Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

|тӀвар = Ахмедов Ибрагим Ахмедович |тамам тӀвар = |шикил = |кьадар = |къул = |хьайила ганвай тӀвар = |лакӀабар = |дидедиз хьайи чӀав = 01.01.1921 |дидедиз хьайи чка = село Юхари-Яраг Касумкентского р-на (Магарамкентский район) |кьиникьин чӀав = 30.08.2007 |кьиникьин чка = село Магарамкент |гьукумат = Россия |пеше = педагог, редактор, писатель |карьера = |буба = |диде = |гъуьл = |паб = |мукьвади = |пишкешар = |сайт = |жуьреба-жуьре = |commonscat = }} Ахмедов Ибрагим Ахмедович — Агьмедов Ибрагьим — лезги шаир ва журналист. Зари 1921 йисуз Куьре магьалдин Вини Ярагъ хуьре дидедиз хьана. Дербентдин педучилище куьтягьна, ада 1939 йисалай лезги районрин газетрин редакцийра кӀвалахна ва мектебра муаллимвал авуна, Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракна. И вири йисара И. Агьмедова аялар патал харусенятдин эсерарни туькӀуьрна. Адан шиирар, поэмаяр ва гьикаяяр газетринни журналрин чинриз акъатзава, «Сефералидин месэлаяр» (1979) ва «КӀеви дустар» (1990) ктабра гьатнава. == Эдебият == * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». * Рассказы в переводе на немецкий язык в энциклопедии «Литература народов Кавказа» . Die Literaturen der Voelkers Kaukasiens. Neue Uebersetzungen und deutschsprachige Bibliographie. — Reichert Verlag Wiesbaden, 2003. * Крепкие друзья : [Рассказы : Для мл. шк. возраста] / Ибрагим Ахмедов; [Худож. З. Д. Атыгишиева]. — Махачкала : Дагучпедгиз, 1990. — 50,[2] с. : ил.; 22 см; ISBN 5-7437-0054-0 * Задачи Сеферали : [Для мл. школ. возраста] / Ибрагим Ахмедов, 83 с. ил. 16 см, Махачкала Дагучпедгиз 1979 Категория:Лезги шаирар

Ахмедов Ибрагим Ахмедович

Яргунуба () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Яргунрин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == == Тарих == Хуьруьн бине са кьадар арандиз куьч хьанай Яргун хуьруьруьнвийри, ава гафар туш. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни ва шии мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Яргунуба

Зилдик (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Зилдик» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. == География == Хуьр Хив райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 18 км яргъал ала. ==Тарих== Вилик хуьруьн тӀвар “Чиччик” тир. XIX виш йисуз Зилдик хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Агъа-Ярагъ, Чулак ва Вини-Ярагъ хуьрерихъ галаз Ярагъ хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 454 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Зилдик хуьруьн агьалийрин кьадар, вири табасаранар яз 475 кас тир.1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр Хуьре гуьгъуьнин 18 сихилар: Шкар, Алияр, Алихаяр, Батар, Бекеяр, Кибхар, Букар, Гайдар, Кчих, Келечи, Навза, Нагди, Рустам, Сейдум, Сафар, Уржа, Хами ва Шакар. Шкар сихилдин бине Ирандай куьч хьанвайбуру кутунай, Алияр — им чкӀанвай Багижердягъ хуьряй куьч хьанвайбур я, Бекъе сихил Табасаран райондин Цухтих хуьряй атанва. ==Пак чкаяр== * Дабкьру кьяб — хуьруьн агъадихъ галай эчӀя жезвай къван. * Ккуккум — тӀебиатдин минара. * Хуьрелай 1,5 км кефер патахъ галай лацу къумадин кӀунтӀ. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Алиев Мингажудин - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Абдуллагь - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Тажудин - алим, Литвада кӀвалахзава. * Алиев Габибуллагь - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Играмудин - алим, Крамоторск шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Алаудин - алим, Санкт-Петербург шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Хайрудин - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Алиев Шахабудин - алим, Москва шегьерда кӀвалахзава. * Ашурбеков Сефербег - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Нюдюрмагомедов Аьбулягьяд - алим, Магьачкъала шегьерда кӀвалахзава. * Дашдемиров Заки - зари, Дербент шегьерда кӀвалахзава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Зилдик хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Зилдик

Ингушетия (инг. ГӀалгӀай Мохк) — Кефер патан Кавказдавай, Урусатдик квай республика я. Кьилин шегьер Магас я. == Административ паюн == Республикадик пуд район ква: * Джейрах район * Малгъобек район * Назран район * Сунжа район Мадни гьабурук квачир шегьерар: * Магас * Назран * Къарабулах * Малгъобек == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Ингушетиятин официал гьукуматдин сайт *

Ингушетия

Дукъузпара магьал, гьакӀни Дукъузпарадин азад жемият — Кьиблепатан Дагъустанда XVII виш йисалай 1839 йисал кьван хьайи теократик (яни гьукум ругьани ксарин гъиле авай) лезги гьукумат. Адан юкь — Чепер хуьр тир. Дукъузпара азербайжан чӀалан гаф я ва «кӀуьд пай» мана гузва; доккуз — «кӀуьд», пара — «пай/чӀук». Им жемиятдик акатзавай кӀуьд хуьруьхъ галаз алакъалу я. Дукъузпарадин азад жемиятдик кӀуьд хуьрер квай: Чепер, КӀурукӀун, Ялцугъ, Лгар, Храх, Филискъар, Ухул, Чихъискар, Игъир. Мукьвал алай чӀехи Мискискар хуьр и жемиятдик квачир ва садавайни аслу тушир, амма Дукъузпарадихъ галаз дуствилин алакъада авай. Гуьгъуьнлай адак Чахчах хуьрни акатнай. ==География== Дукъузпарадин азад жемият Дагъустандин кьибле пата алай. Адан кеферпатан сергьятар Самур вацӀун яргъивилихъди физвай. Кьиблепатан сергьятар Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин сувар тир. РагъакӀидай пата ам Ахцегьпарадихъ галаз, рагъэкъечӀдай пата Алтыпарадихъ галаз са сергьятра авай. ==Тарих== Кьиблепатан Дагъустанда азад жемиятар арадал атунин процесс XIV — XVI виш йисарин къене давам хьанай. Дукъузпарадин азад жемият лезги миллетди арадал гъайи виридалайни сифтегьан жемиятрикай сад тир. XVII виш йисан сифте кьилера Самур кӀамавай азад жемиятар, абурук Дукъузпарани кваз, Персиядин эсердик акатнай. XVIII виш йисан къене Кьиблепатан Дагъустандин азад жемиятар, Къавкъазда гьукум паталай женг чӀугвазвай пуд зурба гьукуматрин — Урусатдин, Персиядин ва Турциядин арада хьайи гьуьжетрин майдандиз элкъвенай. XVIII виш йисан сифтейра дукъузпаравияр чпин кьилел Гьажи Давуд Муьшкуьрви галаз Ирандин гьукумдин аксиниз къарагъун тешкилнай, гуьгъуьнлай абурук вири Кьиблепатан Дагъустан, Къубадин ханвал, Жар-Белокандин азад жемиятар ва Илисудин султӀанат гилиг хьанай. Гзаф ивияр экъичай ягь-ягъунрилай кьулухъ сувахъанривай фарсарин гьукум терг ийиз хьанай ва душман Персиядиз чукурнай. 1724 йисуз Урусатдинни–Усманрин арада Константинопольдин ислягьвилин икьрар кутӀуннай. Адав кьурвал, Урусатди Кьиблепатан Дагъустандин азад жемиятрин винел Усманрин империядин протекторат кьабулнай. 1735 йисуз Генжедин ислягьвилин икьрар кьабулнай, гьа икьрардин тӀалабунрив кьурвал Урусатди Ирандин хийирдиз Самурдин азад жемиятрилай вичин претензияр къахчузвай. 1741 йисан гатуз Ирандин гьаким Надир-шагьа вичин виш агъзур кьадардин кьушундихъ галаз Дагъустандин винел дяведалди атанай. Абурун вилик сифте экъечӀайбурни Докъузпарадин азад жемиятар хьанай. ===Урусатдик экечӀай девир=== 1811 йисан февральдиз Дукъузпарадини Мискискарди агъадихъ галай шартӀаралди Урусатдин раятвал кьабулнай: * азад жемиятри чпин винел анжах Къубада авай Урусрин гьукум кьабулзава; * азад жемиятрин эгьлийрин Къубада, Шекида ва муькуь чкайра авай хъуьтуьн чӀурара хуьзвай лапагриз пачагьдин администрацияди кя тавунин заминвал гузвай, идан паталай гьар виш лапагдикай сад харжи хьиз гьукуматдиз вугузвай. Алай чӀавуз Дукъузпарадин азад жемиятдин чилерал Ахцегь район экӀя хьанва. Виликди авай хуьрерикай анжах пуд хуьре уьмуьр ама — Мискискар, Чепер ва Ухул, амайбур вири гадарнава. ==Агьалияр== Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар тир. 1820-й йисара Дукъузпарадин азад жемиятда (Мискискар хуьруьхъ галаз санал) 960 хзанди уьмуьр ийизвай. ==ЭлячӀунар== * Мискинджа — Докуз-Пара.ру Категория:Тарихдин лезги гьукуматар Категория:Дагъустандин азад жемиятар

Дукъузпара

Тпиг () — Дагъустан республикадин Агъул районда хуьр. «Тпиг» хуьруьнсоветдик акатзава. Райондин администрациядин юкь я. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин кьибле пата, Магьачкъала шегьердилай 130 км кьибле патахъ, Чирагъ вацӀук Гарухрух вацӀ акахьзавай чкадал ала. == Тарих == XIV виш йисан юкьвара, монголни-татарри чукӀурайдалай кьулухъ Зулеранхуьруьн эгьлияр Тпигриз куьч хьанвай. XIX виш йисуз Тпиг хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Кьилдин Тпиг хуьруьнжемят туькӀуьрзавай. == Агьалияр == Йисариз килигна Тпиг хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 2 794 касди уьмуьр ийизвай. Саки вири агъулар, суни- мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Тпиг хуьруьн агьалияр вири агъулар яз 820 кас тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Тпиг хуьр картайрал Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Тпиг

Новосиль район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 767 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Новосиль. == География == Районди Орёл вилаятдин кефердинни рагъэкъечӀдайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Новосиль район

Уржагимахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Наци хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 25 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Уржагимахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2010 2013 Агьалияр 114 Всероссийская перепись населения 2007 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 129Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 129Всероссийская перепись населения 2013 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2013 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 129 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Уржагимахи

Ꚍ — лезги чӀала tʰ, абхазрин tʷ ван къалурзавай цӀуру кирилл гьарф. == Мадни килиг == * Тау Т

Ꚍ

Мурадалиев Желил Пиралидин хва — лезги шаир ва журналист. 1933 йисуз Мегьарамдхуьре дидедиз хьана. Ада Миграгъа юкьван мектеб ва Ташкентда театрдин институт куьтягьна. Гзаф йисара Мегьарамдхуьруьн райондин «Самурдин сес» газетдин редакторвиле кӀвалахнава. Ж. Мурадалиеван метлеблу очеркар, шиирар ва поэмаяр фадлай газетрин ва жунралрин чинриз акъатзава. Ам "Бубадин хенжел" тӀвар алай шииррин кӀватӀалдин автор я. Лезги театрди Ж. Мурадалиеван "Тахай руш" пьеса сегьнеламишна. Желил Мурадалиев Лезги кхьирагрин садвалдин член, ЛКС-дин Мегьарамдхуьруьн райондин отделениядин председатель ва «Дагъустандин медениятдин лайихлу кардар» я. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги журналистар

Мурадалиев Желил Пиралидин хва

1615 йис (са агъзурни ругудвишни цӀувадлагьай йис) — чи эрадин 1615-лагьай йис. XII виш йисан 15-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1615 йис

1615 йис

Гьасанкъужа — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Гьасанкъужа

1964 йис (са агъзурни кӀуьд вишни пудкъанникьуд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла арбедиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1964-лагьай йис я. XX виш йисан 64-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1964 йис

1964 йис

Аскер-заде Наиля Вагифан руш (1987 йисан 13-лагьай декабрдиз, Баку) — Урусатдин журналист, «Россия-1» телеканалдин передачаяр тухузвай кас, «ТЭФИ-2018» премиядин лауреат. «Коммерсантъ» (2007—2010) ва «Ведомости» (2010—2011) газетрин сотрудник. == Уьмуьрдин рехъ == Наиля Аскер-заде 1987 йисан 13-лагьай декабрдиз Бакуда дидедиз хьана. Гьана адан аялвилин йисар фена. Адан буба инженер-геофизик тир, гуьгъуьнлай бизнесдиз фена. Дидеди аялар хазвай больницадин хиле медсестра яз кӀвалахна. ЧӀехи буба сифте дережадин капитан тир, ахпа еке дяведин заводдин начальник яз кӀвалахна. Волгоградда авай французрин спецшкола къизил медал гваз куьтягьна. Волгограддин гьукуматдин университетда экономикадин факультетдик кӀелиз экечӀна. 2017—2019 йисара МГИМО-да «Международные финансы» тӀвар авай магистрин программадай кьвед лагьай чирвал къачуна. Москвадиз куьч хьайидалай кьулухъ, Наиляди НТВ-да экономикадин хабарар тухуз хьана, ахпа РБК-ТВ-да редактор-международниквиле кӀвалахна. Гьа и вахтунда «Коммерсантъ» газетда экономикадин хелни тухуз хьана. Гьадалай гуьгъуьниз «Ведомости» газетда са йисуз кӀвалахна. 2011-лагьай йисан июндиз Петербургда вад лагьай халкьарин арада фейи экономикадин форумда Аскер-заде обозреватель яз кӀвалахна. 2011-йисуз майдин вацра Н.Аскер-задеди «Ведомости» газетдиз ВТБ банкдин кьиле авай А. Костинавай интервью къачуна. «Россия-24» каналда кӀвалахиз башламишнавай тир суьгьбетар ийизвай кас хьиз, гуьгъуьнай экономикадин хабарар тухуз хьана, вахт вахтундилай вичин хсуси передачаярни ийиз хьана. 2015 йисан садлагьай октябрдиз «В рабочий полдень» лугьузвай передачадин сифтегьан выпуск хьана. А передачада журналисткади суьгьбетар ийизвай лап еке чиновникрихъ ва бизнесменрихъ галаз. 2016 йисан 5-лагьай сентябрдилай «Россия-1» каналда «Вести в 20.00» передачада экономикадин хабарар тухуз эгечӀна. 2017 йисан 29-лагьай октябрдилай «Рабочий полдень» передачадин бинедал акъатна цӀийи передача «Действующие лица». Адахъ галаз суьгьбет авур инсанрин арада ава Рамзан Къадыров, миллиардар авай Алишер Усманов, Олег Дерипаска, Владимир Потанин, Урусатдин футболдин кӀватӀалдин кьилин тренер Станислав Черчесов, Украинадин политик Виктор Медведчук. Вичин суьгьбетрик Наиля лап декьетдалди гьазур жезва: тфенгдай ягъиз, бильярдал къугъваз, балкӀандал алаз физ, хоккей къугъваз чара атӀана чирна кӀан хьана. 2018-лагьай йисуз виридалай хъсан суьгьбетар тухудай кас яз гьисабна, Аскер- задедиз ТЭФИ-дин премия багъшна. 2020-лагьай йисуз «Опасный вирус» лугьудай передачаяр суьрет ийидай вахтунда иштирак авуна. А передачаяр Новосибирскида «Вектор» лабораторияда туькӀуьрзавай вакцинадикай ва Урусатда коронавирусдихъ галаз тухузвай дяведиз багъшнава. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Бакуда дидедиз хьанвайбур Категория:Урусатдин журналистар Категория:Волгограддин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур Категория:МГИМО акьалтӀарнавайбур

Аскер-заде Наиля Вагифан руш

«ЦӀийи Фиригъ» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондин чилерал алай Хив райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — ЦӀийи Фиригъ хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Дербент райондин кьибле пата, райондин юкь тир Дербент шегьердилай 23,5 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 1877 касди уьмуьр гьалзавай 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 1946 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 1999 кас тир Хив район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Новый Фриг Категория:Хив райондин хуьруьнсоветар

ЦӀийи Фиригъ хуьруьнсовет

Барахум — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Узунуба муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Лезги топономика М. Меликмегьеммедов Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Барахум

23 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 83-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 283 югъ ама. ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

23 март

«Берикей хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Берикей хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Берикей, Сегелер. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата, «Араблинский» ракьун - рекьин станциядал, Дербент шегьердилай 8 км кьибле пата чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьнсоветда 1527 касди уьмуьр гьалзавай ФЛНКА сайтуна Дербент райондикай официал малуматар. 2010 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 3224 касди туькӀуьрзавай (райондин агьалийрин 3,3 %) . Агьалидин чӀехи пай терекемеяр (азербайжанар), тӀимил пай даргияр я, вири суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. * Сельское поселение Берикеевский сельсовет Категория:Дербент райондин хуьруьнсоветар

Берикей хуьруьнсовет

Алиханмахи () — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Алиханмахи хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. 1933 йисал кьван хуьр Леваши райондик, 1946 йисалай - 1956 йисал кьван Цудахар райондик квай. == География == Хуьр Акуша райондин кефер пата, Акуша вацӀал, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 24 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Кассагумахи хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Цудахар наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Алиханмахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2010 Агьалияр 902 Схема территориального планирования Акушинского района 826 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 826 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Алиханмахи

1796 йис (са агъзурни иридвишни кьудкъанницӀуругуд лагьай йис) — чи эрадин 1796-лагьай йис. XVIII виш йисан 96-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1796 йис

1796 йис

Дашжа — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин юкьван пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердин къвалав чка кьунвайди я. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 747 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Daşca: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Дашжа

Къуба район — Азербайжанда авай муниципалитетдин район. Кьилин шегьер ва администрациядин юкь — Къуба шегьер я. Кьуд хуьр ава, ибур: Къунагъкенд, Красная Слобода, Генжлер, Зардаби я. Районда авай 101 муниципалитетрик 152 хуьрер акатзава. == География == Къуба район Азербайжандин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир Бакудилай 119 км яргъал ала. Район кефер пата КцӀар райондихъ галаз, рагъакӀидай пата Кьвепеле ва Исмаиллы районрихъ галаз, рагъэкъечӀдай пата Шабран райондихъ галаз, кьибле патайни Шемахани Хызы районихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин рагъакӀидай пад сувари кьунва. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур Къарачай, Агъчай, Сусай, Велвели, Кьудял, Алпан вацӀар я. Тахминан 35 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 2574 км² я, им вири Азербайжандин майдандин тахминан 2,7 % туькӀуьрзава. Майдандин чӀехивилел гьалтайла, Къуба район уьлкведин виридалайни чӀехи район я. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 74,5 км, кьибле патай кефер патахъ — 63 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай Каспий гьуьл райондилай 17,3 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Сифте юкьван виш йисарилай умьуьр гьалзавай Къубадин чилер тарихдин къене Алпан гьукуматдик акатзава. И кар тестикьарзавайди пара кьадарда амукьнавай алпан девирдинни европадин тарихдаррин гъилив кхьинар я. Къуба райондин чилери дегь Алпандиз талукь тир топонимар къедалди хвенва, месела: Алпан (хуьр), Испик (хуьр), Велвели (вацӀ), Жижи (хуьр). 1840 йисуз Каспи вилаятдин къене Къуба уезд арадал гъанвай. 1929 йисуз и уезддикай Къуба округ арадал гъанвай. 1930 йисуз гатӀумнавай, округар терг авуна районриз элкъуьрунин процессдин нетижада Къуба район туькӀуьрнавай. 1936-1959 йисарин къене гилан Къуба райондин чилерал, адан са пай кьунвай Къунагъкенд район алай. Гуьгъуьнлай и район терг авунай. == Агьалияр == Къуба, Азербайжандин виридалайни парамиллетрин районрикай сад я. Ина 25-дилай пара миллетар ава, абурун чӀехи пай лезги халкьарин миллетрин группадик акатзавай: лезгияр, будугъар, къирицӀар, хинелугъар ва масабур я. Кьадардал гьалтайла ина татрилай кьулухъ пудлагьай чкадал алай лезгияр, асул гьисабдалди, райондин кеферпата, КцӀар райондихъ галаз сергьятдин мукьвал алай хуьрера ва Къуба шегьерда уьмуьр гьалзавайди я. Районда авай лезгийрин чӀехи пай азербайжанарихъ галаз ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвенвайди я, ахьтинбурун арада лезги чӀал анжах лап кьуьзуь несилриз чизва. Гьатта, са бязи лезгийри чеб са мус ятӀа лезгияр тирди кьатӀузвач. Ина лезги агьалийрин гзафни гзаф пай кӀвалерани куьчеда азербайжан чӀалакай менфят къачузва. Бязи акахьай хуьрера лезгияр азербайжан чӀаланни лезги чӀалан акахьунал рахазва. Идан себеб, эхиримжи ийсара, азербайжанари тухузвай туьркизациядин политика я. Лезги хуьрерин мектебра лезги чӀалан тарсариз са кьве сят чара авунвайтӀани, лезги чӀалан муаллимарни улубар авачирвиляй тарсар саки тухузвайди туш. И районда дуьньядин маса санани авачир дегь Алпандин бинедин халкьар ва абурун хайи хуьрер амукьнава. Ибур лезги халкьарин группадик акатзавай будугъар, гьапутар, жекар, ергуьжар, къирицӀар, хинелугъар ва эликар я. Гьайиф къведай кар ам я хьи, и халкьарин агьалийрин чӀехи ассимиляция хьана, хайи чӀалар рикӀелай алуда азербайжанариз элкъвена. Абур вири терг жезвай халкьарин сиягьдик ква. Къуба районда дегь чӀавалай уьмуьр гьалзавай халкьарик, фарс халкьарикай сад тир — татар акатзава. Кьадардал гьалтайла татар, азербайжанарилай кьулухъ кьведлагьай чкадал ала. 1999 йисуз Азербайжанда кьиле фейи агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна Къуба районда 1 088 татди уьмуьр гьалзавайди къалурнава. 2009 йисуз — 13 880 тат авайди къалурнава. Амма 1897 йисуз Къуба уезддин агьалийрин хайи чӀалакай малуматра, ина 46 430 кас тат чӀалал райхазвайди къалурнавай, им вири уезддин агьалидин 25,3 % тирДемоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Ина тӀебии тир суал арадал къвезва, акьван гзаф кьадардин халкь гьиниз квахьнава? Идан жаваб — ассимиляция я. Къуба районда авай пара кьадарда тат хуьрер гила азербайжандал рахазва. Гьатта, вилик и районда тат хуьрер азербайжан хуьрерилай гзаф авай. Гилан районда «азербайжан» агьалийрин саки 50 % пай, акахьна азербайжанриз элкъвенвай татрин несилар я. Алай чӀавуз Къуба районда тат чӀалал рахазвай са кьве хуьр амукьнава ибур Рустов, Къунагъкенд ва мсб. я. Райондин Красная Слобода хуьруьн 3 557 агьалидин 99 % пай, тат чӀалал рахазвай суван чувудар я. Абуру вири райондин агьалидин 2,06 % туькӀуьрзава. Вирини вири 300 йис ина авай чувудар муькуь халкьарилай тӀимил хьайтӀани абуруз чпин синагогаяр, культурадин КӀвалер, чувуд чӀални культура вилик тухузвай идараяр, мектебра чувуд чӀалан тарсарин пара кьадарда сятер ава. Амма бинедин ва чӀехи халкь тир лезгийривай вичиз ина ихьтин къулайвилер туькӀуьрдай ихтияр авач. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: Йис 1939 1959 1970 1979 1999 2007 2009 2012 2020 Агьалияр, агъзур. кас ↘59 384 ↗66 273 ↗99 183 ↗108 008 ↗136 845 ↗148 489 ↗152 452 ↗157 600 ↗173 393 === Миллетар === Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрал гьалтайла Къуба райондин миллетрин состав. Халкь 1939 йисКУБИНСКИЙ РАЙОН (1939 г.) 1959 йисКУБИНСКИЙ РАЙОН (1959 г.) 1970 йисКУБИНСКИЙ РАЙОН (1970 г.) 1979 йисКУБИНСКИЙ РАЙОН (1979 г.) 1999 йисКУБИНСКИЙ РАЙОН (1999 г.) 2009 йис Векилрин кьадар Пай % Векилрин кьадар Пай % Векилрин кьадар Пай % Векилрин кьадар Пай % Векилрин кьадар Пай % Векилрин кьадар Пай % Азербайжанар 29 844 50,3 % ↗50 946 76,9 % ↗83 063 83,7 % ↗93 868 86,9 % ↗120 502 88,1 % ↗120 774 79,2 % Татар — — 32 0,1 % ↘6 0,1 % — — ↗1 088 0,8 % ↗13 880 9,10 % Лезгияр 4 328 7,3 % ↗4 697 7,1 % ↗6 288 6,3 % ↗7 368 6,8 % ↗9 312 6,8 % ↘8 952 5,9 % Чувудар 5 542 9,3 % ↘188 0,3 % ↗6 326 6,4 % ↘4 533 4,2 % ↘2 819 2,1 % ↘2 705 1,77 % Хинелугъар — — — — — — — — — — 2 177 1,43 % Туьрквер — — — — — — — — 2 615 1,9 % ↘2 159 1,4 % КъирицӀар — — — — — — — — — — 778 0,51 % Урусар 4 693 7,9 % ↘3 798 5,7 % ↘2 625 2,6 % ↘1 405 1,3 % ↘353 0,3 % ↘135 0,1 % Татарар — — — — 144 1,0 % ↘110 0,1 % ↘85 0,1 % ↘63 0,1 % Эрменияр 204 0,2 % ↘162 0,2 % ↘114 0,1 % ↗266 0,2 % ↘7 0,1 % — — Гуржияр 18 0,1 % 20 0,1 % ↘18 0,1 % ↗42 0,1 % ↘14 0,1 % ↘5 0,1 % Муькуьбур 13 697 23,1 % — — — — — — — — ↘801 0,5 % Къейдер: винихъ гъайи таблицада 1939 йисуз Къуба районда авай 439 украинви къалурнавач. == Демографиядин гьалар == == Культура == == МАТ == Къуба районда массайрин алакъайрин такьатрикай кьве кьилдин телекомпанияяр ава, ибур «Qütb» (Гуьтб) ва «Xəyal» (Хаял) я, ва гьакӀни аслу тушир «Şəfəq» (Экв), «Birlik» (Садвал) газетар акъатзава. Идалайни гъейри, Къуба шегьерда Милли КӀватӀалдин регьбервилик акъатзавай Азербайжандинни Турциядин официал «Zaman» (Замана) газетдин коресспондентрин идара ава. Къуба районда «Qudyalçay» (Кьудял вацӀ) тӀвар алай журнални акъатзава. == Шикилар == File: Quba 357.jpg| Le chemin de montagne à Gouba. File: Xinaliq 469.jpg| Un village de montagne à Khinaliq. File: Куба 291.jpg| Le centre administratif de la région de Gouba. File: Guba irada15.JPG| La nature de la région de Gouba. File: Quba 358.jpg| Le paysage de la région de Gouba. Image:Quba 300.jpg Image:Quba 494.jpg Image:Quba 499.jpg Image:Quba 501.jpg Image:Quba 349.jpg Image:Quba 355.jpg Image:Quba 357.jpg Image:Quba 358.jpg Image:Quba 385.jpg Image:Изображение 389.jpg Image:Quba 393.jpg Image:Quba 400.jpg Image:Quba 452.jpg Image:Quba 368.jpg Файл:Khinaliq road.jpg Файл:Khinaliqhouse1.jpg Файл:Khinaliqmountain.JPG Файл:Gechresh Azerbaijan 01.jpg Файл:Gechresh Azerbaijan 02.jpg == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Къуба район Категория:Лезги районар

Къуба район

Дарги чӀалар — дарги этносдик акатзавай пара кьадарда гъвечӀи халкьарин хайи чӀаларин ва нугъатрин кӀватӀал. Асул гьисабдалди Дагъустанда чкӀанва. Нах- дагъустандин чӀаларин хзандик акатзава. Вири дарги нугъатрин (ва я чӀаларин) арада авай чӀехи тафаватдиз килигна абуру са-сад гъавурда акьазвач, гьавиляй чара-чара дарги миллетар сад-садахъ галаз урус чӀалал рахазва. Тажубардай кар ам я хьи, гьатта са райондин къене авай кьве къунши дарги хуьрерин эгьлияр чара чӀаларал рахазвай дуьшуьшарни жеда. 2010 йисуз дарги чӀаларал рахазвайбурун вири санал кьадар — 485 705 кас тир. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Дагъустанда кьведлагьай чкадал ала. Дарги чӀаларал Дагъустанда газетар ва журналар акъатзава: Замана, Шила гӀямру, Эркиндешличи, Сагаси гьуникад, Бархьдешла гьуни, Хайдакьла зяхӀматчи, Мургукла анкъи — газетар; Дагъиста хьунул адам, Гьалмагъдеш, Дубурлан, Лачин — журналар. Эдебиятдин дарги чӀал акуша нугъатдал туькӀуьрнава. Акуша нугъат (ва я чӀал) дарги чӀаларикай виридалайни чӀехиди я. ==Дарги чӀаларин сиягь== ЧӀалчи алимри вири дарги чӀаларикай там малуматар гьеле кӀватӀнавач. Агъадихъ галай сиягьда къедалди чирнавай дарги чӀалар къалурнава. * Къайтагъ чӀал * Кубачи чӀал * Мегеб чӀал кеферпатан группа: * Акуша чӀал * Гапшима-бутри чӀал * Кадар чӀал * Муги чӀал * Муири чӀал * Муьрег-губден чӀал * Урахи чӀал * Цудахар чӀал * Чирагъ чӀал кьиблединни-рагъэкъечӀдай патан группа: * Амух-худуц чӀал * Кунки чӀал * Санжи-ицари чӀал * Сирхи чӀал ==Алфавит== 1928 йисалди араб гьарфарин бинедал туькӀуьрай ажам алфавит кардик квай. 1928 йисалай латин графикадикай менфят къачузвай. 1938 йисузни вири дагъустандин миллетриз кириллицадал цӀийи алфавитар туькӀуьрнай. Дарги чӀалан кирил алфавит. А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о П п ПӀ пӀ Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Ф ф Х х Хъ хъ Хь хь ХӀ хӀ Ц ц ЦӀ цӀ Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я == Эдебият == * Абдуллаев З. Г. Даргинский язык. М., 1993. Т. 1-3. * Абдуллаев С. Н. Грамматика даргинского языка (фонетика и морфология). Махачкала, 1954. * Алексеев М. Е. Нахско-дагестанские языки // Языки мира: Кавказские языки. М.: Academia, 1999. * Алексеев М. Е. Кубачинский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь- справочник. М.: Academia, 2002. С. 105—108. * Алексеев М. Е., Перехвальская Е. В. Кубачинцы и кубачинский (урбукский) язык. // Языки Российской Федерации и нового зарубежья. Статус и функции / Под ред. В.Ю Михальченко, Т. Б. Крючковой и др. М.: УРСС, 2000. * Алексеев М. Е., Темирбулатова С. М. Кайтагский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. М.: Academia, 2002. С. 82-85. * Быховская С. Л. Пережитки эксклюзива и энклюзива в даргинских диалектах // Язык и мышление. 17. М. — Л., 1940. * Гаприндашвили, Ш. Г. К вопросу о классификации диалектов и говоров даргинского языка // Тезисы докладов III (IX) научной сессии Института языкознания АН ГССР. Тбилиси, 1952. * Гаприндашвили Ш. Г. Фонетика даргинского языка. Тб., 1966. * Гасанова С. М. Очерки по даргинской диалектологии. Махачкала: : Дагестанский филиал Академии Наук СССР Институт истории, языка и литературы им. Г. Цадасы, 1970. * Жирков Л. И. Грамматика даргинского языка. М., 1926. * Коряков Ю. Б. Атлас кавказских языков. М.: Институт языкознания РАН, 2006. * Коряков Ю. Б. Лексикостатистическая классификация даргинских языков. Доклад на московском семинаре по нахско-дагестанским языкам под руководством Н. Р. Сумбатовой, 30.10.2012. 2012 * Коряков Ю. Б., Сумбатова Н. Р. Даргинские языки // Большая российская энциклопедия. Том. 8. ― М.: Научное изд-во «Большая российская энциклопедия», 2007. С. 328—329. * Магометов А. А. Кубачинский язык (исследование и тексты). Тб., 1963. * Магометов А. А. Мегебский диалект даргинского языка. Тб., 1982. * Магомедов А. Дж. Кубачинский язык и фольклор // Магамедов А. Дж., Саидов-Аккутта Н. И. Кубачинский язык и фольклор: исследования и материалы. Махачкала: ИЯЛИ ДНЦ РАН/Наука ДНЦ, 2010. * Мусаев М.-С. М. Даргинский язык // Кавказские языки. М., 2001. С. 357—369. * Мусаев М.-С. М. Даргинский язык. М., 2002. * Муталов Р. О. Глагол даргинского языка. Махачкала, 2002. Гафарганар: * Абдуллаев С. Н. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1948. * Исаев М.-Ш. А. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1988. ==ЭлячӀунар== Категория:Алфавитдиз килигна чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Нах-дагъустан чӀалар

Дарги чӀалар

Хабиер Алонсо Олано (исп. Xabier Alonso Olano), Хаби Алонсо хьиз пара чидайди (исп., 1981 йисан 25 ноябрдиз дидедиз хьана, Толоса, Баскрин уьлкве) — Испаниядин футболхъан, зурхуьдайди, тренер я. Ада пуд дуьньядин чемпионатдани (2006, 2010, 2014) пуд Европадин чемпионатда (2004, 2008, 2012) иштираквал авуна. == Карьера == === «Реал Сосьедад» === === «Ливерпуль» === 2004-лагьай йисан 20-лагьай августдиз Хаби Алонсо «Ливерпулдин» къугъвадайди хьана. Алонсо Ливерпулдиз «Барселонадай» тир Луис Гарсиядихъ галаз санал атана, абурун элячӀун «Энфилдал» цӀийи девирдин сифте кьил кутунин символ яз хьана. «Ливерпулдин» цӀийи тренер Рафаэль Бенитесди, вичин хсуси тренервилин стил ва командадин тактика хкяна, клуб цӀийикӀа туькӀуьриз ва командадин къугъун михьиз масакӀа туькӀуьриз алахъзвай тир. Премьер-лигада Хаби Алонсодин дебют 29-лагьай августдиз «Рибок Стэдиумдал» «Болтон Уондерерсдиз» акси къугъуна хьана. «Ливерпул» кумукьна 0:1. Англияда ада вичин садлагьай гол 16-лагьай октябрдиз «жермедай» «Фулхэмдин» варариз яна, ара атӀай вахт жедалди «Ливерпул» кумукьзвай тир 2:0, амма Алонсо никӀел экъечӀдайлай кьулухъ мерсисайдвийривай къугъунин фин «хаз» хьанвай тир, эхирдай абуру винел пад къачуна 4:2. 2005-лагьай йисан 1-лагьай январдиз «Челсидай» тир Фрэнк Лэмпарддихъ галукьунин нетижада кӀегьеб хана, ам къугъунай 3 вацраз акъатна. Хаби Алонсо Чемпионрин лигадин кар къетӀъ ийидай матчар жедайла хтана, травмадин гъиляй «Ливерпулдин» капитан Стивен Джеррардивай къугъваз тежедайла ада командадиз куьмекна. «Миландиз» акси тир финалдин матчда Алонсоди гьисабун барабар авуна, пеналтийрин сериядин эхирдай «Ливерпулди» винел пад къачуна. Гъалибвили ам пара шадарна, Алонсо ахпа лагьана: «Им зи пешекарвилин карьерада квайни-квай момент я». === «Реал Мадрид» === === «Бавария» === 2014-лагьай йисан 29-лагьай августдиз Хаби Алонсо «Бавариядиз» элячӀна, Германиядин чемпионди адахъ "Реал Мадриддиз" 10 миллион евро гана. Ада кьве йисан контракт кхьена. ЦӀийи клубда адаз "3" нумра алай футболка гьатна. 30-лагьай августдиз ада «Шальке 04»-диз акси тир матчда муьнхенвийрин патал дебют авуна. 2014-лагьай йисан 18-лагьай октябрдиз ада цӀийи клубдин патал садлагьай гол яна - «Вердердиз» жермедай яна. 2015-лагьай йисан гатуз Клаудио Писарро хъфейдалай кьулухъ ада "3-далай" "14-диз" нумра дегишарна. 2017-лагьай йисан Хаби Алонсоди вичин карьера куьтягьна, ада вичиз тренер жез кӀан хьуникай малуматарнаХаби Алонсо объявил, что собирается стать тренером. == Испаниядин кӀватӀур == Испаниядин патал Хаби Алонсодин дебют 2003-лагьай йисан 30-лагьай апрелдиз хьана, дуствилин матчда Испанияди Эквадор кӀаник кутуна 4:0. Травмадин гъиляй адан официал къугъунра адан дебют кьулухъ вигьизвай тир, гьавиляй ада хкягъунин турнирдин са шумуд матч ахъайна. Садлагьай официал матч ам 2003-лагьай йисан 10-лагьай сентябрдиз Евро-2004-диз хкягъунин турнирда Украинадиз акси къугъвана (2:1), никӀел ада вири 90 минут тухвана. Евро-2004 турнирдал Алонсо Урусатдихъ галаз къугъвазвай матчда 1:0 гьисаб ала чӀавуз дегишарна. Португалиядиз акси ам вири 90 минут къугъвана, адан команда 0:1 кумукьна. Эхирдай испанривай группайрин дережадилай вилик физ алакьнач. Германияда тухванвай дуьньядин чемпионатдал Хаби Алонсоди 2006-лагьай йисан 14-лагьай июндиз Украинадин варариз Испаниядин кӀватӀурдин гол яна (матчдин эхир 4:0), ам гьа турнирдал Испаниядин садлагьай гол тир, гьакӀни ам Хаби Алонсоди кӀватӀурдин футболка алаз садлагьай янвай гол тир. Агалкьунралди группайрин дережа алатна фенватӀани (Испанияди вири матчар гъалибна), 1/8 финалдин дережадал абур къвезмай финалистар франкри акъудна. Испанияди агалкьунралди винел пад къачунвай Евро-2008-дин группайрин эхиримжи тир Грециядиз акси къугъванвай матчда Хаби Алонсоди вичин кӀватӀур капитан яз никӀел акъудна. Ам матчдин квайни-квай къугъвадайди хьиз тестикьарна. Баскди ругуд къугъуникай кьуда иштираквал авуна. 1964-лагьай йисалай гатӀумна Пиренейвияр садлагьай сеферда Европадин чемпионар хьана. 2010 йисан Дуьньядин чемпионатдал Хаби Алонсоди вири матчра иштираквал авуна, ам Серхио Бускетсдихъни Хавидихъ галаз санал никӀин юкьва къугъвана. Ада Испаниядин кӀватӀурдиз садлагьай Дуьньядин кубок къачуз куьмекна. Евро-2012-дал Хаби Алонсо кӀватӀурдин футболка алаз 100-лагьай матч къугъвана — ¼-финалда Франциядиз акси тир матчда ада кьве гол яна Испаниядиз гъалибвал гъана. 2014 йисан Дуьньядин чемпионат эгечӀдалди Хаби Алонсоди турнир куьтягьайла кьулухъ Испаниядин кӀватӀурдин патал иштираквал авун акьалтӀаруникай малумарнаХаби Алонсо решил завершить карьеру в сборной Испании по футболу. Группайрин дережадин ада садлагьай матчда — Нидерландриз акси тир къугъуна — «гьисаб» ахъайна, амма эхирдай Испания кумукьна — 1:5. Вири санал къачурла Хаби Алонсо вичин уьлкведин кӀватӀурдин патал 114 матч къугъвана, ада 16 гол яна. Испаниядин ибаратдик кваз ада кьве Европадин чемпионат (2008, 2012), дуьньядин чемпионат (2010) гъалибна, гьакӀни ам Конфедерацийрин кубокдин кишпирдин призер хьана (2009). == Баянар == == ЭлячӀунар ==

Хаби Алонсо

Та́тар (тати, парси, дагълы, логьиджон) — Азербайжанда ва Дагъустанда уьмуьрзавай иран халкьарикай сад. Тат ва азербайжан чӀаларал рахазва. Диндал гьалтайла татрин чӀехи пай шии, гъвечӀи пай суни мусурманар я. == Эдебият == * Миллер Б. Таты, их расселение и говоры. — Баку: Издание Общества Обследования и Изучения Азербайджана, 1929. * John M. Clifton, Gabriela Deckinga, Laura Lucht, Calvin Tiessen. Sociolinguistic Situation of the Tat and Mountain Jews in Azerbaijan. SIL International, 2005 Категория:Азербайжандин халкьар Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Татар

Татар

Нянин кард () Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Картар

Нянин кард

Камыш-кутан — Дагъустан республикадин Хасавюрт райондин чилерал алай Ахвах райондин хуьр. == География == Хуьр Хасавюрт райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Хасавюрт шегьердилай 25 км яргъал ала. ==Тарих== Татьяновка хуьруьн бине Бессарабиядай куьч хьана атанвай немецри 1898 йисуз кутунай. Чеченрин и хуьруьз мукьвал-мукьвал вигьинрин, тарашунрин гъиляй чара атӀанвай немецар 1918 — 1919 йисарин къене вири хъфенай. Абурун чкадал чеченар секин хьанвай. Чеченар депортация авур береда, 1944 йисуз и хуьруьн эгьлияр вири Къазакъстандиз акъуднай. 1950-й йисарин юкьвара хуьруьн чилер Ахвах райондин колхозрин ихтиярдиз вуганай. Гуьгъуьнлай иниз Ахвах райондин Изано, Кудиябросо ва Лологонитль хуьрерай ахвахар куьч хьана чпиз хуьр кутунай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Камыш-кутан хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2008 Агьалияр 2 162 Схема территориального планирования Ахвахского района 2008 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 2 162 касди уьмуьр ийизвай. Вири ахвахар, суни-мусурманар я. ==ГьакӀни килиг== * Дагъустанда немецрин колонияяр == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Ахвахрин хуьрер Категория:Дагъустанда немецрин колонияяр

Камыш-кутан

Нугъай чуьлер (нугъ. Ногъай эл)— Кеферпатан Къавкъаздин рагъэкъэчӀдай пата, Терек ва Кума вацӀарин арада алай тамар авачир ва кьурагь баябан кьулувал я. И кьулувал Ставрополь крайдин, Дагъустандин ва Чеченистандин чилерал ала. Адан тӀвар тарихдин къене и чилерал алай нугъай миллетдихъ галаз алакъалу я. ==Климат== Нугъай чуьлдин климат гзаф кьурагь ва чими я. Йисан къене къвазвай къваларин кьадар 300 мм я. Апрель — октябрь варцарин арада юкьван гьисабдин температура +18...+19 °C я. Ноябрь — март варцарин къене 0... +2 °C. Январь ва февраль варцара тамам минимум −33 °C, август вацран максимум +42 °C агакьзава. Гад гзаф кьурагь ва зегьем кваз, кьуьд чими ва живер авачиз алатзава. ==ЭлячӀунар== * Добролюбский А. О. Кочевники на западе причерноморских степей в Х-ХVIII веках (историко-археологическое исследование). — Автореферат дисс. … доктора исторических наук. — Санкт-Петербург: ИИМК РАН, 1991. — 34 с. Категория:Урусатдин чуьлер

Нугъай чуьл

2010 йис (кьве агъзурни цӀуд лагьай йис) — григорийдин календарьдал гьалтайла жуьмедиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 2010-лагьай йис я. XXI виш йисан 10-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XXI виш ийс Категория:2010 йис

2010 йис

Иа́н Джеймс Раш (; , Сент-Асаф, Велс) — кимри футболист, вигьиндайди я. Ам «Ливерпулдин» патахъай экъечӀунив машгьур я, мерсисайдин кӀеретӀдик кваз Раш 80-90-лагьай йисаррин инглис футболдин квайни квай бомбардир хьана. Кимри миллетдин кӀеретӀдин патахъай экъечӀзавай тир, алай чӀавалди 28 гол глаз Раш адан квайни квай бомбардир я. Къугъвадайдан карьера акьалтӀайдалай кьулухъ ада тренервиле кӀвалахиз алахъна — «Честер Сити» (2004—2005). ГьакӀни футболдин эксперт яз ам ТВ-дал экъечӀзавай тир. == Агалкьунар == === Къугъвадайди яз === ; Ливерпуль * Англиядин чемпионат (5): 1981/82, 1982/83, 1983/84, 1985/86, 1989/90 * Англиядин кубок (3): 1985/86, 1988/89, 1991/92 * Лигадин кубок (5): 1980/81, 1981/82, 1982/83, 1983/84, 1994/95 * Англиядин суперкубок (3): 1983, 1986, 1990 * УЕФА-дин Европадин чемпионрин кубок: 1983/84 * ScreenSport суперкубок: 1985/86 === Кьилдинбур === * ПФА-дин версиядай йисан квайни квай жегьил къугъвадайди: 1983 * ПФА-дин футболхъанрин версиядай йисан квайни квай къугъвадайди: 1984 * Футболдин журналистрин ассоциациядин версиядай йисан квайни квай футболхъан: 1984 * Футболдин журналистрин ассоциациядин версиядай йисан квайни квай футболхъанар квай символ тир кӀеретӀдик акатна (5): 1983, 1984, 1985, 1987, 1991 * Къизилдин бутса: 1984 * Англиядин чемпионат квайни квай бомбардир: 1984 * «Ливерпулдин» квайни квай бомбардир (9): 1981/82, 1982/83, 1983/84, 1985/86, 1986/87, 1989/90, 1990/91, 1992/93, 1993/94 == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Велсдин футболистар Категория:Велсдин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Ливерпуль ФК-дин къугъвадайбур Категория:Лидс Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур Категория:Ньюкасл Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур Категория:Рексем ФК-дин къугъвадайбур Категория:Сидней Олимпик ФК-дин къугъвадайбур Категория:Честер Сити ФК-дин къугъвадайбур Категория:Шеффилд Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур Категория:Ювентус ФК-дин къугъвадайбур Категория:Честер Сити ФК-дин тренерар Категория:Ингилис Футболдин баркаллувилин залдин членар Категория:«Къизил бутса» агалкьнавайбур

Иан Раш

Scooter — германиядин зурба музыкадин (поп, техно, транс, хардкор ва мас.) кӀеретӀ Гьамбург шегьердай. 1993-й йисуз кӀватӀ хьайи. == Дискография == === Албомар === * 1995 — …and the Beat Goes On! * 1996 — Our Happy Hardcore * 1997 — Wicked! * 1997 — Age of Love * 1998 — No Time to Chill * 1999 — Back to the Heavyweight Jam * 2000 — Sheffield * 2001 — We Bring the Noise! * 2003 — The Stadium Techno Experience * 2004 — Mind the Gap * 2005 — Who’s Got the Last Laugh Now? * 2007 — The Ultimate Aural Orgasm * 2007 — Jumping All Over The World * 2009 — Under the Radar Over the Top * 2011 — The Big Mash Up * 2012-й 2 ноябрь — Music for a Big Night Out * 2014-й 26 сентябрь — The Fifth Chapter * 2016-й 5 февраль — Ace * 2017-й 1 сентябрь — Scooter Forever * 2021-й 16 апрель — God Save the Rave * 2024 — Open Your Mind and Your Trousers === Синглар === * 1994: «Vallée de larmes» * 1994: «Hyper Hyper»Асул тир сингл ва гьакӀ «Remixes»-пластинкани акъудун. * 1995: «Move Your Ass» * 1995: «Friends» * 1995: «Endless Summer» * 1995: «Back in the U.K.» * 1996: «Let Me Be Your Valentine» * 1996: «Rebel Yell» * 1996: «I’m Raving» * 1996: «Break It up» * 1997: «Fire» * 1997: «The Age of Love» * 1997: «No Fate» * 1998: «How Much Is The Fish?» * 1998: «We Are the Greatest/I Was Made For Lovin' You» * 1999: «Call Me Mañana» * 1999: «Faster Harder Scooter» * 1999: «Fuck the Millennium» * 2000: «I’m Your Pusher» * 2000: «She’s the Sun» * 2001: «Posse (I Need You On The Floor)» * 2001: «Aiii Shot the DJ» * 2001: «Ramp! (The Logical Song)» * 2002: «Nessaja» * 2003: «Weekend!» * 2003: «The Night» * 2003: «Maria (I Like It Loud)» * 2003: «Jigga Jigga!» * 2004: «Shake That!»* * 2004: «One (Always Hardcore)» * 2005: «Suavemente» * 2005: «Hello! (Good To Be Back)» * 2005: «Apache Rocks The Bottom» * 2007: «Behind The Cow» * 2007: «Lass Uns Tanzen» * 2007: «Stripped» Web-release * 2007: «The Question Is What Is The Question» * 2007: «And No Matches» * 2008: «Jumping All Over The World» * 2008: «I’m Lonely» * 2008: «Jump That Rock (Whatever You Want)» * 2009: «J’adore Hardcore» * 2009: «Ti Sento» * 2009: «The Sound Above My Hair» * 2010: «Stuck on Replay» * 2011: «Friends Turbo» * 2011: «The Only One» * 2011: «David Doesn’t Eat» * 2011: «C’est Bleu» * 2012: «It’s a Biz (Ain’t Nobody)» * 2012: «4 A.M.» * 2012: «Army of Hardcore» * 2014: «Bigroom Blitz» * 2014: «Today» * 2014: Can’t Stop the Hardcore * 2015: «Radiate» * 2015: «Riot» * 2016: «Oi» * 2017: «Bora! Bora! Bora!» * 2017: «My Gabber» (feat. Jebroer) * 2017: «In Rave We Trust» (Anthem mix) * 2019: «Rave Teacher (Somebody Like Me)» (feat. Xillions) * 2019: «God Save The Rave» (feat. Harris & Ford) * 2019: «Devil’s Symphony» * 2019: «Which Light Switch Is Which?» * 2020: «Bassdrum» (feat. Finch Asozial) * 2020: «FCK 2020» * 2020: «Paul Is Dead» (feat. Timmy Trumpet) * 2021: «We Love Hardcore» (совместно с Dimitri Vegas & Like Mike) * 2021: «Rave Witchers» (совместно с FiNCH) * 2022: «The Spell Remains» * 2022: «Do Not Sit If You Can Dance» * 2023: «Waste Your Youth» * 2023: «Constellations» * 2023: «For Those About To Rave» == Эдебият == * == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Официал сайт * ЧӀехи рикӀ алайди сайт Категория:Германиядин музыкадин коллективар Категория:Электро- музыкадин кӀеретӀар Категория:Кьуьлер ийидай музыка Категория:1993-й йисуз музыкадин коллективар шад хьун

Scooter

2011 йис (кьве агъзурни цӀусад лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 2011-лагьай йис ва XXI виш йисан 11-лагьай йис я. == Баянар == Категория:XXI виш йис Категория:2011 йис

2011 йис

Видади Юсибов (Кьвепеле район, Эмирван хуьр) — америкадин тӀвар-ван авай лезги алим. Илимдин машгьур Esquirer журналди къейд авурвал, В. Юсибов "Америкадин илимда виридалайни умуд кутунай ва машгьурвал къазанмишнавай 10 касдин жергеда ава". ==Уьмуьрдикай== Видади Юсибов Азербайжандин Кьвепеле райондин Эмирван хуьре хайиди я. 1991-йисалай Америкада уьмуьр гьалзава. Илимдин машгьур Esquirer журналди къейд авурвал, В. Юсибов "Америкадин илимда виридалайни умудлу ва машгьурвал къазанмишнавай 10 касдин жергеда ава". Пуд йисуз Азербайжандин гьукуматдин университетдин биологиядин факультетда кӀел авурдалай кьулухъ, Видади Ленинграддин гьукуматдин университетдиз кӀелунар давамариз фена, ам "яру дипломдалди" куьтягьна. Бакудиз хтана, саки зур йисуз академик Жалал Алиеван гъилик кӀвалахна, жегьил пешекар Москвадиз хъфена, ана 1989-йисуз биологиядин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Кьве йисалай, Америкадай теклиф атана, ам Штатриз куьч хьана. Мадни кьве йисалай Видади Юсибова Франхофердин молекулринни биотехнологиядин Центрдин Кьилин директорвилин везифаяр кьиле тухуз эгечӀна ва алай чӀавузни а кӀвалах давамарзава. И Центрда алай девирда инсаният телеф ийизвай гриппдин жуьрейриз, ракдиз ва маса азарриз акси тӀебии вакцинаяр акъудзава, лап виликди фенвай илимдин технологияр кардик кутазва. Бакуда кьиле физвай илимдин мярекатра иштирак авун патал хтайла, саки гьар йисуз, хайи ватан тир Эмирвандал кьил чӀугвазва. Категория:Лезги алимар

Видади Юсибов

Чирагъ (, ) — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Чирагъ» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин райгъакӀидай пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 20 км кефердинни-райгъакӀидай патахъ, Чирагъ вацӀал ала. Хуьр гьуьлуьн дережадилай 2320 м кьакьандал ала, кьакьанвилиз гьалтайла им Къавкъазда Къурушрилай кьулухъ кьведлагьай чкадал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Чирагъ хуьр вири Къзикъумух округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къзикъумух округдин Ашти-Кули наибвалдиз талукь тир. Кьилдин Чирагъ хуьруьнжемят туькӀуьрзавай. 1934 йисал кьван Кьурагь райондик акатзавай, 1935 йисал кьван — Лак райондик. 1239 йисуз монголни-татаррин ва 1740 йисуз Надир шагьан кьушунрин паталай чукӀурнавай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Чирагъ хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 914 Ашти- Кули наибвалдин агьалияр (1886 й.) 580 Численность населения Агульского района на 2002 г. 550 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 541 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 541 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Чирагъ хуьруьн агьалияр вири даргияр яз 914 кас тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Чирагъ

thumb|right|250px|Чапла ва Кьебле гъвечӀи пандаяр ГъвечӀи панда ва икӀа Йару панда (лат. Ailurus fulgens) — жуьре панда хзан Ailuridae-бур. Бедендин йаргъивал — 56 — 63 см (тум: 37 — 47 см), бедендин заланвал — 3.7-6.2 (эркек) — 4.2-6.0 (дишиди) кг. == Жуьредин мехелар == * Чапла гъвечӀи панда Ailurus fulgens fulgens (Cuvier, 1825) — Непал, Ассам, Сикким ва Бутанда. * Кьебле гъвечӀи панда Ailurus fulgens styani — КӀенин Чинда ва вини Мйанмада. == Мадни клига == * Еке панда Категория:Гьайванар

ГъвечӀи панда

Хвереж (, ) — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «Хвереж» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. == География == Хуьр Хив райондин рагъакӀидай пата, Чирагъ вацӀун дугуна, машгуьр Магу-Дере кӀамун гьахьунал, райондин юкь тир Хив хуьрелай 4 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Хвереж хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Лака хуьруьхъ галаз Хвереж хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 886 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Хвереж хуьруьн агьалийрин кьадар 417 кас тир: табасаранар — 385 (92,3 %), лезгияр — 32 (7,7 %).1886 йисуз Кьибле - Табасарандин наибвалдин агьалияр Хуьруьн агьалияр гуьгъуьнин сихилрикай ибарат я: ХатӀар, МацӀирар, Бакыар, Лягьяр, Кирхир, Чаглар, Фачар, Утир, Аьпарар. ==ТӀвар-ван авай ксар== == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Хвереж хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Хвереж (Хив район)

Им Македония Республикадин шегьеррин сиягь я. Уьлкведа 34 шегьерда ава, абурукай 5 шегьерда 50 агъзурдилай пара кас яшамишзава, ва гьакӀни 12 шегьердин агьалийрин сан-гьисаб 10 агъзурдилай пара я. Кьилин шегьер - Скопье я. Ана вири уьлкведин агьалийрикай 25% кьван яшамишзава. 2002-лагьай йисан гьалдив кьурвал, урбанизациядин дережа - 59,5% я. == Шегьерар == === Вардар вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Велес Велес 43,716 Демир Капия Демир Капия 3,275 Кавадарци Кавадарци 29,188 center Неготино Неготино 13,284 Свети Николе Свети Николе 13,746 center === Кефердинни рагъэкъечӀдайпатан вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Кратово Кратово 6,924 Крива Паланка Крива Паланка 14,558 Куманово Куманово 70,842 center === Кьиблединни рагъакӀидайпатан вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Дебар Дебар 14,561 center Кичево Кичево 27,067 Македонский Брод Македонский Брод 3,740 center Огьрид Огьрид 42,033 Струга Струга 16,559 === Кьиблединни рагъэкъечӀдайпатан вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Богданци Богданци 6,011 Валандово Валандово 4,402 Гевгелия Гевгелия 15,685 Радовиш Радовиш 16,223 Струмица Струмица 35,311 === Пелагония вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Битола Битола 74,550 center Демир Гьисар Демир Гьисар 2,593 Крушево Крушево 5,330 Прилеп Прилеп 66,246 Ресен Ресен 8,748 center === Полог вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Гостивар Гостивар 35,847 Тетево Тетево 52,915 center === РагъэкъечӀдайпатан вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Берово Берово 7,002 Виница Виница 10,863 Делчево Делчево 11,500 center Кочани Кочани 28,330 center Македонска Каменица Македонска Каменица 5,147 center Пегьцево Пегьцево 3,237 Пробиштип Пробиштип 8,714 no flag center Штип Штип 43,652 === Скопье вилаят === шегьер жемят агьалияр герб флаг шикил Скопье ЧӀехи Скопье 506,926 center == ЭлячӀунар == == Эдебият == == Баянар ==

Кеферпатан Македониядин шегьерар

Ватандин чӀехи дяве — дуьньядин кьведлагьай дяве физвай девирда, 1941–1945 йисара СССР-дин Республикайрин ва Германиядин (адак дуст уьлквеярни кваз: Венгрия, Италия, Румыния, Словакия, Финляндия, Хорватия) арада хьайи дяве. ==Эдебият== * Подвиг Народа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг. Общедоступный электронный банк документов * Обобщённый банк данных «Мемориал» * Помните нас! — каталог памятников Великой Отечественной войны. * Воинские памятники — каталог воинских памятников. Категория:Урусатдихъ галаз хьайи дявеяр Категория:Дуьньядин кьведлагьай дяве

Ватандин чӀехи дяве

7 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 67-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 299 югъ ама (яргъи йисуз 300 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

7 март

Куяда наибвал () — 1895 — 1928 йисара Гуниб округдик акатзавай администрациядин тек. Наибвилин кьилин хуьр — Корода хуьр тир. == Тарих == 1899 йисуз наибвал участокдик элкъуьрнай. == Администрациядин паюнар == Куяда наибвилик акатзавай хуьрер ва абурун агьалияр: Вири аварар имеретияр Куяда наибвал 10.424 (100 %) 10.422 (99,9 %) 2 (0,1 %) Гергебиль хуьруьн-жемият 1.193 (100 %) 1.193 (100 %) Гонода хуьруьн-жемият 599 (100 %) 599 (100 %) Дарада-Мурада хуьруьн-жемият 1.370 (100 %) 1.370 (100 %) Кикуни хуьруьн-жемият 1.081 (100 %) 1.081 (100 %) Корода хуьруьн-жемият 1.507 (100 %) 1.507 (99,9 %) 2 (0,1 %) Куяда хуьруьн-жемият 2.192 (100 %) 2.192 (100 %) Маали хуьруьн-жемият 963 (100 %) 963 (100 %) Хиндах хуьруьн-жемият 624 (100 %) 624 (100 %) Хоточ хуьруьн-жемият 895 (100 %) 895 (100 %) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Куяда наибвилик акатзвай хуьрер, хуьруьн-жемиятар ва абурун агьалийрин кьадарни миллетрин состав (1886 йис) Категория:Гуниб округ Категория:Дагъустандин наибвилер

Куяда наибвал

1745 йис (са агъзурни иридвишни яхцӀурнивадлагьай йис) — чи эрадин 1745-лагьай йис. XVIII виш йисан 45-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1745 йис

1745 йис

1717 йис (са агъзурни ирид вишни цӀеирид лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла жуьмядиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1717-лагьай йис я. XVIII виш йисан 17-лагьай йис. == Вакъиаяр == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш ийс Категория:1717 йис

1717 йис

УстӀаржелилли — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Къарадагъ Будугъ муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

УстӀаржелилли

1872 йис (са агъзурни муьжуьдвишни пудкъанницӀикьведлагьай йис) — чи эрадин 1872-лагьай йис. XIX виш йисан 72-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1872 йис

1872 йис

230px|мини The Doors — америкадин poк-кӀеретӀ Лос-Анджелес шегьердай, 1965-й йисуз кӀватӀ хьайи: Джим Моррисон, Рэй Манзарек, Робби Кригерни Джон Денсмор. == Дискография == * The Doors (1967) * Strange Days (1967) * Waiting for the Sun (1968) * The Soft Parade (1969) * Morrison Hotel (1970) * L.A Woman (1971) * Other Voices (1971) * Full Circle (1972) * An American Prayer (1978) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Алфавитдиз килигна музыкадин коллективар

The Doors

ТӀ тӀ ТӀ тӀ ТӀ, тӀ — ТӀ, тӀ къадни ругуд лагьай гьарф лезги алфибда. Ачух тушир сес. === Гьарфунлай гатӀузавай гафар === * ТӀар * ТӀиб === Мадни клиг === Категория:Лезги алфавит Категория:Лезги чӀал

ТӀ

Алыж хъишлах — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. ==Агьалияр== Хуьруьн агьали — 532 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Алыж хъишлах

Март (виликан тӀвар — Ибне) — пудлагьай григорий календардин варз. == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Лезги варцар тӀварар *

Март

1623 йис (са агъзурни ругудвишни къаннипудлагьай йис) — чи эрадин 1623-лагьай йис. XII виш йисан 23-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1623 йис

1623 йис

Йени Гьеят — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. ==Агьалияр== Хуьруьн агьали — 3,503 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Йени Гьеят

1979 йис (са агъзурни кӀуьд вишни пудкъанницӀекӀуьд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла ислендиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1979-лагьай йис я. XX виш йисан 79-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1979 йис

1979 йис

Чиркей цин гьамбархана — Дагъустанда авай цин гьамбархана. Кеферпатан Къавкъаздин виридалайни чӀехи цин гьамбархана я. Сулак вацӀал Чиркей ЦЭС эцигдайла арадал атанва. ТӀварни адан кьерел алай Чиркей хуьруьхъ галкӀанва. Чиркей цин электро-станциядин плотина эцигдайла кьве хуьр: ЦӀуру Чиркей ва Дружба цин кӀаник акатнай. ==ЭлячӀунар== * Чиркейская ГЭС * Чиркейский гидроузел Категория:Дагъустандин цин гьамбарханаяр

Чиркей цин гьамбархана

ШакӀукӀа — лезги кухнядин хуьрекарикай сад я. Пара чӀавуз какаярни къацу набататар акадарна фудал ягъана чразатӀани, маса шеерни какарик акадарна чразавай са хуьрек яhttps://azerbaijan.travel/poprobuyte-podlinnyy-vkus- lezginskoy-kukhni. Шакука пара чӀавуз фу чрадайлахди эхирда чирчазава, ва адан эсил хъсандиз чуразай чка хьар яhttps://azertag.az/ru/xeber/Lezginskaya_kuhnya_kak_prigotovit_vkusnuyu_shakuku_-2497826. == Тарих == Хуьрекдин тӀвар чувудрин шакшуки хуьрекдалай къунава, анжах ина ухшарвал кьве хуьрекдани какаяр истифаде айин я, мици пай жуьреба-жуьре я. ШакӀукӀадин маса тӀвар шур алай фу хьизни са бези чкара ишлемишзаваhttps://etokavkaz.ru/khoroshii-vkus/shakuka-lezginskaya-pitctca- yaichnitca. == Чуран жуьре == ШакӀукӀа пара чӀавуз хьрак фу чрана куьтехайла эхирда чразава ва я чаразни чраз жезава. Хьрала гъейри маса пичарани чраз жезаваhttps://etokavkaz.ru/khoroshii-vkus/shakuka-lezginskaya-pitctca- yaichnitca. == Баянар ==

ШакӀукӀа

Гьемзелли — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин кефер пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай рагъакӀидай патахъ 2,9 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 1 367 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Həmzəli: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Гьемзелли

Elf (1967—1968 йисарра — Electric Elves, 1968—1969 йисарра — The Elves) - американ рок-цӀвал я. Асул гьисабдалди ам адан кьилехъан Ронни Джеймс Диодин куьмекдалди тӀвар-ван хьана. == Квай ксар == The Electric Elves (1967—1968) * Ронни Джеймс Дио — вокал, бас-гитара * Ник Пантас — гитара * Дэвид Файнштейн — гитара * Дуг Талер — клавишар * Гэри Дрискол — далдамар The Elves (1968—1969) Elf (1969—1972) * Ронни Джеймс Дио — вокал, бас-гитара * Дэвид Файнштейн — гитара * Дуг Талер — гитара * Гэри Дрискол — далдамар * Мики Ли Соул — клавишар Elf (1972—1973) * Ронни Джеймс Дио — вокал, бас-гитара * Дэвид Файнштейн — гитара * Мики Ли Соул — клавишар * Гэри Дрискол — далдамар Elf (1973 — фундукӀ 1974) * Ронни Джеймс Дио — вокал * Мики Ли Соул — клавишар * Стив Эдвардс — гитара * Крэйг Грубер — бас-гитара * Гэри Дрискол — далдамар Elf (Гьер - Эхен 1975) * Ронни Джеймс Дио — вокал * Стив Эдвардс — гитара * Мики Ли Соул — клавишар * Крэйг Грубер — бас-гитара * Гэри Дрискол — далдамар * Марк Носиф — перкуссия ===ЧӀаван шкала=== ImageSize = width:500 height:auto barincrement:25 PlotArea = left:100 bottom:100 top:0 right:10 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1967 till:06/30/1975 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Legend = orientation:vertical position:bottom columns:1 ScaleMajor = increment:1 start:1967 Colors = id:Vocals value:red legend:Вокал id:LGuitar value:green legend:Тухудай_гитара id:RGuitar value:brightgreen legend:Ритм_гитара id:Keyboard value:purple legend:Клавишар id:Bass value:blue legend:Бас id:Drums value:orange legend:Далдамар id:Percussion value:claret legend:Перкуссионные id:album value:black legend:Студиядин_албумар LineData = at:08/01/1972 color:black layer:back at:04/01/1974 color:black layer:back at:06/01/1975 color:black layer:back BarData= bar:Feinstein text:"Дэвид Фейнштейн" bar:Edwards text:"Стив Эдвардс" bar:Pantas text:"Ник Пантас" bar:Thaler text:"Дуг Талер" bar:Soule text:"Мики Ли Соул" bar:Dio text:"Ронни Джеймс Дио" bar:Gruber text:"Крэйг Грубер" bar:Driscoll text:"Гэри Дрисколл" bar:Nauseef text:"Марк Носиф" PlotData= width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) bar:Dio from:01/01/1967 till:06/30/1973 color:Bass bar:Dio from:01/01/1967 till:06/30/1973 color:Vocals width:3 bar:Dio from:06/30/1973 till:end color:Vocals bar:Dio from:01/01/1975 till:end color:Bass width:3 bar:Feinstein from:01/01/1967 till:06/30/1973 color:LGuitar bar:Edwards from:06/30/1973 till:end color:LGuitar bar:Pantas from:01/01/1967 till:01/07/1968 color:RGuitar bar:Gruber from:06/30/1973 till:end color:Bass bar:Thaler from:01/01/1967 till:01/07/1968 color:Keyboard bar:Thaler from:01/07/1968 till:03/31/1972 color:RGuitar bar:Soule from:01/07/1968 till:end color:Keyboard bar:Soule from:01/01/1975 till:end color:RGuitar width:3 bar:Driscoll from:01/01/1967 till:end color:Drums bar:Nauseef from:01/01/1975 till:end color:Percussion == Дискография == === Синглар === * «Hey, Look Me Over» / «It Pays To Advertise» («The Electric Elves») * «Walking In Different Circles» / «She’s Not The Same» («The Elves») * «Amber Velvet» / «West Virginia» («The Elves») * «Hoochie Koochie Lady» / «First Avenue» * «Sit down Honey (Everything Will Be Alright)» / «Gambler, Gambler» === Нумра авай албумар === * Elf (1972) * Carolina County Ball (1974) * Trying to Burn the Sun (1975) === Компиляциярни кӀватӀалар === * The Gargantuan (1978) * 20 Years Of Syracuse Rock (1989) * The Elf Albums (1991) === Бутлегар === * Live at the Beacon («The Elves») (1971) * Live at the Bank («The Elves») (1972) == ЭлячӀунар == * Elf on allmusic.com * Elf на myspace.com * Ресурс, посвящённый Ронни Джеймсу Дио * Страница Гэри Дрискола на myspace.com == Баянар == Категория:АСШ-рин рок-кӀеретӀар

Elf (цӀвал)

28 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 88-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 278 югъ ама. ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

28 март

Пак тир Рим империя — кьулан Европада авай гьукумат, IX-XIX вишйисара яшамиш хьайи. А гьукумат монархия лугьуз яз федерация тир, вучиз лагьайтӀа адак са пуд виш бицӀини еке гьукуматар квай, гьа гьукуматрин кьилерин кьулай хкягъ ийизавай, империядин чӀехиди вуж жедатӀа. Империяди кьазавай къенин вири Германия, Чехия, Австрия, Эльзас, Кеферпатан Италия, Нидерландарни амайбур. И гьукуматдин эхир атана 1806-й йисуз Наполеонна империядин чилер къачурла. Гьа чӀавунилай кьулухъ мад империя туькӀуьр хъувурди туш. == Эдебият == * Брайс, Дж. Священная Римская империя. — Москва, 1891; * Всемирная история. Т. 3-5 — М., 1957. * Галанза П. Н. Феодальное государство и право Германии. — М., 1963 * Колесницкий, Н. Ф. Священная Римская империя: притязания и действительность. — М., 1977 * Прокопьев, А. Ю. Германия в эпоху религиозного раскола: 1555—1648. — СПб, 2002. ISBN 5-93762-014-3. * * Шиндлинг А., Циглер В. Кайзеры. — Ростов-на-Дону, 1997. ISBN 5-222-000222-2 * Angermeier, H. Reichsreform 1410—1555. — München, 1984. ISBN 3-406-30278-5. * Hartmann, P. C. Das Heilige Römische Reich deutscher Nation in der Neuzeit 1486—1806. — Stuttgart 2005. ISBN 3-15-017045-1. * Herbers, K., Neuhaus, H. Das Heilige Römische Reich — Schauplätze einer tausendjährigen Geschichte (843—1806). — Köln, Weimar 2005. ISBN 3-412-23405-2. * Press V. Kriege und Kriese. Deutchland 1600—1715. — München, 1991. * Prietzel, M. Das Heilige Römische Reich im Spätmittelalter. — Darmstadt, 2004. ISBN 3-534-15131-3. * * Schmidt, G. Geschichte des Alten Reiches. Staat und Nation in der Frühen Neuzeit 1495—1806. — München, 1999. ISBN 3-406-45335-X. * Schindling, A. Walter Ziegler (Hrsg.): Die Kaiser der Neuzeit 1519—1806. — München 1990. ISBN 3-406-34395-3. * * Wesel, U. Geschichte des Rechts. Von den Frühformen bis zur Gegenwart. — München, 2001 == ЭлячӀунар == * * Пак тир Рим империядин асул тир праводин актар * Аугсбургский религиозный мир 1555 г. * Вормсский конкордат 1122 г. * Соглашение с князьями церкви 1220 г. * Постановление в пользу князей 1232 г. * Золотая булла 1356 г. * Вестфальский мирный договор 1648 г. * Заключительное постановление имперской депутации 1803 г. * Акт об отречении Франца II и роспуске империи 1806 г. *

Пак тир Рим империя

Дуьзлер () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. Агъа Жалгъан, Вавилово ва Хазар хуьрерихъ галаз «Хазар» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин кьибледа, Дербент райондин кьиблединни - рагъакӀидай пата, Дербент шегьердилай 25 км кьибле пата, Самур- Дербент къубудин мукьвал чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 477 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. Агьалийрин вири табасаранар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1966. * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. Категория:Дербент райондин хуьрер Категория:Табасаранрин хуьрер

Дуьзлер

Такалай — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Халимбекаул хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Буйнакск райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 9 км яргъал, Шураозень вацӀал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Такалай хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 Агьалияр''' 339Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 41533\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 415 касди уьмуьр ийизвай. Вири къумукьар, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Къумукьрин хуьрер

Такалай

Адаман гьуьл (Гьинди океан) == ЭлячӀунар == * «Андаманское море» (Большая Советская Энциклопедия) А

Андаман гьуьл

«ТӀигьиррин хуьруьнсовет» () — Азербайжан республикадин КцӀар райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — ТӀигьирар хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: ТӀигьирар, Кчан. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında Категория:КцӀар райондин хуьруьнсоветар

ТӀигьиррин хуьруьнсовет

Ичин — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай, «Цмуррин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин кеферни - рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 12,6 км яргъал ала. Мукьвал алай хуьр: Цнал. == Тарих == «Ичин» тӀвар «ич» гафуникай арадал атанвайди я. Хуьруьн тарихдикай, арадал атуникай малуматар авач. XIX виш йисуз Ичин хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьре наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Алай чӀавуз хуьруьн 54 кӀвале 288 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 86 майишатар авай, агьалийрин кьадар 487 кас тир: 258 итим, 229 паб.1886 йисуз Котур - Куьредин наибвалдин агьалияр 54 майишатдик гьукуматдин налог эцигнай ва гьар йисуз и майишатри гьукуматдиз 5 рубль вугузвай, вири санал - 270 рубль. 32 хзан налогрикай ада тир. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Салманов Мирземет Лукьманан хва — лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Ичин хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Ичин

«Тлох» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Тлох хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Тлох хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 2 739 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2 90033\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 2 900 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Тлох Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Тлох хуьруьнсовет

Вини-ЗахитӀ () — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «ЗахитӀ» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин кьибле пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 13 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Вини- ЗахитӀ хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур - Куьредин наибвалдик акатзавай тир. Агъа-ЗахитӀ ва Кьулан-ЗахитӀ хуьрерихъ галаз Агъа-ЗахитӀ хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 16 касди уьмуьр гьалзавай Хив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Вини- ЗахитӀ хуьруьн агьалийрин кьадар вири лезгияр яз 372 кас тир 1886 йисуз Хъутур - Куьредин наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Вини-ЗахитӀ

Къубахалилли хуьруьнсовет () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьруьнсовет. Адак Къубахалилли ва Чермедил хуьрер акатзава. Категория:Исмаиллы райондин хуьруьнсоветар

Къубахалилли хуьруьнсовет

27 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 58-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 307 югъ ама (яргъи йисуз 308 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

27 февраль

Яру улуб — кьери ва кьиникьин кичӀевилик квай гьайванрин, набататринни къарникъузрин сиягь. Яру улубар журеба - жуьре дережадин жезвайди я - халкь арадинбур, са халкьдиз талукь тирбур ва са региондиз талукь тирбур. == ТХХАСдин Яру улуб == ТӀебиат Хуьнин Халкь Арадин Садвал (ТХХАС)ди гуькуматрин, микитрин ва дуьньяда авай уьлквейрин чӀехи пайдин халис тӀебиат хуьнин кӀвалахар сад авуна 1948 йисуз ин кардин винел чеб кьилел акъвазнай. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Категории и критерии Красного списка МСОП * Красные книги растений на «Плантариуме» Категория:Биология

Яру улуб

Къурукал () — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «Ахцегьрин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Ахцегь райондин юкьван пата, Ахцегь вацӀун кӀама, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 1 км яргъал ала. Ахцегь вацӀун эрчӀи къерехда, адаз Муглах вацӀ акахьзавай чкадал, Ахцегь ва Муглах кӀамарин лекъвера чка кьунва. == Тарих == Хуьруьн тӀварцӀин арадал атуникай кьве фикир ава. Садлагьайдав кьурвал «Къурукал» гафуни цив кьит чка мана гузваКияс Меджидов — Сердце, оставленное в горах . Кьведлагьай версиядиз килигна «къуру калар» — яни, калин кьурурнавай як. == Агьалияр == Йисариз килигна Къурукал хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2010 Агьалияр 828Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 87833\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 356 касди уьмуьр ийизвай. Вири лезгияр, суни-мусурманар я. Къурукалвияр Самур нугъатрин группадик акатзавай ахцегь нугъатдал рахазва. == Инфраструктура == Юкьван дережадин чирвилерин мектеб ва мискӀин кӀвалахзава. == Килигуниз лайихлу чкаяр == Къурукалар вичин гугурт квай чими ятарин гьамамрив машгьур я. Хуьре кӀуьд гьамам ава, патавни мугьманхана. == ТӀвар-ван авай ксар == * Алишев Мегьамед Ханларан хва — урусатдин футболист, 2012 йисалай «Дагдизель» ФКдин къугъвадайди. * Эльдаров Халидин Жаферан хва — лезги алим, эдебиятдин критик, шаир ва публицист. Филологиядин илимрин кандидат. Урусатдин писателрин ва журналистрин Союзрин член. Дагъустан Республикадин образованидин отличник. == Шикилар == Файл:Municipal school in Kurukal, Dagestan.jpg|Къурукаларин юкьван чирвилерин мектеб Файл:People baths in Kurukal, Dagestan.jpg|Къурукаларин чешме == Баянар == == ЭлячӀунар == * Ахцегь райондин сайт Категория:Лезги хуьрер Категория:Ахцегь райондин хуьрер

Къурукал

2012 йис (кьве агъзурни цӀикьвед лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла гьяддиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 2012-лагьай йис ва XXI виш йисан 12-лагьай йис я. == Баянар == Категория:XXI виш йис Категория:2012 йис

2012 йис

Ахцегь Закир (гъилин ктабра адан тӀвар Абдулхаликь ал-Ахты яз гьатнава) — XVIII виш йисуз Ахцегьа уьмуьр авур лезги шаир ва алим. Лез­ги, араб, фарс ва туьрк чӀаларал савадлу, диндин ва тӀебии илимрал машгъул инсан яз, Закир Ахцегь магьалдин къазивиле хкяна. Ахцегь Закира вичин эсерар пуд-кьуд чӀалал теснифзавай: абур уьмуьрдикай «Серсер», кӀанивиликай «Къарагуьз» (азерб. чӀулав вилер галайди), диндикай ва уьмуьрдин маса терефрикай я. Ахцегь Закиран эсерар, РагъэкъечӀдай патан эдебиятдин къанунар вилив хвена, теснифнава. Абуру лезги шиират вилик финиз хейлин таъсирна. ==Эдебият== * Акимов Къ. Х. «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:XVIII виш йисан лезги шаирар

Ахцегь Закир

1968 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Шангъар (лат. Falco rusticolus ) — еке жуьре йиртижи нуькӀвер двул кард хзан кардрин, йашамиш жезва Евразида ва Гренландида . Бедендин йаргъивал — 48-61 (эркек) — 51-65 (дишиди) см, бедендин заланвал — 805-1350 (эркек) — 1180-2100 (дишиди) г. Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Картар

Шангъар

Муругъуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Лечет муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Муругъуба

Зуьлфуькъаров Сейидмет (лакӀаб Сейидмет Самури) — лезги шаир, муаллим. 1954 йисуз КцӀар райондин ГуьндуьзкӀеле хуьре дидедиз хьана. Мектеб акьалтӀарайдалай кьулухъ АГьПИ – дин филология факултетда кӀелна. 1974 йисалай муалим кӀвалахзава. С. Самуридин шиирриз В. Зуьлфуькъарова са цӀиргъ манияр теснифнава. Адан «Шагьдагъдин авазар» тӀвар алай сифте улуб 2011 йисуз Магьачкъалада чапдай акъатнава. ==ЭлячӀунар== * «КцӀар-Къусар»энциклопедия (Баку-2011) Категория:Лезги шаирар

Зуьлфуькъаров Сейидмет

Алидхуьр () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин юкьван пата, райондин юкь тир Кьасумхуьруьн къвалав чка кьунвайди я. Арагъ вацӀунун эрчӀи пата ала. Патав гвай хуьрер: Агъа Арагъ, Кьасумхуьр. ==Тарих== Хуьр са шумуд гъвечӀи хуьрерин гилигунивди арадал атанва. Кьисади малумарзавайвал, кьуд стха авай: Али, Саид, Кьасум ва Мисрихан. Абуру сад садан мукьвал эцигай кӀвалерин чкадал Алидхуьр, Саийидар, Кьасумхуьр ва Мисриханхуьр хуьрер арадал атанай. Алидхуьр, кьецӀи Тимуран, Надир шагьан ва муькуь душманрин вигьнар акур, арада масад авачир шагьид я. Хуьруьн патав, алпан гьарфалагдин гьарфарив кхьинар алай сурун къванер авай, гзаф цӀуру сур ава. И хуьр вичин, бармакар, хуьруьн майишатдин алатар, кӀвалин герек затӀар расунин ва чатун гурлу устӀаррив тӀвар - ван аваз тир. 1839 йисуз Алидхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. 1937 - 1938 йисара хуьруьнэгьлияр чпин чилерин арандиз куьч хьана ва Кьурагь вацӀни Цмур вацӀари сада сад кьве кӀарна физвай чкадин мукьвал цӀийи хуьр арадал гъанвай. ==Агьалияр== Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисуз хуьре 124 кӀвал авай, агьалийрин кьадар 783 кас тир: 334 итим ва 449 паб. 1886 йисуз Гуьней наибвалдин агьалияр == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Алидхуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Алидхуьр

Аваран хъишлах, Аваран Паласа () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Кузун хъишлахрин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 10 км яргъал ала. Аваран Паласа хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Агъа мягьле, Вини мягьле. == Тарих == Хуьруьн бине Аваран хуьряй са кьадар арандиз куьч хьана атайбуру кутунай. ==Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Аваран Паласа хуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Фарухар, Дедемар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Аваран хъишлах

Къази Мугьаммад () (1795 йисуз Дагъустандин Гимры хуьре дидедиз хьанва — 1832 йисан 17 октябрьдиз Гимры хуьре рагьметдиз фенва) — Дагъустандинни Чечнядин садлагьай имам, алим, чӀехи диндар, Урусатдин Империядихъ галаз женгина къавкъаздин сувавийрин регьбер. Сифте яз ам вичин хуьре имам хьанай, гуьгъуьнлай Дагъустандин сувун районра ислам диндин вязер ахъайиз ва инсанар шариатдиз эверзавай. Адан фикирри Чечнядини Дагъустандин агьалидин арада чӀехи гьуьрмет къазанмишнай ва абурук чӀехи таъсир квай. Адан мурад — вири мусурманрин халифат хьун тир. 1828 йисуз Къази Мегьамед Дагъустандинни Чечнядин имамвиле тайинарнай ва Урусатдин Империядиз «гъазават» (пак дяве) малумарнай. 1820 — 1830 йисарин къене Урусатдиз эсерлу кьулухъди румар гайи ва къати женгер тухвай Дагъустандин виридалайни викӀегь кьегьал рухвайрикай сад Къази Мегьамед хьанай. Къази Мегьамед 1832 йисан 17 октябрьдиз Гимры хуьрел вигьин авур урус кьушунрин паталай яна кьинай. Барон Розенан кьушунар хуьруьз гьахьайла Къази Мегьамед вичиз виридалайри мукьва тир 15 женгинин юлдашрихъ галаз къаравулдин минарада кӀев хьанай, абурун арада жегьил Шамилни авай. Душманди элкъуьрна кьунвай минарадай женгиналди хкъечӀиз алахъай Мегьамед ва адахъ галайбур, кьадардиз пара тир душмандин кӀаник акатна дуьнья дегишарнай. Сагъдиз анжах кьве кас амукьнай, абурукай сад, гуьгъуьнлай вири Дагъустандинни Чечнядин имам хьайи Шамил тир. Къази Мегьамедан мийит дуьздал акъудайла ам капӀ ийидай тегьерда къана кӀеви хьанвай, ада са гъилив вичин чуру кьунвай, муькуь гъиливни цавар къалурзавай. Сифте яз ам Тарки хуьре (Магьачкъаладин мукьвал) кучуднай, амма 1843 йисуз Гьажи Кебед ал-Унцукулавидин кьушунри Тарки шамхалвал дяведалди къачурла кьулухъ, Къазидин мийит вичин хайи хуьруьз Гимрыдиз тухванай. Ана адан сурун винел гъвечӀи мавзолей туькӀуьрнай. ==Къази Мегьамед диндин рекье== Сифте йисар Къази Мегьамед 1795 йисуз Дагъустандин Авар округдин Койсубул наибвилин Гимры хуьре дидедиз хьанвай. Адан чӀехи буба Исмаил алим тир. Буба халкьдин арада гьуьрметар авай кас тучир. Мегьамедан цӀуд йис алатайла бубади ам Каранай хуьруьз кӀелиз ракъурнай, ана Мегьамеда араб чӀални хъсандиз чирнай. Ада вичин кӀелунар Аракан хуьре машгьур алим Сайид Эфендидин медресада куьтягьнай. Таярин арадай Мегьамед гзаф диндал кӀеви, уьмуьрда сергьятар эцигай, хци акьул, кӀелунрал рикӀ алай, лас къилихрин ва кьилдинвал кӀандай инсан хьиз хкатзавай. Кьилди ацукьдайла Мегьамеда япариз мумадин кӀумп туна дерин фикирриз-хиялриз физвай. Имам Шамила Мегьамедакай гьатта садра икӀ лагьанай: «ам къван хьиз секин я». Мегьамеда адетрин аксиниз тухвай сиясат Яргъалди кӀелунрикай цӀийивилер ва дегишвилер тежедайди кьатӀанвай Мегьамеда фекьи ва диндар жез кьетӀъ авуна. ЦӀийи дережадал хкаж хьанвай Мегьамеда, вичиз хас тир фанатизмдалди ва къати гьевесдалди халкьдин арада Къуръандин къанунар тир — шариат чукӀуриз эгечӀнай. КӀеви къилихар ва нуфус авай Мегьамеда вичин дяведал рикӀ алай хуьруьнвийрин арада чӀехи гьуьрмет къазанмишнай. Вирида адаз Къази Мулла лугьуз хьанай, яни «гъалиб фекьи» ва дегишвилерин гелеваз физвай диндик квай акьалтзавай жегьил несилри Къазидин къаматда чпиз лайихлу регьбер жагъанвай. Йикъарин са юкъуз Гимры хуьруьз элкъвенай Шамилдиз вичин дуст кас тир Мегьамед гзаф теспачвилик квай гьалара акуна. Дустунал са вацралай пара вил алаз хьайи Мегьамеда вичин кьилив атанвай Шамилаз гьасятда вичин гьейбатлу къастарикай хабар ганай. Дагъустанда савад ва чирвилер йисалай-йисуз гзаф жезвайди, амма халкьдин арада адалат, иман ва хъсанвал тӀимил жезвайди ва гьакъикъатдин булахар баят хьайи рикӀерив агакь тавуна кьуразвайди кьатӀанай Къази Мегьамеда, гунагьрин ва авамвилин уьленрик акатай миллет баладикай хкудун паталди вичиз гьа булахар михьи хъийиз ният авуна. Мегьамедаз и кардиз гьазур хьайи Шамил рази авун патал гзаф вахт герек хьанач. Вични, а чӀавуз Дагъустандин кьилел атай къада- балаяр кьведани миллетдин иман зайиф хьунин себебдалди Аллагьди гайи жазадикай гьисабнай. Сифте нубатда Мегьамед дегь чӀаварилай амай сувун адетрин аксиниз къарагънай. Ислам диндин шариатдин къанунрив кьун тийизвай ва сувахъанар сад авуниз манийвал ийизвай адетар адаз терг ийиз кӀанзавай. Гьар жемиятдиз, гьар ханвилиз ва гагь гьар хуьруьз вичиз махсус адетар авай. Гзаф телефвилер гъай ивидин кьисасни гьа адетрикай сад тир. Шариатда итим кьинвай касдивай гъейри маса инсаривай ивидин кьисас къахчун къадагъа я. Идалайни гъейри, сусар чуьнуьхун, чилер патахъай ккӀунар, лукӀвал, зурдалди ва везифадивай менфят къачуна кесибрин мулкар къакъудунин гьалари Дагъустан гьахъсузвилин ва кафирвилин къуйдиз вегьезвай. Цардин гьукуматдин вилериз акваз-акваз феодалрин мулкара вагьшивал ва адалатсузвал вилик физвай: ханри чпиз хуш татай инсанар рагарай вегьезвай, тахсир квай лежберрин рушар балкӀанриз дегишзавай, инсанрин вилер акъудиз, япар атӀуз, ифей ракьар кутаз ва кьилелай ргай яд иличиз жазаяр гузвай. Ихьтин зулумар абуру гзаф вахтара чпиз муьтӀуьгъ тежезвай, администрациядин аксиниз къарагъзавай ва гьахъдин рекье женг чӀугвазвай инсанриз гузвай. ГьакӀ ятӀани, шариатдилай чкадин адетар инсанрин акьулдиз мадни мукьва тир. Вучиз лагьайтӀа халис ислам динди инсанрин уьмуьрда гзаф сергьятар эцигзавай ва къайгъу авачир уьмуьр гьализ, дуьньядин няметрикай кефиз кӀандай кьван менфятар хкудиз вердиш хьайи инсанри и кар кьабулзавачир. Са вязер ахъаюнивди инсанар дуьз рекьиз хкиз тежедайди акур жегьилри кьетӀъи серенжемриз камар вегьенай. Хуьруьн эгьлийриз авай гьахъсузвилер субутун патал абуру Гимры хуьруьн фекьи синагъдай акъуднай. Са юкъуз хуьруьнвияр эхиримжи хабарар веревирд ийиз хуьруьн кимел кӀватӀ хьайила, Шамила фекьидиз лагьанай: «Куь яцра зи кал крчарив яна, яцран иеси хьиз куьне заз вуч гьакъи гана кӀанзава заз галукьай зарардин чкадал?». Фекьиди Шамилаз ихьтин жаваб гана: «Чи адетрив кьурвал, инсанди вичин фагьум авачир гьайвандиз жаваб гузвайди туш, гьавиляй завай са затӀни вилив хуьмир.». Гьа береда гуьжетдик Мегьамед экечӀна ва фекьидиз лагьана: «Гьуьрметлу фекьи тха, куьне гъил къачу, Шамил акахьна, ам куь яцра ваъ Шамилан яцра куь кал яна». Им ван хьайи фекьидик къалабулух акатна, ада кимел алайбуруз вич сифте ягъаламишайди субут ийиз эгечӀна ва адетдив кьурвал, Шамилакай эвез атана кӀанзавайди малумарнай. Кимел алайбуру фекьи хъуьруьнал акъуднай. И гьахъ-гьисабдикай хабар хьайи гимрывияр кьве рикӀин хьанай, вирида фикирзавай — кӀан хьайила вичин менфятдиз элкъуьриз жедай адетралди уьмуьр тухуз хъсан яни, тахьайтӀа виридаз сад хьиз кхьенвай исламдин къанунар тир — шариатдив. И гьуьжетдин бинедаллаз хуьре тӀимил амаз къаларни акъатзавай, амма вахтунда арадиз гьатай Мегьамеда, хуьруьз шариат атайтӀа ина гьихьтин гьахъ-адалат, бахтлувал, хуш авсият жедайди лагьана, вичин хуьруьнвийриз регьятдаказ вири гъавурда тванай ва халкьдин кӀватӀалда Гимры хуьруьз тадиз пак шариат гъунин къарар кьабулнай ва батӀул фекьини чӀуру адетар чпин жемиятдай терг авунай. Гимры хуьре хьайи цӀийивилерикай хабар хайи къуншибурукни тади акатна, вирида чпин хуьрериз шариатдин къанунар кутуз тӀалабзавай. И кардихъ галаз алакъалу яз Мегьамеда «Дагъустандин агъсакьалрин муртадвилин гурлу субут» тӀвар алай трактат кхьенвай. Аваррин сувара революция гатӀумзавай. Хуьрерай хуьрериз физвай Мегьамеда инсанар адетар терг авуна шариатдиз эверзавай. Ада шариатдалди вири инсанар сад садаз стхаяр хьиз ва азад жедайди лугьузвай. Шагьидрин гафаралди, Къази Мегьамедан несигьатри инсанрин рикӀера цӀай куькӀуьрзавай. Сувун Дагъустанда шариат, нарази фекьияр, кьве чин алай агъсакьалар ва нуфуз квадарзавай аристократар терг ийиз, цӀайлапан хьиз гегьенш жезвай. Къази Мулладик пара кьадарда муьридар агатнай. Адан вязери вири Аваристанда ванзавай. Жегьил фекьидин тӀвар вири Дагъустандиз акъатнай. Къази Мегьамедакай агьалидин вири мертебайра рахазвай. Са юкъуз Аслан-Хан Къазикъумухвиди Мегьамед вичин патав эвернай ва миллет рекьяй акъудзава лугьуз Къазидиз туьгьметар авунай: «Вун вуж кас я, квелди дамахзава, араб чӀалал рахазва лугьуз дамахзавани?» — «Зун алим я, за жуван савадлувилив дамахзава, бес вуна квелди дамахзава?» – жаваб гана Мегьамеда, — «Къе вун тахтунал ала, амма пака жегьеннемда хьун мумкин я». Хандиз халис мусурманди вуч амална кӀанзавайди ятӀа ва вич гьикӀ тухвана кӀандатӀа гъавурда твана Къази Муллади хандиз далу элкъуьрна кӀвачин-къапар алукӀиз эгечӀна. Мегьамедан викӀегь эдебсузвиляй мягьтел хьайи хандин хци гьарайна: «Зи бубадиз кцӀиз талугьудай хьтин гафар лагьана. Вун алим хьаначиртӀа за ви кьил атӀуз гудай». КӀваляй экъечӀзавай Мегьамеда къуьнелай жаваб вегьена: «Ун, атӀудай, Аллагьди ихтияр ганайтӀа». Гьукуматди шариатдаррин цӀийи гьерекатдиз акьванни чӀехи метлеб ганачир. Амма и крарин зурба къуват тӀвар-ван авай алим Акаранви Сайида кьатӀанай. Ада Мегьамедаз чар кхьенай, а чарче алимди Мегьамедавай и хаталу кӀвалахар туна илимдиз хтун тӀалабнай. Жаваб яз Мегьамедани Шамила Сайидаз гъазаватдин дяведа чпиз дестек гуз теклифна, вучиз лагьайтӀа урусри Кьиблепатан Дагъустан муьтӀуьгъ авурдалай кьулухъ аваррин куьмекдиз къведай касни жедач, амма алимди ваъ лагьана. Араканвидиз ибур умуд авачир ва тӀем агакь тийир крар тирди чизвай. Гьа чӀавуз Къази Мегьамеда Сайидан пара кьадар шакӀуртриз чин къачуна ихьтин гафар лагьана: «Эй, куьн, чирвилерин гелеваз физвайбур! Квекай чӀехи алимар жедалди куь хуьрер руьхъдиз элкъуьн тавурай гьа! Сайидавай квез анжах адак вуч гватӀа гьам гуз жеда, амма ам кесиб я. ТахьайтӀа адаз царьди гузвай мажиб герек къведачир.». ===Жамалдин=== Намусдик хкӀурай Сайид Араканвиди вичин терефдарар кӀватӀна Къазидин аксиниз экъечӀнай. Амма геж тир. Шариатдин рекье авайбур Аракан хуьруьз атана муртадар чукурнай. Къазикъумухдин катибвиле кӀвалахзавай тӀарикъатдин алим, чӀехи диндар тир — Жамалдиназ жегьил вязедардихъ галаз мукьвалай таниш жез кӀан хьана. Жалалдин жегьил диндар тир, адаз тӀарикъат чукӀурдай ихтияр Ярагъви Кьурали Мегьама цӀийиз ганай, гьавиляй ам кар алакьдай шакӀуртрихъ къекъвезвай ва Мегьамед мад садни хьиз кутугзавай кандидат тир. Малум тирвал Къуръан пуд паярикай ибарат я: шариат, тӀарикъат, гьакъикъат. Садлагьай шариат — им инсанрин ихтияррин сиягь, уьмуьр гьалунин сергьятар ва къайдаяр тайинарзавайди я. ТӀарикъат — исламдин философия, дуьз эдебдин рехъ, диндаррин чӀехи мектеб я. Гьакъикъат — Мегьамед пайгъамбардин дин кьатӀунин тегьер, мусурманрин диндин виридалайни вини мертеба я. Гьерекат ийиз вердиш хьайи Къази Мегьамедан къилихриз абстракт фагьум хас тушир. ТӀарикъатдин дегьнейра гьатиз гьазур тушир Къазиди Жалалдиназ ваъ лагьана ва вичивай тӀарикъатдин кьакьан гьакъикъатар кьабулиз алакь тийидайди лагьана. == Литература == * М. Н. Чичагова, Шамиль на Кавказе и в России , СПб., 1889 (репринт: М., 2009, Изд.: Вузовская книга, ISBN 978-5-9502-0384-8) * Шапи Казиев Имам Шамиль. ЖЗЛ. М., Молодая гвардия, 2010. ISBN 5-235-02677-2 * «Блеск дагестанских сабель в некоторых шамилёвских битвах» Комментированный пер. Т. Айтберова. * «Блеск дагестанских шашек в некоторых шамилёвских битвах» пер. А. Барабанова. * Гази-Мухаммад. «Клич к газавату» Стихи. * Казиев Ш. М. Имам Шамиль. — М., 2001. * Кровяков Н. Шамиль. — М., 1990. * Павленко П. А. Шамиль. — Махачкала, 1990. * В. Г. Гаджиев, М. Ш. Шигабудинов. История Дагестана: Учебное пособие; 9 кл. — Махачкала, 1993 г. == Баянар == ==ЭлячӀунар== Категория:Дагъустандин диндин кардарар Категория:Къавкъаздин имамар

Къази Мугьаммад

1774 йис (са агъзурни иридвишни пудкъанницӀикьуд лагьай йис) — чи эрадин 1774-лагьай йис. XVIII виш йисан 74-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1774 йис

1774 йис

Унцукул район (, ) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Унцукул хуьр я. == География == Унцукул район Дагъустан Республикадин юкьван пата ала ва Буйнакск, Леваши, Гергебиль, Хунзах ва Гьумбет районрихъ са сергьятра ава. Чилерин майдан — 560 км². == Тарих == 1935 йисуз Авар округдин Койсубули район терг авуна адан чилерал Унцукул район арадал гъанай. Дагъустандин маса районрив гекъигайла 2011 йисуз криминалдин жигьетдай Унцукул районда гьалар лап тӀарам тир. Шумуд са йис яз ана шариатдин «Жемият» группировкадин кьил тир Ибрагьим Гьажидадаева чкадин агьалидин арада къалабулух кутунай. 2009 йисуз райондин кьил Къазимбег Агьмедов яна кьинай, 2011 йисуз цӀийиз тайин хьанвай райондин кьил Магомедгаджи Тагировахъ кӀеви херер галукьнай, ва адан хва яна кьинай. Идалай гъейри, районда муькуь чиновникрал, бизнесменрал ва гьукуматдин махсус къуватра кӀвалахзавай ксарал къаст авунин алахъунарни къейд авунай . 2011 йисан августдин 9-риз Унцукул райондин Унцукул ва Гимры хуьрерин эгьлийрин арада яракьарлу гуьжет хьанай, нетижада 7 кас кьенай . Органрин малуматриз килигна, гуьжетдин кьил кутур кас бандадин кьил унцукулви Мегьамед Абдулмежидов тир . == Агьалияр == Йисариз килигна Унцукул райондин агьалийрин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 27 460 Этносостав населения Дагестана. 2002 29 641 Оценка численности постоянного населения на 1 января 29 733 Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 29 918 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 30 029 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 30 297 Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2010 йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Унцукул райондин миллетрин сиягь:ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан. Халкь Кьадар, кас Пай % аварар 28 799 97 % даргияр 128 0,5 % яхулар 111 0,5 % масабур 509 2 % вири санал 29 547 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 12 муниципалитет ва 21 хуьр акатзава (къалин шрифтдив, са шумуд хуьрерин арадай администрациярин юкьвар къалурнава);Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан» # Шамилкъала шегьервилин посёлок # «Аракани» хуьруьнсовет — Аракани, Урчиаб, Таратул-Меэр # «Ашильта» хуьруьнсовет — Ашильта # «Балахани» хуьруьнсовет — Балахани, Моксох, Шулатута # «Гимры» хуьруьнсовет — Гимры # «Ирганай» хуьруьнсовет — Ирганай # «Иштибури» хуьруьнсовет — Иштибури, Колоб, Инквалита # «Кахабросо» хуьруьнсовет — Кахабросо, Бетли # «Майданское» хуьруьнсовет — Майданское, Зирани # «Унцукуль» хуьруьнсовет — Унцукуль, Хинтлимита # «Харачи» хуьруьнсовет — Харачи # «Цатаних» хуьруьнсовет — Цатаних == Экономика == Райондин экономика асул гьисабдалди хуьруьн майишатдал бинеламиш хьанва, районда 4 емишрин завод, 4 колхоз, 5 совхоз ва гъетерин консерваяр гьазурзавай завод кардик ква. == ТӀвар-ван авай ксар== * Имам Гази-Мегьамед — 1829 йисуз Дагъустандин ва Чечнядин имам, диндин алим. * Имам Шамил — суфийрин шейгь, сувавийрин женгинин кӀеретӀрин кьилехъан, 1834 йисуз Кеферпатан Къавкъаздин Имаматдин имам. * Махач Дахадаев — машгьур революционер ва политикадин кӀвалахдар. Магьачкъала шегьер адан тӀварунихъ гала. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Сайт муниципалитета Республики Дагестан "Унцукульский район" * Официальный сайт Презиидента Республики Дагестан: Унцукульский район * Образовательные учреждения района * Унцукульский район: фотографии * Категория:Дагъустандин районар

Унцукул район

Латвия () — Европадин кефердинни рагъэкъечӀдай пата авай гьукумат я. Официал тӀвар — Латвиядин Республика (). Балтик гьуьлуьн рагъэкъечӀдайпатан къерехдал ва Европа ГалкӀдин кефердинни рагъэкъечӀдай пата ала. Латвия кефердин патахъ Эстониядихъ (сергьятдин яргъивал — 339 км); рагъэкъечӀдай патахъ Урусатдихъ (сергьятдин яргъивал — 271 км); кьиблединни рагъэкъечӀдай патахъ Беларусиядихъ (сергьятдин яргъивал — 141 км); кьибледин патахъ Литвадихъ (сергьятдин яргъивал — 453 км) галаз сергьятрал ала. Балтик тайифайри ацукьарнавай ва герман колонистри чпин гъилик кутунвай Ливония тӀвар алай тарихдин областдин чилерин чӀехи пай кьунва. Юкьван вишйисаррани сифте чӀавара Ливондин ордендин, Реч Посполитадин, Швециядин, Курляндиядин Герцогвилин ва Урусатдин Империядин агъавилик квай тир. 1918-лагьай йисан 18-лагьай цӀехуьлдиз Урусатдилай вичин аслутуширвал малумарна. 1940-1991-лагьай йисарин арада ССРГ-дик акатзавай тир. 1991-лагьай йисан 21-лагьай пахундиз ССРГ-дин чукӀурунин нетижада Латвиядин вичин аслутуширвал жугъурна. Латвия — унитар гьукумат, президентвилинни- парламентвилин республика я. Дибдин закон — 1922-лагьай йисан Конституция. Уьлкве 119 административ текдиз чара жезвайди я, абурукай 110 тек — вилаятар я (лат novadi, сад. к. novads), 9 вилаятрин ихтияр гвай республикадин дережадин шегьерар я. Чилин майдан — 64 589 км², агьалияр — 1 994 300 кас (2014 й.). Майдан кьадардикай дуьньяда 122-лагьай чка кьазва, агьалийрин кьадардикай — 147-лагьай чка. Кьилин шегьер — Рига, рагъэкъечӀдайпатан Балтикадин виридалайни чӀехи шегьер я. Официал чӀал — лат чӀал я. ЧӀехи миллетар (2011 й.) — латышар (62,10 %) ва урусар (26,90 %) яPopulation Census 2011 — Key Indicators . Дин — инжилхъан-луьтеранар я. ЧӀехи метлеб авай экономикадин хилер — хуьруьн майишат, логистика, машинар акъуддай промышленность, туризм я. Латвия СМТ-дин (1991-лагьай йисалай инихъ)Member States of the United Nations, ХавВФ, ВМТ (1992-лагьай йисалай инихъ), Виридуьньядин Банкдин, Европа ГалкӀдин (2004-лагьай йисалай инихъ)LENTA.ru — В Евросоюз вступили десять новых государств, НАТО-дин (2004-лагьай йисалай инихъ)NATO.int — NATO welcomes seven new members, Европадин Советдин (1995-лагьай йисалай инихъ)Council of Europe — member-state — Latvia ва маса халкьарин арада авай тешкилатрин уртах я. == ТӀварцӀин этимология == «Латвия» (Latvija) тӀвар дегь чӀаван латгалрин тӀварцӀикай арадал акъатна. Латгалар — кьуд инд-европадин балтикадин тайифайрикай сад тир (куршийрихъ, земгалрихъ, селрихъ галаз санал), гилан латышрин этникадин хвех абурукайни финнрин ливонрикай ибарат я. И тӀварцӀиз ухшар авай «Летия» кӀалубда авай тӀвар (Lettia, Letthia, Leththia) садлагьай сеферда 1209-лагьай йисан Генрихан Хроникада гьалтзавайди я. Сифте чӀавуз немцери икӀа латгалар яшамишдай чилериз лугьузвай тир. «Латвия» тӀвар лат чӀалаз литов чӀалай атана — гьам ана «латвяй» (лит. latviai) тӀвар алай латышрин этнонимдай арадал атана.Латвия — генезис понятия == География == == Гьукуматдин къурулуш == Латвияда 1922-лагьай йисан 15-лагьай эхендиз кьабулнавай Конституция кӀвалахарзава. Латвия — парламентдин республика я. Къанунар акъуддай орган — Сейм (). Парламент хкягъунин йикъалди 18 йисал кьван агакьнавай тамам вири ихтияр авай Латвиядин гражданри 4 йисалди хкягъзава.Статьи 8 и 10 Конституции Латвийской Республики Виридалайни вини дережадин векилвал гьукуматдин президентди ийидайди я. Латвиядин Президент () Сеймди кьуд йисалди хкягъзава. Виридалайни вини дережадин «кьилиз акъуддай» орган — Министрин кабинет () я, премьер-министрдикайни () министрикай ибарат тирди. Министрин Кабинетди гьукуматдин президентди векил авур чин туькӀуьрдайди я. === Политикадин партияр === ТӀвар лезгидал ТӀвар лат чӀалал Идеология Кьил Депутатар Диб эцигна «Разивал» центризм Янис Урбанович 28 2010 Реформрин Партия ЭрчӀи патан юкь Валдис Затлерс 22 2011 «Садвал» Консерватизм Солвита Аболтиня 20 2010Пуд партиядин блок хьиз туькӀуьрнавай, 2011-лагьай йисуз партиядиз масакӀа туькӀуьр хъувуна Миллетрин садхьун «Вири Латвиядин патал!» — «Дигедиз ва азадвилиз/ДННЛ» Национал-консерватизм Райвис Дзинтарс Гайдис Берзиньш 14 2010Кьве партиядин блок хьиз туькӀуьрнавай, 2011-лагьай йисуз партиядиз масакӀа туькӀуьр хъувуна Латвиядин лежберрин галкӀ Аграризм центризм Аугустс Бригманис 9 1990Вичи вич 1917-лагьай йисуз туькӀуьрнавай ва 1934-лагьай йисуз къадагъа авунвай са тӀвар алай партиядин чкадал акъвазнавайди хьиз гьисабзавайди я Латвиядин къацу партия Къацу политика центризм къацу либерализм Виестурс Силениекс Раймондс Вейонис 4 1990 Латвиядин социализмдин партия Коммунизм Марксизм-ленинизм Альфред Рубикс 3 1994 === Пешекарвилин галкӀар === Латвиядин ада (азад) пешегалкӀрин галкӀ (латыш. Latvijas Brīvo arodbiedrību savienība; LBAS (гафба-гаф: Латвиядин ада масавилин ГалкӀ)) — кьилди сад тир Латвияда авай миллетдин пешекарвилин галкӀарин юкь я. Ам 1990-лагьай йисуз диб эцигна, Советрин ГалкӀдин пешекарвилин галкӀрин система цӀийикӀа туькӀуьрдайла.Latvijas Brīvo arodbiedrību savienība LBAS — Латвиядин виридалайни чӀехи гьукуматдик квачир тешкилат я. Ада кьилдин хилен тахьайтӀа хилерин арада авай дережада пешекарвилин галкӀринни кӀвалаххъанрин интересар хуьдайди я. ЛАПГ-ди 23 аслу тушир пешегалкӀдин санал кӀвалахун сад садав кьадайвал ийизва; миллетдинни халкьарин арада авай идарайра вичик акатзавай уртахрин пад хуьзва; санал тухванвай кӀвалах кьилиз акъудзава. LBAS — Халкьарин арада авай пешегалкӀрин конфедерациядин (ITUC), Европадин пешегалкӀрин конфедерациядин (ETUC) ва Балтик гьуьлуьн пешегалкӀрин чилинин (BASTUN) филиал я. == Административ паюн == Административ патахъай Латвия 119 са дережадин вич-вичи идара ийидай текариз чара жезва — 110 вилаятдиз (латыш. novadi, с.к. novads) ва 9 республикадин дережадин шегьердиз (латыш. novadi, с.к. novads). Вилаятар районризни вилаятрин шегьерриз чараз жезва тахьайтӀа абурув стӀун къенепатан паюн гвач. 2009-лагьай йисал кьван, виликан административни чилин реформа акьалтӀдалди, Латвияда вич-вичи идара ийидай текарин кьве дережа авай тир: # 26 районни 7 республикадин шегьер # са шумуд виш гъвечӀи районарни районрин шегьерар, гьакӀни са кьадар и реформадин сергьятра туькӀуьрхьанвай краяр. Конституциядиз килигна, Латвия кьуд тарихдинни мединиятдин областдикай ибарат я: Видземе, Латгалия, Курземе, Земгале, амма абур административ текар туш. Регионар вилик ракъурун пландик кутун ва вич-вичи идара ийидай текал санал кӀвалахун патал патал 2006-лагьай йисуз Латвиядин пландик кутадай регионар туькӀуьрнава — Видземедин, Земгаледин, Курземедин, Латгалиядин ва Ригадин.HISTORY AND PROGRESS OF TERRITORIAL REFORM IN LATVIA == ЧӀехи шегьерар == Файл:Ryga1.2007-08-09.jpg|1. Рига Файл:Daugavpils University square.jpg|2. Даугавпилс Файл:Liepajas.Sv.Annas.baznica.jpg|3. Лиепая Файл:Jelgava aerial view.jpg|4. Елгава Файл:Jurmala juli 2005.jpg|5. Юрмала Файл:Ventspilis. Isplaukia krovininis laivas, 2006-09-22.jpg|5. Вентспилс Файл:Latgales Mara.jpg|5. Резекне Агъадихъ ганвай таблицадик 10 агъзурдилай пара кас авай Латвиядин шегьерар кутунва (2012-лагьай йисан 1-лагьай гьердин малуматар). Латвияда шегьеррин статус 77 яшамиш жедай чкадиз гана, абурукай 9-див республикадин шегьеррин статус гва. Республикадин шегьерар къалин шрифтдалди чара авуна. Файл:Latvija viki.PNG|720px|thumb|right|(Шегьердин тӀварцӀел илисайла адав кьадай макъаладиз элячӀун кьилиз акъатда) poly 89 173 157 172 158 186 90 185 Вентспилс poly 171 168 254 168 257 178 232 190 175 178 Валдемарпилс poly 106 211 162 211 162 226 104 226 Пилтене poly 227 202 266 202 267 216 223 216 Талсы poly 215 229 272 227 272 241 213 243 Стенде poly 191 245 228 246 228 264 194 257 Сабиле poly 243 247 297 247 298 259 258 273 244 259 Кандава poly 142 274 200 272 202 290 144 287 Кулдига poly 40 290 110 291 112 305 39 305 Павилоста poly 92 321 143 322 146 334 93 345 Айзпуте poly 225 356 250 346 250 333 205 334 207 345 Броцени poly 210 349 241 359 242 371 200 373 Салдус poly 133 347 188 349 188 359 137 371 Скрунда poly 93 392 157 393 157 407 89 410 Приекуле poly 58 364 108 365 111 379 58 377 Дурбе poly 10 357 59 356 57 370 38 382 11 371 Гробиня poly 15 375 66 389 67 401 20 397 Лиепая poly 291 273 350 275 351 286 292 286 Тукумс poly 315 359 305 371 306 383 352 383 352 374 Добеле poly 265 394 311 395 312 407 265 407 Ауце poly 372 348 435 353 432 364 373 366 Елгава poly 448 408 504 408 506 422 450 419 Бауска poly 471 332 496 344 496 357 444 354 444 344 Балдоне poly 415 310 411 330 372 332 372 319 Олайне poly 361 263 411 264 409 275 386 288 362 278 Юрмала poly 417 271 439 266 468 270 468 281 418 286 Рига poly 407 288 444 288 448 299 430 313 408 302 Баложи poly 452 304 469 318 470 327 418 329 417 315 441 314 Саласпилс poly 469 302 480 301 485 317 504 317 505 327 474 324 Огре poly 480 289 523 291 523 302 499 316 485 316 Икшкиле poly 515 303 569 306 568 318 525 318 517 329 509 329 Кегумс poly 525 321 593 324 595 335 525 337 Лиелварде poly 552 342 617 342 617 356 555 363 Айзкраукле poly 611 325 664 327 666 339 654 356 612 340 Плявиняс poly 701 286 714 286 741 300 743 311 690 311 Мадона poly 776 271 759 285 759 295 806 298 806 286 Лубана poly 709 249 767 249 766 259 723 271 Цесвайне poly 764 193 815 196 817 206 772 215 Гулбене poly 805 148 796 174 848 174 846 165 816 160 Алуксне poly 801 137 764 139 764 125 800 125 Апе poly 657 152 725 154 727 165 659 163 Смилтене poly 636 65 677 67 683 81 675 84 638 74 Валка poly 563 32 607 32 611 43 593 55 565 41 Руйиена poly 607 84 638 84 648 98 643 107 606 94 Седа poly 578 103 635 106 637 117 579 117 Стренчи poly 547 50 544 72 611 74 610 64 559 63 Мазсалаца poly 529 72 542 84 564 86 565 96 530 96 Алоя poly 485 48 534 48 536 57 512 72 485 56 Стайцеле poly 457 58 498 69 501 80 459 80 Айнажи poly 453 89 471 98 529 100 533 110 461 108 Салацгрива poly 505 132 522 136 522 150 505 148 Лимбажи poly 471 209 477 187 541 187 540 197 485 199 Саулкрасты poly 480 242 539 247 541 258 483 256 Вангажи poly 526 238 584 238 581 228 523 221 Сигулда poly 551 201 609 204 609 215 552 218 Лигатне poly 578 177 628 181 628 190 580 193 Цесис poly 597 129 666 131 667 143 597 145 Валмиера poly 543 370 629 375 628 385 546 388 Яунелгава poly 619 411 669 413 666 425 625 428 Виесите poly 634 442 680 440 682 451 650 463 Акнисте poly 677 474 722 479 724 487 685 497 Субате poly 729 500 710 509 709 521 754 526 749 509 Илуксте poly 752 497 767 527 823 506 819 496 Даугавпилс poly 853 504 911 507 911 519 844 522 839 515 Краслава poly 892 453 946 459 946 470 890 468 Дагда poly 934 395 980 385 981 393 972 407 937 407 Зилупе poly 907 353 961 350 960 363 909 366 Лудза poly 835 289 903 293 901 304 838 308 Карсава poly 842 215 891 218 890 230 841 226 Балвы poly 868 178 910 181 899 205 873 191 Виляка poly 855 361 909 377 910 387 854 389 Резекне poly 809 351 826 367 826 379 789 381 790 367 807 366 Виляны poly 749 331 811 330 811 346 789 348 784 356 751 345 Варкляны poly 668 374 738 373 740 385 669 390 Екабпилс poly 705 401 761 401 762 417 710 415 Ливаны poly 779 411 781 427 829 430 828 413 Прейли poly 128 508 229 510 228 522 124 525 Курземе poly 125 527 224 523 227 540 126 543 Земгале poly 126 543 201 548 203 562 128 559 Селия poly 124 560 225 568 226 578 127 575 Видземе poly 129 579 218 586 221 598 129 595 Латгале desc bottom-left Герб Шегьер Агьалияр (01.01.2012) Тарихдин район Рига 699 203 Видземе Даугавпилс 101 057 Латгале / Селия Лиепая 82 413 Курземе Елгава 63 534 Земгале Юрмала 56 307 Видземе Вентспилс 41 998 Курземе Резекне 33 936 Латгале Валмиера 26 674 Видземе Огре 26 549 Видземе Екабпилс 25 883 Селия / Латгале Тукумс 19 729 Земгале style="text-align:center;" style="text- align:center;" style="text-align:center;" style="text-align:center;" style="text-align:center;" style="text-align:center;" style="text- align:center;" style="text-align:center;" == Баянар == == ЭлячӀунар == * Likums «Par Latvijas valsts himnu» (Латвиядин Республикадин гимндикай къанун) *

Латвия

ТӀалибрин Букар Бекиран хва (1928 йисан 12 февраль, Баку, СССР — 2003 йисан 13 октябрь, Магьачкъала, Урусат) — советрин ва урусатдин чӀалчи (лингвист), фонология, тарихдин лексикология ва лезги чӀаларин грамматикадин хилерин устад. Филологиядин илимрин доктор (1980 йис). Абхазиядин илимрин академиядин сейли академик (1997 йис). Дагъустандин илимдик чӀехи крар кутур баркаллу кардар. Миллетдай лезги я. == Уьмурдин рехъ == Алим 1928 йисан 12 февральдиз Азербайжандин ССР-дин Баку шегьерда, ахцегьви фяледин хзанда дидедиз хьанай. Дидедиз хьайидалай кьулухъ абурун хзан Дагъустандиз элкъвенай ва Кьасумхуьруьн районда уьмуьр ийизвай. Дербентдин педагогвилин училище акьалтӀайдалай гуьгъуьниз Букар Ленинграддин гьукуматдин университетдин «къавкъаздин филология» пеше чирзавай РагъэкъечӀдай патан факультетдик экечӀнай. 1952 йисуз ада ЛГьУ акьалтӀарнай ва цӀахур чӀала существительныйрин падежриз дегиш хьунин къайдадикай кхьенвай диссертация хвенай. 1952—1955 йисара Москва шегьерда СССР-дин Илимрин Академиядин чӀалар чирзавай Институтда аспирантурада кӀелнай. 1955 йисуз «ЦӀахур чӀалан глаголрин система» тӀвар галай кандидатвилин диссертация хвенай. Ахпа, 1955—1958 йисарин къене чӀалар чирзавай Институтда илимдин къуллугъэгьливиле кӀвалахна. 1952—1956 йисара ада А. В. Луначарскийдин тӀварунихъ галай театрдин харусенятдин гьукуматдин Институтдин лезги студияда лезги чӀалан тарсар гузвай. 1958 йисуз СССР-дин Илимрин Академиядин Дагъустандин филиалдин тӀалабунивди ТӀалибрин Букар Гь. Цадасадин тӀварунихъ галай тарихдин, чӀалан ва эдебиятдин Институтдиз Магьачкъала шегьердиз ракъурнай. Гьа йисалай эгечӀна уьмуьрдин эхирдал кьван ада и Институтда илимдин кьилин къуллугъэгьливиле кӀвалахна. Идахъ галаз санал ада муалимвилени кӀвалахзавай, ДГьУ-дин филология факультетда кафедрадин профессорни тир. Адаз филологиядин илимдин докторвилин дережа «Лезги чӀаларин консонатизм» диссертациядиз килигна ганайди я, гьа йисузни и диссертациядин бинедаллаз «Лезги чӀаларин гекъигай фонетика» тӀвар алай ктаб акъатнай. ТӀалибов Букар 150-дав агакьна илимдин зегьметрин кирам я. Уьмуьрдин эхиримжи йисара ам «Лезги чӀалан толковый гафаргандин», цӀийи «Лезги чӀаланни урус чӀалан гафаргандин» ва «Лезги чӀалан рахунин меденият» ктабрин винел кӀвалахзавай. Адан эхиримжи зегьметрикай сад тир «Будугъ чӀалан грамматика» ктаб 2007 йисуз «Academia» журналдин чинриз акъатнай. == Илимдик кутур крар == Т. Букара Ж. Мольеран, Н. В. Гоголян, А. М. Горькийдин бязи эсерар лезги чӀалаз ва лезги кхьирагрин эсерар урус чӀалаз таржума авунайди я. ГьакӀни, ЦӀийи Веси лезги чӀалаз таржума авуниз чӀехи крар кутунай. Агъадихъ галай сиягьда алимдин кьилин зегьметар къалурнава: === Монографияяр ва гафарганар === * Лезги-урус гафарган. 28000 кьван гаф. М., 1966. — 603 с. (М. Гьажиевахъ галаз, Р. Гьайдарован редакциядик). * Сравнительно-историческая лексика дагестанских языков. М., 1971. — 295 с. (С С. М. Гасановой, Г. Х. Ибрагимовым, П. Т. Магомедовой и У. А. Мейлановой, под ред. Г. Б. Муркелинского). * Сравнительная фонетика лезгинских языков. М., 1980. — 350 с. * Урус-лезги гафарган. Магьачкъала, 1992. — 442 с. * Лезги чӀал. 5 класс. Магьачкъала, 1995. — 128 с. (в соавторстве) * Будугъ чӀал. М.: Academia, 2007. — 324 с. ISBN 978-5-87444-266-8 === Хкягъай макъалаяр === * Грамматический очерк лезгинского языка // Лезгинско-русский словарь. Около 28 тыс. слов. М., 1966. С. 537—603. * Цахурский язык // Языки народов СССР. Т. IV. Иберийско-кавказские языки. М., 1967. С. 591—607. * Цахурский язык // Языки мира: Кавказские языки. М., 1999. * Цахурский язык // Языки Дагестана. М.—Махачкала, 2000. * Крызский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 2. М., 2001. * Удинский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 3. М., 2005. С. 178—187. (Текст в формате PDF.) * Цахурский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 3. М., 2005. == ЭлячӀунар == * Некролог // Кавказоведение. 2003. № 4. * Абдуллаев И. Х. Яркий представитель лингвистического дагестановедения (памяти Б. Б. Талибова) // Проблемы общего и дагестанского языкознания. Вып. 2. Махачкала, 2004. * Алексеев М. Е. Об авторе этой книги (заметки редактора) // Талибов Б. Б. Будухский язык. М.: Academia, 2007. Категория:СССР-дин лингвистар Категория:Урусатдин лингвистар Категория:Лезги лингвистар

ТӀалибрин Букар Бекиран хва

«Нийсо Дагестан» («Дагъустандин барабарвал») — Дагъустанда чечен ва урус чӀаларал акъатзавай жемиятдинни-сиясатдин газет. == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Дагъустандин газетар Категория:Чечен газетар

Нийсо-Дагестан

Денайина чӀал == Нугъатар ва рахунар == * Вини денайина (ингл. Upper Inlet dialect). Eklutna (Eydlughet), Knik (K’enakatnu), Susitna ва Tyonek-да. ** K’enaht’ana рахун (İngilizce Knik Dena'ina) ** Susitnuht’ana рахун (İngilizce Susitna Dena'ina) * АскӀан денайина (чпиндал Kahtnuht’ana Qenaga; ингл. Outer Inlet dialect, Kenaitze). Kenai, Kustatan ва Seldovia-да. ** Kahtnuht’ana рахун (ингл. Kenai River Dena'ina) ** Q’es Dudilent Ht’ana рахун (ингл. Skilak Lake Dena'ina) ** Sqilan Ht’ana рахун (ингл. Kenai Lake Dena'ina) ** Tsaht’ana kabilesi (ингл. Kenai Mountains Dena'ina) * Iliamna денайина (ингл. Iliamna dialect). Pedro Bay, Old Iliamna ва Lake Ilıamna-да. * Inland денайина (İngilizce Inland dialect). Nondalton ва Lime Village-да. ** Nundaltinht’ana рахун (ингл. Nondalton Dena'ina) == Гафалаг == * łik’a кицӀ * shlik’a my dog * nlik’a your dog * velik’a (Nondalton) / belik'a (Kenai) his/her dog * nalik’a our dog * (n)hlik’a your dog * qevlik’a / qulik'a their dog == Нумраяр == * ts’ełq’i сад * nutiha кьвед * tuq’i пуд * dink’i кьуд * ch’qilu вад * k’uzhch’en’i ругуд * qents’ughi’i ирид * łtaqul’i муьжуьд * łq’ich’idi кӀуьд * qeluzhun цӀуд * ts’ełq’i beq’di цӀусад == ЭлячӀунар == * Dena’ina Qenaga * http://www.uaf.edu/anlc/languages/ta/ * Dena'ina Qenaga Du'idnaghelnik (Dena'ina Phrasebook Category:На-дене чӀалар

Денайина чӀал

Аракул () — Дагъустан республикадин Рутул районда авай хуьр. «Аракул» хуьруьнсоветдин администрациядин юкь ва сад тир хуьр я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин кефер пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 31,1 км яргъал чка кьунвайди я. == Тарих== XIX виш йисуз Аракул хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. КӀелед ва Пилек хуьрерихъ галаз Амсар хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. == Агьалияр == 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 429 касди уьмуьр гьалзавай Вири Урусатдин 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижаяр. 2002 йисуз хуьруьн агьалияр 458 кас тир. Агьалидин вири яхулар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Аракул хуьруьн агьалияр, вири яхулар яз 532 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Яхул хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Аракул

Пеле (, Эдсон Арантис ду Насименту () (, Трес-Корасойс, Минас-Жерайс — , Сан- Паулу) — бразилиядин футболист, гьужумдайди, атакадин зурхуьзвайди я. Тек сад тир пуд сеферда дуьньядин чемпион (1958, 1962, 1970) я. Бразилиядин кӀватӀурдин ибаратдик кваз ам 92 матч къугъвана, 77 гол яна. «Сантос», «Нью- Йорк Космос» командайрик кваз къугъвана. 1995—1998 — Бразилиядин спортдин министр. ЮНЕСКОдин посол. == Карьера == thumb|220px|left|Пеле ва Пеньярольдин гьужумдайди Альберто Спенсер (1962 йис). ;Клубдин карьера * «Сантос» (1956—1974) — 1120 къугъунар, 1087 голар * «Нью-Йорк Космос» (1975—1977) — 64 къугъунар, 37 голар. ;Бразилиядин футболдай кӀватӀур 92 къугъунар, 77 голар (1957—1971). ;Вири 1363 къугъунар, 1281 голарEdson Arantes do Nascimento «Pelé» — Goals in International Matches. == Титулар == * 1961, 1962, 1963, 1964, 1965-й йисан бразилиядин чемпионатдин гъалиб (Бразилиядин Кубок гвай кас), 1968-й йисан бразилиядин чемпионатдин гъалиб (Робертандин Кубок гвай кас) (6) * 1958, 1960, 1961, 1962, 1964, 1965, 1967, 1968, 1969, 1973-й йисан Лига Паулиста чемпион (10) * 1959, 1963, 1964-й йисан Рио-Сан-Паулудин чемпионатдин гъалиб (3) * 1962, 1963-й йисан Либертадорес Кубокдин гъалиб (2) * 1962, 1963-й йисан Гьукуматар ара кубокдин гъалиб (2) * 1968-й йисан Чемпионардин Гьукуматар ара Суперкубок гъалиб (1) * 1977-й йисан NASL чемпион (1) * 1958, 1962, 1970-й йисан дуьньядин чемпион (3) * 1957, 1963-й йисан Рокадин Кубок гвай кас (2) == Агалкьунар == * XX виш ийсан дуьньядин виридалайни хъсан футболист (ФИФА, ФИФА 100, World Soccer, UNICEF, France Football)World — Player of the Century. * XX виш ийсан дуьньядин виридалайни хъсан футболист (IFFHS) * XX виш ийсан дуьньядин виридалайни хъсан спортсмен (МОК): 1999 * XX виш ийсан дуьньядин виридалайни хъсан спортсмен (L'Équipe): 1981 * XX виш ийсан дуьньядин виридалайни хъсан спортсмен (Reuters): 1999 * Кьиблепатан Америкадин виридалайни хъсан футболист (IFFHS). * 1973-й ийсан Кьиблепатан Америкадин виридалайни хъсан футболист. * Дуьньядин чемпионат виридалайни хъсан жегьилвилин футболист: 1958 * Дуьньядин чемпионат «Къизил туп»: 1970 * Дуьньядин чемпионат «Гимиш туп»: 1958 * Дуьньядин чемпионат «Гимиш бутса»: 1958 * Дуьньядин чемпионатдин символ тир (2): 1958, 1970 * Дуьньядин виридалайни хъсан спортсмен (BBC) (2): 1970, 2005 * Кьилдин «Къизил туп» (Placar): 1987 * Laureus World Sports Awards премия (Нельсон Мандела): 2000 == Статистика == RSSSFProlific Scorers Data. Additional Data on Pelé. === Клубдин карьера === Клуб Йис Чемпионатар Вири (Бразилия) Бразилиядин Кубок Континенталдин турнирар Вири (официал) Вири (+ юлдашвилин къугъунар) Лига Паулиста Рио-Сан-Паулудин чемпионат Робертандин Кубок Бразилиядин чемпионат Бразилиядин Кубок Либертадорес Кубок Гьукуматар ара кубок Къугъвадар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Сантос 1956 0 0 0 0 0 0 2 2 1957 29 36 9 5 38 41 38 41 67 57 1958 38 58 8 8 46 66 46 66 60 80 1959 32 45 7 6 39 51 4 2 43 53 83 100 1960 30 33 3 0 33 33 0 0 0 0 0 0 33 33 67 59 1961 26 47 7 8 33 55 5 7 0 0 0 0 38 62 74 110 1962 26 37 0 0 26 37 5 2 4 4 2 5 37 48 50 62 1963 19 22 8 14 27 36 4 8 4 5 1 2 36 51 52 67 1964 21 34 4 3 25 37 6 7 0 0 0 0 31 44 47 57 1965 30 49 7 5 37 54 4 2 7 8 0 0 48 64 66 97 1966 14 13 0 0 14 13 5 2 0 0 0 0 19 15 38 31 1967 18 17 14 9 32 26 0 0 0 0 0 0 32 26 65 56 1968 21 17 17 11 38 28 0 0 0 0 0 0 38 28 73 55 1969 25 26 12 12 37 38 0 0 0 0 37 38 61 57 1970 15 7 13 4 28 11 0 0 0 0 28 11 54 47 1971 19 8 21 1 40 9 0 0 0 0 40 9 72 29 1972 20 9 16 5 36 14 0 0 0 0 36 14 74 50 1973 19 11 30 19 49 30 0 0 0 0 49 30 66 52 1974 10 1 17 9 27 10 0 0 0 0 27 10 49 19 Вири 412 470 53 49 56 36 84 34 605 589 33 30 15 17 3 7 656 643 1120 1087 Клуб Йис NASL Муькуьди Вири Къугъунар Голар Къугъунар Голар Къугъунар Голар Нью-Йорк Космос 1975 9 5 14 10 23 15 1976 24 15 18 11 42 26 1977 31 17 11 6 42 23 Вири 64 37 43 27 107 64 === Хкянавайди === Хкянавайди Йис Къугъунар Голар Бразилия 1957 2 2 1958 7 9 1959 9 11 1960 6 4 1961 0 0 1962 8 8 1963 7 7 1964 3 2 1965 8 9 1966 9 5 1967 0 0 1968 7 4 1969 9 7 1970 15 8 1971 2 1 Вири 92 77 == Шикилар == Файл:Pelé 1960.jpg|Пеле (1960 йис) Файл:Pelé (Santos) - El Gráfico 2291.jpg|Пеле (ФК «Сантос», Либертадорес Кубокдин финал, 1963 ийс) Файл:Pelé Mar del Plata 1965.PNG|Пеле (ФК «Сантос», 1965 ийс) Файл:Brazil 1970.JPG|Бразилиядин футболдай кӀватӀур (1970) Файл:Pelé & Lula.jpg|Бразилиядин президент Лула (2003—2011) ва Пеле (2008 йис) Файл:Zagalloepele.jpg|Марио Загалло ва Пеле (2008 йис) Файл:Dilma Rousseff e Pelé, Rio de Janeiro 2011 2.jpg|Пеле ва бразилиядин президент Дилма Русеф (2011 йис) == Баянар == == Эдебият == * Биография. Футбольная Энциклопедия. А.Смирнов, 2000. * Игорь Фесуненко Пеле, Гарринча, футбол… — Москва: Физкультура и спорт, 1970. — ISBN 5-93127-097-3 == ЭлячӀунар == * Голрин статистика * Его Величество — Король футбола Категория:Алфавитдиз килигна футболистар Категория:Бразилиядин футболистар Категория:Бразилиядин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Нью-Йорк Космос футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Сантос футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Футболдай дуньядин чемпионар Категория:Бразилиядин политикар

Пеле

Селимрин Байрам Наврузбеган хва — машгьур лезги шаир, драматург, прозаик. Дагъустандин халкьдин шаир. 1929 йисуз КцӀар райондин СтӀуррин хуьре дуьнядал атана. Юкьван мектеб куьтягьай жегьил Байрам Дербентдин Педмектебдиз гьахьна. Гуьгъуьнай ДГьУ-дин филологиядин факултетда кӀелна, муалимвиле,офицервиле ва маса везифайрал хьана. 1946 йисалай эгечӀна шиирар чап жезвай Байрам Селимован икьвaн гагьда 40 ктаб бхьанва. 1999 йисуз адаз «Дагъустандин халкьдин шаир» лагьай дамахдин тӀвар ганва. 2014 йисан 20 майдиз шаир Магьачкъала шегьерда рагьметдиз фена. ==ЭлячӀунар== * "КцӀар-кцӀарвияр "энциклопедия (Баку-2011) Категория:Лезги шаирар

Селимов Байрам Наврузбеган хва

Гьажикъазма — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ахмедуба муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Гьажикъазма

() — Вьетнамдин чӀехи шегьер. Ксар кьадар — 7 млн. Категория:Вьетнамдин шегьерар

Хошимин

Гъуцар сув — Кьиблепатан Дагъустанда авай сув. Адан кьакьанвал 4142 метр я. Шагьдагъ ва КичӀен суварихъ галаз Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин виридалайни кьакьан суварикай сад я. Сувалай кьил къачузвай пара кьадар гъвечӀи вацӀар Самур, Ахцегь ва Усугъ вацӀарик акахьзава. Лезги халкьдин адетрив кьурвал, Гъуцар сув — пак сув яз гьисабзава. Иниз гатун береда Дагъустандин ва Азербайжандин лезгийри пак пӀирериз зиярат ийиз къвезва. Лезги чӀалал и сувун тӀварцӀи «Гъуцран сув», яни Аллагьдин сув мана гузва. ==ЭлячӀунар== * Шалбуз- даг // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Категория:Дагъустандин сувар

Гъуцар сув

Тасута — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Ботлих хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Ботлих райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 5 км яргъал ала. ==Тарих== 1859 йисуз Тасута хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Технуцал наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Тасута хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 240 Население Каратинского наибства в 1886 году 337Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 36933\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 369 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Тасута

Шимихуьр () — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай, «Шимихуьруьнсовет»дик акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я == География == Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Кьурагь хуьрелай 12 км яргъал чка кьунва. ==Тарих== XIX виш йисуз Шимихуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусатдин империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Ашар, Кукваз, Урсун, Хуьпуькь ва Хпеж хуьрерихъ галаз Хпеж хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 444 касди уьмуьр гьалзавай Кьурагь район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Шимихуьруьн агьалияр 330 кас тир. КУРАХСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.) ==ТӀвар - ван авай ксар== == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Мо - Курах» сайтуна Шимихуьруькай малуматар * «Лезгияр» сайтуна Шимихуьруькай малуматар Категория:Кьурагь райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Шимихуьр

Мамед Алимегьемедан хва Мамедов (1948 йисан 28 апрелдиз, Чахчах) — советрин ва Россиядин актер я. Дагъустан Республикадин лайихлу артист (1995), Дагъустан Республикадин халкьдин артист (2012) я. Лезги театрдин артист я. == Биография == Мамед Мамедов 1948-лагьай йисан 28-лагьай апрелдиз Докъузпара райондин Чахчарин хуьре (гила ам Мегьарамдхуьруьн райондик акатзава) дидедиз хьана«Лезги газет» — В Дербенте отметили 70-летний юбилей народного артиста Дагестана Мамеда Мамедова. Хайи хуьр Мегьерамхуьруьн райондиз куьч хьайила, ада Тигьирхуьруьн юкьван мектеб кӀелна куьтягьна. Гьеле мектебрин йисара ада лап активдаказ хуьруьн самодеятельноста иштираквал авуна, сегьнедал маниярни ягъиз хьана. 1970-лагьай йисуз Лезги театрадин режиссер Багъиш Айдаева Мамедов театрадиз кьабулна. Къенин йикъалди ада театрада кӀвалахзаваСайт Сулейман- Стальского район — ГЛАВА СУЛЕЙМАН-СТАЛЬСКОГО РАЙОНА НАРИМАН АБДУЛМУТАЛИБОВ ПОЗДРАВИЛ НАРОДНОГО АРТИСТА РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН МАМЕДА МАМЕДОВА С 70-ЛЕТИЕМ. 1975-лагьай йисуз Мамедов Краснодардин гьукуматдин культурадин институтдик экечӀна. 1980-лагьай йисуз ада «Культурадин ва просвещениядин» факультет кӀелна куьтягьна«Али Албанви» — Мамед Мамедов — Народный артист Дагестана. Мамед Мамедова лап чир жедай образар бегьемарна: Э.Наврузбекован «Ярагъ Мегьемед» пьесада Аслан-ханан образ, Х. Авшалумован «Имам Шамилан дирмаж» пьесада Гьаджияван образ, А. С. Пушкинан «Къванцин мугьман» пьесада Дон Карлосан, М. Рустамован «Кефер-бек» пьесада Хийир-бекдин рол, Асеф Мегьманан «ЦӀару-бек ва Хару-бек» пьесада ЦӀару-бекдин рол, Хуьруьг ТӀагьиран ва Къияс Межидован «Ашукь Саид» пьесада Мурсал-ханан рол ва гзаф масабур. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Кино-Театр. Ру — МАМЕД МАМЕДОВ Категория:Дагъустандин лайихлу артистар Категория:Дагъустандин халкьдин артистар Категория:Краснодардин гьукуматдин культурадин институт акьалтӀарнавайбур

Мамедов Мамед Алимегьемедан хва

Вышеталовский — Дагъустан республикадин Тарумовка районда авай хуьр. Уллубий хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Тарумовка райондин кьиблединни- рагъэкъечӀдай пата, Тарумовка хуьрелай 14 км яргъал, Таловка вацӀун эрчӀи пата ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьре 276 кас яшамиш жезвай Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица 02c. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004. (2002zip , см. прим.). 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 320 кас яшамиш жезвай . Хуьруьн эгьлийрин чӀехи пай 97 % — нугъаяр я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официальный сайт администрации МО «Тарумовский район» Категория:Тарумовка райондин хуьрер Категория:Нугъай хуьрер

Вышеталовский

Нитаб — Дагъустан республикадин Шамил районда авай хуьр. Куаниб хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Шамил райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Хебда хуьрелай 11 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Нитаб хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Авар округдин Бактлук наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Нитаб хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 Агьалияр''' 161 Бактлук наибвилин агьалияр 1886 йисуз 180 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 234 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. Агьалидин вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Шамил райондин» администрациядин официал сайт Категория:Шамил райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Нитаб

Гьилерин хуьруьнсовет () — Азербайжан республикадин КцӀар райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь сад тир хуьр — Гьил хуьр я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında Категория:КцӀар райондин хуьруьнсоветар

Гьилерин хуьруьнсовет

ЦӀийи Мугри (, ) — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. Мугри хуьруьхъ галаз «ЦӀийи Мугри» хуьруьнсовет туькӀуьрзава. 1974 йисалай хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я Историко-архивный справочник административно- территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 13 км яргъал ала. ==Тарих== ЦӀийи хуьруьн бине 1974 йисуз иниз вини Мугри хуьряй куьч хьанвай эгьлийри кутунвай. Гила вини хуьр саки ичӀизва. ==Агьалияр== 2002 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 630 кас тир ЕДИНЫЙ РЕЕСТР АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН. 2007. Агьалийрин вири даргияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район * Топографические карты K-38-XVIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-38-60 — 1 : 100 000 * Коды ОКАТО — Сергокалинский район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

ЦӀийи Мугри

Арш ( — дуьзвал, ийерди) == ЭлячӀунар == * Hubble Heritage Gallery of Images Категория:Космонавтика Категория:Астрономиядин объектар Категория:Астрономия

Арш

Конституция — гьукуматдин дахьайтӀа гьукуматрин кӀеретӀдин ихтиярдин системадин кьулан документ. Гьадалай кьил къачуна ихтиярдин системадин амай документар акъудзавайди я. Конституцияда кхьизвайди я гьукуматдин гьал, эцигнавайвал, инсандин ихтиярни буржар, гьукуматдик квай чилерни маса кьулан важибвал авай затӀар. Конституциядин чӀехивал адаз са маса документни акси тежедайвиляй къвезвайди я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Гьукумат

Конституция

1707 йис (са агъзурни иридвишни иридлагьай йис) — чи эрадин 1707-лагьай йис. XVIII виш йисан 7-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1707 йис

1707 йис

Замбияда са шумуд чкадин (вири Банту хизандик акатзавайбур) ва инглис (миллетдин яз гьиссабзавайди ва бизнесдани чирвилера кӀвалахарзавайди) чӀалар чкӀанвайди я. == Чкадин халкьарин чӀалар == Чара-чара малуматрив кьурвал, Замбияда 46-далай 70-дал кьван чӀал аваEthnologue. Илимри абурукай парабур нугъатар хьиз гьисабзава. Сабуруз Замбиядин чилерихъ галаз галкӀанвай яргъи тарих ава. ГьакӀ ятӀани маса чӀалар 18-19-лагьай вишйисарин миграциярин гъиляй арадиз атанвайбур я, мисал патал Лози. Вири чкадин чӀалар, сад садахъ галаз кӀевиз галкӀанавайбур яз, Банту хизандик акатзава. Ирид чкадин чӀалахъ официал статус ква. Вири санал абур гьар провинциядин официал чӀалар яз ава: * бемба - Кеферпатан, Коппербелт, Луапула, Мучинга; * ньянджа - РагъэкъечӀдайпатан, Лусака; * лози - РагъакӀидайпатан; * тонга - Кьиблепатан; * каонде, лувале, лунда - Кеферни РагъакӀидайпатан. И ирид чӀал, инглис чӀалахъ галаз санал, лап сифтедин мектебрин чирвилерани са бязи гьукуматдин идарайра кӀвалахарзава. 2000-лагьай йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, бемба - Замбиядин виридалайни чкӀанвай чӀал я. Замбиядин вири агьайликай ам хайидини кьведлагьайди хьиз 50% кӀвалахарзава. Мадни чӀехибур яз ньянджа (37 %), тонга (15 %) ва лози (11 %) чӀалар гьисабзава. Са чӀалара, гьа гьисабдикай яз бембадани ньянджада, чӀехи йисара авай агьалийризни хуьруьн чкайриз талукь чӀалан «дерин» ва «шегьердин чӀал» тӀвар алай жуьрейриз чара хьун ава. Гаф атай чкадал лугьун, «дерин» жуьре мадни цӀуру къайдаринди я, «шегьердин чӀал» лагьайтӀа ада инглис чӀалакай пара гафар къачуна ва гьар жуьредин тур цӀийивилер къениз чӀугуна. Ньянджа чӀалан шегьрдин жуьре Лусакада (Замбиядин кьилин шегьер) лингва-франка яз авайди я ва вири уьлкве тирвал Замбиядин кьведлагьай чӀал хьиз чкӀанвайди я. Виридалайни чкӀанвай чӀал яз, бембани са бязи чилерра лингва-франка хьиз аваз авайди я. == ЧӀаларин сиягь == * амбо * ауши * бемба * биса * вандья * гова * ива * ила * инаванга * инглис чӀал * йомбе * кабенде * каонде * квангва * кванди * кванду * коса * кунда * лала * ламба * лендже * лея * лима * лиюва * лози * луано * лувале * лумбу * лунда * лундве * лунгу * луунда * лучази * макома * мамбве * машаша * маши * мбвела * мбове * мбукушу * мбуми * мбунда * мукулу * мулонга * намванга * нг’умбо * ндембу * нкоя * нсенга * ньянджа * ньенго * ньиха * сала * свака * себа * сенга * симаа * соли * субия * табва * тамбо * тва * тока * тонга * тотела * тумбука * унга * чикунда * чишинга * чокве * шанджо * шила == ЭлячӀунар == * Языки Замбии на Ethnologue * Joshua Project (все народы, языки и др.) == Баянар == Категория:ЧӀалар

Замбиядин чӀалар