Datasets:

rafalposwiata

/

open-coursebooks-pl

like 1

[ "Sprawna komunikacja ma ogromne znaczenie dla efektywnej pracy zespołowej. A ponieważ obecnie praca w grupie stała się bardzo często stosowaną metodą działania w wielu organizacjach, kompetencje komunikacyjne osób zapraszanych do zespołów nierzadko są równie ważne co ich kompetencje merytoryczne. Osoby, które nie potrafią się porozumieć z innymi, często popadają w konflikty lub nie potrafią jasno wyrazić swoich intencji, mogą stać się zagrożeniem dla osiągnięcia celu przedsięwzięcia. Trudności komunikacyjne w zespołach roboczych mogą także przyczynić się do powstawania konfliktów i spadku satysfakcji oraz zaangażowania w pracę. Pewne nawyki w prowadzeniu dyskusji grupowych mogą albo przyczynić się do większej kreatywności zespołu albo wręcz przeciwnie do powstania rozwiązań przeciętnych lub niezgodnych z oczekiwaniami. Jaka więc powinna być poprawna komunikacja w zespole? Przede wszystkim częsta, bezpośrednia i otwarta. Im częściej członkowie zespołu mają szansę rozmawiać ze sobą, tym większe prawdopodobieństwo, że unikną nieporozumień czy niedomówień. Komunikacja jest też sprawniejsza, gdy odbywa się twarzą w twarz, choć – co pokazały niedawne doświadczenia pandemii Covid-19, nie zawsze jest możliwe. Gdy jednak nie ma ku temu obiektywnych przeszkód, bezpośrednia komunikacja przynajmniej w kluczowych momentach pracy zespołu (np. na początku czy w przypadku pojawiających się trudności) nie powinna najlepiej odbywać się przez wideokomunikatory. Pozwala to nie tylko na większą precyzję komunikacji, ale także na zaciśnięcie więzi między członkami zespołu. Jeśli jednak już konieczne jest komunikowanie się zdalne, w literaturze tematu można znaleźć opinie, iż najefektywniejsze są te media, które umożliwiają porozumiewanie się przy największej liczbie kanałów komunikacyjnych, czyli kolejno: wideokonferencja (podczas której rozmówcy widzą się i słyszą), rozmowa audio (gdy rozmówcy tylko słyszą się nawzajem), komunikat pisany (np. mail). Za najmniej efektywne uważane są krótkie pisemne formy komunikacji, jak sms czy wiadomość na czacie.", "Bardzo ciekawe badania dotyczące roli komunikacji przeprowadził Alex Pentland z Massachusetts Institute of Technology (MIT) [1], a które zostały opublikowane przez Harvard Business Review pod znaczącym tytułem „The New Science of Building Great Teams. The chemistry of high-performing groups is no longer a mystery”, czyli “Nowa nauka budowania wybitnych zespołów. Chemia efektywnych grup przestaje być tajemnicą”. Pentland do swoich badań wykorzystał specjalistyczne urządzenie w postaci elektronicznego czytnika sygnałów interakcji między członkami zespołów, takich jak: częstość zachodzącej komunikacji, ton głosu, a nawet odległość między osobami. W analizie nie uwzględniano jednak, o czym członkowie rozmawiają, a tylko w jaki sposób i jak często. Zespół Pentlanda przeprowadził swoje badania w wielu różnych organizacjach, takich jak banki, szpitale czy call center. Łącznie w ciągu siedmiu lat przebadano 2,500 osób z 21 organizacji. Te imponujące dane umożliwiły odkrycie pewnych prawidłowości, na podstawie których Pentland stwierdził, że to, w jaki sposób zespół komunikuje się ze sobą, ma większe znaczenie dla jego efektywności niż inne czynniki, takie jak: inteligencja członków zespołu, czynniki osobowościowe, umiejętności czy przedmiot rozmowy. Jednym z kluczowych czynników była częstość komunikacji pozaformalnej, czyli poza oficjalnymi spotkaniami czy zebraniami. Kiedy badacze zalecili jednej z badanych firm, by zorganizowała przerwy kawowe dla pracowników w taki sposób, by wszyscy spędzali je wspólnie, okazało się, że znacząco wpłynęło to na efektywność pracy. Średni czas załatwiania spraw przez najmniej efektywne zespoły call center spadł o \\( 20\\% \\) a dla wszystkich zespołów średnio o \\( 8\\% \\).", "Wprowadzając takie proste rozwiązanie we wszystkich oddziałach firmy, prognozowany wzrost produktywności oszacowano na 15 milionów dolarów. W artykule Pentlanda można znaleźć ciekawe wizualizacje tego, w jak różny sposób przebiegała komunikacja w badanych zespołach. Ogólny wniosek z tych badań jest taki, że im częstsza była komunikacja między wszystkimi członkami zespołu a także pomiędzy różnymi zespołami tej samej organizacji, tym większa była ich efektywność. Udało się ponadto wyróżnić pięć charakterystyk efektywnych zespołów:", "Źródło: APB Speakers, Measure Your Team's Success - Alex \"Sandy\" Pentland, 23.02.2017 (dostęp 05.12.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/1XOjUH0cYRI.", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Praca w zespołach rozproszonych, czyli takich, gdzie członkowie grupy nie przebywają równocześnie w jednym miejscu w trakcie trwania pracy, jest obecnie zjawiskiem bardzo powszechnym. Nawet zanim czynniki tak ekstremalne jak ogólnoświatowa pandemia uniemożliwiły pracę wielu osób w jednym miejscu, praca zdalna była już dla wielu osób codziennością. Dlaczego? Jest ku temu wiele powodów, z których najważniejsze to liczne korzyści m.in. wynikające z dostępności specjalistów mieszkających w innym miejscu niż organizacja czy aktualnie toczący się projekt, większa elastyczność pracy, niższe koszty pracodawcy (wyposażenie biura) oraz pracownika (koszty dojazdu, parkowania, etc.), a także dynamiczny rozwój systemów komunikacji online. Choć zespołowa praca zdalna ma wiele zalet, ma też wiele ograniczeń i utrudnień. Są nimi m.in. bariery komunikacyjne. Jak już wiemy, ludzie w dużej mierze polegają na sygnałach niewerbalnych, a ich brak może powodować nieporozumienia czy niedomówienia. Współpraca zapośredniczona przez różnego rodzaju komunikatory internetowe to także w dalszym ciągu dla wielu osób duża nowość a wypracowanie pewnych reguł i norm porozumiewania się tą drogą wymaga czasu i doświadczenia. Na szczęście dotychczas przeprowadzono wiele ciekawych badań nad zwiększeniem efektywności w zespołach wirtualnych. Du bé i Robey [1] na podstawie wywiadów z przedstawicielami 26 organizacji opisali pięć paradoksów pracy zdalnej, wraz z przydatnymi wskazówkami jak sobie z nimi poradzić. Pierwszy z nich dotyczy właśnie komunikacji. Autorzy zauważają, że wirtualna praca paradoksalnie wymaga fizycznej obecności. Chodzi o zawiązanie się grupy, jej integrację, nawiązanie relacji. Dlatego też autorzy zalecają, by rozpoczęcie projektu odbyło się „twarzą w twarz”. W ten sposób, członkowie grupy mają możliwość poznania się nawzajem oraz stworzenia własnego kodu komunikacyjnego. Autorzy, na podstawie poczynionych obserwacji proponują, by takie spotkania przeprowadzać na wszystkich kluczowych etapach projektu. Oczywiście, jak odkryliśmy w niedawnej sytuacji pandemii Covid-19, nie zawsze jest to możliwe. Inne praktyki wspierające komunikację w zespołach rozproszonych według Dubé i Robey’a to m.in. wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych do umożliwiania zaangażowania i wypowiadania się wszystkich członków zespołu, czy utrzymywanie stałej struktury pracy i spotkań, a także wprowadzanie wspólnych aktywności online.", "Wiele miejsca w literaturze tematu poświęcono na omówienie znaczenia zaufania w pracy zespołów wirtualnych. Badacze tematu podkreślają, iż zaufanie jest kluczowym czynnikiem dla efektywnej współpracy a jednocześnie bardzo trudnym do wytworzenia w zespołach, których członkowie np. nigdy się nie spotkali, pochodzą z różnych kręgów kulturowych i pracują w innych strefach czasowych. Wspólne normy społeczne, poprzednie doświadczenia współpracy i wcześniejsze interakcje budują zaufanie osób do grupy przejawiające się w przekonaniu o równomiernym wkładzie pracy, porównywalnych kompetencjach i dobrych intencjach. Brak zaufania do grupy może natomiast powodować wycofywanie zaangażowania w pracę zespołu. Jarvenpaa i Leidner [2] przeprowadziły badanie na międzynarodowej grupie współpracujących ze sobą studentów, by zbadać specyfikę zdalnych, rozproszonych zespołów? Celem autorek było skupienie się na grupach złożonych z osób, które nigdy wcześniej ze sobą nie pracowały i prawdopodobnie nie będą współpracować w przyszłości. W tym celu, korzystając z sieci kontaktów akademickich, stworzyły międzynarodowe zespoły złożone z 4-6 studentów/tek różnych narodowości pracujących nad wspólnym zadaniem w ciągu czterech tygodni. Autorki zmierzyły poziom zaufania członków grup, jak również specyfikę komunikacji w zespołach o różnym stopniu zaufania. Poniżej najważniejsze wnioski z badania.", "1.\tInterakcje społeczne obok zadaniowych. Członkowie grup o wysokim zaufaniu od początku współpracy wymieniali się prywatnymi informacjami, tj. o swoich hobby, rodzinie, weekendowych aktywnościach etc. Przy czym wymiana tych informacji nie zastępowała komunikacji merytorycznej dotyczącej projektu.", "2.\tPrzejawianie entuzjazmu. Członkowie grup o wysokim zaufaniu od początku współpracy komunikowali entuzjazm wobec projektu i wspólnego działania poprzez wysyłanie wiadomości o treści sygnalizującej podekscytowanie i gotowość do pracy.", "3.\tWsparcie techniczne i zadaniowe. W zespołach o niskim zaufaniu członkowie grupy często komunikowali trudności techniczne lub niejasności samego zadania. Przeciwnie w grupach o wysokim zaufaniu wprowadzono różne formy rozwiązywania powstających problemów technicznych i takie metody komunikacji, które usprawniały pracę (np. system kodowania przychodzących wiadomości minimalizujący prawdopodobieństwo ominięcia ważnej informacji).", "4.\tPrzejawianie inicjatywy. W zespołach o niskim zaufaniu członkowie grupy często narzekali na brak inicjatywy innych, lecz równocześnie sami także jej nie przejawiali. Odwrotnie niż w przypadku zespołów o wysokim zaufaniu, gdzie członkowie grup sami wychodzili z inicjatywą zamiast wzywać do inicjatywy innych.", "5.\tPrzewidywalność komunikacji. Zespoły o wysokim poziomie zaufania komunikowały się w sposób regularny i zaplanowany. Komunikacja w tym zespołach nie zawsze była częsta, ale była przewidywalna, co powodowało poczucie stabilności i podtrzymania zaangażowania. Ważnym elementem budującym stabilną komunikację było informowanie się z wyprzedzeniem o planowanych przerwach w komunikacji, np. spowodowanych wyjazdem. Przeciwnie w grupach o niskim poziomie zaufania uczestnicy wokalizowali swoje niezadowolenie związane z brakiem odpowiedzi lub przedłużającymi się przerwami w komunikacji.", "6.\tInformacja zwrotna. Podstawowa różnica między grupami o wysokim i niskim poziomie zaufania dotyczyła otrzymywanych informacji zwrotnych. W zespołach o wysokim poziomie zaufania informacje te były zarówno merytoryczne, jak i bezzwłoczne.", "7.\tKomunikacja lidera. Między zespołami o wysokim i niskim poziomie zaufania zauważono także różnice, jeśli chodzi o styl komunikacji lidera/liderki. W zespołach o niskim poziomie zaufania liderzy wybierani byli na podstawie pierwszeństwa w zabraniu głosu lub ilości wygenerowanych wiadomości, podczas gdy w grupach o wysokim poziomie zaufania rola lidera/liderki często przechodziła z osoby na osobę w zależności od etapu pracy. W zespołach o niskim poziomie zaufania liderzy często komunikowali się, używając języka negatywistycznego: narzekając na niezadowalający postęp pracy czy brak zaangażowania, porównując grupę własną do grup o większej efektywności, czy nawet skarżąc się na pracę własnej grupy do opiekuna naukowego, co było postrzegane jako zdrada zaufania. W grupach o wysokim zaufaniu liderzy częściej przejawiali pozytywny ton wypowiedzi, czy też podnosili trudne tematy w prywatnej korespondencji nie na forum grupy.", "Materiały dodatkowe Leigh Thompson o zwiększaniu efektywności komunikacji zdalnej w zespołach – zob. Kellogg School of Management, Optimizing virtual teams, 31.07.2015 (dostęp 10.09.2020). Dostępny w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=0SzWrazgt7Y&t=10s" ]

[]

[ "Istnieje wiele badań, które empirycznie potwierdzają znaczenie komunikacji w efektywności przywództwa (zob. [1]). Jakość komunikacji lidera wpływa na zaangażowanie i satysfakcję z pracy, które są niezwykle ważne dla jakości wykonywanej pracy. Bycie szefem w dzisiejszych czasach niełatwe zadanie. Poza odpowiedzialnością za realizację zaplanowanych działań, przełożeni muszą jeszcze wywiązywać się z licznych zobowiązań wobec swoich podwładnych: motywować, inspirować, wyjaśniać, rozstrzygać, delegować, udzielać reprymendy czy łagodzić spory. Współcześni pracownicy mają duże wymagania wobec swoich przełożonych i oczekują aktywnego przywództwa raczej niż biernego weryfikowania wykonanych zadań. W tych licznych obowiązkach umiejętności komunikacyjne odgrywają niebagatelną rolę. Nawet najbardziej sprawny i kompetentny manager, jeśli nie potrafi porozumieć się z ludźmi, będzie miał spore trudności. Podobnie wybitnie utalentowana i wydawałoby się niezastąpiona pod względem merytorycznym szefowa nie sprawdzi się w swojej roli, jeśli nie zjedna sobie podwładnych. Zapewne niektóre osoby mają ku temu naturalne predyspozycje, a innym wręcz przeciwnie, z trudem przychodzi komunikacja z innymi. Na szczęście kompetencje komunikacyjne można skutecznie rozwijać, a bogata literatura w tym zakresie pozwala na lepsze zgłębienie tego tematu. W tym module skupimy się na wybranych kompetencjach komunikacyjnych przełożonych. Jak pokazano poniżej, jest ich bardzo wiele i na zaznajomienie się z nimi szczegółowo warto poświęcić dodatkowy czas.", "Informacja zwrotna", "Jednym z ważniejszych zadań przełożonego/przełożonej jest udzielanie pracownikom informacji zwrotnej. Nie jest to jednak wbrew pozorom proste zadanie i wymaga wprawy. Poniżej znajduje się zestawienie najważniejszych reguł dotyczących udzielania informacji zwrotnej:", "1.\tJest. Pierwsza zasada „jest” zdawałoby się najprostsza do spełnienia, lecz jak się okazuje wcale nie to tak oczywiste – ważne, by informacja zwrotna była udzielana podwładnym. Nie wszyscy przełożeni dbają, by tak było. Czas płynie, dzieją się rzeczy ważne i pilne i nie zawsze jest czas, by udzielić każdemu z osobna informacji zwrotnej, co do jego czy jej poziomu wykonania. Niektóre organizacje wdrażają jednak system cyklicznych rozmów podsumowujących z bezpośrednimi przełożonymi, by uniknąć zdawania się na przypadkowe rozmowy lub ich zupełny brak. W ten sposób, przełożeni nie zapomną o swoim zadaniu, a pracownicy będą dokładnie wiedzieć, kiedy mogą liczyć na uzyskanie cennych wskazówek.", "2.\tJest bezpośrednia. Choć z początku może to być trudne a nawet deprymujące, informacja zwrotna powinna być przekazywana bezpośrednio, czyli najlepiej podczas spotkania twarzą w twarz, jeden na jeden. Udzielanie pochwał czy reprymend na forum publicznym nie jest dobrym rozwiązaniem. Co do reprymend, jest to oczywiste – takie zachowanie mogłoby wprawić odbiorcę w duże zakłopotanie. Natomiast dlaczego chwalenie publiczne nie zawsze jest dobrym pomysłem? Jakkolwiek miłe dla odbiorcy, może powodować poczucie niedocenienia wśród innych osób, które nie zostały wyróżnione, a też mają poczucie wniesienia solidnego wkładu w pracę grupy. Lub przeciwnie – zaistniały szczególne okoliczności, które uniemożliwiły pewnym osobom osiągnięcie takiego poziomu wykonania, który zasługuje na publiczną pochwałę, co nie oznacza, że osoba ta, nie starała się i nie zasługuje na słowa uznania.", "3.\tJest niezwłoczna. Zarówno pochwała jak i nagana powinny mieć miejsce w niedługim odstępie czasu od zdarzenia, którego dotyczy. W innym przypadku osłabia swój efekt oddziaływania. Dodatkowo pracownicy mogą poczuć się urażeni, gdy przypomni im się o ich niepochwalanych działaniach na długo po tym, jak miało to miejsce. Będą mieć wrażenie, że przełożony przez cały ten czas utrzymywał w pamięci to wydarzenie, co sprawia wrażenie pewnej nieszczerości w relacji. I na końcu warto dodać, że informacje przywoływane po czasie ulegają pewnemu zniekształceniu. Trudno jest interpretować zdarzenie sprzed kilku tygodni, co może doprowadzić do niepotrzebnej eskalacji nieporozumień czy konfliktów.", "4.\tJest konstruktywna. Choć każdy zapewne zna to określenie, nie każdy stosuje się do tej zasady na co dzień. Co oznacza konstruktywna informacja zwrotna? Oznacza przekazanie podwładnemu takich informacji i wskazówek, które może w praktyce wykorzystać do poprawienia swojego poziomu wykonania. Czyli zamiast mówić: „powinieneś wywiązywać się z podjętych zadań” warto podać konkretną wskazówkę: „spróbuj w przyszłym miesiącu zgłosić się do mniejszej ilości działań, w ten sposób są większe szanse, że wszystkie zrealizujesz w terminie”. Dzięki konstruktywnej informacji zwrotnej odbiorca komunikatu powinien wiedzieć, jakich dokładnie działań i wyników oczekuje przełożony/przełożona.", "5.\tDotyczy zachowania, nie osoby. Udzielając informacji zwrotnej, bardzo łatwo jest przejść do oceny charakteru czy kompetencji danej osoby: „Nie bądź zrzędliwy”, „Jesteś najlepsza”, „Za mało się przykładasz”, „Jesteś bardzo bystry”. Oceniając czyjś charakter czy kompetencje dokonujemy bardzo śmiałego czynu, być może nie mając ku temu pełni informacji, a z pewnością też nie mając do tego zaproszenia czy pozwolenia. Nie jest rolą przełożonego/przełożonej, by wprost oceniać charakter czy umiejętności podwładnych. Zamiast tego, lepiej skupić się na konkretnych zachowaniach, które chcemy wyeliminować lub przeciwnie docenić, mówiąc: „dziękuję za terminowe oddanie pracy”, „czy możesz przed oddaniem raportu sprawdzać go z check-listą, to zmniejszy prawdopodobieństwo przeoczenia błędów”, etc. Być może niektórych zdziwi zawarte w tym punkcie zniechęcanie do pozytywnego komentowania dobrych cech pracowników. Otóż jak pokazują badania Carol Dweck, chwalenie za szczególne talenty czy cechy nie jest dobrą strategią, gdyż w przypadku późniejszego niepowodzenia, może podkopać wiarę niegdyś chwalonej osoby w swoje wybitne zdolności i powodować chęć zachowania twarzy raczej niż udoskonalenia zachowania (zob. wystąpienie Carol Dweck na ten temat: https://www.ted.com/talks/carol_dweck_the_power_of_believing_that_you_can_improve).", "6.\tBez uogólnień. Wyrażając zwłaszcza niezadowolenie z czyjegoś poziomu wykonania łatwo dopuścić się uogólnień, czyli w rozmowie używać zwrotów typu.: ty zawsze, ty nigdy, jak zwykle, typowo, etc. Takie uogólnienia mogą być niesprawiedliwe, ale przede wszystkim są bardzo niekonstruktywne, gdyż powodują w rozmówcy chęć obronienia się raczej niż spojrzenia szczerze na swoje niedociągnięcia.", "Aktywne słuchanie Słuchanie podwładnych i współpracowników to prawdopodobnie jedno z najważniejszych zadań przełożonego. Bez tej aktywności łatwo o nieporozumienia, niedomówienia, przeoczenia, a w efekcie problemy i komplikacje. Umiejętność aktywnego słuchania pełni więc dwie ważne role: relacyjną i efektywnościową. Z jednej strony, umiejętność słuchania przyczynia się do budowania relacji między przełożonym a pracownikiem. Pracownik, który ma świadomość, iż to co mówi ma znaczenie, jest ważne i cenne dla pracodawcy, z większym prawdopodobieństwem będzie się czuł doceniony, spokojny i zaangażowany niż pracownik, który ma poczucie, iż jego czy jej opinia albo obserwacje są bez znaczenia. W swoich badaniach Kotter (2000) podpatrywał przełożonych podczas codziennej pracy. Pokazał, że to, czym pracodawcy zajmują się przez większą część dnia pracy, to właśnie swobodne rozmowy z pracownikami. Niekoniecznie związane z zadaniami i pracą. Kotter zauważył też, że skuteczni liderzy zadają dużo pytań i więcej słuchają niż sami mówią.", "Materiały dodatkowe Adam Grant o informacji zwrotnej – zob. PBS NewsHour, How to give feedback so people hear you're trying to help, 09.08.2018 (dostęp 10.09.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=iqPWa6rvdmM" ]

[]

[ "Jednym z najważniejszych a zarazem najtrudniejszych zadań przełożonych jest zagrzewanie ludzi do działania. I choć mogłoby się wydawać, że objęcie jakiegoś stanowiska i otrzymanie z tego tytułu pewnych obowiązków powinno wystarczyć pracownikom, by wywiązywać się ze swoich zadań, często niestety tak się nie dzieje. Szczególnie w pracy intelektualnej, twórczej czy innowacyjnej postawa i działania przełożonego mogą mieć kluczowy wpływ na to czy i jak wykonywane są zadania pracowników. I choć z pewnością jest to pewnego rodzaju mechanizm wzajemnych wpływów i interakcji, sposób komunikowania zadań, obowiązków, wyzwań przez przełożonego ma wielką siłę motywowania lub demotywowania do pracy. W literaturze dotyczącej psychologicznych aspektów aktywności przedsiębiorczej jednym z ważnych wątków kompetencji przełożonych jest umiejętność komunikowania wizji. Komunikowanie wizji odnosi się do zdolności jasnego przedstawienia celu, jaki przyświeca danej działalności oraz wzbudzenie zaangażowania w osobach, które mają ten cel osiągnąć. Badania Bauma, Locke i Kirkpatricka [1] pokazują, że komunikowanie wizji jest silnie związane z sukcesem danego przedsięwzięcia. Na podstawie analizy historii 183 przedsiębiorców zidentyfikowali oni siedem czynników determinujących to, czy komunikowana przez przełożonego wizja jest skuteczna. Ich zdaniem komunikowana przez lidera wizja powinna być:", "Dodatkowo, efektywna komunikacja wizji lidera powinna obejmować zróżnicowane kanały komunikacyjne, zarówno ustne jak i pisemne, oraz koncentrować się w swej treści na celach rozwojowych. Umiejętnie przedstawiona wizja celu ma duży wpływ zarówno na zainicjowanie zaangażowania w dane działanie, jak i na podtrzymanie zaangażowania w momentach kryzysowych. Cel, który jest atrakcyjny, wartościowy i co więcej osiągalny, konsoliduje zespół wokół działań, które mają doprowadzić do upragnionego celu. Natomiast wizja, która pozostaje jedynie w umyśle przełożonego lub jest niejasna dla podwładnych, nie ma takiego efektu.", "Wszystkie osoby, które miały w życiu więcej niż jednego szefa lub szefową zapewne zauważyły w pewnym momencie, iż osoby te różniły się znacząco, jeśli chodzi o swoje osobiste oczekiwania wobec pracowników. Jeden szef szczególnie ceni sobie lojalność i oddanie, a dla drugiego najważniejsza jest innowacyjność i pomysłowość. Jedna szefowa wymaga absolutnego porządku w miejscu pracy i krzywi się na widok stosu papierów na biurach pracowników, podczas gdy dla innej nie ma to absolutnie najmniejszego znaczenia. Są przełożeni, którzy oczekują pełni emocjonalnego zaangażowania we wspólny projekt i tacy, którzy traktują pracę jak pracę i nic ponadto. Przykłady można mnożyć. To, co jednak kluczowe w tej sytuacji, to fakt, że dla większości przełożonych ich osobiste oczekiwania względem pracowników zdają się być oczywistością. Innymi słowy, szefowie i szefowe wychodzą z założenia, że ich oczekiwania są tak oczywiste, typowe i jasne, że ich niespełnianie przez pracowników przyjmują ze sporym niezadowoleniem, frustracją a nawet gniewem. Niestety prawda jest taka, że ilu szefów tyle różnych preferencji a istniejące założenia i domysły mogą być przyczyną wielu nieprzyjemnych sytuacji czy konfliktów.", "Dlatego też autorzy książki „Szef to zawód. Narzędzia, które pomagają budować motywację, odpowiedzialność i współpracę” proponują stosowanie bardzo użytecznej techniki: „exposé szefa” [2]. „Exposé szefa” to nic innego jak przekazanie podwładnym przez przełożonego lub przełożoną swoich oczekiwań i wymagań. Kiedy jest dobry moment na takie działanie? Autorzy wskazują na wiele takich momentów: gdy powoływany jest nowy zespół, gdy nowy przełożony przejmuje kierownictwo istniejącej grupy, gdy przyjmowani są do pracy nowi pracownicy, organizacja zmienia sposób działania lub zachodzą w niej duże zmiany. Autorzy przekonują, że taka otwarta komunikacja i przyznanie się do swoich specyficznych oczekiwań przynoszą wiele korzyści. W ten sposób pracownicy są świadomi, jakie konkretnie zachowania zrobią wrażenie na szefie/szefowej, a jakie będą niemile widziane. Poniżej znajdują się praktyczne wskazówki co do tego, jak właściwie przygotować i wygłosić „exposé”.", "Materiały dodatkowe Simon Sinek o tym dlaczego warto zacząć od „dlaczego?” – zob. TED, How great leaders inspire action - Simon Sinek, 01.09.2009 (dostęp 10.09.2020). Dostępne w TED: https://www.ted.com/talks/simon_sinek_how_great_leaders_inspire_action" ]

[]

[ "„Komunikacja należy do tego rodzaju ludzkiej aktywności, z której wszyscy zdają sobie sprawę, ale tylko nieliczni potrafią ją zadowalająco zdefiniować. Lista tego, co jest komunikacją, może być długa (…)” [1]. Komunikacja stanowi obszar aktywności, którego każdy z nas doświadcza codziennie, który „formatuje” naszą rzeczywistość, w którym jego uczestnicy działają z nastawieniem na osiągnięcie konkretnego celu, zbudowania relacji, a w środowisku pracy tworzenia zadowalającej atmosfery. Bill Quirke pisząc o rozwoju komunikacji wewnętrznej w organizacjach wyraził się dość sceptycznie. Ujął to w sposób następujący: gdyby postęp w motoryzacji lub technologii „odbywał się w tempie rozwoju komunikacji wewnętrznej, to nadal chodzilibyśmy na piechotę” [2].", "Jaka jest rola komunikacji wewnętrznej w obecnej rzeczywistości organizacji nastawionych na produktywność? Narzędzie strategiczne w kreowania wizerunku firmy i jej efektywnym funkcjonowaniu. Musi przynosić wartość. Reputacja i marka są najcenniejszą wartością niematerialną firm a prawidłowe zarządzanie nimi przekłada się na zysk. Każdy pracownik pracuje na reputację firmy i wszyscy są odpowiedzialni za wizerunek wewnętrzny (internal branding). W interesie firm jest, aby zachowania pracowników nie obniżały wartości marki, zatem dążą do takiego kształtowania ich postaw i zachowań, które wpływają na poprawę produktywności. W tym celu komunikacja wewnętrzna ma zapewnić obieg spójnych, rzetelnych informacji dotyczących strategii firmy, zmian, najważniejszych działań i projektów. Dobrym przykładem przemyślanej komunikacji wewnętrznej jest historia fuzji koncernu Kraft Foods i Cadbury w 2010 roku.", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Miejsce komunikacji wewnętrznej w strukturze organizacji W rzeczywistości organizacyjnej pracownicy nigdy nie znajdują się w „informacyjnej próżni”. Nawet w sytuacji, kiedy są niedoinformowani – we własnym zakresie zapełniają ją, snując przypuszczenia, że mają wiedzę o tym, co się dzieje w ich organizacji.", "Poddamy pod ocenę trzy scenariusze zarządzania obszarem komunikacji wewnętrznej przez trzy potencjalnie zainteresowane piony funkcyjne w organizacjach: dział PR, dział HR, dział marketingu.", "We współczesnej praktyce organizacyjnej wdrażane jest rozwiązanie tworzenia centrów kompetencji komunikacji wewnętrznej, co pozwala na standaryzację procesów i narzędzi oraz wykorzystanie potencjału specjalistów zatrudnionych w takich zespołach [1]. Aktualnie rozwiązaniem stosowanym na wewnętrznym rynku pracy (tzn. w danym przedsiębiorstwie) – jest osobne stanowisko – specjalisty i kierownika ds. komunikacji, objęte procesem wartościowania (metody wartościowania stanowisk dotyczą stanowisk, a nie zajmujących je pracowników).", "Rola HR w komunikacji – podstawowe zasady przekazywania informacji Rola HR (działu personalnego) podlega stałym zmianom i „dzierżenie niepodzielnej władzy” w zarządzaniu pracownikami przedsiębiorstwa przestało być jedynie słuszną strategią. Współczesne wymagania wobec działów personalnych to angażowanie jednostek organizacyjnych i ich pracowników na różnych poziomach zarządzania, kierowników liniowych i zarządu do mądrej współpracy wewnątrz firmy, zatem umiejętnego komunikowania się [4].", "Kolejnym ważnym interesariuszem1 (podmiotem) w komunikacji wewnętrznej HR z przedsiębiorstwem są reprezentacje pracowników: rady pracowników i związki zawodowe (mają uprawnienia do współdecydowania o układach zbiorowych pracy, regulaminie pracy i wynagrodzenia, pakietach socjalnych, restrukturyzacji zatrudnienia, zwolnieniach grupowych).", "Inicjowanie przepływu i wymiany informacji pomiędzy działem personalnym a związkami zawodowymi jest głównie domeną HR a sposób przekazywania może być różnorodnymi kanałami komunikacyjnymi (zob. Wykorzystywane kanały komunikacji wewnętrznej )." ]

[]

[ "Peter Drucker uważany za jednego z najważniejszych pionierów współczesnego zarządzania, ocenia, że ponad \\( 60\\% \\) problemów w organizacjach wynika z nieskutecznej komunikacji. Czynnikami, które mogą zdecydowanie zakłócać poprawną komunikację wewnętrzną, są bariery organizacyjne i indywidualne [1].", "Jednym z kluczowych zadań w procesie zarządzania komunikowaniem jest wspieranie otwartej komunikacji a błędem jej blokowanie. Powodów może być wiele. Po pierwsze, struktura hierarchiczna wewnątrz organizacji (struktury smukłe, mniej elastyczne o dużej liczbie szczebli zarządzania są kosztowne i utrudniają proces komunikacji a przeciwstawne – płaskie, zdecydowanie ułatwiają), rozproszenie terytorialne oraz rozrzucenie po różnych krajach i kontynentach pracowników – specjalistów o unikalnych kompetencjach, realizujących swoje obowiązki, jak również brak umiejętności maksymalizowania korzyści z komunikowania i redukowania błędów. Po drugie, barierę stanowią sami pracownicy, pod względem gotowości do uczestnictwa w komunikowaniu i różnym poziomie świadomości znaczenia spawnej komunikacji. Z punktu widzenia tych dwóch kryteriów, można wyróżnić cztery grupy pracowników Tabela 1 [2].", "Trzecim powodem, może być nieformalna komunikacja, która utrudnia pracę (np. zakulisowe rozmowy, plotki i poczta pantoflowa) i przeszkadza w codziennych działaniach. Dzieje się tak wtedy, kiedy formalne kanały komunikacji wewnętrznej nie dostarczają pracownikom wiarygodnych informacji oraz nie stwarzają przestrzeni do redukowania niepokoju, m.in. podczas zebrań z pracownikami. Skutkiem może być tworzenie się wewnętrznych rozgrywek, marginalizowanie członków organizacji, a co istotne podejmowanie złych decyzji. Nieformalne rozmowy mogą być również cenne, jeżeli są właściwie przeprowadzone, nie są powodem do upustu negatywnych emocji, frustracji i nie szkodzą relacjom. Stają się produktywne, jeżeli pozwalają na wymienianie się opiniami, dzielenie informacjami, sprzyjają budowniu relacji i podtrzymywaniu zaufania [3].", "Polecane" ]

[]

[ "Architektura fizyczna obecnych organizacji jest odzwierciedleniem dynamiki zmian w gospodarce i życiu społecznym. Odzwierciedleniem takiego nowoczesnego koncepcyjnego myślenia jest projekt włoskiego architekta Davida Fishera, wieżowiec „Dynamic Tower”, którego realizacja została zaplanowana na 2020 rok. Obrót pięter budynku wokół własnej osi ma nadać trójwymiarowej bryle wieżowca wymiar czwarty – czasu (pełny obrót pietra to trzy godziny) i dynamiki (nawiązanie do dynamicznej aktywności współczesnego człowieka). Nastąpiła zdecydowana zmiana w kierunku rearanżacji budynków i biur sprzyjających wytwarzaniu konstruktywnych relacji pomiędzy uczestnikami organizacji, generowania wzajemnych układów komunikacyjnych [1], [2].", "Źródło: Dynamic Architecture - From Vision to Reality: David Fisher, 02.10.2011 (dostęp 08.12.2020). Dostępne w Youtube: https://youtu.be/ZNsDUcVrrKM", "Rozwiązania w nowoczesnym biurze mają spełniać kryteria ergonomiczne, psychologiczne i technologiczne. Przykłady rozwiązań zaprojektowanych przez polską firmę o zasięgu międzynarodowym, to np. stoły z możliwością szbkiego regulowania poziomu wysokości pozwalającna pracę stojąc lub siedząc; ergonomiczne hokery, czy też sofy i leżanki w pomieszczeniach do relaksu. Dla uzupełnienia wystroju wnętrz stosowane sa różne aranżacje, np. filcowe i koloroqwe panele ścienne, co ma dać efekt \"ocieplenia\" i domowego charakteru biura. Zmodyfikowana fizyczna przestrzeń pracy i technologiczne rozwiązania spowodowały częściowe zastąpienie międzyludzkich interakcji „twarzą w twarz” komunikacją mailową, wiadomościami tekstowymi, rozmową na czacie, spotkaniami poprzez serwisy społecznościowe: Slack, Microsoft Teams. Spotkania i zebrania umożliwia oprogramowanie wirtualne Zoom, Webex, MS Teams, GoToMeeting [3]. Pracownicy mniej rozmawiają przez telefon, rzadziej spotykają się w kuchni firmowej przy ekspresie do kawy, dystrybutorze do wody. Chociaż architektura fizyczna otwartych przestrzeni znosi bariery ścian i przegród, pracownicy starają się unikać bezpośrednich kontaktów z innymi i sami tworzą „czwartą ścianę” 1 wzajemnie ją szanując. Pracującym intensywnie osobom nikt nie chce przeszkadzać, próba głośnej rozmowy spotyka się z krytyką i często pracownicy pracują w słuchawkach. Otwarte przestrzenie, które mają stymulować komunikowanie, często ją redukują, ponieważ sami pracownicy unikają kontaktów „twarzą w twarz”. Wspólna i stała obecność pracowników w otwartej przestrzenni nie wpływa na zintensyfikowanie współpracy. Jak zatem ustalić, co może skłaniać pracowników do inicjowania interakcji i współpracy.", "Obecnie postęp technologiczny umożliwia precyzyjne monitorowanie struktury kontaktów. „Najnowszymi rozwiązaniami są czujniki umieszczone w krzesłach (mierzą jak długo pracownik siedzi przy biurku) oraz czujniki umieszczone w podłodze (wskazują kiedy i w jakim kierunku pracownik się przemieszcza). Czujniki z technologią RFID oraz w smartfonach śledzą, gdzie ludzie chodzą. A „czujniki” w postaci kamer sprawdzają, z kim spędzają czas. Panasonic dodał do systemów oświetleniowych czujniki wi-fi, które umożliwiają monitorowanie spotkań twarzą w twarz w całych budynkach i firmach” [3].", "Styl pracy przyjęty w Google i dostosowanie przestrzeni do oczekiwań pracowników to nie powszechny standard. Do tej „beczki miodu trzeba niestety dodać łyżkę dziegciu”, co zilustruje kolejny przykład.", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Spotkania są nieodłącznym elementem biznesu, kultury organizacyjnej i pracy zawodowej. We współczesnej rzeczywistości biznesowej zebrania i spotkania nabierają coraz większej wartości, ale też coraz bardziej docenia się czas poświęcony w tym celu. Spotkania należy traktować równocześnie jak przedsięwzięcie i inwestycję, która ma przynieść zwrot.", "Przestrzeganie zasad organizowania spotkań i utrzymywania kontroli nad nimi jest przejawem kultury organizacyjnej. Powinno się je prowadzić zgodnie z planem (agendą), którego punkty należy na samym początku zweryfikować wraz z uczestnikami. Oddzielamy od siebie punkty jako osobne bloki, aby stworzyć wrażenie klarowności spotkania. Prosimy uczestników o pytania a nie komentarze, a pod koniec spotkania o jego ocenę. Takie reguły pozwalają na zwiększenie poczucia satysfakcji uczestników. Zalecane są dwa pytania podsumowujące spotkanie:", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "\"Firmy w XXI wieku działają w świecie zbudowanym z klocków\" [1]. Ta myśl Petera Druckera odnosi się do czegoś więcej niż tylko elementów – „klocków”, które tworzą każdą organizację (firmę, przedsiębiorstwo). Produkcja, dystrybucja, umiejętności, usługi są elementami budującymi organizację jak w układance, gdzie wszystkie klocki muszą do siebie pasować i można zmieniać ich konfigurację. Drucker miał na myśli coś więcej niż tylko klocki traktowane jako zasoby materialne. Nie można tworzyć firmy jak podkreśla Drucker, bez „ludzkich klocków” - sukces osiąga się dzięki potencjałowi ludzi. Szczególną grupę w środowisku organizacyjnym, od której wymaga się efektywności są menedżerowie. W przekonaniu Druckera \"menedżer, który zadaje trafne pytania, formułuje właściwe sądy oraz ma odpowiednią mentalność, potrafi spojrzeć poza własne podwórko i uwolnić siebie i innych z pęt niepełnej wiedzy o świecie\" [2].", "Zarządzanie przede wszystkim dotyczy ludzi, w dalszej kolejności procedur i technologii Pomimo tak prostej zasady, wielu menedżerów nie odnosi sukcesów. Drucker odpowiedziałby, że powody są dwa. Po pierwsze, zajmowali się działaniami, którymi chcieli, a nie tymi, którymi należało. Po drugie, zbyt dużo czasu poświęcili na nieskuteczną komunikację. Menedżerowie zarządzają szeroko zakrojoną komunikacją: udzielają informacji o planowanych zmianach, przeprowadzają prezentacje dla wyższej kadry kierowniczej, delegując menedżerom przekazanie tej informacji na coraz niższy poziom hierarchii organizacyjnej ale z trudnością budują partnerstwo i sojusz z pracownikami na rzecz wdrażania zmian [3]. Zdefiniujmy, czym zajmuje się menedżer.", "Role informacyjne stanowią wiązkę uszeregowanych kompetencji, związanych z codziennym komunikowaniem się w organizacji [6].", "Menedżerowie produktu (grupy produktów) i menedżerowie rynku (grupy rynku) realizują swoje zadania łącząc różne obszary funkcjonalne, są „opiekunami” procesów, pracują indywidualnie lub z niewielkim zespołem. Profil kompetencyjny tej grupy menedżerów wymaga wysoko rozwiniętych kompetencji komunikacji, współpracy wewnątrzfirmowej, orientacji na klienta, budowania relacji i wiedzy zawodowej.", "Materiały dodatkowe" ]

[ { "name": "Definicja 1:", "content": "Menedżer jest to ktoś, kto odpowiada przede wszystkim za realizację procesu kierowania pracownikami, ale jego działania nie odnoszą się tylko do miękkich obszarów, związanymi z ludźmi. Menedżer również planuje, organizuje i kontroluje organizację pracy w kontekście strategicznych domen dla organizacji - zasobów finansowych, rzeczowych i informacyjnych [4]." }, { "name": "Definicja 2:", "content": "\"Termin menedżer dotyczy każdego kierownika, który powierzoną sobie częścią organizacji kieruje w sposób samodzielny, twórczy i efektywny. Menedżerem może być zarówno dyrektor firmy, jak i kierownik wydziału czy magazynier. W niektórych przedsiębiorstwach, głównie zagranicznych menedżerami nazywa się ludzi ze średniego szczebla zarządzania, pośredniego pomiędzy kierownikami pierwszej linii (supervisors) a dyrektorami najwyższego szczebla (executives)\" [5]. " } ]

[ "\"Z komunikowaniem jest jak z chodzeniem: możesz chodzić i nawet nie wiedzieć, że robisz to źle. Skutki ujawniają się z opóźnieniem\" (Piotr Bucki [1]).", "Odwołując się do tytułowego motta „klauzula najwyższej poufności”, poświęcimy uwagę nie prawnym uściśleniom poufności i tajności, ale komunikacji nieformalnej. Do najczęściej występujących form komunikacji nieformalnej należy „poczta pantoflowa” oraz „wymiana informacji poza miejscem pracy”, wykraczając poza ramy organizacji i służbowych relacji. Najpowszechniej obserwowane w organizacjach łancuchy poczty pantoflowej to; \"łańcuch plotki (w którym jedna osoba przekazuje wiadomości wielu innym) oraz łańcuch wiązek (w którym wiele osób przekazuje wiadomości niewielu innym)\" [2]. Rozsyłanie plotki może polegać na zachowaniu informacji dla siebie przez daną osobę lub dalszego przekazania tej samej treści, nie tylko kolejnej osobie (tak jest w przypadku \"łańcucha plotki\" przypominającego graf \"gwiazdy\"), ale równocześnie wielu innym osobom (jak w przypadku \"łańcucha plotki\" przypominającego graf \"kiści winogrona\") 1.", "Według badań z 2009 roku dokładność „poczty pantoflowej” oceniania jest na poziomie \\( 75-95\\% \\). Inne badania z 2013 roku wskazują, że \\( 32\\% \\) pracowników wykorzystuje pocztę służbową niezgodnie z etyką firmy, a \\( 48\\% \\) plotkuje za pomocą maila [2]. Współczesne organizacje sterowane produktywnością i zyskiem, są już nie do wyobrażenia bez komunikacji elektronicznej i intranetu. Komunikacji elektronicznej towarzyszą jednak problemy [3].", "Karen Sobel-Lojeski, profesor Stone Brook University podpowiada kilka użytecznych reguł, które zostały podane w tabeli \"Pięć reguł jak, unikać nieporozumień w komunikacji wirtualnej w organizacji\" 2.", "Źródło: How to form meaningful connections with complete strangers: Keith Ferrazzi, 08.03.2019 (dostęp 05.09.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=0RdM2L8SczE", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Przyczyny kryzysu mogą być zarówno egzogenne (zewnętrzne), jak i endogenne (wewnętrzne). Pojawienie się sytuacji, nagłej i nieprzewidywalnej, najczęściej traktowane jest jak rodzaj kryzysu. Może to być atak terrorystyczny (np. na World Trade Center 11 września 2001 roku), katastrofy pogodowe (np. tsunami w Japonii w 2011 roku i wywołane nim uszkodzenie elektrowni atomowej), niestabilna sytuacja polityczna, hakerstwo komputerowe, kryzysowe sytuacje zdrowotne (np. pandemia wywołana koronawirusem), sytuacje destabilizacji gospodarczej wywołujące bezrobocie i zwolnienia grupowe pracowników (np. azjatycki kryzys walutowy w latach 90. XX wieku, kryzys 2008-2010, który dotknął głównie detalistów) [1]. Inną kategorią sytuacji kryzysowych bardzo destabilizujących funkcjonowanie organizacji, a w najłagodniejszym wymiarze powodujących konieczność wprowadzenia zmian są: fuzje, przejęcia, sojusze przedsiębiorstw, zmiany zarządu, niezadowolenie pracowników wywołane niejasną polityką personalną lub zarządzeniem wynagrodzeniami, duża fluktuacja kadry kierowniczej czy też specjalistów, trzymanie się wypróbowanych i tradycyjnych recept na sukces.", "Definiując, czym jest kryzys należy podkreślić, że jest to pojęcie interdyscyplinarne odnoszące się do osłabienia, ale i niekiedy wzmocnienia wizerunku organizacji. Pojęcie kryzysu wizerunkowego w literaturze przedmiotu rozumiane jest dość spójnie - jako nieprzewidziane i nagłe zdarzenie lub sekwencja zdarzeń, które stanowią zagrożenie dla stabilności działań organizacji, naruszają jej bezpieczeństwo publiczne, finansowe, rynkowe i powodują utratę reputacji [4]. Kryzysu nie należy traktować jako sytuacji „bez wyjścia”, ale jako wyzwanie dla kompetencji w zarządzaniu „sytuacją problemową” (issue management). Blaise Pascal twierdził, że: człowiek jest trzciną najsłabszą na wietrze, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Parafrazując, niezależnie od kierunku i siły „wiatru, jakim jest kryzys”, zdolności i wysiłek pracowników stwarzają możliwości opracowania strategii zarządzania sytuacją kryzysową. Jak twierdzi Witold B. Jankowski, prezes ICAN Institute, podejmowanie działań musi zacząć się od zapewnienia firmie płynności finansowej, tym samym jest to zabezpieczenie etatów i wynagrodzeń pracowników, których przecież dotyczy kryzys w firmie. Kolejnym ważnym działaniem jest zabezpieczenie „niematerialnych aktywów firmy” oraz zapewnienie otwartej i szczerej komunikacji pomiędzy wszystkimi interesariuszami wewnętrznymi (kadrą kierowniczą, menedżerami, pracownikami, działem HR i związkami zawodowymi) [5].", "Organizacje „skanując” (szczegółowo obserwując) otoczenie zewnętrzne i procesy wewnętrzne, są w stanie nie tylko szybko reagować na symptomy zmian, ale i rozumieć ich przyczyny. Wydaje się to być inwestycją, która nie generuje kosztów a przynosi duże korzyści. Zarządzanie informacją to także wyciąganie wniosków z poprzednich sytuacji kryzysowych. Dużą rolę do odegrania ma tutaj prezes zarządu lub liderzy - podejmująv ostateczne decyzje, podpisując plany i dokumenty (zob. Materiały dodatkowe). Szybkość i skuteczność reagowania organizacji w sytuacji kryzysowej może mieć decydujący wpływ na ich reputację. Przytoczmy głośny i realny przykład takiego skutecznego reagowania w sytuacji naruszenia wizerunku firmy i decyzji zwolnienia z pracy dyrektora PR.", "Prawidłowość w radzeniu sobie w trudnych i nieprzewidywalnych sytuacjach polega również na poszukiwaniu „języka porozumienia” z interesariuszami, czego egzemplifikacją jest zgoła inna historia niż tweeta Justine Sacco.", "Materiały dodatkowe" ]

[ { "name": "Definicja 1: Kryzys", "content": "\"Dobry kryzys jest zbyt cenny, by go zmarnować\" – zwykł mawiać Paul Romer, ekonomista i przedsiębiorca, laureat Nagrody Nobla, profesor ekonomii w Szkole Biznesu Sterna na Uniwersytecie Nowojorskim [2].\nKryzysem nazywamy „stan, który zagraża przetrwaniu firmy, realizacji jej celów, ogranicza czas dostępny na podjęcie działań zaradczych i zaskakuje decydentów swoim pojawieniem się” [3]." } ]

[ "Sytuacja kryzysowa zawsze jest naruszeniem stabilności organizacji i jej wizerunku. Towarzyszy jej na początku chaos, bez względu na opracowane wcześniej strategie zarządzania. Wynika to z faktu natłoku napływających informacji lub sporadycznych i niepełnych danych. Każda sytuacja kryzysowa weryfikuje, czy organizacje autentycznie radzą sobie z nagłym i nieprzewidywalnym stanem, czy też zapowiedzi, jak dobrze są przystosowane, były tylko idealnym modelem trudnym do wdrożenia w rzeczywistej sytuacji. Miernikiem sprawności przygotowania i skuteczności reagowania jest czas przepływu informacji i wypracowania mechanizmu podejmowania decyzji.", "Szczególnym przypadkiem kryzysu, w odpowiedzi, na który żadna firma nie wyjęła opracowanego wcześniej i złożonego w sejfie planu, jest oczywiście pandemia koronawirusa SARS-CoV-2. Szybkie reagowanie zostało oparte na gotowych rozwiązaniach osadzonych w formalnych przepisach związanych ogólnie z zagrożeniem epidemicznym i koniecznością ochrony zdrowia. Jednakże w przypadku prowadzenia biznesu nigdy wcześniej nie były testowane rozwiązania zamknięcia poszczególnych branż oraz wirtualizacji i digitalizacji pracy na taką skalę.", "Timing w sytuacji kryzysowej w organizacji zamyka się w definicji „złotej godziny”, której źródłem jest medycyna ratunkowa. Tak samo jak w przypadku ratowania życia pacjenta decyduje czas, tak i w przypadku przedsiębiorstw działania operacyjne podjęte na samym początku zadecydują o rozmiarze szkód i końcowym rezultacie zarządzania sytuacją kryzysową. Sytuacje kryzysowe mają to do siebie, że wywołują nadreakcję, emocjonalność i początkowo wysoką mobilizację, która szybko ulega obniżeniu. Reguła \"złotej godziny\" często jest trudna do zrealizowania dla organizacji, gdyż wymaga działań typu \"gaszenia pożaru\". Szczególnym przypadkiem okazał się kryzys wywołany pandemią COVID-19, kiedy pracownicy organizacji, o elestycznej kulturze organizacyjnej uruchomili natychmiastowy przepływ informacji, system reagowania, kordynowania działań i formułowania rozwiązań dla pracowników, klientów i pozostałych interesariuszy. Duże organizacje o bardziej tradycyjnych schematach działania nie poradziły sobie z nową sytuacją, popadając chaos. \"To, co powinniśmy zrobić teraz, aby przygotować się na trudną przyszłość i zapewnić właściwe działania liderów, to wyposażyć ich w samoświadomość, poruszyć samorefleksję i głębokie zrozumienie swojego wpływu na innych\" [1]. Kształtowanie kultury organizacyjnej zorientowanej na \"gotowość\" jest kluczowe dla zarządzania sytuacją kryzysową. Warunkiem jednak jest określenie procedur postępowania, zdefiniowanie ról, wyznaczenie odpowiednich liderów – przed wystąpieniem kryzysu. W kulturę organizacyjną powinien być wpisany stale dopracowywany dokument określany jako \"Manual kryzysowy\".", "Do kanonu działań operacyjnych organizacji i instytucji, które powinny być przestrzegane w czasie „złotej godziny”, wpisują się następujące wytyczne [2].", "Materiały dodatkowe" ]

[ { "name": "Definicja 1: „Złota godzina”", "content": "W 1961 roku R. Adams Cowley wprowadził termin \"złota godzina\", określający czas, w jakim pacjent w stanie zagrożenia życia powinien znaleźć się w miejscu, gdzie możliwe jest udzielenie mu specjalistycznej pomocy. Pamiętajmy, czas \"złotej godziny\" nie liczy się od momentu dotarcia zespołu ratunkowego do pacjenta, lecz od chwili wystąpienia zagrożenia (np. wypadku, urazu)." } ]

[ "Budowanie przekazu jest odpowiedzią na pytanie, jak dostosować styl komunikacji i medium do rodzaju zmiany. Zmianami dla organizacji i jej pracowników na miarę „tsunami” są: zmiany kultury organizacyjnej związane z cyfryzacją i wprowadzeniem sztucznej inteligencji SI; zmiany strukturalne; fuzje i przejęcia; alianse strategiczne firm, czy też nagle zaistniałe z powodu oddelegowania większej części pracowników do pracy zdalnej. Priorytetem staje się komunikacja szybka i dobrze przemyślana, sprecyzowane informacje o kontekście zmian, kierunku oraz ich skali. Przekazywane złe wiadomości muszą być uzupełnianie o oferowane wsparcie dla pracowników. W złym stylu są komunikaty ze strony menedżerów \"Już najwyższy czas na zmiany\", \"Nie nadążamy za konkurencją\", \"Musimy zmienić model biznesowy\" lub \"Cięcia są konieczne\". Należy je zastąpić pytaniami o akceptację zmian: \"Jak przekazać informacje o nowych planach strategicznych?\", \"Jak mam przekonać pracowników?\", \"Jak zmotywować do zmian?\", \"Skąd będziemy wiedzieli, że nasi pracownicy zaakceptowali nowy scenariusz?\", \"Jak przeciwdziałać plotkom na temat zmian kadrowych?\".", "Rozwiązaniem jest elastyczne wdrażanie zmian, które zdecyduje o przyszłych zyskach, realizacji zamierzonego celu przy zminimalizowanych kosztach oraz zaspokojeniu potrzeb zatrudnionych pracowników. Wspólnym mianownikiem dla tych trzech elementów jest sprawna komunikacja wewnętrzna.", "Źródło: Opracowanie własne na podstawie 1. Deloitte, Jak zarządzać firmą w kryzysie? (dostęp 09.06.2020). Dostępne w Deloitte: https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/press-releases/articles/koronawirus-jak-zarzadzac-firma-w-kryzysie.html, 2. Kandefer, U., Mazurek, G.: Intranet. Skuteczna komunikacja wewnętrzna w organizacji. Poltext, Warszawa 2019, s. 20-25 oraz 3. Quirke, B.: Komunikacja wewnętrzna krok po kroku, Oficyna Wolters a Kluwer business, Warszawa 2011, s. 167-181.", "Polecane" ]

[]

[ "W procesie komunikacji organizacji z otoczeniem, specjaliści powinni wpływać na jej działania, generować większą wartość biznesu, zatem wiedzieć gdzie działać i jak działać. Pozwoli to zachować spójność pomiędzy komunikowanymi a rzeczywistymi cechami organizacji i jej działań. Organizacja, która nie komunikuje się dostatecznie z otoczeniem zewnętrznym i własnym wewnętrznym (pracownikami), powoduje atmosferę niepewności i niejasności, sprzyjając powstawianiu pustki informacyjnej. Komunikację dwustronną i prawdziwą zastępują spekulacje i plotki (zob. „Klauzula najwyższej poufności”. O czym w organizacji mówić nie wolno, a o czym powinno się mówić ). Zapewnienie dostępu do rzetelnej informacji jest przykładem udanych działań w dwustronnej komunikacji i krokiem, dzięki któremu pustka informacyjna jest redukowana.", "Przytoczony przykład, chociaż nie jest jeszcze sytuacją kryzysową, ale mającą symptomy niepowodzenia z uwagi na możliwość utraty klienta. Interpretując zaistniałą w przykładzie sytuację, można odwołać się do koncepcji skąpca poznawczego, kiedy to dziennikarz będąc w roli komunikatora wewnętrznego, mając wspierać kluczowy proces organizacji warunkujący jej przyszły sukces – uprościł problem, blokując przyjęcie optymalnego rozwiązania. Ponieważ praktyka organizacyjna nie znosi pustki, sprawę w swoje ręce wzięli menedżerowie i zaprosili do konsultacji zewnętrznych specjalistów.", "Sytuacja „pustki informacyjnej” jest obserwowana zarówno wtedy kiedy jest brak informacji, decyzji, działań ale również w okolicznościach „przeładowania” wiadomościami. Samo pojęcie należy traktować jako mierzalną wartość i przydatność informacji w procesie komunikowania tu i teraz. Co istotne rozwój kanałów online komunikacji ułatwia wymianę informacji, z dużym ograniczeniem kosztów. Zatem komunikowanie nie jest już \"poszukiwaniem yeti\". Ważna natomiast staje się użyteczność informacji, gdyż warunkuje podejmowanie właściwych decyzji i działań. Roziew pomiędzy popytem a podażą informacji – jakościowo wartościowych danych, pozwalających na poprawną interpretację sytuacji stanowi \"lukę informacyjną\" [2], co jest tożsame ze zjawiskiem \"pustki informacyjnej\".", "Organizacja jest złożonym środowiskiem z wyraźnie zaznaczonymi, chociaż współpanującymi podsystemami: pracowników, kadry zarządzającej oraz podsystemu technicznego i infrastrukturalnego. Korzyści użytkowania intranetu (np. platformy Microsoft SharePoint, Intranet Connections, Noddle Intranet, Intranet Edito, Bitrix24, Podio, Intranet 2.0, aplikacja do pracy zespołowej 1) są osiągalne we wszystkich trzech podsystemach. Warunkiem, aby intranet nie stał się narzędziem „pustki informacyjnej”, jest dostosowanie go do potrzeb konkretnej firmy (wielkość, specyfika branży) i dedykowanie go pracownikom.", "Intranet dzięki optymalizacji procesów w organizacji, zmienia dotychczasowe style zarządzania komunikacją wewnętrzną – ukierunkowując z formuły pobierania informacji zwrotnej (feedbacku) na nowy rodzaj komunikatu skupiającego się na przyszłości (feedforward) – chroniąc przed pułapką „pustki informacyjnej”.", "Materiały dodatkowe" ]

[ { "name": "Definicja 1: Intranet", "content": "Intranet jest instrumentem wewnętrznego systemu komunikacji dostępnym dla pracowników danej organizacji. Stanowi narzędzie pracy, które m.in. ułatwia dostęp do informacji, wspomaga pracę zespołową, pozwala efektywnie zarządzać wiedzą. Za pośrednictwem intranetu użytkownicy mogą dotrzeć do narzędzi biznesowych oraz organizacyjnych niezbędnych w realizacji codziennych działań [6]." } ]

[ "Media masowe jako dominujące w XX wieku środki komunikowania społecznego oraz instytucje nadawcze funkcjonowały według swoistego modelu. Określał on wyraźnie role nadawcy i odbiorcy w procesie produkcji oraz dystrybucji treści medialnych i tym samym rzutował na sposób, w jaki przebiegała komunikacja między nimi. Nazwano ją komunikowaniem masowym, przy czym wyraźne zdefiniowanie tego, czym ono było, przysparzało badaczom wiele trudności, ponieważ nie było wśród nich jednomyślności co do rozumienia kluczowego pojęcia „masa”. Jak podkreślał Denis McQuail [1], termin ten funkcjonował jako synteza wielu różnych pojęć zarówno o wydźwięku negatywnym, jak i pozytywnym, oznaczając z jednej strony dużą zbiorowość ludzi, brak zróżnicowania czy raczej negatywny wizerunek, drugiej zaś – brak porządku i organizacji oraz odbicie społeczeństwa masowego. To z kolei rzutowało na sposób definiowania komunikowania masowego, w którym akcentowano albo „masowość” – skupiając się na rozpowszechnianiu produkowanych treści w tym samym czasie przez niewielu do wielu albo „komunikowanie” – uwypuklając jednokierunkowość i hierarchiczność przekazu od nadawcy do odbiorcy [2]. Zdaniem McQuaila [3] komunikowanie masowe od samego początku było raczej ideą niż stanem czy procesem możliwym do zaobserwowania w rzeczywistości w czystej postaci, ponieważ okazywało się mniej masowe i mniej zdeterminowane przez technologię niż się badaczom wydawało.", "Cechy komunikowania masowego Komunikowanie masowe zachodziło pomiędzy instytucjami mediów masowych, będącymi producentami przekazów symbolicznych (tekstowych, werbalnych, wizualnych lub mieszanych) a ich odbiorcami, stanowiącymi zbiorowość społeczną określaną mianem masy. Pojęcie to przeciwstawiane było innym, funkcjonującym już w literaturze, takim jak: grupa, tłum czy publiczność. Masowa publiczność była niezwykle liczna, jej członkowie nie znali się nawzajem oraz nie mogli wchodzić ze sobą w interakcje, gdyż byli rozproszeni. Masowa publiczność nie była również stała, mogła się zmieniać w zależności od czasu i przestrzeni. Ponadto odbiorcy masowi cechowali się brakiem samodzielności oraz jednorodności – składała się na nią duża liczba ludzi pochodzących z różnych warstw społecznych i grup demograficznych.", "Instytucje mediów masowych były organizacjami o charakterze formalnym lub nieformalnym, posiadającym wyraźnie zdefiniowane zasady funkcjonowania, w tym także regulowane na gruncie prawnym, o określonych funkcjach (zob. Funkcje mediów ). Posiadały zdolność do tworzenia symbolicznych przekazów i rozpowszechniania ich na szeroką skalę. Instytucje medialne powstawały w celu realizacji ważnych dla społeczeństwa zadań, takich jak rozpowszechnienie informacji i kultury.", "Przekazy w komunikowaniu masowym skierowane były do dużej i nieokreślonej liczby odbiorców. Ich produkcją i dystrybucją zajmowały instytucje mediów masowych, nadzorowane przez państwo lub będące w rękach prywatnych przedsiębiorców, co przekładało się na ich zawartość.", "Komunikowanie medialne i jego cechy Upowszechnienie internetu w latach 90. XX w. mocno wpłynęło na sposób komunikowania pomiędzy instytucjami medialnymi a odbiorcami. I chociaż media tradycyjne (radio, prasa i telewizja) próbowały w tamtym czasie wejść z odbiorcą w interakcję poprzez zachętę do kontaktu telefonicznego lub pisemnego czy tworząc kanały z bardziej zindywidualizowaną ofertą, to za sprawą internetu każdy użytkownik sieci mógł być producentem i odbiorcą treści jednocześnie. Decentralizacja komunikacji i jej demokratyzacja zarazem przyczyniły się do wyłonienia się nowego sposobu komunikacji nazywanego komunikowaniem medialnym [2]. W takiej rzeczywistości komunikacyjnej przekaz mógł być produkowany i rozpowszechniany nie przez wąsko wyspecjalizowane instytucje, ale potencjalnie przez każdego użytkownika podłączonego do sieci. Ponadto wielość kanałów komunikacji (blogi, strony internetowe, portale społecznościowe, grupy dyskusyjne, czaty) i treści dostępnych w komunikacji zapośredniczonej przez internet doprowadziła do „odmasowienia” mediów, wzmocnienia niezależności jednostek i tym samym utraty kontroli przez nadawców nad publicznością, która mogła konsumować treści medialne w dowolnym czasie (zob. Tabela 1 ).", "Aby zwrócić uwagę na masowy charakter komunikacji interaktywnej w mediach cyfrowych, Manuel Castells nazwał ją masową komunikacją zindywidualizowaną. Pojawiła się wraz z rozwojem Web 2.0 i Web 3.0, czyli technologii wspierających rozpowszechnienie przestrzeni społecznych w internecie. Cechuje ją zdaniem badacza „zdolność wysyłania przekazu przez wielu nadawców do wielu odbiorców w czasie rzeczywistym lub wybranym przez strony i z możliwością wykorzystania połączeń dwupunktowych: indywidualnych lub masowych, w zależności od celu i cech zamierzonej praktyki komunikacyjnej” [5]. O jej masowości świadczy m.in. to, że potencjalnie każdy przekaz może dotrzeć do globalnej publiczności. Jest ona jednocześnie zindywidualizowana, ponieważ dochodzi w niej do: tworzenia zindywidualizowanych treści, indywidualnie adresowanej emisji oraz zindywidualizowanego wyboru wielu odbiorców komunikujących się z wieloma nadawcami [6].", "Jak zauważają Weinmann i in. [7], pojawienie się nowych mediów i technologii komunikacyjnych nie wyeliminowało starych problemów komunikowania masowego, zwłaszcza tych dotyczących władzy i sprzeciwu wobec niej oraz struktury i własności. I chociaż technologie komunikacyjne zmieniają się, to nadal utrzymują swoją rolę jako ważnej, potężnej i wpływowej instytucji społecznej." ]

[ { "name": "Definicja 1: Komunikowanie masowe", "content": "Instytucje i techniki (sposoby), za pomocą których wyspecjalizowane grupy wykorzystują urządzenia i wynalazki techniczne (prasa, radio, film itp.) w celu rozpowszechniania przekazów symbolicznych, wśród licznych, heterogenicznych i przestrzennie rozproszonych odbiorców; komunikacja masowa wykorzystuje złożoną technologię do kontrolowania środowiska i pełni podstawowe funkcje dla społeczeństwa, takiej jak przekazywanie dziedzictwa społecznego z pokolenia na pokolenie czy zbieranie informacji w celu obserwacji środowiska i określania związku pomiędzy różnymi elementami społeczeństwa wskutek zachodzących w środowisku zmian [4]." }, { "name": "Definicja 2: Komunikowanie medialne", "content": "Sposób rozpowszechniania przekazów symbolicznych przez użytkowników sieci komputerowej do dowolnej liczby innych użytkowników sieci przy użyciu nowych technologii komunikacyjno-informacyjnych, w którym to jednostka a nie elity (instytucje medialne) ma kontrolę nad przekazem (decyduje co, kiedy i gdzie udostępni)." } ]

[ "Od medium do media masowego Komunikowanie człowieka opiera się na zachowaniach werbalnych i pozawerbalne, takich jak: mowa, mimika, gesty, postawa ciała. Podlegają one ograniczeniom wynikającym z możliwości zmysłów człowieka, który sygnały te odbiera wyłącznie, gdy pozostaje w bezpośrednim kontakcie z nadawcą - co wymaga przebywania we wspólnej przestrzeni fizycznej w jednym czasie zarówno przez osobę wysyłającą komunikat jak i go odbierającą. Dla zniesienia tych limitów człowiek przez wieki tworzył różne techniki usprawniające porozumiewanie się - określane jako środki komunikowania lub media (terminy te w literaturze polskiej występują zamiennie i oznaczają to samo). Pozwoliły one na uwolnienie komunikacji od ograniczeń czasu i przestrzeni [1].", "Termin medium jest powszechnie używany zarówno w debacie publicznej, jak i w codziennych dyskusjach. Używając tego pojęcia mamy na myśli środki służące komunikacji. Określamy tak zarówno prasę, radio, telewizję, Internet umożliwiające przenoszenie treści, jak również określone zachowania służące komunikacji oraz urządzenia i przedmioty, umożliwiające tworzenie oraz utrwalanie przekazów. Różnią się one ze względu na ich rolę i znaczenie w procesie mediatyzacji przekazu.", "Na tej podstawie John Fiske [2] podzielił istniejące definicje medium na trzy zasadnicze kategorie ze względu na charakter kanału komunikowania:", "Media masowe – definicja i cechy W latach czterdziestych XX wieku zaczęto używać terminu media masowe lub mass media. Do języka polskiego (podobnie jak i do innych europejskich języków) określenie to zostało przeniesione z języka angielskiego. W Anglii termin ten był używany w odniesieniu do prasy jako nośnika reklam. Kiedy w Stanach Zjednoczonych pojawiły się obok prasy, również komercyjne radio i telewizja zaczęto w odniesieniu do nich stosować ogólną nazwę media, z dodatkiem masowe (ang. mass media), dla określenia wszystkich środków masowego rozpowszechniania informacji, propagandy i rozrywki [4].", "Tym co wyróżnia media masowe jest [7]:", "Krótka historia mediów masowych W dziejach ludzkości można wyróżnić cztery następujące po sobie komunikacyjno/medialne rewolucje [5] :" ]

[ { "name": "Definicja 1: Trzy kategorie definicji medium", "content": "\n1. Środki wyrażania (prezentacji) – zaliczamy do nich wszelkie postacie zachowania słownego i pozasłownego, które służą artykulacji przekazu takie jak: mowa, sposób mówienia, mimika, gesty itd. Środki te pozwalają prezentować stany psychiki człowieka, jego opinie, odczucia, emocje w bezpośrednim kontakcie nadawcy i odbiorcy. Zasięg ich ograniczają możliwości jakie mają zmysły człowieka, które wymagają obecności nadawcy i odbiorcy w tym samym czasie i miejscu aby przekaz mógł być odebrany.\n2. Środki rejestracji (reprezentacji) – to narzędzia służące do utrwalania komunikacyjnych zachowań człowieka. Zaliczają się do nich takie instrumenty, jak np. ołówek, karta papieru, dysk twardy, serwer komputerowy, itp. Każde z tych narzędzi ma własny sposób rejestrowania aktów komunikacyjnych i zapisuje tylko pewne ich właściwości, w rezultacie transformując przekazy w swoisty i właściwy dla siebie sposób, np. magnetofon pozwala zapisać tylko głos nadawcy, a papier umożliwia utrwalenie wypowiedzianych słów. Środki te odgrywają istotną rolę w procesie mediatyzacji aktu komunikacji, bo pozwalają na odtworzenie przekazu dowolnym czasie i miejscu odbiorcom, którzy nie mieli bezpośredniego kontaktu z nadawcą [3].\n3. Środki transmisji – instrumenty powielania i przesyłania zarejestrowanych przekazów, np. radio, telewizja, druk. Służą one przenoszeniu komunikatów w czasie i przestrzeni [2].\n\nNależy jednak zauważyć, że w rzeczywistości społecznej te trzy kategorie definiujące media funkcjonują we wzajemnej relacji, np. media rejestracji pozostają we współzależności zarówno ze środkami wyrażania, ponieważ stanowią reprezentację myśli, opinii czy emocji nadawcy, jak i transmisji, które umożliwiają dystrybucję przekazów do szerokiego grona odbiorców [3]." }, { "name": "Definicja 2: Media masowe", "content": "\nTerminem tym określamy prasę, radio i telewizję, kino, internet, przemysł fonograficzny i wydawniczy. Obejmuje on techniki i instytucje tworzące i rozpowszechniające masowo przekazy informacyjne oraz rozrywkowe, które docierają jednocześnie do wielkich, rozproszonych zbiorowości odbiorców [5].\n\nW takim rozumieniu media masowe to zorganizowane technologie, które umożliwiają komunikację masową [6]." } ]

[ "Wprowadzenie Szeroko rozumiany rozwój kulturowy polega na zmianach w obrębie dwóch podstawowych sfer: materialnej oraz niematerialnej. W skład tej pierwszej wchodzą wszelkiego rodzaju technologie, a drugiej między innymi utrwalone schematy zachowania ludzi, w tym sposoby komunikacji. Jak zauważył William Ogburn, rozwój w obrębie sfery materialnej zazwyczaj wyprzedza obszar niematerialny, w efekcie dopiero po pewnym czasie ludzie dostosowują swoje postępowanie do nowych, popularyzujących się technologii [1].", "Proces ten dotyczy także mediów, a wraz z ich rozwojem pojawiła się potrzeba ich dodatkowej dystynkcji, co w dyskursie naukowym odbyło się w połowie lat 80. XX wieku poprzez wprowadzenie pojęcia „nowych mediów” [2]. Nowe media podważyły typowe dla hierarchicznych mediów masowych schematy odbioru treści poprzez interaktywność przekazu, a także wzmocnienie roli audytorium [3].", "Cechy nowych mediów Często przywoływane przez badaczy – a także odnoszące się do ich cyfrowego rodowodu – omówienie nowych mediów autorstwa Lva Manovicha przedstawia pięć ich najważniejszych cech [6]:", "Inny teoretyk mediów, Denis McQuail, zwraca uwagę na istotne z perspektywy użytkownika cechy odróżniające nowe od starych mediów [7]:" ]

[ { "name": "Definicja 1: Nowe media", "content": "Termin nowe media jawi się jako abstrakcyjny i trudny do jednoznacznego zdefiniowania między innymi z powodu wpisanego w to pojęcie ładunku ideologicznego („nowe” zdaje się jako coś lepszego od tradycyjnych mediów) oraz możliwych do przyjęcia punktów odniesienia, gdyż można je opisywać w oparciu o odmienne cechy wyróżniające, między innymi technologie, sposób odbioru, zależności pomiędzy nadawcami a odbiorcami treści i tym podobne [4]. Jedną z najprostszych konceptualizacji nowych mediów przedstawił Lev Manovich, którego zdaniem nowe media to media analogowe skonwertowane do postaci cyfrowej [5]. Cechują się one przede wszystkim swobodnym dostępem do danych, potencjałem do bezstratnego powielania, przez co ich kolejne kopie zachowują pierwotną jakość oryginału, a także interaktywnością, dzięki której ich odbiorcy mogą wchodzić we wzajemne interakcje [5]." } ]

[ "Paradygmaty badań nad komunikowaniem masowym i mediami", "Paradygmat to zbiór koncepcji i założeń, obowiązujących w określonym czasie dotyczących przedmiotu badań i danej dziedziny wiedzy. W odniesieniu do komunikowania masowego wykształciły się trzy podstawowe paradygmaty:", "Amerykańska tradycja badań nad komunikowaniem – szkoła empiryczna", "Wpływy funkcjonalizmu Teoria funkcjonalistyczna odgrywała istotną rolę w wyjaśnianiu: integracji społeczne, kooperacji, stabilnego ładu, kontroli społecznej, adaptacji do zmiany, mobilizacji i zarządzania kryzysami oraz kontynuacji kultury i wartości [2]. W ramach teorii funkcjonalnej media ukazywane są jako:", "Pola zainteresowań funkcjonalizmu", "1. Badanie funkcji środków masowego przekazu Harol Laswell (1948) wskazał trzy funkcje mediów: nadzór nad otoczeniem, koordynacja i transmisja kultury, które są określane również jako funkcja: informacyjna, interpretująca, kulturowa [2]. Charles Wright (1960) dodał czwartą funkcję – rozrywkę. Stanowi ona element aspektu kultury ale pozwala na redukowanie stresu i zapewnia relaks [2]. Denis McQuail dodał jeszcze jedną funkcję mobilizację [3]. Więcej na ten temat w rozdziale Funkcje mediów.", "2. Rola środków masowego przekazu w kształtowaniu wzorów wpływu W to pole badawcze wpisują się analizy prowadzone przez Roberta Mertona (1910-2003), nad wpływem periodyku społeczno-politycznego na czytelników w niewielkim miasteczku. Badania wykazały, że pewna liczba osób wywierających wpływ na lokalną społeczność wykorzystuje periodyk nie w celu zdobywania informacji dla siebie samych, ale w celu informowania innych ludzi, którzy zwracają się do nich o pomoc, wskazówki, opinie. Dla tych osób, które można uznać za wpływowe media pełnią funkcję publiczną. Informacje umożliwiają im występowanie w roli interpretatora, podnoszą ich prestiż w społeczności lokalnej [4]. Badania przeprowadzone przez Elihu Katza i Paula Lazarsfelda (1955) zakwestionowały teorię wszechmocnego wpływu mediów. Sformułowali oni model „dwustopniowego przepływu informacji”, gdzie pośrednikami pomiędzy medium, a odbiorcami masowymi byli liderzy opinii [5]. Więcej na ten temat w rozdziale Historyczne koncepcje wpływu mediów.", "3. Studia nad propagandą i opinią publiczną Harol Laswell (1902-1978) stworzył koncepcję racjonalnej propagandy, która może być użyta zarówno do dobrych jak i złych celów [1]. Później Paul Lazarsfeld i Robert Merton analizując przekazy radiowe i filmy też podejmowali badania na temat oddziaływania propagandy oraz zajmowali się poszukiwaniem związków pomiędzy propagandą i postawami i opiniami społecznymi [6].", "Wpływy behawioryzmu Stworzona przez Harolda Lasswela koncepcja „igły podskórnej”, którym określił wpływ mediów, jakiemu poddaje się bierna zatomizowana publiczność komunikacji masowej. Przejawiał się poprzez np. przekaz podprogowy, manipulację lub propagandę. Hipoteza ta wyrastała z paradygmatu behawiorystycznego [7].", "Wpływ matematycznej teorii komunikowania (paradygmat cybernetyczny) Podejście to reprezentowali Claude Shannon (1916-2001) i Warren Weaver (1894-1978), którzy czerpali z dorobku badawczego Norberta Wienera (1894-1964). W swoich analizach komunikowania koncentrowali się na transmisji sygnałów [1].", "Zauważyli trzy poziomy problemów pojawiających się w studiach nad komunikowaniem:", "Więcej na ten temat w rozdziale Rola i znaczenie otoczenia społecznego, politycznego i ekonomicznego.", "Szkoła krytyczna tzw. europejska", "Marksistowska teoria mediów Podstawowe założenia marksistowskiej teorii mediów były związane z kwestią władzy. W tej perspektywie media były narzędziem działającym w interesie klas rządzących. Wykorzystywane były w ich interesie [2].", "Szkoła frankfurcka Przedstawicielami tej szkoły byli: Teodor Adorno (1903-1969), Walter Benjamin (1892-1940), Erich Fromm (1900-1987), Herbert Mercuse (1898-1974). W tym nurcie badaczy interesowało ukazanie roli i znaczenia mediów w szerokim kontekście struktury społecznej. W ramach tego podejścia media masowe były postrzegane jako najważniejszy instrument utrzymania hegemonii panujących struktur władzy polityczno-ekonomicznej. Wskazywano na lansowane treści, które mają za zadanie przyciągać wielkie audytoria, co sprzyjało utowarowieniu kultury i traktowaniu przekazów kulturowych w kategoriach produktów [2]. W tej perspektywie silny nacisk kładziono zarówno aspekty ideologiczne, jak ekonomiczne. Wskazując na możliwości wykorzystania mediów jako narzędzi ideologicznego odziaływania na społeczeństwo przez rządzących w systemie kapitalistycznym – podejście to zostało rozwinięte w teorię hegemoniczną autorstwa Antonio Gemsciego [1]. Media stwarzały uprzywilejowany dostęp do sposobów ukazywania rzeczywistości elitom sprawującym władzę co pozwalało im utrwalać panujący porządek i legitymizowały go [2].", "Krytyczna teoria polityczno-ekonomiczna Przedstawiciele: Dallas Smythe (1907-1992), Herbert Schiller (1919-2000). Przedstawiciele tego nurtu szkoły krytycznej przypisują duże znaczenie czynnikom ekonomicznym i ideologicznym. Koncentrują się na ukazaniu zależności pomiędzy strukturą własności a sposobem działania mediów i płynących z tego niebezpieczeństw związanych z ograniczaniem różnorodności przekazów przez koncentrację mediów w rękach kilku wielkich korporacji. W tym nurcie media masowe służą legitymizowaniu porządku kapitalistycznego i utrzymaniu istniejącego porządku społeczno-ekonomicznego.", "Orientacja socjokulturowa Najwybitniejszym przedstawicielem Cultural Studies jest Stuard Hall (1932-2014). Cultural Studies podejmują analizę zarówno przekazów, jak i badania publiczności, szukając wyjaśnienia reakcji jakie wyzwalają przekazy w ramach różnorodnych subkultur. W ramach tego nurtu szczególną rolę odegrała koncepcja przeciwstawnego dekodowania, która ukazywała publiczność nie tylko jako odbiorcę przekazów ale również ich źródło. Co sprawiało, że odbiorcy mogli odczytać komunikaty w sposób zgodny i intencjami nadawcy, odwrotny od nich, lub negocjować znaczenie odbieranych treści [1]. Perspektywa ta sięga również do koncepcji imperializmu kulturowego i szukała wartości kształtujących się pod wpływem przekazów o charakterze rozrywkowym, które mogą ze względu na swój masowy charakter wypierać kulturę lokalną zwłaszcza małych i rozwijających się krajów. Zwracała też w tym kontekście uwagę na charakter produktów medialnych wytwarzanych oraz sposoby zaopatrywania się w produkty i technologie koniecznych dla funkcjonowania systemów komunikacji w danych krajach [1].", "Tradycja semiotyczna (semiologia i strukturalizm) Przedstawiciele: Ferdynadnd de Saussure (1857-1913), Ronald Barthes (1915-1980), Cloude Levi Strauss (1908-2009), z tym nurtem związany jest też Michael Foulcault (1926-1984), Umerto Ecco (1932-2016). Dla semiologów komunikowanie jest produkcją znaczeń w przekazie. Znaczenie to stanowi dynamiczny proces, który jest rezultatem dynamicznej interakcji między znakami, przedmiotem i podmiotem. W nurcie tym badacze podkreślają, że każdy tekst - literacki, filmowy, teatralny itd. ma własną mowę wymagającą odczytania. W takim rozumieniu tylko analiza semiologiczna pozwala na ukazanie prawdziwych znaczeń, które są ukryte co utrudnia ich poznanie. W ramach tej koncepcji zakłada się że znaki również są produktami kultury, z której wyrastają [1]." ]

[]

[ "Media masowe jako instytucje społeczne oddziałują w różnorodny sposób na swoich odbiorców i życie społeczne, w związku z czym można mówić o różnych funkcjach społecznych, które media pełnią. Samo pojęcie funkcji mediów było różnie definiowane przez badaczy, którzy koncentrowali się głównie na funkcjach mediów masowych ze względu na rolę, jaką odgrywały one przez dłuższy czas w społeczeństwie [1], [2], [3]. Z perspektywy teorii funkcjonalistycznej media masowe odpowiadają na różnorodne potrzeby jednostek oraz instytucji, stając się w ten sposób źródłem korzyści dla społeczeństwa jako całości i działając na rzecz stabilizacji systemu społecznego, a nie jego zmiany [4], [5]. Funkcje mediów odnoszą się w takim ujęciu do treści oraz praktyk komunikacyjnych nadawców medialnych oddziałujących na odbiorców i w ten sposób kształtujących ich postawy wobec otaczającej rzeczywistości, w konsekwencji wpływając na podejmowane przez nich działania.", "Pierwszym badaczem, który wyróżnił funkcje mediów masowych, był jeden z ojców założycieli nauki o komunikowaniu – Harold Lasswell, który w 1948 roku wyróżnił trzy podstawowe funkcje (nazywane przez niego również celami), jakim media służą [5], [7]:", "Kolejni badacze, w tym Denis McQuail, zmodyfikowali listę funkcji mediów masowych, uzupełniając ją m.in. o funkcję rozrywkową i mobilizacyjną oraz nieco przeformułowując zakres pojęciowy pozostałych funkcji, wskutek czego powstała następująca uniwersalna taksonomia funkcji mediów [8], [9] wyróżniająca:", "Funkcje te nakładają się na siebie i trudno jest stwierdzić, która z nich jest najważniejsza. Ponadto, każda z tych funkcji może być realizowana przez różne przekazy medialne, ale również każdy przekaz może pełnić kilka różnych funkcji. Na przykład serwis informacyjny może realizować kilka różnych funkcji: informacyjną – wówczas gdy prezentowane są najważniejsze wydarzenia z kraju i ze świata, korelacyjną – gdy wydarzenia komentowane są przez ekspertów lub uznane autorytety, ale również mobilizacyjną – kiedy zachęca się do podejmowania określonych działań społecznych, np. szczepień czy głosowania w wyborach. Tak samo transmisje doniosłych wydarzeń (uroczystości publiczne lub państwowe, a także znaczące imprezy sportowe) zwanych wydarzeniami medialnymi pełnią jednocześnie funkcję informacyjną oraz korelacyjną i ciągłości, bowiem ukazują ważność pewnych zagadnień oraz osób w społeczeństwie i jednocześnie stanowią spoiwo społeczne jednoczące widzów w poczuciu przynależności do określonej grupy.", "W sytuacji kiedy cele działalności mediów stają się ukryte lub nieuświadomione, mamy do czynienia z dysfunkcjami mediów, ponieważ nie umożliwiają one jednostkom adaptacji do warunków społecznych oraz dezintegrują społeczeństwo. Przykładem dysfunkcji może być taka interpretacja wydarzeń przez media, która prowadzi do kontroli społecznej, podtrzymywanie ciągłości kulturowej, prowadzące do niezauważania nowych kierunków kulturowych, czy redukowania subkultur." ]

[ { "name": "Definicja 1: Funkcje mediów", "content": "Treści i praktyki komunikacyjne, które kształtują przekonania odbiorców, użytkowników mediów o regułach i mechanizmach rządzących światem przedstawionym oraz jego odniesieniach do rzeczywistości, wpływające na ich postępowanie w świecie rzeczywistym [6]." } ]

[ "Paradygmat technologiczny – determinizm technologiczny Podejścia teoretyczne badające relacje pomiędzy technologią, a społeczeństwem mieszczące się w nurcie determinizmu technologicznego zakładają, że innowacje oraz nowoczesne rozwiązania technologiczne pozostają poza wpływem społecznym, a ich przyjęcie jest często postrzegane jako zdeterminowane przez „imperatyw technologiczny”. W rezultacie technologie wywołują zmiany, których charakter i kierunek są z góry określone, a społeczeństwo musi się do nich zaadaptować. Zaprzeczają one tym samym jakiejkolwiek możliwości wyboru dróg rozwoju technologicznego i wynikających z niego zmian społecznych. Podejścia te skupiają się na przewidywaniu i monitorowaniu postępu technologicznego wzdłuż jego nieuchronnej trajektorii i znajdowaniu sposobów na przyspieszenie go poprzez zapewnienie wymaganych zasobów i usuwanie przeszkód oraz promowanie dostosowania społeczeństwa do nieuniknionych zmian [1].", "„Twardy” determinizm technologiczny przedstawiciele: Harold Innis (1894-1952), Marshall McLuhan (1911-1980), Neil Postman (1931-1992) „Twardy” determinizm technologiczny zakłada, że technologie wpływają na społeczeństwo w sposób bezwarunkowy. Środek komunikacji odbierany jest jako autonomiczne narzędzie, niepodlegające wpływowi czy kontroli człowieka. Przedstawiciele tego nurtu uważają, że technologie komunikacyjne powodują zmiany społeczne [2].", "Determinizm technologiczny – Harold Innis Harold Innis był twórcą koncepcji według której nowe środki masowego komunikowania, kiedy pojawią się to wymuszają zmianę społeczną. Wpływają one bowiem na niemal wszystkie sfery życia człowieka oraz na cały system społeczno-polityczny i kulturę. W zawiązku z tym dominująca technologia komunikowania ma kluczowy wpływ na społeczeństwo i zmiana medium jednocześnie wyznacza nowy okres w rozwoju społecznym. Wynika to z tego, że medium oddziałuje na wszystkie aspekty życia społecznego, np. społeczności oparte na piśmie cechuje ekspansja terytorialna, dynamizm i otwarcie, gdyż pismo daje władzę nad czasem, natomiast kulturę oralną definiuje zamknięcie, statyczność, niezmienność tradycyjnych form władzy i struktury społecznej. W kulturze tej pamięć o przeszłości i kultywowanie tradycji stanowią niezwykle ważne wartości. W związku z odejście od oralności i wynalezienie pisma spowoduje zmianę cywilizacyjną, która wpłynie na całe społeczeństwo, jego funkcjonowanie oraz stosunek do przeszłości i przyszłości [3].", "Innis swoją deterministyczną postawę wobec dominującego środka przekazu wyrażał w przekonaniu, że używanie przez dłuższy czas jakiegoś środka komunikacji określa w pewnej mierze kształt przekazywanej wiedzy, a gdy jego oddziaływanie staje się dominujące, prowadzi w końcu do stworzenia cywilizacji, która z upływem czasu z coraz większym trudem zachowuje żywotność i elastyczność, aż pojawi się nowe medium, o nowych możliwościach, które dadzą początek nowej cywilizacji [4]. Oddziaływanie na linii medium – społeczeństwo Innis określał, jako „bias”, czyli tendencje funkcjonowania mediów, które wynikają z ich charakterystyki oraz orientacji. Obejmują one:", "Detreminizm technologiczny – Marshall MacLuhan Marshall McLuhan uważał, że przejściu z jednego okresu w drugi w rozwoju cywilizacyjnym pod wpływem technologii towarzyszy zmiana społeczna. Wyróżniał cztery okresy w historii ludzkości:", "Typologia następujących po sobie etapów rozwoju cywilizacji pokazuje, że rozwój społeczny jest zdeterminowany technologicznie, ponieważ samo medium – środek przekazu – sam w sobie jest przekazem, dlatego medium jest równie ważne, jak to, co z jego pomocą jest wyrażane i rozpowszechniane [7].", "Determinizm technologiczny – Neil Postman Neil Postman w książce „Technopol. Triumf techniki nad kulturą” (2004) kwestionuje neutralny charakter technologii [3]. Podkreśla, że technologia ma tendencje do funkcjonowania niezależnie od systemu, któremu służy i zdobywa sobie coraz większą autonomię [8]. Neil Postman wydzielił w rozwoju cywilizacyjnym trzy etapy, w których rozwój technologii komunikowania osłabiał i podporządkowywał sobie formy i treści kultury oraz przejmował funkcje kulturotwórcze [9].", "Technopol powstał pod wpływem upowszechnienia się w społeczeństwie technologii komputerowych, które spowodowały szereg negatywnych zjawisk w życiu społecznym:", "„Miękki” determinizm technologiczny Przedstawiciel: Paul Levinson (1947). Media i innowacje w dziedzinie komunikacji raczej umożliwiają zajście zmian niż wywołują je w sposób nie możliwy do uniknięcia. Zdaniem Paula Levinsona technologia nie tyle wywołuje jakiś skutek, co raczej sprawia, że bez tej technologii nie mógłby on zaistnieć. Autor posługuje się tu przykładem windy i drapaczy chmur, które nie powstawałyby gdyby nie było technologii pozwalającej na przemieszczanie się w górę i dół. Tym samym winda nie wymusiła powstania wysokich wieżowców, tylko dała taką możliwość. Takie podejście odchodzi od wcześniej przedstawionych koncepcji, które pojawienie się nowej technologii komunikacyjnej łączyły z nieuchronną zmianą cywilizacyjną. W tym ujęciu – określanym jako miękki determinizm – technologia komunikacyjna umożliwia zajście pewnych wydarzeń i przemian w życiu społecznym ale dzieje się to pod wpływem wyborów dokonywanych przez ludzi. To też wyraźnie odróżnia to podejście od przedstawionych wcześniej, gdzie technologie były autonomiczne i pozostawały poza kontrolą człowieka przez co miały niemal absolutny wpływ na społeczeństwo. Tu Paul Levinson, pozostawił miejsce dla woli i decyzji człowiek [10]. Pozwala to zauważyć, że:", "1. Innowacje technologiczne powodują niezamierzone skutki. Wynalazca ma pewne intencje, które towarzyszą mu i powodują odkrycie wynalazku ale nie wie w jaki sposób zostanie on wykorzystany. Dopiero gdy nowa technologia spotka się z odbiorcami, to oni decydują jakie zastosowanie znajdzie. Przykładem jest telefon. Intencją jego wynalazcy, Grahama Bella, było odkrycie narzędzia ułatwiającego komunikację osobom niesłyszącym, a odkrył technologię, która w sposób istotny wpłynęła na całe społeczeństwo, bo telefon pozwolił na jednoczesny kontakt osobom, które pozostawały nawet w dużych odległościach [10].", "2. Wszelkie innowacje rodzą działania obronne wśród ludzi, czego wynikiem jest obserwowalny najpierw efekt narkotyczny będący formą obrony przedłużonego systemu nerwowego ludzi przez media, a następnie poszukiwanie nowych rozwiązań tzw. „mediów zaradczych”. Pozwalają one wyeliminować negatywne skutki nowo odkrytego medium, np. krytykowano telewizję, za efemeryczność, nie można było obejrzeć treści po emisji programu, trzeba było dokładnie w czasie gdy program był nadawany być obecnym przed odbiornikiem. W odpowiedzi człowiek wynalazł medium zaradcze – magnetowid, które zniwelowało negatywne skutki telewizji, bo dało mu większą niezależność od ramówki. Więcej na ten temat w rozdziale Przemiany telewizji. Rozwój streamingowych platform wideo.", "3. Człowiek mniej lub bardziej świadomie kieruje ewolucją mediów, tworząc media zaradcze [10].", "W „miękkiej” wersji determinizmu media stają się jednym z katalizatorów zmian społecznych, jednak przeobrażenia stanowią efekt też innych pozatechnologicznych czynników, np. wydruk Biblii przyczynił się do reformacji, ale wpływ na to miało również wprowadzenie w tym okresie obowiązkowej edukacji na szczeblu podstawowym i likwidacja analfabetyzmu itd. [10]." ]

[]

[ "Media są produktami kulturowymi służącymi społecznej komunikacji. W zaawansowanych technologiczne społeczeństwach XXI w. media zajmują prawie wszystkie dziedziny życia. Dzięki mediom człowiek poznaje świat i kształtuje wiedzę o nim, zaś wszelkie treści wytwarzane przez niego mogą być rozpowszechniane lub/i archiwizowane w celu przekazania innym, tym samym przekraczając granice czasowe oraz przestrzenne. Media jako pośrednicy pomiędzy rzeczywistością społeczną a odbiorcami oferują im dostęp m.in. do wiadomości, informacji czy wydarzeń. Przepuszczając je przez własny filtr (instytucjonalny, ideologiczny, itp.), czynią zapośredniczoną medialnie rzeczywistość zmediatyzowaną, niebędącą realnym odbiciem rzeczywistości społecznej, lecz kształtującą jej obraz i wpływają na podejmowane przez ludzi działania społeczne.", "Mediatyzacja pozwala lepiej zrozumieć współzależności pomiędzy przeobrażeniami z jednej strony mediów i komunikacji oraz z drugiej strony kultury i społeczeństwa. Pokazuje, w jaki sposób zmiany społeczno-kulturowe są wplecione w specyficzne przemiany technicznych środków komunikowania, stanowi „proces pogłębiania się współzależności opartej na technologii” [1]. Ma ona charakter zarówno zmiany „ilościowej”, wpływającej na rodzaje mediów, czas i miejsce korzystania czy zakres użycia, jak i „jakościowej” (konsekwencje ich pojawienia się oraz wpływ na praktyki społeczne).", "Prześledzenie na przestrzeni rozwoju stuleci sposobów komunikacji pozwala uchwycić istotę mediatyzacji, w wyniku czego można wyróżnić cztery jej fale: mechanizację, elektryfikację, cyfryzację i danetyzację. Przyniosły one wraz z pojawiającymi się w danym okresie medialnymi wynalazkami technicznymi fundamentalną zmianę jakościową w świecie społecznym [2] Tabela 1. Dwie ostatnie fale (cyfryzacja i danetyzacja) składają się na głęboką mediatyzację (deep mediatization) (zob. Głęboka mediatyzacja ), ponieważ o wiele bardziej niż w poprzednich okresach media cyfrowe stanowią nieodłączny element procesów społecznych i przemian.", "Źródło: Big Think, The Birth of Datafication, 10.04.2013 (dostęp 20.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/FUj9Ug5kGHM", "W związku z tym, że mediatyzacja jest procesem oddziałującym na rzeczywistość społeczną, możemy wyróżnić kilka jej typów ze względu na wpływ mediów na różne instytucje społeczne, np. politykę, edukację, rodzinę, religię czy życie codzienne. Konsekwencją mediatyzacji życia publicznego jest m.in. przenikanie się sfery prywatnej i publicznej, obniżenie się poziomu dyskursu publicznego, upowszechnienie tabloidyzacji, a także pojawienie się nowych aktorów społecznych – celebrytów, influenserów, youtuberów, którzy narzucają nowe reguły zachowania i postępowania dotychczasowym liderom opinii (ekspertom, naukowcom, dziennikarzom) [3]. Choć właściwie od początku istnienia media masowe wywierały ogromny wpływ na sposób uprawiania polityki i wykorzystywane były jako narzędzie zdobywania lub umacniania politycznej władzy (co Christopher Lasch nazwał w książce „Kultura narcyzmu” „polityką spektaklu”), obecnie praktycznie polityka nie istnieje bez mediów. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że media informują obywateli o działaniach podejmowanych przez przedstawicieli władzy, którzy zwrotnie mogą wywierać na nią nacisk, ale także dlatego, że sukces polityczny w dużej mierze zależy od współpracy z mediami i działań podejmowanych w ramach marketingu politycznego. Coraz bardziej jednak logika mediów wypiera logikę polityczną.", "Materiały dodatkowe" ]

[ { "name": "Definicja 1: Mediatyzacja", "content": "Mediatyzacja – proces pośrednictwa mediów (masowych, cyfrowych) w poznawaniu świata; polegający na kształtowaniu rzeczywistości społecznej przy pomocy oraz za pośrednictwem mediów poprzez wpływanie na postrzeganie całej rzeczywistości społecznej. Rzutuje nie tylko na to, co człowiek myśli o otaczającym go świecie, ale także na to, jakie podejmuje w nim działania. Jest powiązana z innymi metaprocesami zmian, takimi jak: indywidualizacja, globalizacja i komercjalizacja." }, { "name": "Definicja 2: Remediacja", "content": "Wzajemne oddziaływanie na siebie różnych mediów („starych” i „nowych”) w procesie ich historycznego rozwoju. Różni się od mediacji, ponieważ koncentruje się głównie na opisywaniu typów relacji między istniejącymi w danym okresie historycznym mediami. Zjawisko remediacji, nazywane przez niego mediamorfozą, jako pierwszy opisał Roger Fidler w swoim artykule z 1991 roku oraz książce \"Mediamorphosis. Understanding New Media\" wydanej w 1997 roku. Fidler wyróżnił kilka typów relacji mediów względem siebie: współewolucja i współistnienie, metamorfoza, propagacja, przetrwanie, możliwość i potrzeba, opóźniona akceptacja." } ]

[ "Wraz z pojawianiem się nowych medialnych wynalazków technicznych, tj. komputera, internetu, telefonów komórkowych, sfera społeczna stopniowo ulegała coraz głębszemu przekształceniu. To co publiczne zaczęło przenikać się z tym, co prywatne, lokalne – z tym, co globalne, a indywidualne z tym, co zbiorowe. Przekształceniu uległy praktyki komunikacyjne coraz bardziej powiązane z mobilnością i dostępnością, ale także z widzialnością – byciem obserwowanym i śledzonym na podstawie podejmowanych aktywności online. Media cyfrowe jak nigdy wcześniej wniknęły głęboko w życie społeczne i codzienne, kształtując nowe nawyki i zachowania, co Mark Deuze nazwał „życiem w mediach a nie z mediami” [1]. Za sprawą oprogramowania i różnych afordancji oraz funkcjonalności urządzeń cyfrowych świat medialny stał się spersonalizowany, dopasowany do potrzeb, gustów i codziennych nawyków użytkowników. Ten zaawansowany etap procesu, w którym wszystkie elementy świata społecznego są ściśle związane z mediami cyfrowymi oraz ich infrastrukturą, nazywany jest głęboką mediatyzacją. Składają się na nią dwie powiązane ze sobą fale procesu mediatyzacji: cyfryzacja oraz danetyzacja.", "Koncepcja głębokiej mediatyzacji została po raz pierwszy opisana z perspektywy podejścia figuracyjnego przez Nicka Couldry’ego i Andreasa Heppa w książce \"The mediated construction of reality: society, culture, mediatization\" i rozwijana w innych pracach Heppa [2], [3]. Zdaniem badaczy głęboką mediatyzację charakteryzuje pięć tendencji: różnorodność (differentiation), łączność (connectivity), wszechobecność (omnipresence), tempo innowacji (pace of innovation) i danetyzacja (datafication) Tabela 1.", "Wymienione tendencje głębokiej mediatyzacji ( Tabela 1 ) stanowią wynik działalności i zaangażowania ponadindywidualnych aktorów społecznych, do których należą nie tylko nowo technologiczne podmioty korporacyjne, takie jak Facebook, Alphabet, Amazon, Uber, Airbnb, Alibaba, ale i instytucjonalne podmioty, takie jak rządy i instytucje państwowe, które wspierają (lub utrudniają) zaangażowanie tych podmiotów na rynku. Podmioty korporacyjne dzięki modelom biznesowym opartym na gromadzeniu i analizowaniu codziennych aktów społecznych, które przynoszą wymierne zyski, stają się potężnymi ośrodkami władzy komunikacji [4].", "Drugą grupę ponadindywidualnych aktorów społecznych tworzą podmioty kolektywne z ruchami społecznymi i społecznościami pionierskimi na czele, które wspierają zmiany zachodzące w społeczeństwie za sprawą nowych mediów i technologii. Do takich ruchów można zaliczyć: Whole Earth Network – niezwykłą, wpływową grupę dziennikarzy i przedsiębiorców z Zatoki San Francisco (lata 70., 80. i 90.); „ideologię kalifornijską” – światopogląd firm z Doliny Krzemowej (lata 90.); ruch Quantified Self (od 2009 r., społeczność nastawiona na oparte na technologii samooceny i samodoskonalenia), czy ruch Hacks / Hackers (od 2009 r., społeczność nastawiona na praktyki nagłaśniania ważnych spraw i dziennikarstwo obywatelskie) (zob. https://www.hackshackers.com/)." ]

[]

[ "Konwergencja należy do jednych z najważniejszych zjawisk związanych z dynamicznymi przemianami mediów, jakie zaszły na przełomie XX i XXI. Samo słowo pochodzi od łac. convergere (pol. zbierać się), co oznacza „zbieżność”, i jest zjawiskiem identyfikowanym m.in. w świecie przyrody [1]. O konwergencji na gruncie nauk o mediach zaczęto mówić na początku lat 80. XX w. Zauważono bowiem wówczas zacieranie się granic między różnymi mediami, w wyniku czego usługi, które dostarczane były jednym kanałem, np. poprzez kabel (telewizja), mogły być dostarczane również w inny sposób (np. satelita). Pojawienie się ogólnodostępnego internetu oraz cyfryzacja mediów masowych mocno przyspieszyły procesy, które zaszły w wyniku przekształcania się całego środowiska medialnego (dostawcy usług – producenci treści – odbiorcy). Rozwój sieci, zwłaszcza pojawienie się szerokopasmowego internetu, przyczynił się do jeszcze większego zintegrowania usług oferowanych przez tradycyjnych nadawców medialnych (prasa, radio, telewizja) w jej przestrzeni, a także wyłonienie się nowych modeli biznesowych opartych nie na sprzedaży usług, ale dostępie do danych użytkowników oraz ich przetwarzaniu.", "Samo zjawisko konwergencji jest niezwykle złożone i wieloaspektowe, może oznaczać zarówno fazę rozwoju mediów, zdolność do przenikania się mediów czy proces, w którym wzajemnie przenikają się zależności pomiędzy treściami medialnymi a ich twórcami lub odbiorcami [2], [3]. Jest ona efektem rozwoju technologicznego i dyfuzji sektora telekomunikacyjnego, przestrzeni mediów i obszaru technologii informatycznej. Jak to celnie ujęli Jay Dawid Bolter i Richard Grusin, autorzy książki \"Remediation. Understanding New Media\": „Konwergencja to wzajemna remediacja przy-najmniej trzech ważnych technologii – telefonu, telewizji i komputera – z których każda jest hybrydą technicznych, społecznych i ekonomicznych praktyk, oferujących swoją własną ścieżkę natychmiastowości” [4]. Najważniejsze typy konwergencji zostały przedstawione w Tabela 1.", "Jednoznaczna ocena zjawiska konwergencji jest trudna. Z jednej strony w jej wyniku doszło do koncentracji rynku mediów i tworzenia się oligopoli medialnych i technologicznych, których przychody sięgają miliardów dolarów rocznie (zob. Platformizacja sieci). Koncerny takie jak Comcast Corporation, Warner Media, Alphabet czy Amazon w Stanach Zjednoczonych, Axel Springer w Europie oraz Tencent i Baidu w Chinach oferują dostęp do wielu produktów i usług medialnych, w tym za pośrednictwem internetu. Z drugiej strony dzięki konwergencji przyspieszyły prace nad nowymi technologiami, np. sztuczną inteligencją oraz rozpoznawaniem mowy i twarzy, wirtualną i rozszerzoną rzeczywistością, płatnościami internetowymi, etc. Konkurencja na rynku usług przyniosła też korzyści użytkownikom mediów, którzy otrzymali dostęp do nowych usług za pośrednictwem internetu, np. możliwość zbliżonej płatności telefonem, zamawianie posiłków i przejazdów przez aplikacje mobilne." ]

[]

[ "Pierwsze nowoczesne medium – drukowana książka Drukowana książka wyrastała z książki rękopiśmiennej i w początkowym etapie tylko technika powielania treści za pomocą czcionek maszyny drukarskiej odróżniała to medium od przepisywanych ręcznie książek. Zdaniem Tomasza Gobana-Klasa (2001) tłumaczy to dlaczego pierwszą wydrukowaną książką była Biblia. Stanowiła ona bowiem jedna z najczęściej powielanych ksiąg w tamtym okresie [1]. Tym co charakteryzowało książkę, jako medium, było:", "Wynalazek druku pozwolił na publikowanie dużej ilości kopii książek, które rozpowszechniały idee nie zawsze zgodne z tymi głoszonymi przez władze kościelne i świeckie. Już w średniowieczu palono ręcznie pisano księgi, które uznawano za antypaństwowe i antykościelne. W dobie druku wolność publikowania była dla Kościoła i władców państw jeszcze groźniejsza. W związku z tym w 1559 powstaje Indeks Ksiąg Zakazanych przygotowanych z inicjatywy Kościoła, na którym umieszczono 50 ksiąg i rękopisów. W kolejnych latach indeks był powiększany o kolejne pozycje. Przetrwał on do XX wieku, kiedy zrezygnowano z jego publikowania [3]. Więcej na ten temat w rozdziale Cenzura.", "Źródło: TED-Ed, The evolution of the book - J.Dreyfuss, 13.06 2016 (dostęp 30.11.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=_YqYtdPUis4&ab_channel=TED-Ed", "Książka tradycyjna versus hipertekst Cechy książki tradycyjnej", "Hipertekst To tekst składający się z fragmentów tekstu połączonych z sobą elektronicznymi odsyłaczami – linkami [5]. Cechy hipertekstu:", "Dzisiejsza postać książki cyfrowej zdecydowanie różni się od swojego pierwowzoru. Pierwsze e-booki wydawano w formie, która nie pozwalała użytkownikowi na przeszukiwanie treści i zachowywały typowy dla tradycyjnej książki linearny układ [8]. Pierwszą książką opublikowaną w postaci elektronicznej była powieść Michaela Joyce’a „Afternoon”, była to pierwsza powieść hipertekstowa napisana i odczytywana a ekranie komputera. Powstała w 1987 roku, opublikowana została najpierw w 1989, a później w 1991 roku. W roku 2000 opublikowano opowiadanie Stephena Kinga „Riding the Bullet”, które w ciągu pierwszego dnia tekst został pobrany przez blisko 400 tys. Pokazuje to, że ebooki mogą zdobywać popularność i być atrakcyjne dla odbiorców [7].", "Zalety e-booków", "Wady e-booków", "Czytelnictwo książek w Polsce W badaniach „Stan czytelnictwa w Polsce” realizowanych w 2018 roku przez firmę Kantar Public na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej 2076 respondentów w wieku co najmniej 15 lat metodą CAPI oraz na celowej próbie 1660 czytelników książek metodą CAWI (Computer Assisted Web Interview). W 2018 roku czytanie przynajmniej jednej książki w ciągu roku zadeklarowało \\( 37\\% \\) respondentów, ilość ta nie była niemal taka sama jak rok wcześniej, co pokazuje, że książka nie jest dziś medium najczęściej wybieranym przez odbiorców Rys. 1.", "W badaniu tym pytano też o czytanie e-booka w ostatnim roku. Okazuje się że takie działanie deklarowało tylko \\( 3\\% \\) badanych w całej próbie, ale już \\( 28\\% \\) wśród tych, którzy deklarowali że w ostatnim roku przeczytali tradycyjną książkę. Nieco częściej badani deklarowali, że ściągają książki z internetu lub czytają je w pdf-ach. W ciągu ostatniego roku \\( 4\\% \\) spośród wszystkich badanych zadeklarowało takie działanie, a wśród osób, które w przeciągu 12 miesięcy przeczytały choć jedną książkę odpowiedziało tak \\( 28\\% \\) badanych. Z komputera stacjonarnego do czytania cyfrowych książek, korzystało \\( 9\\% \\) badanych, \\( 53\\% \\) respondentów używało w tym celu laptopa, \\( 11\\% \\) tabletu, czytnika \\( 17\\% \\), a telefonu komórkowego \\( 18\\% \\) respondentów https://www.bn.org.pl/download/document/1553438768.pdf." ]

[ { "name": "Definicja 1: E-book", "content": " elektroniczna wersja książki drukowanej, przeznaczona do odczytu za pomocą komputera, lub innego urządzenia wyposażonego w odpowiednie aplikacje, umożliwiające prawidłowe wyświetlanie treści zapisanej w postaci cyfrowej. W związku z powyższym należy przyjąć, że termin ten określa jednocześnie rodzaj dokumentu i jego nośnik, w tym przypadku − urządzenie służące do odczytu [7].\n " } ]

[ "Początki prasy Za początki uznaje się ulotki, pamflety i biuletyny, które ukazywały się na przełomie XVI i XVII stulecia, czyli niemal dwa wieki od wynalezienia prasy przez Gutenberga [1]. Medium z którego wykształciła się prasa był bardziej list kupiecki niż książka. Jeśli weźmiemy pod uwagę sieci dystrybucji oraz zawartość, np. biuletynów handlowych, które stanowiły prototyp gazety, to były one rozsyłane za pomocą poczty, w ramach jej zasięgu, a ich treść stanowiły informacje dotyczące zdarzeń międzynarodowych i krajowych istotnych dla gospodarki i handlu, które były kompilowane i publikowane przez drukarza pełniącego rolę wydawcy [2].", "Prasę jako medium charakteryzowała:", "Prasa odegrała istotną rolę byłą bowiem medium, które zorientowane było na indywidualnego czytelnika i aktualne wydarzenia. O sukcesie prasy zadecydowało to, że potrafiła ona dostosować się do zmieniającego się społeczeństwa i odpowiedzieć na potrzeby miejskiej społeczności odbiorców [1].", "Typologia prasy", "Od medium elitarnego do popularnego Do polowy XIX wieku prasa była medium elitarnym. Gazety były kupowane jedynie przez ludzi bardzo zamożnych. Dopiero połączenie wpływów ze sprzedaży nakładu gazety i z reklam pozwoliło na popularyzację tego medium, gdyż umożliwiło powstanie taniej gazety, dostępnej dla szerokiego kręgu odbiorców [2].", "Rozwój komercjalizmu doprowadził do nowego typu gazety: o treści lekkiej, rozrywkowej, ciekawej, sensacyjnej, kupowanej przez czytelników o niskim dochodzie. Wywodzi się ona z prasy popularnej i żółtego dziennikarstwa z połowy XIX wieku i jest dziś określana terminem tabloid. W tym okresie reklama stała się głównym źródłem dochodu gazet i czasopism co przyczyniło się do wzrostu dominacja wielkich koncernów prasowych [1]. W wyniku tych procesów pod koniec XIX stulecia ukształtował się podział prasy na elitarną i popularną. Prasa elitarna (broadsheet) dostarczała informacje o polityce, ekonomii i społeczeństwie, jej duży format pozwalał na pogłębioną analizę i relacjonowanie wydarzeń językiem na wysokim poziomie. Prasa popularna (tabloid) była kolei nacechowana sensacyjnością i emocjami. Gwarantowała przede wszystkim relaks i rozrywkę. Stosunkowo niewielki format sprawił, że teksty musiały stać się zwięźlejsze [4]. W XIX w. zaczęły ukazywać się pierwsze czasopisma, były one wydawane rzadziej, bo w odstępach tygodnia, miesiąca itd. i miały bardziej zróżnicowane treści niż dzienniki. W Anglii pierwszy ukazał się tygodnik „The Rewiev” i dość szybko magazyny zaczęły być wydawane też w innych krajach, dominowały w nich lżejsze treści niż w dziennikach, miały bardziej publicystyczny niż były one mniejsze i miały wygodny książkowy format, miały też ładniejszy papier i w miarę możliwości finansowych i technologicznych dołączano do nich ilustracje, drzeworyty i miedzioryty [2].", "Tabloidyzacja prasy Procesy komercjalizacji mediów spowodowały, że informacja stała się towarem, a odbiorca klientem. W konsekwencji doprowadziło to do wzrostu konkurencyjności na rynku medialnym. Podmioty medialne rywalizują o odbiorców, reklamodawców oraz sponsorów i starają się przyciągnąć ich uwagę. Doprowadziło to coraz większej dominacji w prasie memów internetowych, artykułów wiralowych i tekstów łatwo trafiających do odbiorcy, o atrakcyjnym przekazie i rozrywkowym charakterze. Procesy te określa się terminem tabloidyzacji prasy [5]. Polega ona na zbliżaniu się formy, języka, obrazu świata w mediach głównego nurtu do treści, formy, języka i obrazu świata prasy tabloidowej. W tabloidach sposób pisania tekstów nastawiony na fragmentaryzację rzeczywistości, sensacyjność. Dzięki temu powstają artykuły łatwo przyswajalne i nie wymagające zbyt dużego wysiłku poznawczego od odbiorcy [6]. Tabloidyzacja ma istotne konsekwencje dla współczesnej prasy, gdyż można zauważyć, że dziś wiele gazet, które do niedawna miało elitarny charakter, zaczyna zbliżać się stylem, szatą graficzną i treścią do tabloidów. W konsekwencji powstaje prasa określana jako broadloid określana też jako broadsheet [7].", "Prasa w dobie internetu Prasa elektroniczna – to wynik skrzyżowania cyfrowego sposobu publikacji z organizacją i trybem pracy właściwym dla redakcji papierowych [8]. W sieci najczęściej spotykanymi określeniami dla prasy elektronicznej (nie posiadającej odpowiedników papierowych), są: e-prasa, e-zin lub mag. Używane są również takie nazwy, jak e-dziennik, e-tygodnik (dwutygodnik, miesięcznik i kwartalnik), e-periodyk, e-pismo. Zalety prasy elektronicznej:", "Niektóre tytuły prasowe równolegle tworzą wydanie papierowe i elektroniczne Budują w tym celu serwisy, witryny, portale. Nie są one tylko elektronicznymi odpowiednikami wydawnictw tradycyjnych. Pozwalają użytkowi pobierać i korzystać z zawartości nie dostępnej w wersji drukowanej [9]. E-wydania – to elektroniczne wersje pism drukowanych w pełni odpowiadające w całości formie papierowej – wraz z zachowaniem treści, artykułów oraz reklam prasowych. Obecnie 29 wydawców deklaruje e-wydania w naszym audycie, dzięki czemu posiadamy dane na temat 83 tytułów prasowych aktualnie ukazujących się w wersji elektronicznej zob. https://www.pbc.pl/e-wydania-prasa-w-dobie-koronawirusa/.", "Źródło: Polskie badania czytelnictwa. Audyt ZKDP rozpowszechnienie prasy 2019-2020. Dostępne w: https://www.pbc.pl/e-wydania-prasa-w-dobie-koronawirusa.", "Dziś coraz większą rolę zaczynają odgrywać dziennikarstwo obywatelskie i czasopisma tworzone przez społeczności. Takie projekty, jak Wiadomości24.pl, Alert24.pl czy Interia360.pl wpisały się do świata nowych mediów. Bazują one na aktywności użytkowników, którzy dostarczają serwisom aktualnych i unikalnych treści [9]." ]

[]

[ "Narodziny radia i krótka historia Radio rozpoczęło działalność w 1920 roku. W tym okresie próby nadawcze wykonywało Polskie Towarzystwo Radiotechniczne z siedzibą w Warszawie. Prekursorami stworzenia rozgłośni radiowej byli Zygmunt Chamiec oraz Tadeusz Sułowski – założyciele i właściciele spółki Polskie Radio, która w roku 1925 rok rozpoczęła nadawanie [1]. W latach 20. XX wieku radio nie miało jeszcze charakteru masowego, było raczej kosztowną ciekawostką. Z czasem jednak jego rola społeczna znacznie wzrosła, za sprawą rozwoju technologicznego, radio stało się medium bardzo dostępnym i miało charakter medium demokratycznego, umożliwiało bowiem kontakt z wytworami kulturowymi ludziom, których kompetencje komunikacyjne były ograniczone. Z czasem radio upowszechniło się na tyle, że – po krótkim okresie wspólnego słuchania – odbiorniki stały się dostępne dla przeciętnie sytuowanej rodziny [2]. Siłą radia było słowo mówione, które mogło docierać do ogromnych i rozproszonych audytorów, ale równie istotną rolę odgrywała w nim muzyka. W latach 30. XX wieku radio i przemysł fonograficzny połączyły siły, tworząc tzw. złotą erę radiofonii [3]. Na lata 40. XX wieku przypada okres największej świetności radia, potem wraz z pojawieniem się telewizji, radio traci swoją dominującą pozycję wśród audytorium [4]. Od początku radio umożliwiało pełnienie wielu funkcji społecznych. Nowy wynalazek umożliwiający przekazywanie informacji miał dużą siłę oddziaływania na kulturę oraz świadomość polityczną i społeczną odbiorców. Radio stanowiło też ważny nośnik propagandy politycznej, wykorzystywanym m.in. przez Adolfa Hitlera do upowszechniania swojej ideologii [3].", "Tym co wyróżnia radio na tle innych mediów i co decyduje o jego specyfice to:", "Formatowanie radia Medialne koncerny muszą formatować swoje oferty programowe, aby z jednej strony – przyciągnąć jak największą liczbę reklamodawców, z drugiej – jak najlepiej określić grupę docelową swoich odbiorców [6]. Formatowanie związane jest z konstrukcją takiej oferty programowej, która spowoduje ściągnięcie jak największej liczby słuchaczy spełniających kryterium, jakim jest wybrana grupa docelowa, dla której radio tworzy swoją ofertę [1].", "Formatowanie zmieniło:", "Radio w dobie nowych mediów Pojawienie się technologii cyfrowych i nowych mediów od początku XXI wieku wymusiło na radiu wprowadzenie wielu zmian:", "Zmiany technologiczne powodują i w najbliższych latach będą powodowały konieczność wykorzystywania przez radio nowoczesnych rozwiązań technologicznych, by lepiej odpowiadać potrzebom swoich odbiorców.", "Radio internetowe Za pomocą sieci można już słuchać paręset tysięcy rozgłośni z całego świata, większość stacji emituje program zarówno tą internetową i radiową. Niemal każda rozgłośnia ma swój internetowy odpowiednik, a kilkaset polskich stacji nadaje tylko w Internecie (tzw. web stream) [6]. Niektóre rozgłośnie decydują się na nadawania audycji, równocześnie poprzez internet i tradycyjnie drogą radiową. Mamy wówczas do czynie a z radio stream lub simulcast [6]. Dziś radio dziś jest dostępne na platformach satelitarnych, w internecie oraz aplikacjach mobilnych, a rozgłośnie radiowe nadające tradycyjnie, oprócz swojego sieciowego odpowiednika, pod swą marką tworzą jeszcze inny, mocno sformatowany internetowy kanał, dostępny tylko w Internecie (tak robi np. radio RMF czy Radio Zet), żeby przyciągnąć uwagę sfragmentyzowanej widowni nowych mediów [6].", "Słuchanie radia w Polsce Według badań prowadzonych w 2016 roku słuchanie radia jest w Polsce zjawiskiem popularnym i powszechnym. Blisko \\( 75\\% \\) Polaków słucha radia co najmniej raz w tygodniu, natomiast \\( 51,4\\% \\) słucha radia codziennie. Mężczyźni słuchają radia częściej niż kobiety. Im wyższe wykształcenie, tym częściej pojawiały się deklaracje o codziennym słuchaniu radia. Badani powyżej 60 roku życia istotnie częściej niż pozostali respondenci, przyznawali się do niesłuchania radia w ogóle ( \\( 25,3\\% \\)). Blisko \\( 75\\% \\) badanych jako miejsce słuchania radia wskazało dom a nieomal połowa ( \\( 48,3\\% \\)) słucha radia w samochodzie. Na kolejnym miejscu wymieniano słuchanie radia w pracy – \\( 20\\% \\) w skali całej próby słuchaczy (a wśród pracujących – \\( 31,3\\% \\)). Radio towarzyszy również \\( 6\\% \\) osób podróżujących komunikacją miejską. Aktualna oferta programowa została przez blisko \\( 73\\% \\) słuchaczy oceniona jako wystarczająca (zob. https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/wnioski-z-raportu-dot.-cyfryzacji-radia)." ]

[]

[ "Historia ruchomych obrazów Za początek kina uznaje się pierwszą publiczną projekcję filmu braci Augusta i Luisa Lumierów „Wyjście robotników z fabryki” w 1985 roku. Szybko zyskało ono popularność nie tylko wśród mieszkańców Paryża ale również na prowincji. Początkowo filmy były krótkie, trwały kilkanaście minut i koncentrował się na ukazywaniu codziennego życia. Szybko jednak filmowcy odeszli od dokumentowania codzienności na taśmie filmowej w kierunku inscenizacji [1]. Film akcji zapoczątkował film „Wielki napad na pociąg” Edwina Portera, a filmy fantastyczne „Podróż na księżyc” George Mélièsa. Dalsze etapy rozwoju sztuki filmowej, to zatrudnianie aktorów filmowych do odgrywania ról (1908 rok). Następnie wyjście realizatorów w plener oraz zdjęcia wykonywane ruchomą kamerą i zastosowanie montażu. Wszystkie te nowatorskie rozwiązania można było zobaczyć w filmie D.W. Griffitha „Narodziny narodu” z 1915 roku. W kolejnych latach powstawały nowe gatunki kinowe. W latach dwudziestych Charles Chaplin stworzył klasyczny typ komedii filmowej (burleska), a Sergiusz Eisenstein, Wsiewołod Pudowkin i Aleksander Dowżenko wykorzystali techniki nowoczesnego montażu tworząc film agitacyjny. W Niemczech w czasach hitlerowskich Leni Riefenstal stworzyła nową formę propagandy filmowej reżyserując film „Wola mocy”. Równolegle oprócz filmu fabularnego (aktorskiego) rozwijał się też film dokumentalny, np. kroniki filmowe oraz rysunkowy, animowany [2].", "Dynamiczny rozwój kina, jako medium masowego wymusił zmiany w samym procesie produkowania filmów, które w tym okresie stały się już istotną gałęzią show bussinesu. W odpowiedzi na potrzeby kina lat dwudziestych XX wieku, rozwinęły się duże studia filmowe zdolne udźwignąć rosnące koszty filmu. Były one bardzo wysokie, gdyż obejmowały nie tylko zatrudnianie popularnych aktorów, ale również przygotowanie dekoracji, które wymagało specjalnych pomieszczeń. Ogromne koszty produkcji filmowych sprawiły, że ich właściciele tworzyli kampanie producenckie, które opanowały niemal całą branżę filmową. W Stanach Zjednoczonych dominowała «wielka piątka» z Hollywoodu: Metro-Goldwyn-Mayer, Warner, Paramount, Twentieth Century Fox, oraz RKO, z których cztery do dzisiaj pozostają światowymi producentami. Liczące się współcześnie globalne wytwórnie to także Universal i Columbia [2].", "Źródło: Timecode film production, Historia Kina - DISCOVERY / INTEL, 24.10.2011 (dostęp 05.12.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/rdmTXc9bpiU.", "Zmiany o charakterze technicznym w kinie Początkowo kino było nieme, w związku z tym wypracowano odpowiednie rozwiązania i kanony estetyczne, które spowodowały, że w pełni dźwięk do filmu wprowadzono dopiero w 1927 roku. Pierwszym filmem prawdziwie dźwiękowym był „Śpiewak z jazzbandu” (Anthonego Croslanda 1927). Wprowadzenie dźwięku do filmu dało początek nowoczesnej kinematografii [1]. Stworzenie filmu kolorowego było problematyczne. Film analogicznie jak fotografia były początkowo wyłącznie monochromatyczny, co pozwalało jedynie na projekcję obrazów w odcieniach szarości. W pierwszym okresie kina kolor był wprowadzany do filmów dzięki ręcznemu ich kolorowaniu. Innym sposobem było wirażowanie kliszy a więc przebarwianie jej fragmentów [3]. Czasem malowano tylko niektóre elementy taśmy, jak np. Eisenstein w „Pancerniku Potiomkinie” zabarwił sztandar. Problem koloru w filmie rozwiązano w latach 30. XX wieku w zakładach w Niemczech i USA [1].", "Film jako medium masowe Film w stosunku do teatru nie wnosił nowych funkcji ani treści. Bazował na tradycyjnej rozrywce i pokazywał znane jej formy, takie jak dramat, komedia itd. Nowatorska była jednak forma ich rozpowszechniania i prezentowania. Sala kinowa szybko została doceniona przez klasę robotniczą, która w wyniku zmian społecznych zaczęła dysponować wolnym od pracy czasem i chciała spędzać go w sposób atrakcyjny i rodzinny [4]. Kino ze względu na cenę i udostępniony repertuar odpowiadało na potrzeby tej kategorii odbiorców. Film spopularyzował wśród nich część dóbr kultury, które dotąd były dostępne jedynie wyższym warstwom społecznym, co stanowiło realizację ich oczekiwań. W konsekwencji zdaniem Dennisa McQuaila (2007) zaowocowało to bardzo szybkim rozwojem tego medium. W niedługim czasie od wynalezienia kino stało się medium masowym zdolnym docierać do bardzo dużej widowni nie tylko w miastach ale również w regionach wiejskich. Wskazuje to, że film kinowy potrafił zaspokoić ukryte zapotrzebowanie na pewien typ rozrywki, którego w tym czasie oczekiwały duże rzesze odbiorców [5].", "Cechy filmu jako medium masowego:", "Film jako medium propagandowe Bardzo szybko doceniono rolę kina jako środka propagandowego, już w okresie dwudziestolecia międzywojennego w systemach totalitarnych propagandziści wykorzystywali potencjał tego medium. Przykładem jest wykorzystanie tego medium w propagandzie III Rzeszy. Joseph Goebels uważał, że przekazy odwołujące się do emocji, stereotypów i analogii mają największy wpływ na postawy odbiorców. Uważał, że najlepsze efekty perswazyjne można osiągnąć stwarzając odbiorcom przyjemne warunki odbioru treści sprzyjające ich dobremu samopoczuciu. Zapewniała to przestrzeń rozrywki. W związku z tym Goebels stwarzał warunki do rozwoju filmów rozrywkowych: muzycznych, które nie miały żadnych treści propagandowych ale sprzyjały budowie miłej atmosfery oraz fabularne i historyczne. W nich treści propagandowe były obecne, ale nie były one podane w sposób oczywisty. Treści perswazyjne były ukryte ale przeciętny widz był w stanie wyciągnąć odpowiednie z punktu widzenia nadawcy wnioski. Z tego okresu pochodzi np. film Fryderyk Wielki, który posługiwał się analogią. Ważną rolę w propagandzie Niemiec odgrywała też kronika filmowa, w niej treści propagandowe były komunikowane w sposób bezpośredni [6]. W Rosji Radzieckiej w tym okresie film również był traktowany, jako atrakcyjne medium, które mogło pomóc w legitymizacji partii i wywołania niechęci do wrogów klasowych przekazując treści zgodne z oficjalną ideologią państwową. Bardzo dobrze pokazują to przykłady wyreżyserowanych i zmontowanych przez Siergieja Eisensteina filmów: „Strajk” (1924), „Pancernik Potiomkin” (1925) i „Październik” (1928) [7].", "Kino cyfrowe – od kina oka do kina pędzla Lew Manowich w swojej książce „Język nowych mediów” (2006) przedstawia zmiany jakim ulega kino pod wpływem technologii komputerowych. Spowodowały one, że nastąpił swoisty powrót kina do jego początków, kiedy to tworzyły je obrazy – ręcznie malowane i animowane. W XX wieku te rysunkowe początki kina zostały odrzucone i nastąpił wyraźny podział na animację i film. Film animowany bazował na rysowaniu i podkreślał swą sztuczność, a produkcje kinowe w tamtym okresie zupełnie odrzuciły rysunek starały się zacierać ślady produkcji, tak by widz miał wrażenie, że oglądane obrazy nie zostały skonstruowane tylko zarejestrowane. Lata 90. XX wieku przyniosły zmiany w tym podziale wraz ze wzrostem znaczenia efektów specjalnych, które stały się ważne dla produkcji kinowych końca wieku i wymagały zastosowania animacji i grafiki. Stanowiło to początek kina cyfrowego, które:" ]

[]

[ "Telewizja najczęściej kojarzona jest z technologicznym urządzeniem, swoistą skrzynką elektroniczną, za pośrednictwem której można doświadczać różnorodności rzeczywistości. Jednak jej status jest o wiele bardziej złożony, bowiem wciąż stanowi swoisty fenomen społeczno-kulturowy ze względu na rolę i znaczenie, jaką ogrywa w życiu jednostek i zbiorowości, co ujmowano w formę różnych metafor (lustra, okna, szkoły, obrazu czy mapy). Wielowymiarowość telewizji wiąże się także z tym, że jest ona medium społecznym, wciąż silnie oddziałującym na zachowania odbiorców, a także medium swoistej kultury telewizyjnej ze swoistym systemem ideologicznym, kształtującym nawyki, utrwalającym bądź podważającym stereotypy. Jak trafnie ujęła to amerykańska badaczka telewizji Amanda Lotz: „telewizja to więcej niż technologia, więcej niż połączenie przewodów, metalu i szkła. W jej naturze leży powiązanie z kontekstem, z tym, jak ta skrzynka jest używana, gdzie się znajduje, co przez nią przepływa i jak ludzie z niej korzystają – i to niezależnie od wyraźnego zróżnicowania tych elementów” [1]. Z tej perspektywy dla tak rozumianego kulturowo medium nie jest ważne to ani na jakim ekranie ją oglądamy, ani w jaki sposób dociera do nas przekaz, lecz istotna jest sama aktywność oglądania oraz związane z nią doświadczenia, przeżycia czy praktyki.", "Obecnie wielu ludzi (zwłaszcza młodych) nie posiada odbiorników telewizyjnych w swoich domach i ogląda treści audiowizualne (także te produkowane przez stacje telewizyjne) przez internet na ekranach smartfonów lub laptopów. Nie zdają oni sobie jednak sprawy, że de facto doświadczają telewizji właśnie jako zespołu pewnych praktyk związanych z aktywnością oglądania.", "Telewizja jak żadne inne medium masowe przeszła w swojej prawie 100-letniej historii istnienia największą transformację i cały czas znajduje się w procesie ewolucji, której kierunek trudno jest obecnie przewidzieć [2]. Zmiany te były konsekwencją pojawiania się nowych technologii i praktyk przemysłu medialnego, które wpłynęły na oczekiwania i praktyki odbiorców wobec tego medium ( Tabela 1 ) (zob. Konwergencja jako zjawisko w świecie mediów ).", "Era sieci telewizyjnych, w której telewizja była głównym medium masowym a dominującą pozycję na rynku medialnym miało kilka ogólnodostępnych stacji telewizyjnych, ustąpiła miejsca erze postsieci (post-network era) z wielością kanałów i stacji telewizyjnych dostępnych poprzez sieci kablowe czy antenę satelitarną oraz zróżnicowaną ofertą dla różnych widzów. To z kolei spowodowało rywalizację o widza i wzrost produkcji telewizyjnych o charakterze tabloidowym czy śmieciowym (trash tv). Wraz z odejściem od tradycyjnego modelu transmisji telewizji o uniwersalnym charakterze, kluczowego dla jej funkcjonowania również jako instytucji władzy – nadawania masowego (broadcasting) – wyłaniały się kolejne modele (zaspokajające określone potrzeby odbiorców i modyfikujące praktyki wobec telewizyjnych treści), takie jak narrowcasting czy egocasting. Ten ostatni był dojrzałą fazą slivercastingu, gdzie personalizacja dawała większą swobodę wyboru treści oraz lepsze ich dopasowanie i miejsca ich oglądania na różnych urządzeniach ekranowych.", "Ewolucja telewizji zakwestionowała kluczową dla klasycznego modelu tego medium kategorię, jaką był przepływ (flow), sformułowaną przez wybitnego brytyjskiego teoretyka telewizji Raymonda Williamsa w 1974 roku w książce \"Television: Technology and Cultural Form\". Koncepcja przepływu odnosiła się zarówno do sposobu układania poszczególnych programów, które łączyły się ze sobą w jeden strumień telewizyjnych treści (ramówka), jak i sposobu spójnego doświadczania telewizji. Warto pamiętać, że w tamtych czasach telewizja nie była emitowana przez całą dobę, lecz w kilkugodzinnych pasmach, najczęściej popołudniowo-wieczornych.", "Wraz z pojawieniem się w latach 70 XX w. pierwszych magnetowidów domowych i wskutek ich upowszechnienia w następnej dekadzie widz stał się całkowicie niezależny od ramówki telewizyjnej. Wówczas pojawiło się zjawisko (powszechne współcześnie) zwane „przesunięciem czasowym” (time shifting) – widz mógł nagrywać ulubione programy i oglądać je w dowolnej porze, pomijając tym samym przerwy reklamowe. Najczęstszymi programami nagrywanymi przez widzów były seriale telewizyjne – jeden z podstawowych gatunków tego medium. Stacje telewizyjne nie mogły długo tej praktyki odbiorczej wykorzystać w opłacalnym dla siebie celu, a kolekcjonowanie i dzielenie się przez widzów treściami telewizyjnymi nie wpływało negatywnie w żaden sposób na telewizyjny biznes. Dopiero pojawienie się technologii DVD w 1997 roku spowodowało, że kilka lat później branża telewizyjna zdecydowała się wyjść naprzeciw oczekiwaniom serialowym fanom i udostępniać całe sezony seriali telewizyjnych w kilkupłytowych pakietach DVD, które można było oglądać bez przerwy. To właśnie ten sposób dystrybucji treści telewizyjnych wpłynął na decyzję firmy Netflix (opierającej swój model biznesowy na subskrypcji), aby w 2013 roku możliwe do oglądania strumieniowo i produkowane przez tę platformę streamingową odcinki seriali udostępniać od razu w sieci, co przyczyniło się do rozpowszechnienia zjawiska zwanego binge-watching.", "Źródło: TED, How Netflix changed entertainment – and where it's headed | Reed Hastings, 12.07.2018 (dostęp 27.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/LsAN-TEJfN0", "Popularność produkcji Netflixa, głównie seriali, za które platforma otrzymała po raz pierwszy aż trzy statuetki nagród telewizyjnych Emmy w 2013 roku, spowodowała duże zmiany na medialnym rynku telewizyjnym oraz rywalizację między nowymi producentami treści – platformami streamingowymi i koncernami medialnymi – określaną mianem „wojen streamingowych” [3].", "Materiały dodatkowe Lotz, D. A.: We Now Disprupt This Broadcast. How Cable Transform Television and the Internet Revolutionized It All, London: MIT Press, Cambridge 2018." ]

[ { "name": "Definicja 1: Binge-watching", "content": "Zjawisko polegające na oglądaniu wielu odcinków jednego programu w krótkim czasie, niekoniecznie w ciągu wielu godzin, ale również i wielu dni." } ]

[ "Wprowadzenie Rozwój kolejnych form medialnych nie przebiega w sposób skokowy, ale przyjmuje kształt ewolucji przebiegającej w konkretnym społecznym i technologicznym środowisku, co Roger Fidler określił mianem „mediamorfozy”. Przez to nowe obiekty medialne oraz wynikające z nich schematy komunikacyjne stanowią często rozwinięcie obecnych już w szeroko rozumianym systemie medialnym elementów, w efekcie nowsze media przejawiają pewne podobieństwa do starszych. Podobnie jest z grami cyfrowymi, które posiadają cechy właściwe tylko sobie, ale także zawierają treści typowe dla innych – starszych – mediów.", "Źródło: GAMERZ TN, Games Graphics Evolution 1940-2020, 20.03.2020 (dostęp 27.11.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=F8dLNbUzod4", "Współzależności pomiędzy grami cyfrowymi a innymi mediami Każda gra cyfrowa zbudowana jest z kilku odmiennych warstw: reguł, zmediatyzowanej, fikcyjnej, rozgrywki oraz społecznej [4], w których mogą być zaszyte elementy starszych mediów. Na poziomie reguł gry cyfrowe mogą zawierać mechaniki znane z tradycyjnych gier oraz zabaw, na przykład zasady poruszania się pionków na szachownicy, które pozostają niezmienne zarówno w fizycznej, jak i cyfrowej wersji tej gry. W warstwie zmediatyzowanej gry mogą zawierać elementy wizualne typowe dla książek (teksty), filmu rysunkowego (animowane postaci) czy fotografii (zdjęcia implementowane w grach), a z kolei w aspekcie oprawy dźwiękowej niektóre gry reprodukują nagrania piosenek czy też przedstawiają symulację ich wykonania przez cyfrowe postaci. Biorąc pod uwagę warstwę rozgrywki, czyli szeroki plan ujmujący zarówno działającego na grę gracza, jak i przestrzeń fizyczną i wykorzystywane do gry urządzenia (kontrolery, konsole, wyświetlacze itp.) należy wrócić uwagę, że gry cyfrowe zapewniają poziom zaangażowania wykraczający poza bierną konsumpcję treści typową dla telewizji, gdyż wymagają udziału odbiorcy w informacyjnym sprzężeniu zwrotnym, co stanowi o ich interaktywności. Wreszcie w warstwie społecznej wiele produkcji, szczególnie pozwalających na rozgrywkę sieciową, zawiera wbudowane komunikatory – tekstowe bądź głosowe – poprzez które obecność w wirtualnych światach wiąże się także z możliwością przekazywania treści i komunikacji z innymi ludźmi, tak jak w przypadku telefonu.", "Jednocześnie rozwój i popularyzacja gier cyfrowych wpływa na inne media. Od kilku lat wspomina się o zjawisku egranizacji, czyli przenoszenia literackich bądź filmowych pierwowzorów do formy gry cyfrowej, jak i odwrotnego trendu tworzenia książkowych bądź filmowych adaptacji historii oraz postaci znanych z cyfrowych światów, stanowiących przykłady remediacji. Wątki znane z gier cyfrowych stanowią także podstawę dla licznych opowieści transmedialnych – począwszy już od lat 70. XX wieku, kiedy to pojawiły się pierwsze próby łączenia gier cyfrowych z przekazami reklamowymi, by w kolejnych dekadach wkroczyć także w inne domeny, na przykład marketingu politycznego [5]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Ewolucja mediów (mediamorfoza)", "content": "Ewolucyjne przemiany w ramach środowiska medialnego związane są z kilkoma czynnikami, o których najpełniej pisał Robert Fidler w swojej koncepcji mediamorfozy, zgodnie z którą transformacja narzędzi komunikowania (mediów) jest zazwyczaj powodowana przez złożone i wzajemne oddziaływanie takich czynników jak postrzegane przez ludzi potrzeby, presja konkurencji, naciski polityczne oraz oddziaływanie społeczne, a także technologiczne innowacje [1]. Wedle takiego ujęcia ewolucja mediów powinna być rozpatrywana z możliwie szerokiej perspektywy z uwzględnieniem wszystkich wymienionych elementów procesu mediamorfozy. Pełne zrozumienie rozwoju gier cyfrowych wymaga podobnego podejścia, ponieważ historia tego medium jest pełna kolejnych technologicznych przeskoków (np. z automatów do domowych konsol), nieoczywistych zależności (od wojska lub uczelni wyższych) czy społeczno-politycznych nacisków (np. panik moralnych wokół brutalności niektórych produkcji) [2]. Powstanie pierwszych gier cyfrowych po II Wojnie Światowej było dziełem inżynierów i naukowców z zakresu informatyki, fizyki czy matematyki, którzy już wcześniej pracowali przy rozwianiu technologii komputerowych czy telewizyjnych. Produkcje te powstawały między innymi w celach szkoleniowych, badawczych oraz pokazowych na potrzeby wystaw i były zazwyczaj przeniesieniem dobrze znanych, tradycyjnych gier do wersji elektronicznej, a następnie cyfrowej. Przykładami mogą być kółko i krzyżyk, warcaby, szachy czy tradycyjna chińska gra Nim [2]. Rozwój tego medium polegał też na implementowaniu kolejnych funkcjonalności, a także coraz bardziej skomplikowanych mechanik, elementów wizualnych i dźwiękowych typowych dla telewizji czy radia (np. animacje, utwory muzyczne), co ukazuje poniższy film." }, { "name": "Definicja 2: Gra cyfrowa", "content": "\nGra cyfrowa to aplikacja uruchamiana na dowolnym urządzeniu cyfrowym (komputerze, konsoli, smartfonie, tablecie), która posiada następujące elementy [3]:\n\nReguły – dobrze zdefiniowane i zrozumiałe dla wszystkich graczy, ponieważ stanowią podstawę rozgrywki.\nZróżnicowany i policzalny wynik – będący niepewnym skutkiem reguł gry. Jego wartość zależy od umiejętności gracza. Jest niezbędny do ustanowienia celu i (przybliżonego) momentu końca gry.\nWartość przypisywana policzalnym wynikom – potencjalnym wynikom gry przypisuje się różne wartości (pozytywne, neutralne lub negatywne). Waloryzacja wyników czyni grę wyzwaniem, ponieważ zbyt łatwe osiąganie celów raczej zmniejsza przyjemność płynącą z rozgrywki.\nWysiłek gracza – gracz inwestuje wysiłek (energię), starając się wywrzeć wpływ na wynik gry.\nPrzywiązanie gracza do wyniku – stanowi psychologiczną cechę aktywności grania; gracz przywiązuje się do wyniku gry w takim sensie, że może zostać zwycięzcą i „cieszyć się” jeśli uzyska pozytywny dla niego (w jego rozumieniu) rezultat lub przegranym i „przygnębionym”, gdy będzie on negatywny. Przywiązanie do wyniku jest kategorią mniej sformalizowaną niż poprzednie, ponieważ zależy od podejścia gracza do rozgrywki.\nNegocjowalne konsekwencje – rywalizacjom w grach mogą być przypisywane odmienne konsekwencje w prawdziwym życiu, przy czym działania i ruchy niezbędne do rozegrania gry nie mogą być szkodliwe dla graczy, bo inaczej te konsekwencje nie podlegają negocjacji." } ]

[ "Wprowadzenie Obecnie trudno sobie wyobrazić świat bez technologii informacyjno-komunikacyjnych, czyli tak zwanych ICT (information and communication technologies). Ich nieustający rozwój, w połączeniu z postępującym oddziaływaniem na niemal każdy kontekst życia społecznego sprawiają, że coraz częściej mówi się o nowej, hybrydowej (techniczno-fizykalnej) formie rzeczywistości, w której podziały między tym co cyfrowe a analogowe mocno się zatarły [1].", "Za te doniosłe zmiany odpowiada w duże mierze rozwój internetu, bez którego trudno byłoby dziś pracować, komunikować się z innymi ludźmi czy też spędzać czas wolny. Obecnie odsetek internautów szacowany jest na \\( 62\\% \\) światowej populacji (około 4,8 mld osób), co w stosunku do 2000 roku stanowi ogromny wzrost o \\( 1239\\% \\) [2].", "Czym charakteryzuje się to szczególnie ważne we współczesnym świecie medium, czy też metamedium, które nie tylko stanowi odrębny środek przekazu, ale też zawłaszcza inne media, stając się kanałem przekazu treści z książek, filmów, radia czy prasy [3].", "Komercjalizacja („uwolnienie”) i upowszechnienie internetu Przez niemal trzy pierwsze dekady swojego rozwoju internet – a konkretniej poprzedzająca go sieć ARPANET – stanowił medium wyjątkowo elitarne, gdyż dostęp do jego zasobów miała wąska grupa naukowców związanych z wojskiem i uczelniami wyższymi – najpierw amerykańskimi, a wraz z rozwojem współpracy także wybranymi jednostkami naukowymi na pozostałych kontynentach. Zmiana oblicza internetu i jego przekształcenie zdaniem niektórych badaczy w medium masowe były możliwe dzięki komercjalizacji, co nastąpiło w latach 90. XX w., chociaż jeszcze u swego początku internet łączył niewiele komputerów, do których dostęp miało zaledwie pół procenta ludzi na świecie [5]. Komercjalizacja internetu polegała na jednoczesnej deregulacji, prywatyzacji i otwarciu na usługi komercyjne. W praktyce polegało to na odejściu od modelu centralnego zarządzania sprawowanego przez agencje rządowe w USA w stronę lokalnych sieci utrzymywanych przez komercyjnych operatorów komunikacyjnych [6]. Ta zmiana z jednej strony budziła obawy o upadek wolnościowych ideałów, jakie towarzyszyły twórcom Sieci i zalanie jej treściami marketingowymi, ale z drugiej była niezbędna do jej upowszechnienia, bez którego to medium nie odcisnęłoby takiego piętna na funkcjonowaniu ludzi, firm i instytucji z niemal całego świata. Jak zauważa Manuel Castells, istotne dla rozwoju internetu okazały się także: swobodny dostęp do protokołów komunikacji, możliwość bezpłatnej dystrybucji oprogramowania i jego modyfikacji, a także usieciowione i wspólnotowe wykorzystywanie wytworzonych w internecie treści [7].", "Obecnie trudno wskazać aspekt rzeczywistości, który nie został w mniejszym lub większych stopniu przekształcony przez rozwijający się internet. Jednym z najmocniej dotkniętych obszarów jest komunikacja, w ramach której doszło do wytworzenia się nowych interaktywnych oraz hipertekstowych schematów komunikacyjnych przypominających kształtem sieć pająka, w której występuje wiele węzłów, pełniących jednocześnie rolę nadawcy i odbiorcy. Przykładem może być YouTube, który gromadzi i udostępnia materiały wideo opublikowane przez użytkowników portalu, a następnie przekazuje je dalej [8].", "Innym przykładem mogą być użytkownicy urządzeń mobilnych podłączonych do internetu, którzy reagują na otrzymywane często w podobnym czasie powiadomienia płynące z wielu aplikacji. Nowe schematy komunikacyjne różnią się znacznie od właściwych dla tradycyjnych mediów jednokierunkowych modeli, w których informacja przekazywana jest z punktu A (nadawcy) do punktu B (odbiorcy), niekiedy nawet bez możliwości bezpośredniej odpowiedzi, co jest stosunkowo proste w realizacji w przestrzeni uspołecznionego internetu i opartych na zasadzie hipertekstu zasobów." ]

[ { "name": "Definicja 1: Pojęcie internetu", "content": "Internet, potocznie określany też jako sieć, od początku swojego istnienia – czyli lat 60. XX wieku – przeszedł ewolucję od zamkniętego projektu wojskowego pn. ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) do symbiotycznej, otwartej sieci łączącej ludzi i maszyny na całym świecie, czyli tak zwanego Internetu Rzeczy (IoT, Internet of things). W 1995 roku eksperci wchodzący w skład amerykańskiej Federalnej Rady Sieci USA (FNC, Federal Networking Council) wydali rezolucję, w której jednogłośnie zdefiniowali pojęcie „Internet” jako odnoszące się do globalnego systemu informatycznego, który:\njest logicznie i globalnie połączony ze sobą poprzez unikalną przestrzeń adresową opartą na protokole internetowym (IP) lub jego późniejszych rozszerzeniach / kontynuacjach;\njest w stanie obsługiwać komunikację przy użyciu pakietu Transmission Control Protocol / Internet Protocol (TCP / IP) lub jego późniejszych rozszerzeń / następców i / lub innych protokołów zgodnych z IP;\noraz zapewnia, wykorzystuje lub udostępnia publicznie lub prywatnie usługi wysokiego poziomu obejmujące komunikację i powiązaną infrastrukturę opisaną w niniejszym dokumencie (tj. rezolucji – przyp. DG) [4].\nJak wynika z przedstawionej definicji, potoczne rozumienie internetu jako sieci połączonych ze sobą komputerów gwarantujących dostęp do stron www jest niewystarczające. Jest to medium, które oferuje wiele usług (pocztowe, Web, FTP – przesyłania plików, streamingu itp. itd.), a także może łączyć odmienne typy urządzeń cyfrowych (komputery, telefony, smartfony, a coraz częściej urządzenia RTV/AGD czy samochody)." } ]

[ "Wprowadzenie Internet stanowi jeden z najważniejszych wynalazków technicznych XX wieku, ale jego rozwój nieustannie postępuje, także obecnie. Kolejne dekady przynoszą zmiany technologiczne, a także powiązane z nimi przekształcenia w sferze społeczno-kulturowej, dlatego ewoluuje kształt samego internetu, jak i efekty jego oddziaływania oraz formy partycypacji w globalnej Sieci. Współczesny internet nie jest tą samą przestrzenią wymiany informacji i komunikacji zapośredniczonej komputerowo (CMC), jaką był dwadzieścia czy dziesięć lat temu. Zmieniają się też dostępne w jego ramach usługi, w tym World Wide Web (WWW). Kolejne jego ewolucje określane są mianem przejścia od Web 1.0 do Web 4.0.", "Ewolucja od Web 1.0 do Web 4.0 Wraz z rozwojem dostępnych technologii oraz popularyzacją internetu dochodziło do zmian w Web 1.0: Pierwszy okres w rozwoju usługi WWW – w zależności od przyjętych kryteriów datowany od końca lat 80. XX w. do początku XXI wieku – cechował się jednostronnym schematem komunikacji przywodzącym na myśl tradycyjne media masowe (prasę, radio, telewizję). Wynikało to częściowo ze stosowanych ówcześnie, niedostatecznie rozwiniętych technologii (hipertekst, HTML, FTP, IRC, Usenet), a także podstawowego założenia, wedle którego internet stanowi system powiązanych ze sobą statycznych dokumentów (stron WWW), które w dużej mierze przypominają formaty dostępne w starszych mediach, czyli są „tylko do odczytu” i bez większych możliwości interakcji [2].", "Pojęcie tzw. Internetu 2.0 zostało zaproponowane w 2003 roku przez irlandzkiego przedsiębiorcę i propagatora ruchu wolnego oprogramowania (open source) Tima O’Reilly’ego. Termin ten odnosi się nie tylko do zmian technologicznych, ale przede wszystkim nowych form partycypacji użytkowników na stronach internetowych, które polegały na przejściu od biernego użycia w kierunku rosnącego zaangażowania użytkowników częściej dzielących się danymi i łączących się we wspólnoty na portalach społecznościowych. Ta wzmocniona partycypacja ujawnia się także w aspekcie rozwoju oprogramowania i usług, gdyż częściej udostępniane są one na wolnych licencjach i przy większym zaangażowaniu odbiorców, na przykład w procesach testowania stale rozwijanych pomysłów [3]. To wzmocnienie roli odbiorców i budowanych wspólnot wirtualnych było kluczowe dla rozwoju mediów społecznościowych.", "Zaproponowana w 2006 roku przez Jeffreya Zeldmana – amerykańskiego specjalistę w zakresie projektowania stron internetowych – koncepcja Web 3.0 opisuje etap rozwoju internetu, który przypada na drugą dekadę XXI wieku, kiedy to nastąpiła konieczność dostarczenia rozwiązań, które wspomogą internautów w procesie przeszukiwania oraz oceny nieustannie rosnących zasobów internetu. Niestety nadmiar dostępnych danych może prowadzić do informacyjnego przeciążenia, a także pogłębiać lukę informacyjną. Dlatego usługi WWW wpisujące się w model 3.0, chociaż częściowo o tym wspomina Tim O’Reilly w swojej koncepcji Web 2.0, korzystają z takich technologii jak metadane czy sieć semantyczna (semantic web). W uproszczonym ujęciu metadane to pakiety danych zawierające opis logiki informacji i zależności między nimi w ramach dowolnego zasobu internetowego (np. strony www). Natomiast sieć semantyczna jest dodatkową warstwą zautomatyzowanych, logicznych powiązań pomiędzy danymi, w ramach której operują mniej lub bardziej inteligentne (AI, Articicial Inteligence) maszyny (boty, aplikacje, agenci przeglądarek itp.). Ich zadaniem jest analiza, porządkowanie i wnioskowanie o badanych zasobach w oparciu o zrozumiałe dla nich metadane i reguły, co na poziomie użytkowników oznacza lepiej przedstawione i dostosowane (spersonalizowane) wyniki operacji przeszukiwania zasobów dostępnych w Sieci [4].", "Kolejny etap przekształceń sfery internetu wykracza poza usługę WWW i jest związany z rewolucją mobilną, czyli upowszechnieniem bezprzewodowego dostępu do zasobów Sieci z poziomu smartfonów czy tabletów, ale także postępującym poszerzaniem informacji kontekstowych o działaniach użytkowników internetu, dzięki rosnącej liczbie wzajemnie połączonych urządzeń telekomunikacyjnych. W efekcie tego ostatniego procesu powstaje tak zwany Internet Rzeczy (IoT, Internet of things), co bywa też określane mianem Web 4.0. Obecnie interakcja internauty ze stroną czy aplikacją internetową może zawierać informacje o jego geolokalizacji, wyszukiwanych wcześniej informacjach na różnych urządzeniach czy środowisku, w którym funkcjonuje (np. z połączonych z Internetem sprzętów AGD/RTV czy samochodów). Poszerzanie źródeł informacji przy jednoczesnym ich integrowaniu jest rodzajem sieci symbiotycznej, pełnej mniej lub bardziej uświadomionych aktów komunikacji pomiędzy maszynami, usługami oraz ludźmi [5], [6] ." ]

[ { "name": "Definicja 1: World Wide Web", "content": "World Wide Web (WWW) to ogólnoświatowy, hipertekstowy, multimedialny, sieciowy system informacyjny oparty na publicznie dostępnych, otwartych standardach IETF (Internet Engineering Task Force) i W3C (World Wide Web Consortium), który został wynaleziony przez brytyjskiego fizyka i programistę Tima Bernersa-Lee w 1990 roku [1]. Usługa ta jest powszechnie kojarzona z całym internetem, jednak stanowi jedynie jeden z jego elementów, który w uproszczeniu stanowią dostępne w Sieci wzajemnie połączone zasoby stron internetowych oraz dokumentów." } ]

[ "Wprowadzenie Media społecznościowe stanowią współcześnie jeden z najważniejszych obszarów wirtualnego wymiaru rzeczywistości, jak i wiodące narzędzie komunikacyjne. Rok 2020 jest pod tym względem przełomowy, ponieważ po raz pierwszy w historii użytkownicy różnych portali społecznościowych stanowią ponad połowę ( \\( 51\\% \\)) – tj. 3,96 mld – światowej populacji ludzi [1].", "Obserwuje się też znaczący wzrost poświęcanego na obecność w mediach społecznościowych czasu z poziomu 90 minut w 2012 roku do 143 minut w 2019 roku [2]. To nieustannie pogłębiające się zaangażowanie wykracza poza zagadnienie kontaktów online, gdyż jak wynika z deklaracji internautów, media te wywołują ambiwalentne reakcje. Z jednej strony ułatwiają one dostęp do informacji, ułatwiają komunikowanie czy poszerzają swobodę wyrażania opinii, ale jednocześnie zagrażają prywatności osobistej, są źródłem rozpraszających bodźców w ciągu dnia czy też polaryzacji w kwestii poglądów politycznych [3].", "Cechy szczegółowe mediów społecznościowych Carr i Hayes w swoich poszukiwaniach adekwatnego i teoretycznie użytecznego rozumienia mediów społecznościowych proponują omówienie, które uświadamia charakter mediów społecznościowych jako nowych mediów [6]:" ]

[ { "name": "Definicja 1: Media społecznościowe", "content": "\nMedia społecznościowe stanowią relatywnie nowe zjawisko medialne, gdyż ich historia rozpoczyna się dopiero na przełomie XX i XXI wieku, kiedy to funkcjonowały takie portale jak SixDegrees, LiveJournal, Friendster, a później MySpace czy wreszcie od 2004 roku Facebook, a ich trzy zasadnicze cechy to:\n\numożliwienie użytkownikom tworzenia, pobierania oraz udostępniania treści;\npublikowania profili oraz informacji osobistych;\na także nawiązywania kontaktów z innymi [4].\nW ujęciu bardziej formalnym media społecznościowe można definiować jako: „kanały internetowe, które umożliwiają użytkownikom oportunistyczną interakcję i wybiórczą autoprezentację, w czasie rzeczywistym lub asynchronicznie, zarówno dla szerokiego, jak i wąskiego grona odbiorców, którzy czerpią dla siebie wartość z treści tworzonych przez użytkowników i postrzeganych interakcji z innymi” [5].\n\n" } ]

[ "Rozwój sieci spowodował powstanie witryn lub usług internetowych, nastawionych na przechowywanie i organizowanie udostępnianej przez użytkowników zawartości za pomocą oprogramowania w celu ich dalszego publicznego rozpowszechniania lub do organizowania interakcji między użytkownikami. Tego typu witryny nie generują własnych treści ani też nie zamawiają treści u użytkowników, stając się w ten sposób jedynie pośrednikami w przekazywaniu treści pomiędzy różnymi grupami użytkowników: twórców, klientów, sprzedawców, fanów, reklamodawców, czy instytucji medialnych itp. [1], [2]. Nazywa się je platformami internetowymi, medialnymi lub cyfrowymi i współcześnie odrywają one coraz ważniejszą rolę nie tylko na rynku usług medialnych, narzucając własne reguły funkcjonowania tradycyjnym nadawcom medialnym, ale również wpływając na decyzje konsumentów co do wyborów zakupowych czy politycznych. Platformy internetowe, korzystając z zaawansowanych algorytmów, śledzących i analizujących aktywność użytkowników, decydują bowiem o tym, co i do kogo będą rozpowszechniać, w jaki sposób będą łączyć użytkowników i pośredniczyć w ich interakcjach oraz co będą odrzucać i czynić niewidocznym dla nich – ich istotą jest zatem moderowanie zawartości i aktywności użytkowników [3]. Aby podkreślić, jak duży wpływ platformy internetowe mają na system geopolityczny oraz gospodarkę, transport, zdrowie czy media, badacze posługują się takimi określeniami, jak „społeczeństwo platformowe” (platform society) [4], „kapitalizm platformowy” [5], czy „platformizacja sieci” [6].", "Platformy internetowe można podzielić na takie, które są głównie nastawione na: (a) umożliwianie kontaktu indywidualnego lub grupowego pomiędzy użytkownikami – należą do nich portale społecznościowe (social networking sites), takie jak: Facebook, Twitter, Google+, Tinder, Grindr, Snapchat; (b) dzielenie się „treściami tworzonymi przez użytkowników” – takie jak: Instagram, Pinterest, You Tube, Tik Tok; (c) sprzedaż, dokonywanie zakupów lub zbiórek pieniędzy na różne cele – takie jak: eBay, Allegro, Amazon, Kickstarter; (d) rozrywkę i zabawę np. Spotify, Netflix, Amazon Prime; (e) umożliwiające korzystanie z dóbr według idei „ekonomii współdzielenia”: Airbnb, Uber, BlaBlaCar, Bolt.", "Posługiwanie się przez firmy z branży technologicznej terminem „platforma” na określenie prowadzonej działalności to działanie strategiczne, którego celem jest powiększanie zysków oraz umiejętne lawirowanie pomiędzy ochroną prawną, z której korzystają, a zobowiązaniami, jakie wynikają z prowadzonej przez nich działalności [7]. Określenie „platforma medialna” ma służyć również podkreśleniu ich roli jedynie jako swoistych pośredników treści oraz pozwala postrzegać ich jako „neutralnych”, co zabezpiecza przed odgórnymi regulacjami lub skargami użytkowników. Firmy te nie chcą być odbierane jak tradycyjne organizacje medialne czy agencje informacyjne, które produkują, dystrybuują i dostarczają informacje/treści/usługi, a także nimi zarządzają. Określanie własnej działalności jako „platforma medialna” pozwala również wyeliminować różne napięcia – związane z oferowanymi przez nie usługami – pomiędzy: treściami tworzonymi przez użytkowników a tworzonymi w celach komercyjnych; budowaniem wspólnot a dostarczaniem reklam; ingerencją w dostarczane treści a zachowaniem neutralnej postawy. Właściciel platformy medialnej musi bowiem umiejętnie komunikować się z trzema grupami interesariuszy – użytkownikami, reklamodawcami oraz profesjonalnymi twórcami treści – dawać obietnicę zaspokojenia ich potrzeb (od czego zależy jego biznesowy sukces) oraz usuwać wszelkiego rodzaju napięcia oraz pojawiające się przeszkody. Jest to o tyle trudne, że potrzeby każdej z tych grup są różne. Użytkownicy nastawieni są na możliwość dostępu do darmowych treści oraz własnej ekspresji, natomiast reklamodawcy i profesjonalni twórcy treści – dotarcie do jak największej liczby odbiorców, zwiększenie zasięgu oddziaływania a w ostateczności wzrost sprzedaży usług lub produktów.", "Platformy medialne, zwłaszcza serwisy społecznościowe, chcą być także postrzegane jako realizujące określony interes publiczny. Przykładowo YouTube wyraźnie chce być identyfikowany jako firma, której działalność związana jest z przestrzeganiem podstawowych wartości istotnych dla człowieka, takich jak: wolność słowa, swobodny dostęp do informacji, równość szans (tu w znaczeniu zaistnienia, założenia firmy czy osiągnięciu sukcesu), prawo do zrzeszania się (jako możliwość odnalezienia społeczności, która będzie go wspierać, pokonywania barier, przekraczania granic oraz spotykania się z ludźmi o podobnych zainteresowaniach i pasjach). Wolność słowa jest również eksponowana przez Twittera („Wierzymy w wolność słowa i uważamy, że głos każdego może wpływać na świat”). Jednak ta neoliberalna retoryka stanowi jedynie parawan dla hegemonicznych działań biznesowych.", "Coraz częściej jednak „widać rozdźwięk pomiędzy rolą i funkcja, jaką platformy medialne realizują we współczesnym ekosystemie medialnym, a sposobem, w jaki są zarządzane i odbierane” [8], co dotyczy zwłaszcza tych platform medialnych, które odgrywają bardzo ważną rolę w dystrybucji wiadomości i informacji. Co więcej, zaobserwować można ekspansję modelu infrastrukturalnego i ekonomicznego platform mediów społecznościowych w inne przestrzenie online, co nazywane zostało platformizacją sieci (platformization of the web) [6]. Ta platformizacja opiera się na podwójnej logice ekspansji platform medialnych na resztę internetu, a jednocześnie na ich gotowości do stworzenia zewnętrznej platformy danych dla aplikacji internetowych i aplikacji, co służy wymianie danych między różnymi platformami lub ich sprzedaży w celu wpływania na zachowanie użytkowników. Z jednej strony platformy budują technologiczną infrastrukturę, nastawioną na łączenie się i rozwijanie na innych stronach internetowych, aplikacjach i ich danych, z której mogą korzystać zewnętrzne podmioty. Z drugiej zaś strony mają dostęp do własnych baz danych za pośrednictwem zewnętrznych podmiotów (m.in. dzięki API czy wtyczkom społecznościowym na stronach internetowych), co ma kluczowe znaczenie dla ich modelu biznesowego, ponieważ zapewnia dopływ nowych danych. Wszystko to służy temu, aby rozwinąć się w sieć i stworzyć kanały przepływu umożliwiające gromadzenie i formatowanie zewnętrznych danych sieciowych w celu dopasowania ich do podstawowej logiki platformy, jaką jest sprzedaż danych innym podmiotom lub ich analiza.", "Niektórzy badacze [9] uważają, że w związku z pełnieniem przez platformy medialne, takie jak Facebook, Google czy Twitter znaczącej roli w dystrybucji wiadomości oraz bycia dla dużej liczby użytkowników podstawowym ich źródłem, za pomocą którego je konsumują, należy traktować je właśnie jako nowy typ organizacji medialnych. Ich zdaniem współcześnie firmy technologiczne oferujące różne usługi cyfrowe definiują własną tożsamość nie ze względu na konkretną działalność, jaką wykonują, ale właśnie ze względu na technologiczne podejście do niej (np. Uber, który nie jest firmą transportową, czy inne firmy działające w modelu ekonomii współdzielenia). Jest to o tyle ważne, że w ten sposób firmy technologiczne chcą być postrzegane jako nowoczesne oraz nietradycyjne, ponieważ oferują dostęp do usług w innowacyjny sposób, zaspokajając szereg podstawowych konsumenckich potrzeb.", "Źródło: Diggit magazine, Professor José van Dijck on today's 'platform society', 09.02.2019 (dostęp 21.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/g2rVuDQeAeg" ]

[]

[ "Kultura uczestnictwa Nowe media spowodowały powstanie kultury uczestnictwa, w której żyjemy i partycypujemy codziennie i stale, jako odbiorcy jesteśmy zachęcani do uczestnictwa – od serwisów społecznościowych, przez portale z wiadomościami, fora, blogi po sklepy internetowe – wszędzie współczesny człowiek ma możliwość zabierania głosu, opublikowania swoich opinii, wyrażania myśli i emocji. W rezultacie w modelu idealnym konsument staje się jednocześnie jej twórcą treści kulturowych. Buduje to potrzebę nazwania tego nowego fenomenu, który pozwali odróżnić go od kultury masowej. Różnice są widoczne przede wszystkim na płaszczyźnie technologicznej w kulturze uczestnictwa symetryczne media zastępują typowe dla kultury masowej formy komunikacji antysymetryczne, co sprawia, że uczestnictwo w kulturze staje się łatwiejsze, a przez to może być bardziej powszechne [1].", "Kultura uczestnictwa – historia Wielość definicji kultury uczestnictwa wynika z faktu, że jest to zjawisko stosunkowo nowe. Początki kultury uczestnictwa datuje się na druga połowę lat 80. XX wieku. Stanowi więc zjawisko stosunkowo nowe jednak dynamicznie rozwijające się. Wydziela się cztery fazy kultury uczestnictwa [5]:", "W tym sensie kultura uczestnictwa stanowi odpowiedź na eksplozję nowych technologii medialnych, które umożliwiają konsumentom przechowywanie komentowanie i rozpowszechnianie treści medialnych w niebywały dotąd sposób [6]. Powstanie tego typu kultury w znacznej mierze zależało od rozwoju technologii sieciowej, jednak prowadzone badania w poszczególnych okresach pokazują, że nie samo pojawienie się nowych środków komunikacji spowodowało wykształcenie się nowego typu kultury ale raczej wzajemne relacje pomiędzy technologiami komunikacyjnymi i wspólnotami kulturowymi, które wokół nich wyrastają oraz aktywnościami ułatwianymi przez środki umożliwiające komunikację [3].", "Dla zaistnienia kultury uczestnictwa konieczna jest, więc oprócz technologii również:", "Do form kultury uczestnictwa badacze zaliczają, obok tworzenia tekstów kultury w sieci również:", "Kulturę uczestnictwa cechuje:", "Słabe i mocne strony kultury uczestnictwa Zalety kultury uczestnictwa:", "Wady kultury uczestnictwa wynikają natomiast:", "Dynamika rozwoju kultury uczestnictwa Media społecznościowe w 2018 roku miały 3,484 mld użytkowników i wciąż zyskiwały na znaczeniu. W Europie było to 462,5 mln osób. W tym czasie 2/3 ludności korzystało z urządzeń mobilnych – (unikalna liczba użytkowników mobile to 5,112 mld) i 3,256 mld z nich konsumuje treści w social media właśnie za pomocą urządzeń mobilnych) ( Rys. 1 )." ]

[ { "name": "Definicja 1: Kultura uczestnictwa", "content": "1. Stanowi wyraz twórczości użytkowników oraz wynik przynależności do społeczeństwa informacyjnego. Pojawienie się kultury uczestnictwa burzy wcześniejsze przekonania o tym, iż nadawca i odbiorca mają przypisane określone funkcje i ich role nie mogą się przenikać. W ramach kultury uczestnictwa nadawcy i odbiorcy mogą wchodzić w różnego rodzaju wzajemne interakcje i zamieniać się rolami przy tworzeniu i odbieraniu przekazów [2]. Ten typ kultury charakteryzuje się relatywnie niskim progiem dla ekspresji artystycznej i obywatelskiego zaangażowania, stanowi duże wsparcie dla twórczości i dzielenia się swoimi utworami, oraz jest rodzajem nieformalnej opieki mentorskiej, w ramach której najbardziej doświadczeni mogą przekazać nowicjuszom pewne wskazówki, rady lub pokazać wzory [3].\n2. Pojawiła się w momencie, gdy kultura zareagowała na pojawiające się coraz częściej nowe technologie medialne, umożliwiające przeciętnemu konsumentowi na zdobywanie, archiwizowanie, komentowanie, dokonywanie zmian w publikowanych treściach oraz ich prężne rozpowszechnianie. Działania te zwykle cechuje wysoka efektywność i interaktywność [4].\n\n3. Pojęcie do pewnego stopnia sztuczne, odnoszące się do wpływu nowych form komunikacji (od kserografu po media społecznościowe) na tworzenie, dystrybucję i recepcję tekstów kultury. W istocie chodzi o to, że po czasie dość jednokierunkowych mediów masowych (telewizja, prasa, książka masowa) poszerza się pole czynnego uczestnictwa w kulturze, rozumianego tu także jako tworzenie tekstów [1]." } ]

[ "Aktywność obywatelska on-line Dzięki interaktywności i decentralizacji nowych mediów stale powiększa się ilość odbiorców–użytkowników. Nowoczesne technologie komunikacyjne podnoszą też debatę publiczną na wyższy poziom. Wynika to ze zmniejszania znaczenia selekcji nadawczej, przez co wyraźniej są artykułowane interesy pojedynczych obywateli, a w dyskusji publicznej pojawia się więcej tematów, gdyż przełamany zostaje tradycyjny jeszcze do niedawna podział na nadawców i odbiorców. Pozwala to szerokiej rzeszy użytkowników dzielić się swoimi problemami i wprowadzać do debaty nowe kwestie – dotąd pomijane lub marginalizowane [1]. Należy pamiętać jednak, że nowe media powodują wykluczenie dużych grup społecznych, które z różnych powodów z nich nie korzystają. Tym samym różnicują społeczeństwo i sprawiają, że część osób nie może uczestniczyć w aktywnościach obywatelskich w internecie (zob. Wykluczenie cyfrowe ).", "Wykorzystanie technologii cyfrowych przez obywateli: Współczesne nowe media oraz portale społecznościowe dostarczają obywatelom oraz podmiotom społeczeństwa obywatelskiego narzędzia pozwalające na wymianę informacji i umożliwiające mobilizację ludzi do wyrażenia poparcia lub protestu wobec istotnych kwestii społecznych. Nowoczesne technologie komunikacyjne dostarczają też rozwiązań dzięki, którym każda osoba może w sieci przedstawić własną opinię. W ten sposób przyczyniają się do wzrostu politycznego zaangażowania obywateli i wzmacniają demokrację [2]. Taki charakter mają:", "Demokracja w nowych mediach", "Aktywne obywatelstwo:", "Aktywność podmiotów politycznych:", "Podejmowane działania przez podmioty polityczne:", "Negatywne aspekty komunikacji w nowych mediach dla aktywności obywatelskiej:", "Więcej na ten temat w rozdziale: Negatywne zjawiska komunikacji w nowych mediach" ]

[ { "name": "Definicja 1: E-demokracja", "content": "\nE-demokracja – jest związana z działaniami na rzecz poszerzenia politycznej partycypacji poprzez umożliwienie obywatelom wzajemnego porozumiewania się oraz komunikację z ich przedstawicielami poprzez nowe technologie informacyjno-komunikacyjne.\nW związku z tym w e-demokracji istotną rolę odgrywa usprawnienie demokracji przedstawicielskiej przez:\n1. powiększenie kanałów informacyjnych w celu wzrostu stopnia demokratycznego upodmiotowienia obywateli;\n2. rozwój elektronicznych zgromadzeń, co sprzyja budowaniu debaty on-line i wymianie poglądów;\n3. obniżanie dzięki sieciom komputerowym kosztów organizacyjnych i transakcyjnych, ponoszonych przez organizacje działające w ramach społeczeństwa [6].\n\n" } ]

[ "Haktywizm – powstanie i historia Termin haktywizm został użyty po raz pierwszy przez grupę „Cult of the Dead Cow” (cDc) w 1996 roku, choć pierwsze motywowane politycznie cyberataki, miały miejsce wcześniej, bo już na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W 1989 roku cyberprzestrzeń została wykorzystana w protestach przeciwko próbnym wybuchom jądrowym. Grupa z Melbourne stworzyła robaka komputerowego o nazwie WANK („Worms Against Nuclear Killers”, czyli „Robaki przeciwko nuklearnym zabójcom”) i zainfekowała nim maszyny amerykańskiego Departamentu Energetyki i NASA. Zarażone komputery wyświetlały informację o niebezpieczeństwach związanych z nuklearnym wyścigiem zbrojeń. WANK nie szkodził samemu systemowi i nie spowodował strat o charakterze finansowym w zaatakowanych podmiotach [1]. W 1994 roku wykorzystano technikę DoS jako formę politycznego protestu w Wielkiej Brytanii. Grupa z San Francisco zablokowała na ponad tydzień serwery rządu Wielkiej Brytanii poprzez wysłanie masy e-maili przeciwko ustawie o prawie karnym i porządku publicznym (ang. Criminal Justice and Public Order Act) [2].", "Media upowszechniły termin „haktywizm” podczas konfliktu w Kosowie w latach 1998-1999, kiedy aktywiści z całego świata rozpoczęli ataki DoS i zniszczyli lub przejęli strony internetowe, aby zaprotestować przeciwko wojnie i zaangażowanym w nią krajom, np. Amerykańska grupa „Team Spl0it” napisała „stop wojnie” na stronie Federalnego Urzędu Lotnictwa USA a Serbska grupa „Black Hand Group” (Czarna Ręka) przeprowadzili ataki DoS na komputery należące do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i innych podmiotów [1]. Haktywizm w pełni rozwinął się jednak dopiero na początku XXI wieku, przede wszystkim za sprawą założonego w 2003 roku kolektywu aktywistów i hakerów „Anonymous”, który w 2008 roku przeprowadził akcję „Project Chanology” przeciwko scjentologom w proteście przeciwko próbom ocenzurowania przez nich video z Tomem Cruise’em chwalącym kościół scjentologiczny [1]. W Polsce potencjał haktywizmu pokazały protesty wokół ACTA w 2012 roku. Włączyła się w nie grupa „Anonymous”, dokonując serii ataków na witryny internetowe polskich instytucji rządowych [3].", "Techniki działania haktywistów Wśród technik stosowanych przez haktywistów wymieniane są [9]:", "Odmiany haktywizmu i inne formy aktywności w sieci", "Haktywizm – zalety i wady Haktywiści mają udział w nagłaśnianiu kwestii, które z różnych względów rządzący próbują maskować. Było to widoczne w przypadku działań Anonymous i protestów społeczeństwa przeciwko uchwaleniu ACTA. Na tym przykładzie możemy zobaczyć zatem, że haktywizm może stanowić swoisty wentyl bezpieczeństwa, mobilizować ludzi wokół konkretnego problemu i chronić społeczeństwo przed nadużyciami władzy. Przy użyciu odpowiednich narzędzi Internet jest w stanie zapewnić ludziom anonimowość, pozwala wyrażać poglądy, które mogą być niepopularne z linią rządzących, co może sprzyjać zaangażowaniu obywateli bez narażania ich na ewentualne sankcje.", "Haktywizm stanowi atrakcyjną alternatywę dla protestów ulicznych. Narzuca również wyzwanie stosunkom międzynarodowym i prawu międzynarodowemu, które musi na nowo zdefiniować cyberatak, biorąc pod uwagę, że część z nich nie ma na celu wyrządzenia szkody, ale zamanifestowanie swego stanowiska lub zwrócenia uwagi na istotny problem społeczny.", "Źródło: Anonymous Official, Anonymous - The Hacker Wars Full Documentary, 16.05.2015 (dostęp 23.11.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=ku9edEKvGuY" ]

[ { "name": "Definicja 1: Haktywizm", "content": " Haktywizm to połączenie aktywizmu społeczno-politycznego z hakerstwem, co powoduje problemy w zdefiniowaniu tego zjawiska. Z jednej strony bowiem jest on określany jako przejaw internetowej mobilizacji, a z drugiej termin ten opisuje działania przestępcze w przestrzeni wirtualnej. Haktywiści stosują bowiem metody wywodzące się z hakerstwa, ale wyróżnia ich polityczna motywacja [4]. Znajduje to odzwierciedlenie w definicjach:\n1. Twórcy tego pojęcia, grupa „Cult of the DeadCow”, określali tym terminem osoby lub grupy wykorzystujące swoje umiejętności komputerowe do nagłaśniania określonych postulatów politycznych. Dla haktywistów łamanie zabezpieczeń komputerowych i wykorzystywanie swoich umiejętności w tej dziedzinie powinno prowadzić do propagowania określonych postaw czy wartości w przestrzeni publicznej [1].\n\n2. Współcześnie haktywizm określany jest również jako to ruch kulturowo-cywilizacyjny polegający na łączeniu aktywności politycznej z osiągnięciami technologicznymi, w celu manifestowania sprzeciwu wobec działań w przestrzeni szeroko rozumianej polityki [5]. W takim ujęciu haktywizm stanowi mieszankę oddolnego protestu politycznego i hakerstwa komputerowego, który charakteryzuje bezpośredniość działań podejmowanych w Internecie w celu wywołania natychmiastowych zmian w szeroko pojętej sferze politycznej [6]. Tak rozumiany haktywizm obejmuje te cyberataki, które mają na celu promocję określonych postaw, wartości lub idei politycznych, albo chcą zwrócić uwagę opinii publicznej na określone problemy [7].\n\n\n3. Nieco inaczej haktywizm definiowała Dorothy Denning, która skupiała się na podkreśleniu skutków działań haktywistów. W jej definicjach haktywizm obejmował działania wykorzystujące techniki hakerskie przeciwko witrynie internetowej z zamiarem zakłócenia jej normalnego funkcjonowania, a nie spowodowania poważnych szkód [8]. Co wyraźnie odróżnia haktywizm od cyberterroryzmu. " } ]

[ "Jedną z podstawowych wartości internetu, która leżała u podstaw jego stworzenia, była wolność nie tylko w sferze osobistej, ale również społecznej, przejawiająca się w możliwości komunikowania się ze sobą wszystkich użytkowników podłączonych do globalnej Sieci (zob. Internet jako medium; Internet – ewolucja od Web 1.0 do Web 4.0 ). Wraz z dynamicznie rozwijającą się internetową siecią komunikacyjną badacze zaczęli zwracać jednak coraz większą uwagę na zagadnienia, które na samym początku rozwoju Sieci były pomijane – prywatność użytkowników oraz ich kontrolę. Według Alexandra R. Gallowaya [1] podstawową zasadą internetu nie była wolność, lecz kontrola (istniała od początku jego powstania), która opierała się na otwartości, integracji, uniwersalizmie i elastyczności oraz wynikała ze stopnia wysokiej organizacji technicznej sieci. Podobnie uważał Lawrence Lessig [2], który zwrócił uwagę na paradoks doświadczeń internetowych, podkreślając, że z jednej strony internet umożliwia jednostkom komunikowanie się z innymi w prywatnej przestrzeni domowej, ale z drugiej strony naraża ich na możliwość monitorowania i śledzenia działań internetowych przez rządy lub korporacji technologicznych. Wraz z nastaniem XXI wieku pojawiały się krytyczne koncepcje odnoszące się do prywatności w internecie, np. „państwa baz danych” (database nation), w którym doszło do „śmierci prywatności” [3] czy opisujące Sieć jako panopticon [4].", "Badaczce w pierwszym okresie badań nad prywatnością i nadzorem w internecie koncentrowali się na prywatności społecznej (związanej z udostępnianiem danych osobowych przez użytkowników w internecie, w tym mediach społecznościowych i ich ochronie przed innymi użytkownikami) aniżeli na prywatności instytucjonalnej (związanej z udostępnianiem danych osobowych i cyfrowych korporacjom technologicznym) [5]. Badaczy interesował również zdecydowanie bardziej problem nadzoru ze strony rządów aniżeli firm technologicznych. Dopiero w drugiej połowie XXI wieku w związku z dominującą rolą przedsiębiorstw, których model biznesowy opierał się na gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych cyfrowych, oraz ich znaczącym wpływem na różne sfery życia zaczęto badać szerzej prywatność w kontekście danych generowanych przez użytkowników. Pojawiły się wówczas także takie koncepcje nadzoru, jak „kapitalizm nadzoru” (surveillance capitalism) Shoshany Zuboff czy „kultura nadzoru” (surveillance culture) Davida Lyonsa.", "Wielu badaczy prywatności zauważało, że użytkownicy internetu z jednej strony obawiają się o swoją prywatność, ale z drugiej strony praktycznie nie są w stanie podjąć żadnych działań, aby ją chronić. Ta rozbieżność między postawami a zachowaniem została nazwana „paradoksem prywatności”, jednak w trakcie kilku badań nie stwierdzono istnienia związku pomiędzy obawami o prywatność w internecie a zachowaniami związanymi z ujawnianiem informacji o sobie w sieci [6]. Jak wskazują badacze, wpływ na różne poziomy ochrony prywatności użytkowników mają nie tyle postawy, co potrzeby, doświadczenia związane z naruszeniem przez innych prywatności oraz kompetencje cyfrowe. Sytuacja, w której dochodzi do naruszenia prywatności na skutek działania realnej osoby, jest częstsza i łatwiejsza do zaobserwowania niż wtedy, gdy użytkownicy doświadczają naruszenia prywatności w wyniku wykorzystania ich danych bez ich wiedzy i zgody przez firmy technologiczne, na przykład w formie sprzedaży danych innym podmiotom lub w celu profilowania. Ponadto algorytmiczna personalizacja treści, może być postrzegana przez użytkowników jako korzystna, zwłaszcza dla tych, którzy nie mają motywacji lub umiejętności dostosowywania treści do własnych preferencji. W związku z tym użytkownicy pomimo iż są świadomi naruszania prywatności przez firmy technologiczne, decydują się tego typu praktyki ze względu na określone korzyści.", "Unia Europejska, jeszcze przed tzw. aferą Cambridge Analytica, jako pierwsza podjęła działania, których celem było ograniczenie śledzenia użytkowników w sieci przez podmioty komercyjne i tym samym ochrona prywatności. Od maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (w skrócie: RODO) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0679&from=PL, które reguluje takie zjawiska jak: dopasowywanie reklam do preferencji użytkowników internetu w czasie rzeczywistym, profilowanie wyników wyszukiwania i strumieni aktualności czy monitorowanie aktywności użytkowników za pośrednictwem „inteligentnych” sensorów. Wprowadzono także szereg innych zmian m.in. zapewniono użytkownikowi już w wersji domyślnej przeglądarki ustawienia przyjazne dla niego, zlikwidowano praktyki zwane cookie-wall, polegające na braku dostępu do treści online przy jednoczesnym wyrażeniu braku zgody na śledzenie, zapewniono zgodę użytkownika na wszystkie rodzaje niezamówionych komunikatów reklamowych, w tym reklamy targetowanej w mediach społecznościowych, zapewniono poufność komunikacji elektronicznej zarówno w odniesieniu do treści, jak i metadanych oraz prywatność danych przechowywanych i emitowanych przez urządzenia, które takie dane generują.", "Materiały dodatkowe Otwarty dostęp do wszystkich numerów czasopisma „Surveillance & Society”: https://ojs.library.queensu.ca/index.php/surveillance-and-society/index", "Źródło: Fundacja Panoptykon, Odzyskajmy sprawczość - David Lyon, Panoptykon 4.0, 13.03.2020 (dostęp 22.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/xrN9cdfsqzE" ]

[ { "name": "Definicja 1: Kapitalizm nadzoru", "content": "Koncepcja nowego kapitalizmu, sformułowana przez amerykańską badaczkę Shoshanę Zuboff w 2015 roku, w której formę kapitału stanowią dane cyfrowe generowane przez użytkowników i urządzenia cyfrowe. Dla wielu firm są one jednocześnie surowcem (niezbędnym kapitałem do produkcji towarów, np. produktów, usług) oraz produktem (wytwarzanym przez cyfrową pracę ludzi korzystających z produktów oraz usług). W cyfrowym kapitalizmie, dane nie zastępują pieniędzy, ale są tak samo traktowane jak kapitał finansowy, w związku z czym muszą być ciągle pozyskiwane i przetwarzane poprzez tworzenie produktów i usług oraz infrastruktury, które generują dane. Kapitaliści nadzoru funkcjonują według dwóch komplementarnych modeli biznesowych: użytkownika jako klienta (You are the Costumer) oraz użytkownika jako produktu (You are the Product)." } ]

[ "Media masowe jako instytucje realizujące określone funkcje w społeczeństwie (zob. Funkcje mediów ) z jednej strony koncentrują się na przekazywaniu informacji ważnych nie tylko z perspektywy odbiorcy, ale również celu, który nadawca chciał osiągnąć. Z drugiej jednak strony wielość różnych wydarzeń, jakie pojawiają się na całym świecie każdego dnia i ograniczone możliwości mediów informacyjnych w tym zakresie powodują, że nie wszystkie one mogą być w centrum uwagi mediów. W efekcie czego organizacje medialne dokonują swoistego filtrowania informacji przekazywanych odbiorcom, na podstawie określonych kryteriów i dopuszczania tylko wybranych informacji do obiegu – proces ten nazwano gatekepeengiem. Z czasem zyskał on status teorii naukowej, w ramach której badacze poszukiwali odpowiedzi na temat czynników wpływających na filtrowanie informacji, a także weryfikowali ich wpływ na odbiorcę.", "Rodzaje gatekeepingu Filtrowanie informacji jest nieodłącznie związane z całym procesem tworzenia przekazu medialnego i stanowi jeden z jego elementów. Dokonuje się go na kilku poziomach: jednostkowym, organizacyjnym, ideologicznym, zewnętrznym. Zgodnie z ideą gatekeepingu to jednostki (dziennikarze, użytkownicy) lub organizacje (wydawcy, producenci, właściciele mediów, platformy mediów społecznościowych, agregatorzy treści, wyszukiwarki) pełnią rolę strażników, pozwalających przedostać się informacji dalej. Nierzadko decyduje o tym także określone ideologiczne nastawienie organizacji medialnej i jej związki z władzą, a także grupy nacisku. Na poziomie jednostkowym w klasycznym ujęciu rolę gatekeepera pełnił dziennikarz lub reporter, który decydował o tym, jakie wydarzenie jest warte opisania lub którą informację należy przekazać odbiorcom. Z kolei na poziomie organizacyjnym to wydawca lub producent (a czasem także właściciel) podejmował decyzję o dopuszczeniu do publikacji materiałów przygotowanych przez dziennikarza lub reportera. Pomimo akceptacji informacji na poziomie pierwszym i drugim może ona zostać zablokowana na poziomie trzecim – wówczas mamy do czynienia z cenzurą (zob. Cenzura ).", "Wraz z rozwojem internetu oraz znaczącą aktywnością użytkowników w sieci i wzrostem tworzonych przez nich treści każda jednostka mająca dostęp do informacji lub będąca świadkiem wydarzenia może stać się gatekeeperem. Takie podejście przyczyniło się do wyróżnienia nowego rodzaju gatekeepingu nazywanego gatekeepingiem publiczności (audience gatekeeping) [1]. Pojawienie się mediów społecznościowych jako nowych pośredników informacji zmieniło całkowicie proces filtrowania i selekcji treści. W nowym ekosystemie mediów „międzyludzkie łańcuchy organizacji mediów społecznościowych i ich uczestników, na przykład, łączą się z łańcuchami medialnymi w zupełnie nowy sposób – przenosząc informacje z jednego do drugiego łańcucha, nakładając się na media i integrując z nowym dziennikarstwem, w którym reporterzy i urzędnicy mają mniejszą kontrolę nad przepływem informacji niż w XX wieku” [2]. Choć w ten sposób maleje rola organizacji medialnych jako gatekeeperów, pojawiają się dodatkowo dwa inne rodzaje gatekeepingu: gatekeeping technologiczny oraz moderacja treści.", "Gatekeeping technologiczny związany jest z infrastrukturą technologiczną, która została zaprojektowana albo w celu selekcji i doboru informacji w sposób automatyczny (na podstawie przeszłych aktywności użytkownika), albo została predefiniowana przez niego (tzw. dostosowanie do własnych potrzeb). Przykładem takiego gatekeepingu jest m.in. działanie wyszukiwarek internetowych, agregatorów newsów czy platform mediów społecznościowych.", "Drugi rodzaj nowego gatekeepingu związanego z mediami społecznościowymi to moderacja treści. Według Tarletona Gillespie: „Platformy muszą, w takiej czy innej formie, moderować treści: zarówno po to, aby chronić pojedynczego użytkownika przed innymi lub jedną grupę przed jej antagonistami, jak i po to, aby usunąć obraźliwe, podłe lub nielegalne treści – a także zaprezentować swoją najlepszą twarz nowym użytkownikom, reklamodawcom i ich partnerom, a także ogółowi społeczeństwa” [3]. Moderacja treści na platformach społecznościowych może odbywać się przy użyciu zaawansowanych algorytmów lub ręcznie przez osoby przeszkolone do tego celu (pracujące w krajach trzeciego świata, takich jak Etiopia, Mjanma (Birma), czy Sri Lanka). Najczęściej służy do wykrywania takich treści, które naruszają regulamin użytkownika lub normy społeczne, takie jak: przemoc i agresja, pornografia czy mowa nienawiści lub są treściami fałszywymi. Przykładowo w 2009 roku, kiedy Facebook miał miesięcznie 120 milionów aktywnych użytkowników, zatrudniano jedynie 12 moderatorów treści. Z kolei w 2018 roku przy 2,3 miliarda miesięcznych aktywnych użytkowników zatrudniano już 15 000 moderatorów (https://www.statista.com/chart/17302/facebook-content-moderator/). Zarówno automatyczna, jak i ręczna moderacja treści budzą szereg kontrowersji, ponieważ obarczone są błędem subiektywizmu i nazywane są nową cenzurą (temu poświęcony jest film dokumentalny „Czyściciele internetu” z 2018 roku w reż. Hansa Blocka oraz Moritza Riesewiecka).", "Źródło: Against Gravity, \"Czyściciele internetu\" – zwiastun, 12.09.2018 (dostęp 03.12.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/BT1V7OPrIhc", "Czynniki wpływające na selekcję informacji Zdaniem Denisa McQuaila [4] w tradycyjnych mediach zachodnich wpływ na dopuszczenie informacji do obiegu mają trzy czynniki: ludzie, lokalizacja oraz czas. Jeśli chodzi o ludzi, to im bardziej jest znana dana osoba, tym większe szanse, że dane wydarzenie z nią związane zostanie opublikowane. Wydarzenia dotyczące ludzi sławnych, polityków lub celebrytów aktualnie popularnych w mediach zyskują większą uwagę wydawców mediów. W tym przypadku jednak nie tyle chodzi o relacje z wydarzeń z udziałem tych osób, ile o ich wypowiedzi na temat różnych wydarzeń. Drugim czynnikiem, który wpływa na dopuszczenie informacji do publikacji jest lokalizacja wydarzenia i odległość od miejsca skupienia władzy. Im wydarzenie bliżej miejsca skupienia władzy, np. stolicy kraju, tym istnieją większe szanse, że media się nim zainteresują. Nie dotyczy to jednak wydarzeń o dużym zasięgu rozgrywających się na peryferiach lub tragicznych w skutkach. Trzecim czynnikiem mającym wpływ na publikację informacji o wydarzeniu jest czas, dotyczy to zwłaszcza wydarzeń nierutynowych i nieoczekiwanych, takich jak: wypadki, skandale czy przypadki.", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Swoboda i demokratyzacja komunikacji między wszystkimi użytkownikami internetu sprzyjały rozprzestrzenianiu się różnych treści umieszczanych w sieci bądź przekazywanych za jej pośrednictwem nie tylko na niespotykaną wcześniej skalę, lecz także w bardzo szybkim czasie. Internet jako medium dające użytkownikom poczucie anonimowości, umożliwiające wchodzenie w bezpośrednią interakcję dzięki stworzonej w tym celu infrastrukturze komunikacyjnej w postaci for internetowych, czatów, możliwości pozostawiania komentarzy jawił się jako idealne narzędzie wyrażania własnej ekspresji i przestrzeń do dyskusji. Nie wszyscy użytkownicy traktowali je jednak w taki sposób, ponieważ to, co dla jednych stanowiło potencjał do rozwoju czy partycypacji, drugim służyło do manipulowania innymi oraz zaspokajania swoich agresywnych bądź antyspołecznych potrzeb.", "Jednym z pierwszych negatywnych komunikacyjnych zjawisk, jakie pojawiły się w internecie, był trolling. Słowo „troll” najprawdopodobniej pojawiło się pod koniec lat 80. XX wieku w Stanach Zjednoczonych i oznaczało osobę, która wchodziła do wirtualnej społeczności po to, by celowo zakłócić jej funkcjonowanie [1]. Początkowy trolling internetowy nie był szkodliwą praktyką, zauważaną tylko w małych grupach tematycznych wewnątrz sieci Usenet i stosowaną wobec nowych członków społeczności. Obecnie jednak jest uznawany za jedno z najbardziej szkodliwych zachowań w sieci, wykorzystywanych przez ekstremistyczne rasistowskie, nacjonalistyczne i ksenofobiczne grupy do nękania, ośmieszania i prześladowania swoich przeciwników [2]. U podłoża tego typu negatywnego zachowania komunikacyjnego leży zjawisko nazwane „efektem niepowściągliwości w sieci”.", "Trolling internetowy stanowi dzisiaj potężne narzędzie propagandowe nie tylko w propagandzie politycznej, ale również i obyczajowej. Trolle tworzą fałszywe konta na portalach społecznościowych i przy ich pomocy angażują się w dyskusje w mediach społecznościowych, na forach internetowych czy w komentarzach pod artykułami, prezentując określoną ideologię i odsyłając często do sfabrykowanych informacji. Często trolle próbują zachowywać się jak przeciętni użytkownicy sieci. Zdradza ich jednak nieustępliwość i sztywne powracanie do określonego tematu. Do najczęstszych działań trolli można zaliczyć:", "Wszystkie działania trolli internetowych są dobrze zaplanowane, często koordynowane przez organizacje nazywane „farmami trolli”, które nierzadko działają pod przykrywką agencji PR lub badawczych. W Rosji za jedną z takich farm jest uważana Internetowa Agencja ds. Badań (Internet Research Agency), instytucja finansowana przez biznesmena należącego do bliskiego otoczenia prezydenta Putina. Także w Polsce śledztwa dziennikarskie zdemaskowały kilka farm trolli.", "Innym negatywnym zjawiskiem komunikacyjnym powiązanym z trollingiem internetowym jest mowa nienawiści (hate speech), potocznie nazywana hejtem. Hejt podobnie jak trolling na początku był obserwowany w małych grupach wirtualnych. Z czasem jednak, wraz z upowszechnieniem się portali społecznościowych, mowa nienawiści stała się bardziej powszechna w komunikacji publicznej. Hejt nie jest zjawiskiem jednorodnym. Należy go traktować zarówno jako działanie komunikacyjno-językowe polegające na używaniu języka w celu rozbudzenia, rozpowszechniania czy usprawiedliwiania nienawiści i dyskryminacji oraz przemocy wobec konkretnych osób bądź grup, jak i działaniem o charakterze społecznym – zachowaniem agresywnym, którego celem jest poniżenie, upokorzenie i wykluczenie ( Rys. 1 ).", "Najczęściej mowa nienawiści adresowana jest do grup mniejszościowych: Romów, Żydów, muzułmanów, Ukraińców, uchodźców, osób czarnoskórych, feministek czy LGBTQ. Różnice w treści mowy nienawiści wynikają z różnic międzygrupowych, czyli tego, jaka jest specyfika grupy, status oraz jak grupa jest postrzegana przez większość.", "W ciągu ostatnich lat wzrosła liczba aktów mowy nienawiści w mediach, w tym internecie oraz mediach społecznościowych wobec gejów, lesbijek oraz osób biseksualnych i transpłciowych. Jedną z przyczyn tego zjawiska jest używanie w przestrzeni publicznej języka nienawiści przez niektórych hierarchów Kościoła katolickiego oraz prawicowych posłów i media. Z ust osób publicznych padały takie stwierdzenia jak: „LGBT to nie ludzie, ale ideologia” (poseł Jacek Żalek), „osoby LGBT nie są równe normalnym ludziom” (poseł Przemysław Czarnek) czy określenia „tęczowa zaraza” (arcybiskup krakowski Marek Jędraszewski). Atak skierowany na środowisko osób LGBT stanowił także siłę napędową Prawa i Sprawiedliwości podczas kampanii do parlamentu w 2019 roku i kampanii prezydenckiej Andrzeja Dudy w 2020 roku, gdzie z ust prezydenta padły m.in. słowa: „Próbuje się nam wmówić, że LGBT to ludzie. A to jest po prostu ideologia”. Jak wynika z badań, prawie \\( 78\\% \\) dorosłych Polaków spotyka się najczęściej z mową nienawiści w telewizji a \\( 54,3\\% \\) w internecie. Z kolei aż \\( 95,6\\% \\) młodych Polaków najczęściej ma kontakt z mową nienawiści w sieci, a prawie \\( 66\\% \\) w telewizji [4]. Przenikanie mowy nienawiści do głównego nurtu debaty publicznej prowadzi do wykluczania pewnych grup społecznych poprzez ich dehumanizację i zagraża idei otwartego i zróżnicowanego społeczeństwa obywatelskiego. Przyzwolenie na mowę nienawiści w przestrzeni publicznej może prowadzić do desensytyzacji (odwrażliwiania), czyli nieuważania jej za obraźliwą, szokującą i naruszającą standardy społeczne. Do wyznaczników sprzyjających stosowaniu mowy nienawiści należą: niska samoocena, wyższy poziom agresji werbalnej oraz preferencja dla hierarchicznego porządku społecznego [5]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Efekt powściągliwości w sieci (ang. Online Disinhibition Effect)", "content": "Zjawisko polegające na ujawnianiu siebie (własnych emocji, pragnień) oraz aktywnościach w sieci innych niż w relacjach „twarzą w twarz” offline. Podczas komunikacji w internecie ludzie czują się bardziej rozluźnieni, mniej skrępowani i pozwalają sobie na zachowania, na które nie odważyliby się w rzeczywistości. Powstawaniu tego efektu sprzyjają takie czynniki, jak: dysocjacyjna anonimowość (ukrywanie różnych aspektów własnej tożsamości), fizyczna niewidoczność dla innych, asynchroniczność komunikacji, samolubna introjekcja, dysocjacyjna wyobraźnia (rozszczepienie na świat wirtualny z innymi zasadami i świat realny, w którym istnieją również inne reguły funkcjonowania) oraz niwelowanie różnic społecznych (sieć sprzyja skracaniu dystansu oraz zacieraniu się ról społecznych). W przypadku niektórych ludzi efekt ten wywołują już dwa czynniki, w innych przypadkach kombinacja większej ich liczby [3]." } ]

[ "Cztery modele komunikowania masowego", "Większość modeli łączy elementy strukturalne, dynamiczne, funkcjonalne i operacyjne jednak wraz z odchodzeniem od definiowania komunikowania masowego w kategoriach masowej produkcji i dystrybucji, które kładło silny nacisk na aspekty organizacyjne i technologiczne w komunikowaniu, również definicje komunikowania masowego, a wraz z nimi modele komunikowania ulegały zmianie. Dziś możemy wyróżnić cztery podstawowe modele komunikowania: transmisji, rytuału, przyciąganiu uwagi i recepcji [2]. Modele te nie wykluczają się wzajemnie i mogą one być wykorzystywane do konceptualizacji i badania różnych aspektów komunikowania masowego [1].", "Transmisyjny model komunikowania U podstaw tego modelu leży widzenie komunikacji, jako procesu transmisji określonej liczby komunikatów (przekazów) określonych przez nadawcę lub źródło, które są przesyłane do odbiorcy. Model ten ma charakter podstawowy i w historii rozwoju badań nad komunikowaniem masowym wielu autorów próbowało go rozszerzać i ulepszać ten model tak by oddawał jak najpełniej proces komunikacji masowej i ukazywał jego specyfikę [2].", "Najbardziej znany jest model aktu perswazyjnego autorstwa Harolda Lasswella (1984) [3]. Proces komunikowania w jego ujęciu złożony jest z pięciu zasadniczych elementów, które mają formę pytań :", "Model ten ze względu na liniowy i jednokierunkowy charakter od początku był uznawany za model procesu komunikowania masowego. Największą zaletą tego modelu jest jego prostota i zwięzłość, ale stanowi to również jego wadę. Nie uwzględnia bowiem ważnego z punktu widzenia komunikowania pytania o motywy nadawcy i o kontekst komunikowania [1].", "Model transmisji, w kolejnych latach doczekał się wielu modeli, które oddawały złożoną strukturę procesu komunikowania, rozwój tego modelu wynikał z wyników uzyskiwanych badań nad komunikowaniem masowym, które powodowały konieczność modyfikacji podstawowej wersji modelu transmisji, np. w wyniku prowadzonych badań zauważono, że przekazy masowe nie zawsze docierają do odbiorców bezpośrednio, często są one zapośredniczone przez szczególną kategorię odbiorców, którzy zostali określeni jako przywódcy opinii. Spowodowało to stworzenie w 1955 modelu dwustopniowego przepływu informacji i opinii [4].", "Postrzeganie komunikacji jako transmisji jest też obecne w systemowych modelach komunikowania, które wyrastają z matematycznego teorii komunikowania Claude Shannona i Warrena Weawera (1948). Dodali oni do modelu komunikowania element zakłóceń mogących wpływać na proces przepływu informacji. Podejście to było rozwijane przez Theodore Newcomba (1953), który stworzył model systemowy (trójkątny) tworzony przez trzy podmioty: nadawcę, odbiorcą oraz otoczenie społeczne. Te trzy elementy pozostawały ze sobą we wzajemnych relacjach tworząc system, który pozwalał na utrzymanie równowagi społecznej. Bruce Westley i Malcolm McLean próbowali ten model dostosować do komunikowania masowego, poprzez wprowadzenie jeszcze jednego elementu: pośrednika w procesie komunikacji (media masowe). Dzięki temu powstał model procesu komunikowania masowego (1957), który ukazywał rolę masowego komunikatora, jako pośrednika między nadawcą – posiadaczem treści do udostępnienia odbiorcom. Wszystkie te podmioty są od siebie wzajemnie zależne i powiązane ze sobą [5].", "Rytualny (ekspresyjny) model komunikowania U podstaw tego modelu leży widzenie komunikacji w kategoriach wspólnoty, zrzeszenia i uczestnictwa. Tak rozumiany proces komunikowania nie koncentruje się na wysyłaniu przekazów ale na reprezentacji wspólnych przekonań [6]. Stanowi swoiste zjednoczenie publiczności w akcie ekspresji kultury, wierzeń i wartości. Często ma charakter obrzędowy. W tym sensie wymaga on istnienia wspólnoty podzielającej mity, tradycje, symbole ponieważ przekazy w tym modelu komunikowania są niejednoznaczne i mają ukryte znaczenie, które musi zostać odczytane przez odbiorców w oparciu o ich rozumienie wyrastające z określonej kultury. Ten typ komunikacji ma często charakter celebracyjny i samopochłaniający, czyli sam jest dla siebie celem. Model ten zwraca uwagę na wewnętrzne zadowolenie nadawcy (lub odbiorcy) i służy przyjemności odbioru, a nie realizacji celi utylitarnych. Można jednak zauważyć, że wskazuje on, że komunikacja przyczynia się do wzrostu integracji społeczeństwa i wpływa też na charakter relacji społecznych [1]. Z założenia model komunikowania rytualnego nie jest instrumentalny mimo to jest on wykorzystywany w planowaniu działań komunikacyjnych, np. kampanii politycznych. Przykładami tego modelu komunikowania są na przykład celebracje świąt państwowych, religijnych itp. [2].", "Model pokazywania – uwagi (rozgłosu) Pierwszym celem mediów jest przyciągnięcie i utrzymanie uwagi odbiorców, a nie transmisja, czy zjednoczenie publiczności wokół określonych przekazów. Przyciągnięcie i utrzymanie uwagi widzów pozwala mediom na osiąganie zysków. Autorzy modelu rozgłosu skupiają się na założeniu, że czas jaki widownia może przeznaczyć na korzystanie z mediów jest ograniczony w związku z tym jeśli skorzysta z jednej oferty medialnej to zrezygnuje z innej. Tym samym pozyskanie uwagi odbiorcy pozwala na zrealizowanie celu ekonomicznego, jakim jest przyciągnięcie uwagi widzów dla innych instytucji, głównie handlowych. Zwrócenie ich uwagi na przekaz stanowi warunek konieczny dla ich późniejszych zachowań, np. nabycia reklamowanego towaru. Model ten wyrasta z definicji komunikowania masowego, które jest obecne w komercyjnych instytucjach medialnych. Skupia się on na trzech cechach:", "Model recepcji Model ten wyrasta z nurtu teorii krytycznej i należy bardziej do refleksji kulturowej niż socjologicznej nad procesem komunikowania. Stanowi on wyraz badań nad recepcją przekazów, które koncentrowało się na nadawaniu znaczenia komunikatom przez odbiorców przekazów medialnych [7]. Model ten cechuje orientacja na recepcję i zakłada, że:" ]

[ { "name": "Definicja 1: Model komunikowania", "content": "Modele komunikowania są to słowne lub graficzne przedstawienia obrazujące proces komunikowania w schematycznej uproszczonej formie. Mogą one mieć charakter:\n1. strukturalny – pozwalający ukazać elementy składające się na proces komunikowania masowego;\n2. dynamiczny – ukazujący przebieg procesu komunikowania masowego;\n3. funkcjonalny – pokazujący zależności pomiędzy poszczególnymi częściami procesu komunikowania składającymi się na model;\n4. operacyjny – umożliwiający przewidzenie i zaprojektowanie aktu komunikacji masowej [1].\n\n" } ]

[ "Wzory przepływu informacji w nowych mediach", "Pojawieniem się komputera i internetu i dało początek mediom telematycznym, określanym jako nowe media. Spowodowało powstanie alternatywnych typów obiegu informacji i wymusiło potrzebę stworzenia nowych modeli komunikowania, które uwzględniały ich specyfikę [1]. Wcześniej stworzone modelowe wzory komunikacji medialnej zostały stworzone dla tzw. „starych mediów” i nie w pełni odpowiadały one zmianom, jakie dokonały się pod wpływem nowych środków komunikowania (szerzej modele komunikowania w mediach tradycyjnych przedstawione są w rozdziale Modele komunikowania.", "W odniesieniu do mediów telematycznych zostały one zastąpione przez model przepływu informacji autorstwa Jana Bodrewijka i Bena van Kaama [2]. Model ten zdaniem Dennisa McQuaila (2007) w pełni opisuje zmiany jakie zachodzą w komunikacji zapośredniczonej przez nowe media. Podkreśla przy tym, że wyróżnione w tym modelu cztery wzory przepływu informacji: alokucja, rejestracja, konsultacja i konserwacja nie tylko graniczą ze sobą, ale mogą się na siebie nakładać i uzupełniać w niektórych przypadkach [3].", "Model przepływu informacji w nowych mediach koncentruje się na kontroli wytwarzania, dystrybucji oraz odbioru przekazów. Jeden wymiar modelu jest definiowany przez kontrolę zasobu/źródła informacji, które może być centralne lub indywidualne. Drugi wymiar wyznacza kontrola czasu i wybór przedmiotu przekazu. Tu również może ona być centralna lub indywidualna [2].", "Model cyber-interaktywny Sally Mcmillan (2002) Model cyber-interaktywny uwzględnia dwie zmienne: jednokierunkowość lub dwukierunkowość komunikacji oraz kontrolę odbiorcy nad przekazami, która może być wysoka lub niska. Pozwoliło to wydzielić cztery podstawowe wzory przepływu informacji w nowych mediach: monolog, feedback, dialog responsywny, wspólny dyskurs [4].", "Nowe media – nowe wzory przepływu informacji W odniesieniu do nowych mediów brakuje całościowego paradygmatu, który pozwalałby na badania zmian zachodzących w sposobie doświadczania nowych mediów. Najczęściej do tych analiz adaptowane są modele komunikacji opracowane dla mediów tzw. starych. Do wzoru monologowego, feedbackowego opartego na alokucji znajdują zastosowanie modele transmisji. W innych modele rozgłosu i rytualne oraz wyrastające z modelu interakcyjnego [3]. Ponadto wszystkie cztery wzory przepływu informacji mogą być realizowane na jednym urządzeniu w ramach tej samej technologii – infrastruktury telekomunikacyjnej [3].", "W nowych mediach dziś następuje przesunięcie komunikacji od nadawcy ku odbiorcy na co wskazuje częstsze pojawianie się przepływu informacji charakterystycznych dla konwersacji, konsultacji niż według wzoru alokucyjnego. Alokucja wykorzystywana jest w stosunkowo małej skali i ma inną formę, została dostosowana do podzielonych i wyodrębnionych ze względu na zainteresowania lub potrzeby audytoriów. Wzory rejestracyjne równoważą komunikację i oddają rolę nadawcom [3].", "Zwrócić trzeba też uwagę, że nowe media nie rozwiązały problemów, które pojawiły się już wcześniej w przestrzeni komunikacji masowej a nawet je wzmocniły. Taki charakter ma zjawisko określane przez Kazimierza Krzysztofka jako „terror klikalności”. Jest to świadome dezorientowanie odbiorcy tytułami wiadomości lub fragmentami tytułów, aby skłonić go do otwarcia komunikatu. Jest to szerszy problem tabloidyzacji starych i nowych mediów, które walczą o odbiorcę „podkręcając” jego doznania związane z odbiorem przekazów, aby przetrwać na rynku za nawet za cenę obniżania standardów dziennikarstwa [5]." ]

[]

[ "System medialny", "Trzon systemu medialnego stanowią organizacje medialne (przedsiębiorstwa medialne), które wchodzą w interakcje z elementami należącymi do rynku pierwotnego i wtórnego, które stanowią jego otoczenie społeczne, polityczne oraz ekonomiczne i wpływają na ostateczny kształt systemu medialnego w konkretnych państwach [3].", "Typologia systemów medialnych Systemy medialne mają silne zakorzenienie w strukturach politycznych oraz ekonomicznych i różnią się między sobą pod kątem czterech czynników:", "(zob. Własność i kontrola mediów; Cenzura ). Pozwala to na wyróżnienie trzech podstawowych typów systemów medialnych i dokonania ich charakterystyki:", "Występowanie: Francja, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia.", "Występowanie: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Niemcy, Holandia, Norwegia, Szwecja i Szwajcaria.", "Występowanie: Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada i Irlandia, przy czym w USA i Kanadzie rynek mediów jest w największym stopniu skomercjalizowany niż w innych krajach [4].", "Potrójna natura mediów Media masowe mają złożoną naturę, gdyż jednocześnie mają one charakter:", "To sprawia, że na media należy patrzeć, jak na zbiór elementów powiązanych siecią wzajemnych zależności, tworzących strukturę systemu, który obowiązuje w danym państwie [5].", "Wpływ otoczenia zewnętrznego Media działają w gospodarce rynkowej i to sprawia, że muszą radzić sobie w relacjach z klientami, czyli reklamodawcami i sponsorami. Media komercyjne w taki sposób przygotowują przekazy, by przyciągać jak największą ilość odbiorców, dzięki czemu są atrakcyjne dla reklamodawców i sponsorów, którzy dzięki mediom trafiają ze swoją ofertą do szerokiego grona odbiorców. Mimo to media powinny zachowywać niezależność decyzyjną, jeśli chodzi o prezentowane treści. Nie powinni na nie mieć wpływu reklamodawcy, ani sponsorzy. Niestety często podmioty te wywierają presję na instytucje nadawcze i ingerują w treść przekazów informacyjnych. Na te działania najmniej narażeni są nadawcy publiczni, którzy mają zapewnione podstawowe źródło finansowania, jakim jest abonament i różnego rodzaju subwencje ze strony państwa. Odporne zwykle też są media społeczne (niekomercyjne), które są zależne od finansowania ze strony sponsorów i fundatorów oraz donatorów. Jednak w sytuacji zbyt dużej presji raczej zdecydowane są poszukać innych źródeł finansowania lub w skrajnych sytuacjach zawiesić działalność niż zdecydować się na zmianę profilu i publikowanie treści niezgodnych z ich powołaniem (misją). Najbardziej wrażliwe na ten rodzaj działań, że strony reklamodawców i sponsorów są media komercyjne. Te z nich, których pozycja jest ugruntowana, np. elitarna prasa mogą skutecznie się bronić, ale małe lokalne instytucje nadawcze nie są odporne na takie działania i to one najczęściej ulegają i pozwalają na zewnętrzną ingerencję w działalność redakcji [5].", "Między systemem medialnym a politycznym też wytwarzają się wzajemne relacje. Z jednej strony politycy potrzebują mediów, aby zapewniły mu legitymizację działania, które będą przekazywały i tłumaczyły odbiorcom ich działania oraz dostarczały wiedzy o preferencjach, potrzebach i obawach ze strony obywateli. Z drugiej strony media potrzebują informacji do tworzenia przekazów, a rząd, politycy, instytucje władzy oraz partie i organizacje polityczne dostarczają ich. Dzięki przekazywaniu tych informacji społeczeństwu media spełniają swój obowiązek publiczny informując o działaniach władz, nagłaśniając nadużycia oraz sukcesy [3]. Ważną rolę w tym aspekcie odgrywają też relacje z państwem, które wyznacza pewne ramy prawne dla funkcjonowania mediów masowych i kontroluje ich działalność w ramach obowiązujących przepisów prawa (więcej na ten temat w rozdziale Własność i kontrola mediów ).", "W warunkach rynkowych instytucje nadawcze muszą sobie też radzić sobie w kontaktach z konkurencyjnymi podmiotami medialnymi. Relacje z konkurencją budowane są na płaszczyźnie programowej oraz sprzedaży usług reklamowych. Mogą być oparte na:", "Kolejnym czynnikiem stanowiącym otoczenie mediów są odbiorcy, którzy z jednej strony stanowią jedno z istotnych pól konkurencji, ale sami są też otoczeniem społecznym mediów i zgłaszają swoje potrzeby względem nich. Podstawowy mechanizm relacji media – odbiorcy jest klarowny. Określany jest on terminem „ekonomia uwagi”. Na rynku konsumenci otrzymują różne usługi w zamian za swoją uwagę. Ostatecznym celem jest transakcja sprzedaży, która jednak nie musi nastąpić natychmiast ani bezpośrednio, może to być zwrócenie uwagi na reklamę produktów lub usług. Podobnie funkcjonują wyszukiwarki internetowe pokazujące ogłoszenia „w zamian” za pomoc w odnalezieniu poszukiwanej zawartości [6]." ]

[ { "name": "Definicja 1: System medialny", "content": "System medialny to zbiór (ogół) instytucji i organizacji biorących udział – w różny, właściwy dla siebie sposób – w procesie masowego komunikowania; są to środki masowego przekazu, czyli prasa, radio, telewizja, internet, a także instytucje i organizacje uzupełniające ich działalność (m.in. agencje informacyjne, firmy kolportażowe), bądź ją nadzorujące lub kontrolujące [1].\nW takim rozumieniu system medialny to zespół mediów masowych działających w społeczeństwach narodowych, w różnych sektorach, jak prasa, radio, telewizja i nowe media internetowe [2]." } ]

[ "Czym jest cenzura? Słowo cenzura pochodzi od łacińskiego słowa „censere” znaczącego „oszacować, ocenić, osądzić”. Cenzor był tytułem nadawanym dwóm sędziom w starożytnym Rzymie, którzy byli odpowiedzialni za administrowanie spisem i nadzorowanie moralności publicznej. W okresie średniowiecza Kościół posługiwał się cezurą, aby nie dopuścić do rozprzestrzenia się treści zawartych w księgach, które były uznawane za heretyckie. Pojawienie się druku w XV wieku ułatwiło rozpowszechnianie antykościelnych treści. W odpowiedzi Kościół stworzył rozbudowany system cenzury prewencyjnej, wymagającej licencji na publikację (imprimatur) i poświadczenia, że książka została zbadana przez miejscowego ordynariusza, zwykle biskupa przed jej publikacją. Stworzono też indeks ksiąg zakazanych, który po raz pierwszy został opublikowany w 1559 roku, zanim zaprzestano jego publikacji w 1966 roku miał 42 edycje [1].", "Historia cenzury Cenzura we współczesnym rozumieniu rozwinęła się wraz z powstaniem nowoczesnego państwa. Władze świeckie wprowadziły podobne zasady kontroli publikacji drukowanych, jak wcześniej Kościół [4]. Anglia opublikowała pierwszy indeks ksiąg zakazanych w 1529 roku. W 1557 roku powstało Towarzystwo Drukarsko-Kolporterskie. W zamian za monopol na wydawanie i dystrybucję publikacji drukowanych miało ono nie dopuszczać do druku treści, które byłyby groźne dla władzy i Kościoła anglikańskiego. Ta współpraca oparta na autocenzurze przetrwała do 1695 roku, kiedy Parlament zdecydował o wygaśnięciu ustawy o cenzurze. Było to efektem trudności w cenzurowaniu coraz większej ilości ksiąg i broszur. Prasa w Anglii w XVIII i XIX wieku nie była cenzurowana ale jej rozwój był utrudniony przez podatek od gazet oraz podatek od reklam i ogłoszeń. Zniesienie ich odpowiednio w 1836 roku i 1853 umożliwiło powstanie niezależnej wielkonakładowej prasy [1].", "W Polsce w XVI i XVII poza cenzurą kościelną pisma drukowane nie były cenzurowane, gdyż nie było takiej potrzeby. W tym okresie były one redagowane wyłącznie przez zaufanych dworzan króla i pod jego kontrolą. Ta sytuacja zmieniła się w XVIII wieku wraz z wprowadzeniem systemu koncesyjnego w prasie i wydaniem monopolistycznych przywilejów dla wydawców (Zakonu Pijarów i Zakonu Jezuitów). Od tego czasu Służby Marszałka Wielkiego Koronnego były odpowiedzialne za kontrolę publikacji. Nadzór ten był realizowany poprzez uniemożliwianie drukowania treści szkodliwych dla monarchy oraz karanie grzywną lub więzieniem tych, którzy takie treści tworzyli i rozpowszechniali. W 1793 roku Jurysdykcja Marszałkowska wydała w Warszawie \"Instrukcję dla drukarzy\", w której pojawił się zapis, że każda drukowana publikacja musi być podpisana przez cenzora. Spowodowało to powstanie autocenzury i drukarze, którym zależało na dobrych relacjach z dworem unikali drukowania treści wymierzonych w Króla i jego najbliższe otoczenie [3].", "W okresie XX Międzywojennego zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1919 roku nastąpiło zniesienie cenzury i proklamowanie wolności prasy. Kilka miesięcy później w wyniku wojny z Rosją wprowadzona została cenzura wojskowa. W Konstytucji marcowej z 1921 roku pojawił się zapis o wolność słowa i prasy, ale w praktyce stosowana była cenzura represyjna. W konstytucji kwietniowej z 1935 roku był zapis tylko o wolności słowa (art. 5), bez wolności prasy. W 1938 roku prezydencki dekret prasowy nadał władzy administracyjnej do kontroli wydawnictw prasowych. Co oznaczało wprowadzenie cenzury. Po II wojnie światowej Polska pozostała pod kontrolą Związku Radzieckiego i na wzór istniejących tam rozwiązań, również w naszym kraju wprowadzono cenzurę. Dekret o powołaniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk został ogłoszony 5 lipca 1946 roku i wszedł w życie po uchwaleniu przez Krajową Radę Narodową we wrześniu 1946 roku (po opublikowaniu w Dzienniku Ustaw RP). W lipcu 1981 roku urząd zmienił nazwę na Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk (GUKPiW), ale jego rola, zadania i cele pozostały takie same. Ostateczna likwidacja GUKPiW-u dokonała się w kwietniu 1990 roku [5].", "Poziomy cenzury", "Ze względu na sposób działalności cenzorskiej wyróżniamy cenzurę:", "Cenzura w dobie internetu", "Efekt Streisand Nazwa tego zjawiska pochodzi od procesu, który w 2003 roku wytoczyła amerykańska piosenkarka Barbra Streisand fotografowi, za umieszczenie zdjęcia lotniczego jej domu w publicznie wystawionej kolekcji liczącej 12 tysięcy zdjęć wybrzeża Kalifornii, które miały dokumentować jego postępującą erozję. W związku z nagłośnieniem sprawy przez samą Barbarę Streisand, zdjęcie stało się bardzo popularne wśród internautów, którzy przed tym pozwem nie interesowali się nim. Uzyskany efekt okazał się więc odwrotny od założonego. Efekt ten zadziałał również w przypadku WikiLeaks. W 2010 roku rząd USA nie tylko wydał ostrzeżenia swoim pracownikom, zabraniając im przeglądania WikiLeaks, ale także naciskał na kilka firm internetowych, aby odcięły dostęp do WikiLeaks. W odpowiedzi działacze internetowi stworzyli setki lustrzanych stron, na których znajdowały się kopie witryny WikiLeaks, udaremniając w ten sposób próby blokowania dostępu i generując negatywny rozgłos zarówno dla rządu, jak i firm, które współpracowały przy tym przedsięwzięciu [7]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Cenzura", "content": "\nW najszerszej definicji cenzura oznacza ograniczanie obiegu informacji, idei i obrazów lub opinii politycznych, kulturowych, religijnych i artystycznych [2]. W węższym rozumieniu terminem tym określana jest instytucja zajmującą się kontrolą publikacji, w celu kontrolowania publicznego przekazywania informacji i ograniczania wolność publicznego wyrażania myśli i przekonań [1]. Cenzura jest także narzędziem służącym władzy do kształtowania i utrzymywania oficjalnej wersji prawdy [3]. Cenzurą określane są również działania, które decydują o tym, które publikacje zostaną dopuszczone do druku i pod jakimi warunkami [1]." } ]

[ "W świetle teorii normatywnej odpowiedzialność mediów opiera się na trzech kryteriach:", "Normatywne teorie mediów pozwalają ukazać oczekiwania, jakie wobec mediów ma otoczenie społeczne, co umożliwia określenie ram prawnych dla instytucji medialnych i ich działalności. Media masowe, stanowią zarówno teraz, jak i w przeszłości, odzwierciedlenie założeń ideologicznych określających ustrój polityczny państw, w których działają. Sprawia to, że rozwiązania prawne dotyczące funkcjonowania środków masowego przekazu pojawiające się w określonych kontekstach historycznych i społecznych różniły się między sobą. W perspektywie historycznej bowiem wyobrażenia dotyczące roli mediów i ich znaczenia ulegały zmianom, podobnie jak uwarunkowania polityczne, gospodarcze i społeczne, której je kształtowały. Istniały jednak ogólne reguły, które pozwalały na klasyfikację mediów w odniesieniu do sytemu politycznego, w jakim się rozwijały. Na tej podstawie wyróżnia się teorię: autorytarną, liberalną, społecznej odpowiedzialności mediów, marksistowsko-leninowską, które były też określane, jako doktryny medialne (prasowe) [2].", "Doktryny medialne", "Doktryna autorytarna Teoria autorytarna rozwijała się w społeczeństwach, gdzie rządził autorytarny władca. Dziś można ją spotkać we współczesnych niedemokratycznych lub autokratycznych systemach społecznych, np. na Białorusi. Z założenia wszelkie instytucje medialne podlegają nadzorowi władzy rządzącej, a wypowiedzi lub opinie podważające lub krytykujące ustalony porządek społeczny i polityczny mogą być zabronione. Prawo do wolności wypowiedzi i prasy nie obowiązuje. Media masowe są poddawane licencjonowaniu, władza wprowadza różnego rodzaju patenty rządowe, które ograniczają możliwość publikowania przekazów, a treści są cenzurowane. Celem mediów, jest wspieranie działań panującego, jego rządu i państwa [4].", "Doktryna marksistowsko-leninowska (komunistyczna) Partia, a właściwie jej ścisłe kierownictwo, decydowało we wszystkich sprawach związanych ze środkami masowego przekazu. Media traktowane były instrumentalnie, były „orężem partii”, a dziennikarze „walczyli na froncie ideologicznym”. Podstawowym zadaniem mediów było ideologiczne oddziaływanie na społeczeństwo, umacnianie systemu politycznego i państwa, zjednywanie społecznego poparcia dla władzy, kształtowanie świadomości, opinii i postaw zgodnych z ideologią. Tym celom podporządkowano wszystkie funkcje mediów, w tym te podstawowe: informacyjną, edukacyjną, kulturotwórczą i rozrywkową. Tak usytuowane w systemie politycznym media musiały podlegać kontroli, którą sprawowano przez urzędy cenzury prewencyjnej oraz bezpośredni nadzór aparatu partyjnego. Konkurencję zastąpiono zasadą współdziałania, co miało zapobiegać tak krytykowanej pogoni za popularnością przez np. schlebianie niewyrobionym politycznie gustom, które bardziej ceniły sobie rozrywkę i sensację niż ideologiczne przekazy. Dziennikarze stali się w tym systemie częścią aparatu władzy. Ich wolność wykonywania zawodu podlegała ograniczeniom prawnym – prawo prasowe, system cenzury oraz pozaprawnymi – wskazania i instrukcje partyjne, a odpowiedzialność sprowadzała się do realizowania zadań postawionych przez partię. Dodatkowo obowiązywała zasada odpowiedzialności wobec partii i wychodzenie na przeciw oczekiwaniom partii i realizacja jej oczekiwań partii. Nakładała to na media obowiązek stałego udziału w realizacji programu partii [3].", "Doktryna liberalna (teoria wolnej prasy) Teoria wolnej prasy najpełniej rozwinęła się w Stanach Zjednoczonych, ale stosowana była też w innych krajach, np. Kanadzie, Wielkiej Brytanii. Doktryna ta zakłada całkowitą wolność wypowiedzi publicznej i ekonomicznej działalności mediów. Rząd i państwo nie mogą ingerować w dziedzinę mediów (prasy). Zapewniający pluralizm wolny rynek medialny powinien rozwiązać wszystkie kwestie związane z obowiązkiem mediów odnośnie odpowiedzialnego działania zgodnego z potrzebami społecznymi. W doktrynie liberalnej media masowe mają służyć realizacji praw jednostek i stanowią instrument kontroli społeczeństwa nad państwem, jego instytucjami oraz osobami sprawującymi władzę.", "Krytyka doktryny: Rozwój mediów zarówno pod kątem technicznym, jak i ekonomicznym sprawił, że stały się one potężnym narzędziem wpływu na społeczeństwo. Wskazywano, że media źle wykorzystują władzę i pozycję, jaką mają w nowoczesnych społeczeństwach demokratycznych, zwłaszcza w obszarze ekonomicznym, uzależniając politykę redakcyjną i linię publikowanych treści pod oczekiwania reklamodawców. Nie służą społeczeństwu i obywatelom tylko interesom wielkiego biznesu i kierują się swoim interesem [4].", "Na bazie tej doktryny ukształtował się model liberalno-pluralistyczny lub rynkowy W tym modelu jednostka i jej potrzeby są postawione w centrum zainteresowania mediów, a interes publiczny jest utożsamiany z tym, co interesuje publiczność. Odpowiedzialność wobec społeczeństwa jest osiągana też przez mechanizmy rynkowe, choć możliwe jest stosowanie minimalne elementy samoregulacji i interwencji państwa w tym zakresie. Wolność mediów jest pełna, w zasadzie nie ma tu ograniczeń. Wyrasta z modelu wolnej prasy i podkreśla konieczność jej utrzymania. W związku z tym posiadanie, wydawanie i używanie mediów nie podlega żadnym ograniczeniom państwowym [1]. Ten model jest realizowany w odniesieniu do rynku prasowego w wielu krajach, np. w Polsce [5].", "Doktryna odpowiedzialności społecznej mediów Z krytyki doktryny liberalnej wyrosła doktryna społecznej odpowiedzialności mediów. Prawo do wolności publikacji jest tu ograniczone zobowiązaniem wobec społeczeństwa, które zdecydowanie wykraczają poza interes własny instytucji nadawczej. Opiera się na pięciu kluczowych założeniach:", "W oparciu o tę doktrynę rozwinął się model odpowiedzialności społecznej lub interesu publicznego, który zakłada, że prawo do wolności publikacji ograniczają zobowiązania, jakie media mają wobec społeczeństwa i które zdecydowanie wykraczają poza interes własny instytucji nadawczej. W tym modelu mieści się działalność nadawców publicznych [1].", "Doktryna demokratycznego uczestnictwa Od lat 60. XX wieku rozwijają się alternatywne, społeczne media, takie jak: alternatywna lub podziemna prasa, lokalne radia i telewizja. Odpowiada na potrzeby ludzi i promuje ich prawo do informacji lokalnej, użytkowania nowych mediów w ramach wspólnoty lub subkultury do podtrzymywania interakcji i propagowania partycypacji. Doktryna ta powstała w USA i była odpowiedzią na rozwój mediów telemetrycznych oraz wyrazem krytyki dla doktryny odpowiedzialności społecznej, która tu postrzegana jest jako obrona kapitalistycznych mediów przed krytyka społeczną. W ramach tej doktryny nastąpiło całkowite odrzucenie rynku jako ram działania mediów [4]. W oparciu o tę doktrynę rozwinął się model mediów alternatywnych, który cechuje organizacja oddolna, partycypacyjny i wspólnotowy charakter działania oraz wspieranie subkultur i ich partykularnych wartości [1].", "Doktryna mediów na rzecz rozwoju Media mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju gospodarczo-społecznym, co może wpływać na ograniczanie wolności mediów i kładzenie nacisku na odpowiedzialność mediów w procesach transformacji i modernizacji tych krajów. Wyrasta to z narodowych zadań rozwoju w przestrzeni kulturowej, społecznej i ekonomicznej i może powodować oraz uzasadniać interwencje rządowe w celu wspierania mediów publicznych realizujących cele rozwojowe [4]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Odpowiedzialność mediów", "content": " Odpowiedzialność mediów to dobrowolne i niedobrowolne procesy w toku, których media odpowiadają bezpośrednio lub pośrednio przed społeczeństwem za skutki publikacji [1]." }, { "name": "Definicja 2: Doktryny medialne", "content": "Zmieniające się poglądy na temat roli i funkcji mediów w państwie i społeczeństwie pozwoliły na wyodrębnienie tzw. doktryn medialnych, dawniej nazywanych doktrynami prasowymi. Przyjęta doktryna medialna warunkuje konkretne rozwiązania prawne dotyczące funkcjonowania mediów oraz kształtuje standardy etyczne wykonywania zawodu dziennikarza, jest zatem podstawą do tworzenia się systemu medialnego państwa. Punktami kluczowymi różnicującymi poszczególne doktryny są: wolność mediów, a precyzyjniej mówiąc stopień ograniczeń tej wolności oraz odpowiedzialność mediów i dziennikarzy, czyli odpowiedź na pytanie, wobec kogo są oni odpowiedzialni, co z kolei wynika z wyznaczonych im funkcji [3]." } ]

[ "Formy własności mediów Na podstawie formy własności wyróżnia się trzy typy nadawców medialnych:", "Zarządzanie mediami Mediami komercyjnymi zarządzają właściciele. W zależności od wielkości medium albo robią to bezpośrednio i decydują o wszystkim, albo korzystają z pośrednich metod kierowania działalnością medialną i wówczas ich kontrola nad publikowanymi lub emitowanymi przekazami jest mniejsza. W mediach niekomercyjnych prawa i obowiązki właściciela przysługują organowi założycielskiemu, który może zarządzać w sposób autorytarny lub bardziej swobodny medium w zależności od sprecyzowanego celu działania [2]. W mediach publicznych nie ma właścicieli albo są to instytucje abstrakcyjne, np. w Polsce jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, co powoduje konieczność zarządzania nimi przez powołane do tego podmioty. Współcześnie istnieją cztery sposoby zarządzania mediami publicznymi:", "Kontrola mediów We współczesnych społeczeństwach kontrola środków komunikowania jest obecna i nie jest to przedmiotem debaty. Dyskusje odnoszą się do jej podmiotu, zakresu, formy, zasad oraz celów [4]. Media są regulowane w oparciu o trzy podstawowe elementy:", "Środki kontroli instytucji nadawczych:", "Poziom formalny regulacji medium Media mogą być regulowane za pomocą rozwiązań prawnych lub na zasadzie samoregulacji, która opiera się na zasadach etycznych ustalonych przez samo środowisko nadawców oraz instytucje nadawcze i medialne. Kodeksy etyczne służą wzmocnieniu wolności mediów poprzez ustanowienie wysokich standardów zawodowych i etycznych związanych z uprawianiem zawodu dziennikarskiego i profesji nierozerwalnie z nim związanych. W przypadku Polski są to, miedzy innymi: Kodeksy etyczne Stowarzyszeń Dziennikarskich i Izby Wydawców Prasy, dokumentach normujących działalność Stowarzyszeń Dziennikarskich, Karty Etyki Mediów i działalności Konferencji Mediów Polskich oraz Rady Etyki Mediów oraz zasady etyczne i działalność Komisji Etyki w Telewizji Polskiej oraz w Polskim Radiu [6].", "Modele regulacji mediów Przedmiotem kontroli (regulacji) mediów są:", "Wyróżniamy trzy modele regulacji:", "Status internetu Internet rozwinął się w duchu faktycznej wolności od wszelkiej kontroli, początkowo stosowano do niego model powszechnego nośnika i cieszył się swobodą jeszcze większa niż prasa, gdyż był otwarty na wszystkich nadawców. Trudność z regulowaniem internetu wynika z faktu, że nie przynależy on do konkretnej krajowej jurysdykcji. Ten międzynarodowy charakter przekazów sprawia trudności we wprowadzeniu prawnych uregulowań. Swoboda i brak prawnych reguł rodzi obawy przed wykorzystywaniem tego medium do działań manipulacyjnych komercyjnych lub politycznych [7]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Nadawcy medialni, instytucje nadawcze, instytucje medialne", "content": "\nNadawcy medialni to działająca w sposób zorganizowany zbiorowość, która ma status instytucji. Odnosi się zarówno do osób pracujących w mediach, takich jak twórcy, kreatorzy, dziennikarze, technicy, operatorzy kamer, montażyści itp. oraz do właścicieli i osób zarządzających mediami (menadżerami, redaktorami naczelnymi, dyrektorami itp.) [1].\nInstytucje nadawcze to zbiorowe określenie nadawców medialnych, zarówno radiowych, telewizyjnych, jak i wydawców prasy, dystrybutorów gier komputerowych itd. [2].\nInstytucje medialne to oprócz instytucji nadawczych, również instytucje przygotowujące przekazy oraz świadczące usługi na rzecz nadawców medialnych, np. agencje reklamowe, szkoły dziennikarskie, drukarnie itp. oraz organy nadzorujące media, np. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji [2].\n\n" } ]

[ "Konkurencja na rynku mediów utożsamiana jest z pluralizmem mediów, czyli istnieniem wielu podmiotów medialnych oferujących zróżnicowane treści, co sprzyja pluralizmowi poglądów, wolnej wymianie myśli i pełnej informacji [1].", "Konkurencja w warunkach wolnego rynku powinna doprowadzić do zwiększenia różnorodności przekazów. Niestety w odniesieniu do rynku mediów ten mechanizm nie działa, a żywiołowa konkurencja niszczy rywali i prowadzi do koncentracji własności, eskalacji kosztów i piętrzenia barier ekonomicznych, które utrudniają wejście na rynek nowych nadawców [2].", "W rezultacie na silnie konkurencyjnych rynkach np. telewizyjnym lub prasy lokalnej dostrzega się obniżenie jakości oferty medialnej, np. homogenizację produktów zamiast ich różnicowania, banalizację treści, wzrost sensacyjności informacji, zmniejszenie ich dokładności i rzetelności. Z teorii funkcjonowania rynków wynika bowiem, że rozdrobnienie i wzrastająca konkurencja nie sprzyja różnicowaniu produktów i podnoszeniu ich jakości – zjawisko znane jako efekt Hotellinga [1].", "Koncentracja przez Europejski Instytut Mediów definiowana jest, jako zwiększenie obecności jednej lub kilku firm w wyniku różnych możliwych procesów: fuzji, przejęć i transakcji z innymi firmami [3].", "Wyróżniamy trzy rodzaje koncentracji:", "Koncentracja własności mediów Koncentracja kapitału na rynku mediów w sposób istotny wpływa na pluralizm mediów i dlatego monitorowanie oraz analizowanie jej poziomu jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania mediów audiowizualnych. Wynika to ze specyfiki przedsiębiorstw medialnych. Z jednej strony są one podmiotami gospodarczymi, a z drugiej pełnią ważne funkcje społeczno-polityczne, co sprawia, że nie mogą one być traktowane identycznie jak przedsiębiorstwa komercyjne [4]. We współczesnych państwach UE i USA rynek medialny cechuje wysoki stopień koncentracji, jej stopień różni się jednak w zależności od rodzaju medium masowego, którego dotyczy. Rynek prasowy podlega najmniejszej ilości ograniczeń ze strony państwa. Z tego powodu zachodzące w jego obrębie procesy koncentracji przebiegają najbardziej dynamicznie. O ile koncentracji prasy sprzyja ograniczona regulacja to w przypadku radia i telewizji regulacje prawne przyczyniają się do niej [2].", "Koncentracja własności na rynku prasowym wynika z chęci zajmowania uprzywilejowanej pozycji na rynku wydawców. Można ją zdobyć dzięki fuzji z innymi wydawnictwami lub w wyniku ich wchłonięcia albo wsparciu inwestorów zewnętrznych. Stanowi to punkt wyjścia dla dalszego umacniania się i dążenia do zajęcia pozycji dominującej, po zniszczeniu lub osłabieniu konkurencji w wyniku działania zasady spirali nakładu. W jej myśl silny nadawca oferuje atrakcyjny produkt, dzięki czemu rozchodzi się on w wysokim nakładzie ponieważ przyciąga dużą ilość odbiorców. Pozwala to nadawcy na tworzenie jeszcze bardziej atrakcyjnych wydań, które przyciągają jeszcze więcej czytelników i w rezultacie uzyskuje coraz większe wpływy ze sprzedaży i reklam. W rezultacie jego pozycja na rynku umacnia się, a gdy przekroczy \\( 65\\% \\) udziału w rynku inne tytuły przestają być dla niego konkurencja i zajmują drugorzędne pozycje lub znikają z rynku [5]. Tym samym wolny rynek w przypadku prasy paradoksalnie sprzyja tworzeniu monopoli i oligopoli, gdyż konkurencja prowadzi do wyłonienia się kilku lub w skrajnych sytuacjach jednego wydawcy na rynku [2].", "Koncentracja własności w odniesieniu do radia i telewizji ma nieco inny kształt i wynika z tego, że do lat siedemdziesiątych w Europie Zachodniej i lat dziewięćdziesiątych w Polsce państwo gwarantowało telewizjom publicznym monopol. Zniesienie go nie spowodowało na rynku telewizyjnym daleko idących zmian. Nadawcy publiczni zachowali bowiem przywileje np. wpływ z obowiązkowego abonamentu i reklamy, a prywatni obok reklamy mogą korzystać tylko z wpływów z dobrowolnych abonamentów. Dodatkowo w większości państw obowiązuje polityka koncesjonowania, która pozwala na kontrolę ilości nadawców. Na rynku radiowym deregulacja przyniosła natomiast zdecydowane ożywienie. W wyniku zniesienia monopolu radia publicznego powstało wiele małych rozgłośni, które jednak nie wytrzymały w warunkach nasilonej konkurencji co wymusiło koncentrację [2].", "Stopień koncentracji a pluralizm mediów Stopień koncentracji mediów – jest określany na skali od pełnego monopolu do doskonałej konkurencji, może być mierzony zakresem kontroli jaką mają największe spółki na rynku medialnym nad produkcją, zatrudnieniem, dystrybucją i widownią [6]. Nie ma wyraźnie określonego poziomu koncentracji, powyżej którego można powiedzieć, że jest ona zbyt wysoka. Powszechnie przyjmuje się jednak, że akceptowalny poziom koncentracji to sytuacja, w której \\( 50\\% \\) rynku jest kontrolowane przez 4 firmy medialne lub osiem firm ma kontrolę nad \\( 70\\% \\) rynku medialnego w danym kraju [6].", "W celu zapobiegania szkodliwym skutkom nadmiernej koncentracji na rynku medialnym oraz wykluczenia możliwości zdominowania go przez wielkie konglomeraty medialne, które dysponują dużymi środkami ekonomicznymi, dzięki czemu mogą w warunkach konkurencji zyskiwać dominującą pozycję. Państwa podejmują działania mające przeciwdziałać negatywnym tendencjom na rynku mediów i starają się o zapewnienie odpowiedniego poziomu pluralizmu wprowadzając:", "Regulacja rynku audiowizualnego obejmuje ogólne środki prawne, np. ustawa antymonopolowa i szczegółowe – koncesje dla nadawców niepublicznych. Na rynku prasowym regulacja opiera się na instrumentach ekonomicznych bezpośrednich, np. subsydiowanie produkcji lub dystrybucji lub pośrednich, np. ulgi w podatkach [2].", "Niepożądane skutki nadmiernej koncentracji: Tendencje do coraz większej koncentracji mediów powodują zagrożenia wynikające z:", "Koncentracja mediów nie zawsze pociąga za sobą zmniejszenie liczby kanałów, często silni nadawcy decydują się na zwiększenie swojej oferty o nowe periodyki, programy, czy kanały tematyczne. Dzięki temu koncerny medialne chcą dostosować się do oczekiwań coraz mniejszych i bardziej zróżnicowanych widowni [2].", "Poziom koncentracji mediów w Polsce", "Rynek radiowy: w I półroczu 2018 roku słuchało codziennie \\( 72,7\\% \\) społeczeństwa – wynika z badań Radio Track Millward Brown. Najwięcej osób słuchało Radia RMF FM ( \\( 25,6\\% \\)), Radia ZET ( \\( 12,4\\% \\)) i Radia ESKA ( \\( 7,6\\% \\)). Najwięcej udziałów w rynku ma Grupa RFM – właściciel RMF FM, RMF MAXXX i RMF Classic ( \\( 30,6\\% \\)), należąca do Bauer Media Group, następnie Polskie Radio – \\( 19,2\\% \\). Czech MediaInvest, które przejęło Grupę Eurozet od francuskiej Grupy Lagardère ma ok. \\( 16,5\\% \\), ZPR – ok. \\( 14,5\\% \\), Grupa Radiowa Agory Sp. z o.o. – \\( 6,2\\% \\). Wskaźnik koncentracji wynosi dla tego rynku ponad \\( 80\\% \\).", "Rynek telewizyjny: z raportu sporządzonego przez wirtualnemedia.pl, w I półroczu 2018 roku największy udział w oglądalności – biorąc pod uwagę wszystkie kanały – miała Telewizja Polska. Wyniósł on \\( 28,9\\% \\). Na kolejnych miejscach znalazły się: Grupa Polsat – \\( 24,51\\% \\) i TVN Discovery Polska – \\( 23,45\\% \\). Wskaźnik koncentracji dla tego segmentu rynku medialnego w Polsce wyniósł ponad \\( 80\\% \\).", "Rynek prasowy: Według danych Związku Kontroli Dystrybucji Prasy wszystkie wydawnictwa sprzedały ogółem w 2017 roku 631 699 252 egzemplarze gazet i magazynów. Najwięcej sprzedały: Wydawnictwo Bauer sp. z o.o. – ponad 228 mln ( \\( 36,1\\% \\) udziału w rynku), Ringier Axel Springer Polska sp. z o.o. – 96,8 mln ( \\( 15,3\\% \\)), Polska Press sp. z o.o – 81 mln ( \\( 12,8\\% \\)), ZPR Media SA (41 mln i \\( 6,5\\% \\) udziału w rynku), Agora SA (36,7 mln i \\( 5,8\\% \\)) oraz Edipresse Polska S.A. (17,5 mln i \\( 2,7\\% \\)). Łącznie cztery największe wydawnictwa miały ponad \\( 70\\% \\) udziałów w rynku, a osiem największych – ponad \\( 80\\% \\). Jednak żaden z wydawców nie osiągnął na tym rynku pozycji dominującej, gdyż za taką uważa się udział w rynku jednego wydawcy przekraczający \\( 40\\% \\). Porównanie udziałów na poszczególnych rynkach pokazuje m.in., iż Grupa Bauer Media Polska jest bardzo ważnym graczem na trzech rynkach: prasowym, radiowym i internetowym, Ringier Axel Springer Polska – na rynku prasowym i internetowym, natomiast Agora SA na rynku gazet, radiowym i w Internecie. Dane te wskazują na wysoką koncentrację rynku medialnego w Polsce [9]." ]

[]

[ "Internet powstał jako środek nieskrępowanej wolności w dostępie do znajdujących się tam treści, dzieleniu się nimi oraz wypowiedzi dla jego użytkowników, stąd też wraz z jego upowszechnianiem rozpoczęła się w Stanach Zjednoczonych w połowie lat 90. XX w. dyskusja na temat granic tej wolności. Jednym z ważniejszych zagadnień odnoszących się do wolności w sieci była kwestia praw autorskich (copyright). Z perspektywy własności intelektualnej technologie cyfrowe jawiły się jako zagrażające prawu autorskiemu, a tym samym ograniczające zyski ze sprzedaży kulturowych produktów.", "Pierwsze próby ograniczania przez rządy niektórych państw wolności korzystania z sieci (nie tylko przez Stany Zjednoczone, ale również przez Rosję, Chiny czy Włochy) pojawiły się dosyć szybko, bo już na początku lat 90. Wraz z komercjalizacją internetu. W efekcie Amerykanin John Perry Barlow – poeta i cyberlibertarianista oraz aktywista internetowy, współzałożyciel organizacji pozarządowej Electronic Frontier Foundation (EFF) ogłosił w 1996 roku w szwajcarskim Davos manifest zwany „Deklaracją Niepodległości Cyberprzestrzeni” https://www.eff.org/cyberspace-independence. Zwracał w nim uwagę na istnienie dwu grup: tych, którzy funkcjonują w cyberprzestrzeni, korzystają z niej i ją tworzą, oraz tych, którzy próbują ją ograniczać, wpływać na nią i regulować. Uważał, że stanowisko krytyków wolności cyberprzestrzeni jest podszyte lękiem.", "Walka pomiędzy zwolennikami ochrony praw autorskich (głównie producentów, twórców oraz wydawców) a ich przeciwnikami zaostrzyła się wraz z usieciowieniem relacji, przejawiającej się m.in. w nieformalnym obiegu treści w sieciach peer2peer oraz twórczymi praktykami użytkowników. Zwolennicy prawa autorskiego podkreślali przede wszystkim ekonomiczny charakter takiej działalności, traktując praktyki swobodnej wymiany treści cyfrowych jako kradzież i działanie pirackie oraz zagrożenie dla przemysłu kultury. Z kolei przeciwnicy takiego podejścia i zarazem zwolennicy wolnego dostępu do kultury podkreślali, że kopiowanie jest immanentną częścią technologii cyfrowej i zarazem częścią kultury amatorów, którzy nie tworzą treści dla pieniędzy, ale z pasji [1]. Opowiadali się oni za swobodnym dostępem do dóbr kultury, w tym możliwością ich remiksowania, przekształcania i dalszego wykorzystywania, co było typowe dla tzw. „kultury do zapisu/odczytu” (Read/Write Culture) [2].", "Źródło: LencikD., Kultura Remixu (2008), reż. Brett Gaylor (cały film), 25.09.2013 (dostęp 10.09.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=LvbN0etyk8Y&feature=emb_logo", "Wokół otwartego podejścia do prawa autorskiego i własności intelektualnej w sieci powstał ruch społeczny Wolnej Kultury, którego inicjatorem był profesor prawa i działacz na rzecz wolnego dostępu do kultury Lawrence Lessig. Idea ruchu Wolnej Kultury nawiązywała do innego ruchu społecznego, powstałego w latach 80. XX, nazywanego ruchem Wolnego Oprogramowania (Free Software), którego założycielem był Richard Stallman, programista z MIT. Ruch Wolnego Oprogramowania opowiadał się za tworzeniem przez użytkowników oprogramowania komputerowego z dostępnym dla wszystkich kodem źródłowym, w tym jego dalszym kopiowaniem, rozpowszechnianiem, dokonywaniem w nim zmian i ulepszaniem [4] (zob. Od prosumentów do produserów ). Podobnie ruch Wolnej Kultury propagował tzw. idę średniowiecznego „the commons” – wspólnego pastwiska, którą w świecie cyfrowym stanowią dobra kultury, które jako wspólna własność mogą przynosić korzyści zarówno jednostkom, jak i całej zbiorowości. Nazwa organizacji pozarządowej Creative Commons założonej przy Uniwersytecie Stanforda w 2001 roku w Stanach Zjednoczonych przez profesora prawa Lawrence’a Lessiga nawiązuje do tradycji średniowiecznych wspólnych pastwisk. Jej celem jest powiększanie wspólnych zasobów dostępnych w internecie oraz zachęcanie autorów do dzielenia się nieodpłatnie efektami swojej pracy. W tym celu organizacja opracowała zestaw umów licencyjnych, które regulują udostępnianie przez autora swojego dzieła z zastrzeżeniem pewnych praw. Więcej na temat warunków i typów licencji Creative Commons https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/.", "Wraz z coraz większą popularnością mediów społecznościowych oraz treści tworzonych przez użytkowników i czerpaniem korzyści finansowych przez właścicieli platform medialnych, takich jak YouTube, Facebook, Instagram, Pinterest czy Twitter, powrócił problem ochrony prawa autorskiego, czego domagali się sami twórcy i producenci. W 2015 roku Komisja Europejska rozpoczęła prace nad uregulowaniem treści publikowanych w internecie w zakresie prawa autorskiego na jednolitym rynku cyfrowym. Dyskusja wokół prac nad treścią dyrektywy unijnej pokazała jednak, że sprawa jest o wiele bardziej złożona. Jak wskazywali analitycy i eksperci prawa autorskiego [6], wiele proponowanych zapisów było niejasnych lub nazbyt ogólnych, na przykład te dotyczące obowiązku filtrowania przez pośredników internetowych treści publikowanych przez użytkowników w celu zapobiegania naruszeniom prawa autorskiego czy regulacje w zakresie komputerowej analizy tekstu i danych, która ogranicza możliwość ich wykorzystywania przez dziennikarzy czy organizacje pozarządowe. Zwolennicy wprowadzenia tych regulacji podkreślali, że dyrektywa uszczelni dziurę w wynagrodzeniach twórców – przeciwnicy z kolei (głównie organizacje pozarządowe, eksperci i działacze prawni) zwracali uwagę, że zmiany te wpłyną na otwarty obieg treści i informacji oraz wolność słowa.", "Ostatecznie w kwietniu 2019 roku Parlament Europejski przyjął dyrektywę w sprawie prawa autorskiego https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L0790&from=PL, co z jednej strony ucieszyło twórców, ale wprowadziło konsternację wśród dostawców treści, pośredników, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz samych użytkowników. W maju 2019 roku Polska postanowiła zaskarżyć niektóre zapisy dyrektywy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, uzasadniając, że mogą zagrażać wolności słowa w internecie.", "Dyrektywa dotycząca prawa autorskiego w sieci nakłada m.in. zarówno na portale internetowe przechowujące duże ilości treści tworzonych przez użytkowników, jak i te, które je wyświetlają, szeregują, tagują (a więc np. wyszukiwarki internetowe) obowiązek ich sprawdzania pod kątem naruszenia praw autorskich, co wymusza wprowadzenie automatycznych sposobów filtrowania i oceny tych treści. Ten właśnie zapis budził najwięcej kontrowersji, wziąwszy pod uwagę, że jedynie niewielki, poniżej \\( 1\\% \\) odsetek komunikatów czy treści w sieci może być związany z naruszeniem praw autorskich. Ponadto, zapis dotyczący udostępniania przez internautów treści online w celu cytowania, krytyki, recenzji, karykatury, parodii i pastiszu został utrzymany i nie stosują się do niego obostrzenia związane z prawem autorskim." ]

[ { "name": "Definicja 1: Remiks", "content": "Praktyka kulturowa (artystyczna, popkulturowa) polegająca na przetwarzaniu (łączeniu, skracaniu, cięciu ze sobą) różnych treści cyfrowych. Eduarto Navas [3] wyróżnia trzy rodzaje remiksu: rozszerzony (historycznie najwcześniejszy, polegający na reprodukcji i przetwarzaniu dzieła poprzez dokładanie do niego nowych elementów niezmieniających go zasadniczo); selektywny (dodawanie i odejmowanie pewnych elementów z oryginału) oraz refleksyjny (dążenie do stworzenia autonomicznej wypowiedzi poprzez czerpanie z różnych źródeł). Przykładem remiksu selektywnego jest twórczość muzyczna Kutimana izraelskiego muzyka, uchodzącego na prekursora cyfrowego remiksu, który tworzy muzykę z sampli filmów dostępnych na YouTube (zob. https://youtu.be/tprMEs-zfQA)." }, { "name": "Definicja 2: Copyright trolling (trolling prawnoautorski)", "content": "Wykorzystywanie istniejących procedur ochrony prawa autorskiego w sytuacjach, które nie podlegają takiej ochronie. Często przybiera formę masowej wysyłki wezwań do zapłaty z tytułu naruszenia prawa autorskiego i zawarcia ugody zarówno do naruszycieli, jak i osób niewinnych. Copyright trolling często wiąże się też z zastraszaniem ludzi poprzez żądanie od nich pieniędzy pod groźbą wszczęcia postępowania sądowego w oparciu o rzekome naruszenie przez nich praw autorskich [5]. W 2014 roku pewna fotografka występowała z roszczeniami do bibliotek, które wykorzystały jej zdjęcia Czesława Miłosza bez oznaczenia autorstwa." } ]

[ "Manipulacja a propaganda i komunikowanie perswazyjne Manipulacja to działania polegające na dezinformacji i pomijaniu istotnych z punktu widzenia odbiorcy informacji, a często wręcz na przekłamaniach. Odbiorca nie zdaje sobie sprawy, że istnieją różnice pomiędzy przekazanym przez media a rzeczywistym obrazem sytuacji. Może je sobie uświadomić już po dokonaniu wyboru (np. po zakupie określonego produktu lub po głosowaniu na jakąś ideę lub człowieka). Manipulacji ulegamy najczęściej w sytuacji, gdy mamy do czynienia z sytuacją niejasną i brakuje nam wiedzy i doświadczeń do których moglibyśmy się odwołać [1].", "Jednym z rodzajów oddziaływania mediów na odbiorców jest wywarcie na jednostkę natychmiastowego i bezpośredniego wpływu, które ma sprawić, że podejmie ona działanie zgodne z intencją nadawcy – jest propaganda, czyli planowe, systematyczne i umyślne zabiegi, których celem jest uzyskanie reakcji lub wymuszenie zmian postaw czy opinii zgodnie z intencją propagandzisty [3]. Tak rozumiana propaganda jest techniką wpływania na obywateli, kierowania opinią publiczną i manipulowania odbiorcami treści propagandowych. Przekazy propagandowe spełniają różne funkcje: integracyjną, adaptacyjną, agitacyjną (porywają tłumy do podjęcia określonych aktywności), informacyjno-interpretacyjną oraz dezinformacyjną, do której można zaliczyć działania o charakterze manipulacji. Ten typ działań jest określany również jako czarna propaganda [4]. W takim rozumieniu manipulacja może stanowić jedno z narzędzi oddziaływania propagandy [1].", "Ze względu na stopień zafałszowania treści wyróżniamy:", "Perswazja lub komunikowanie perswazyjne to świadome i planowe wpływanie na postawy i zachowania odbiorców, wynikające z chęci wywołania zmian w ich poglądach, opiniach i postawach w kierunku zgodnym z intencjami nadawcy. Zasadniczą właściwością przekazów perswazyjnych jest takie odziaływanie na odbiorcę by nakłonić go do przyjęcia zmian i modyfikacji swoich postaw lub zachowań dobrowolnie bez stosowania przymusu, co wyklucza również posługiwanie się technikami manipulacyjnymi [1].", "Techniki manipulacji Do technik manipulatorskich zaliczamy zniekształcanie lub zafałszowanie informacji i przemilczanie czy nawet zatajanie źródła przekazu. Najczęściej takie działania są podejmowane ze względu na to, że media znajdują się w rękach jakiejś grupy, elity władzy, klas, która może wpływać na publikowane treści i posługiwać manipulacją by wywierać wpływ w określonym kierunku zgodnym z ich polityką lub ideologią. Drugim czynnikiem decydującym o pojawieniu się manipulacji jest zastosowanie w odniesieniu do przekazów masowych mechanizmów rynkowych. W rezultacie media dążą do maksymalizacji zysku kosztem obiektywnego prezentowania zdarzeń [5].", "Manipulacja w nowych mediach Rozwój funkcjonalności internetu sprawił, że w zasadzie każdy może być autorem i nadawcą informacji, która obiegnie cały świat. Sprzyja temu pojawianie się różnych platform internetowych umożliwiających publikowanie przekazów dotychczasowym odbiorcom treści medialnych. Spowodowało to znaczne zwiększenie się liczby dostępnych informacji i przyczyniło się też do wzrostu negatywnego zjawiska jakim są „fake news” (fałszywe informacje). Stanowią one jedną z technik manipulacji, które były znane znacznie wcześniej niż pojawił się internet [6]. Pierwsze „fake news” pojawiały się w tabloidowej prasie i z nią przez długi czas były łączone. W 1835 roku w „New York Sun” opisano nieistniejących ludzi–nietoperzy zamieszkujących księżyc. Najbardziej znanym historycznym przykładem tego rodzaju wiadomości była audycja radiowa wyemitowana w 1938 roku, w której zaprezentowano słuchowisko oparte na powieści Herberta Wellsa \"Wojna Światów\", opisującej marsjańską inwazję na ziemię. W belgijskiej telewizję publiczną RTBF i na żywo przekazano informację o secesji Flandrii i wyemitowano wywiady z belgijskimi politykami oraz zdjęcia uciekającej rodziny królewskiej [7].", "Źródło: EdMays, Samuel Woolley: The Reality Game, 18.01.2020 (dostęp: 03.12.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=0LYYxhkd8qY.", "Podział „fake news” ze względu na stopień nieprawdziwości informacji:", "Źródło: TEDEd, This one weird trick will help you spot clickbait: L. McGowan, J. Leek na TEDEd, 2019, 06.06 2019 (dostęp 30.11.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=8IzfzoZsa-Q&ab_channel=TED-Ed.", "Fake news w Polsce – raport z badań Na co dzień Polacy czerpią informacje głównie z telewizji ( \\( 80\\% \\)), z mediów społecznościowych ( \\( 39\\% \\)), internetowych portali informacyjnych ( \\( 37\\% \\)), z radia ( \\( 29\\% \\)) i prasy ( \\( 24\\% \\)). \\( 80\\% \\) badanych zgadza się ze stwierdzeniem, że obecność wiadomości i informacji, które są nieprawdziwe lub zniekształcają rzeczywistość, stanowi problem w Polsce. Spośród osób, które miały styczność z pojęciem „fake news” zdecydowana większość zdefiniowała je jako nieprawdziwą informację ( \\( 77\\% \\)), \\( 14\\% \\) za manipulację, a dla \\( 6\\% \\) za żart. Wśród mediów wskazanych przez respondentów, jako główne źródła rozpowszechniające nieprawdziwe informacje znalazły się: telewizja ( \\( 59\\% \\)), media społecznościowe ( \\( 12\\% \\)) oraz portale informacyjne ( \\( 8\\% \\)). Według przebadanych fake newsy najczęściej dotyczyły takich tematów jak: polityka ( \\( 76\\% \\)), show-biznes ( \\( 39\\% \\)) oraz lifestyle ( \\( 24\\% \\)). Dla \\( 42\\% \\) uczestników badania główną przyczyną, dla której powstają fałszywe informacje jest chęć wpływania na opinie odbiorców [11]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Manipulacja", "content": "Manipulacja to planowe i celowe działanie, którego autor wywiera wpływ na inną osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie ona sprawy z tego, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądź by nie była świadoma siły lub konsekwencji tych oddziaływań [2]." }, { "name": "Definicja 2: Fake news", "content": "\n1. „Fake news” to artykuły, informacje, komunikaty, które celowo sfałszowano, tak by wprowadzały odbiorców w błąd. Definicja ta wyraźni odróżnia „fake news” od niezamierzonych błędów w przekazach, upowszechnianych plotek, teorii spiskowych, tendencyjnych, nierzetelnych i nieobiektywnych raportów, sprawozdań, fałszywych wypowiedzi polityków, które łatwo można zweryfikować oraz żartów i satyry.\n2. W szerszej perspektywie za „fake news” uznaje się również przeinaczenia, nadinterpretacje, informacje, które mają na celu wywołanie dezinformacji, dokonanie oszustwa, wprowadzenie odbiorców w błąd lub są żartem [7].\n\n" } ]

[ "W pierwszej dekadzie XXI wieku wraz z postępującą cyfryzacją i digitalizacją badacze zajmujący się kulturą cyfrową jako pierwsi zwracali uwagę na rolę i znaczenie oprogramowania w różnorodnych procesach kulturowych, społecznych i ekonomicznych. Lawrence Lessig w książce „Code. Version 2.0” (2006) pisał wówczas, że to „kod stanowi prawo”, Lev Manovich w „Języku nowych mediów” (2001/2006) sformułował założenia dla nowej dyscypliny badawczej \"software studies\" (programoznawstwo), a Douglas Rushkoff przestrzegał w „Program or be programed” (2010) przed „byciem zaprogramowanym”. Pod koniec drugiej dekady XXI wieku jako jednostki i społeczeństwa doświadczamy coraz wyraźniej efektów tych zmian w postaci profilowania (komercyjnego, ale i politycznego) czy szerzenia się na masową skalę różnych form dezinformacji (nie tylko w postaci fake newsów, ale i teorii spiskowych).", "W społeczeństwie zdanetyzowanym (zob. Głęboka mediatyzacja ) coraz więcej aspektów naszego życia jest zapośredniczanych, regulowanych lub wzmacnianych przez niewidzialne technologie, oparte na algorytmicznym przetwarzaniu danych. Algorytmy nie mogą działać bez danych, natomiast dane funkcjonują w szerokim kontekście całego złożonego systemu społeczno-technologicznego, służącego ich generowaniu, nazywanego przez Roba Kitchina „asamblażem danych” (data assemblage) [1]. W sensie społecznym algorytm nie oznacza zaszyfrowanej procedury, która służy do rozwiązania problemu poprzez przekształcenie danych wejściowych w pożądane dane wyjściowe, lecz obejmuje szereg elementów (m.in.:", "Infrastruktura technologiczna służąca zbieraniu danych oraz kierowaniu na ich podstawie spersonalizowanych treści jest nazywana przez Anthony’ego Nadlera, Matthew Craina oraz Joan Donovan [2] Cyfrową Maszyną Wpływu (Digital Influence Machine). Składa się ona z szeregu technologii służących do:", "Cyfrowa Maszyna Wpływu funkcjonuje w ramach określonego „reżimu widzialności”, konceptualizowanego jako system władzy złożony z trzech wymiarów: architektonicznego (struktura, która to umożliwia), interakcyjnego (rodzaj interakcji, na jaką pozwala struktura) oraz politycznego (działania władzy, na które pozwala interakcja) [3]. Widzialność jest jednym z ważniejszych pojęć w naukach o komunikacji i mediach, a jako pole społeczne określa, w jaki sposób struktury relacji są widoczne, przypisuje również jednostkom i ich działaniom wewnętrznie relacyjne i ambiwalentne pozycje społeczne [4].", "W ten sposób działanie algorytmów podporządkowane jest określonym celom i ideologiom, ukrytym przed odbiorcami i opinią publiczną, co powoduje, że stanowią one rodzaj czarnej skrzynki, czyli narzędzia, którego działanie pozostaje nieznane (black box). Działają one według zdefiniowanych przez człowieka określonych reguł, które często są nieprzejrzyste lub których mogą nauczyć się w czasie rzeczywistym, na podstawie analizy konkretnych zachowań, postaw, wyborów i decyzji użytkowników, obarczonych – jak wiadomo – błędem stronniczości (algorithmic bias). Dlatego też tak istotne staje się badanie „odpowiedzialności algorytmicznej” (algorithmic accountability), czyli tego, w jaki sposób technologie obliczeniowe wpływają na demokrację, społeczeństwo i codzienne życie.", "Algorytmiczna widzialność w wymiarze architektonicznym rzutuje na sposób oraz rodzaj interakcji z dostępną treścią. Jeśli użytkownikowi pojawiają się treści, którymi jest zainteresowany, ponieważ wiążą się z jego światopoglądem lub odpowiadają preferencjom politycznym, będzie częściej podejmował interakcje z nimi. Również w ten sposób jest narzucana bądź podpowiadana przez technologię – oprogramowanie – określoną wizję świata (wartości, relacji społecznych), odzwierciedlającą bądź interesy jej twórców i innych aktorów społecznych, którzy czerpią wspólnie z nimi korzyści, bądź tych, którzy wykorzystują ją w tym celu. Nazwać ją można także „algorytmiczną ideologią”, która wynika z zaprogramowania systemu opartego na algorytmicznym przetwarzaniu danych, dokonującym ich weryfikacji według z góry określonych warunków, w taki sposób, aby osiągnąć określone korzyści.", "Powstanie algorytmicznych mediów, czyli platform i portali internetowych, które wyświetlają użytkownikowi treści w oparciu jego o aktywność było skutkiem z jednej strony nadmiaru informacji i treści w sieci, z drugiej – swobody konsumpcyjnej, jaką sieć umożliwiała. W ten sposób przemysł medialny chciał sobie poradzić z fragmentaryzacją widowni, która była efektem przejścia z modelu komunikacji masowej „jeden do wielu” na model komunikacji medialnej „wielu do wielu” (zob. Komunikowanie masowe i medialne – definicja i cechy ). Rozdrobnienie odbiorców mediów na różne grupy ze względu między innymi na gusta, zainteresowania i potrzeby okazało się na dłuższą metę wyzwaniem dla branży medialnej, która musiała zabiegać o uwagę użytkownika w dobie nadprodukcji treści. Dzięki zbieraniu różnorodnych danych o użytkownikach, a zwłaszcza ich zachowaniach w sieci, wyborach, gustach czy zainteresowaniach, można było niewielkim kosztem dostosowywać ofertę do ich preferencji.", "Jak wynika z badań [6], algorytmizacji treści towarzyszą różnego rodzaju obawy. Jednymi z częstszych w odniesieniu do konsumpcji newsów internetowych są: obawa przed stronniczością algorytmów i brakiem różnorodności punktów widzenia, lęk przed tym, że coś ważnego może nas omijać, a także obawa o własną prywatność.", "Źródło: Rosa-Luxemburg-Stiftung, How to hold algorithms accountable, 17.05.2017 (dostęp 23.11.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/4UHh6BUhLSI." ]

[]

[ "Widownia (audytorium) to termin, który jest stosowany jako zbiorowa nazwa dla odbiorców przekazów i jest on również używany do określenia podmiotów odbierających komunikaty medialne. Jednak ma pewne specyficzne cechy odróżniające ją od tradycyjnej antycznej widowni teatralnej, z której się wywodzi. Widownia mediów masowych jest konstruktem teoretycznym, który nie może być obserwowany i poznawany wprost, a jedynie za pośrednictwem odpowiednio przygotowanej metodologii i aparatury badawczej, np. badania telemetryczne, sondażowe itp. [1]. W rezultacie widownia jako termin określający odbiorców mediów masowych jest problematyczny, gdy chcemy go zdefiniować. Przyjmując kryterium techniczne i organizacyjne określamy tym terminem odbiorców określonego rodzaju medium lub kanału i wówczas mówimy, np. o widowni telewizyjnej, radiowej lub TVN-u. Możemy też w oparciu o czas wydzielić widownię, np. dzienną, nocną albo aktywną w najwyższym paśmie oglądalności, a o treść przekazu widzów konkretnych gatunków medialnych. Widownię można też wyodrębnić ze względu na miejsce, np. w przypadku mediów lokalnych lub ludzi, gdy program jest adresowany do konkretnych kategorii odbiorców, np. wieczorynka dla dzieci itp. [2]. Różne rodzaje widowni można definiować inaczej, w zależności od przyjętych kryteriów. Jedną z propozycji jest typologia definicji widowni autorstwa Virginii Nightingale (2003) [3].", "Widownia (audytorium) a publiczność Pierwszym określeniem dla zbiorowości odbiorczych było określenie \"publiczność\". Został on wprowadzony w 1901 roku przez Gabriela Tarde, który tym terminem nazwał nowe formy zbiorowości społecznych odmienne od wcześniejszych zbiorowisk skupionych (np. tłum, czy widownia teatralna) [4]. Był to okres powstania i spopularyzowania się prasy, która pozwalała na utrzymywanie na wielką skalę kontaktów na odległość i umożliwiała tworzenie wokół pewnych tytułów prasowych zbiorowości odbiorców, którzy omawiali kwestie polityczne, społeczne i ekonomiczne. Czytelnicy gazet choć byli rozproszeni i fizycznie oddaleni to mieli poczucie łączącej ich więzi o charakterze duchowym, która sprawiała, że tworzyli grupę społeczną. Przy czym warunkiem koniecznym do zaistnienia tak rozumianej wspólnoty były wydarzenia, które stawały się przedmiotem dyskusji i wywoływały kontrowersje.", "Koncepcja ta narodziła się w końcu XIX wieku w pierwszej fazie umasowienia prasy i wciąż cechował ją pewien poziom elitarności. W tym okresie gazety nadal przyciągały specyficzny typ czytelnika, który był wyselekcjonowany i chciał utrzymać swą odrębność od odbiorców innych tytułów prasowych. Dalsze udoskonalenie druku oraz kolejne mass media – radio i telewizja spowodowały, że publiczność czytelnicza opisywana przez Tarde ulegała podziałom, a pod koniec XIX wieku świat książki i prasy stał się gałęziami przemysłu i służył milionom różnorodnych odbiorców. W tym okresie w miejsce publiczności pojawiło się audytorium (widownia), które nie wykształciło nigdy tak wyselekcjonowanej zbiorowości pod kątem społecznym lub psychicznym jak publiczność czytelnicza [1].", "Typologie widowni: a) Ze względu na zasięg wyróżniamy:", "b) Ze względu na czynniki sprzyjające powstaniu widowni: Czynniki społeczne:", "Czynniki zależne od medium:", "Zmieniające się sposoby postrzegania widowni Klasyczna widownia powstała około 2000 lat temu. Każde większe miasto w starożytnej Grecji i Rzymie miało amfiteatr lub arenę, gdzie odbywały się przedstawienia i przez wiele wieków rozwijała się ona obejmując kolejne miasta europejskie, budowano specjalne budynki i przestrzenie umożliwiające pokazy i publiczne występy oraz przedstawienia. Dopiero wynalezienie druku stworzyło warunki dla nowego rodzaju odbioru zbiorowego treści i spowodowało powstanie zbiorowości czytelniczej. W pewnym sensie ze względu na sam charakter czynności – jaką był odbiór przekazu miała ona charakter zbliżony do widowni spektakli teatralnych, wykładów, publicznych odczytów. Spowodowało to, że ten nowy rodzaj zbiorowości odbiorczej został również określony tym terminem. Jednak dla podkreślenia jego odmienności od tradycyjnej widowni nazwano ją widownią medialną [1].", "Kolejny etap rozpoczęło wynalezienie filmu i kinowej emisji, które spowodowało powstanie pierwszej widowni masowej. Pokaz filmowy zawsze był taki sam i dlatego zapewniał bardzo dużej ilości odbiorców identyczne przeżycie estetyczne i emocjonalne. Pozwoliło to na przekroczenie ograniczenia czasu i przestrzeni odbioru przekazu. Pokazało to, że media masowe mogły docierać do bardzo dużej liczby odbiorców, rozproszonych niemal po całym kraju, a nawet świecie. W odpowiedzi na ten fenomen Herbert Blumer (1939) stworzył ramy teoretyczne w ramach, których zdefiniował widownię medialną jako masę [2].", "W tym okresie powszechnie podzielano przekonanie, że społeczeństwo ma charakter masowy podobnie jak zbiorowości odbiorcze. Podkreślano, że społeczeństwo jest tworzone przez masy zatomizowanych izolowanych jednostek, które są uzależnione od siebie wzajemnie ale nie mają unifikujących je celi i wartości. W taki sposób definiowano też w tym okresie zbiorowości odbiorcze. Dość szybko jednak dostrzeżono, że w odniesieniu do przekazów medialnych trudno mówić o masowych widowniach, gdyż odbiór i korzystanie z mediów zawsze jest zapośredniczone przez otoczenie społeczne, podzielane wzory i wartości oraz nasze wcześniejsze doświadczenia i preferencje, co sprawia, że odbiór komunikatów masowych zawsze ma pewien rys indywidualny. To sprawiło że koncepcja widowni jako masy została zakwestionowana i zastąpiła ją koncepcja widowni jako rynku. Takie myślenie o odbiorcach przekazów medialnych nadal jest obecne pomimo dokonujących się przemian w mediach. Nawet sfragmentaryzowane zbiorowości odbiorców, które otrzymują przekazy odpowiadające ich potrzebom, są nadal definiowane, jako podmioty zależne w stosunku do nadawców, które adresują do nich ofertę w oparciu o badania indywidualne i profile socjoekonomiczne [6].", "Współczesne trendy Rozwój mediów masowych pokazał, że z jednej strony ewoluują one w kierunku stałego powiększania zbiorowości odbiorczych i wpisują się w trend globalizacji, z drugiej natomiast można zauważyć, że równolegle obserwujemy procesy odmasowienia i fragmentaryzacji mediów [5]. Nakładają się na to zjawiska, takie jak komercjalizacja internetu, rozwój technologii informatycznych. Powoduje to istotne zmiany jeśli chodzi o zbiorowości odbiorcze (więcej na ten temat w rozdziale Współczesne koncepcje widowni )." ]

[ { "name": "Definicja 1: Koncepcje widowni Virginii Nightingale", "content": "\nKoncepcje widowni Virginii Nightingale (2003)\n\nWidownia jako zgromadzeni ludzie: zbiór osób, które zwróciły uwagę na daną ofertę programową;\nWidownia jako zakładani adresaci: wyobrażona przez nadawcę grupa ludzi, do której dopasowuje on treść, inaczej widownia wpisana;\nWidownia jako wydarzenie: doświadczenie odbioru w pojedynkę lub w towarzystwie innych jako zdarzenie interakcyjne, będące częścią życia codziennego;\nWidownia jako przesłuchanie: doświadczenie publiczności uczestniczącej, kiedy stanowi ona część programu lub ma możliwość uczestniczenia w nim [3].\n" } ]

[ "Przemiany widowni w obrębie tradycyjnych technologii medialnych", "Od modelu biernych konsumentów treści do aktywnej widowni W ramach tradycyjnego przemysłu medialnego zbiorowości odbiorcze były traktowane najpierw jako masa, a potem jako konsumenci określonych produktów medialnych (zob. Widownia mediów – definicje, cechy, typy widowni ). Podejścia te podkreślały bierność widowni medialnych i nie uwzględniały jej twórczego potencjału oraz zdolności do kreowania znaczeń [2]. Zmienia to zaproponowany przez Francka Bioccę (1988) model aktywnej widowni, który autor stworzył analizując audytorium telewizyjne, można jednak szerzej odnieść go również do odbiorców innych mediów [3].", "Nowe media i ich widownia" ]

[]

[ "Wprowadzenie Przejawy uwielbienia zwykłych ludzi wobec realnych lub fikcyjnych postaci wyrażające się w emocjonalnych stanach lub podejmowanych wobec nich zachowaniach można było zaobserwować już w czasach starożytnych. Gladiatorzy wychodzący na arenę i wygrywający pojedynki zjednywali sobie nie tylko przychylność tego, który decydował o ich dalszym losie, ale również poklask i uwielbienie widzów. Z kolei pod koniec XIX wieku w Anglii i Stanach Zjednoczonych dało się zauważyć dosyć nietypowe zachowania młodych kobiet wobec aktorów i aktorek występujących w teatrze, zwłaszcza po zakończeniu spektaklu. Kobiety te, zwane \"matinee girls\" od pory, w której wystawiano przedstawienie (przez co ceny biletów były niższe), nie przychodziły de facto oglądać sztuki, lecz by nawiązać z aktorami lub aktorkami pozateatralne relacje. Po zakończeniu spektaklu potrafiły zaczaić się przy wyjściu dla aktorów na obiekt swoich westchnień, otwarcie wyrażając uwielbienie i pożądanie. O tym jak znaczące w kulturze anglosaskiej było to zjawisko, świadczy istniejący do dzisiaj w języku angielskim zwrot \"matinee idol\" (pol. bożyszcze kobiet). Matinee girls uważane były za jedną z pierwszych szeroko rozpoznawalnych klas konsumpcyjnych w historii Ameryki. Jednak dopiero wraz z upowszechnieniem kultury masowej i mediów fani zaczęli organizować się w społeczności i angażować w działania skoncentrowane na przedmiocie uwielbienia.", "Kim jest fan? Wyraz ten pochodzi o słowa „fanatyk”, oznaczającego pierwotnie osobę, która w obronie swoich poglądów (politycznych, religijnych itp.) skłonna jest posunąć się bardzo daleko, aby zdyskredytować kogoś, kto głosi zupełnie inne przekonania. Fanatykiem określa się również osobę, która jest czyimś zagorzałym wielbicielem. Negatywne nacechowanie słowa „fanatyk” przyczyniło się do tego, że przez długi czas fani byli postrzegani jako rozhisteryzowani i niezrównoważeni wielbiciele, choć stało się to tak naprawdę długo po tym, jak słowo to zafunkcjonowało w języku angielskim. W XIX w. wyraz „fan” odnosił się tylko do mężczyzn – wielbicieli sportu, o kobietach przejawiających zainteresowanie powieściami, pisarzami czy muzyką w taki sposób nie mówiono. Dopiero rozwój kinematografii na początku XX w. spowodował, że mężczyźni i kobiety w równym stopniu mogli wyrażać swoje uwielbienie do gwiazd srebrnego ekran, co przyczyniło się do rozwoju kultu celebrytów [1]. Popularność telewizyjnych gatunków – seriali – zapoczątkowała nowy rozdział w historii kultury fanów. Jednak dopiero na początku lat 90. XX w. grupy fanowskie stały się obiektem pogłębionych badań naukowych za sprawą prac amerykańskiego kulturoznawcy Henry’ego Jenkinsa, który jest uznawany za prekursora fan studies.", "Typologie fanów Jak już wspomniano, na początku fanów postrzegano jako osoby niezrównoważone psychicznie, bierne i całkowicie podporządkowane przemysłowi medialnemu i kulturze konsumpcji. Jolie Jenson w swoim eseju z 1992 roku o nieco prowokacyjnym tytule \"Fandom as Pathology\", dokonując przeglądu badań poświęconych kulturze fanowskiej, stwierdza: „istnieje niewiele literatury, w której bada się fandom jako normalne, codzienne zjawisko kulturowe lub społeczne. Zamiast tego, fan jest określany jako (przynajmniej potencjalnie) obsesyjny samotnik cierpiący z powodu izolacji lub oszalały członek tłumu. W obu przypadkach fan jest postrzegany jako osoba irracjonalna, porywcza i będąca ofiarą wielu sił zewnętrznych. Najczęściej przywołuje się wpływ mediów, narcystycznego społeczeństwa, hipnotycznej muzyki rockowej i tłumu, aby wyjaśnić, w jaki sposób fani stają się ofiarami swojego fandomu, a zatem działają w sposób dewiacyjny i destrukcyjny” [2].", "Zupełnie inne spojrzenie na kulturę fanów i grupy fanowskie przyniosła opublikowana w tym samym roku co esej Jenson (1992) książka wspomnianego już Henry’ego Jenkinsa zatytułowana \"Textual Poachers. Television Fans & Participatory Culture\", która zapewniła mu uznanie i autorytet w dziedzinie fan studies. W książce tej Jenkins traktuje fanów nie jak zwykłych konsumentów popkultury fanów, ale jak produktywnych konsumentów, których określa mianem „tekstowych kłusowników” (textual poachers), przeciwstawiając w ten sposób amatorską twórczość fanów, praktykom stosowanym przez producentów medialnych. W tym celu do opisu subkultur i praktyk fanowskich posługuje się kategorią „kłusownictwa” (poaching) zaczerpniętą z książki francuskiego historyka i myśliciela Michaela de Certeu „Wynaleźć codzienność”. Jenkins zauważa, że fani mediów, podobnie jak kłusownicy, w nie do końca legalny sposób działają na terytorium należącym do kogoś innego (przemysł medialny), dokonują różnych zabiegów na tekstach czy produktach, których nie są właścicielami i twórcami. W ten sposób, stają się twórcami nie tylko nowych tekstów, ale i nowych znaczeń nadawanych tekstom, z których czerpią, stając się krytykami kultury i wyrażając swój opór wobec kulturowej hierarchii. Początkowo Jenkins traktował zjawisko kultury fanów i działania przez nich podejmowane jako zarezerwowane do określonych subkultur, w późniejszych pracach (np. „Kulturze konwergencji” z 2006 roku) i pod wpływem krytyki (zob. Zaangażowanie a uczestnictwo ) podkreślał, że jest to cecha charakterystyczna dla współczesnej kultury, którą określał mianem „kultury konwergencji”.", "Ciekawe spojrzenie na fanów zaproponowali Nicholas Abercrombie i Brian Longhurst w książce „Audiences: A Sociological Theory of Performance and Imagination” wydanej w 1998 roku. Dokonali oni rozróżnienia fanów ze względu na trzy kategorie: korzystanie z mediów (dystrybucja i dostępność mediów), łączność (stopień zaangażowania w sieci/wspólnoty), oraz zainteresowanie, w ten sposób wyróżniając:", "Jak zauważa jednak Piotr Siuda [3], tego typu podział jest sztuczny, ponieważ tworzenie fanowskich tekstów nie musi jednocześnie oznaczać aktywnego zaangażowania na innych polach, np. udziału w zjazdach (tzw. konwentach), czy dyskusjach na forach. Mogą natomiast dowolnie wybierać sobie obszar własnego zaangażowania.", "Fani mogą działać w różnych obszarach związanych z tekstem lub produktem medialnym [4]: (1) indywidualnej lub zbiorowej, nierzadko powtarzanej recepcji dzieła bądź produktu medialnego (np. filmu, gry, serialu, książki, komiksu, programu telewizyjnego); (2) jego interpretacji i analizy; (3) zdobywania, kolekcjonowania, porządkowania, rozpowszechniania, wymiany wiedzy z nimi związanych (dyskusje na forach; (4) twórczości artystycznej inspirowanej nimi (np. fanfiki – fikcja literacka skoncentrowana na alternatywnych losach bohaterów lub ciągu dalszym tekstu; fanart – tworzenie obrazów, rysunków, komiksów; fanfilm – tworzenie filmów lub teledysków z wybranymi scenami; cosplay – tworzenie przebrań i strojów; fansub – tłumaczenie list dialogowych); (5) wytwarzania i podtrzymywania wokół nich społeczności złożonej z osób o takich samych upodobaniach i sposobie odbioru; (6) działań organizacyjnych i budowa infrastruktury na rzecz tej społeczności (fandom).", "Źródło: T7pro, DARTH MAUL: Apprentice - A Star Wars Fan-Film, 05.03.2016 (dostęp 05.12.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/Djo_91jN3Pk.", "Władza fanów Fani to jednak nie tylko twórczy i aktywni konsumenci kultury, ale również społeczność mająca duży wpływ na sam tekst lub produkt kultury, nierzadko wywierająca duży nacisk na producentów lub stacje telewizyjne. Jenkins przytacza wiele sytuacji, w których fani wywierali nacisk na producentów lub stacje telewizyjne. Opisuje między innymi sytuację z końca lat 60. XX w., kiedy jedna z pierwszych zorganizowanych grup fanowskich naciskała na staję NBC, aby przywróciła do ramówki serial „Star Trek”, którego emisję zakończyła w 1969 roku [5]. Obecnie za sprawą internetu i mediów społecznościowych fani z jednej strony mogą o wiele łatwiej wyrażać swoje niezadowolenie czy wywierać naciski, ale z drugiej strony mogą stanowić cenną wskazówkę dla producentów, w jakim kierunku rozwijać daną produkcję. Tak właśnie zrobił Peter Jackson, reżyser trylogii „Władcy pierścieni” (2001), który wraz z producentami z New Line Cinema postanowił od samego początku prowadzić dialog z fanami tej książki. Reżyser w kontakcie z fanami również przedstawiał się jako fan, zachęcając do dyskusji na temat scenariusza filmu, obsady, a także elementów z książki, które można pominąć. Tym samym zdobył sobie ich uznanie i zaufanie. Inną strategię przyjął George Lucas, który co prawda rozpoczął współpracę z fanami „Gwiezdnych wojen” (aktywnymi na polu własnych produkcji od pierwszej części wyreżyserowanej w 1977 roku), lecz narzucił im swoje warunki, co niejednokrotnie prowadziło to napięć między nim a fanami." ]

[ { "name": "Definicja 1: Fandom", "content": "zorganizowana społeczność fanów różnych tekstów kultury oraz oparta na więzi wspólnota praktyk społecznych i komunikacyjnych; przejawia się w kreatywnym i partycypacyjnym zaangażowaniu w proces konsumpcji tekstów kultury i otwartym ujawnianiu swojego uwielbienia dla nich lub ich bohaterów." } ]

[ "Zalążki konsumpcjonizmu pojawiły się wraz z rozwojem przemysłu i uruchomieniem masowej produkcji towarów pod koniec XIX wieku. Firmy potrzebowały wówczas znaleźć odbiorców nabywających wytwarzane masowo przez nich dobra, których popyt symulowały reklamy. Przekształcanie się klientów w konsumentów następowało stopniowo i wiązało się z pojawieniem szeregu powiązanych ze sobą zjawisk, takich jak: coraz bardziej bezosobowy charakter relacji kupujący – sprzedający, samoobsługa (która pozwoliła obniżyć koszty sprzedaży), rynek reklamy oparty na quasi-personalnych relacjach między klientem a reklamowanym produktem czy markowe towary [1]. Na początku XX wieku zaszły również zmiany w firmach w zakresie zatrudnienia i świadczeń socjalnych, co podporządkowane zostało stymulowaniu konsumpcjonizmu stanowiącego ważny czynnik rozwoju kapitalistycznej gospodarki. Inicjatorem tych zmian w Stanach Zjednoczonych był Henry Ford, który jako pierwszy zaczął wprowadzać je w 1914 roku w swojej fabryce samochodów w Dearborn i który uchodzi za ojca idei masowego konsumpcjonizmu. Zgodnie z tą ideą pracownicy firmy byli jednocześnie potencjalnymi konsumentami wytwarzanych dóbr, w związku z czym wysokie płace umożliwiały im zakup towarów, a tym, których nie było na nie stać firmy pożyczkowe i banki oferowały zakup na raty lub kredyty. W społeczeństwie konsumpcyjnym konsument postrzegany był jako jednostka bierna, podporządkowana hedonistycznej potrzebie gromadzenia dóbr zaspokajających jej pragnienia czy stanowiąca narzędzie manipulacji w rękach kapitalistycznych producentów dóbr i towarów.", "Wraz z przemianami społeczno-gospodarczymi, jakie zaszły w II połowie XX wieku, konsumpcja stawała się coraz ważniejszym czynnikiem napędzającym rozwój gospodarczy w krajach rozwijających się. Producenci, aby pozyskać nowych klientów, postanowili zmienić swoje nastawienie do konsumentów i zaangażować ich w proces usług lub projektowanie produktów bądź modyfikowanie tych już istniejących zgodnie z ich potrzebami. W ten sposób firmy mogły też konkurować na rynku z innymi firmami nie tylko ceną, ale bardziej dopasowaną do potrzeb konsumentów ofertą towarów. Alvin Toffler, amerykański futurolog i zwolennik przemian społeczno-kulturowych stymulowanych przez wynalazki techniczne, nazwał to zjawisko w swojej książce „Trzecia fala” opublikowanej w 1980 roku prosumpcją. Zdaniem Tofflera, chociaż za sprawą prosumpcji producenci częściowo tylko tracili kontrolę nad swoim produktem, utrzymywali w ten sposób więź z konsumentami i pozyskiwali nowych. W rozumieniu Tofflera prosument był konsumentem typu „zrób to sam” (Do It Yourself), czyli wytwarzającym dobra, usługi i doświadczenia na użytek własny albo dla satysfakcji, a nie z przeznaczeniem do sprzedaży czy wymiany. W swoich późniejszych pracach Toffler rozszerzył prosumpcję na „niezapłaconą pracę, dzięki której wytwarza się wartość, którą dzielimy się z obcymi ludźmi na drugim końcu świata” [2].", "Jak zauważał Toffler, prosumpcja była już obecna w społeczeństwach przedindustrialnych, gdzie ludzie wytwarzali produkty w większości na własny użytek, a jedynie nadwyżki przeznaczali na sprzedaż. W społeczeństwie przemysłowym prosumpcja straciła na znaczeniu, ponieważ najważniejsza była produkcja masowa zorientowana na sprzedaż towaru na rynku. Dopiero za sprawą rozwoju technicznego pewne zadania wcześniej wykonywane przez ludzi dla innych w ramach świadczonych usług mogły zostać przejęte przez samych konsumentów, np. zastosowanie przez firmę American Telephone & Telegraph Company w 1956 roku automatycznej centralki telefonicznej pozwoliło samodzielnie dokonywać połączeń zamiejscowych bez konieczności łączenia się z telefonistką. Podobnie pojawienie się pierwszych przyrządów służących autodiagnozie własnego stanu zdrowia (np. przyrządu do pomiaru ciśnienia czy testu ciążowego w latach 70. XX w.) umożliwiło pacjentom przeprowadzanie drobnych zabiegów bez konieczności kontaktu z lekarzem. Tego typu prosumpcja jest obecnie bardzo rozpowszechniona dzięki jej zautomatyzowaniu, spotykamy ją m.in. w bankowości elektronicznej (samodzielna obsługa płatności czy możliwość skorzystania z produktów bankowych), usługach kurierskich (zamawianie kuriera, drukowanie etykiety, śledzenie przesyłek), czy przewozowych (zamawianie taksówki przez aplikację).", "Pod koniec lat 90. XX w. wraz z rozwojem internetu i powstaniem platform społecznościowych prosumpcja przybrała nieco inną formę – współpracy firm ze społecznościami konsumenckimi, która dzięki Web 2.0 stała się o wiele szybsza i łatwiejsza. Firmy zaczęły kierować do konsumentów oferty personalizowania kupowanych produktów. Przykładowo w 1998 roku firma LEGO wypuściła na rynek serię Mindstorms adresowaną początkowo do dzieci, dzięki której mogły one tworzyć prawdziwe roboty z programowalnych klocków. Seria została dobrze przyjęta również przez dorosłych, w związku z czym firma LEGO postanowiła na swojej stronie internetowej udostępnić kody programistyczne i w ten sposób umożliwić tworzenie konsumentom aplikacji do sterowania robotami z klocków. Tego typu nowa prosumpcja wykorzystuje wiedzę, doświadczenie i zaangażowanie konsumentów do ulepszania usługi lub produktu albo poszukiwania rozwiązań problemów. W ten sposób firma nie musi obawiać się, jak produkt zostanie przez nich przyjęty, ponieważ już na etapie jego tworzenia otrzymuje informację zwrotną, dzięki której może jeszcze bardziej dopasować swoją ofertę do potrzeb i oczekiwań konsumentów.", "Prosumpcja różni się jednak od innego, alternatywnego zjawiska, jakim jest produseryzm (produsage), które opisał australijski badacz Axel Bruns [3] 1. Zauważył on, że aktywni konsumenci mogą odgrywać istotną rolę w rozwijaniu i tworzeniu produktów bez kontroli i nadzoru ze strony firm. Innymi słowy, produser tworzy wspólnie z innymi członkami społeczności produkt, który nie ma charakteru komercyjnego i może być użytkowany bezpłatnie przez innych. Społeczności produserów mogły powstać dzięki rozwojowi internetu jako sieci komunikacyjnej. Bruns wyraźnie zdefiniował zasady, jakie powinny posiadać projekty, których celem jest wspólne tworzenie produktów: po pierwsze, należy zachęcać użytkowników, aby zechcieli stać się aktywnymi producentami i wnosić swoje doświadczenie i wiedzę w proces tworzenia; po drugie, struktura przywództwa ma charakter płynny i niezhierarchizowany oraz zależy od wkładu poszczególnych członków wspólnoty; po trzecie, praca nad produktem jest ciągłym procesem, którego celem jest wspólne ulepszanie produktu przez członków wspólnoty („wieczna wersja beta”); po czwarte, rozwój produktów opartych na produkcji z wykorzystaniem wspólnych zasobów wymaga przyjęcia nowych modeli własności intelektualnej – wytworzony produkt musi zostać formalnie uznany za wspólną własność społeczności zaangażowanej w jej tworzenie, przynajmniej w zakresie, w jakim jest to konieczne, aby umożliwić dalszy jego rozwój i weryfikację przez innych jego twórców w przyszłości. Jako przykład najpowszechniejszego działania o charakterze produserskim podaje się społeczność programistów open-source (np. Linuxa czy Firefoxa), którzy wspólnie pracują nad oprogramowaniem udostępnianym następnie za darmo, a także społeczność Wikipedii, która wspólnymi wysiłkami wytwarza nową wiedzę.", "Źródło: Jonathon Hutchinson, What motivates users to contribute to cultural production? Axel Bruns, 07.08.2017 (dostęp 20.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/LGKQnYyC77E.", "Jak podkreślają krytycy, prosumpcja choć wychodzi naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom konsumentów oraz częściowo oddaje im władzę w zakresie współtworzenia produktu, jest w dalszym ciągu narzędziem władzy na konsumentem w świecie kapitalistycznym, zwłaszcza – kiedy tak jak w przypadku Web 2.0 – wytwarzane dobra nie mają charakteru komercyjnego towaru [4]. Prosumenci wykonują darmową pracę, za którą nie otrzymują wynagrodzenia, natomiast firmy czerpią z tego tytułu ogromne zyski lub – tak jak Facebook – opierają swój model biznesowy na treściach generowanych przez użytkowników portalu. Wyjaśnieniem fenomenu angażowania się konsumentów w darmową pracę na rzecz korporacji może być odwołanie się do korzyści symbolicznych oraz idei darmowego dostępu. Bez względu na rodzaj prosumpcji jej rozwój, jak słusznie przewidywał Toffler, wpłynął zasadniczo nie tylko na rynek i zmianę gospodarki (skoro konsument może pewne towary sam wyprodukować, to nie potrzebuje ich kupować), ale również na styl życia i sposób spędzania wolnego czasu (prosumpcja stała się częścią czasu wolnego)." ]

[ { "name": "Definicja 1: Prosumpcja", "content": "Pochodzi z połączenia słów „produkcja” i „konsumpcja”, oznacza proces polegający na wzajemnym przenikaniu się produkcji oraz konsumpcji (aż do granic całkowitego zatarcia się ich). Prosument jako nowy typ konsumenta może wytwarzać dobra czy usługi na własny użytek lub dla własnej satysfakcji, może również uczestniczyć aktywnie w procesie współtworzenia wraz z innymi konsumentami produktów na zlecenie i pod dyktando firm, może także wykonywać nieodpłatną pracę, wytwarzając wartość, którą dzieli się z innymi za darmo." } ]

[ "Wprowadzenie „Zaangażowanie” (engagement) i „uczestnictwo” (participation) to dwa kluczowe pojęcia często służące do opisywania relacji pomiędzy światem mediów cyfrowych a jego beneficjentami, czyli użytkownikami. Mogą wydawać się synonimiczne, jednak uczestnictwo należy traktować bardziej jako wspólnotową i społeczno-kulturową formę zaangażowania. Obie te aktywności należy rozpatrywać nie tylko w kontekście szerokich możliwości, jakie daje usieciowiona komunikacja, ale również w kontekście modelu biznesowego przemysłu nowomedialnego, dla którego stanowią one bezcenne źródło danych i informacji na temat rzeczywistej konsumpcji treści kulturowych oraz nawyków związanych z użytkowaniem nowych mediów i technologii, a także możliwości technologicznych.", "Zaangażowanie i jego cechy Badacze różnie definiowali zaangażowanie użytkowników mediów [1]. W czasach przedinternetowych zwracano uwagę, że zaangażowanie jest jednym z typów aktywności widowni świadczącej o zaabsorbowaniu bądź zafascynowaniu swoim doświadczeniem medialnym, manifestujące się nie tylko w określonych zachowaniach, ale również przejawiające w sposób niewidoczny bądź słabo widoczny dla innych jako aktywność umysłowa (poznawcza bądź emocjonalna). Natomiast współcześnie „zaangażowaniem” określa się „kolekcjonowanie doświadczeń” odbiorcy lub użytkownika w kontakcie z marką medialną, które może mieć charakter utylitarny (np. dostarczać porad, wskazówek, pomysłów), hedonistyczny (np. pozwala uciec od rutyny i zrelaksować się) lub społeczno-psychologiczny [2]. Zaangażowanie jest zatem przede wszystkim aktywnością umysłową, której konsekwencją jest podejmowanie określonych działań.", "Zdaniem Oh, Bellur i Sundara [3] zaangażowanie użytkowników mediów interaktywnych zależy od czterech czynników: a) oceny interfejsu (interface assessments); b) fizycznej interakcji (physical interaction), c) skupieniu na treści (absorption) oraz d) cyfrowego działania (digital outreach), czyli podejmowanych aktywności wobec treści, takich jak udostępnianie czy komentowanie. Badacze ci postrzegają zaangażowanie jako proces, rozpoczynający się od fazy fizycznej interakcji oraz fazy oceny interfejsu medium (działanie wzajemnie się warunkujące), po których następuje faza skupienie na treści/zawartości, zaś kończy faza cyfrowych działań na treści. Jeśli interfejs ma estetyczną oprawę graficzną oraz jest przyjazny dla użytkownika (czyli kieruje jego uwagą, uwzględniając sposób przetwarzania informacji przez mózg, pozwala mu znaleźć odpowiednie treści, eliminuje ryzyko powstawania błędów), bardziej sprzyja poznawczemu skupieniu na treści, a to z kolei wpływa na zachowanie podejmowane wobec niej, w tym jej społeczne rozpowszechnianie.", "Zaangażowanie może być wyzwalane zarówno przez określone techniczne cechy urządzenia – dobrze zaprojektowane interfejsy urządzenia, aplikacji, strony, portalu społecznościowego, umożliwiające na przykład personalizację użytkowania lub łatwe korzystanie, jak i zawartość mediów, czyli pojawiające się treści – czemu służy proces zwany projektowaniem zaangażowania (specjaliści od mediów społecznościowych prześcigają się w poradnikach mających zwiększyć zaangażowanie). Wiadomo na przykład, że treści silnie odwołujące się do emocji lub zgodne z naszymi przekonaniami będą angażowały nas bardziej, podobnie jak treści narracyjne czy udostępniane przez naocznego „świadka wydarzenia”. Zaangażowanie może wynikać także z dynamiki relacji sieciowej, czyli interakcji z innymi użytkownikami, jak to ma miejsce na przykład w mediach społecznościowych. Ważnym czynnikiem, pomijanym jednak w badaniach nad zaangażowaniem użytkowników mediów interaktywnych, jest postawa wobec technologii/mediów oraz poziom kompetencji medialnych, które wydają się w dużym stopniu determinować nie tylko samo zaangażowanie, ale również sposób wykorzystywania medium.", "Uczestnictwo jako praktyka społeczno-kulturowa Uczestnictwo ze względu na bardziej wspólnotowy i kulturowy charakter należy traktować jako odmienną formę zaangażowania. W taki sposób zresztą postrzega je Mark Deuze, dla którego jest ono jednym z trzech typów zaangażowania w kontakcie z nowymi mediami (obok remediacji i brikolażu) i jednym z głównych składników kultury cyfrowej, dzięki któremu użytkownicy stają się aktywnymi podmiotami w procesie tworzenia znaczeń, co umożliwia rekonstrukcję naszego życia nasyconego mediami ekranowymi, sieciowymi i cyfrowymi narzucającymi interpretację rzeczywistości [4]. Uczestnictwo nie sprowadza się jedynie do zaangażowania (poznawczego, emocjonalnego lub behawioralnego), ale jest swoistą praktyką kulturową, wymagającą bardziej aktywnej postawy niż samo uczestniczenie w kulturze, które może być bierne i konsumpcyjne albo aktywne i produktywne.", "Początkowo uczestnictwo w kulturze cyfrowej łączono z powstaniem niezależnych od mediów masowych głównego nurtu ośrodków medialnych – interaktywnych nowych mediów i technologii – dzięki którym użytkownicy mogli stawać się jednocześnie producentami i dystrybutorami tworzonych przez siebie treści oraz wymieniać ze sobą informacjami, dzielić wiedzą, współpracować, czy podejmować decyzje (zob. Fani mediów ). Na ważną rolę uczestnictwa w kulturze jako pierwszy zwrócił uwagę Henry Jenkins w książce \"Textual Poachers. Television Fans & Participatory Culture\" z 1992 roku, wprowadzając tam pojęcie „kultury uczestnictwa”, które odnosiło się na początku tylko do aktywności członków społeczności fanowskich, pozostających na marginesie głównego nurtu kultury. Takie ujęcie spotkało się z krytyką europejskich badaczy mediów, m.in. Mirko Tobiasa Schäfera czy Christiana Fuchsa, którzy zarzucali Jenkinsowi dosyć wąskie spojrzenie na uczestnictwo i brak uwzględnienia roli mediów w politycznych buntach, protestach i rewolucjach. Pod wpływem tej krytyki pojęcie ewoluowało i zaczęło się odnosić do wielu różnych grup, które wykorzystują produkcję i dystrybucję medialną w celu realizacji własnych wspólnotowych interesów.", "Zdaniem Danah Boyd pojęcie „kultura uczestnictwa” jest przykładem, jak funkcjonuje ono w obiegu niezgodnie z zamysłem jego twórcy, dlatego też Jenkins, Ito oraz Boyd [5] definiują je w nowych warunkach technologiczno-kulturowych, zwracając jednocześnie uwagę, że w dalszym ciągu jest to „proces w toku”. W związku z tym formułują pięć definiujących je cech:", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Zmieniające się poglądy na temat siły oddziaływania mediów masowych", "Przekonanie o sile wpływu mediów masowych ulegało zmianom wraz z rozwojem badań nad efektami i skutkami odziaływania środków masowej komunikacji na odbiorców. Pozwala to wyodrębnić w historii rozwoju badań nad teorią oddziaływania mediów cztery zasadnicze fazy.", "Faza 1: Okres wszechpotężnych mediów Obejmuje okres od przełomu wieku XIX i XX do lat 30 XX wieku. Na tym etapie prasa, film i radio zyskały bardzo dużą popularność i stały się powszechnie obecne w życiu codziennym odbiorców. W tym okresie mediom przypisywano ogromną władzę w kształtowaniu opinii, postaw i zachowań widzów. To przekonanie wyrastało z doświadczeń związanych z działaniem mediów w sferze publicznej i politycznej, zwłaszcza ich dużej skuteczności w działaniach propagandowych w czasie pierwszej wojny i okresie międzywojennym, w tym podczas rewolucji w Rosji. Dowodów na bardzo silny wpływ mass mediów na społeczeństwo dostarczało bardzo popularne w tym czasie kino i radio [1].", "W tym okresie rozwinęła się teoria magicznego pocisku z ang. hypodermic needle mode, według której wpływ mediów masowych na jednostkę był bezpośredni i silny. W kontakcie ze środkami masowego przekazu odbiorcy byli pasywni, nastawieni na odbieranie komunikatów, a przekazy medialne wywoływały podobne efekty u wszystkich i wpływały na ich umysły oraz zachowanie w jednakowy sposób [3].", "Harold Lasswell (1902-1978), który jest traktowany jako główny przedstawiciel tego nurtu badań uważał, że społeczeństwo i jednostki mogą być skutecznie kontrolowane przez mniejszość poprzez propagandę, której nośnikiem są środki masowej komunikacji [4].", "Z tego okresu pochodzi też model wszechmocy propagandy autorstwa Serge Tchakhotina (1883-1973), który w oparciu o doświadczenia osobiste wynikające z propagandy hitlerowskich Niemiec uważał, że nadawca – propagandzista – kierując się własnymi motywacjami buduje przekazy, które wykorzystują naturalne ludzkie popędy i wywierają bardzo silny wpływ na odbiorców. Model ten działał na zasadzie bodziec–reakcja. Odbiorca skupiał się na informacjach i treściach przekazu i ulegał ich manipulacji, nie dostrzegając pośrednich implikacji przekazów [3].", "Faza 2: Ograniczonego wpływu mediów Okres ten trwał od lat 30. do lat 60. XX wieku. W latach trzydziestych XX wieku rozpoczął się drugi etap rozwoju koncepcji dotyczących siły oddziaływania mediów. Faza ta związana była z rozwojem badań naukowych, których celem było ustalenie na ile media masowe zdolne są do celowego wywoływania zmian w zachowaniach, postawach i przekonaniach odbiorców. Uzyskane wyniki podważały wcześniejsze założenia teoretyków [1].", "W tym okresie teoria osobistego wpływu (1955), której autorami byli Elihu Kat (1926) i Paul Lazarsfeld (1901-1976), podważyła koncepcję magicznego pocisku w odniesieniu do siły oddziaływania mediów i doprowadziła do stworzenia modelu dwustopniowego przepływu informacji i opinii [5].", "Modelu dwustopniowego przepływu informacji i opinii Katz i Lazarsfeld (1955) Na podstawie badań prowadzonych podczas wyborów prezydenckich w USA, doszli oni do wniosku, że treści, które są rozprzestrzeniane przez środki masowego przekazu nie zawsze bezpośrednio docierają do masowej publiczności, często są one zapośredniczone przez specyficzną kategorię odbiorców, których nazwali liderami opinii publicznej. Odgrywali oni istotną rolę w procesie komunikacji, gdyż mogli wpływać na postawy innych. Osłabiając lub wzmacniając przekazy medialne poprzez ich dalsze rozpowszechnianie i komentowanie lub pomijanie [3].", "Etap ten kończy opublikowanie przez Josepha Klappera książki pt. \"The Effects of Communication\" [6], w której pokazuje w oparciu o wyniki przeprowadzonych badań, że media masowe nie wpływają w sposób bezpośredni na jednostkę zmieniając jej opinie i zachowania, a jedynie wzmacniają predyspozycje i utrwalają już istniejące opinie i przekonania. Stało się to podstawą do zbudowania teorii wieloetapowego wpływu [4].", "Teoria wieloetapowego przepływu Klapper (1960) Media stanowią tylko jeden z czynników wpływających na postawy i zachowanie jednostki. Ich wpływ nie jest dominujący, ponieważ jednostka pozostaje jednocześnie w kręgu oddziaływania grup pierwotnych i wtórnych, w których uczestniczy, m.in. grupy rówieśniczej, rodziny, grup wyznaniowych, które ją kształtują. W takim ujęciu media jedynie wzmacniają już istniejące skłonności, np. zachowania agresywne. Mass media mogą stymulować agresję, ale tylko w sytuacji, gdy inne czynniki, takie jak: niepowodzenia szkolne i osobiste w relacjach społecznych, sytuacja w rodzinie itp. będą ją wywoływały [7].", "Na tym etapie uznano, że nie ma bezpośredniego powiązania pomiędzy przekazami medialnymi a reakcjami publiczności. Wpływ mediów jest osłabiony przez zróżnicowanie psychologiczne i socjo-demograficzne odbiorców, które w znaczący sposób kształtuje to jak odbierają oni przekazy medialne. Dodatkowo ludzie żyjąc w otoczeniu społecznym, są przez nie kształtowani i to też wzmacnia lub osłabia siłę niektórych komunikatów masowych. W miarę przeprowadzania coraz większej liczby badań nad efektami medialnymi w tym okresie ustalono, że efekty medialne nie były tak silne, jak początkowo sądzono. Okazało się, że recepcja przekazów medialnych była wysoce selektywna, a interpretacja treści mogła być całkiem odmienna u różnych osób, co sprawiało, że każdy przekaz miał ograniczony wpływ na odbiorców [4].", "Faza 3: Okres ponownego odkrycia wszechmocy mediów", "Pojawienie się telewizji w latach 50. i 60. XX wieku przyniosło powrót do koncepcji potężnych środków masowego przekazu. Prowadzone w tym okresie badania koncentrowały się na ukazywaniu długoterminowych efektów wpływu mediów, co pozwoliło im podważyć mit braku efektów i ograniczonego wpływu mediów ukształtowany na wcześniejszym etapie. Przekonanie o słabym oddziaływaniu mediów pozostawało w opozycji do powszechnych doświadczeń, które wskazywały, że media mają wpływ na odbiorców i mogą zmieniać ich opinie oraz zachowania. Zmusiło to badaczy do ponownej rewizji poglądów na temat efektów działania środków masowej komunikacji i doprowadziło do wniosków, które wskazywały, że media mają istotny wpływ na społeczeństwo, jednak nie należy skupiać się na efektach krótkotrwałego wpływu na jednostkę, np. w okresie wyborów, ale analizować długofalowe zmiany we wzorach kulturowych, ideologiach, motywacjach itp. dokonujące się pod wpływem mediów masowych [3].", "Istotną postacią tego etapu była Elizabeth Noelle-Neumann (1916-2010), autorka teorii spirali milczenia, która lansowała hasło powrotu do silnych mediów, a jej badania pozwoliły na nowo odkryć siłę środków masowego przekazu” [4] (zob. Spirala milczenia ).", "Faza 4: Negocjowany wpływ mediów", "Rozpoczyna się w latach 90. XX wieku. Ta faza oznacza powrót do ograniczonych efektów wpływu mediów [1]. W tym czasie popularność zdobyło nowe podejście do badania skutków wpływu mediów, które wyrastało z założeń konstruktywizmu społecznego. Badania nad efektami odziaływania mediów koncentrowały się na tym, co robią media w zakresie tworzenia definicji i konstruowania znaczeń społecznych, które dzięki rozpowszechnianiu przez media masowe docierały do dużej liczby odbiorców, którzy na drodze negocjacji włączali je lub nie do swoich struktur poznawczych [3]. W tym podejściu istotną rolę odgrywały zarówno media konstruujące rzeczywistość, jak i publiczność decydująca, czy je przyjąć i zaakceptować światopogląd mediów, czy też nie [4]. Na tym etapie mieliśmy więc do czynienia ze swoistą równowagą jeśli chodzi o rolę i znaczenie w procesie komunikacji: mediów i ich odbiorców. Ujęcie to dostrzegało bowiem zarówno siłę środków komunikowania masowego, jak i odbiorców na płaszczyźnie negocjacji znaczeń, w ramach których przyjmowane są lub odrzucane przekazy i to co wnoszą [3].", "Inne podejścia do teorii efektów mediów Alternatywne modele teorii efektów medialnych odchodziły od zaprezentowanego modelu czterofazowego (por. [4]):" ]

[]

[ "Skutki oddziaływania mediów", "Charakter zmian wywoływanych przez media: Media mogą:", "Każdy z tych skutków może występować na poziomie jednostkowym lub społecznym, instytucjonalnym, kulturowym [4]. Siła mediów i ich oddziaływanie może zmieniać się w czasie, w okresach kryzysów, niepokojów media działają silniej, a ich wpływ na odbiorców jest większy [1].", "Krótkotrwałe skutki mediów [4]: Obok efektów o charakterze indywidualnym media mogą też oddziaływać w sposób:", "Długotrwale skutki mediów [4]:", "Oddziaływanie mediów Dotychczasowe analizy dotyczące wpływu mediów pokazują, że media oddziaływują na jednostki i społeczeństwo oraz na kulturę. Jednak ludzie mają skłonność do przekonania, że inni są pod większym wpływem przekazów medialnych niż oni sami i działają w oparciu o takie spostrzeżenia. Te „inne” osoby uważają dokładnie tak samo. Ten paradoks efektów medialnych stał się znany, jako efekt trzeciej osoby [5]. Wywoływane przez media zmiany były wyjaśniane na różne sposoby uwzględniające złożoność rzeczywistości społecznej, wzajemne oddziaływanie mediów oraz motywacje i potrzeby odbiorców.", "Teoria akumulacji minimalnych efektów mediów Media przez dłuższy czas zajmują się jakimś tematem. Pojawia się on w różnych środkach masowej komunikacji, a przekazy potwierdzają się wzajemnie w ujmowaniu tematu. Ludzie przyjmują interpretacje płynące z mediów i pod ich wpływem zaczynają formować lub zmieniać dotychczasowe postawy, opinie, zachowania. Dzięki akumulacji tych jednostkowych zmian dochodzi do wyłonienia się nowych norm wartości lub wzorów [1].", "Teoria zależności medialnej Dotychczasowe badania nad mediami nie dały jednoznacznej odpowiedzi na temat skuteczności wpływu mediów, pozwoliły jednak dostrzec, że ten wpływ nie zawsze jest bezpośredni, a efekty odziaływania mediów mogą wpływać pośrednio i modyfikować zachowania i poglądy ludzi. Stanowi to punkt wyjścia dla teorii zależności medialnej. Zgodnie z jej założeniami we współczesnych społeczeństwach ludzie są uzależnieni od mass mediów, gdyż potrzebują informacji, bez których trudno dziś żyć. We wszystkich społeczeństwach informacje były potrzebne ludziom do tego by mogli podejmować różnego rodzaju decyzje istotne z punktu widzenia ich funkcjonowania biologicznego i społecznego. W tradycyjnych społeczeństwach jednak mogli oni czerpać informacje od osób im znanych osobiście. W nowoczesnych i ponowoczesnych społeczeństwach tą rolę przejęły media, które zaczęły być źródłem informacji na tematy umożliwiające codzienne życie i podejmowanie decyzji. W rezultacie ludzie dziś ze środków masowego przekazu czerpią informacje, rozrywkę, rady, wzory itp. [1].", "Teoria egzemplifikacji Teoria egzemplifikacji dowodzi, że gromadzenie informacji i budowanie w oparciu o niej wiedzy jest bardziej użyteczne dla podejmowania decyzji, niż opieranie się na wiedzy pochodzącej z pojedynczego abstrakcyjnego zdarzenia – zwłaszcza, że istotne wydarzenia zapadają w pamięć jednostek lepiej niż te nieistotne. Ludzie gromadzili i kategoryzowali informacje niezbędne do podejmowania określonych działań (w tej koncepcji są one określane wzorami), np. zapewniających przetrwanie właściwie od tysiącleci. Początkowo w historii człowieka musiała wystarczyć w tym celu mowa, jednak jak tylko wykształciło się pismo, zostało ono wykorzystane w tym celu. Kolejno pojawiające się w rozwoju cywilizacyjnym media masowe pozwalały na zbieranie, przetwarzanie i udostępnianie ważnych z punktu widzenia człowieka lub społeczności wzorów. Sprawia to, że konieczne jest dokonanie ich klasyfikacji aby ocenić ich znaczenie. Taką rolę pełnią środki masowego przekazu, które pozwalają na przedstawienie różnych wzorów i umożliwiają porównanie ich między sobą i zbudowanie klasyfikacji. W rezultacie ludzie często opierają swoją ocenę rzeczywistości społecznej na wzorcach doniesieniach mediów [6].", "Teoria modelowania Teoria modelowania ma swoje źródło w psychologii uczenia się. Zakłada ona, że jednostka identyfikuje się z osobą – modelem prezentowaną w mediach i chce być do niej podobna. Dlatego naśladuje zapamiętane zachowania, poglądy, działania modelu w innych sytuacjach. Przynosi to jej nagrodę w postaci pozytywnego wzmocnienia [1]. Teoria modelowania, może przyczyniać się do zaistnienia „efektu Wertera”. To znaczący wzrost samobójstw spowodowany nagłośnieniem w mediach samobójstwa znanej osoby. Informacje o samobójstwach oraz ich opisy zamieszczane w mediach mogą spowodować naśladownictwo, tych dla . Nazwa pochodzi od tytułowego bohatera powieści Johanna Wolfganga von Goethego „Cierpienia młodego Wertera”, który popełnił samobójstwo. W jego ślady poszło wiele osób, które w swoisty sposób identyfikowały się z tym bohaterem. Wpływ mediów jest w tym wypadku tak duży, że WHO opublikowało w 2003 roku wskazówki dla dziennikarzy, jak pisać o samobójstwach [7].", "Teoria oczekiwań społecznych Treści medialne portretują różne grupy społeczne, tworząc w mediach ich reprezentacje. Jednostki poznają za pośrednictwem środków masowego komunikowania te obrazy, które często są uproszczone, lub w jakiś sposób nieprawdziwe i w oparciu o nie budują oczekiwania dotyczące określonych wzorów zachowania wśród osób z tych grup [8]. Podobny charakter ma teoria stereotypów, zgodnie z którą media portretują różne kategorie ludzi, np. osoby starsze, kobiety, osoby z niepełnosprawnością. Zwykle są one w bardzo podobny sposób ukazywane w różnych mediach. W związku z tym członkowie widowni medialnej zapamiętują stereotypowe reprezentacje, które są uproszczone i zwykle negatywne. W oparciu o nie budują swoje postrzeganie tych kategorii społecznych, niezależnie od ich cech jednostkowych [1].", "Teoria kultywacji Oglądanie telewizji, sprzyja stopniowemu kształtowaniu i umacnianiu się wśród odbiorców przekonania, że świat społeczny jest zgodny ze stereotypowym, zniekształconym i wybiórczym obrazem rzeczywistości ukazywanym w programach telewizyjnych. Na uznanie rzeczywistości medialnej za rzeczywistą wpływają wzory korzystania z mediów, a zwłaszcza intensywność używania ich. Im dłużej ktoś ogląda telewizję tym mocniej jego wyobrażenia o społeczeństwie stanowią odbicie świata przedstawionego w telewizji [9]. Odbiorcy oglądają takie same przekazy co prowadzi do społecznego efektu homogenizacji określanego jako „mainstreaming”. Efekt kultywacji dotyczy na przykład dużej ilości przemocy w telewizji, co przekonuje jej odbiorców że świat jest miejscem bardziej brutalnym niż jest w rzeczywistości [10]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Skutki oddziaływania mediów", "content": "Skutki oddziaływania mediów to konsekwencje działania mediów zarówno zamierzone jak i niezamierzone. O skutecznym działaniu mediów mówimy jednak tylko wtedy gdy mamy do czynienia z planowanym i kontrolowanym wpływem na społeczeństwo pozwalającym wywołać planowany efekt. W takim rozumieniu skuteczność mediów będzie oznaczała ich zdolność do osiągania założonego przez nadawcę celu [1]. Media mogą również wywierać wpływ, którego skutki są nieprzewidywalne i trudne do kontrolowania. Pomimo, że wywołane skutki są niezamierzone to media odegrały istotną rolę w ich wywołaniu. Taki charakter mają nawarstwiające się w mediach informacje np. o przypadkach zachorowań mogą doprowadzić do wzbudzenia niepokoju i lęku i w pewnych sytuacjach może to wywołać panikę skutkujacą niepożądanymi społecznie działaniami [2]." } ]

[ "W pierwszym okresie badań nad komunikowaniem, prowadzonych w amerykańskich ośrodkach naukowych w latach 20. i 30 XX., koncentrowano się głównie na wpływie mediów na odbiorców (wówczas filmów propagandowych) i ich biernej postawie wobec komunikatów medialnych. Dopiero w kolejnej dekadzie problematyka słuchacza, jego nastawienie wobec różnych treści medialnych oraz ich wybór, a także korzyści z tego wynikające zainteresowały nielicznych badaczy, w tym pochodzącą z Austrii Hertę Herzog [1], której opiekunem pracy doktorskiej był Paul Lazarsfeld profesor Columbia University. Prowadzone przez Herzog nietekstocentryczne badania zapoczątkowały nowe podejście zwane teorią użytkowania i korzyści, które w kolejnych dekadach miało coraz więcej zwolenników i zyskało status teorii naukowej.", "W procesie kształtowania się założeń teorii użytkowania i korzyści (tłumaczona na polski również jako „korzyści i satysfakcji”, „korzystania i gratyfikacji”, „użytkowania i gratyfikacji”) można wyróżnić kilka faz rozwoju badań [2]:", "Faza pierwsza – opisu – to empiryczne badania nad znaczeniem treści medialnych w życiu słuchaczy radiowych i korzyściami, jakie odnoszą z tego powodu, a także sfomułowanie wstępnych założeń dotyczących tego podejścia, w tym scharakteryzowanie motywacji słuchaczy. Pionierskie na tym polu były badania Herty Herzog nad odbiorem popularnych w tamtym czasie programów radiowych, m.in. „oper mydlanych” czy „teleturniejów”. Analiza wywiadów przeprowadzonych wśród 100 kobiet z Nowego Jorku (większość stanowiły gospodynie domowe), słuchających różnych programów w radiu [1], pozwoliła wyróżnić trzy grupy korzyści: uwolnienie emocji (płacz, podekscytowanie, ulga, że inni mają podobne kłopoty); przemodelowanie własnego niesatysfakcjonującego życia (np. kompensowanie własnych niepowodzeń, fantazjowanie o byciu kimś innym); otrzymanie wskazówek, jak rozwiązań problemy życiowe. W podsumowaniu badania Herzog zwróciła uwagę na edukacyjną funkcję mediów: „(…) historie radiowe stały się integralną częścią życia wielu słuchaczy. Są nie tylko skutecznym środkiem powodującymi chwilowe uwolnienie emocji lub ucieczkę od nielubianej rzeczywistości. Wielu słuchaczom wydaje się, że stały się dla nich wzorem rzeczywistości, dzięki któremu można nauczyć się myślenia i działania w świecie realnym. W związku z tym programy radiowe muszą być tworzone nie tylko z myślą o ich walorach rozrywkowych, ale także ze świadomością wielkiej odpowiedzialności społecznej, jaka na nich spoczywa” [3].", "W fazie drugiej – operacjonalizacji – nastąpiła weryfikacja wcześniejszych założeń oraz doprecyzowanie kluczowych pojęć dla tego podejścia. Duże zasługi na tym polu miał amerykański badacz Elihu Katz, współpracownik Paula Lazarsfelda, który w artykule \"Mass Communications Research and the Study of Popular Culture: An Editorial Note on a Possible Future for This Journal\" opublikowanym w \"Studies in Public Communication\" w 1959 roku sformułował najważniejsze założenia podejścia. To właśnie w nim Katz w lapidarny sposób ujął główną ideę, że ważniejsze od badania tego, co media robią z ludźmi, jest zajmowanie się tym, co ludzie robią z mediami. W ten sposób Katz zwrócił uwagę na ważną rolę czynników psychologiczno-społecznych, takich jak wartości, zainteresowania czy role społeczne, które powodują, że ludzi selektywnie wybierają treści medialne w zależności od tego, co jest dla nich ważne.", "Kolejna faza badań nad teorią użytkowania i korzyści to faza wyjaśnień, w której tworzono zręby teorii oraz badano motywacje i potrzeby odbiorców mediów masowych, a także spodziewane i rzeczywiste korzyści i efekty tego odbioru. W tej fazie badacze sformułowali podstawowe założenia teorii oraz zaproponowali typologie potrzeb, które mogą być zaspokajane przez wybór mediów (np. typologia Blumlera, McQuaila i Browna). Według Katza, Blumlera i Gurevitcha [4] potrzeby mają źródła społeczne i psychologiczne; rodzą one określone oczekiwania pod adresem mediów masowych lub innego rodzaju przekazów; to prowadzi do poszukiwania kontaktu z określonymi mediami lub przekazami albo angażowania się w inne czynności związane z nimi, w wyniku których dochodzi do zaspokojenia potrzeb lub innych konsekwencji.", "Na przełomie lat 70. i 80. XX w. badania nad teorią użytkowania i korzyści weszły w ostatnią, zasadniczą fazę konstruowania i weryfikowania teorii , w której naukowcy w sposób bardziej usystematyzowany i zgodny z metodologicznymi założeniami wypracowanymi we wcześniejszych latach prowadzili badania nad potrzebami użytkowników i korzyściami z ekspozycji na określone treści medialne. W latach późniejszych wraz z ewolucją mediów i pojawianiem się nowych środków technicznych służących do komunikowania teoria użytkowania i korzyści znajdowała swoje dalsze zastosowanie, na przykład Garrett O’Keefe i Barbara Sulanowski [5] w odniesieniu do korzyści wynikających z używania telefonów wskazali na takie, jak: zarządzenie czasem, dostępność, rozrywka i towarzyskość. Badacze, porównując korzyści korzystania z telefonu i mediów masowych, zauważyli między innymi, że poszukiwanie rozrywki było jednym z najczęstszych motywów w obu przypadkach.", "Źródło: Oxford Internet Institute, University of Oxford, Media Uses and Gratifications: Some Features of the Approach / J. Blumler, 13.08.2015 (dostęp 21.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/LIy4J_4LRmM.", "Założenia teorii użytkowania i korzyści zaczęto również aplikować do nowego środowiska medialnego, związanego z korzystaniem z internetu, w tym mediów społecznościowych. Paul Haridakis i Garry Hanson [6] zbadali potrzeby użytkowników portalu YouTube, do których zaliczyli: społeczną interakcję, ucieczkę, bycie użytecznym dla kogoś, współoglądanie, łatwe poszukiwanie informacji, rozrywkę w zasięgu ręki. Z kolei Adam Joinson [7] wyróżnił takie potrzeby użytkowników Facebooka, jak: więź społeczna, ucieczka, tworzenie treści, rozrywka, gromadzenie informacji i dzielenie się nimi oraz dzielenie się własną tożsamością i zdjęciami.", "Sundar i Limperos [8] zauważyli, że w kontakcie z medialnymi technologiami cyfrowymi korzyści dla użytkownika mogą nie wynikać z wrodzonych potrzeb, ale być kształtowane przez różne afordancje technologii cyfrowej, takie jak: modalność (sposób prezentacji) (modality), sprawczość (agency), interaktywność (interactivity) czy łatwość nawigacji (navigability). Badaczce zaproponowali autorski Model MAIN (akronim od angielskich nazw afordancji), który zakłada, że afordancje dostarczają użytkownikom pewnych wskazówek, które z kolei uruchamiają określone heurystyki poznawcze (uproszczone reguły wnioskowania) odnoszące się do cech konsumowanych treści. Wskazówki mogą mieć formę określonej afordancji w interfejsie (np. funkcja czatu) lub miar/wskaźników (np. liczba znajomych na Facebooku). Innymi słowy, afordancje nowych mediów i technologii mogą kreować potrzeby gratyfikacji, których zaspokojenie staje się możliwe dzięki korzystaniu z tych mediów i technologii. Dlatego też nowe media charakteryzują się nowymi funkcjonalnościami, oddziałując na „proces korzyści”, oraz określają „gratyfikacje treści”, wpływając na charakter treści, do których uzyskuje się dostęp, dyskutuje o nich czy tworzy podczas interakcji z innymi użytkownikami [9]. Ponadto afordancje, takie jak sprawczość czy interaktywność kreują nowe potrzeby, które użytkownicy chcą zaspokoić w kontakcie z nowymi technologiami. Dlatego też Sundar i Limperos proponują nową typologię korzyści z nowych technologii medialnych dla użytkownika:" ]

[]

[ "Wprowadzenie Ludzie funkcjonują w ramach licznych sieci społecznych, których elementem są media i realizowane przez nie debaty publiczne, składające się na szeroko rozumianą opinię publiczną, stanowiącą z kolei źródło wiedzy i przekonań. W ten sposób media wpływają na społeczeństwo czy politykę, co dla niektórych badaczy jest podstawą do określania ich mianem czwartej – a wobec rozwoju internetu i wirtualnych społeczności także piątej – władzy, która w teorii powinna kontrolować działania pozostałych organów władz ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej [1]. Niestety potencjał mediów do szerokiego oddziaływania niesie za sobą także możliwie negatywne skutki, a jednym z nich jest zjawisko spirali milczenia.", "Mechanizm działania spirali milczenia", "Negatywne konsekwencje spirali milczenia Spirala milczenia wywołuje szereg negatywnych zjawisk – zarówno dla debaty publicznej, jak i jakości życia publicznego czy decyzji politycznych. Wspomnieć należy o ograniczaniu przyjmowanych perspektyw oraz różnorodności opinii, co ma kluczowe znaczenie w nowoczesnych demokracjach – wrażliwych na procesy polaryzacji opinii, dezinformacji czy realizowanej na szeroką skalę manipulacji. Podążanie na popularnymi opiniami ma też wpływ na procesy polityczne, co Noelle-Neumann opisała na przykładzie niemieckich wyborów federalnych z 1965 roku, w których zwycięstwo było pochodną publikacji sprzyjających prognoz dla jednej z rywalizujących stron, co w dniu wyborów wywołało efekt konformizmu i sprawiło, że większa część wyborów skierowała się w kierunku oczekiwanych na podstawie sondaży zwycięzców [2]. Jednocześnie ujawnił się tu problem rozbieżności sondaży z wynikami wyborów. W tym kontekście warto też wspomnieć o efekcie kuli śnieżnej, wzmacniającym opisywane tu procesy, który odnieść można to sytuacji, w której kolejne jednostki – najczęściej nieświadome lub słabo zorientowane – poddają się wpływowi spirali milczenia i niejako potwierdzają wiodące poglądy poprzez ich przyjęcie i dalsze propagowanie. Jednocześnie ludzie wyznający mniejszościowe poglądy mogą rezygnować z publicznego ich wygłaszania, co zamyka ich w swoistej sferze ciszy. Co więcej, media poprzez realizację przyjętej agendy mogą wpływać na nastroje społeczne, wytwarzając swoisty klimat wokół danego tematu. W ten sposób przestają one jedynie opisywać wydarzania czy kontrolować przedstawicieli władz, a włączają się w proces kreowania rzeczywistości oraz poglądów obywateli.", "Zjawisko spirali milczenia do pewnego stopnia przypomina inny fenomen określany mianem społecznego efektu słuszności, który zdaniem psychologa Roberto Cialdiniego stanowi jedną z siedmiu – ważnych szczególnie w komunikacji marketingowej – zasad wywierania wpływu." ]

[ { "name": "Definicja 1: Spirala milczenia", "content": "Hipotezę spirali milczenia sformułowała Elisabeth Noelle-Neumann (1916-2010) – niemiecka politolog, publicystka i założycielka Instytutu Demoskopii w Allensbach, będącego cenionym ośrodkiem badania opinii publicznej. W myśl tej koncepcji ludzie chętniej podążają za opiniami, które sprawiają wrażenie dominujących, nawet jeśli nie mają one pokrycia w rzeczywistości. W efekcie indywidualne opinie ulegają unifikacji, zbliżając się do przekonań, które mają pokrycie w szerokich narracjach medialnych. Jednocześnie brak poparcia w opinii publicznej prowadzi do milczenia. Ten mechanizm zależności – wzmacniania popularnych opinii przy jednoczesnym wyciszaniu tych zyskujących słabszą medialną recepcję – przypomina efekt spirali, stąd nazwa dla opisywanego efektu. Ludzie czując, że ich przekonania nie odpowiadają przekonaniom postrzeganej większości, zaczynają odczuwać presję konieczności dostosowania (przyjęcia postawy konformistycznej) w obawie przed społeczną izolacją, a w konsekwencji marginalizacją." }, { "name": "Definicja 2: Społeczny efekt słuszności", "content": "Społeczny dowód słuszności kształtuje zachowania ludzi szczególnie w sytuacjach, gdy brakuje im przekonania o właściwej normie postępowania czy przy braku jednoznacznej oceny danego zjawiska. W takich przypadkach podejmowanie decyzji może opierać się na uproszczonym rozumowaniu, wedle którego słuszne jest to, co czuje lub myśli większość osób z otoczenia danej jednostki [3]. Źródłem wiedzy o przekonaniach innych mogą być nie tylko bezpośrednie relacje interpersonalne, ale także wszelkie przekazy medialne, na przykład posty publikowane w mediach społecznościowych czy filmy umieszczane na portalach typu YouTube lub Twitch." } ]

[ "Codziennie w mediach ukazują się setki wiadomości, przy czym tylko niektóre z nich traktowane są priorytetowo i trafiają na pierwsze strony gazet lub do serwisów informacyjnych. Jednak i w tym wypadku ich kolejność nie jest przypadkowa, ponieważ decyduje o tym ważność, jaką przypisuje się każdej wiadomości przez redakcję danego medium. Tego typu praktyka hierarchizacji tematów nosi nazwę porządku dnia (lub ustanawiania agendy) i odnosi się do hipotezy agenda-setting sformułowanej po raz pierwszy w latach 20. XX w. przez amerykańskiego badacza opinii publicznej Waltera Lippmana. Zdaniem Lippmana media (w tamtym okresie prasa) ogrywają znaczącą rolę w tworzeniu uproszczonych modeli rzeczywistości w głowach odbiorców, którzy sami nie są zdolni do dokonywania ich prawidłowej percepcji. Środki masowego przekazu ułatwiają więc w ten sposób zrozumienie rzeczywistości, kształtując określone opinie na jej temat [1].", "Terminu „porządek dnia” (agenda-setting) użył po raz pierwszy Bernard Cecil Cohen, który był również autorem popularnego stwierdzenia, że „być może mass media nie decydują o tym, co ludzie myślą, ale mają zasadniczy wpływ na to, o czym myślą”. Jednak dopiero empiryczna weryfikacja założeń hipotezy agenda-setting przez Maxwella McCombsa i Donalda Shaw w trakcie wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat 60. XX w. rozpoczęła pierwszy etap badań nad założeniami tej teorii, które opisali w pracy z 1972 roku zatytułowanej \"The Agenda-Setting Function of the Mass Media\" a rozwinęli w \"The Emergance of American Political Issue\" z 1977 roku. W publikacjach tych badacze zawarli odpowiedź zarówno na pytanie jak działa ustalanie porządku dnia oraz dlaczego się pojawia. Ich zdaniem teoria porządku dnia jest związana z jednym z najważniejszych efektów komunikowania masowego, jakim jest organizowanie i porządkowanie świata realnego w umysłach odbiorców. Agenda-setting ustala zatem najważniejsze sprawy i wizerunki w głowach widzów bądź czytelników, które wcześniej zostały wyselekcjonowane przez redakcje wydawców medialnych jako swoistych gate-keeperów informacji (zob. Filtrowanie i selekcja informacji ). W ten sposób wiedza publiczności na temat spraw społecznych czy politycznych w określonym czasie stanowi efekt pracy redaktorów i jest odzwierciedleniem treści prezentowanych w mediach [2]. Cały proces „porządku dnia” przedstawia stworzony przez McCombsa i Shawa model, w którym można wyróżnić poziom mediów oraz odbiorców. Na pewnym etapie łączą się one, tworząc wiedzę społeczną, będącą wynikiem hierarchii ważności wydarzeń, ich właściwego wyeksponowania oraz informacyjnych potrzeb odbiorców, co z kolei przekłada się na ich określone zachowania społeczne.", "Efekt „porządku dnia” jest tym silniejszy, im większa jest potrzeba informacyjna odbiorców, którą zaspokajają, korzystając z mediów informacyjnych, a także niski poziom uczestnictwa w dyskusji. Zasadniczą rolę w procesie agenda-setting odgrywa także czas oddziaływania, ponieważ im dłużej odbiorcy mają styczność z prezentowaniem określonej hierarchii ważności spraw czy tematów w mediach, tym trudniej jest im dokonać jej zmiany pod wpływem krótkotrwałych oddziaływań o innych charakterze.", "Teoria agenda-setting miała swoich zwolenników i przeciwników. Krytycy przez długi czas zarzucali jej brak dowodów empirycznych oraz niespójność metodologiczną jako metody badawczej [3], [4]. Jednak z czasem teoria porządku dnia została udoskonalona, a wraz z pojawieniem się internetu zaczęto odnosić ją również do tego środowiska komunikacji medialnej, zadając jednocześnie pytanie o to, na ile teoria porządku dnia i związany z nią wpływ mediów w takim samym stopniu oddziałują na odbiorców w nowym, niezhierarchizowanym środowisku medialnym1. W toku badań zaproponowano wyodrębnienie nowych typów agend, co pozwala lepiej zrozumieć różne zjawiska zachodzące w zmediatyzowanej rzeczywistości [5]. Do nowych typów agend należą m.in.:", "W kontekście konsumpcji wiadomości przez użytkowników mediów cyfrowych można również mówić o pojawieniu się nowych zjawisk związanych z teorią agenda-setting , takich jak: ustanawianie agendy intermedialnej (intermedia agenda-setting), odwrócony proces ustanawiania agendy (reverse agenda-setting) czy agenda building (tworzenie agendy tradycyjnych i nowych mediów na podstawie różnych źródeł). We wszystkich przypadkach chodzi o zbadanie, jak wygląda relacja pomiędzy starymi (tradycyjnymi) a nowymi (internetowymi) kanałami informacyjnymi w ustanawianiu agendy publicznej, który z nich ogrywa ważniejszą rolę i czy efekty ustanawiania agendy różnią się ze względu na typ medium [4], [6].", "Literatura dodatkowa 1.\tMcCombs, M.: Ustanawianie agendy. Media masowe i opinia publiczna, przeł. Radwan, B., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009. 2.\tVargo, Ch., Guo, L., Amazeen, M. A.: The agenda-setting power of fake news: A big data analysis of the online media landscape from 2014 to 2016. New Media & Society 2018, 20(5), https://doi.org/10.1177%2F1461444817712086." ]

[ { "name": "Definicja 1: Teoria agenda-setting", "content": "Teoria opierająca się na założeniu, że media dokonują swoistej selekcji wydarzeń i przedstawiają najważniejsze wiadomości z całego dnia w ściśle określonym porządku ważności. W konsekwencji widownia zaczyna postrzegać je jako tak samo ważne. W ten sposób media kreują rzeczywistość, uwypuklając pewne zagadnienia czy tematy lub pomijając inne i wpływając na sposób myślenia o rzeczywistości przez odbiorców mediów." }, { "name": "Definicja 2: Odwrócony proces ustanawiania agendy (agenda cutting)", "content": "Rodzaj nowej agendy publicznej związanej z wynikami aktywności nadawców nieprofesjonalnych (internauci) i profesjonalnych (dziennikarzy). Jej celem jest ustalenie związku pomiędzy agendą wyszukiwań (popularność haseł, tematów, treści wśród użytkowników), a agendą medialną (tematy, które opracowywane są przez dziennikarzy i pojawiają się w mediach)." } ]

[ "Wpływ mediów masowych na zachowania agresywne Przekonanie, że brutalne treści w mediach wpływają na widzów i stymulują agresję oraz przemoc jest powszechne we współczesnych społeczeństwach. Popularność tej opinii można przypisać powszechnie znanemu eksperymentowi przeprowadzonemu w latach 60. XX przez Alberta Bandurę i jego zespół. Pokazał on że dzieci, które oglądały sceny brutalne w mediach częściej, niż te które ich nie oglądały naśladowały zachowania agresywne bawiąc się lalkami bobo [1]. Badanie to wywołało kontrowersje i krytykę, jednak kolejne realizowane w tym obszarze projekty badawcze pokazały, że istnieje związek przyczynowy między przemocą w mediach a rzeczywistą [2].", "Wyjaśnienia dla tego wpływu (w kierunku negatywnym i pozytywnym) dostarczają liczne koncepcje psychologiczne, które można zaliczyć do teorii stymulacji – postrzegają one przekazy zawierające agresję jako przyczyniające się do pobudzania napięcia i agresji oraz teorie redukcji agresji w ramach których obrazy przemocy w mediach obniżają napięcie i ograniczają lub niwelują zachowania agresywne [3].", "Teorie stymulacji [3]", "Teorie redukcji agresji [3]", "Media jako narzędzie i przestrzeń przemocy elektronicznej Pojawienie się internetu doby Web 2.0 oraz popularyzacja smartfonów, które pozwalają na łatwe tworzenie i publikowanie treści w internecie spowodowały, że sieć umożliwiła realizowanie zachowań agresywnych. Od 2003 roku zaczęto mówić o elektronicznej przemocy rówieśniczej, zwanej również cyberprzemocą lub cybermobbingiem (cyberbulling) [4]. Szybko dostrzeżono jednak, że agresja w internecie nie ogranicza się wyłącznie do działań na szkodę rówieśników i jest wymierzona również w: celebrytów, grupy pokrzywdzone, np. alkoholików, osoby w kryzysie bezdomności itp., przypadkowe osoby lub w całe grupy, do których należą osoby o określonej przynależności rasowej, narodowościowe, etnicznej, religijnej itp. lub przejawiających podobne zainteresowania, preferencje lub podzielających zbliżone idee, np. kibice drużyn piłkarskich [5]. Spowodowało to potrzebę szerszego spojrzenia na problem zachowań agresywnych w sieci.", "Agresję elektroniczną cechuje [5]:", "Typologia agresji elektronicznej" ]

[ { "name": "Definicja 1: Agresja elektroniczna", "content": "Agresja elektroniczna najszerzej rozumiana jest jako taki zbiór wrogich zachowań,\nktóry realizowany jest za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych, określanych zbiorczo jako tzw. nowe media lub współczesne technologie komunikacyjne [6]." } ]

[ "Media a rozwój społeczno-gospodarczy", "I. Wczesne teorie mediów i rozwoju Media masowe odgrywają przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego dostarczając informacji o nowoczesnych technologiach i możliwościach ich wykorzystania – upowszechniają wiedzę techniczną. Zachęcają ludzi do zmian i mobilności, wspierają działania w kierunku alfabetyzacji i wprowadzania powszechnej oświaty oraz kultury zdrowotnej. Przyczyniają się też do promowania demokracji, ale również propagują postawy konsumenckie [1]. Wczesne teorie mediów i rozwoju widziały w mediach masowych narzędzie, które umożliwi modernizację społeczeństwa. Media masowe miały pełnić ważną rolę w edukacji oraz być użytecznym i skutecznym narzędziem oświaty dla urzędników, ekspertów, lokalnych przywódców Media w takim ujęciu służyły modernizacji. Należy jednak zauważyć, że promowały one wyłącznie idee i wartości zachodniego świata, co obniżało ich skuteczność [1].", "Dla rozwoju koncepcji teoretycznych widzących w komunikowaniu ważny czynnik rozwoju istotne znaczenie odegrała koncepcja Daniela Lernera (1964). W jego przekonaniu proces modernizacji należy rozpatrywać w oparciu o cztery wzajemnie powiązane zmienne: poziom urbanizacji, analfabetyzmu, korzystania z mediów i partycypacji politycznej. Widział on potrzebę rozpatrywania zachodzących zmian na poziomie jednostkowym i społecznym. Uważał bowiem, że konieczne są zmiany indywidualne do przekształcenia instytucji oraz całego systemu [2].", "W latach 60. ubiegłego wieku ważną rolę w określeniu relacji pomiędzy środkami masowej komunikacji a rozwojem społeczno-gospodarczym odegrały tzw. Zasady Schramma (1964). Zgodnie z nimi media odgrywały istotną rolę w transformacji społecznej i ekonomicznej realizując funkcję:", "W ten nurt wpisuje się koncepcja Everetta Rogersa (1962) [4]. Postrzegał on dyfuzję innowacji jako proces, w trakcie którego innowacja jest przekazywana z czasem wśród coraz większej liczby jednostek tworzących system społeczny. Na tej podstawie zbudował model dyfuzji innowacji, który składa się z czterech elementów, wpływających na rozprzestrzenianie się innowacji: wynalazek, kanały komunikacyjne, czas i system społeczny. Zwrócił on uwagę, że innowacje nie rozprzestrzeniają się od razu a ich popularność najpierw stopniowo rośnie aż do osiągniecia szczytu a potem opada. Na każdym z tych etapów media jako jeden z ważnych kanałów pozwalających na komunikację odgrywają istotną rolę (por. Rys. 1 ).", "Proces dyfuzji innowacji (Everett M. Rogers) Proces dyfuzji informacji obejmuje pięć etapów:", "Model konwergencji komunikacji (Rogers, Kinkaida 1981) Założeniem tego modelu było utrzymywanie w procesie dyfuzji informacji i rozwoju stałej komunikacji pomiędzy nadawcami i odbiorcami, które miały pomóc w lepszym zrozumieniu.", "II. Współczesne koncepcje mediów i rozwoju Nowsze koncepcje słabiej oceniają wpływ mediów masowych na rozwój społeczno-gospodarczy obszarów i państw słabiej rozwiniętych. W oparciu o doświadczenia z pierwszej połowy dwudziestego wieku dziś podkreśla się, że skuteczność działań modernizacyjnych zależy od współpracy ze społeczeństwem i nie może pozostawać w konflikcie z jego kulturą. W innym przypadku nie przyczynia się do rozwoju danych podmiotów ale utrwala ich podrzędną pozycję w stosunku do państw rozwiniętych. Potwierdziły to analizy prowadzone w ramach nurtu teorii krytycznej w latach 70. XX wieku. Wykazały one wyraźny związek pomiędzy teoriami rozwoju a utrzymywaniem relacji zależności potwierdzając tym samym wnioski płynące z teorii zależności, które narodziły się dekadę wcześniej w krajach południowoamerykańskich. Pokazywały one że kraje postkolonialne są w swoim rozwoju zależne od krajów rozwiniętych. W tej perspektywie media, które pochodziły z krajów rozwiniętych nie przyczyniały się do modernizacji krajów uboższych, rozwijających się, tylko stanowiły kanały dla przekazywania norm, wartości i kultury właściwej dla krajów Zachodu i szerzenia konsumpcjonizmu. W konsekwencji powodowało to likwidację autonomii kulturowej i budowanie dalszej zależności od krajów rozwiniętych państw rozwijających się [6]. Krytyka ta spowodowała powstanie nowych modeli, które mediom masowym przypisywały mniejszą role w procesie dyfuzji innowacji i rozwoju oraz podkreślały, że skuteczność takich działań zależy od stałych kontaktów z odbiorcami i ich kulturą. Zaczęto praktykować komunikację uczestniczącą, dopasowaną do społeczności, które mają przyjąć określone innowacje [7].", "Współcześnie nadzieją w tym obszarze są nowoczesne technologie komputerowe i internet, które rozprzestrzeniają się znacznie szybciej niż wynalazki ery przemysłowej i mogą wpierać procesy rozwoju." ]

[ { "name": "Definicja 1: Dyfuzja innowacji", "content": "Złożony proces poznawania i przyjmowania innowacji technologicznych przez określone jednostki, grupy i społeczności. Realizowany jest najczęściej za pośrednictwem reklam, kampanii promocyjnych itp. [1]." }, { "name": "Definicja 2: Dyfuzja rozwoju", "content": "Planowe wykorzystanie mediów masowych w celu osiągnięcia długofalowych efektów w różnego rodzaju kampaniach i innych działaniach wykorzystujących sieci kontaktów oraz struktury władz lokalnych i państwowych dla osiągniecia założonych przez odpowiednie podmioty celów [1]. " } ]

[ "Opinia publiczna Już w czasach biblijnych można odnaleźć wzmianki o możliwości wywołania publicznego oburzenia. Odniesienie do opinii publicznej pojawiało się też w listach Cycerona, który pisał o „publicam opiniomen” i w XVI wieku u Erazma z Rotterdamu (opiniones publicare) [1]. Jednak dopiero w XIX i XX wieku termin ten stał się przedmiotem debaty naukowej i badań. We współczesnej refleksji nad opinią publiczną można wydzielić dwa odrębne podejścia w definiowaniu tego zjawiska:", "Przegląd definicji opinii publicznej – w ujęciu historycznym", "Schemat Allporta Wielość definicji opinii publicznej, spowodowała konieczność uporządkowania istniejących koncepcji tego zjawiska i stworzenia ich klasyfikacji. Taki charakter ma schemat, stworzony przez Gordona Allporta. Zwrócił on uwagę, że w istniejących podejściach do określania fenomenu opinii publicznej można dostrzec pięć elementów:", "W oparciu o tą klasyfikację elementów definiujących opinię publiczną Gordon Allport zaproponował własną definicję. Termin ten odnosi się do sytuacji, w których duże grupy jednostek wyrażają stanowiska na temat tego, co jest w określonych warunkach popierane/ odrzucane w stosunku do osób lub propozycji o szerszym znaczeniu, które stwarzają prawdopodobieństwo nieobojętnych działań wobec obiektu zainteresowań [3].", "Proces opiniotwórczy Zjawiska zachodzące podczas powstawania i ujawniania opinii publicznej określane są jako proces opiniotwórczy, obejmują one warunki konieczne do jej wykształcenia się, należą do nich:", "Beata Ociepka podkreśla, że w tworzeniu opinii publicznej istotną rolę odgrywają przywódcy opinii/ liderzy. Zgodnie z modelem dwustopniowego przepływu informacji (zobacz rozdział: Modele komunikowania) osoby te z uwagi na posiadaną wiedzę, której źródłem są również media masowe cieszą się dużym prestiżem i często są proszone o radę. Wraz z coraz większą ilością mediów z których można współcześnie czerpać informacje oraz uzyskiwać komentarze na tematy polityczne, społeczne i gospodarcze rola liderów w codziennym życiu uległa zmniejszeniu. Jednak nadal mają oni bardzo duże znaczenie w okresach kryzysowych, gdy stają się przedstawicielami i wyrazicielami opinii publicznej [2].", "Współcześnie taką rolę coraz częściej pełnią celebryci, czyli osoby będące obiektem zainteresowania mediów masowych, zwłaszcza tabloidów i portali plotkarskich, dzięki czemu są obecni w przestrzeni publicznej [5]. Mają oni bardzo wpływ na kształtowanie opinii publicznej, kreowanie trendów i mód oraz promowanie określonych poglądów i zachowań. Z jednej strony obecność celebrytów w przestrzeni publicznej wpływa na nią pozytywnie. Pozwala bowiem na „odnowienie” sfery polityki oraz przyczynia się do jej demokratyzacji. Zaangażowanie w sprawy publiczne, dzięki ich udziałowi celebrytów przybiera zupełnie inną postać niż ta utożsamiana z tradycyjną działalnością partyjną. Celebryci są w takim rozumieniu alternatywnym sposobem na polityczną działalność dla ludzi wcześniej niezaangażowanych i odciętych od spraw publicznych, np. mogą namawiać do udziału w wyborach lub promować symbole narodowe. Z drugiej strony aktywność celebrytów w przestrzeni publicznej może mieć charakter negatywny i przyczyniać się do jej degradacji poprzez trywializację dyskursu publicznego [6].", "Sfera publiczna w nowoczesnych społeczeństwach – nowe trendy Współcześnie możemy zauważyć fragmentaryzację sfery publicznej, co skutkuje powstaniem wielu mikrosfer. Stanowią one przestrzenie, w których członkowie marginalizowanych grup, np. środowisk LGBT i mniejszości etnicznych itp. mogą przedstawiać publicznie swoje poglądy i artykułować interesy oraz propagować określone wartości i zachowania. Celebryci odgrywają ważną rolę w mikrosferach – pokazują, że dla różnych grup społeczeństwa otwierają się nowe możliwości, wcześniej ograniczone, np. celebryci homoseksualiści zaświadczają, że można przyznać się do swojej orientacji i nadal być popularnym [7].", "Formy wyrażania opinii publicznej Wyrażanie opinii we współczesnym świecie odbywa się najczęściej za pomocą mass mediów, jednak dostęp do mediów tradycyjnych jest zwykle utrudniony. Co prawda radio i telewizja w swojej ofercie posiadają programy podczas, których widzowie mogą wyrazić swoją opinię, poprzez telefon lub mail to czas takich wypowiedzi jest limitowany co wynika z rygorów czasu antenowego. Dlatego dziś miejscem do wyrażania opinii stają się media społecznościowe, które pozwalają np. za pomocą nakładek na zdjęcia profilowe na FB lub możliwości łatwego udostępniania informacji lub wydarzeń wyrażać poparcie dla określonych idei lub protest wobec nich [8]. Opinia publiczna może być też wyrażana w formie demonstracji ulicznych czy protestów lub w formie petycji podpisywanych przez obywateli, które przedstawiają ich poglądy [2].", "Opinia publiczna a media Allport w swoich rozważaniach odnośnie opinii publicznej zaznacza, że opinia publiczna jest produktem powszechnej edukacji i wytworem nowoczesnego systemu komunikowania masowego [4]. Zdaniem Tomasza Gobana Klasa dla powstania opinii publicznej wystarczają środki prostsze, interpersonalne, jednak połączenie mediów masowych i interpersonalnych jest dla powstania opinii publicznej najskuteczniejsze [9]. Artykułowanie opinii publicznej współcześnie jest łatwiejsze dzięki mediom masowym, gdyż w państwach demokratycznych mają one obowiązek zapewnienia pluralizmu opinii i przedstawiania zróżnicowanych poglądów i opinii. Jednak środki masowej komunikacji nie są tylko przestrzenią do prezentowania różnych opinii i poglądów obywateli, ale stanowią instrument powstawania i artykułowania opinii publicznej [2]. Sprawia to, że media odgrywają ważną rolę w procesie formowania się opinii publicznej, co pokazuje teoria spirali milczenia autorstwa Elizabeth Noelle-Neumann (2004). Więcej o samym efekcie spirali milczenia przeczytasz w rozdziale Spirala milczenia.", "Źródło: TED-Ed, Pros and cons of public opinion polls: R. J. Jason, 17.05.2013 (dostęp 30.11.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=ubR8rEgSZSU&ab_channel=TED-Ed, 2020." ]

[]

[ "Skutki społeczne wpływu i oddziaływania mediów masowych szybko znalazły się w kręgu zainteresowania psychologów, socjologów i pedagogów, głównie ze względu na masowość przekazu, zapośredniczony przez medium sposób percepcji treści oraz inny mechanizm ich przetwarzania. Przez dekady próbowano ustalić, jakie są poznawcze, emocjonalne i behawioralne konsekwencje kontaktu z przekazami filmowymi, radiowymi czy telewizyjnymi wśród różnych odbiorców, głównie jednak dzieci i młodzieży [1]. Najwięcej badań na ten temat prowadzono w krajach anglosaskich oraz Europie Zachodniej i przez długi czas koncentrowano się na badaniu związków pomiędzy oglądaniem aktów agresji na ekranie a zachowaniami agresywnymi w rzeczywistości (zob. Media a przemoc i przestępczość ).", "Pojawienie się nowego środka komunikowania społecznego – internetu – a także różnorodność treści i możliwości działania, jakie oferował, sprawiły, że badacze zaczęli stopniowo kierować swoją uwagę w stronę tego medium. Trochę trwało, zanim przygotowano odpowiednie metody i narzędzia badawcze, ponieważ ze względu na interaktywny charakter internetu nie można było zastosować tych wykorzystywanych do badania wpływu mediów masowych. Podkreślano wówczas, że „Musimy więc zacząć niemal od zera; mamy dużą wiedzę na temat czynników, które warunkują nasze zachowanie w innych sytuacjach, i na ich podstawie możemy się doszukiwać istotnych paraleli” [2]. Wraz z upowszechnieniem internetu zaczęto obserwować i badać nowe zjawiska związane z niekontrolowanym użyciem internetu.", "Hipertekstowa struktura internetu umożliwiała użytkownikom nieograniczone serfowanie po zasobach sieci. Globalny charakter nowego medium ułatwiał kontakty z nieznajomymi na całym świecie, z którymi można było wspólnie wykonywać różne czynności, np. podejmować rozgrywki w grach wideo czy rozmawiać na czacie. Internet o wiele bardziej niż telewizja stał się oknem na świat, ponieważ w przeciwieństwie do starego medium można było przez to okno wejść do tego świata i go eksplorować według własnych potrzeb. W konsekwencji pojawili się użytkownicy, u których zauważano trudności w kontrolowaniu czasu spędzanego w internecie, mające wpływ na ich społeczne funkcjonowanie. Jako pierwsza zwróciła na to uwagę w 1996 roku psycholożka Kimberly Young, która opisała przypadek 43-letniej kobiety poświęcającej 60 godzin tygodniowo na rozmowy na czacie. Na podstawie szczegółowej rozmowy z pacjentką oraz z innymi pacjentami Young zaproponowała pierwszy zestaw kryteriów diagnostycznych dla zaburzenia, które nazwała „uzależnieniem od internetu” (Internet addiction) [3]. Young wyróżniła również kilka rodzajów uzależnień od internetu, takich jak: cyberseks, socjomania internetowa, e-hazard, aukcje internetowe, przeciążenie informacyjne (kompulsywne surfowanie po sieci) oraz uzależnienie od komputera (gier) [4]. Określenie „uzależnienie”, stosowane przez Young, nie zyskało jednak powszechnej aprobaty w środowisku psychologów i psychiatrów, zwracano uwagę, że ma ono charakter oceniający i pejoratywny oraz że nie ma dostatecznych dowodów, że zjawisko ma takie same cechy, jak inne rodzaje uzależnień, czyli tolerancję i zespół abstynencyjny. Niektórzy badacze proponowali, aby w sytuacji, kiedy nie ma jeszcze naukowych dowodów świadczących o prawdziwym uzależnieniu używać określenia „problemowe użytkowanie internetu” [3]. Po prawie 25 latach od opisania pierwszego przypadku niekontrolowanego użytkowania internetu przez K. Young nie ma jednoznacznej definicji ani samego zaburzenia, ani jego nazwy. Z tego też względu nie znalazło się ono w żadnej z obowiązujących klasyfikacji zaburzeń i chorób psychicznych (ICD-11 i DSM-5), choć psycholodzy i psychiatrzy je diagnozują.", "Scott Caplan zaproponował koncepcję zgeneralizowanego problemowego używania internetu (GPIU), u podłoża którego leżą deficyty w obszarze relacji społecznych – lęk społeczny i niskie umiejętności nawiązywania i podtrzymywania relacji. Elementy tworzące mechanizm problemowego używania to: preferencja relacji online nad offline (z powodu deficytów społecznych jednostka decyduje się na bezpieczny dla siebie rodzaj komunikacji online); regulacja nastroju (korzystanie z internetu w sytuacji stresu czy odreagowania emocji); upośledzona samoregulacja (kompulsywne używanie i zaabsorbowanie poznawcze); negatywne konsekwencje w obszarze funkcjonowania (rezygnacja z pewnych aktywności w świecie offline na rzecz zaangażowania online) [5].", "W związku z tym, że dla wielu badaczy pojęcie problemowego korzystania z internetu wydawało się zbyt ogólne (sama Young zaproponowała sześć jego rodzajów – zob. wyżej), a niektóre z tych zaburzeń należałoby uznać ze przejaw patologicznych zachowań realizowanych w sieci (np. e-hazard czy cyberseks), skupiono się na zbadaniu zaburzenia specyficznego dla korzystania z komputera i internetu, czyli na problemowym graniu w gry wideo [6]. Wynikało to przede wszystkim ze wzrostu liczby młodych osób, którzy nadużywania grania, zaniedbując inne obszary swojego życia. Dlatego też Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zdecydowało o włączeniu w 2013 roku do zrewidowanej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 zaburzenia grania w gry internetowe (Internet Gaming Disorder) wraz z podaniem kryteriów diagnostycznych. Podobnie postąpiła Światowa Organizacja Zdrowia, która do swojej klasyfikacji ICD-11 także włączyła to zaburzenie.", "Pomimo iż zaburzenie grania w gry internetowe znalazło się w obowiązujących klasyfikacjach zaburzeń i chorób psychicznych, sformułowane kryteria diagnostyczne budzą w dalszym ciągu kontrowersje [8]. Nie jest do końca również wiadome, w jaki sposób typ motywacji (np. ucieczka, imersja, chęć rywalizacji czy chęć przebywania w grupie) ma wpływ na mechanizm uzależnienia od gier [9].", "Z niekontrolowanym użyciem mediów cyfrowych związany jest także całkiem nowe zjawisko – syndrom FOMO (akronim od wyrażenia Fear Of Missing Out), czyli lęk przed tym, że coś ważnego mnie omija. I choć samo pojęcia pojawiło się w połowie lat 90. XX w. i nie było związane z internetem, to wraz z natłokiem informacji spowodowanym rozwojem nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych i platform społecznościowych zaczęto je coraz powszechniej obserwować. Wielu badaczy łączy FOMO z korzystaniem z internetu oraz mediów społecznościowych i jest uznawane za czynnik ryzyka sprzyjający problemowemu użytkowaniu internetu [10]. Pojawienie się FOMO wzmacniane jest także przez projektowanie technologii w sposób silnie angażujący, który pozwala użytkownikowi być na bieżąco z informacjami i nie przegapić niczego ważnego. Taką funkcję pełnią m.in. różnego rodzaju powiadomienia wysyłane przez urządzenia mobilne.", "Źródło: BBC Ideas, Is technology addiction a myth? Andrew Przybylski, 06.08.2019 (dostęp 21.09.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/pSNpO8tNMz0." ]

[]

[ "Internet powstał jako sieć komunikacyjna przekraczająca nie tylko bariery czasowe i przestrzenne, ale głównie instytucjonalne, administracyjne i narodowe. Jego stworzenie wynikało z pragnienia swobodnego i niczym nieograniczonego dostępu do informacji oraz przestrzeni wolnej od dominacji przemysłu mediów masowych, który narzucał określone wartości, sposób myślenia i interpretacji rzeczywistości oraz zapewniał scentralizowaną kontrolę produkcji i dystrybucji treści. Internet miał zatem zdemokratyzować zapośredniczoną medialnie przestrzeń komunikacyjną i sprawić, aby wszyscy jej uczestnicy – producenci treści, użytkownicy i podmioty komercyjne – mogły swobodnie wymieniać się w niej informacjami (zob.Internet jako medium ). To założenie jest niezwykle istotne, ponieważ pokazuje, jak duże ponadnarodowe i oparte na merytokratycznej współpracy wysiłki organizacyjne, technologiczne i naukowe musiały zostać podjęte ze strony rządów, firm technologicznych, badaczy czy społeczności wirtualnych, aby powstała globalna, oparta na kulturze wolności, otwartości i współpracy sieć komunikacyjna [1].", "W tak rozwijających się okolicznościach oraz wraz z nastaniem globalnej ekspansji internetu w latach 90. XX w. swobodny dostęp do niego stał się prawem jednostki. Jednak rozwój internetowej sieci komputerowej miał różną dynamikę – najszybciej rozwijał się w Ameryce Północnej oraz krajach Europy Zachodniej, najwolniej w Afryce [2]. Wynikało to zarówno z kosztów rozwoju infrastruktury internetowej, cen sprzętu komputerowego, jak i motywacją ludzi do korzystania z sieci. Wskutek tego coraz częściej zaczęto zauważać zjawisko nierównego dostępu do sprzętu komputerowego oraz internetu (obserwowane zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się), które nazwano wykluczeniem cyfrowym (digital divide) i które na gruncie socjologii powiązano z koncepcją nierówności społecznych [3], [4]. W myśl tej koncepcji za bezpośrednią przyczynę nierównego dostępu do technologii uznaje się dystrybucję zasobów (materialnych, społecznych, czasowe, umysłowe, kulturowe), których sposób dystrybucji można wyjaśnić za pomocą właśnie nierówności społecznych (np. wieku, dochodów, pochodzenia etnicznego, zdrowia, niepełnosprawności, wykształcenia, wykonywanej pracy czy roli w gospodarstwie domowym).", "Na początku rozwoju komercyjnego internetu w latach 90. XX w. decydenci oraz badacze dostrzegali tylko nierówności w zakresie materialnego i fizycznego dostępu do sprzętu oraz internetu. Sądzono, że już przez sam fakt posiadania komputera z dostępem do sieci zwiększy się zainteresowanie korzystaniem z internetu i wykluczenie zniknie. Jednak, co podkreślał Jan van Dijk [5], takie założenie było fałszywe, ponieważ może wysunąć na pierwszy plan inne nierówności, np. kompetencyjne czy użytkowe (zastosowanie nowych technologii w życiu lub pracy). W związku z tym w kolejnych latach zaczęto koncentrować się na badaniu i rozwiązywaniu problemów związanych nie tyle z dostępem do sprzętu komputerowego i sieci, ale z celami, w jakich się z nich korzysta i potrzebnymi do tego kompetencjami. Takie podejście pozwoliło wyróżnić trzy powiązane ze sobą poziomy wykluczenia cyfrowego ( Rys. 1 ).", "Wykluczenie cyfrowe jest zjawiskiem złożonym i wielowymiarowym, ponieważ definiuje je szereg czynników, m.in. takich jak: płeć, pozycja społeczno-ekonomiczna, położenie geograficzne, narodowość lub przynależność etniczna, wykształcenie czy kompetencje. Najczęściej mierzy się je na podstawie takich kryteriów, jak: dostęp do internetu, liczba odwiedzanych stron, czas spędzany online, aktywności podejmowane za pośrednictwem internetu i umiejętności korzystania z nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ważną rolę w powstawaniu wykluczenia cyfrowego odgrywa również motywacja do posiadania określonego sprzętu czy korzystania z niego, co uważa się za podstawowy czynnik determinujący dostęp czy użytkowanie. Obecnie badacze są zgodni, że pomimo szerokiego dostępu na świecie do internetu oraz stosunkowo niskich cen sprzętu, pogłębiają się różnice w korzystaniu z sieci oraz w umiejętnościach (kompetencje cyfrowe). Za sprawą pojawiających się coraz to nowszych technologii wykorzystujących komunikację sieciową i sztuczną inteligencję (np. Internet Rzeczy, asystenci głosowi, urządzenia ubieralne) koncepcja wykluczenia cyfrowego i nierówności społecznych znalazła swoje nowe zastosowanie [6].", "Wyrównywanie nierówności cyfrowych i działania na rzecz walki z wykluczeniem cyfrowym na różnych poziomach są kluczowe z kilku powodów. Po pierwsze w społeczeństwie informacyjnym dostęp do internetu umożliwia rozwój nie tylko na poziomie indywidualnym, ale również zbiorowym (grupy, społeczności, społeczeństwa, kraje). Jak to celnie określił Castells: „rozwój bez internetu to coś jak uprzemysłowienie bez elektryczności w epoce industrializacji” [7]. Po drugie, osobom nie posiadającym dostępu do internetu albo nie umiejącym z niego korzystać jest trudniej znaleźć pracę czy zdobyć wykształcenie, także dlatego, że w wielu zawodach kompetencje cyfrowe związane np. z komunikacją mailową, czy wyszukiwaniem, oceną i analizą informacji w sieci są konieczne. Po trzecie, sposób i krytyczna umiejętność korzystania z nowych technologii (nie tylko z internetu) umożliwiają jednostce zaspokajanie różnych potrzeb (społecznych, komunikacyjnych, informacyjnych, poznawczych, emocjonalnych, rozrywkowych itp.) i ułatwiają funkcjonowanie w społeczeństwie cyfrowym. Z tego też powodu kompetencje cyfrowe zostały uznane przez Komisję Europejską za jedne z kluczowych kompetencji człowieka w XXI w. (zob. Kompetencje medialne, informacyjne i cyfrowe )." ]

[]

[ "Wprowadzenie Funkcjonowanie we współczesnym świecie nieuchronnie wiąże się z koniecznością przetwarzania informacji – zarówno na poziomie makrospołecznym (np. w procesach decyzyjnych w międzynarodowych korporacjach), jak i mikrospołecznym (np. w obszarze codziennego funkcjonowania ludzi). Ten stan rzeczy związany jest z rozwojem w kierunku społeczeństwa informacyjnego. Jednak niektóre negatywne zjawiska, takie jak przeciążenie informacyjne, w połączeniu z niską jakością informacji i nieefektywnymi formami jej przetwarzania mogą doprowadzić do patologicznych przekształceń, co niektórzy badacze określają mianem społeczeństwa (dez)informacji [1]. Jednym z jego przejawów jest społeczna luka informacyjna.", "Problem nadmiaru wiedzy Nieustanna w realiach społeczeństwa informacyjnego podaż generowanej na wielu poziomach informacji może być przyczyną wystąpienia niekorzystnego zjawiska określanego przez ekspertów mianem smogu informacyjnego [6] lub też informacyjnego przeciążenia (information overload), które powstaje w momencie, gdy dana osoba bądź instytucja nie posiada wystarczających zasobów do przetworzenia odbieranych informacji [7]. Ten szczególnego rodzaju problem naraża ludzi na poczucie dyskomfortu, zagubienia, rezygnacji czy pogorszenie jakości oraz poziomu życia, ale w realiach gospodarki opartej na wiedzy może też prowadzić do niekorzystnej z perspektywy społecznego rozdziału wiedzy polaryzacji [8]. Co więcej, podaż informacji prowadzi do podwyższenia „funkcjonalnego minimum”, będącego pewnym minimalnym zasobem informacji niezbędnym do sprawnego funkcjonowania w państwie, społeczeństwie, czy gospodarce [9]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Społeczeństwo Informacyjne", "content": "Społeczeństwo informacyjne – termin ten kolejno zaproponowali i spopularyzowali Japończycy Tadao Umesamo i Kenichi Koyama – to forma organizacji społeczeństwa, która do tej pory nie została jednoznacznie zdefiniowana, co wynika z wielości możliwych do przyjęcia kryteriów (np. dominacji technologii ICT, transformacji gospodarki w kierunku sektora usług przetwarzania danych, zmian w zakresie wymogów kompetencyjnych na rzecz umiejętności cyfrowych itp.), czego efektem jest występowanie w dyskursie naukowym wielu pokrewnych dla niego określeń, między innymi społeczeństwa sieciowego, postindustrialnego, pokapitalistycznego czy opartego na wiedzy [2].\nJednym z często podkreślanych aspektów społeczeństwa informacyjnego jest dominująca rola informacji w najważniejszych jego obszarach:\n\ntechnologicznym – kryterium to odnosi się do procesu ewolucji technologii informacyjnych oraz ich popularyzacji poprzez rozpowszechnienie urządzeń cyfrowych i spadek ich cen (np. smartfonów);\ngospodarczym – przemiany procesów ekonomicznych, których podstawą staje się przetwarzanie informacji (np. wdrażanie w sektorze bankowym chmury obliczeniowej);\nspołecznym – odnoszącym się do zmian w życiu człowieka, głównie w wyniku powszechnego dostępu do informacji (np. rozwój telepracy);\nedukacyjnym – wynikającym z konieczności nabywania wiedzy w zakresie praktycznego wykorzystania technologii ICT i kreowaniem przeświadczenia o konieczności adaptacji do nowych okoliczności, co umożliwia nabycie umiejętności, wiedzy i władzy (np. nauka programowania) [3].\n" }, { "name": "Definicja 2: Informacja", "content": "Informacja, podobnie jak społeczeństwo informacyjne, jest pojęciem powszechnie używanym, ale jednocześnie wieloznacznym i rozumianym na wiele odmiennych sposobów [4].\nW ujęciu ograniczającym się do obszaru społecznych aktywności ludzi, przyjąć można, że informacja jest „specyficznym dobrem niematerialnym, które w miarę postępu gospodarczego oraz rozwoju środków i form komunikowania się społecznego nabiera coraz większego znaczenia, przeobrażając oblicze wielu tradycyjnie zorganizowanych gospodarek świata” [5]." }, { "name": "Definicja 3: Luka informacyjna", "content": "W zależności od przyjętej perspektywy luka informacyjna może być odmiennie rozumiana, przy czym zazwyczaj punktem wspólnym jest obserwowany „rozdźwięk” pomiędzy dostępnymi, a niezbędnymi w danym momencie informacjami. W specjalnościach takich jak zarządzanie strategiczne luka informacyjna stanowi różnicę pomiędzy dostępnymi a niezbędnymi do podjęcia decyzji informacjami, wpływając tym samym na podejmowanie efektywnych rozstrzygnięć, na przykład w zakresie strategii biznesowej przedsiębiorstwa [10].\nW perspektywie badań nad komunikacją zjawisko to bywa przedstawianie jako efekt procesu interpretacji, który powstaje, gdy pojawia się luka pomiędzy wiedzą niezbędną dla operacji nadania sensu w procesie interpretacji komunikatu a wiedzą – bazą interpretacyjną – posiadaną przez obiorcę, co może być celowo wykorzystywane do wzbudzania ciekawości (np. w działaniach edukacyjnych), ale też wywierania wpływu (np. w komunikacji marketingowej) [11].\n\nTego typu oddziaływania są możliwe, ponieważ według niektórych ujęć psychologicznych luka informacyjna jest jednym z mechanizmów generujących ciekawość, którą jednostka odczuwa w momencie uświadomienia sobie braków we własnej wiedzy i możliwości ich uzupełnienia odpowiednią informacją [12]." } ]

[ "Początki edukacji medialnej Edukacja medialna rozwijała się w odpowiedzi na zapotrzebowanie społeczne zarówno w obszarze badań, jak i praktycznych działań (kształtowanie kompetencji) związanych z korzystaniem przez odbiorcę z popularnych w danym okresie mediów. Jej korzenie sięgają czasów pierwszego masowego medium audiowizualnego, czyli filmu, kiedy badacze koncentrowali się głównie na wychowawczych skutkach jego oddziaływania na młodych odbiorców oraz umiejętności odbioru dzieła filmowego. W kolejnych dekadach zwracano uwagę na inne media masowe, głównie jednak telewizję, która od lat 50. XX w. stawała się coraz popularniejszym medium masowy.", "W latach 50. i 60. pod wpływem poczytnych wówczas nie tylko w Ameryce Północnej prac kanadyjskiego badacza mediów – Marshalla McLuhana – uznanie zyskiwała rozwijana przez niego teoria determinizmu technologicznego oraz działania upowszechniające wiedzę o mediach jako środkach społecznego przekazu w Kanadzie (m.in. kierowane przez niego Center for Culture and Technology przy Uniwersytecie w Toronto). McLuhan uważał, że media wraz ze swoistą gramatyką kształtują społeczeństwa oraz wpływają na otaczający świat, dlatego też należy uczyć rozumienia tego, w jaki sposób funkcjonują. Teorie McLuhana oraz jego współpraca ze środowiskiem amerykańskich badaczy, głównie jezuitą Johnem M. Culkinem, zaważyły w dużej mierze na rozwoju nowego podejścia do edukacji o mediach. Culkin w swojej dysertacji doktorskiej obronionej w Harvard Graduate School w 1964 roku zatytułowanej „Film Study in the High School: An Analysis and Rationale”, która była pierwszą pracą naukową na temat krytycznego wykorzystania mediów w edukacji, odnosił się do wielu tez McLuhana, podkreślając, jak ważne jest kształcenie umiejętności krytycznego odbioru filmu i telewizji.", "Dopiero tak naprawdę lata 70. i 80. XX w. przyniosły zasadniczą zmianę w podejściu do edukacji o mediach i jej dynamiczny rozwój także w krajach Europy, takich jak: Wielka Brytania, RFN, Finlandia, Włochy czy Francja, do czego w dużej mierze przyczyniło się zaangażowanie międzynarodowej organizacji UNESCO. Pod wpływem prac europejskich semiotyków (m.in. Rolanda Barthesa) oraz badaczy związanych z brytyjskimi studiami kulturowymi (m.in. Richarda Hoggarta, Raymonda Williamsa, Stewarta Halla, Dawida Moorleya) oraz popularnych koncepcji pedagogicznych Lwa Wygotskiego oraz Paolo Freire (zwłaszcza jego pracy „Pedagogia uciśnionych”) uczenie o mediach przybrało formę krytycznej praktyki społeczno-kulturowej. Sformułowano w tamtym czasie założenia krytycznej edukacji medialnej, której propagatorem i popularyzatorem był Len Masterman, profesor edukacji na Uniwersytecie w Nottingham, która do dzisiaj uznawana jest za edukację medialną sensu stricto.", "Edukacja medialna według Lena Mastermana Swoją koncepcję, opartą na doświadczeniu nauczyciela języka angielskiego w szkole średniej, Len Masterman opisał w wydanej w 1980 roku książce „Teaching about television” , która była pierwszą publikacją proponującą całościowy program nauczania dla szkół w zakresie television studies, i pokazywała jednocześnie – na konkretnych przykładach – jak ważną rolę w odbiorze tekstów medialnych i rozumienia całego systemu medialnego odgrywają takie pojęcia, jak: „symbol”, „produkcja”, „ideologia”, „mit” czy „reprezentacja”. Jednym z głównych założeń koncepcji edukacji medialnej Mastermana, rozwiniętej w książce \"Teaching the Media\" była krytyczna autonomia ucznia (critical autonomy). Uważał on, że „naprawdę ważnym i trudnym zadaniem nauczyciela uczącego o mediach jest rozwinięcie u ucznia wystarczającej pewności siebie i dojrzałości krytycznej, aby móc zastosować krytyczne osądy do tekstów medialnych, z którymi się zetkną w przyszłości” [1]. Uczeń miał być nie tylko krytycznym odbiorcą mediów, ale również aktywnym twórcą przekazów medialnych, jego podmiotowość miała wyrażać się w przejęciu kontroli nad odczytaniem przekazu, co w żaden sposób nie powinno być narzucane przez nauczyciela czy odzwierciedlać jego punktu widzenia . Masterman nie oceniał ani mediów, ani odbiorców. Jego koncepcja edukacji medialnej nastawiona była przede wszystkim na ich rozumienie. Zwracał uwagę na kontekst, w jakim tworzone są przekazy oraz uzależniał ich odczytanie od nastawienia odbiorców. Wśród powodów, dla których edukacja medialna zasługiwała na to, by się nią pilnie zająć, Masterman wymieniał (w duchu neomarksistowskiego podejścia do kultury) m.in.: wysoki odsetek konsumpcji mediów i poziom nasycenia mediami społeczeństw, znaczenie ideologiczne mediów i ich wpływ jako „przemysłów świadomości”, wzrost informacji oraz ich rozpowszechniania poprzez różnego rodzaju środki przekazu.", "Rola UNESCO w promowaniu i rozwijaniu edukacji medialnej Ważną rolę w ogólnoświatowej dyskusji na temat edukacji medialnej oraz uczenia rozumienia mediów odegrała (i wciąż odgrywa) międzynarodowa organizacja UNESCO. Od II połowy XX wieku była inicjatorem wielu spotkań eksperckich i publikacji poświęconych tej problematyce , a także przyczyniła się do rozpropagowania krytycznego podejścia do edukacji medialnej. To właśnie podczas jednego z takich spotkań ekspertów UNESCO w Paryżu w 1979 roku zostało doprecyzowane pojęcie edukacji medialnej, zaproponowane w 1973 roku przez International Film and Television Council. Przyjęto wówczas, że edukacja medialna obejmuje różne sposoby badania, uczenia się i nauczania o mediach na wszystkich poziomach (podstawowe, średnie, wyższe, kształcenie dorosłych, kształcenie ustawiczne): ich historii, korzystania z nich, twórczego wykorzystywania oraz ich ocena, miejsca, jakie zajmują w społeczeństwie, ich oddziaływanie, odbiór, dostęp do nich oraz ich rola w kreatywnej pracy.", "Znaczącym wydarzeniem dla całego środowiska praktyków i badaczy edukacji medialnej było potkanie eksperckie w mieście Grünwald w RFN, do którego doszło w 1982 roku, podczas którego podjęto szereg ważnych ustaleń, które utorowały w dużej mierze drogę edukacji medialnej w wielu krajach na świecie. Podczas kolejnych spotkań, m.in. odbywającego się w 1990 roku w Tuluzie pod hasłem „New Direction in Media Education” zaproponowano rozwiązania, których podjęcie na szczeblu narodowych miało umożliwić wprowadzenie edukacji medialnej do szkolnych programów nauczania.", "Wraz z dynamicznym rozwojem nowych technologii komunikacyjno-informacyjnych, jaki nastąpił w latach 90., dyskusja o edukacji medialnej ustąpiła miejsca dyskusji o kompetencjach medialnych potrzebnych ludziom do świadomego i krytycznego uczestniczenia w różnych obszarach życia (zob. Kompetencje medialne, informacyjne i cyfrowe ). Pojawianie się coraz to nowszych cyfrowych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz upowszechnianie się mediów mobilnych, powoduje szereg możliwości, ale również i wyzwań w obszarze edukacji medialnej [2]. Z jednej strony stanowią one ważne narzędzia w codziennym życiu człowieka, stąd też zainteresowanie nimi ze strony badaczy i praktyków edukacji medialnej było i jest czymś nieuchronnym. Stają się one nie tylko narzędziami umożliwiającymi tworzenie przekazów medialnych, ale również aktywne uczestnictwo. Dlatego też edukację medialną należy traktować jako „interdyscyplinarny obszar wiedzy teoretycznej i praktycznej związanej nie tylko z kształceniem czy doskonaleniem kompetencji medialnych (informacyjnych, cyfrowych), ale również z analizą ich uwarunkowań (społeczno-kulturowych, politycznych, ekonomicznych, technologicznych, prawnych itp.) oraz projektowaniem na wszystkich etapach życia człowieka (idea lifelong learning promowana przez UNESCO) działań służących rozwijaniu kompetencji ukierunkowanych na zaspokajanie różnych potrzeb jednostki” [3].", "Źródło: Events Foundation, Where are we going and how can we get there? - David Buckingham, Keynote speech, 03.06.2015 (dostęp 21.11.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=0_6pE_tHUak&feature=youtu.be." ]

[]

[ "Czym są kompetencje? Kompetencje definiuje się jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw. Osoba kompetentna ma bowiem wiedzę na jakiś temat, posiada określone umiejętności (nazywane przez psychologów „wiedzą jak”, czyli wiedzą proceduralną), a także cechuje ją skłonność do negatywnego lub pozytywnego wartościowania, czyli postawa wobec kogoś lub czegoś. Kompetencje zdobywa się poprzez doświadczenie życiowe oraz w toku celowego i przemyślanego procesu uczenia się i wychowania. Kształtują się one pod wpływem wymagań jednostki w toku socjalizacji, uczestnictwa w kulturze, pracy zawodowej czy edukacji. Warto pamiętać, że to właśnie środowisko społeczne wyznacza standardy kompetencji oraz warunkuje procesy ich kształtowania, oceniania i sankcjonowania.", "Kompetencje medialne, informacyjne czy cyfrowe? Wraz z upowszechnianiem się środków społecznego komunikowania umiejętności związane z krytycznym rozumieniem mediów masowych i świadomym oraz twórczym ich wykorzystywaniem w różnych celach zaczęły być postrzegane jako niezbędne kompetencje umożliwiające społeczne funkcjonowanie człowieka. Na początku nazywano je kompetencjami medialnymi (media literacy), lecz wraz z pojawianiem się coraz to nowszych mediów i technologii informacyjno-komunikacyjnych (komputera, gier wideo, internetu, mediów społecznościowych) zaczęto nazywać je również kompetencjami medialnymi i informacyjnymi, a także kompetencjami cyfrowymi [1].", "Cześć z tych nieporozumień wynika z równoczesnego rozwoju koncepcji media literacy w różnych kręgach kulturowych i obszarach językowych: anglosaskim oraz germańskim. W krajach anglojęzycznych media literacy, w związku z posługiwaniem się przez różne media swoistą gramatyką oraz językiem, rozumiana była jako podstawowa praktyczno-poznawcza umiejętność (skill) odbioru mediów i tworzenia zróżnicowanych komunikatów medialnych, umożliwiająca funkcjonowanie w świecie zdominowanym przez media (swoisty alfabetyzm medialny). Natomiast w krajach niemieckojęzycznych koncepcję media literacy łączono z pojęciem „kompetencji medialnej” (Medienkompetenz), które wprowadził w latach 70. Dieter Baacke, profesor Uniwersytetu w Bielefeld. Dla Baacke kompetencja medialna stanowiła składową kompetencji komunikacyjnej i umożliwiała odbiorcy aktywny odbiór mediów poprzez przyjęcie krytyczno-refleksyjnej postawy. Wyróżniał on cztery elementy składowe kompetencji medialnej, takie jak: wiedza o mediach i systemie medialnym, krytyka mediów, korzystanie z mediów oraz tworzenie kreatywnych i innowacyjnych treści medialnych [2].", "W 2011 roku podczas międzynarodowego forum zorganizowanego przy wsparciu UNESCO w Fez (Maroko) z inicjatywy międzynarodowego środowiska informatologów, którzy jako jedni z pierwszych rozpoczęli dyskusję na temat umiejętności wyszukiwania i oceny informacji pochodzących z internetu, kompetencje informacyjne zostały uznane za równoważne z kompetencjami medialnymi. W przyjętej przez uczestników deklaracji (zwanej „Deklaracją z Fez”) taką decyzję uzasadniano potrzebą zintegrowania umiejętności medialnych z umiejętnościami informacyjnymi m.in. w związku z konwergencją technologii komunikacyjnych „w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju społecznego, budowy uczestniczących społeczeństw obywatelskich i przyczyniania się do konsolidacji pokoju, wolności, demokracji, dobrych rządów oraz wspierania konstruktywnej międzykulturowej wiedzy, dialogu i wzajemnego zrozumienia” [3]. Eksperci UNESCO wyróżnili w obrębie trzech wymiarów kompetencji medialnych: a) dostęp, b) rozumienie i ocena, c) tworzenie i udostępnianie dwunastu głównych kompetencji medialnych (zob. Kompetencje medialne i informacyjne wyróżnione przez UNESCO ).", "Źródło: EAVI – Media Literacy for Citizenship, EAVI PL – Edukacyjna podróż w Świat Mediów, 03.10.2013 (dostęp 23.10.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/yqsF6lCBbWE.", "Kompetencje medialne oraz kompetencje medialne i informacyjne często odnoszono do obszaru edukacji jako środowiska, w którym kształtuje się różne kompetencje. Dlatego też szereg inicjatyw i działań w zakresie rozwijania kompetencji medialnych skierowanych było do uczniów oraz nauczycieli. Takie myślenie, również w Polsce ukierunkowywało dyskusję nt. kompetencji medialnych na obecność odpowiednich treści w podstawach programowych. Jednak dynamiczny rozwój mediów cyfrowych, ogromna popularność smartfonów zwłaszcza w grupie młodych użytkowników oraz zmiany w konsumpcji treści medialnych i nowe praktyki medialne spowodowały, że o kompetencjach medialnych zaczęto mówić w kontekście idei uczenia się przez całe życie (lifelong learning) i podkreślać, że pozwalają one każdemu człowiekowi na swobodne uczestnictwo w życiu społeczno-kulturowym, a także obywatelskim oraz umożliwiają własną ekspresję oraz rozwój osobisty i zawodowy. Zaczęto także wyraźnie oddzielać kompetencje odnoszące się do mediów cyfrowych i niecyfrowych, wprowadzając pojęcie \"kompetencji cyfrowych\" (digital competece).", "Określenie \"digital competence\" zostało użyte po raz pierwszy w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie i zdefiniowane zostało jako „umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem internetu” (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006H0962&from=EN). W polskiej wersji dokumentu pojęcie \"digital competence\" przetłumaczono niefortunnie jako „kompetencje informatyczne”, nieco zawężając znaczenie użyte w oryginale, gdzie kładzie się nacisk także na krytyczne aspekty korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz wykorzystywanie ich w celach twórczych (a więc wychodzącego daleko poza umiejętności techniczne). Jest to o tyle niezrozumiałe, że w innym opublikowanym później dokumencie Komisji Europejskiej na określenie umiejętności czysto technicznych stosuje się określenie \"digital literacy\" jako „umiejętności potrzebnych do osiągnięcia kompetencji cyfrowych”. Pomimo tych niejasności językowych w 2010 roku Komisja Europejska podjęła pracę nad stworzeniem modelu kompetencji cyfrowych, który standaryzowałby działania w tym zakresie we wszystkich państwach członkowskich Unii. W ramach powołanego z inicjatywy Dyrekcji Generalnej ds. Edukacji i Kultury Komisji Europejskiej Wspólnego Centrum Badawczego (the Joint Research Center) rozpoczęto prace nad Europejską Ramą Kompetencji Cyfrowych – Digital Competence (w skrócie: DigComp), której celem było opracowanie kluczowych kompetencji cyfrowych oraz mapy ich wdrażania. W zaktualizowanej w 2006 roku wersji dokumentu \"DigCop 2.0\" [4] wyróżnia się również pięć obszarów kompetencji, modyfikując jednak ich zakres (1. Umiejętność korzystania z informacji i danych, 2. Komunikacja i współpraca, 3. Tworzenie treści cyfrowych, 4. Bezpieczeństwo, 5. Rozwiązywanie problemów). Wprowadzona zmiana dotyczyła przede wszystkim rozszerzenia kompetencji cyfrowych na dostępne technologie cyfrowe, np. komputery i urządzenia osobiste, telewizję cyfrową oraz – co ważne – na roboty i urządzenia wyposażone w sztuczną inteligencję (niestety znalazły się one jedynie w obszarze związanym z rozwiązywaniem problemów)." ]

[]

[ "Mimo wszystkich zmian, z którymi mamy obecnie do czynienia w komunikacji wizualnej, nie możemy zapominać o tym, że obrazy nie tylko podlegają ustawicznym transformacjom zarówno w sferze formalnej, jak i znaczeniowej, ale też przechowują w sposób zdumiewająco efektywny przekazy i wzorce kulturowej pamięci. Jednym z pierwszych, którzy zwrócili na to uwagę był Aby Warburg (1866-1929) [1], [2]. W końcu 1927 roku rozpoczął on pracę nad dziełem zatytułowanym \"Atlas Mnemosyne\" [3] (zob. Online Bilder Atlas Mnemosyne: https://warburg.sas.ac.uk/library-collections/warburg-institute-archive/online-bilderatlas-mnemosyne). Nie był to zwykły projekt książki, czy albumu z ilustracjami. Autor przez wiele lat zbierał przedstawienia różnorodnych typów ikonograficznych, czyli charakterystycznych układów przedstawianych postaci, występujących w sztuce Zachodu, począwszy od antyku aż do czasów sobie współczesnych, zwracając uwagę na ich gestykulację, mimikę, towarzyszące im atrybuty, a nawet ich otoczenie. Zauważył niezwykłą wprost trwałość niektórych wyobrażeń, systematycznie pojawiających się w różnych wariantach.", "W czasach Warburga funkcjonowało wyraziste rozgraniczenie między sztuką wysoką i wyobrażeniami ludowymi, czy użytkowymi. Uczony zauważył jednak, że wyodrębnione przez niego ujęcia można znaleźć w przedstawieniach reprezentujących wszystkie poziomy wizualnego przekazu, dlatego gromadził zarówno zdjęcia i ryciny znanych arcydzieł malarstwa i rzeźby, jak też numizmaty, wycinki prasowe zawierające ilustracje lub fotografie, pocztówki, znaczki czy reklamy (wśród nich znalazła się nawet reklama papieru toaletowego) i wiele innych. Tworzył z tych przedstawień specyficzne kolaże, układane na tablicach, na których umieszczał uszeregowany tematycznie materiał ikonograficzny. Przygotował początkowo 40 tablic. Potem powstały jeszcze dwie wersje \"Atlasu\". Ostatnia z 1929 roku zawierała 79 tablic. Z powodu przedwczesnej śmierci autora, wiele z tych plansz zostało niedokończonych. Warburg zamierzał napisać książkę zawierającą niezbędne wyjaśnienia wszystkich zestawień, zawartych w omawianej książce, nie zdążył jednak ukończyć i tej pracy, dlatego dysponujemy raczej szkicem projektu niż gotowym dziełem.", "Bogaty materiał porównawczy pozwolił Warburgowi wysnuć wiele oryginalnych wniosków, okazał się również bardzo ważną inspiracją dla innych badaczy. Nie sposób w tym miejscu przedstawić złożonej koncepcji tego dzieła, wspomnę więc wyłącznie o jednym aspekcie zbioru, pozwalającym nie tylko na lepsze rozpoznanie przesłania sztuki dawnej, lecz także na wykorzystanie koncepcji Warburga w kontekście współczesnej komunikacji wizualnej. Gromadząc źródła ikonograficzne Warburg stwierdził, że określone obrazy są nośnikami nie tylko znaczeń, lecz przede wszystkim wyrazistych emocji. Większość wyodrębnionych przez niego przedstawień charakteryzował pełen cierpienia patos, jednakże uczony znalazł również sceny pełne harmonii i łagodności [4]. Rozpatrywane w takim kontekście przedstawienia wizualne stawały się zarówno świadectwem określonego stylu, czy mody, właściwego dla danej epoki, jak też uzewnętrznieniem głębokich, często nieuświadomionych przeżyć. Dlatego też Warburg rozumiał sztukę jako rodzaj kulturowej praktyki psychoterapeutycznej, pomagającej w przepracowaniu indywidualnych i zbiorowych traum. Jego zdaniem, w określonych ujęciach zawierało się również przesłanie nadziei na możliwość zracjonalizowania i zharmonizowania tych trudnych przeżyć.", "Do koncepcji Warburga nawiązał Erwin Panofsky (1892-1968) [5], tworząc własną metodę pracy z obrazem. Wyróżnił on trzy poziomy analizy dzieła sztuki. Pierwszym jest opis, polegający na szczegółowym przedstawieniu danego wyobrażenia, poczynając od ustalenia autorstwa, czasu i miejsca powstania, materiału, z którego dany obiekt został wykonany, ewentualnie miejsca jego przechowywania itp. Analiza drugiego poziomu koncentruje się na ustaleniu ikonografii, czyli rozpoznaniu konwencjonalnych kodów przekazu, którymi posłużył się twórca danego przedstawienia. Trzeci poziom, czyli ikonologia stanowi natomiast próbę wniknięcia w treści, które ujawniają się na danym etapie kultury, chociaż czasem nie dostrzegają ich ani sam twórca, ani jego bezpośredni odbiorcy. Etap ten stanowi więc próbę odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób dany artysta przekracza nie tylko zastane wzorce artystyczne, lecz także kulturowe schematy. Panofsky pokazał, że nawet perspektywa jest kulturową formą, dzięki której możliwa stała się większa racjonalizacja i obiektywizacja procesów widzenia [6]. Jego metoda jest obecnie wykorzystywana także do badań nad wizualnością w sieci.", "Refleksja nad kulturowym, a zarazem emocjonalnym kontekstem obrazu pozostała wyróżnikiem również współczesnych badań nad wizualnością. W rezultacie systematycznego procesu digitalizacji zbiorów archiwalnych i muzealnych mamy dziś ułatwiony dostęp do sztuki dawnej i najnowszej, wysokiej i popularnej. Wiele z tych obrazów stanowi ciągle żywy element kultury, a niestandardowe wykorzystanie tradycyjnych klisz tworzy podstawę dla nowych, inspirujących i czytelnych komunikatów wizualnych. Żeby jednak tak się stało, należy uwzględnić wszystkie aspekty wizualnego oddziaływania. Dlatego William J.T. Mitchell proponuje, by zastanawiając się nad specyfiką widzenia postawić sobie również pytania: „Dlaczego doświadczenie wizualne jest tak nasycone lękiem i fantazją? Czy widzenie ma historię? W jaki sposób wizualne spotkanie z innymi ludźmi (a także obrazami i przedmiotami) wpływa na konstrukcję życia społecznego?” [7] (por. [8]). Dopiero w perspektywie tak szerokiej rekonstrukcji kulturowej świadomości i pamięci obrazów możemy w sposób właściwy budować komunikację wizualną naszych czasów.", "Przykładem twórczej syntezy tradycji i nowatorskich wątków może być plakat kierunku Kulturoznawstwo (Wydział Humanistyczny AGH) autorstwa Dominiki Klimczak. W jego kompozycji został wykorzystany schemat jednego z najbardziej znanych obrazów na świecie, czyli \"Giocondy\" Leonarda da Vinci (1452-1519), a także motyw kojarzący się z filmem \"Matrix\". Mimo, że pochodzące z różnych epok, obydwa elementy tworzą spójną całość, ponieważ kojarzą się z zaciekawieniem, tym co nieznane i frapujące, a także niebezpieczne. Jednocześnie przez odwołanie do symboliki wirtualnej sieci, przedstawienie to ustanawia zupełnie nowy kontekst, trafnie wpisując się w kody najnowszej wizualności." ]

[]

[ "W ramach psychoanalizy nie wypracowano wprawdzie jasno określonego warsztatu badawczego odnoszącego się do obrazów, jednak nie sposób zaniechać jej przypomnienia w kontekście omawiania podstawowych zasad komunikacji wizualnej. Wynika to z uznania przez psychoanalityków wyjątkowej roli widzenia w procesie rozwoju każdego człowieka, a także w kulturze [1]. Według Zygmunta Freuda (1856-1939) skopofilia, czyli przyjemność oglądania, należy do najsilniejszych popędów i cechuje wszystkie dzieci, które przyszły na świat bez poważnych wad wzroku. Na doniosłą rolę widzenia w procesie kształtowania osobowości zwracał również uwagę jeden z najwybitniejszych uczniów Freuda, Jacques Lacan (1901-1981) [2]. Opisał on fazę lustra, w którą dziecko wchodzi między 6 a 18 miesiącem życia. Wyznacza ona moment, gdy człowiek zaczyna rozpoznawać siebie jako kogoś niezależnego od matki, a jednocześnie formować wyobrażenie o własnej odrębności. Ta świadomość prowadzi wprawdzie do alienacji, stanowi jednak również punkt wyjścia dla dalszego rozwoju osobowości. Lacan posługiwał się także pojęciem spojrzenia, reprezentującego gotowy i kulturowo usankcjonowany kompleks interpretacji widzenia. O ile przekraczając fazę lustra dziecko uczy się samodzielnego oglądania siebie w otaczającym świecie, to konfrontując się z tak rozumianym spojrzeniem wie, iż jest także oglądane przez innych, a co za tym idzie zastanawia się, czy sprosta przyjętym konwencjom i zmieści się w wyznaczonych regułach kulturowych. Człowiek szybko uświadamia sobie, że nie ma nad tą kulturową strukturą władzy.", "Psychoanalitycy analizowali komunikację wizualną w dwóch perspektywach. Pierwszą była kwestia kreacji przekazu wizualnego. Sztuka fascynowała Freuda, jednak nie interesowało go ustalanie historii konkretnych ujęć ikonograficznych, czy ich kulturowego odczytania, ale indywidualne doświadczenia twórców, których odzwierciedlenie znajdował w ich dziełach. Pisał na przykład, że w portrecie Giocondy kryje się wspomnienie matki malarza, a „Leonardowi udało się w uśmiechu Mony Lisy ukazać jego podwójny sens – zarówno obietnicę bezgranicznej czułości, jak i złowieszczą groźbę” [3]. Dla Freuda symbolem głębokich, wewnętrznych przeżyć znajdujących swe odzwierciedlenie w sztuce mógł być zresztą każdy przedmiot, nawet najprostszy, taki jak choćby kapelusz czy szuflada.", "Druga perspektywa psychoanalitycznej analizy przekazu wizualnego wiąże się ze strefą jego odbioru. Psychoanalitycy zwracali uwagę na indywidualne postrzeganie ikonosfery, w którym kulturowy wzorzec spotyka się z bardzo osobistym i zazwyczaj nieświadomym nastawieniem. Obraz działa bowiem bardzo często zanim odbiorca zda sobie z tego wpływu sprawę i niezależnie od treści przypisywanych mu przez jego twórcę lub zleceniodawcę. Proces ten uruchamia wspomniana wrodzona przyjemność oglądania, której widz nie potrafi się oprzeć. W przypadkach skrajnych skopofilia może stać się fetyszystyczna, uruchamiając skłonności do przypatrywania się ludziom na przykład w sytuacjach intymnych. Motyw tego specyficznego voyeryzmu jest zresztą często wykorzystywany w kinematografii.", "Zaciekawienie Freuda budziły obrazy pełne niesamowitości. Podobno w jego pracowni wisiała kopia słynnego obrazu zatytułowanego \"Koszmar nocny\" romantycznego malarza Johanna Heinricha Füssliego (znanego także jako John Henry Fuseli, 1741-1825), ukazującego kobietę śpiącą w komnacie. Ani pozycja jej ciała, ani wchodzące do sypialni zwierzęta, czyli fantastyczna małpa i koń z pokrytymi bielmem oczyma, nie zostały przedstawione realistycznie. Tytuł obrazu stwarzał jednak wiarygodne uzasadnienie takiego kompozycyjnego zestawienia, kojarząc się z legendarnym uniwersum pełnym tajemniczych i niebezpiecznych stworzeń. Natomiast w psychoanalitycznej interpretacji tego dzieła zwrócono uwagę przede wszystkim na treści nieświadomości, związane z ekspresją seksualności, pełnej perwersyjnych, a nawet sadystycznych asocjacji.", "Było to możliwe, ponieważ psychoanaliza dostarczyła języka opisującego seksualność, dzięki któremu ta sfera życia stała się na swój sposób oczywista i zrozumiała, a w konsekwencji przestała funkcjonować wyłącznie w kategoriach kulturowego tabu. Koncepcja kompleksu Edypa, czy Erosa i Thanatosa, a więc rozwoju oraz zniszczenia, dwóch komplementarnych popędów w ludzkim życiu [4], weszły na trwałe do powszechnie używanego słownika. W rezultacie została przesunięta również granica obrazowania, co miało wielkie znaczenie dla ukształtowania współczesnej ikonosfery.", "Koncepcja Freuda stała się istotną inspiracją dla wielu twórców, na przykład surrealistów. Ten wpływ jest zauważalny zwłaszcza w kinematografii [5], [6]. Pierwszy z filmów nawiązujących do myśli Freuda powstał już w 1926 roku w Niemczech i nosił tytuł \"Tajemnice duszy\", a opowiadał o psychoanalityku i jego pacjencie. Wyreżyserował go George Pabst (1885-1967), który jako konsultantów zatrudnił uczniów ojca psychoanalizy – Karla Abrahama (1877-1925) i Hansa Sachsa (1881-1947) [7]. W kreowaniu obrazów filmowych znaczącą rolę odegrało odwołanie do poetyki snów. Jak pisze Paweł Dybel: „(...) w marzeniu sennym – a następnie w jego językowej narracji – ma miejsce znacznie większa swoboda w łączeniu ze sobą poszczególnych 'przedstawień' i w poddawaniu ich różnego rodzaju transformacjom niż ma to miejsce w wypowiedziach, będących pod całkowitą kontrolą świadomości. W związku z tym możliwe stają się tutaj również różnego rodzaju połączenia między słowami oraz ich transformacje, które są nie do pomyślenia w różnych formach języka potocznego czy w języku naukowym” [8]. Takie ciągi swobodnych skojarzeń odgrywają istotną rolę również w przekazach wizualnych.", "Przekonanie o wadze doświadczenia widzenia w rozwoju człowieka potwierdziło wielu uczonych zajmujących się wizualnością. Na przykład John Berger pisał: „Widzenie poprzedza słowa. Dziecko patrzy i rozpoznaje, zanim nauczy się mówić” [9]. Jeszcze mocniej podkreślał to William J.T. Mitchell: „Nie jest po prostu tak, że widzimy w sposób, w jaki widzimy, ponieważ jesteśmy zwierzętami społecznymi, ale jest również tak, że nasze społeczne formy organizacyjne przybierają taką formę, jaką przybierają, ponieważ jesteśmy zwierzętami widzącymi” [10]. Na koniec należy dodać, że podejście psychoanalityczne jest dzisiaj często poddawane krytyce, na przykład ze względu na wspomniany już na początku brak jednoznacznej metody badań nad wizualnością i wynikającą z tego dużą dowolność w formułowaniu wniosków. Przedmiotem polemiki pozostaje również kwestia ustanawiania płci w sferze komunikacji wizualnej. Problem ten stanowi ważny element psychoanalitycznej refleksji, a zarazem pojawiające się w tym kontekście wyjaśnienia są dzisiaj często uznawane za niewystarczające [11]." ]

[]

[ "W 1912 roku niemiecki filozof i psycholog Max Wertheimer (1880-1943) opublikował wyniki prowadzonych przez siebie badań nad zjawiskiem percepcji. Ludziom biorącym udział w eksperymencie pokazywał w specjalnych okularach dwa umieszczone obok siebie i migające naprzemienne światełka. Badani postrzegali je jednak jako jeden obiekt, znajdujący się w ruchu. Wertheimer nazwał to efektem lub fenomenem phi (niem. Phi-Phänomen). Jego badania kontynuowali Wolfgang Köhler (1887-1967) i Kurt Kofka (1886-1941). Zainicjowali oni nurt określany mianem Gestalt, czyli psychologią postaci, zwaną również konfiguracjonizmem lub formizmem [1], [2]. Podobne łączenie odrębnych bodźców w określone całości badacze zauważyli także w przestrzeni słyszenia.", "Koncepcję psychologii postaci tak podsumowywał Rudolf Arnheim (1904-2007): „Zobaczenie czegoś łączy się z wyznaczeniem mu miejsca w całości: z osadzeniem go w przestrzeni, z zakarbowaniem na skali jego rozmiarów, walorów i odległości. (...) Nie ustalamy z osobna rozmiarów, odległości, kierunków i nie porównujemy ich potem z fragmentami. Zazwyczaj postrzegamy je jako właściwości całego pola widzenia” [3]. Autor ten podkreślał znaczenie tradycyjnej sztuki, której dzieła pozwalały odnaleźć porządek w rzeczywistości [4], [5]. Arnheim wprowadził też pojęcie myślenia wzrokowego, które nie jest statyczne i umożliwia odkrywanie sensu w dynamice przekształcającego się świata [6].", "Podążając tym tropem, Kurt Lewin (1890-1947) powiązał koncepcję Gestalt z teorią pola, tworząc tzw. psychologię topologiczną. Udowadniał on, że człowiek postrzega sytuacje, w których funkcjonuje jako pewne całości i w taki sposób, że pole jego świadomości tworzy całość ze środowiskiem zewnętrznym, a jego zachowanie jest wypadkową obydwu tych warunków. Fritz Perls (1890-1970) na bazie badań psychologii postaci, koncepcji Lewina oraz psychoanalizy opracował po wojnie terapię Gestalt. Jej celem stała się holistyczna integracja człowieka, przy czym kwestie badań nad percepcją nie odegrały w tym przypadku już żadnej roli [7].", "Jednym z kluczowych odkryć psychologii postaci było określenie relacji figury i tła w percepcji. Ten wątek potwierdzili również inni uczeni, na przykład duński psycholog Edgar Rubin (1886-1951), który zajmował się złudzeniami wzrokowymi. Wskazał on, że w zależności od tego, na którym z elementów obecnych w polu widzenia się koncentrujemy, możemy dostrzegać odmienne kształty i inaczej rozumieć rzeczywistość. Ilustracją tego stała się słynna figura wazonu, która jednocześnie obrazuje dwie profilowo zwrócone do siebie twarze ( Rys. 1 ).", "Podobny pomysł uchwycił William Ely Hill (1887–1962) na rysunku nazwanym \"Moja żona i moja teściowa\" ( Rys. 2 ), wzorowanym na niemieckiej pocztówce z końca XIX wieku, ukazującym zarazem oblicze dwóch kobiet – profil młodej elegantki oraz surową twarz staruszki.", "W ramach psychologii Gestalt wypracowano podstawowe prawa percepcji, które są uwzględniane również dzisiaj, na przykład w projektowaniu interfejsów. Pozwalają one zrozumieć, w jaki sposób w chaosie wielu nadmiarowych bodźców koncentrujemy się na tych, które odbieramy jako czytelną informację. Innymi słowy, prawa te wskazują na percepcyjne uproszczenia rzeczywistości, dzięki którym możemy sprawniej funkcjonować w świecie.", "Prawo bliskości polega na łączeniu tych przedmiotów w zbiorze, które występują blisko siebie. Wolimy szukać wspólnych, większych kształtów, niż koncentrować się na rozproszonych, drobnych elementach, wyodrębniamy raczej całości niż poszczególne części. Dlatego na Rys. 3 uwagę przyciągają nie poszczególne kółka, ale figury, w których zostały one ułożone.", "Prawo domknięcia wskazuje na tendencję do dostrzegania w rzeczywistości pewnych określonych elementów, nawet jeśli nie są one kompletne. Dlatego widzimy kształty „całych” figur również tam, gdzie są one zaledwie zasugerowane, gdyż nasza percepcja „uzupełnia” brakujące elementy. Na przykład na Rys. 4 dostrzegamy prostokąt i koło, chociaż zostały narysowane jedynie odcinki.", "Prawo podobieństwa wiąże się z tendencją do grupowania podobnych do siebie elementów, według kształtu, wielkości, koloru czy faktury. Dlatego na Rys. 5 widzimy raczej „paski” podobnych elementów, niż to, że tworzą one kwadrat.", "Warto wspomnieć jeszcze o prawie „wspólnego losu”, ujawniającym się, gdy przyglądamy się zbiorowi elementów w ruchu i na przykład stado ptaków podrywające się do lotu, uznajemy za określoną całość, działającą pod wpływem jednego bodźca.", "Źródło: National Geographic, Flight of the Starlings: Watch This Eerie but Beautiful Phenomenon, 15.11.2016 (dostęp 10.09.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=V4f_1_r80RY.", "Te i inne prawa psychologii postaci są bardzo często wykorzystywane w projektowaniu graficznym. Na przykład prawo bliskości sprawdza się w konstruowaniu strony internetowej, na której zgrupowanie obok siebie określonych linków sugeruje, że są to elementy analogiczne, a ich funkcje podobne. Natomiast prawo „wspólnego losu” pozwala zsynchronizować ruch myszki komputerowej kierowanej ręką i kursora na ekranie komputera. Wszystkie prawa Gestalt w kontekście projektowania grafiki współczesnych interfejsów omawia Mads Soegaard [8]. Zebrany w przywołanym artykule materiał stanowi wymowne świadectwo, że zasady te stanowią niezmiernie ważny aspekt komunikacji wizualnej." ]

[]

[ "W latach trzydziestych XX wieku Margaret Mead (1901-1978) i Gregory Bateson (1904-1980) prowadzili badania antropologiczne na Bali. Interesowały ich przede wszystkim kulturowe wzorce płci oraz modele wychowania przekazywane w tamtejszych tradycyjnych środowiskach. Zastanawiali się, w jaki sposób wpływają one na rozwój ludzkich temperamentów. W dokumentacji chcieli pokazać również różnicę między kulturami pierwotnymi i schematami wychowania powielanymi w cywilizacji Zachodu. Postanowili wyniki swoich badań przedstawiać w formie opisowej – notatki prowadziła Mead oraz fotograficznej – tym zajął się Bateson, który wykonał około 25 000 zdjęć.", "Podsumowaniem tych badań stała się wydana w 1942 roku książka, w której autorzy posłużyli się niezwykle szeroką bazą fotograficzną [1]. W tej publikacji zdjęcia nie pełniły wyłącznie funkcji etnograficznej ilustracji tekstu. Można wręcz stwierdzić, że Bateson i Mead przygotowali pierwszą naukową książkę, w której obrazy pełniły rolę wiodącą, a narracja pozostała jedynie ich uzupełniającym wyjaśnieniem. Ten efekt udało się uzyskać, ponieważ fotografie zamieszczone w publikacji nie były pozowane, dzięki czemu pokazano rozbudowane sekwencje gestów i układów ciała, obrazujące na przykład zachowania matek względem swoich dzieci. W 1938 roku para uczonych przeprowadziła analogiczne badania w Nowej Gwinei, gdzie Bateson wykonał 10 000 zdjęć, jednakże osobne wnioski z tej naukowej wyprawy nie zostały nigdy opublikowane. Bateson i Mead przygotowali również filmy. Wielką popularność zdobył \"Trans and Dance in Bali\". Mead nakręciła jeszcze potem film \"Bathing Babies in Three Cultures\", ilustrujący zróżnicowane kulturowo postawy opiekuńcze matek wobec swoich dzieci.", "Źródło: Vivina Salvetti, M. Mead, Bathing Babies in Three Cultures, 15.03.2017 (dostęp 10.09.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=rmvqdDBSY0k.", "Bateson i Mead swoimi badaniami zapoczątkowali antropologię wizualności (visual anthropology), w której głównym problemem badawczym pozostają kulturowe obrazy. Warto wspomnieć, że jedną z ich najważniejszych inspiracji stała się psychologia Gestalt, wraz z podstawowym założeniem tego kierunku, dotyczącym postrzegania świata jako pewnej całości, co pozwala na odruchową interpretację rzeczy, zachowań i zdarzeń [2] (zob. Ramy komunikacji według psychologii postaci (Gestalt) ).", "W latach siedemdziesiątych Mieczysław Porębski [3], opisując ikonosferę, używał pojęcia „informacji wizualnej”, podkreślając tym samym, że obraz jest także przekazem wiedzy o kulturze i społeczeństwie. Dzisiaj ten wątek jest coraz szerzej wykorzystywany w nauce. Jak pisze Michał B. Paradowski: „Pojmowanie rzeczywistości poprzez abstrakcyjny system znaków językowych stopniowo ustępuje miejsca wnioskowaniu na podstawie obrazów, które zdobywają coraz większe znaczenie: nie tylko wspomagając, ale coraz częściej również zastępując formy tekstowe” [4]. O znaczeniu obrazu w prezentacji wiedzy świadczy upowszechnienie metod wizualnych nie tylko w naukach humanistycznych i społecznych, lecz także matematycznych, medycznych czy eksperymentalnych. Paradoks współczesności polega bowiem na tym, że coraz więcej danych ma charakter liczbowy i statystyczny. Wszystko (lub prawie wszystko) można przeliczyć i pokazać w formie numerycznej. Jednakże taki sposób ukazania informacji jest nie tylko nudny, lecz także niezrozumiały, nawet dla przedstawicieli środowisk naukowych. Dlatego pomimo powszechnego dostępu do informacji, nieocenioną wartością staje się umiejętność interpretowania i przekazywania ich zbioru w postaci obrazowej, zwłaszcza jeśli mają one charakter interdyscyplinarny.", "Przykładów tej wizualnej reorientacji w nauce jest wiele. Jednym z najbardziej znanych pozostaje założony w roku 2006 w Stanach Zjednoczonych portal Jove (https://jove.com) [5], który umożliwia publikacje wideoartykułów. Przykładami ułatwiającymi poruszanie się wśród zalewu danych są formy usytuowane na pograniczu wizualności i słowa, do których należy choćby chmura tagów, a także pozwalające zorientować się w poznawanym obszarze nauki wizualizacje lub wystawy interaktywne. W tym nurcie znajdziemy też – wskazywanie trendów, analizę związków, porównania, czy symulacje.", "Dzisiaj ikonizacja języka wstępująca powszechnie w komunikacji elektronicznej dotyczy również przekazów informacji przeznaczonych dla przeciętnego odbiorcy [6]. Jarosław Pacuła wskazuje, że połączenie słów i obrazu w medialnym przekazie odbywa się na cztery sposoby, do których należą: „1. Graficzne wyeksponowanie wybranego komunikatu językowego (…), 2. wkomponowanie grafiki w słowo pisane, 3. wpisanie słów w grafikę, 4. modyfikacja graficzna elementów językowych prymarnie zawartych w obrazie” [7]. Autor ten słusznie jednak zauważa, że dzięki takim zabiegom dziennikarskie zapowiedzi stają się nieraz nie tyle „informacją o informacji”, ale „reklamą informacji” [8].", "Wizualizacja danych ma spełnić kilka ważnych celów. Elementy graficzne uatrakcyjniają przekaz, a co za tym idzie budzą większe zainteresowanie odbiorców. Ich użycie ułatwia zapamiętywanie nawet skomplikowanych informacji, a jednocześnie pomaga w wyeksponowaniu komunikatu. Formy ikoniczne wzmacniają perswazyjność transmisji, dzięki oddziaływaniu na emocje i wywoływaniu osobistych skojarzeń czytelnika. Wizualizacja danych daje więc odbiorcy poczucie nie tylko, że widzi, ale też rozumie więcej.", "Dzisiaj coraz częściej elementami wizualizacji posługują się politycy, czy biznesmeni, zatrudniając fachowych ilustratorów, którzy na bieżąco w sposób zabawny, a jednak nie pozbawiony wartości merytorycznych, obrazują treści wygłaszane w trakcie ich wystąpień. Ta forma cieszy się rosnącym zainteresowaniem. W Polsce jedną z pierwszych osób zajmujących się graficznym transferem danych jest jest Agata Jakuszko-Sobocka, która przekłada na obrazy informacje o ideach, działaniach czy produktach." ]

[]

[ "Od kiedy Jean Baudrillard (1929-2007) sformułował w 1981 roku koncepcję hiperrzeczywistości, w której wszystko jest symulacją nawarstwiających się znaków, czyli symulakrów, obrazy zyskały w koncepcji kultury miejsce bezprecedensowe [1]. Symulakry nie prowadzą bowiem do żadnej ukrytej postaci rzeczywistości, nie stanowią też reprezentacji żadnej innej rzeczy oprócz ich samych. Ta reinterpretacja obrazu odzwierciedliła się również w postmodernistycznej koncepcji języka. Według interpretacji Rolanda Barthesa (1915-1980), obraz wprawdzie zawiera treść kodowaną, jednak nie mniej ważny pozostaje jego „przekaz bez kodu” [2], który oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy. W konsekwencji jednym z postmodernistycznych przejawów odchodzenia od tradycyjnego definiowania pojęć stała się nowa formuła pojęcia dyskursu, który w tym kontekście oznacza wypowiedź nie tylko językową, lecz także ikoniczną. Obraz, podobnie jak tekst, staje się wówczas wyrażeniem określonej opowieści, której źródeł nie sposób ustalić w chaotycznym kłączu rzeczywistości, można jedynie sprawdzać bieżące oddziaływanie i reinterpretowanie jej znaczeń.", "Wizualność jako taka okazuje się potężnym narzędziem oddziaływania społecznego i indywidualnego, co wielokrotnie podkreślał na przykład Michel Foucault (1926-1984). Na podstawie analizy obrazu Diego Velazqeza (1599-1660) \"Las Meninas\" (\"Panny dworskie\" – Rys. 1 ) filozof analizował różne spojrzenia, kreujące przestrzeń – malarza, odtwarzającego dworską scenę, infantki, członków jej dworu, tajemniczego widza, stojącego w drzwiach wiodących na klatkę schodową, wreszcie odbitej w lustrze pary królewskiej [3]. Według Foucaulta, żadne z tych spojrzeń nie ustanawia rzeczywistości w sposób jednoznaczny – są one rozproszone. Tak też dzieje się w przestrzeni kulturowo-społecznej, w której żaden sposób widzenia nie jest w istocie wystarczający, by obiektywnie ją objąć i wykreować jej obraz. Dla Foucaulta dzieło Velazqueza stało się swoistym dowodem na postępujący w kulturze Zachodu proces zanikania podmiotu. Na marginesie warto jednak zaznaczyć, że trudno wyobrazić sobie powstanie koncepcji tego złożonego wyobrażenia, bez odwołania właśnie do idei podmiotu, szukającego obiektywnego poznania rzeczywistości w jej różnorodnych kontekstach.", "Foucault podkreślał, że władza jest w rękach tego, kto zarządza widzeniem. By to zilustrować, przywołał pomysł żyjącego w XVIII wieku angielskiego filozofa i prawnika, Jeremy’ego Benthama, który wymyślił projekt więzienia w kształcie pierścienia, podzielonego na cele, nazwanego Panoptikonem ( Rys. 2 ). Osadzeni w nim więźniowie są widoczni dla śledzącego ich zachowanie strażnika, który rezyduje w wieży znajdującej się pośrodku pierścienia, on sam pozostaje jednak dla nich niewidzialny. Rozważania nad tym szkicem stały się dla Foucaulta punktem wyjścia dla ustanowienia koncepcji społeczeństwa nadzorowanego, w którym ludzie są ciągle inwigilowani, chociaż nie dzieje się to za murami więzienia, lecz przy wykorzystaniu wiedzy i potęgi przekazu mass mediów [4]. Dzięki ich wykorzystaniu wytwórcy obrazów egzekwują swoją władzę nad biernymi odbiorcami widzenia. Koncepcja Panoptikonu, chociaż często krytykowana, stała się jedną z najczęściej powtarzanych współcześnie metafor władzy. Jedną z jej modyfikacji znajdziemy w książce Nicholasa Mirzoefa \"The Right to Look. A Counterhistory of Visual\" z 2011 roku, której wnioski Łukasz Zaremba trafnie podsumowuje, pisząc, że władza nie „widzi”, lecz „wizualizuje” [5].", "Również według Umberto Eco (1932-2016) wizualność stanowi bardzo ważny element dyskursu, ustanawiającego komunikację, którą filozof ten rozważał w perspektywie semiologii (semiotyki), analizując oddziaływanie znaków w kulturze współczesnej [6]. Eco opisywał na przykład funkcjonujące w przestrzeni społecznej figury woskowe i kiczowate kopie arcydzieł, wskazując, że pełnią one ważną funkcję informacyjną i dydaktyczną, ucząc, rozbudzając aspiracje, a także kreując nowe (nie zawsze najwyższych lotów) gusty. W konsekwencji wspomniane artefakty odwzorowują obraz świata, w którym tradycyjna hierarchizacja sztuki i autorytetów została zaniechana i każdy obrazowy sposób jest dobry, by się nim posłużyć dla przekazu treści i wywarcia wpływu.", "W podejściu postmodernistycznym na pierwsze miejsce wybija się waga odbiorczości, czyli tego, w jaki sposób przekaz ikoniczny może zostać odczytany i jak przez tę interpretację oddziałuje on na daną jednostkę lub grupę społeczną. Tym samym, dyskurs ustanawia rzeczywistość, ponieważ poza nim nie sposób wyłonić jakichkolwiek wartości, czy znaczeń." ]

[]

[ "Martin Jay określił dominację wizualności w kulturze współczesnej mianem okulocentryzmu (wzrokocentryzmu) [1]. Magdalena Szpunar, podążając za Gillian Rose, dzieli wizualność na dwie sfery określone jako przedstawienia i przejawy wizualne: „Przedstawienia wizualne to celowo tworzone obrazy (sztuka, reklama), a przejawy wizualne to wszystko to, co możemy poddać percepcji wzrokowej i przetworzyć, np. w obraz trwały za pomocą aparatu fotograficznego. Łatwo więc skonstatować, że niemal cała rzeczywistość społeczna mieści się w zakresie przejawów wizualnych i tylko od nas zależy, jak je zinterpretujemy i czy uznamy za wystarczająco znaczące, by poddać utrwaleniu” [2]. Niewątpliwie ten aspekt kultury zaznacza się dzisiaj szczególnie mocno, gdyż jesteśmy odbiorcami komunikatów ikonicznych, a jednocześnie bierzemy aktywny udział w ich generowaniu.", "Obraz jest obecny w przekazach mediów klasycznych, takich jak książki, prasa, ze szczególnym uwzględnieniem pism ilustrowanych, komiksów, plakatów czy telewizji. Do tego zbioru należy jeszcze dodać szeroką gamę środków wykorzystywanych przez nowe media (zob. Nowe media. Charakterystyka i cechy ). W tej przestrzeni pojawiają się rozmaite możliwości prezentowania i przetwarzania wiadomości wizualnych, występujących w postaci ilustracji, zdjęć, map, typografii, infografik oraz układów (layout) treści, charakterystycznych dla określonego nadawcy, a także coraz popularniejszych – filmów, animacji i materiałów wideo [3], [4]. Mieke Bal mówi przy tym o swoistej „nieczystości” obrazów w rzeczywistości wirtualnej, w której tracą one swoje urzeczowienie i mogą wprawdzie być źródłem doświadczeń i przedmiotem badań, nie posiadają jednak właściwej innym dziełom substancjalności [5].", "W rzeczywistości wirtualnej postępuje więc hybrydyzacja komunikowania związana ze stopniowym minimalizowaniem znaczenia tekstu, pełniącego często wyłącznie rolę opisową dla przekazu obrazowego. Nie oznacza to, że obrazy zupełnie wyeliminowały tekst, rzadko też występują one samodzielnie. W informacyjnym transferze zazwyczaj towarzyszy im jakiś krótki tekst, lub muzyka. Tendencja do wizualizacji tekstu dotyczy przede wszystkim ludzi młodych [6]. Wszystkie te warunki przekładają się na dążenie do autonomizacji ikonicznej przestrzeni. Jak podkreśla William J.T. Mitchell: „(…) obrazy chcą takich praw, jakie posiada język, a nie przekształcania w język. Nie chcą być sprowadzone ani do „historii obrazów” ani do „historii sztuki”, lecz chcą być postrzegane jako złożone byty zajmujące zróżnicowane podmiotowe pozycje i tożsamości” [7].", "Interpretacja obrazów odbywa się w kontekście reżimów skopicznych [8], które wyznaczają kulturowe ramy kształtowania widzialności, a wynikają z wszechobecności obrazowych komunikatów, a zarazem z przymusu ich śledzenia. Jednocześnie postępuje nieuchronna subiektywizacja tego procesu, wynikająca z podkreślania wagi indywidualnego odbioru wizualnego przekazu. Odruchowe dekodowanie treści zawartych w danym obrazie Ned Racine powiązał z umiejętnością wizualnej piśmienności (visual literacy) [9]. Ta zdolność pozwala na przykład na trafne odczytywanie emotikonów (ideogramów uzyskanych przez odpowiednie wpisanie znaków typograficznych) oraz emoji (emotikonów przekształconych w rysunek), którymi chętnie posługują się użytkownicy nowych mediów w przekazywaniu informacji. Dzieje się tak, ponieważ wskazane elementy graficzne wyrażają proste do rozszyfrowania emocje, nastroje i nastawienia, jak pokazują to Rys. 1 i Rys. 2. Pierwszy z nich przedstawia typowe emoji ilustrujące zadowolenie i radość.", "Obrazek drugi odsyła natomiast do frustracji i zmęczenia spowodowanego wybuchem pandemii, której symbolem stało się noszenie maseczek.", "Przewaga wizualności w kulturze ponowoczesnej budzi wiele głosów krytycznych. Giovanni Sartori przedstawił ją, opisując fenomen homo videns, czyli „człowieka widzącego”, który zatracając się w świecie obrazów gubi zdolność do abstrakcyjnego i krytycznego myślenia, odbierając i przekazując jedynie nieskomplikowane komunikaty, dotyczące najprostszych informacji i emocji. Wszechobecność obrazów sprawia, że widzenie dominuje nad innymi zmysłami, które wycofują się, a w każdym razie stają na drugim planie codziennej praktyki komunikacyjnej [10]. Utrzymanie tej tendencji może więc prowadzić do destabilizacji międzyludzkich relacji. Według Andrzeja Leśniaka dominacja obrazowania w komunikacji niejednokrotnie zaburza jasność przekazu, gdy występuje jako „wizualność spotęgowana” [11]. Jednym ze skutków tej nadmiarowości staje się postępująca inflacja transferu obrazów, która przyczynia się do ich nieuchronnej degradacji." ]

[]

[ "Kolorystyka stanowi niezwykle istotny element komunikacji wizualnej. Wiąże się z nią bardzo rozbudowana problematyka, dlatego w tym rozdziale znajdą się jedynie podstawowe informacje, dotyczące funkcji barw w komunikowaniu. Barwy proste (monochromatyczne, widmowe), które są otrzymywane w wyniku rozszczepienia światła białego układają się w tęczę. Otwiera ją fiolet, przechodzący w indygo, a następnie niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy, czerwony i zamykający układ – purpurowy. Każda z tych barw ma określoną długość i częstotliwość. Fala o określonej długości wywołuje wrażenie danego koloru. Jej postrzeganie jest uzależnione od subiektywnej percepcji, a w konsekwencji ta sama barwa przez różnych ludzi w zależności od ich wieku, czy ewentualnych wad wzroku, może być odbierana jako, przynajmniej do pewnego stopnia, odmienne kolory. Barwy proste nie podlegają rozproszeniu, a ich mieszanki składają się na barwy złożone. Barwy achromatyczne rozciągają się od bieli przez szarość do czerni i nie posiadają komponentu koloru.", "Widmo światła białego ułożone zgodnie z ruchem wskazówek zegara od fioletu do czerwieni układa się w tzw. koło kolorów [1]. Zmieszanie kolorów w kole daje efekt bieli, szarości lub czerni, więc prowadzi do syntezy addytywnej lub subtraktywnej. Kolory, które znajdują się w tym układzie naprzeciw siebie są uważane za dopełniające. Ich zestawienie daje efekty dynamiczne, bo zbudowane na opozycji. Wykorzystanie barw znajdujących się blisko siebie, czyli pokrewnych, pozwala uzyskać harmonijny rezultat. W kulturze Zachodu koło barw było przedmiotem zainteresowania od dawna, a w literaturze spotykamy jego liczne przedstawienia (zob. https://publicdomainreview.org/collection/colour-wheels-charts-and-tables-through-history).", "Funkcjonuje wiele modeli komputerowego przetwarzania barw [2]. Monitor może wyświetlać od 256 do ponad miliona różnych kolorów. Wśród najbardziej znanych narzędzi przetwarzania kolorów należy wymienić system RGB. Jego nazwa została utworzona od barw – czerwonej (ang. Red), zielonej (ang. Green) i niebieskiej (ang. Blue). System ten ma charakter addytywny, to znaczy, że kolor biały powstaje, gdy połączą się wszystkie występujące w nim barwy. Jeden z popularnych systemów przetwarzania kolorów w druku, czyli CMYK, nosi nazwę od kolorów prostych i czerni: Cyan – turkusowy, Magenta – magenta, Yellow – żółty, blacK – czarny. Ten system jest określany jako subtraktywny, co oznacza, że przez połączenie występujących w nim barw otrzymuje się kolor czarny. Jego możliwości są znacznie ograniczone w porównaniu z przetwarzaniem komputerowym. Trzeba również pamiętać, że każdy nośnik inaczej przetwarza barwę, dlatego to samo zdjęcie oglądane w aparacie fotograficznym, na ekranie komputera czy w wersji drukowanej, może istotnie się różnić. Z tego powodu należy zawsze sprawdzić zgodność koloru z zamierzonym projektem i przygotować na przykład próbny wydruk.", "Najobszerniejszy zbiór barw zawiera Pantone (Color) Matching System (PMS), obejmujący 1761 kolorów, występujących także w wersji metalicznej i fluorescencyjnej (zob. https://www.pantone.com/color-finder). Każdy z kolorów tego zbioru został oznaczy numerem zawierającym odnośnik do systemów RGB i CMYK. W 2014 roku badania firmowane przez Pantone Color Institute zostały zawieszone, a wzorniki przygotowane przez tę instytucję nie mają już otwartego dostępu, jednak począwszy od 1999 roku eksperci tej firmy ogłaszają wiodący kolor na nadchodzący sezon. Prognozują to na podstawie bieżących analiz sztuki, wzornictwa przemysłowego i artystycznego, mediów społecznościowych, najnowszych trendów w modzie, a nawet preferowanych sposobów spędzania wolnego czasu.", "W ciągu wieków kolorom nadawano znaczenia, zróżnicowane w zależności od kultury i sytuacji [3], [4], [5]. Na przykład na Zachodzie kolor biały jest kojarzony z niewinnością, czystością i początkiem życia, natomiast w Japonii symbolizuje żałobę. Strony internetowe wielu instytucji zostały zaprojektowane w kolorze białym, ze względu na jego neutralny charakter, a zarazem łatwość odnajdywania na tym tle pożądanych informacji. Obecnie biel koreluje z popularnym minimalizmem. Kolor zielony w Stanach Zjednoczonych kojarzy się z pieniędzmi, podczas gdy w Irlandii jest narodowym symbolem wyspy itd.", "W projektowaniu przekazu wizualnego znajomość konwencjonalnego przyporządkowania barw pełni istotną rolę. Na przykład informacje dla wielbicieli muzyki metalowej często opierają się na dynamicznych zestawieniach czerni i czerwieni, natomiast o sztuce ogrodowej opowiemy raczej w barwach stonowanych i pastelowych. Wprawdzie obecnie nikogo nie dziwi przekraczanie stereotypów, jednak decyzja w sprawie zastosowania niekonwencjonalnej kolorystyki w graficznym przedstawieniu określonego projektu, powinna zapaść po rozpoznaniu upodobań jego odbiorców, dla uzyskania pewności, że niestandardowy przekaz spotka się z dobrym i oczekiwanym przyjęciem. Ta decyzja jest bardzo istotna, ponieważ kolorystyka stanowi jeden z najważniejszych aspektów identyfikacji marki. Zbyt duża ilość barw w komunikacie powoduje zbytnie rozproszenie uwagi. Z kolei komunikat monochromatyczny może się okazać nudny. Do bardzo dobrych przykładów odpowiedniej synchronizacji kolorów należą projekty filmowe, utrzymywane zazwyczaj w określonej gamie barwnej [6].", "Każda barwa może wpływać na psychikę odbiorcy, co wynika m.in. z tego, że kolory budzą silne skojarzenia emocjonalne, indywidualne dla każdego człowieka [7], [8]. Dają się jednak ustalić również pewne zasady odbioru danej barwy, które stały się podstawą koloroterapii. Na przykład kolor niebieski oddziałuje wyciszająco, a czerwony pobudzająco. W wystroju pomieszczeń kolory odbierane jako lekkie, czyli żółty, albo biały powinny znajdować się na górze, natomiast ciężkie i ciemne – czerń, brąz, granat – na dole, gdyż człowiek przebywający w pomieszczeniu pomalowanym według odwróconego porządku może odczuwać dyskomfort i niepokój. Zastosowanie intensywnej kolorystyki angażuje również inne zmysły, na przykład dotyku, czy węchu.", "Zastosowanie odpowiednich kolorów pełni także funkcje informacyjne. W tym przypadku przykładem jest sygnalizacja świetlna na drodze, do której stosujemy się odruchowo. W tym kontekście warto też zwrócić uwagę na historyczno-społeczne identyfikacje znaczenia kolorów. Dotyczy to choćby mundurów różnych służb, czy barw wiązanych z ruchami politycznymi. Zwłaszcza te ostatnie mogą budzić negatywne skojarzenia, wystarczy wspomnieć choćby czerwień komunistycznej flagi." ]

[]

[ "Jedną z najpopularniejszych form wizualizacji danych jest infografika. Jej korzeni można szukać w odległej przeszłości. Na przykład w 1658 roku Jan Amos Komeński (1592-1670), czeski filozof i pedagog, wydał wyjątkowy w tamtym czasie podręcznik nauki łaciny zatytułowany \"Orbis Sensualium Pictus\" (\"Świat zmysłowy w obrazach\"), w którym pojawiały się zestawienia zdań w języku niemieckim z łacińskimi odpowiednikami i ilustracjami. Komeński wyszedł z założenia, że fraza łacińska będzie łatwiejsza do zapamiętania, jeśli zostanie skojarzona nie tylko z zapisem w rodzimym języku, ale też z odpowiednią ilustracją. Bardzo szybko książka ta została przetłumaczona na inne języki, wydano ją również po polsku.", "Za jedną z wzorcowych infografik uchodzi mapa napoleońskiej inwazji na Rosję autorstwa Charlesa Josepha Minarda (1781-1870) wydana w 1869 roku ( Rys. 1 ). Nie zawierała ona geograficznej mapy przemarszu wojsk, ale uproszczony schemat trasy z oznaczeniem najważniejszych punktów tej wędrówki.", "Kamieniem milowym w kształtowaniu idei i narzędzi infografiki był pomysł austriackiego socjologa Otto Neuratha (1882-1945), który w latach dwudziestych XX wieku wymyślił język graficzny Isotype (International System of Typographic Picture Education [1]. Autor ten po raz pierwszy zastosował w nim m.in. zwielokrotnienie symboli i ich zróżnicowanie kolorystycznie dla zilustrowania danych statystycznych ( Rys. 2 ).", "Współczesna infografika w znanej nam postaci pojawiła się na początku lat osiemdziesiątych XX wieku w gazecie „USA Today” [2]. Prezentowano tam poglądowe materiały dotyczące danych liczbowych i statystyk w prostej formie graficznej. Początkowo takie podejście spotkało się z krytyką, ponieważ zarzucano dziennikarzom nadmierne upraszczanie ważkich problemów. Szybko jednak okazało się, że nowy sposób przedstawiania danych zyskał wielu zwolenników. Okazało się też, że zbytni realizm graficznych przedstawień towarzyszących przekazowi informacji może zaciemniać rozumienie przekazu, który jest łatwiejszy do przyswojenia, gdy rysunek pojawia się w postaci schematycznej [3], [4]. Infografiki przyciągają wzrok mocniej niż zdjęcia i chociaż wymagają skupienia, budzą większe zainteresowanie. Opierają się na myśleniu analitycznym i takie właśnie rozumowanie kształtują u odbiorców [5]. Ukazują w skrótowy sposób i na stosunkowo niewielkiej powierzchni charakter przedstawianego procesu, koncentrując się na najważniejszych trendach i decydujących zmiennych.", "Infografika może zawierać przekaz dotyczący wszelkich danych liczbowych, także statystycznych, informacji orientacyjnych, wzbogaconych o graficzne rozszerzenie. Występuje w formie symboli, kolorów, map, diagramów czy wykresów. Wielka popularność syntezy schematycznych obrazków, liczb i słownych wyjaśnień, spowodowała, że ukształtowała się nowa dyscyplina praktyczna określana jako projektowanie informacji [6], [7], [8].", "Jedną z najciekawszych stron internetowych, zawierających wizualne opracowania danych statystycznych jest portal \"Information is beautifull\" (zob. https://informationisbeautiful.net/). Dobrym przykładem praktycznych i prostych infografik są plany linii metra ( Rys. 3 ), które pozwalają znaleźć możliwie szybko właściwe połączenie, także podróżnym nieznającym danego miasta. Plany te nie odzwierciedlają rzeczywistego ukształtowania terenu, są zgeometryzowane, a każdą trasę oznacza inny kolor.", "Infografika powinna być zrozumiała nawet bez słownych objaśnień. Zresztą te ostatnie są zazwyczaj skrótowe i ujmują jedynie najistotniejsze informacje. Wprawdzie same symbole graficzne nie wystarczą w przypadku prezentacji złożonych problemów, wymagających obszernego wyjaśnienia, jednak dobrze sprawdzają się w popularyzacji nauki, a także informacji, których ukazanie w inny sposób stanowiłoby jedynie żmudny transfer danych liczbowych.", "Ze względu na szerokie wykorzystanie infografiki konieczne jest kształtowanie nowych kompetencji umożliwiających właściwy odbiór graficznego zapisu danych, a także tworzenia tego rodzaju treści. Istnieje wiele darmowych lub częściowo darmowych programów pomocnych w wykonaniu własnych infografik [9]. Są to na przykład: Easelly (https://www.easel.ly/), Infogram (https://infogram.com/), Piktochart (https://piktochart.com/) Visually (https://visual.ly/product/infographic-design), Wordle (http://www.edwordle.net/) i inne." ]

[]

[ "W 1977 roku ukazały się dwie ważne książki poświęcone problematyce fotografii we współczesnym świecie. Pierwsza z nich była zbiorem felietonów Susan Sontag (1933-2004) [1]. Autorka opisała w nich niezwykłą popularność fotografii i jej doniosłe znaczenie w kulturze. Zwracała szczególną uwagę na niejednoznaczność tej techniki, będącej świadectwem danej chwili, a zarazem zakłamującej o niej prawdę. W swoich felietonach Sontag nie ograniczyła się wyłącznie do refleksji dotyczących współczesności, ponieważ umieściła fenomen fotografowania w szerokiej panoramie myśli filozoficznej, poczynając od Platona i jego słynnej metafory jaskini, w której niewolnicy przypatrują się tajemniczym cieniom rzucanym na ścianę i mylnie traktują ten obraz jako odbicie prawdziwego świata. Tym samym, wskazała ona na naśladowczy, a zarazem iluzoryczny charakter zdjęć. Według Sontag, fotografowanie daje poczucie zdobywania i kontrolowania, ponieważ umożliwia uchwycenie ulotnych obrazów, którym można się potem przyglądać, poddawać je wszechstronnej analizie i deszyfracji, by dzięki zdobytej wiedzy jeszcze skuteczniej wywierać wpływ na rzeczywistość.", "Autorka postawiła ciekawą tezę, że fotografowanie okazało się pasją ludzi, którzy nie identyfikują się z przeszłością, są natomiast zdeterminowani, by w pełni przeżyć i udokumentować swoje „teraz”. W tym kontekście Sontag pisała: „Fotografia stała się jednym z najważniejszych wynalazków zwiększających skalę naszych doznań, a to wskutek stworzenia pozorów uczestnictwa” [2]. Jako taka, jest ona też paradoksalnym świadectwem przemijania i śmierci, ponieważ zdjęcia dają poczucie zatrzymania przeszłości, która i tak nieuchronnie odchodzi. Świadectwem takiego podejścia do fotografii, upamiętniającej bolesne doświadczenia graniczne stała się wstrząsająca dokumentacja choroby i śmierci Sontag, którą przygotowała jej życiowa partnerka, Annie Leibovitz.", "W tym samym roku, w którym ukazała się książka Sontag, Roland Barthes (1915-1980) wydał poświęcone podobnej problematyce \"Światło obrazu\" [3]. Niedługo przedtem zmarła jego matka, a autor boleśnie odczuł jej stratę. Z tego też względu we wspomnianej publikacji przenikają się niejako dwie narracje. Pierwsza dotyczy samej fotografii i jej miejsca w kulturze, druga ma charakter osobisty i wiąże się z poszukiwaniem wspomnień, a konkretnie takiego zdjęcia matki, które oddałoby w sposób możliwie najwierniejszy jej osobowość. W pewnym sensie ten ostatni aspekt zdominował rozważania, w związku z czym praca Barthesa jest nie tyle naukowym opracowaniem, co ideowym manifestem autora.", "Barthes wyróżnił dwa typy fotografii. Pierwszy określił jako studium. Fotografie tego rodzaju odzwierciedlają chwilę, stanowiąc konwencjonalne przedstawienie związane na przykład z jakimś rodzinnym wydarzeniem, odbytą podróżą, wartym zapamiętania spotkaniem. W tym kontekście każde zdjęcie może stanowić ważne kulturowe świadectwo, służące systematycznej, naukowej analizie w zakresie kultury i komunikacyjnych wzorców. Przykład studium stanowi fotografia wykonana w 1932 roku na krakowskich Czyżynach, przedstawiająca pilota Ignacego Giedgowda (1897-1974) przed samolotem PZL.19 podczas zawodów lotniczych ( Rys. 1 ). Na jej podstawie można sporo powiedzieć na temat sposobów spędzania czasu przed wojną, rozwoju lotnictwa, ówczesnej konstrukcji samolotów, a nawet męskiej mody.", "Dla Barthesa znacznie istotniejsze były jednak fotografie drugiego typu, zawierające punctum. O obecności tego elementu decyduje coś, co sprawia, że wybrane zdjęcie zwraca uwagę odbiorcy, który zapamiętuje je na dłużej. Autor nie podał dokładnej definicji tego pojęcia, określając go jedynie w metaforyczny sposób. Pisał więc, że punctum to „użądlenie, dziurka, plamka, małe przecięcie – ale również rzut kośćmi” [4], a każdy odbiera je inaczej. Barthes doświadczył tego uczucia, gdy znalazł fotografię swojej matki, wykonaną, gdy była małą dziewczynką i uznał, że właśnie ta podobizna najlepiej oddaje jej charakter, a zarazem potwierdza nieuchronną przemijalność czasu i pewność śmierci. Rzecz znamienna, nie zamieścił w książce tego zdjęcia, jedynie je opisał, zaznaczając tym samym osobisty i subiektywny charakter swojego odkrycia.", "Przykładem fotografii zawierającej potencjał takiego „użądlenia” może być zdjęcie wykonane w 2018 roku na Islandii, przedstawiające zagubiony w kamienistej przestrzeni wrak samolotu Dakota C-117 na plaży Sólheimasandur ( Rys. 2 ). W latach siedemdziesiątych miało tam miejsce awaryjne lądowanie, podczas którego szczęśliwie nikt nie zginął, kadłub samolotu pozostał jednak bez żadnych zabezpieczeń i niszczeje do dziś.", "Iza Zdziebko, autorka fotografii, zobaczyła w tym ujęciu także kosmiczny krajobraz marsjańskiej pustyni, a przede wszystkim skojarzyła porzuconą maszynę z nieuchronnością losu, a zarazem słabością technologicznej cywilizacji, której artefakty zaśmiecają nawet oddalone od ludzkich siedzib pustkowia. Zauważmy jednak, że i pierwsze z analizowanych zdjęć może zawierać kontekst punctum, ponieważ w biografii Ignacego Giedgowda znajdziemy wiele dramatycznych zwrotów akcji. Wystarczy wspomnieć, że w czasie wojny był on pilotem RAF-u. Po uszkodzeniu samolotu przez wroga wodował na Atlantyku, po którym dryfował 3 dni, zanim został odnaleziony. Jego pogodne zdjęcie z przedwojennego pikniku lotniczego zawiera więc przesłanie melancholii, tak istotne dla rozpoznania Barthesa.", "Martin Jay stwierdza, że fotografie znaczących wydarzeń mogą łączyć w sobie obydwa aspekty wskazane przez Barthesa, gdyż są kulturową opowieścią o świecie, podlegającą analizie właściwej dla studium, a równocześnie jako punctum ilustrują społeczny proces przekraczania ustalonego porządku i związane z nim indywidualne doświadczanie emocji [5]. Współczesne badania potwierdzają tę znaczącą rolę fotografowania w dokumentowaniu, a zarazem stanowieniu kultury [6], [7], [8], [9]." ]

[]

[ "Przedstawiciele pokolenia wchodzącego obecnie w dorosłe życie urodzili się w czasach internetu, więc trudno im wyobrazić sobie funkcjonowanie bez sieci (zob. Wzory komunikacji millenialsów i post-millenialsów ). W tej sytuacji należy zadać pytanie, na ile wizualność wirtualnej rzeczywistości kształtuje ich rozumienie świata oraz ich obraz samych siebie. Wprawdzie problem ten wymaga wielu badań i jako taki stanowi jeszcze zagadkę przyszłości, można jednak już teraz wskazać na kilka jego aspektów.", "Jednym z ważniejszych elementów współczesnej komunikacji są zdjęcia, a przede wszystkim selfie zamieszczane w mediach społecznościowych. Według Magdaleny Szpunar: „Upublicznienie fotografii staje się szansą na zaznaczenie własnej obecności, przypomnienie o sobie, gdy nasze jestestwo rozmywa się w kakofonii konkurujących o uwagę publiczności jednostek. W sytuacji, gdy nie można nic zaproponować innym sporządza się setki własnych wizerunków, by zaistnieć w ich świadomości. Im więcej reprodukujemy się na obrazach, tym bardziej istniejemy” [1]. Użytkownicy mediów społecznościowych opowiadają więc o sobie obrazami, jednak ich autobiograficzne narracje mają charakter tymczasowy, ponieważ fotografie zamieszczane w sieci podlegają zazwyczaj licznym weryfikacjom, bywają retuszowane lub modyfikowane przez filtry czy nakładki udostępniane w aplikacjach, by przekazywany w mediach obraz okazał się satysfakcjonujący dla właściciela profilu [2]. W tym specyficznym przetwarzaniu wizerunków nie chodzi bynajmniej o przechowywanie zdjęć. Popularny Snapchat, aplikacja wprowadzona w 2011 roku, służy do wysyłania znajomym krótkich filmików czy fotografii, do utworzenia których można wykorzystać liczne filtry i emoji, a także dodać krótki tekst. Materiały te znikają jednak zaraz po ich odtworzeniu przez odbiorcę [3].", "Wspomniany trend wpisuje się w nurt wizerunkowego (i nie tylko) narcyzmu [4], [5]. Jednocześnie w przekonaniu wielu młodych ludzi obraz samego siebie, przynajmniej na pierwszy rzut oka, wydaje się być podatny na transformacje i łatwy do odwołania [6]. Dodajmy jeszcze, że zdjęcia gromadzone w portalach społecznościowych są przede wszystkim świadectwem określonego „teraz” i tracą wartość, gdy ono przemija. Jako takie służą więc przede wszystkim nawiązywaniu bieżących relacji, a udostępniający je liczą na szybki odzew życzliwego zainteresowania jako wiadomość zwrotną. W tym kontekście wartość zyskuje nie tylko odwiedzenie ciekawego miejsca, ale możliwość pochwalenia się tym na Instagramie.", "Jednym z wzorców pokoleń millenialsów i post-millenialsów stali się influencerzy, a więc osoby prowadzące blogi lub/i vlogi, które zyskały znaczną popularność w nowych mediach. Do pewnego stopnia zastąpili oni ikony popkultury, czyli ludzi wyróżniających się niezwykłą urodą, głosem, albo majątkiem [7]. Influencerzy znajdują się znacznie bliżej „zwykłych” ludzi, choćby z tego względu, że kupują stroje nie tylko u drogich projektantów, ale też w sieciówkach. Ich komunikacyjna sprawność stała się ważnym modelem, potwierdzającym, że umiejętność porozumiewania się w sieci może mieć także wartość rynkową. Z punktu widzenia producentów influencerzy tworzą osobiste i zaangażowane historie, oparte głównie na atrakcyjnych przekazach wizualnych, które okazują się przekonujące dla potencjalnych klientów, toteż chętnie proponują im współpracę w reklamowaniu produktów. Skala oddziaływania influencerów pozostaje oczywiście poza zasięgiem przeciętnego użytkownika mediów, nie zmienia to jednak faktu, że określa ona ważny wzorzec wizualnego komunikowania.", "Globalna kwarantanna spowodowana ekspansją koronawirusa uświadomiła nie tylko młodym ludziom, że komunikacyjna wizualność nowych mediów bywa niezwykle przydatna. Utrzymujący się stan izolacji przypomniał, że ona nie wystarcza i potrzebujemy również relacji budowanych w oparciu o bliskość i inne zmysły. Jednocześnie pojawił się nowy zbiór czytelnych znaków, symboli i zdjęć, które kształtują obraz kulturowych zmian wywołanych chorobą.", "Na koniec należy jeszcze wspomnieć że wizualna twórczość post-millenialów obejmuje nie tylko własne fotografie i memy. Gdy wybuchła pandemia jedną z osób przedstawiających jej przebieg w Polsce stał się uczeń klasy maturalnej, Michał Rogalski. Jego Twitterowe konto, na którym zamieszczał kolejne raporty dotyczące zachorowań w Polsce, zwizualizowane na przejrzystych i bardzo profesjonalnie przygotowanych wykresach było jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w sieci. Rogalski zainicjował też powstanie całego ruchu wolontariuszy, gromadzących i przetwarzających dane, dotyczące postępów epidemii w Polsce (zob. Wizualne przekazy wiedzy; Infografika ). Pracę tę docenili naukowcy, politycy i dziennikarze, którzy komentowali prezentowane przez niego dane. Rzecz znamienna, podstawowym narzędziem stały się w tym przypadku elementy wizualnego przedstawiania danych statystycznych. Dzięki działalności Rogalskiego kolejne wydarzenia związane z rozprzestrzenianiem się choroby w kraju były bardziej zrozumiałe, a jego systematycznie uzupełniany zbiór danych okazał się ostoją racjonalności w dopływie sprzecznych, zideologizowanych i niejednokrotnie histerycznych doniesień. Przykład ten jest może najwyraźniejszym świadectwem, że narzędzia komunikacji wizualnej budują ważny sposób ekspresji młodych ludzi, który kształtuje wyobrażenia o świecie również innych pokoleń." ]

[]

[ "W naukach społecznych i humanistycznych „kultura” jest pojęciem zarazem kluczowym i wieloznacznym. Podjęte przez socjologów Clyde’a Kluckholna i Alfreda Kroebera próby usystematyzowania jej definicji wykazały, że ujęcie kultury jest uzależnione od przyjętych założeń antropologicznych, metodologicznych i filozoficznych właściwym poszczególnym orientacjom naukowym. Kulturę można równie dobrze rozumieć adaptacyjnie jako narzędzie służące przetrwaniu człowieka w zmieniających się warunkach bytowych, jak i jako przestrzeń symboli oraz interpretacji.", "Perspektywa adaptacyjna Perspektywa adaptacyjna koncentruje się na pragmatycznych funkcjach kulturowych wytworów, zakładając, że sfera kulturowa oraz biologiczna są ze sobą nierozerwalnie splecione. Zgodnie z nią celem kultury jest zwiększenie sukcesu reprodukcyjnego i szans na przetrwanie ludzkiego gatunku. W taki sposób kulturę przedstawia większość socjobiologów i psychologów ewolucyjnych (np. Edward Willson, Peter Richerson, Daniel Dennett). Adaptacyjne ujęcie ma jednak znacznie dłuższą tradycję. Już w XVIII wieku Johann Gottfried von Herder definiował kulturę jako narzędzie przystosowania rekompensujące człowiekowi słabsze wyposażenie fizyczne względem konkurujących z nim gatunków. Pozwalają na to takie środki jak narzędzia, schronienia, techniki, społeczności czy rozwinięty język. Nieco upraszczając, można powiedzieć, że głównym pytaniem zadawanym w ujęciu adaptacyjnym, jest pytanie „po co?” są te środki. Funkcją włóczni czy dzidy jest polowanie i obrona, wioski i ubrania schronienie, języka szybka komunikacja i przekazanie doświadczenia [1].", "Perspektywa językowa Druga z perspektyw – koncentrująca się na językowym charakterze kultury – analizuje jej wytwory raczej od strony znaczeń, jakie mają one dla członków społeczności oraz systemów symbolicznych i struktur, w jakie są uwikłane. Reprezentujących ją badaczy interesuje np. czym dla członków danej społeczności jest określony rytuał, zwyczaj czy ornament, którym ozdobiona jest włócznia bądź dzida, co wyraża taki a nie inny układ wioski, co o danej grupie mówią elementy ubioru jej członków. W centrum rozważań tej perspektywy jest pojęcie języka rozumianego bardzo szeroko. Kultura – zakłada się w tym ujęciu – przede wszystkim mówi, komunikuje, wyraża [2].", "Typy językowych teorii kultury Problem relacji kultury i języka analizowany jest na bardzo wielu poziomach, których lista wyznaczana jest przez pojemność samego pojęcia języka, który można badać m.in. w aspektach komunikacyjnym, gramatycznym, strukturalnym, symbolicznym, interpretacyjnym, czy nieświadomym. Poszczególne nurty badań nad kulturą różnią się w zależności od tego, na który z tych aspektów kładą główny nacisk:", "Wspólnym mianownikiem wszystkich tych ujęć jest przekonanie, że kultura mówi, a to co mówi należy rozszyfrować (strukturalizm), bądź zinterpretować (poststrukturalizm, postmodernizm, interpretacjonizm, psychoanaliza) [3]." ]

[]

[ "Kultura znaczeń Jednym z owoców zwrotu językowego w naukach o kulturze są narodziny podejścia pojmującego kulturę jako rodzaj tekstu. Głosi ono, że kultura jest przede wszystkim obszarem powstawania znaczeń, które należy odczytywać jak każdy inny tekst – poza analizą „gramatyki” jej języka (na czym koncentrował się strukturalizm) można ją zatem interpretować lub dekonstruować. Kultura jest przede wszystkim tym co „znaczy” dla swoich uczestników. Aby uchwycić specyfikę tego stanowiska, dobrze jest porównać je do stanowiska opozycyjnego, takiego jak popularny w XX wieku redukcjonizm ekonomiczny.", "Tekstualna koncepcja kultury versus redukcjonizm ekonomiczny Ekonomiczne ujęcie kultury ma u swoich źródeł materializm historyczny, którego powstanie wiąże się z Karlem Marksem. Zdaniem niemieckiego filozofa i jego kontynuatorów podstawą życia człowieka jest sfera materialna: procesy życiowe oraz to, co do życia potrzebne, czyli stosunki ekonomiczne. Czynniki te w sposób bezwzględny determinują całą sferę świadomości, która w istocie jest efektem i odbiciem materialnej części życia człowieka uznanej przez Marksa za pierwotną. Ten stosunek między materią a świadomością obrazuje metafora bazy i nadbudowy. Baza – to, co materialne – determinuje całą sferę duchową, która jest refleksem czy też echem tego, co dzieje się na poziomie procesów życiowych i relacji ekonomicznych. Oznacza to, że takie obszary życia, jak: sztuka, filozofia, myśl naukowa, religia i światopogląd nie mają żadnej samodzielności. Spory filozoficzne, światopoglądowe czy religijne w rzeczywistości odbijają konflikty na poziomie ekonomii – sfery odpowiedzialnej za podział pracy i dystrybucję środków do życia. Zależność jest tu zawsze oddolna: to baza oddziałuje „w górę”, wpływając na nadbudowę a nie odwrotnie. Późniejsi interpretatorzy tej teorii (np. Louis Althusser) zakładali także pewną reakcję zwrotną, ale najważniejszym pozostało to, co dzieje się w bazie.", "Czym jest tekst? Samo pojęcie „tekstu” wymaga jednak pewnego komentarza. Teksty literackie mają swoje kody, tradycje interpretacyjne, odbiorców, ale także twórców. Relacja między tekstem, twórcą i odbiorcą to jeden z klasycznych problemów literaturoznawstwa. Pytania o zamysł autora danego dzieła oraz prawidłowy sposób jego odczytania to częste zadanie, przed którym stoi odbiorca, obcując z lekturą bądź filmem. Czy zatem mówienie o kulturze jako tekście jest sensowne skoro ciężko wyznaczyć jej konkretnego autora [2]?", "Podejście do tekstu jako utworu wyrażającego przede wszystkim intencję swojego autora, zaczęło być podważane już w XIX wieku. Wymowa tekstu – argumentowano – znacznie wykracza poza zamierzenia autora. Możemy w nim odczytać ducha epoki, w której powstał, treści i wartości właściwe dla danego czasu i środowiska, „mimowolnie” umieszczone w nim przez twórcę. To jednak nie wszystko. Już w XX w. Hans Georg Gadamer przekonywał, że tekst żyje swoim własnym życiem, obrasta w nowe znaczenia, które współkonstruują jego odbiorcy. Tekst nie jest „własnością” swojego autora [3]. Co więcej, poststrukturaliści, tacy jak Roland Barthes i Jacques Derrida zaczęli twierdzić, że mówienie o konkretnym autorze w odniesieniu do jakiegokolwiek tekstu jest bezzasadne [4]. Każdy tekst jest nie tylko płynny znaczeniowo (a więc współtworzony przez interpretatorów), ale i skonstruowany przez niezliczoną liczbę odniesień do innych tekstów. Nie ma innego autora niż kultura, w której obrębie dany tekst powstał.", "Przekonanie, że intencja autora stanowi obowiązkowy element odczytania tekstu zostało już dawno zarzucone. Obecnie uważa się odbiorców za czynnych twórców znaczenia każdego tekstu. Znaczenia nie są zresztą stałe i nieruchome: zależą od kontekstu, obszarów w których są umieszczane, grup odbiorców. Tekst jest zawsze polisemiczny: stanowi nośniki wielu znaczeń i uprawnione są różnorodne sposoby czerpania z niego. Ostatnim krokiem do uznania kultury za rodzaj tekstu było rozszerzenie jego znaczenia: tekst nie musi mieć charakteru literackiego, może być nim równie dobrze dzieło sztuki, budowa architektoniczna, rytuał, zwyczaj czy nawet styl ubioru. Ważne, że możemy analizować je jak język, wyróżnić w ich obrębie znaczące i znaczone, wpisać w określony dyskurs, wskazać kody. Duża część powszechnie znanych i używanych określeń na przykład „kod kulturowy” ma zresztą sens tylko wtedy, jeśli kulturę rozumiemy właśnie jako tekst. Rozumiana w ten sposób kultura poddaje się tym samym zabiegom, co tekst literacki: interpretacji, dekonstrukcji, krytyce dyskursu. Można jej wytknąć elementy zideologizowane, przekłamane czy nawet oskarżyć o kicz." ]

[]

[ "Langue i parole Ferdinand de Saussure, ojciec językoznawstwa strukturalnego, sformułował teorię, zgodnie z którą na język można popatrzeć dwojako: jako na langue (wym. lãɡ(ə)) oraz parole (wym. pəˈroːl). Langue to reguły i konwencje ustrukturyzowane w abstrakcyjny system, parole natomiast to indywidualne akty mowy, czyli podlegający wielu czynnikom i modyfikacjom język „w użyciu”. Formułując nasze zdania, poruszamy się w obszarze parole, czerpiąc jednocześnie z zestawu reguł wbudowanych w system językowy, czyli langue. O ile sposobów mówienia/języków narodowych/dialektów jest bardzo wiele i wykazują się one ogromną zmiennością oraz elastycznością, to langue ma charakter zasadniczo uniwersalny i niezmienny. Świadczy o tym fakt, że niezależnie od tego, z jakim językiem mamy do czynienia, opiera się on na znakach, których reguły łączenia są podobne. W językach wyróżnimy więc takie stałe, jak: określenia czynności i rzeczy, formy oznajmujące i pytające, kwantyfikatory, wyrazy, zdania. System językowy ma w sobie przy tym coś bezwarunkowego a zarazem naturalnego: poruszamy się w nim intuicyjnie, z łatwością stosując się do reguł, których istnienia sobie nie uświadamiamy. Nawet dziecko formułujące pierwsze zdania zasadniczo robi to prawidłowo, pomimo tego, że w późniejszych latach w szkole może mieć problem ze zdefiniowaniem reguł gramatycznych. Teoria ukrytej struktury języka (langue) naturalnie wbudowanej w umysł wyjaśnia to zjawisko, jak również fakt błyskawicznego tempa przyswajania przez dziecko pierwszego języka.", "De Saussure urodził się w 1925 roku. Pół wieku później jego ustalenia zostały przeszczepione na grunt nauk o kulturze przede wszystkim przez Claude’a Levi-Straussa. W książce Antropologia strukturalna [1] przedstawia on odkrycia językoznawstwa strukturalistycznego jako prawdziwą rewolucję w myśleniu nie tylko o języku, ale i o samym człowieku. Na poziomie językoznawstwa rewolucja ta polega na przejściu od badania pojedynczych, oderwanych zjawisk językowych (parole) do badania ich nieuświadomionej infrastruktury i ukrytych relacji mających swoje podłoże w systemowych zależnościach. A gdyby tak – sugeruje Levi-Strauss – popatrzeć w taki sam sposób na kulturę? Skupić się nie tylko na jej zewnętrznych, jednostkowych przejawach, ale podobnie jak w języku, poszukać ukrytej, uniwersalnej struktury? Rewolucyjne jest samo przekonanie Levi-Straussa, że kultura jest „taka jak język”. Skoro tak, to można w niej wyróżnić „jakieś” parole oraz „jakieś” langue. Kulturowym odpowiednikiem językowego parole mogą być zwyczaje, rytuały, tradycje czy estetyka właściwe określonemu kręgowi kulturowemu. Podobnie jak w przypadku języka mamy tutaj do czynienia z oszałamiającą różnorodnością. Tradycyjne kultury Dalekiego Wschodu, Afryki, świat Aborygenów, Innuitów czy Indian Ameryki Północnej różnią się tak bardzo od siebie i od zachodniej kultury, że na pierwszy rzut oka ciężko znaleźć ich wspólny mianownik. Różnice te – głosi Levi-Strauss – mają jednak charakter powierzchniowy. Obok parole możemy bowiem wskazać także na langue – uniwersalną strukturę, na której wszystkie te różnokulturowe wariacje są zbudowane i której są przejawem. O tym, że taka struktura istnieje, świadczą zdaniem Levi-Straussa, przede wszystkim systemy klasyfikacyjne oparte na optyce opozycji binarnych, które odnajdziemy nie tylko w każdej znanej kulturze, ale i w każdym kulturowym zachowaniu. Chodzi o to, iż pomimo tego, że kultury mają własne kanony i sposoby wartościowania, czasem skrajnie różniące się od siebie, to w każdej z nich coś jest dozwolone i coś zakazane, coś jest dobre, a coś je złe, coś jest jadalne a coś niejadalne, ktoś jest swoim, a ktoś obcym.", "Biologiczne czy kulturowe? Przykład zakazu kazirodztwa Zdaniem brytyjskiego antropologa społecznego Edmunda Leacha ten dualizm właściwy strukturze każdej kultury ma swoje podstawy we właściwościach mózgu ludzkiego i zauważalny jest nie tylko w symbolicznych systemach klasyfikacji, ale nawet w obrębie aparatu zmysłowego. Kultura czy język są ekstrapolacją czegoś, co tkwi bardzo głęboko w samej organizacji cielesnej człowieka. Kultura wynika więc jakoś z naszej biologii [2]. Zależność ta nie jest jednak prosta i oczywista. Przyjrzyjmy się bliżej pewnej uniwersalnej właściwości kultury tworzonej przez człowieka: zakazowi kazirodztwa.", "Kultura jako system klasyfikacji Analizy relacji pokrewieństwa doprowadziły Levi-Straussa do wniosku, że oparte na parach opozycji systemy, które organizują naszą kulturę, mają w rzeczywistości charakter symboliczny. Dotyczy to nie tylko krewnych i obcych, ale wszelkich innych sfer naszej kultury. Symboliczne podziały znajdujemy oczywiście w mitach i opowieściach, ale także w układzie wioski a nawet w czymś tak „fizjologicznym” jak jedzenie i picie. Levi-Strauss zapisał wiele stron, aby dowieść, że podział „jadalne versus niejadalne” zazwyczaj nie wynika z odżywczych właściwości samych produktów, ale ma charakter symboliczny. Biologiczne jest źródło kultury: zakorzeniona w naszym mózgu skłonność do organizowania doświadczeń w systemy oparte na opozycjach. Reszta – kulturowe parole – realizuje się w przestrzeni symbolicznej." ]

[]

[ "„Po” strukturalizmie Nazwa „poststrukturalizm” sugeruje, że mamy do czynienia z nurtem, który pojawił się „po strukturalizmie”. W pewnym sensie poststrukturalizm jest kontynuacją strukturalizmu, w innym jego krytyką. Zachowuje przekonanie o językowym charakterze kultury, ale interpretuje je zupełnie inaczej niż strukturalizm. Przede wszystkim odrzuca ideę ukrytej, stałej struktury determinującej językowe formy, kładąc nacisk na to, co dla strukturalizmu było jedynie „powierzchniową” ekstrapolacją uniwersalnych reguł – na znaczenia, które kształtują się w żywych dyskursach [1].", "Śmierć człowieka W latach 70. XX w. Michel Foucault ogłosił „śmierć człowieka”. To apokaliptyczne sformułowanie oznacza konstatację sytuacji, która wcale nie jest nowa, ale w mocny sposób została wyeksplikowana dopiero przez poststrukturalizm. Człowiek – twierdzi Foucault – jest na tyle mocno uwikłany w struktury językowe, że jego przekonanie o własnej autonomiczności i władzy nad samym sobą jest iluzoryczne. W rzeczywistości jest w pełni kształtowany przez otaczające go dyskursy. Nie tyle język „należy do niego”, ile on „należy do języka” – rozpływa się w nim, bardziej jest „mówiony” niż mówi.", "Teza ta polemizuje z tradycyjnym wyobrażeniem języka jako „obrazu rzeczywistości”. Zgodnie z nim język jest neutralnym medium, które wyraża to, co „mamy na myśli”, przekładając na komunikaty słyszalne bądź widzialne dla otoczenia. Zdaniem poststrukturalistów język nie tyle wyraża, ile kształtuje. Badacze tacy jak Foucault i Barthes twierdzą, że tworzą nas dyskursy, wśród których funkcjonujemy. Na naszą tożsamość i światopogląd wpływa to, w jaki sposób w naszym otoczeniu mówi się o rzeczywistości. Przykładowo nie bez znaczenia dla naszego stosunku do przerywania ciąży będzie miał fakt, czy środowisko, w którym wzrastamy, używa określenia „płód” bądź „embrion”, czy też „nienarodzone dziecko”.", "Władza i dyskurs W \"Historii seksualności\" Michel Foucault pokazał, w jaki sposób na przestrzeni kilku wieków zmieniło się nasze podejście do seksu pod wpływem samych zmian w obrębie dotyczących go dyskursów. Mniej więcej do XVII wieku seks traktowany był jako sprawa czysto fizyczna, chociaż oczywiście często grzeszna i wymagająca spowiedzi, podczas której nie rzadko wymagano zreferowania całego przebiegu aktu seksualnego przy uwzględnieniu takich elementów jak „pozycja partnerów, zachowania, gesty, dotknięcia, szczytowy moment rozkoszy” [2]. W XVII wieku rozpoczyna się jednak proces, który Foucault nazywa „dyskursywizacją seksu”, nie pyta się już o detale stosunku, zamiast tego sfera seksualna zaczyna wykraczać poza czynności ciała i rozpychać się coraz szerzej. Nowy poradnik spowiedzi zaleca: \"Rozważ więc pilnie wszelkie władze swojej duszy – pamięć, rozsądek, wolę. Równie dokładnie rozważ swoje zmysły… Rozważ też wszystkie swoje słowa, myśli i uczynki. Rozważ nawet sny, czy po przebudzeniu nie dałeś im przyzwolenia… Niech ci się nie wydaje, że w tak drażliwej i niebezpiecznej materii cokolwiek może być mało ważne\" [3].", "Nowe duszpasterstwo zachęca do roztropności przy wypytywaniu o sprawy seksu, z drugiej strony jednak podejrzane staje się teraz to, co do tej pory było prywatne: marzenia, fantazje, nawet sny. Ta podwójna ewolucja – mówi Foucault – „prowadzi do uczynienia z ciała źródła wszelkich grzechów i przesunięcia akcentu z ciała na tak trudny do uchwycenia i opisania poryw pragnienia, jest to bowiem zło które, przybierając najbardziej tajemne kształty, atakuje całego człowieka” [3]. Inicjuje ona charakterystyczny dla naszej kultury nakaz: mówienia o seksie, analizowania, kalkulowania, zakazywania i wyznawania. Dyskursywizacja seksu zatacza coraz szersze kręgi: coraz mocniej wkracza w dyskurs medyczny, ekonomiczny, polityczy, zaczyna śledzić seks młodzieży, potem dzieci, wynajdować kolejne „zboczenia” a następnie je tropić. Stopniowo seks z czynności naturalnej przekształca się w zjawisko tajemnicze, podejrzane, wychylające się z każdego kąta i tak zaczyna być postrzegany przez całe społeczeństwo.", "Perswazyjna moc dyskursu wykorzystywana jest często w reklamie, prasie bądź w przekazie politycznym. Roland Barthes mówił w odniesieniu do tego o „naginaniu języka”, w którego efekcie powstaje szereg współczesnych „mitów”. Barthes przez wiele lat z uwagą śledził je we francuskich mediach oraz poddawał semiologicznym analizom. W skład „mitologii” danego społeczeństwa mogą wejść reklamy, pomniki, propagandowe plakaty czy szczególnie sugestywne nagłówki artykułów, które powoli, ale skutecznie oddziałują na społeczną świadomość [4]. Dla poststrukturalistów kultura „mówi” językiem perswazji i ideologii [5]." ]

[]

[ "Kultura ponowoczesna Etymologicznie post-modernizm oznacza to, co PO modernizmie. Jest zatem okresem następującym w kulturze po fazie nowoczesności z charakterystyczną dla niej afirmacją rozumu, porządku i rozwoju. Wkraczający potem okres ponowoczesny cechuje się zupełnie nowymi jakościami. Dla Ihaba Hassana należą do nich: upadek norm i autorytetów, utrata „ja” oraz utrata „głębi”, z kolei dla Leslie Fiedler i Susan Sontag przekraczanie granic i zasypywanie przepaści: między kulturą wysoką i niską, życiem codziennym i sztuką, odrębnymi stylami architektonicznymi czy literackimi [1].", "Postmodernizm jest jednak pojęciem niejednoznacznym. Rozumiany bywa nie tylko jako diagnoza rzeczywistości, ale także jako metoda (np. konstrukcji tekstu) bądź styl (np. w sztuce lub w modzie). Rozważany na gruncie filozofii, literatury, architektury czy filmu odsłania tak wiele twarzy, że pojawiają się poważne wątpliwości co do istnienia wspólnego mianownika. Ponadto bywa równie często optymistyczny i witany z nadzieją (Francois Lyotard, Leslie Fiedler) jak ze strachem (Jean Baudrillard). Są też tacy, którzy twierdzą, że mówienie o postmodernizmie jest przedwczesne, bo w rzeczywistości w kulturze nie zaszły żadne istotne zmiany. Ciągle porusza się ona w obszarze dobrze znanej, oświeceniowej narracji (Jürgen Habermas). Ci, którzy „wierzą” w postmodernizm, mówią o odczuciu atmosfery przełomu. Można go rozumieć zarówno jako apokaliptyczny koniec, jak i obiecujący początek.", "Koniec czy początek? Jednym z pierwszych obszarów, w którym zaczęto diagnozować zmiany zapowiadające nową fazę kultury, była literatura. Już na przełomie lat 50. i 60. XX w. mówiono o „wyczerpaniu się literatury”. Doszliśmy do takiego momentu – głoszono – w którym nasza kreatywność powiedziała „stop”. Nie wymyślimy niczego nowego, możemy już tylko się powtarzać. Diagnozę tą szybko zaczęto odnosić do całości kultury. Były jednak także głosy optymistyczne. Leslie Fiedler w książce \"Cross the Border – Close the Gap\" argumentowała, że nawet jeśli nie wymyślimy niczego nowego, to przynajmniej możemy w nowy sposób grać tym, co znane, zasypując dotychczasowe przepaście, mieszając style, bawiąc się kodami. Zatarcie ostrej granicy między sztuką a życiem codziennym, sztuką wysoką a masową, poziomami społecznej stratyfikacji – może nam wyjść na dobre.", "Na postmodernizm mocno wpłynęli francuscy poststrukturaliści. Granica między postmodernizmem a poststrukturalizmem nie jest jednak ostra. Niektórzy poststrukturaliści, jak Jacques Derrida, zyskali także etykietę postmodernistów. Derridzie zawdzięczamy nowe podejście do tekstu. Głosząc wraz z Rolandem Barthesem „śmierć autora”, postulował on usunąć z tekstu autora jako autorytet, źródło wiedzy na temat prawidłowego odczytania tekstu. Pytanie „co autor miał na myśli?” jest bezpodstawne – twierdził – bo nie istnieje jedna, najsłuszniejsza interpretacja. Każdy tekst jest polifoniczny: możemy w nim znaleźć krzyżujące się sieci znaczeń, odniesień, zapożyczeń z innych tekstów, w których intencja autora się rozpływa. Mało tego! Derrida jasno mówi: w ogóle nie ma czegoś takiego, jak prawda tekstu, jak jakiś czysty sens, który możemy w nim odnaleźć. Porzućmy interpretacje, bawmy się, czerpmy przyjemność z tekstu. Pod wpływem francuskiego poststrukturalizmu postmodernizm lat 70. przybiera nowe oblicze. Literatura, kino, architektura kierują się w stronę wyswobodzonego tekstu, gier językowych i zabaw ze znakiem. Nikogo już nie obchodzi realizm, reprezentacja, czy sens. Królują językowe eksperymenty, puste formy, pastisz [4].", "Kultura jako symulakrum Postmodernizm, podobnie jak poststrukturalizm i interpretacjonizm, pojmuje kulturę jako tekst. Mniej skupia się jednak na praktykach dyskursywnych (śledzeniu perswazyjnej roli języka), a bardziej na relacji znaczącego i znaczonego.", "Fundamentalną rolę w postmodernistycznych analizach kultury odgrywa wspomniana wyżej teoria Jacquesa Derridy, a zwłaszcza teza, że nie istnieje prawda tekstu. Skoro tak, nie istnieje również prawda kultury. W najbardziej skrajnych ujęciach kultura przedstawiana jest jako szereg pustych form, zbiór znaczących nie odsyłających do znaczonego. Reprezentantem takiej teorii jest Jean Baudrillard głoszący, że nasza rzeczywistość jest jedynie zalewem pustych obrazów, które nic nie znaczą. Jest samą powierzchnią, która tylko udaje, że coś się pod nią kryje. Głośna teza Baudrillarda brzmi: nasza kultura to symulakrum (od łac. Simulacrum – kopia, imitacja), czysta symulacja pozorująca rzeczywistość a jednocześnie „bardziej rzeczywista niż rzeczywistość”. Co gorsza jest to jedyne co mamy. „Oryginał” już dawno gdzieś wyparował [3]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Element znaczący i element znaczony", "content": "\nW językoznawstwie strukturalistycznym element znaczący odnosi się do formy językowej, natomiast znaczony do pojęcia lub treści. Znaczące może być zapisem graficznym (ciągiem znaków) lub akustycznym, element znaczony natomiast to to, co mamy na myśli, gdy odczytujemy ten zapis. Rozróżnienie to stosuje się także w teorii kultury, jeżeli uznajemy ją za rodzaj tekstu. Znaczącym może być wtedy jakikolwiek wyraz kultury: budowla architektoniczna, zachowanie, rytuał. Znaczonym natomiast sens, jaki w danej kulturze się im przypisuje." } ]

[ "Klasyczna antropologia kulturowa a podejście interpretacyjne Antropologia kulturowa jest klasyczną dyscypliną nauk społecznych zajmującą się badaniem kultury: jej praw, organizacji, etnicznej różnorodności czy zmienności. Jako nauka ukształtowała się w XIX wieku, jej przedmiotem badań były początkowo głównie społeczności pierwotne. Antropologia wypracowała właściwe sobie metody badawcze, wśród których w pierwszym rzędzie należy wyróżnić metodę terenową opartą na obserwacji uczestniczącej. Pionierskie były badania Bronisława Malinowskiego, który spędził wiele miesięcy mieszkając w tubylczej wiosce na Wyspach Trobrianda, wtopił się w życie tamtejszej społeczności a później opisał je na kartach wielu tomów rekonstruując system organizacji, myślenia i wartości tubylców. Wykazywał, że społeczność ludzka działa analogicznie do żywego organizmu. Instytucje kultury, takie jak struktury wymiany ekonomicznej, małżeństwo, religia są ze sobą nierozerwalnie związane. Każda z nich ma zadanie do wykonania: pełni określoną funkcję w obrębie całego systemu [1].", "Chociaż Malinowski odcinał się od ewolucjonizmu czy dyfuzjonizmu, to łączy go z nimi bardzo klasyczne podejście do badań kultury. Zgodnie z nim antropologia poszukuje w kulturze niezmiennych prawidłowości, reguł i faktów wzorując się na naukach ścisłych. Model ten został podważony w latach 70 gdy do antropologii zaczęły przenikać koncepcje postmodernistyczne. Od samego postmodernizmu ważniejsze było jednak wyciągnięcie pełnych konsekwencji z tezy, że kultura jest jak język a jej główną funkcją nie jest kodyfikowanie i organizowanie, ale komunikacja. Wpłynęło to na zmianę postrzegania roli antropologa: klasyczna antropologia widziała w nim niezależnego obserwatora, który analizuje, spisuje i gromadzi fakty, „nowa” antropologia – tłumacza, który dzięki wysiłkowi interpretacyjnemu usprawnia międzykulturowy dialog [2]. Antropologia przeformułowała tym samym swoje cele: nie chce być już „nauką eksperymentalną poszukującą praw, lecz nauką interpretatywną poszukującą znaczenia” [3].", "Zinterpretować kulturę Ojcem perspektywy interpretacyjnej jest uczeń Bronisława Malinowskiego – Edward Evans-Pritchard. Od swojego nauczyciela zaczerpnął przywiązanie do metody terenowej, a jednocześnie rozszedł się z jego szkołą rozwijając teorię antropologii jako „przekładu kultur”. Same prace Evans-Pritcharda nie różnią się jednak zbyt mocno od publikacji jego poprzedników, przełom następuje dopiero dzięki pracom kolejnego pokolenia badaczy: Clifforda Geertza oraz Jamesa Clifforda. Clifford Geertz jest jednym z najbardziej wpływowych współczesnych antropologów. Do jego głównych idei należy przedstawienie społeczeństwa jako tekstu a antropologa jako krytyka literackiego, który poddaje ten tekst interpretacji (zob. Co komunikuje rytuał? Clifford Geertz ).", "Opis gęsty Antropologia interpretatywna odchodzi od szeroko zakrojonych badań „wielkich całości” na rzecz przyglądania się zjawiskom lokalnym. Kładzie natomiast nacisk na jak najpełniejszą interpretację kontekstu danego zjawiska tworząc tzw. „opis gęsty”.", "Rozwikływanie to – pisze Geertz – jest nieskończonym procesem przybliżania: „prace antropologiczne same składają się z interpretacji, i do tego interpretacji drugiego i trzeciego stopnia. (Z definicji tylko ‘krajowiec’ tworzy interpretacje pierwszego stopnia: jest jego kultura). Są zatem fikcjami: fikcjami w tym znaczeniu, że są ‘czymś tworzonym’, ‘czymś ukształtowanym’ – takie jest pierwotne znaczenie słowa fictio – nie zaś w znaczeniu czegoś fałszywego, nierzeczywistego czy też eksperymentów pomyślanych ‘jak gdyby’.” Jednocześnie jednak dzięki nim udaje się poszerzyć uniwersum ludzkiego dyskursu, lepiej zrozumieć innych, nie tylko po to aby ich opisać, ale żeby stworzyć przestrzeń do porozumienia." ]

[]

[ "Umysł uniwersalny Claude Levi-Strauss, ojciec strukturalistycznej teorii kultury, wypracował metodę, którą stosował we własnej pracy terenowej [1]. Francuski uczony prowadził badania w rejonie Mato Grosso i dżungli amazońskiej, jakiś czas mieszkał wśród ludów Bororo i Guaycuru, zetknął się też bliżej z Nambikwara i Tupi-Kawahib.", "Badania tradycyjnych kultur służyły Levi-Straussowi do zgłębiania wiedzy na temat myślowych struktur, które leżą u podstaw nie tylko kultur społeczeństw pierwotnych, ale także złożonych cywilizacji. Nowością w antropologii było przekonanie francuskiego badacza, że pomiędzy umysłowością człowieka pierwotnego i współczesnego nie ma zasadniczych różnic. Fundament kultury zachodniej jest dokładnie taki sam jak kultury ludu Bororo, Trobriandów czy pierwotnych plemion afrykańskich. Różnica leży tylko w tym, że w bardziej złożonej kulturze znacznie trudniej te struktury rozpoznać bo przysłania je bogaty dorobek cywilizacyjny. Badając kulturę tradycyjną dowiadujemy się zatem bardzo dużo o naszej kulturze – w „nagiej” formie widzimy to, co jest w niej ukryte.", "Levi-Strauss postulował badania ahistoryczne (synchroniczne) – nie interesowały go zmiany, jakie w danej kultury zachodzą w toku ewolucji, ale to co pozostaje stałe. Dotrzeć do ukrytej struktury można jednak jedynie badając to, co jest dostępne „na wierzchu” – kulturowe opowieści, mity, zwyczaje, relacje między ludźmi, czy sposób w jaki organizują sobie oni przestrzeń do życia.", "Badania relacji pokrewieństwa Do najsłynniejszych analiz Levi-Straussa należą te dotyczące problemu awunkulatu. Awunkulat jest terminem oznaczający system organizacji rodziny, w którym istotną rolę odgrywa wuj, czyli brat matki. Z formalnego punktu widzenia to on jest właściwą „głową rodziny” a nie ojciec. Levi-Strauss badał warianty tej relacji odnosząc się do różnych społeczności tradycyjnych, z którymi zetknął się osobiście lub znał dzięki badaniom prowadzonym przez innych antropologów. Wykazywał, że zawsze mamy do czynienia ze strukturą czteroelementową, której towarzyszą dwie pary opozycyjnych wartości: relacje wuja i siostrzeńca, wuja i matki, ojca i matki oraz ojca i syna niezależnie od społeczności tworzą tą samą strukturę, w której zmienia się jedynie układ wartości. Struktura ta ma jednak głębszy sens: w optyce Levi-Straussa kultura jest systemem komunikacji łączącym mężczyzn, kobieta jest przedmiotem wymiany między nimi oraz punktem odniesienia dla całego układu. Pokazuje to poniższy graf.", "Ważnym i oryginalnym elementem teorii Levi-Straussa są badania mitu [3]. W społeczeństwach niepiśmiennych mity mają ogromne znaczenie: są rezerwuarem kulturowej pamięci, wzorców zachowań, regulują rytm życia społeczności, budują tożsamość jednostki. Dla badaczy problematyczna jest wielość wersji danego mitu, niekompletność przekazów, brak konsekwencji. Spójna rekonstrukcja, zakładająca ewolucję konkretnego motywu mitologicznego, jest zazwyczaj niemożliwa. Strukturalizm stosuje jednak własną metodę badania mitu – asynchroniczną i ukierunkowaną na odszukanie tylko tego co uniwersalne. Levi-Strauss uważał, że aby zrozumieć dany mit, należy zebrać wszystkie jego wersje i potraktować je jako równie ważne. Analizując wszystkie warianty, można odnaleźć powtarzające się, stałe motywy i schematy, które odsłaniają istotę danego mitu. Wykazywał, że wszystkie opowieści mityczne, niezależnie od tego, z jaką kulturą mamy do czynienia, oddają uniwersalne, ponadczasowe konflikty, z którymi mierzymy się w naszym życiu.", "Mitologiczne schematy możemy jednak odnaleźć także analizując zupełnie inne teksty kulturowe niż pisane, czy opowiadane. Badając kulturę ludu Bororo Levi-Strauss przyjrzał się dokładnie tradycyjnemu układowi wioski. Rozrysowanie jej struktury pokazało zależności niewidoczne podczas obserwacji zwykłego życia mieszkańców. Tymczasem układ wioski okazał się dokładnie odzwierciedlać złożony system klasyfikacji właściwy temu społeczeństwu oparty na mitologicznym obrazie świata, który zorganizowany jest zgodnie z parami opozycji natura-kultura oraz życie-śmierć [4]." ]

[]

[ "Dekonstrukcja versus interpretacja W latach 60. XX w. Jacques Derrida zaproponował nowe podejście do tekstu zwane dekonstrukcją. U jego podstaw leżała krytyka tradycyjnej koncepcji interpretacji tekstu: nakierowanej na scalenie i wyrażenie jego sensu, którą Derrida nazywa praktyką „teleologiczną i totalizującą dialektyką” bądź lekturą „transcendentną” [1]. Lektura taka skupia się na tym, co poza tekstem – na jego punkcie odniesienia, znaczeniu, zgodnie z założeniem, że język i forma są tylko reprezentującym je środkiem. Zdaniem Derridy takiemu odczytaniu umyka sam tekst, który skonstruowany jest nie tylko przez to, co poza nim, ale przede wszystkim przez język i formę. Ponadto tradycyjnej lekturze nieodłącznie towarzyszy przekonanie o „bezwarunkowym istnieniu bezpośredniego przedmiotu odniesienia” [2], co wcale nie jest oczywiste. Literatura „nie jest działaniem, które opiera się na schemacie wypełnionego wnętrza, które umożliwia moment wyrażenia, ekspresji” [3], bowiem to, co tekst „wyraża” jest także tekstem, który poddaje się dalszej lekturze i implikuje nieskończoność procesu odczytywania sensu [4]. Utopią jest też jakakolwiek próba scalenia sensu, bo nieodłączną cechą tekstu jest rozproszenie sensu i intertekstualność: każdy tekst odsyła do niekończącego się szeregu innych tekstów.", "Derridiańska definicja dekonstrukcji jest nieco hermetyczna, podobnie jak wszystkie teksty pisane przez francuskiego poststrukturalistę. Nie był on zwolennikiem typowego dyskursu naukowego, wybierał raczej język literacki. Idea dekonstrukcji wywarła jednak ogromny wpływ na teorię kultury i zaczęła żyć swoim życiem także poza filozofią i literaturoznawstwem zgodnie z założeniem, że tekstem, który można poddać dekonstrukcji, jest każda kulturowa forma. Znaczenie pojęcia nieco się jednak zmieniło.", "Dekonstrukcja tekstu kulturowego W takich obszarach kultury jak sztuka, architektura lub moda praktyki dekonstrukcji pełnią często rolę subwersyjną lub demaskującą. Zgodnie z Derridą zakłada się, że sens tekstu jest rozproszony a tradycyjna interpretacja, która stara się go scalić, coś pomija. Ujawnienie tego, co ukryte, możliwe jest jednak dzięki zabiegowi dekompozycji kodów. Manfred Frank przeciwstawia tak rozumianą dekonstrukcję destrukcji. Podczas gdy destrukcja oznacza zniszczenie, redukcję, sprowadzenie do podstaw, dekonstrukcja to rozbiórka murów, na których została wzniesiona pewna tradycja, odsłonięcie ich i zbudowanie na nich czegoś nowego, w bardziej dobitnej formie.", "Do architektury dekonstrukcja weszła głównie za sprawą współpracy Jacquesa Derridy z Peterem Eisenmanem, między innymi w pracy na konkurs na Parc de la Villette. Obok Eisenmana wymienia się też zazwyczaj Daniela Libeskinda. Twórcy ci mówili wprost, że architektura jest rodzajem języka i poddaje się lingwistycznym analizom. Na gruncie formalnym proponowali zabawę formą i nietypowe rozwiązania przy zastosowaniu takich środków, jak przemieszczenie i deformacja. Idea przemieszczenia ma ścisły związek z teorią Derridy. Głosił on, że każdy tekst zawiera w istocie dwa teksty: jeden poddający się klasycznej interpretacji oraz drugi, przesunięty względem niego. Właśnie owo przesunięcie pełni rolę demaskującą i szczególnie interesuje Derridę oraz jego spadkobierców [5].", "Zabieg przesunięcia i deformacji znajdziemy także u przedstawicieli dekonstrukcji w modzie. Dzięki jej zastosowaniu twórcy poddają krytyce kulturowe wizje kobiecości i męskości, kanony piękna a także dokonują autokrytyki odsłaniając absurdy branży modowej. Do najsłynniejszych przedstawicieli tego nurtu należą japońscy projektanci tacy jak Yohji Yamamoto i Rei Kawakubo (założycielka marki Comme des Garçons), Vivienne Westwood i Martin Margiela. Jako przykład może posłużyć kolekcja Body Meets Dress—Dress Meets Body des Garçons, w której Kawakubo w wykrzywiony sposób nawiązała do praktyki podkreślania za pomocą konstrukcji odzieży seksualnych atrybutów kobiecego ciała. Stosując zabieg przesunięcia, Kawakubo w sposób dobitny zwróciła uwagę na mechanizm seksualnego uprzedmiotowienia kobiet." ]

[ { "name": "Definicja 1: Dekonstrukcja", "content": "Jacques Derrida definiujący dekonstrukcję.\n\n\n\nŹródło: PrestyGomez, Derrida, reż. Kirby Dick, Amy Ziering Kofman (2002), 06.09.2008 (dostęp 12.12.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=vgwOjjoYtco.\n\n" } ]

[ "Kultura jako publiczny dokument Jednym z najbardziej konsekwentnych orędowników idei kultury jako tekstu jest antropolog kulturowy Clifford Geertz, reprezentujący nurt zwany interpretacjonizmem. W swoich badaniach kładzie nacisk na sposób, w jaki uczestnik danej kultury odczytuje jej znaczenia, a także jak interpretuje samego siebie w odniesieniu do nich. Człowiek – mówi Geertz – jest „zawieszony w sieci znaczeń”, z których kultura jest zbudowana. Implikacją takiego ujęcia jest ukierunkowanie badań kultury na interpretację tych znaczeń.", "W czym tkwi oryginalność teorii Geertza? Aż do zwrotu językowego w naukach o kulturze, ambicją antropologii było docieranie do „twardych” faktów, stałych praw i reguł w zbliżony sposób do tego, jaki ma miejsce w naukach ścisłych. Tymczasem według Geertza praca badacza kultury bardziej przypomina działalność krytyka literackiego niż fizyka czy biologa. Nie znaczy to, że jest mniej ważna, ale cele takiej nauki zdefiniowane są nieco inaczej. W dużym stopniu jest to narzucone przez sam przedmiot badań [1].", "W powyższej definicji warto zwrócić uwagę na kilka elementów. Kultura jest dokumentem, a więc tworem poddającym się bardziej bądź mniej trafnej interpretacji, która stara się wniknąć w znaczenie, ale może dokonać tylko pewnych przybliżeń. Prace antropologiczne składają się z interpretacji – pisze Geertz – i to interpretacji drugiego lub trzeciego stopnia, pierwszy jest bowiem udziałem wyłącznie przedstawicieli danej kultury (ciągle pozostając „tylko” interpretacją a nie zbiorem bezpośrednich danych). Jednocześnie jednak kultura jest publiczna. Pomimo tego, że interpretacja dokonuje się w przestrzeni myśli to nie w nich mieści się sama kultura. Przedmiot interpretacji ma charakter intersubiektywny: składają się na niego widzialne praktyki, takie jak język, zwyczaje, rytuały [3].", "Wreszcie: kultura nie jest czymś tajemnym. Badacz kultury nigdy nie pozna jej w pełni, ale poznanie nie ma charakteru zero jedynkowego. Nie da się poznać kultury w stu procentach, analogicznie jak nie da się poznać w stu procentach osoby, którą staramy się zrozumieć. Zawsze pozostaje jakaś sfera prywatna i niedopowiedziana. Pomimo tego nie możemy z góry uznać prób zrozumienia za porażkę, zarówno w komunikacji międzyludzkiej, jak i w badaniu obcej kultury, ponieważ systematycznie pogłębiamy obszar rozumienia i porozumienia.", "Porównanie działalności badacza z sytuacją osób, które starają się porozumieć, ma głębsze znaczenie, gdyż odsyła do nowo zarysowanego celu badań nad kulturą. To, że badania te są nauką „miękką”, w której nie mamy do czynienia z czystymi faktami, ale interpretacjami, nie oznacza, że są one przez to mniej ważne. Ich celem nie jest spisanie reguł, sklasyfikowanie i skodyfikowanie, ale poszerzenie uniwersum ludzkiego dyskursu.", "Walki kogutów Kultura jest przestrzenią interpretacji nie tylko dla badacza, ale przede wszystkim dla samych jej członków. Poszczególne jej formy można uznać za teksty, w świetle których ludzie tworzący daną kulturę dokonują autointerpretacji [4]. Ogromną rolę odgrywają rytuały społeczne organizujące życie społeczności i angażujące większość jej przedstawicieli. Clifford Geertz analizował pod tym kątem między innymi kulturę Bali i fenomen walk kogutów, które odgrywają w niej niezwykle istotną rolę. W zasadzie cała męska część społeczności jest na tyle mocno zaangażowana w nie, że wprost deklaruje, że koguty są przedłużeniem ich własnego ciała i ich walki, a związane z nimi finansowe zakłady stanowią centralny punkt w organizacji codziennego życia.", "Walki kogutów są krwawym i brutalnym sportem, przede wszystkim jednak przedmiotem „głębokiej gry”. Określenie to oznacza grę, w której stawka jest na tyle wysoka, że z praktycznego punktu widzenia, uczestnictwo w niej jest czymś irracjonalnym. Przy tym obydwie strony zakładu ryzykują równie mocno. W istocie – dowodzi Geertz – o „głębi” tych walk nie decydują pieniądze, ale fakt, że w rzeczywistości gra jest przeniesieniem balijskiej hierarchii statusów do świata walk kogutów. Walki są symulacją matrycy społecznej, do której należą ich miłośnicy.", "W balijskim społeczeństwie prestiż odgrywa fundamentalną rolę w każdej sferze życia: od publicznej po rodzinę. Dla Balijczyka nie ma sprawy istotniejszej od hierarchii społecznej. Napięcie, jaką budzi problem prestiżu, jest jednak na co dzień maskowane za sprawą złożonej etykiety. Zdaniem Clifforda Geertza walki kogutów są emocjonalną osnową hierarchii i związanych z nią napięć, ukazując je w bardziej autentycznej formie niż pozwala etykieta. Walki kogutów są zatem balijskim sposobem odczytywania doświadczeń Balijczyków – są historią, którą opowiadają oni o sobie i w świetle której sami siebie interpretują." ]

[ { "name": "Definicja 1: Kultura", "content": "Kultura to „istniejący poprzez czyjeś działania dokument, jest zatem czymś publicznym (…) Chociaż jest abstrakcją, to nie mieści się w czyjejś głowie; chociaż nie jest fizykalna, to nie jest też bytem tajemnym” [2]." } ]

[ "Kultura jako język nieświadomości Sformułowanie „kultura mówi” można zinterpretować także na sposób psychoanalityczny – kulturę odczytujemy wówczas jako język naszej nieświadomości. Dzieła i zachowania kulturowe – to, jak działamy, jak się ubieramy, jakie mity i baśnie tworzymy – są ekspresją nie tylko naszej świadomej intencji, ale także nieuświadomionych czynników o bardziej fundamentalnym znaczeniu.", "Powyższy cytat z pism niemieckiego filozofa mógłby być mottem całej psychoanalizy. Sigmunt Freud, ojciec tego nurtu, był zresztą pod ogromnym wpływem Nietzschego, którego myśli przełożył na język psychologii i psychiatrii. Główną tezą Freuda jest przekonanie, że „naturalnym” stanem podmiotu nie jest przejrzystość dla samego siebie, ale samozakrycie. Podmiot nie rozpoznaje motywacji własnych działań, uczuć, a nawet myśli. Świadomość jest „zaszyfrowana” i trzeba ją poddać deszyfracji. W rzeczywistości naturę człowieka definiują przede wszystkim dwa popędy: ścierające się ze sobą Eros i Thanatos, czyli popęd seksualny oraz popęd śmierci [1].", "Popędy a kultura Ludzka osobowość kształtuje się przede wszystkim we wczesnym dzieciństwie, gdy zmagamy się z naszym dążeniem do przyjemności oraz wynikającymi z niej problemami. Według Freuda już wówczas człowieka określa jego seksualna natura, która daje o sobie znać w sposób polimorficzny w następujących po sobie fazach: oralnej, analnej, fallicznej i genitalnej. W trakcie przechodzenia przez te fazy, dziecko zmaga się z bardzo licznymi konfliktami, musi rozwiązać szereg kompleksów. Najsilniejszy z nich to oczywiście Kompleks Edypa, z którym musi się skonfrontować w fazie fallicznej. Jeżeli zostaje rozwiązany, przechodzi do fazy genitalnej. Ale to nie wszystko: znacznie wcześniej, już na poziomie fazy oralnej, dziecko musi skonfrontować się z ograniczeniami tzw. zasady przyjemności i nauczyć się żyć zgodnie z zasadą rzeczywistości. Mówiąc inaczej, musi zrezygnować z zachłanności w realizacji własnych popędów i dostosować się do wymogów życia społecznego [2]. Jest to jednak bardzo trudne, na drodze uspołecznienia koniecznym staje się wyparcie własnych popędów bądź ich sublimacja.", "Skoro centralnym problemem, z jakim zmaga się człowiek, jest jego nieświadomość – musi to znaleźć wyraz w kulturze. Kultura może być zarazem wyrazem nieświadomości, jak i narzędziem, które pomaga ludziom poradzić sobie z nieświadomymi siłami, które się w nich kłębią. Freud bardzo ostro przeciwstawia kulturę stanowi naturalnemu, który wyobraża sobie jako pierwotnej hordę przypominającą życie w stadzie szympansów. Ludzie chcą działać zgodnie z zasadą przyjemności i dochodzi do bardzo silnych przepychanek. Silny zagarnia wszystko, słabsi cierpią. Wprowadzenie kultury i narzucanych przez nią społecznych norm staje się zatem koniecznością. Kultura jest jednak nie tylko narzędziem represji, pozwala nam przeżyć życie bezpiecznie, oferuje także akceptowalne sposoby radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami, jakie generują niezaspokojone popędy. Przede wszystkim kultura wskazuje kierunki, w jakich możemy dokonać sublimacji: przekształcenia popędu seksualnego w filantropię, działalność polityczną, społeczną, naukową czy artystyczną. Nasza agresja zostaje przekierowana w stronę sportu i innych usankcjonowanych kulturowo form rywalizacji [3].", "Co to jednak faktycznie oznacza? Zarówno nasze wytwory, jak usankcjonowane kulturowo działania i społeczne rytuały są trochę czym innym niż się wydają: kultura zbudowana jest z przekształceń naszych popędów i to o nich, zakamuflowanym językiem mówią nasze wytwory i społeczne zachowania. Jacques Lacan, jeden z najsłynniejszych spadkobierców Freuda, ujął to w formule: „nieświadomość jest na zewnątrz”.", "Lacan jest jednym z głównych orędowników językowej interpretacji kultury w psychoanalizie. Uważa, że aspekt ten jest immanentnie zawarty w teorii Freuda. Starsze interpretacje myśli austriackiego psychiatry głosiły, że nieświadomość jest irracjonalnym kłębowiskiem ślepych popędów. Interpretacja szkoły lacanowskiej twierdzi, że nieświadomość ma własną logikę i własny język. Nieświadomość nie jest niema, szuka wyrazu i chce zostać usłyszana. Manifestacja w formach kulturowych jest najważniejszym sposobem jej ekspresji [4]." ]

[ { "name": "Definicja 1: Sublimacja ; wyparcie", "content": "Sublimacja to inaczej przekierowanie popędu ze względu na cel. Przykładowo: w miejsce bezpośredniej realizacji popędu seksualnego, oddajemy się twórczości artystycznej, uprawianiu sportu bądź filantropii.\nWyparcie jest stłumieniem popędu, pozbawieniem go realizacji. Niestety wyparty popęd nie znika nigdy całkiem i powraca w formie niekontrolowanej np. nerwicy. Wyparcia leżą zdaniem Freuda u podłoża większości zaburzeń psychicznych.\n\n" } ]

[ "Freud odczytany na nowo Jacques Lacan (1901-1981) – psychoanalityk i filozof, znany jest jako reformator francuskiej szkoły psychoanalitycznej oraz reinterpretator myśli Freuda. Inspirował się także językoznawstwem i antropologią strukturalną, co znalazło wyraz w językowym pojmowaniu kultury. Jedna z jego głównych tez głosi, że człowiek jest tak mocno uwikłany w kulturę, iż właściwie abstrakcją jest mówienie o jakimś podmiocie „poza” czy „przed” kulturą (w terminologii Lacana – Symbolicznym). Przez całe nasze życie poruszamy się w symbolicznej siatce, które reguluje nasze zachowania i kształtuje światopogląd. Co więcej, kultura kreuje także nasze pragnienia. Oznacza to – jak tłumaczy Slavoj Žižek komentujący Lacana – że nie ma w nas żadnych pragnień „naturalnych” czy też spontanicznych.", "Szkoła lacanowska odchodzi w tym miejscu od myśli Freuda, który postrzega człowieka jako rezerwuar popędów a ich ognisko, nieświadomość, lokalizuje we wnętrzu podmiotu. Dla Freuda kultura jest przestrzenią, w której popędy wyrażają się w sublimowanej formie, a zarazem pełni ona funkcję zaworu bezpieczeństwa, nie pozwalając im na bezpośrednią realizację. Lacan podchodzi do człowieka inaczej – podmiot nie ma żadnego „wnętrza”, jest całkowicie „zewnętrzny” – tożsamy ze swoimi zachowaniami, dziełami i deklaracjami. Nieświadomość wyczerpuje się w swoich kulturowych ekspresjach. Innymi słowy kultura nie jest fasadą, pod którą buzują nasze popędy, ale ich otwartym wyrazem.", "Kultura jako Inny Kultura kieruje naszymi działaniami, odczuciami i pragnieniami, ale paradoksalnie ona sama pozostaje dla nas nieprzenikniona. Działamy na jej zasadach, jednocześnie odbierając ją jako coś zewnętrznego, pełnego reguł i zjawisk, z którymi się nie utożsamiamy. Jedno ze związanych z nią określeń – Inny – odnosi się właśnie do tego nieprzeniknionego aspektu: kultura jest dla nas niepokojącym Obcym, który w dodatku cały czas nas obserwuje i czegoś wymaga.", "Prawda ma strukturę fikcji Najsłynniejszym interpretatorem i popularyzatorem myśli Lacana jest słoweński filozof Slavoj Žižek. Teorię francuskiego psychoanalityka stosuje on między innymi do analizy kultury popularnej, przekładając jednocześnie hermetyczny lacanowski język na formę bardziej przystępną. W swoich tekstach Žižek mówi językiem efektownym, w którym filozoficzny dyskurs przeplata się z odniesieniami do filmów czy popularnych książek. Szczególne miejsce w dorobku Žižka pełni analiza kina. W swoich książkach [2] oraz filmach, w których występuje (\"Z-Boczona historia kina\" (2006) i \"Perwersyjny przewodnik po ideologiach\" (2012)), filozof tłumaczy zawiłości lacanowskiej psychoanalizy, komentując fragmenty filmów m.in. Lyncha, Hitchcocka, braci Marx czy Tarkowskiego.", "Odwołania do kina są jednak czymś więcej niż ilustracją teorii psychoanalizy. Zabiegi Žižka mają znacznie głębszy sens. Istotny jest sam status kina jako przedmiotu analizy, czego podstawą jest z kolei lacanowska teoria kultury i jej relacji z nieświadomością. Przypomnijmy: dla Lacana kultura jest jednocześnie ekspresją nieświadomości oraz kreatorką pragnień. Kino odgrywa ważną rolę w obydwu tych aspektach. Jako ekspresja nieświadomego pełni analogiczną rolę do snów, które w klasycznej psychoanalizie Freudowskiej stanowiły „królewską drogę do nieświadomości” a ich interpretacja odgrywała fundamentalną rolę w terapii. Analizę współczesnego kina można zatem potraktować jako „królewską drogę” do zbiorowej nieświadomości całego społeczeństwa, z której zbudowana jest tkanka kultury. Z drugiej strony kino jest najpopularniejszym, a jednocześnie najbardziej perswazyjnym medium, jego rola jako kreatora pragnień jest zatem nieoceniona. Innymi słowy, filmy wśród których wyrośliśmy i które oglądamy, jednocześnie wyrażają nas i kreują. Žižek rezygnuje tym samym z klasycznego ujęcia filmu jako „imitacji” rzeczywistości, przedstawiając kino jako „symulację”, która trawersuje rozłam fikcji i rzeczywistości. Interpretacji kina prezentowanej przez Žižka przyświeca słynna teza Lacana: „prawda ma strukturę fikcji” [3]. Žižek wykłada ją we właściwym sobie stylu we wprowadzeniu do \"Z-boczonej historii kina\":", "Źródło: Garikoitz G. Quintanilla, The Pervert's Guide to Cinema, reż. S. Fiennes (2006), 03.10.2013 (dostęp 12.12.2020). Dostępne w YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=Nf1jBK0-XXo.", "Materiały dodatkowe" ]

[]

[ "Mity życia codziennego „Świat jest nieskończenie wyzywający. Każdy przedmiot na świecie może przejść z istnienia zamkniętego, niemego, w stan podatny na zawłaszczenie przez społeczeństwo w postaci mowy, bo żadne prawo – naturalne czy nie – nie broni mówić o rzeczach” [1]. Słowami tymi poststrukturalista Roland Barthes podsumowuje swoje wieloletnie przedsięwzięcie polegające na śledzeniu „mitów życia codziennego”. Od lat pięćdziesiątych Barthes przyglądał się kulturze Francji i poddawał analizie semiologicznej przejawy perswazyjnego użycia języka, które nazywał „współczesnymi mitami” [2]. Do takich mitów mogą należeć np. artykuły w gazetach, fotografie w czasopismach, filmy, wystawy, reklamy, napisy na opakowaniach kosmetyków a nawet striptiz. Każde znaczenie – głosił Barthes – podatne jest na to, żeby nadpisać na nim nowe, naginając je i w ten sposób „kradnąc” jego pierwotny sens. Taka manipulacja językiem może przynieść szereg korzyści: pomóc sprzedać produkt, przekonać o czyjejś racji, wpłynąć na zmianę poglądów politycznych bądź przekonań społecznych. Nic dziwnego więc, że w kulturze stosowana jest powszechnie, dzisiaj równie aktywnie, jak ponad pół wieku temu, gdy zjawisko to zaczynało być analizowane w kręgu poststrukturalistów [3].", "Analiza semiologiczna mitu Pomysł Barthesa polegał na tym, żeby takie formy kultury jak opisane zdjęcie w 'Elle' poddawać semiologicznemu rozbiorowi języka. Analiza taka pokazuje, w którym dokładnie miejscu mamy do czynienia z nadbudowywaniem czy też „naginaniem” znaczenia. Jeżeli uda się coś takiego wykazać, mamy dowód, że dana forma językowa jest mitem skonstruowanym w określonym, politycznym lub marketingowym celu. Mit opisany w tekście „Powieści i potomstwo” to przykład chwytliwego zabiegu: podpis pod zdjęciem w sposób „naturalny” wiąże twórczość literacką z macierzyństwem. Analizując go od strony semiologicznej, możemy dostrzec dwa systemy semiologiczne: pierwotny i wtórny. Znaczenie pierwotne brzmi: istnieją pisarki, które jednocześnie są matkami. Znaczenie wtórne nabudowuje na nim konserwatywną wizję kobiecości: kobieta ma prawo do realizacji zawodowej o ile wcześniej spełni swój przyrodzony obowiązek. Perswazyjną rolę mogą w tym wypadku odegrać rozmaite elementy: kolor i pogrubienie czcionek, miejsce zdjęcia i podpisu w układzie strony i czasopisma itp. [5].", "Twórcy mitu z czasopisma \"France-Soir\" wyszli z założenia, że liczy się pierwsze wrażenie. Mit ma odnieść skutek natychmiastowy, którego siły nie zniweluje jego późniejsze podważenie. Większość odbiorców rzuci zresztą tylko szybko okiem na wyeksponowane hasło i uchwyci „sens ogólny”: obniżka cen warzyw i owoców jest efektem działań rządowych. Opisany chwyt jest typowy do konstrukcji mitu, pokazuje też, że istotą mitu nie jest kłamstwo tylko naginanie lub zawłaszczanie. Barthes mówi, że mit „kradnie” pierwotny sens i go dowolnie przekształca." ]

[]

[ "Czy ubrania mówią? Jednym z najbardziej wpływowych fenomenów zachodniej cywilizacji jest moda. Chociaż dla wielu to są „tylko ubrania”, sposób, w jaki je dobieramy i odczytujemy oraz zawarty w nich kod, stanowią jeden z najbardziej pierwotnych języków, jakimi posługuje się kultura [1]. Kodów modowych używamy do podkreślania i rozpoznawania statusu, manifestowania własnej indywidualności, sprzeciwu czy przynależności do określonej grupy (np. religijnej lub subkultury). Wraz z rozwojem kultury wpływ ten zwiększa się i stopniowo zmienia swój charakter. O ile jeszcze na początku XX wieku najważniejszą funkcją mody była komunikacja społecznego statusu, o tyle obecnie nie ma wątpliwości, że sama moda coraz mocniej wpisuje się w nowy wzór antropologiczny, dla którego kluczowe jest myślenie o podmiocie w kategoriach autokreacji, autentyczności i indywidualności, która szuka swojego wyrazu [2].", "Moda jako wyraz zmian społecznych Przemiany w modzie nieodłącznie towarzyszą przemianom społecznym. W zwierciadle mody odbijają się obyczajowe rewolucje, ekonomiczne kryzysy czy konflikty polityczne. Niewiele było wydarzeń, które równie mocno wstrząsnęły modą, jak Pierwsza i Druga Wojna Światowa. Z damskiej garderoby zniknęły gorsety, radykalnie skróciły się spódnice, pojawiły spodnie. Pod względem praktyczności moda damska zaczęła wreszcie dorównywać męskiej. Analizując modę danego okresu, można wiele powiedzieć na temat klimatu danej epoki. Optymizm końca lat 60. XX w. – ekspansja młodości, wyzwolenie seksualne, zachłyśnięcie perspektywą kosmicznych lotów – jest łatwy do odczytania, gdy przyjrzymy się swobodnym, futurystycznym, strojom na zdjęciach z tej dekady. Hippisowska moda przełomu lat 60. i 70. wyraża rozczarowanie kapitalizmem i zwrot w stronę natury i duchowości. Minimalizm mody lat 90. pozostaje natomiast w relacji z gospodarczym kryzysem, który napiętnował tę dekadę [3]." ]

[]

[ "Polifoniczność kultury Kultura przemawia na wiele sposobów: „mówią” religijne rytuały i swingujące ulice, skodyfikowane systemy prawnych zasad i literatura popularna, sztuka wysoka i moda uliczna, ekonomia i rozrywka. Polifonia ta ma jednak pewną dynamikę i logikę, wszystkie komunikaty są ze sobą ściśle powiązane. Zależność tę podkreślał już dwieście lat temu niemiecki filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel mówiąc o istnieniu czegoś takiego jak „duch” danej epoki. Pozornie różne zjawiska, które obserwujemy w kulturze danego czasu, w rzeczywistości mówią jednym głosem wyrażając zestaw idei i wartości definiujących ten okres. Podobna intuicja towarzyszy wielu współczesnym badaczom kultury podkreślającym, że zjawiska kulturowe należy badać synchronicznie w ich wzajemnej zależności. Takie badania pokazują, że w kulturze nie ma rzeczy błahych i zupełnie przypadkowych.", "„Widma przeszłości” W książce Widma Marksa [2] Jacques Derrida pisał o nawiedzających kulturę „widmach przeszłości”. Istnieją okresy w kulturze zdominowane przez określone wyobrażenia, które pojawiają się jednocześnie w bardzo różnych jej obszarach. Podobne motywy eksplorowane są przez literaturę, film, filozofię a nawet modę. Interesująca jest obecność silnych natężeniem wyobrażeń futurystycznych widocznych w modzie zachodniej w szczególnych okresach dziejowych: zwłaszcza w latach poprzedzających pierwszą wojnę światową, latach sześćdziesiątych oraz latach dziewięćdziesiątych. Wyraźny powrót wyobrażeń futurystycznych w modzie widoczny jest też pod koniec drugiej dekady XXI. O ile futuryzm lat 60 miał optymistyczny charakter, to końcówka zeszłego wieku jest mroczna. Kultura przepełniona jest lękiem przed tym co obce, zrobotyzowane, sztuczne. Widać to w tekstach filozoficznych takich jak Manifest cyborga Donny Haraway oraz Symulakry i symulacje Baudrillarda, w literaturze i filmie (np. nurcie cyberpunkowym) aż po wybiegi modowe po których w latach 90 przechadzają się hybrydy i androidy (np. pokazy Thierry’ego Muglera, Alexandra McQueena, Husseina Chalayana). Jedną ze ścieżek, którą można poprowadzić analizę synchroniczną tych zjawisk, jest rozważenie ich w kontekście gospodarczego i społecznego kryzysu lat 90, który przekłada się na kryzys tożsamości podmiotu: poczucia alienacji, braku psychicznej stabilności i towarzyszącego im niepokoju. Nie bez powodu w modzie i innych obszarach kultury pojawiają się wówczas nawiązania do dystopijnych futurystycznych obrazów filmowych, takich jak Metropolis Fritza Langa. Film Laga również powstawał w okresie, w którym kulturę cechowało poczucie destabilizacji [3]. Według Jeana-Michela Rabatégo pod koniec XX w. mamy do czynienia z wspomnianymi przez Derridę „widmami przeszłości”, które należy interpretować jako duchy wczesnej nowoczesności z jej utopijnymi wierzeniami w działaniu. Widma te przenikają całe spektrum naszego kulturowego doświadczenia [4].", "Źródło: WHITEROSE PICTURES – Full Movies / Film Completi, METROPOLIS / F. Lang (1927), Full Silent Movie (Restored HD), 15.04.2020 (dostęp 12.11.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/Br9XXayHe_Y." ]

[]

[ "Edward T. Hall jest autorem podziału kultur na wysokokontekstowe (lub szerokokontekstowe) oraz nisko (bądź wąskokontekstowe). Kontekst, o którym tu mowa, to szerokie otoczenie procesu komunikacyjnego. Rozróżnienie między kulturami dotyczy tego, czy przekaz podczas komunikacji zawarty jest jedynie w słowach wypowiadanych przez uczestników tego procesu czy wręcz przeciwnie, a znaczenie jest komunikowane również przez niewerbalne aspekty komunikacji, w związku z czym odczytanie go wymaga znajomości kodów konkretnej kultury. Mimika, gestykulacja i świadomość kontekstu jest w komunikacji w kulturze wysokokontekstowej niezwykle ważna. Osoby pochodzące z kręgu kultury niskokontekstowej przedstawicielom kultury wysokokontekstowej mogą się wydawać bezpośredni, a czasem nawet zbyt bezpośredni, bezceremonialni lub wręcz bezczelni. Mówią oni wprost to co myślą, ich przekaz jest konkretny [1]. Poszczególne kultury możemy uszeregować w postaci kontinuum od kultur o najwyższym stopniu uzależnienia od kontekstu do tych o najmniejszym uzależnieniu od niego.", "Kultury niskokontekstowe:", "Kultury wysokokontekstowe:", "Przykłady różnic w komunikatach ze względu na rodzaj kultury Jak kulturalnie w różnych kulturach odmówić? W kulturze dalekowschodniej bezpośrednie odpowiadanie uważane jest za niegrzeczne. Dlatego przedstawiciel takiej kultury nie powie wprost \"nie\", będzie natomiast używał gestów to implikujących, np. w Japonii będzie to machanie ręką koło twarzy, które jest jednoznacznym znakiem braku zgody, Chińczyk czy Japończyk będzie próbował powiedzieć to inaczej powie np.: \"zobaczymy\", \"pomyślimy\", \"spróbujemy\", \"zobaczymy co da się zrobić\". Są to dla przedstawiciela kultury wysokokontekstowej jednoznaczne sygnały braku zgody [7]. W świecie arabskim natomiast często spotkamy charakterystyczne cmoknięcia i uniesione brwi, co również znaczy nie.", "Kulturowe uwarunkowania przerwy podczas rozmowy Dla Amerykanina cisza jest normalną, naturalną przerwą w interakcji, pozbawioną znaczenia, oznacza okazywaną uwagę, ale też brak inicjatywy, natomiast dla Japończyka jest to wyraz dezaprobaty, jakiego można użyć, tak by nie narazić partnera interakcji na utratę twarzy. Z kolei w Indiach milczenie służy do wprowadzania harmonii i wyrażania gotowości do współpracy i jest znakiem szacunku. W Chinach milczenie oznacza zgodę. Niemcy i Holendrzy uważają, zbyt długą ciszę za efekt braku wychowania. Włosi są zdania, iż przerywanie oznacza, że to, co mówi rozmówca, ich interesuje tak bardzo, że nie mogą się powstrzymać od wtrącania własnych uwag." ]

[]

[ "Komunikacji międzykulturowej nie można sprowadzić jedynie do wymiany informacji między przedstawicielami rożnych kultur. W trakcie procesu komunikacji przekazywany jest również stosunek emocjonalny, zarówno do przekazywanej treści, jak i odbiorcy tych treści. Sama komunikacja służy również wymianie doświadczeń pomiędzy obiema stronami i często jest początkiem podejmowanego wspólnie działania [1].", "Wymiary komunikacji  Traktując komunikację międzykulturową analogicznie do komunikacji interpersonalnej należy zwrócić zatem uwagę na wymiar informacyjny, wymiar emocjonalny, wymiar współuczestniczenia oraz wymiar relacyjny. W komunikacji osób pochodzących z różnych kręgów kulturowych te wymiary komunikacji stają się niezwykle istotne i powinny być świadomie analizowane. W trakcie procesu komunikacji nadawca, wykorzystując pierwszy z wymienionych wymiarów, wymiar informacyjny, wpływa na doświadczenie odbiorcy, wzbogacając je i kształtując [1], poprzez przekazanie mu informacji i wiadomości. Kolejnym wymiarem komunikacji jest wymiar emocjonalny. Ważne jest zaangażowanie emocjonalne obu stron w sam proces komunikacji. Te emocje będą wpływały na motywację do podjęcia działań. Kształtujący się stosunek emocjonalny między przedstawicielami różnych kultur jest niejednokrotne determinowany przez funkcjonujące stereotypy i uprzedzenia obu stron komunikacji. Mogą one niejednokrotnie utrudniać komunikację. Brak odpowiednich kompetencji kulturowych stron komunikacji będzie stanowił niejednokrotnie przeszkodę. Realizując trzeci wymiar komunikacji, czyli wymiar współuczestniczenia, interlokutorzy tworzą wspólną płaszczyznę porozumienia, która zawiera uwspólnione znaczenia, doświadczenia i działania obu stron komunikacji międzykulturowej. Dzięki temu etapowi możliwe jest przejście do prawdziwego kontaktu między nadawcą i odbiorcą komunikatów. Wymiar ostatni, czyli relacyjny dotyczy stosunku między nadawcą a odbiorcą komunikatów. Na stosunek ten znacząco będzie wpływała nie tylko kultura pochodzenia osób lub grup między którymi zachodzi proces komunikacji, jest on również determinowany wcześniejszymi relacjami interlokutorów lub relacjami kultur pochodzenia obu stron procesu. Komunikacja z tej perspektywy może przybierać formę symetryczną i komplementarną [1]. Symetryczna relacja, zachodzi wtedy, gdy nadawca i odbiorca są sobie równi, natomiast komplementarna jest charakterystyczna, gdy jedna osoba zajmuje wyższą pozycję w hierarchii niż druga. W komunikacji międzykulturowej należy pamiętać, iż hierarchie statusowe w różnych typach kultur tworzone są według różnych kryteriów, zatem osoby z różnych kręgów kulturowych mogą prawidłowo nie rozpoznać swych pozycji, co może w tym kontekście prowadzić do nieporozumień. Oba typy relacji uczą interlokutorów rożnych zachowań, obu przydatnych w społeczeństwie. Zwłaszcza w przypadku kontaktu międzykulturowego.", "Wywieranie wpływu  Komunikacja międzykulturowa, podobnie jak komunikacja interpersonalna, zakłada niejednokrotnie potrzebę wywarcia wpływu na interlokutora. Strategie perswazyjne bardzo zależą od kultury w której są realizowane. Zupełnie inną formę przybiorą działania perswazyjne w kraju o kulturze indywidualistycznej, a inne w kraju o kulturze kolektywistycznej. Podobnie inny będzie przekaz w kulturze ceremonialnej i hierarchicznej, a inny w kulturze nieceremonialnej i niehierarchicznej. Skutkiem tego jest zupełnie inny styl reklamy, promocji czy propagandy w odmiennych kręgach kulturowych. Z różnic kulturowych będą wynikały różnice w sposobach tworzenia tożsamości grupowej, koncentracja uwagi na konkretnych przekazach lub kwestiach będzie również determinowana kulturą, podobnie jak różne będą źródła autorytetu w zależności od kultury społeczności. Powyższe kwestie pokazują zatem, iż perswazyjność komunikacji będzie bardzo mocno uwarunkowana kontekstem kulturowym. Aby zatem komunikacja międzykulturowa była skuteczna musi uwzględniać te kwestie." ]

[]

[ "Sytuacje, w których dochodzi do spotkania przedstawicieli odmiennych kultur, w dzisiejszym świecie, są na porządku dziennym. Obecnie dotarcie do najbardziej odległych miejsc na świecie zajmuje nam stosunkowo niewiele czasu, zwłaszcza jeśli porównamy to z przeszłością, gdzie by dotrzeć na odległy kontynent trzeba było udać się w wielotygodniową podróż statkiem. Obecnie mamy możliwość udawać się w bardzo odległe pod względem geograficznym i kulturowym regiony.", "Spotkanie międzykulturowe ma miejsce wtedy, gdy jednostka wychowana w innej kulturze wchodzi w nową kulturę. Ważnym aspektem takiego spotkania są etapy dostosowywania się do nowej sytuacji. Obecnie duża część ludzi doświadcza zjawiska migracji i uchodźctwa, zatem kwestie uczestnictwa w nowej kulturze, w kulturze gospodarzy wydają się być niezwykle istotne. Zjawisko dopasowywania się do nowej kultury jest nazywane akulturacją i asymilacją. Dzisiejsza nauka stawia raczej na woelokulturowość, jako proces bardziej znaczący i ułatwiający współistnienie różnych grup społecznych w nowym miejscu. Mówiąc o sytuacji osoby pochodzącej z innej kultury warto zwrócić uwagę na tak zwaną krzywą akulturacyjną, która podlega pewnym prawidłowościom. To w jaki sposób będzie ona przebiegała zależy w dużej mierze od otwartości zarówno kultury gospodarzy, jak i otwartości na nową kulturę u jednostki lub grupy owej akulturacji doświadczającej [1]. Doświadczamy tego zjawiska przebywając na stypendium, w procesie emigracji itp. Krzywa ta przyjmuje kształt litery U [2]. Na proces ten składają się następujące etapy:", "Odwrotny szok kulturowy Wiele osób, które wracają do swej kultury pochodzenia po dłuższym pobycie poza jej granicami ma trudności ze znalezieniem sobie miejsca w nowej-starej rzeczywistości, przeżywając drugi szok kulturowy. Jest to związane z faktem, iż wiele dotychczasowych więzi uległo już zniszczeniu, dodatkowo otoczenie nie rozumie problemów z którymi boryka się osoba powracająca z zagranicy. Dodatkowo ważną rolę odgrywa rozczarowanie tym, co spotyka w domu powracającego z dłuższego pobytu za granicą [5].", "Akulturacja Coraz częściej współcześnie w teoriach dotyczących kontaktu międzykulturowego zastępuje się pojęcie szoku kulturowego, jako akcentującego negatywne emocje, pojęciami akulturacja czy kulturowe przystosowanie. Uwagę zwraca się na proces akulturacji, w którym ważną rolę odgrywają komponenty poznawcze, emocjonalne i behawioralne. Współczesne teorie akcentują aspekty adaptacji do nowej sytuacji i aktywne radzenie sobie ze stresem i zmianą [6]." ]

[]

[ "Umiejętne komunikowanie się dziś w dobie globalizacji staje się szczególnie istotne, gdyż coraz częściej komunikujemy się z przedstawicielami innych kultur. Bardzo często jednak w tej komunikacji ponosimy porażkę. Skuteczna komunikacja nie jest możliwa bez otwarcia się na odmienność drugiego człowieka, bez gotowości dostosowania swojego zachowania, tak aby współpracować z nim oraz bez wyrozumiałości dla nieprzystosowanych do realiów naszej kultury obcokrajowców. Nasze sygnały są błędnie odczytywane przez osoby, które nie znają naszej kultury i nie rozumieją kontekstu wypowiedzi. Bariery towarzyszące komunikacji międzykulturowej mają swoje źródło w kulturze jednostek i grup uczestniczących w tym procesie oraz w różnicach dzielących owe kultury. Im więcej wspólnych cech posiadają kultury osób komunikujących się, tym z większą swobodą przebiega sam proces komunikowania się i pojawiają się zakłócenia mniej istotne dla komunikacji. Wpływ niewątpliwie wywierają określone kompetencje lub częściej ich brak i konteksty.", "Podstawowe błędy w komunikacji międzykulturowej:", "Przełamywanie barier Aby komunikacja międzykulturowa była skuteczna, powstałe bariery należy próbować przełamać. Jest to jedynie możliwe, jeśli uczestnicy procesu komunikacyjnego włożą wysiłek w to, aby doprowadzić do sukcesu komunikacyjnego. Podstawowymi kwestiami, które należy wziąć w tej kwestii pod uwagę, są:", "Należy postępować z szacunkiem i znać zasady zachowania stosowane w innych kulturach. Kompetencja międzykulturowa obejmuje zarówno wiedzę, którą zdobywamy wraz z doświadczeniem, w toku nauki, która pozwala zrozumieć zachowania komunikacyjne osób należących do danej kultury, jak i umiejętności, czyli zdolność do zachowania się tak, jak zachowują się ludzie należący do tej konkretnej kultury [7] (zob. Kompetencje międzykulturowe )." ]

[]

[ "Komunikacja werbalna", "Język a kultura Komunikację werbalną tworzą dźwięki, słowa i język, który ma bezpośredni związek z kulturą. To właśnie język umożliwia użycie symboli, dzięki czemu ludzie mają możliwość wymienienia między sobą informacji, w tym również abstrakcyjnych idei. Język pozwala przekazać innym swoje przekonania, wartości, postawy, światopogląd, emocje, aspekty własnej tożsamości oraz niezliczone cechy osobiste. Sposób w jaki się porozumiewamy może być formalny lub nie. Nie jest to zależne tylko od sytuacji w jakiej się znaleźliśmy, ale również od kultury w której funkcjonujemy. Osoby żyjące w tzw. kulturach nieformalnych czy nieceremonialnych, zakładają iż wszyscy są równi, więc styl wypowiedzi w takim typie kultury nie różni się znacząco, niezależnie od tego kto do kogo mówi. W kulturach bardziej formalnych zakłada się, że wśród ludzi istnieje hierarchia i oczekuje się od rozmówców przestrzegania określonych protokołów w zależności od tego, z kim rozmawiają [2]. Jednym z przykładów są normy grzeczności. Przykładowo w języku japońskim obecne są 3 poziomy okazywania szacunku. Pierwszy poziom to język nieformalny lub swobodny (kudaketa nihongo); jest używany gdy zwracamy się do kogoś, kto ma równą rangę lub jest bliską nam osobą. Drugi poziom to język formalny lub grzecznościowy (teineigo), gdy komunikujemy się z kimś, kto ma wyższą rangę. Ostatnim poziomem jest (keigo); jest to język honorowy i jest używany, gdy rozmawiamy z kimś znacznie wyższym rangą [3].", "Funkcje komunikacji werbalnej Język pełni ważne funkcje komunikacyjne. Przede wszystkim jest to bezpośrednia wymiana informacji z innymi ludźmi. Dodatkowo język pozwala werbalnie przekazać emocje czy je złagodzić np. złagodzić stres (np. przeklinając), aby wyrazić ból (auć), wrazić radość (łał!), a także rozczarowanie, zdumienie czy zaskoczenie. Tego typu sformułowania są używane podświadomie, nawet gdy nikogo nie ma w pobliżu. Język jest również używany do wzywania pomocy ze strony sił nadprzyrodzonych [4]. Wspólny język pozwala jednostkom tworzyć grupy społeczne i angażować się we wspólne działania, umożliwia tworzenie i przekazywanie wspólnej kultury, historii tradycji. Rodzaj języka używanego do wyrażania intymności, szacunku, przynależności, formalności, dystansu i innych emocji może pomóc w utrzymaniu związku z grupą. Język pełni niezwykle istotną rolę w wyrażaniu własnej tożsamości, zwłaszcza tożsamości narodowej [4].", "Komunikacja werbalna a płeć i wiek Sposób w jaki używamy języka wskazuje na nasz wiek lub płeć. Używana terminologia może dla osób młodszych wydawać się staroświecka i przeciwnie inna terminologia osobom starszym może wydawać się niezrozumiała. Ponadto język jest częścią naszej tożsamości płciowej. Gramatyka i składnia każdego języka jest inna i wskazuje na inne istotne kwestie. W niektórych językach akcentujemy istotność zaimkami osobowymi, liczbą, rodzajem itp. Jedną z podstawowych rzeczy, na które należy zwrócić uwagę to okazywanie szacunku. Tu języki różnią się od siebie znacząco. Poza kwestiami gramatycznymi w niektórych językach, które różnicują płeć np. w odmianie czasowników pojawiają się różnice w sposobie wykorzystywania języka przez osoby różnej płci. Kobiety i mężczyźni inaczej używają języka, zarówno jeśli chodzi o słowa jakich używają, ale również w kontekście zachowań komunikacyjnych. Wśród osób posługujących się językiem angielskim w USA kobiety mają tendencję do zadawania większej liczby pytań, częstszego słuchania i używania wspierającego stylu mowy. Z drugiej strony mężczyźni są bardziej skłonni do przerywania, wyrażania swoich opinii i są kiepskimi słuchaczami. W Japonii kobiety używają bardziej honorowych określeń, a obie płcie często używają innego słowa, aby powiedzieć to samo [4]. Język był również używany do kategoryzowania ludzi na różnych poziomach społecznych i ekonomicznych. Sposób w jaki mówimy ma niebagatelny wpływ na to jak jesteśmy odbierani przez innych.", "Od akcentu do żargonu Każdy język ma wiele wariacji. Przede wszystkim język zależy od miejsca w którym się go używa. Wyraźne różnice będą widoczne nawet w obrębie jednego języka np. amerykańska, australijska odmiana angielskiego czy austriacka odmiana niemieckiego itp. W obrębie jednego języka będą widoczne różnice w akcencie, czyli różnice w wymowie zależne od regionu. W języku funkcjonują również odrębne dialekty, czyli odmiany języka, które używane są przez określoną warstwę społeczną na określonym terytorium. Od języka ogólnonarodowego różnią go przede wszystkim cechy fonetyczne i fonologiczne, rzadziej składniowe. Jak zaznacza Halina Karaś podobnie można zdefiniować gwarę, zwracając jednak uwagę na inny zasięg zjawiska niż w przypadku dialektu, tu był on ograniczony do niewielkiego terytorium [5]. Ciekawym zjawiskiem jest również używanie żargonu, który oparty jest o specyficzne słownictwo wspólne dla jakiejś grupy, organizacji czy zawodu. Użycie specyficznego słownictwa buduje poczucie tożsamości. Zmieniając znaczenie istniejących słów lub wymyślając nowe, członkowie grupy mogą komunikować się z innymi członkami, skutecznie wykluczając osoby z zewnątrz. Podobnie działa slang, czyli język konkretnej grupy np. subkultury [4]." ]

[]

[ "Komunikacja niewerbalna", "Najszerzej ujmując komunikacja werbalna to mowa, a niewerbalna to język ciała. Zazwyczaj przekazują one tę samą wiadomość, choć sygnały werbalne i niewerbalne różnią się. Za pomocą języka przekazujemy zarówno informacje, jak i emocje, natomiast komunikacja niewerbalna opiera się głownie na przekazywaniu stanów emocjonalnych. Należy zauważyć, iż język jest bardziej precyzyjny, natomiast język ciała można interpretować na wiele sposobów. Dodatkowo wymiana zdań ma początek i koniec, natomiast sygnały niewerbalne są wysyłane, o ile ludzie zauważają się nawzajem, nawet jeśli druga strona wykazuje brak zainteresowania komunikacją. Komunikat za pośrednictwem języka ciała wysyłamy często nieświadomie. Język można kontrolować, używać go celowo, a efekt można wcześniej zaplanować. Znaki niewerbalne mogą być również używane celowo, ale istnieją znaki ciała, których nie można kontrolować, np. pocenie się, zaczerwienienie i nagłe wybuchanie płaczem [1]. Kolejną cechą charakterystyczną będzie to, iż sygnały niewerbalne zależą od płci oraz co ważne, są głęboko zakorzenione, wyuczone w dzieciństwie i nabyte poprzez naśladowanie manier i cech rodziców i / lub grupy kulturowej; zatem należy podkreślić, iż przekaz niewerbalny zależy od kultury [2].", "Rola komunikacji niewerbalnej Rola komunikacji niewerbalnej jest niesamowicie duża. Określając jego rolę Broszinsky-Schwabe szacuje, że udział komunikacji niewerbalnej w dekodowaniu przekazu we wszystkich kulturach wynosi około \\( 70\\% \\) [1]. Natomiast Mehrabian (1971) uważa, że komunikacja niewerbalna stanowi \\( 93\\% \\) naszego rozumienia uczuć i postaw innych ludzi. Twierdzi, że \\( 55\\% \\) skutecznej komunikacji składa się z mimiki i mowy ciała, a kolejne \\( 38\\% \\) dotyczy tonu głosu. Słowa same w sobie stanowią zaledwie \\( 7\\% \\) skutecznej komunikacji. Dodatkowo zauważa, iż jeśli znaczenie naszych słów jest niezgodne z emocjami przekazywanymi za pomocą naszego tonu głosu, mimiki i poprzez mowę ciała, nasze słowa ledwo liczą się w komunikacji [3].", "Przykłady komunikacji niewerbalnej obejmują [2]:", "Rola sygnałów niewerbalnych:" ]

[]

[ "Kultury można poddać analizie ze względu na bardzo wiele kryteriów. Kolejni twórcy wzmacniali wcześniejsze klasyfikacje zwracając uwagę na kolejne istotne elementy. W tej części podręcznika zostaną zaprezentowane najważniejsze systemy klasyfikacji kultur, które w literaturze przedmiotu można spotkać.", "Według F. Kluckhohna i F. L. Strodtbecka, autorów najstarszej typologii kultur [1] można je różnicować ze względu na:", "Geert Hofstede, na podstawie badań prowadzonych wśród pracowników międzynarodowych oddziałów firmy IBM w różnych kulturach, wyznaczył następujące wymiary kultury [2]:", "Obserwując sposoby reagowania przedstawicieli różnych kultur, Trompenaars i Hampden-Turner określili siedem podstawowych wymiarów kultury, które opierają się na stosunku do innych ludzi, do czasu oraz do otoczenia [3]. Pierwszy z wymiarów opisujący stosunki międzyludzkie dotyczy sposobu, w jaki ludzie oceniają zachowania innych członków społeczności. Wyróżniamy dwa rodzaje zachowań: z jednej strony te, które są oparte na powszechnie przyjętych zasadach postępowania, z drugiej zaś zachowania i oceny wynikające z partykularnych zobowiązań. W opozycji uniwersalizm vs partykularyzm jako przykład służyć może sytuacja, w której człowiek nie dostosowuje działania do specyficznych uwarunkowań, ale postępuje zgodnie z odpowiednią zasadą ogólną, zaś w przypadku kultur partykularystycznych wszystko rozpatruje się w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Możemy zatem założyć, iż w kulturach uniwersalistycznych jest to skupienie na zasadach, a nie na stosunkach międzyludzkich, odwrotnie natomiast w kulturach partykularystycznych. Dla przedstawicieli kultury partykularystycznej istnieje kilka perspektyw rzeczywistości, innych dla każdej strony umowy, a nie jedna, którą uzgodniono w umowie [3].", "Kolejnym elementem różnicującym kultury jest określenie prymatu pragnień jednostki lub grupy. Indywidualizm określany jest jako „pierwotna orientacja na siebie”, a kolektywizm jako „pierwotna orientacja na wspólne cele i zadania” [3]. Dla kultury indywidualistycznej najważniejsza jest jednostka, a doskonalenie działań zespołowych ma na celu umożliwienie poszczególnym osobom jak najpełniejszej samorealizacji. Dla kultury kolektywistycznej najważniejszy jest interes grupy, a rozwój jednostek ma prowadzić do jego najpełniejszego zaspokojenia [3].", "Należy również zwrócić uwagę na rozróżnienie kultur na emocjonalne i powściągliwe − w tych drugich ludzie nie ujawniają swych emocji, muszą je kontrolować i tłumić. Kolejnym istotnym sposobem rozróżniania kultur jest zwrócenie uwagi na definiowanie sposobów zachowania jako dopuszczalne lub niedopuszczalne, związane z zakresem, w jakim dopuszczamy innych do obszarów naszego życia. Z tej perspektywy kultury dzielimy na wycinkowe, inaczej nazywane wąskokontekstowymi, oraz całościowe, czyli szerokokontekstowe [3].", "Kolejnym czynnikiem, który wpływa na zróżnicowanie kultur, jest sposób przyznawania w danej kulturze statusu społecznego. W niektórych kulturach jest on związany z indywidualnymi osiągnięciami, natomiast w innych nacisk jest kładziony na wiek, przynależność klasową, płeć, pochodzenie. Ostatnim elementem, który wpływa na zróżnicowanie kultury, jest dla Trompenaarsa i Hampden-Turnera postawa wobec przyrody, czyli przeświadczenie o możliwości i powinności kontrolowania jej albo wiara, iż człowiek jest częścią przyrody i musi się podporządkować jej nakazom. Pierwsza postawa jest przez autorów określana jako postawa skierowana na siebie w odróżnieniu od tej skierowanej na zewnątrz [3].", "Kluckhohn i Strodtbeck wyodrębnili trzy typy kultury: zorientowane na teraźniejszość, pozbawione tradycji i ignorujące przyszłość; zorientowane na przeszłość, zainteresowane głównie utrzymaniem i przywróceniem tradycji w teraźniejszości oraz takie, które są zorientowane na przyszłość, marzą o lepszym jutrze, pragną urzeczywistnić te wizje [4]. Czynności mogą być wykonywane jedna po drugiej albo jednocześnie. Metoda synchroniczna (E. Hall określał to jako polichromiczne), zakłada istnienie jednego, ostatecznego celu, do którego prowadzą liczne drogi. Natomiast ci, którym bliskie jest nastawienie sekwencyjne, mają tendencję do dokładnego planowania zajęć, zostawiając między nimi niewielką rezerwę czasową.", "Natomiast stworzony przez R. Gestlanda [5] podział kultur jest wykorzystywany niezwykle często w praktyce biznesowej. Koncentruje się on na podziale kultur na:" ]

[]

[ "Podziałami kultur według różnorodnych kryteriów zajmowało się wielu badaczy. Wśród najczęściej wymienianych popularyzatorów szczegółowej wiedzy o kulturach są: Edward Hall [1], Richard Gesteland [2], Geert Hostedte [3], Fons Trompenaars, Charles Hampden-Turner [4]. Analiza różnic kulturowych podyktowana była bardzo wieloma przyczynami, jednak najwyraźniej zarysowany jest praktyczny aspekt tego zjawiska. Duża cześć badań skierowana jest na wskazanie sposobów działania biznesu w różnych częściach świata, gdyż to właśnie przedstawiciele świata biznesu i dyplomacji najczęściej komunikują się między kulturami. Poniżej zostały zaprezentowane najczęściej pojawiające się w literaturze grupy kultur:", "Kultury niskokontekstowe: Niemcy, Austria, Szwajcaria, kraje Beneluksu, Wielka Brytania, USA, Kanada, Szwecja, Dania, Holandia, Finlandia, Norwegia Kultury wysokokontekstowe: kraje arabskie, Japonia, Chiny, Singapur, kultury romańskie", "Kultury indywidualistyczne: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Kanada, Holandia, Niemcy, Australia, Szwecja, Norwegia Kultury kolektywistyczne: Chiny, Japonia, Singapur, Tajwan, kraje arabskie", "Kultury o statusie przypisanym: kraje arabskie, Indie, Japonia Kultury o statusie osiąganym: Dania, Norwegia, Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Kanada, Szwecja", "Kultury prorelacyjne, ceremonialne, polichroniczne, powściągliwe: Indie, Bangladesz, Mjanma, Laos, Wietnam, Tajlandia, Malezja, Indonezja, Filipiny Kultury prorelacyjne, ceremonialne, monochroniczne, powściągliwe: Japonia, Chiny, południowa Korea, Singapur", "Kultury prorelacyjne , ceremonialne , polichroniczne, ekspresyjne: kraje arabskie, Turcja, Grecja, Brazylia Meksyk Kultury prorelacyjne , ceremonialne , polichroniczne, umiarkowanie ekspresyjne: Rosja, Polska, Słowacja, Rumunia", "Kultury umiarkowanie pro-transakcyjne, ceremonialne, umiarkowanie monochroniczne, ekspresyjne: Francja, Belgia, Hiszpania, Węgry, Włochy Kultury umiarkowanie protransakcyjne, ceremonialne, umiarkowanie monochroniczne, powściągliwe: Litwa, Łotwa, Estonia", "Kultury protransakcyjne, umiarkowanie ceremonialnie, monochroniczne, powściągliwe: Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Norwegia, Szwecja, Niemcy, Holandia, Czechy, Kultury protransakcyjne, nieceremonialne, monochroniczne, umiarkowanie ekspresyjne: Australia, Kanada, Stany Zjednoczone" ]

[]