkajōncych we Ślōnsku Cieszyńskim. Bez jaki ôkres czasu chopske cieszyńske ôbleczyniy ôdchodźōło we przepōmniyniy, atoli babsko wersyjo tygo regijōnalnygo ôbleczynio sztyjc bōła upiykniano a rozkwitała. Baby chodzowały po cieszyńsku na beztydziyń aże do XX stolecio. We becyrku Cieszyna, Skoczowa, Bielska a Frysztadu szyto bōła zorta ôbleczynio mianowano „wałaskim”, ze szkrabkōm noszōno ani ôd cerōw inteligyntōw. Babske ôbleczyniy. Babsko zorta stroju skłodała sie ze hymdy, biołyj jakle ze rubymi rynkawōma, klajdu mianowanygo "żywotkym", sztikowanygo gorsecika a wiyrchnigo ciymnygo hymdu ze faborkōm - "galōnkōm". Niikej trefiōła sie tyż zopaska, szpyncer, jake ôzdobne glazyjki a papucie. Chopske ôbleczyniy. Chopy szaćōły sie we dugo aże do kolanōw hymda, "bruclek", eli westa ze metalowymi kneflōma, "kamizol" - jakla, "nogawice" - knisztrymfy a wysoke harboły, mianowane "polokōma". Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska |
Sewastopol (ukr. a rus. "Севастополь", krm. "Акъяр") - miasto ze ekstra sztatusym, rozlegowane na pōłwyspie Krym. Je do sporu miyndzy Ukrajinōm a Rusyjōm, de facto ôkupowane bez Rusyjo. Srogo wojynno morsko hawyna nade Czornym Morzym. |
Franciszek Maksymilian Pieczka (nar. 18 stycznia 1928 we Godowie, um. 23 września 2022 we Warszawie) to bōł ślōnski szauszpiler tyjatralny, filmowy, a tyż dubbingowy. Bōł ôn nojlepij znany za rolã Gustlika we polskim serialu „Czterej pancerni i pies” (1966–1970) a rolã Świyntego Pyjtra we „Quo vadis” (2001). Bōł kawalerym Ôrdera Biołego Adlera nojstarszego i nojwyższego ôdznaczyniŏ państwowego Polskij Republiki. Biografijŏ. Pieczka narodziōł i chowoł sie we Godowie, dziedzince kole Władzisłōwa we Gōrnym Ślōnsku. Synek ôd Waleryje (Waleski) ôd Popkōw a Franciszka (syniora), weterana piyrszyj wojny światowyj (we niymieckij armiji) i ślōnskich powstań (po polskij zajcie). Bōł ôn nojmodszy ze szejściōrga rodzyństwa. Przed drugōm wojnōm światowōm szpiloł na ôrganach we kościele we Godowie a mioł roboty na polu i wypasoł krowy na łōnkach wzduż rzyki Ôlzy a ônyj dopłygi, Lesznicy. Już za bajtla interesowoł sie kinym. Chodziōł na seanse kinowe do ôddalōnego ô pŏrã kilōmetrōw Władzisłōwa, a niyskorzij (po aneksyji czeskigo „Zaôlziŏ” ôd Polŏkōw we 1938 roku) tyż do pobliskij Zawady. Po kōńcu drugij wojny światowyj zaczōn sztudiyrować szauszpilstwo. Bōł absolwyntym PWST we Warszawie (1954). Swōj debiut mioł we Tyjatrze Dolnoślōnskim we Jelynij Gōrze. Niyskorzij przeszoł do kludzōnego bez Krystynã Skuszankã Ludowego Tyjatru we Krakowie. Sam wystympowoł ôd 1955 do 1964 roku. Niyskorzij (1974–2015) bōł szauszpilerym we Powszechnym Tyjatrze we Warszawie. Szpiloł we wiyncyj aniżeli stu filmach, tak polskich, jak i zagranicznych. We spamiyńci ôglōndŏczy zapisoł sie kreacyjami we produkcyjach: „Ziemia obiecana”, „Potop”, „Quo vadis”, „Konopielka” abo „Jańcio Wodnik”. Moc hyrskości a sympatyje dostoł dziynki role Gustlika we serialu „Czterej pancerni i pies”. We 2016 roku spōmōg akcyjõ boju ze smogym we Gōrnym Ślōnsku. Wystōmpiōł we filmowym klipie "Nie truj sąsiada!" nagranym pospōł ze miastym Władzisłōw. 11 listopada 2017 roku ôdznaczōny nojwyższym polskim państwowym ôdznaczyniym, Ôrderym Biołego Adlera 2020: "Falenicka Atlantyda" 2020: "Dialog. Życie zapisane w listach" Franciszek Pieczka we bazie IMDb Franciszek Pieczka we bazie filmpolski.pl Franciszek Pieczka we bazie Filmweb |
Kartŏfelzalat – zielyninowe danie zaôbycz niymieckich kuchnie (we tym cum bajszpil bajerskij a austryjŏckij), kere wystympuje tyż we ślōnskij kuchni. Głōwnym skłŏdnikym kartŏfelzalatu sōm tak jak podug miana kartŏfle, inksze zielyniny kere sie przidŏwŏ do kartŏfelzalatu to sōm cwibla, ôgōrka, zeler a inksze. Ôkrōm zielynin, do kartŏfelzalatu przidŏwŏ sie tyż rŏz za kej majōnyjzã a ślydzie. |
Nupel to je zorta bawidołki lo niymowlokōw, kero mo udować maminy sutek, a wrażōno bajtlowi do gymby sprowio, co uruchōmio mu sie ôdruch cyckanio. Nojczyńści je zuōnaczōno ze gumy. Nadużywaniy nupla je krytykowane ôd ôrtodontōw skiż tygo, co powoduje skrziwiyniy zgryzu. |
Briftryjger to je pracownik pocztowygo amtu, kery dostarczo brify, pakety, telegramy a inksze przesyłki. |
Rutulskŏ gŏdka – nachŏ-dagestańskŏ gŏdka s tajli lezgijskich gŏdek ôficyjnŏ we Dagestōniy użiwanŏ bez Cahurōw. Użiwanŏ je we Dagestōniy we Rusyje a Rejōniy Sheik a Rejōniy Kax we Azerbejdżōniy. We ynglickej gŏdce: Rutulskŏ gŏdka na Ethnologue |
Uobroz wrōga – wspōlny wizerōnek wrōga postřōd danyj grupy spouečnyj, niyřodko pozbawiajōncy go charakteru hōmanitarnygo a typ profilowanio ôpartygo na upředzyniach, kere poune sōm strōńničości a kerujōm na wrōga agresyjo a přymoc. W celu pōguymbiynio tychže awersōw stosuje sie postřōd spouečności propaganda. Niymouo rola we tym grajōm medja, wuadze a inteligyncyjo danygo narodu lebo grupy spouečnyj. Kej bajšpil, po ataku na World Trade Center s 2001 roku agresyjo do Arabōw stoua sie fest silno po wystōmpiyniu Georgea Busha zapowiadajōncygo walka s terroryzmym. |
Djalykt jabłōnkowski je djalyktym ślōnskij godki, używanym we tzw. trōjwsi beskidzkij (Javořinka, Istebna, Koniakōw). Kej ślōnsko godka podle polskij tradycyji je rōzpatrziwano kej djalykt polskij, godo sie ô gwarze jabłōnkowskij. Uodrōżniynio ôd inkszych djalyktōw. Nojbarzi charakterystycznōm cechōm ôd tygo djalyktu je "jabłōnkowaniy", co ôznoczo, aże we plac dwōch rajōw spōłgłoskōw č, dž, š, ž i ć, dź, ś, ź, momy sam nojczyńści jydno raja zmiynkczōnych spōłgłoskōw č, dž, š, ž. Bestoż trza pamiyntać, iże take słowa, kej "žima", "žlje", "može", "suožimý", "pšakrew", "ješče", "chčouo", "grač", "časým", čyto sie tak po prowdzie jak: "žjima", "žjlje", "možje", "suožjimý", "pšjakrew", "ješjčje", "chčjouo", "gračj", "čjasým". Čynsto atoli mōmy tyž we tym djalykcie wele tych miynkych č, dž, š, ž ajnfachowe spōuguoski ć, dź, ś, ź. Pode suowackym ajnflusym pokozauo sie sam tyž miynke l, kere ôznačōne je we tekście bez lj. We djalykcie jabuōnkowskym nosowo samōguosko postřednio miyndzy e i y (ý), kero škryflano je sōm kej ýn/ým, atoli ino we yndōngach mo ausšpracha -ým. We piyršyj ôsobie ličby mnōgij je yndōng -mý. Ř je wyraźne. Akcynt pado na piyršo sylaba. Wele niysylabotwōrčygo u (u) přōdzi čynsto trefiauo sie zymbowe l (l welaryzowone). Niyjaki česki ajnflus pokozuje sie sōm a ôd zajty fōnetyčnyj ("chuapcy", "dyři") i we zapožyčyniach ("holcy", "cesta"). Proteza u- (u-) wystympuje před o ("uociec") i před u ("uōgwařili"). Bajszpil tekstu we djalykcie. No býuech už takym holčiským, miouech szesnoście rokōw. Ôže mi tež chciouo kajsi wyjść puo cichu před ôcōma. Ljygouech we stodolje, no ji s mojimi rowieśniokōma my sie uōgwařili, že pudymý dziśka se zaśpiýwać »Hore dziedzinōm«. Pozbierali my sie už wiečōr, prōgujýmý, alje tam my spiýwali, kany nejmiyni chauup býuo, buo kej šli ci starsi holjcý, tož nos potým přyganiali. Musieli my uciekać do pljacu. Podoboua sie nōm hanōno u Poljaka jydno dźýwka. Přidýmý tam wiečōr – ješče niy spali. Zaziyrōmý puoza ôkna – mać tam sie už rozbiýro, ôciec tam cosi marči, a nejstarši braciksie chyto wiečeře – tež býu přidzōny ze smykōw. (Jistebne). |
Zambijo (Republika Zambije, ang.: "Republic of Zambia"), downij Rodezyjo Pōunocno - państwo we pouedniowyj Africe, bez dostympu do mořa. Ôbšar Zambije ôbejmowo lekko pofoudowany puaskowyž (1000–1400 m n.p.m.), kery stanowi znočno tajla lewobřežnygo dořeča Zambezi. Na pouedniu znojduje sie rozlygua Dolina Luangwy, s jydnyj strōny ôgraničōna bez pasmo gōrske Mučinga. Zambijo mo granica s 8 państwōma. Coukowita dugość granic wynosi 5 664 km s čygo na poščygōlne kraje připado: Angola 1 110 km Dymokratyčno Republika Kōnga 1 930 km Malawi 837 km Mozambik 419 km Namibijo 233 km Tanzanijo 338 km Zimbabwe 797 km Botswana < 1 km |
Mykułynci (ukr. "Микулинці") - ôsiedle miejskij zorty na Ukrajinie, we tarnopolskim ôbwodzie, we terebowljanśkim rejōnie. Na 2017 rok pōmiyszkiwało sam 3676 ludzi. |
Małopolsko – historyczno krajina we Polsce, kero ôbejmuje połedniowo-wschodnio tajla państwa, na wiyrchu a tajlowo we postrzodku dorzyczo Wisły. Stolicōm a znamiynnym miastym regijōnu był Krakōw. Puźniyj ôbszor Mołopolski był potajlowany. Krakōw i zachodnie ôkolice ôtrzymoły miano Zachodniyj Galicji. Inksze srogsze miasta (przez 100 tyś. ludzi) to: Lublin Czynstochowa Radōm Sosnowiec Kelce Bielsko-Bioło Dōmbrowa Tarnōw |
Bala Türkvizyon 2015 - piyrwŏ edycyjŏ kōnkursu piosenek Bala Türkvizyon lŏ bajtlōw kere majōm 8 - 15 rokōw. 13 krejōw a regionōw brŏłŏ udziŏł. Pōnkty sōm kalkulowane 100% ôd jednŏ-perzonowegŏ jury ôd kŏżdej nacyje. Azerbejdżōn piyrw wygrŏł kōnkurs, nale niyskorŏ ôstŏł zdyskwalifikowany skuli artistki kerŏ miŏłŏ ino 5 rokōw co je felerne s prawidłami kōnkursã, bez co Kazachstōn je zwyciynscōm. Lokalizacyjŏ. Nŏjprzōd ôbranŏ Mary we Turkmyniystaniy, niyskorŏ pomiyniyōnŏ na Aszhabat we tym sōmym kreju, nale na kōniyc ôbranŏ Istanbuł jako plac kōnkursowy. |
Koalicyjŏ Ôdnowy Republiki Swoboda i Nadzieja (pol. "Koalicja Odnowy Rzeczypospolitej Wolność i Nadzieja", KORWiN, Wolność) to je polskŏ prawicowŏ, paleolibertariańskŏ i ojroscyptycznŏ politycznŏ partyjŏ, co jōm założyli działŏcze Kōngresu Nowyj Prawice skupiyni naôbkoło Janusza Korwin-Mikkego, a je zaregistrowanŏ we gyrichcie ôd 23 czyrwnia 2015. Terŏźnie ônyj liderym je Janusz Korwin-Mikke. 2015 – 722 999 gosōw (4,76%) 2019 – "czōnki kandydowali we rōmach Kōnfederacyjŏ Swoboda i Samostanowiynie" 2015 – Janusz Korwin-Mikke (przegranŏ) Piyrszŏ tura: 486 084 gosōw (3,26%) 2020 – Krzysztof Bosak* (przegranŏ) Piyrszŏ tura: 1 317 380 gosōw (6,78%) Czōnek RN, spōlny kandydŏt Kōnfederacyje. wolnosc.pl |
Dymokratyczno Republika Kōnga ("République démocratique du Congo") – trzecie pod wzglyndym wielgości państwo Afriki, położōne we jeji strzodkowyj tajli, we dorzyczu rzyki Kōngo, u keryj ujścio mo 37 km dostympu do Ôceanu Atlantyckigo. Nazwa, co ôznaczo "fyszter", pochodzi ôd ludu Bakōngo. W ôkresie kolōnialnym DR Kōnga bōła mianowano Swobodne Państwo Kōngo (do 1908) a Belgijske Kōngo (do 1960), a po uzyskaniu niypodlygości we rokach 1971-1997 Zajir. Do ôdrōżniynio ôd Republiki Kōnga ("Kōngo-Brazzaville"), DR Kōnga bōła znano tyż jak Kōngo-Léopoldville, a terozki, po smianie miana stolice, jak Kōngo-Kinshasa. Nojwiynksze miasta: Kinshasa, Lubumbashi, Mbuji-Mayi, Kisangani, Kananga. Miyszko sam przez 250 etnicznych grup. Nojwiynksze to Kōngo, Luba i Mōngo. |
Zdziary (pol. "Zdziary", do 2013 Ździary, pol. "Ździary") - wieś we Polsce, we podkarpackim wojewōdztwie, we niżańskim krysie, we gminie Jarocin. We lotach 1975-1998 wieś administracyjniy noleżoła do tarnobrzeskigo wojewōdztwa. |
Lesignano – małŏ wieś ("curazia") we San Marino. Przinŏleży do gminy Serravalle. Serravalle Cà Ragni Cinque Vie Dogana Falciano Ponte Mellini Rovereta Valgiurata |
Gōwny banhow we Brnje (czes. : "Brno hlavní nádraží", miym: "Hauptbahnhof Brünn") je nojstarszy banhow we Czeskij Republice (1838), je wielgi morawski banhow, ma 6 bansztajgōw. Na Brno gōwny 7 banow przichodzi a 470 pasażerskych cugōw pro dziyń kursuje. Banhow Bana Cug Brno |
Muzeum to je instytucyjŏ powołanŏ do grōmadzyniŏ a flyjgi nad ôbiektami, co majōm jakeś znaczynie historyczne abo artystyczne. We srogich muzeach niywielgŏ tajla tych ôbiektōw je udostympnianiŏ publiczności we formie wystŏwek stałych abo czasowych, za to ôstatek je przechowowany we przisztymowanych do tego składach. Miano "muzeum" je zrobiōne ôd łacińskigo "musaeum", kere za to bōło utworzōne ôd greckigo "mouseion" – plac abo chrōm przeznaczōny muzōm, greckim bōstwōm roztōmajtych zort kōnsztu. Muzeum to tyż zorta antycznych ôstrzodkōw naukowych. Terŏźnie na świecie je wiyncyj niż 55,000 muzeōw. |
Luwr (fr.: "Musée du Louvre") to je downy krōlōw pałac we Paryżu, a terozki muzyjōm kōnsztu. Nojstarsze uōnygo tajle bōły stowiane we XII stoleciu ôd Filipa II Augusta. Zajmuje 60 000 m² placu, we 2007 miało 8 300 000 zwiydzajōncych. Ôd drugij połowy XIV stolecio bōła sam krōlewsko rezydyncyjo. Je to jydno ze nojsrogszych a nojstarszych muzyjōw na świecie. Je rozlygowane miyndzy Sekwanōm a Rue de Rivoli a Zygrodōma Tuilerie, we cyntrōm Paryża. Uo jygo fōngowaniu jako muzyjōm idzie godać ôd 1692, wōunczas Ludwik XIV ôdymknōł sam piyrszo galeryjo starożytnyj bildhauerstwa we "Salle des Caryatides". Ôficjalniy jako muzyjōm fōnguje ôd 1791 a bōła to decyzyjo Zgromadzynio Norodowygo we czas Francuskij Rewolucyje. Terozki sōm sam prezyntowane dzieła starożytnygo kōnsztu (uosobliwie rzezaniy a dynkmale) a tyż ôbrozy, s kerych nojbarzi znajōmy je "Mona Lisa" Leonarda da Vinci. |
M&Ms – szekōladowe bōmbōny we kolorowyj polywie. Produkowone bez Mars Incorporated. Miano bōmbōnōw je abrewiacyjōm wyrażyo "Mars & Murries" ôd skuplowanio mianōw jich wynalozcōw – Forresta Edwarda Marsa a Brucea Murriego. ôficjalno zajta M&Ms |
Gōrzany – etnicznŏ podskupina Ślōnzŏkōw, miyszkajōncŏ na Gōrnym Ślōnsku, we Gōrnoślōnskim Rejōnie Industryjalnym, na Ślōnskij Chyży, ôkolice miast: Bytōm, Glywice, Ślōnskŏ Ruda, Siymianowice, Tarnowske Gōry, Piekary. Gōrzany przōdzij stanowiyli bauerskõ etnograficznõ grupã. Mieli pŏrã myńszych skupisk ludności z cechami istymi kulturze bauerōw, a dyć ze szichtami znakōw powstōnych pod wpływym inakszych warōnkōw życiŏ i roboty. Gōrzany to zaôbycz miyszkańcy przestrzyństw blisko grub, kere we dŏwnyj ślōnskij gŏdce ôkryślało sie "gōrami". |
Dołgoprudnyj (rus.: "Долгопру́дный")- miasto we Rusyji, we moskewskim ôbwodzie. Zajmuje 20.7 km² placu a mo 80 457 miyszkańcōw (2008). Prawa miejske ôd 1957. Maszynowo a chymiczno industryjo. Ze Dołgoprudnygo pochodzi skupina pagan-folkmetalowo Arkona. Neczajta Dołgoprudnygo |
Tyj je używane we zwykłyj godce a niynaukowe miano ziylinōw ze grupy kamelijo (łac. "Camellia"). Widzany jako napitek, rychtowany ze frysznych abo suszōnych liśćōw (roz za kedy tyż ze sztyngli) tyju, fefermincki abo kamelkōw, kere zalywo sie gorkōm abo wrzōncōm wodōm. |
Maciej Kamil Kopiec (rodz. 12. lipnia 1990. we Władzisłowiu) – ślōnski a polski politiker, gyszefciorz, deputyrowany na Syjm IX kadyncyje. Żywobycie. Rodźōł sie we Rydōłtowach, co bōły wtynczos tajlōm Wodzisławia. Sztudjyrowoł na Ekōnōmicznym Uniwersytecie we Katowicach, kaj ôtrzimoł diplōm bakalaura ze ekōnōmije (2013.) a magisteriōm ze zarzōndzanio (2015.). Ôd 2010. bōł aktiwny we partyjach ôd Janusza Palikota, we marcu 2012. bōł liderym sztruktur Ruchu Palikota we Rybniku, a ôd 2013 – Twojigo Ruchu, bōł tyż człōnkym forsztandu tyj partyje. Ôd 2014. kludźōł budowlano fyrma, jak tyż biōro niyruchōmości. We 2019. przikuplowoł sie do partyje Jor ôd Roberta Biedronia. Bōł szefym welōnkowego sztabu kandidata na ojroposła Łukasza Kohuta, niyskorzij kerowoł uōnego poselskim biōrym. We parlamyntarnym welōnku 2019 wysztartowoł ze piyrszego placu na liście Sojuszu Dymokratycznyj Lewice we rybnickim becirku (jak przedstowiciel partyje Jor). Dostoł mandat posła na Syjm IX kadyncyje, po tym jak zdobōł 14 973 sztimy. We Syjmie ôstoł człōnkym Kōmisyje Infrasztruktury, Kōmisyje Norodowych a Etnicznych Myńszości a Kōmisyje Socjalnyj Politiki a Familije. We czyrwniu 2021., kej rozwiōnzoł sie Jor, przeszoł do Nowyj Lewice. Bōł człōnkym «Ślōnskij Sztamy», co ôrganizowała informacyjno kampanijo na tymat ślōnskij norodowości a godki przed Cynzusym we 2021. We kwiytniu 2023. zapowiedzioł, iże słoży projekt zakōnu, napisany cuzamyn ze Rafałym Rzepkōm, kery przizno Ślōnzokōm sztatus etnicznyj myńszości. |
Efekt Coriolisa – efekt kery do sie ôbserwować we tych ukłodach ôdniesiynio, kere sie zwyrtajōm. Ôbiawio sie tym, co cioła we takim ukłodzie niy poruszajōm sie po prostyj, ino zakryncajōm. Zdowo sie, co zakryncajōm skiż dziołanio jakij śōły. Je to śōła pozorno, kero lo ôbserwatora s poza ukłodu niy fōnguje. Lo uōnygo to ukłod zmiynio rozlygowaniy a cioło poruszo sie po prostyj, do zgody ze piyrszōm zasadōm dynamiki. Śōła Coriolisa idzie porachować podug mustra: formula_1 Ze uōnōm śōłōm je zwiōnzany szwōng Coriolisa: formula_2 Ôznaczynio: "m" – masa cioła, "v" – uōnygo gibkość, "ω" – gibkość kōntowo ukłodu, a formula_3 – wektorowy iloczyn. Na Ziymii skirz dziołanio uōnygo efektu woda we badywanie kej ślatuje do gulika zwyrto sie do zgody ze ruchym wskozōwek zygora na połedniowyj pōłkugle, a na ôpy do nij na pōłnocnyj pōłkugle. Na rōwniku ślatuje rajn, bes zwyrtanio. Tak samo zwyrto sie wiater we cyklōnach. Skirz efektu Coriolisa we balistyce biere sie poprowka, coby niy trefić mino. |
Garmisch-Partenkirchen – targowy gmin we Miymcach, we landzie Bajery. Mimo aże niy mo miejskich prow, je siedzibōm krysu Garmisch-Partenkirchen. Mo 205,66 km² wiyrchu a podug danych ze 2012 roku pōmiyszkiwało sam 25 901 ludzi. Je rozlygowane na wyżce 708 m n.p.m., wele Alpōw. Garmisch a Partenkirchen bōły aże do 1935 roku ôsobne, skuplowano je na rozkaz Hitlera skiż Ziimowych Igrzysk Ôlimpijskich we 1936 roku. Ôstrzodek zimowych szportōw a turystyki. |
Tōngua – jydno s wysp archipelagu Haapai, noležōncygo do Krōlestwa Tōnga, na kerej znojduje sie wioska ô tym samym mianie. Pouožyniy: 20°01 S; 174°46 W. Zdjyńcie satelitarne |
Macéj Bańdur () - kaszebski godkoznowca, przekłodocz, dziynnikorz i aktywista, głōwny redachtōr cajtōnga Skra. Rodzōny we Złociyńcu we zachodniopōmorskim wojewōdztwie. Sztudjyrowoł skandynawsko filologijo we Gdańsku a godkoznowstwo we Leidzie. Na kaszebsko godka przełożōł Małego princa ôd Antoinea de Saint-Exupéryego (kasz. "Môłi Princ"). Propaguje używaniy klasycznyj ôrtografije kaszebskij godki, krytykuje tak mianowany "kōmpromis" ze 1996 roku, prōmowany ôd Kaszebsko-Pōmorskigo Zrzeszynio. |
Chuluota - census-designated place we USA, we sztacie Florida, we hrabstwie Seminole. Na 2010 rok pōmiyszkiwało sam 2483 ludzi. |
Maołfaonküch (wymołwa: [mɔːwfɔːnkyx], inksze miana: möłfonküh, śüsterpop) – zorta smażōnki, kero wywodzi sie ze regijōnu sztadu Wilamowicy. Je to jedno ze niyroztolicznych typowych wilamowskich dańōw. Ôde klasycznyj smażōnki ôdrōżnio sie tym, co je podowano na fecie prosto ôd skwarkōw a mo we sie mōnka s mlykym. Nojlepi je ja serwiyrować ze chlybym s masłym. |
Zadar (it. "Zara") – miasto we Chorwacyje, rozryglowane we pōłnocnyj tajli Dalmicije, nad Adriatyckim Morzem. Stolica kōmitatu Zadarska županija. Zadar mo morsko hawyna, a wele dziedziny Zemunik Donji lotniczo hawyna ("Zračna luka Zadar/Zemunik"); sztad je tyż srogim ostrzodkym industryjowo-handlowym. We cyntrōm stoji moc zabytkōw ôd rzimskich rokōw, bez Strzednie Storocza do XX stolecia. |
Beata Maria Szydło s chałpy Kusińska (rodz. 15 kwietnia 1963 we Ôświyńcimiu) – polsko politykerka, posłanka ku polskimu Sejmowi, ôd 16 listopada 2015 do 11 grudnia 2017 prymier Polski. Przinoleży do partyje Prawo i Sprawiedliwość. |
Trzeci ślōnski aufsztand to bōł zbrojny kōnflikt, co trwoł ôd 2 mŏja do 5 lipnia 1921 we Gōrnym Ślōnsku pōmiyndzy propolskimi powstańcami a czōnkami niymieckich paramilityr ôrganizacyji ze sparciym ôd regyrōnku Weimarskij Republiki. Trzici ze ślōnskich aufsztandōw. Zadek. Po przegranyj piyrszyj wojnie światowyj Niymce znŏdły sie we chaosie. Cysŏrz Wilhelm II. abdankowoł a krŏj spustoszyły masowe haje (rewolucyjŏ listopadowŏ, aufsztand ôd Spartakusa, wielgopolski aufsztand, Bajerskŏ Sowieckŏ Republika). Do terynōw wŏżnego ekōnōmicznie Gōrnego Ślōnska mioły rożczynia nowo powstōne krŏje: Polska i Czechosłowacyjŏ. Umŏwa wersalskŏ ze czyrwnia 1919 roku przewidowoła nastympujōnce usōndzynie spiyrki: Czechosłowacyjŏ dostanie tajlã krysu Racibōrz (art. 83), a we ôstanyj tajli ôpolskij regyncyje – krōm krysōw: Grodkōw, Niymodlin, Nysa, a niyblank Prudnik – dojdzie do absztimōngu, coby ludzie sami mogli sie wypedzieć, przi kerym krŏju chcōm być – Polska abo Niymce (art. 88). Absztimōng bōł zaplanowany na marzec 1921 roku. Nad ônego wykōnaniym mioła wachować Miyndzysojuszniczŏ Kōmisyjŏ Reskyrujōncŏ i Absztimōngowŏ we Gōrnym Ślōnsku (). Armijŏ niymieckŏ musioła ôpuścić regiōn a bōła zastōmpiōnŏ bez siyły ôd Aliantōw, co bōło we nich 11129 francuskich wojŏkōw, 4676 brytyjskich i 5075 italijańskich. Sztart aufsztandu. Wynik gōrnoślōnskigo absztimōngu bōł niykorzistny dlŏ Polŏkōw. Za nowõ granicã pōmiyndzy Polskōm a Niymcami zapropōnowanŏ bōła tm. linijŏ ôd Korfantego, leko umiyniōnŏ ôd francuskigo jyneroła Le Ronda, co dołaby Polsce cołkõ wschodniõ tajlã Ślōnska aże pod Ôpole. Ôd drugij zajty bōła propozycyjŏ ôd grŏfa Sforzy, italijańskigo ministra spraw auslyndzkich, co uzdŏwała przekŏzać dlŏ Polski bezma cołki regiōn industryje bez Gliwic, Zŏbrzŏ i Krōlewskij Huty. Bez to, iże tyn ôstatni projekt mioł być przesłany do Lōndōnu pod dyskusyjõ Rady Nojwyższyj, polskŏ zajta uzdoła zaczōńć trzici aufsztand we nocy ze 2 na 3 mŏja 1921 roku. Zarŏz przed tym, 1 mŏja, zaczōn sie sztrejk gyneralny. Wszyjskich insurgyntōw bōło kole 60 tysiyncy, ze tego 25 tysiyncy aktywnie wojowało na frōncie. Ciōng trefiyń. Za kōmandyra Naczelnyj Kōmyndy Wojsk Insurgynckich bōł podoberst grŏf Mathias von Brudzewo-Mielzynski ze Chobienic we Wielgopolsce, a ôd 6 czyrwnia podoberst Kazimierz Zenkteller ze Wojnowic tyż we Wielgopolsce. Po prŏwdzie ze czōnkōw NKWI, co ich bōło pŏrunŏstu, ino Jan Józef Ludyga-Laskowski, Alfons Zgrzebniok, Józef Rymer i Klemens Borys bōli ze Ślōnska. Reszta ludzi bōła sebranŏ ze inkszych regiōnōw Polski, nojczyńścij ze Wielgopolski. Aufsztand zaczōn sie nocōm ze 2 na 3 mŏja 1921 roku kej Polŏki wysadzili wŏżne mosty pod Ôpolym, Prudnikym, Biołõ, Kandzierzinym, Siołkowicami i Krapkowicami. We piyrszym tydniu aufsztandu insurgynty zajōnli regiōn ôpisany linijōm ôd Korfantego. Niyskorzij, ôd 11 do 20 mŏja umocniyli sie na frōncie, a 21 mŏja zaczła sie kōntrataka wojsk niymieckich, co wiedzioły sie rady ôdbić Anaberg i Kandzierzin, ale niy poradziyły przerwać frōntu. Nojważniyjszŏ batalijŏ tego aufsztandu trefiyła sie we dniach 21–26 mŏja pod Anabergym, jak przeciwko polskim insurgyntōm stanyła tyż kōmpanijŏ frajwilikōw ze Dolnego Ślōnska, co we ônyj za kōmandyra bōł Hans Heinrich XVII. Hochberg, synek ôd pszczyńskigo princa. 3 czyrwnia niykere ôficyry ze grupy „Wschōd” zbuntowali sie przeciwko Korfantymu i ôgłosiyli kapitana Karola Grzesika za kōmandyra insurgyntōw. Korfanty uciyk do wiernych sobie ôddziałōw, bo boł sie ô swoje życie, a na drugi dziyń ślōnske marynarze heresztowali buntownikōw. Aufsztand sōm we sobie bōł niylegalny, tōż hned po ônego zaczyńciu insurgyntōw zaczły atakować tyż wojska aliancke. We Bytōmiu i Katowicach do insurgyntōw strzylały tanki i tam padło pŏrã ôsōb, a kole Rybnika we boju życie straciyło 19 Italijŏkōw. We kōńcu zawarto bōło porozumiynie, co podle niego alianty przejynli niykere miasta (Bytōm, Katowice, Tarnowske Gōry, Zŏbrze), a insurgynty jy blokowali na czas aufsztandu. Po 7 czyrwnia walki ustoły, jak miyndzy zajtami i przi udziale aliantōw, trwały pertraktacyje. Miyndzy ôbie zajty weszły wojska angelske i francuske, a linijŏ dymarkacyjnŏ szła po liniji dotychczasowego frōntu. Miyndzysojuszniczŏ Kōmisyjŏ nakŏzała wszyskim tyż wycŏfać sie ze terynu absztimōngu. 5 lipnia podpisany bōł rozejm. 12 paździyrnika 1921 roku Kōmisyjŏ uzdała, jak mŏ wyglōndać granica polsko-niymieckŏ we Ślōnsku, a 20 czyrwnia 1922 Polska wziōnła przejmować teryny, co bōły ônyj prziznane. Ôficjalnie regyrowanie bōło przekŏzane Polsce 14 lipnia. |
Pi (alfabyt grecki: π) to je matymatyczno stało, kero pojawio sie czynsto we matymatyce a fizyce. We geōmetryji euklidesowyj idzie ja ôkryślić jako stosōnek ôbwodu koła do jygo szyrzki. We trygōnōmetryji, je to nojmyńszo dodatnio wartość, lo keryj formula_1. Pi je niywymiernōm nōmerōm (niy idzie jeji zapisać jako iloraz dwōch liczbōw naturalnych). Wartość pi s akuratnośćōm do 1000 placōw po przecinku:3,14159 26535 89793 23846 26433 83279 50288 41971 69399 37510 58209 74944 59230 78164 06286 20899 86280 34825 34211 70679 82148 08651 32823 06647 09384 46095 50582 23172 53594 08128 48111 74502 84102 70193 85211 05559 64462 29489 54930 38196 44288 10975 66593 34461 28475 64823 37867 83165 27120 19091 45648 56692 34603 48610 45432 66482 13393 60726 02491 41273 72458 70066 06315 58817 48815 20920 96282 92540 91715 36436 78925 90360 01133 05305 48820 46652 13841 46951 94151 16094 33057 27036 57595 91953 09218 61173 81932 61179 31051 18548 07446 23799 62749 56735 18857 52724 89122 79381 83011 94912 98336 73362 44065 66430 86021 39494 63952 24737 19070 21798 60943 70277 05392 17176 29317 67523 84674 81846 76694 05132 00056 81271 45263 56082 77857 71342 75778 96091 73637 17872 14684 40901 22495 34301 46549 58537 10507 92279 68925 89235 42019 95611 21290 21960 86403 44181 59813 62977 47713 09960 51870 72113 49999 99837 29780 49951 05973 17328 16096 31859 50244 59455 34690 83026 42522 30825 33446 85035 26193 11881 71010 00313 78387 52886 58753 32083 81420 61717 76691 47303 59825 34904 28755 46873 11595 62863 88235 37875 93751 95778 18577 80532 17122 68066 13001 92787 66111 95909 21642 01989 ... Symbol π wkludził we 1706 roku William Jones we kśōnżce "Synopsis Palmariorum Mathesos" (π je piyszōm buchsztabōm greckigo słowa "περίμετρον" ("perimetron") – ôbwōd) a rozpowszychńōł go niyskorzi Leonhard Euler. |
Bielefeld to miasto bezkrysowe we Miymcach, wele Lasu Teutoburskiego, we landzie Pōłnocno Nadrynijo-Westfalijo. W 2013 r. mioło 328.864 mieszkańcōw, a ōng. 256 km² wiyrchu. Je nojsrogsze miasto a ekōnōmiczne a kulturalne centrum rejonu Wschodnij Westfaliji ("Ostwestfalen"). Je znone bez firmy kej Dr. Oetker (pudingi, kołoce, pice, a inksze produkty żywności), Dürrkopp (maszyny do szycia), Schüco (dźwiże a fynstry), a firmy industryji ciuchōw (Seidensticker). Znony je tyż fusbalklub Arminia Bielefeld. |
Grodkōw (pol. "Grodków", niym. "Grottkau") to je miasto we Gōrnym Ślōnsku (podle gyszichty we Dolnym Ślōnsku), we połedniowo-zachodnij Polsce, we ôpolskim wojewōdztwie we brzyskim krysie, siydziba władz gminu Grodkōw. Kamracke miasta. Grodkōw je skamracōny ze: Beckum (Niymce) Heringsdorf (Niymce) Bogumin (Czechy) La Celle-Saint-Cloud (Francyjŏ) Borszcziw (Ukrajina) Ôficjalnŏ zajta Grodkowa |
Tirana – nojsrogsze miasto a stolica Albaniji a ôkryngu Tirana. Ôstrzodek industryji, nauki a kultury. |
Wyspy Salōmōna (ang. "Solomon Islands") – państwo we Ôceaniji, rozlygowane na wschōd ôd Nowyj Gwinyji, na wyspach archipelagu ô jednakim mianie. Nojsrogsze wyspy: Guadalcanal (6470 km²), Santa Isabel (4660 km²), Malaita (4070 km²), San Cristóbal (3048 km²), Choiseul (2540 km²) a New Georgia (1761 km²). Je sam rōwnikowo klima. Gospodarka ôparto na bauerstwie. |
Rososz – 7 wsi w Polsce: Rososz – wieś we lubelskim wojewōdztwie, we ryckim krysie, we gminie Ryki Rososz – wieś we łódzkim wojewōdztwie, we wielōńskim krysie, we gminie Bioło Rososz – wieś we mazowieckim wojewōdztwie, we grōjeckim krysie, we gminie Chynōw Rososz – wieś we mazowieckim wojewōdztwie, we mińskim krysie, we gminie Cegłōw Rososz – wieś we mazowieckim wojewōdztwie, we ôstrołynckim krysie, we gminie Kadzidło Rososz – wieś we mazowieckim wojewōdztwie, we ôstrowskim krysie, we gminie Wōnsewo Rososz – wieś we mazowieckim wojewōdztwie, we siedleckim krysie, we gminie Kotōń |
2 krysy we Polsce: Bielski krys - krys we podlaskim wojewōdztwie Bielski krys - krys we ślōnskim wojewōdztwie |
Leopold Jōn Szersznik, inksze zorty szrajbōnku nazwiska: "Scherschnik; Šeršnik" (rodz. 3 marca 1747 we Cieszynie, um. 21 stycznia 1814 we Cieszynie) – ślōnski katolicki kśōndz, jezuita a gyszichtler. Sztudjowoł we Olmicu a Pradze, niyskorzi poświynćōł sie robocie naukowyj a badawczyj. We 1810 roku naszkryfloł leksikōn ze mockōm informacyji ô pisorzach a artystach cieszyńskego kśōnżynstwa we miymieckij godce, a ôryginolny titel brzmioł "Nachrichten von Schriftstellern und Künstlern aus dem Teschner Fürstenthum". |