Datasets:

tagay1n

/

sampled-tatar-dataset

like 1

Татар мәгарифе порталы Татарстан Республикасының Спорт министрлыгы башлыгы брифинг барышында Кама дәүләт физкультура институтының (Кама дәүләт физик культура, спорт һәм туристлык академиясе) Казанга күчереләчәге турындагы мәгълүматны раслады. Аның сүзләренә караганда, бу мәсьәлә хакында Россиянең спорт министры Виталий Мутко һәм Татарстан Президенты Минтимер Шәймиев фикер алышкан. "Карар кабул ителгән инде, хәзер аерым детальләр турында фикер алышу бара. Бүгенге көндә шушы югары уку йортында укучыларга аны Яр Чаллыда тәмамлау мөмкинлеге бирелергә тиеш", - диде Марат Бариев. Бу турыда Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты матбугат хезмәте хәбәр итә. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:4f47640b-9df8-4df9-be52-9b2d055d478c>

CC-MAIN-2020-10

http://belem.ru/node/2053

2020-02-17T09:43:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875141806.26/warc/CC-MAIN-20200217085334-20200217115334-00491.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997660517692566}

belem.ru

Уэльс Уэльс, Уэлс (Велс, әйтелеше Wels) яки Кәмри (уэльсчә Cymru [ˈkəmrɨ], инглизчә Wales [ˈweɪlz], французча Pays de Galles) — ил, Бөекбритания һәм Төньяк Ирландия Бердәм Патшалыгының дүрт төп идарә-сәяси өлешенең берсе, электә бәйсез кельт патшалыклары берлеге. Уэлс Бөекбритания көньяк-көнбатышында урнашкан, Чешир, Шропшир, Һерефордшир, Глостершир инглиз графлыклары белән чиктәш, көньякта Бристоль култыгы, көньяк-көнбатышта Изге Георгий бугазы, көньякта Ирланд диңгезе урнашкан. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1542 елга кадәр Уэлс кануннары инглиз кануннары тарафыннан кысрыклап чыгарылмый. 2006 елда Уэлс белән идарә итү турында канун кабул ителгәннән соң, Уэлс Милли җыенының вазифалары киңәйтелә.

<urn:uuid:562c696f-9180-45b7-b7d1-345d4f92e798>

CC-MAIN-2018-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%8D%D0%BB%D1%8C%D1%81

2018-09-23T22:36:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-39/segments/1537267159820.67/warc/CC-MAIN-20180923212605-20180923233005-00146.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999751627445221}

tt.wikipedia.org

Шорыкйол |Шорыкйол| |Төп мәгълумат| |Жанрлар| |Ил|| Русия Русия |Шәһәр| |Тел| Шорыкйол (чирм. Шорыкйол; «сарык аягы»: чирм. шорык — «сарык» һәм чирм. йол — «аяк»; мари Яңа елы) — мари милли бәйрәме, мари халкының иң күренекле бәйрәмнәренең берсе. Гаилә, хуҗалык иминлеген тәэмин итүгә, киләчәк уңыш, йорт хайваннары санын арттыруга юнәлдерелгән йолалар комплексы булып тора. Элек бу бәйрәмдә магик ритуаллар башкарылган, хәзер, күбесенчә, күңел ачу-шаяру формасында уздырыла. Бәйрәм традициясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бәйрәм җомга көнне ("кугарня"), христианнар Раштуасына кадәр берничә көн кала ("Рошто") башлана һәм атна буе дәвам итә. Вакытлар узу белән Шорыкйол үткәрү вакыты Раштуа белән туры килә башлый, әмма мари бәйрәменең борынгы нигезе үзгәрешсез кала. Төп йола гамәлләре бәйрәмнең беренче көнендә башкарыла. Бу көнгә яз һәм җәй көннәрендә һава торышын фаразлаучы төрле сынамышлар һәм ышанычлар, тыюлар, багулар туры килә. Мариларның киң таралган гореф-гадәте булып, киләсе көздә күп икмәк җыеп алу өмете белән, уҗым кырында һәм ындырда кар күчләре ("лум каван, шорыкйол каван") өю тора. Бәйрәм атнасының билгеле бер көнендә һәр гаиләдә Шорыкйол һәм гаиләне, йорт хайваннарын яклаучы рухлар хөрмәтенә догалар уку оештырыла. Бәйрәмнең көтеп алынган вакыйгасы — яшьләрнең төрле киемнәргә киенеп, битләрен каплап (ряженыйлар булып, мӧчӧр, кара) өйдән-өйгә йөрүе. Марилар "Васликува—кугыз" (карт Василий һәм аның карчыгы) образларында язмышны фаразлаучыларны күреп, алар әйткән сынамышларның үтәләчәгенә ышаналар. Төрле киемнәргә киенгән яшьләр хуҗаларның хезмәт эшчәнлеген тикшерә, ата-бабалардан килүче гаилә һәм хуҗалык тормышы кагыйдәләре үтәлүгә аерым игътибар итәләр. Йола ризыклары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бәйрәм вакытында җирнең уңдырышлылыгын, мул уңыш, гаилә иминлеген символлаштыручы мул йола ризыклары зур роль уйный. Мәҗбүри ризыклар арасына пешкән сарык башы ("тага вуй"), итле пилмәннәр ("шыл подкогыль"), киндер орлыгыннан ясалган ризыклар, камырдан татлы чикләвекләр ("шорыкйол пәкш") кертелә. Бәйрәм вакытында иң кызыклы мизгелләрнең берсе — шымакшан мари этнографик төркеменә керүче кызлар оештырган "ӱдыр пура" (кызлар сырасы) яки "ӱдырсий" (кызлар табыны) дип аталган сыйлар. Бәйрәм табынына ипи һәм коймак, эремчек пилмәне һәм куас та куела. Авыл халкын үзара акча җыеп сыйлау ел буена авыл халкының бәхетле тормышын тәэмин итүдә мөһим роль уйный, дигән ышаныч бар. Уеннар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бәйрәм йоласында уеннар зур урын алып тора. "Модыш пӧрт" йортында (уеннар өчен йорт) яшьләр борынгы "сокыр—тага" (сукыр тәкә), "ний кучен" (лычки), "туп перен" (маңгайга чиртешле) уеннары уйный, картлар һәм балалар әкият тыңлый, табышмак чишә. Хәзерге вакытта бәйрәм йоласының күп кенә элементлары үзләренең традицион үзенчәлекләрен югалтса да, әлеге бәйрәм мариларның барлык этнографик төркемнәре (болын ягы, тау ягы, көнчыгыш тараф марилары) тарафыннан саклануын дәвам итә һәм билгеләп үтелә. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Калинина О. А. Марийские праздники. Йошкар-Ола: Республиканский центр марийской культуры, 2006. - Мари улам, марла ойлем (Мин мари, марича сөйләшәм). Сөембикә, 2021 ел, № 2, «Дус-күршеләр» проекты кушымтасы.

<urn:uuid:0d8e16ed-2a2b-466c-a816-6609e4a888a2>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B9%D0%BE%D0%BB

2023-05-30T03:39:53Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224645089.3/warc/CC-MAIN-20230530032334-20230530062334-00466.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999887943267822}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Татарстан Республикасы Азнакай районы Илбәк урта мәктәбе сайты Гөлназ 2 Май, 2010 - 17:11 Permalink Татарча ресурсларның биредә русча тәкъдим ителүе ошыймы сезгә, дуслар? Әлбәттә, монда бик күп файдалы материал бар, укучылар сочинениеләрне дә биредән рәхәтләнеп күчерә, шуңа да карамастан бу сайтны берничек тә татар сайты дип атыйсы килми... Кунак 2 Май, 2010 - 22:34 Гөлназ, бөтен татар милләтенең иң якын дусты! Нишләп сиңа "бу сайтны берничек тә татар сайты дип атыйсы килми..."? "...монда бик күп файдалы материал бар, укучылар сочинениеләрне дә биредән рәхәтләнеп күчерә". Татар телендә бик күп файдалы материал бар бит (сочинениеләр генә түгел)! Үзең шулай яздың! Әллә безгә русча язырга ярамый? Ике телен белә һәм яза торган татар кешесе татар түгел мени? Нишләп Сез бу сайтны гына күреп шундый фикергә килдегез? Каталогның бөтен ресурсларны карап чыктыгыз мы соң? Исәпкә алыгыз: бу сайт Татарстан мәктәпләре Интернет-сайтлар арасында 1 нче конкурсында җиңүче сайт (номинация: самый посещаемый сайт)! 3 Май, 2010 - 14:37 Сүзем иләк турында түгел, чиләк турында иде, дигәндәй, 4 ел дәвамында башкарган хезмәтегезне яхшырак итеп күрәсем килгәнгә яздым, хөрмәтле кунак. Сезнең кебек исемемне дә яшереп тормадым. Тәнкыйть предметына тагын бер кат игътибар иттерәсем килә: "татарча ресурсларның биредә русча тәкъдим ителүе" ошамавы турында сүз барды монда. Чынлап та, сайтыгызны ачып карау белән, монда татарча ресурслар барлыгы күренми дә бит. "Главная" битендә 534 яңалыкның - 3 се, "Публикации" битендә - 1, "Дневник"та - 2-3... калганнарын санап утырасым килми, кайбер бүлекләрдә бөтенләй юк. Төпченеп укый башлагач, "Язык: татарский" дигән сүзгә тап булырга мөмкин кайвакыт. Материалларыгызга игълан битләрен татарчалаштырып, сайтыгызны ике телле итәргә озак түгел бит югыйсә. "язык: русский" дип тә өстәп чыгасыгыз була инде ул вакытта күпчелек ресурсларыгызга. "бөтен татар милләтенең иң якын дусты" дип кимсетергә теләгәнсез дә теләвен, тик моның белән нәрсәгә ирешергә уйлагансыздыр. Сайт администраторларының телебезне санга сукмавы - ул татарның үзен үзе санламавының күрсәткече дә бүгенге көндә. Бүген сез русча белмәгән татарны тапмассыз, аллага шөкер, әмма татар татар өчен дә, телебез үз милләтебез өчен дә хезмәт итәргә тиеш түгелмени? Әлеге проблема сезнең мәктәп сайтында гына түгел, татар мәктәпләренең зур күпчелеге сайтларын русча ясап куйган, һәм алар шуңа бик тә канәгать. Татарча версиялеләре бармак белән генә санарлык. Аларга да нәкъ шушы сүзләрне язарга була. Эш күрсәтүче генә күп булмас кебек... 8 Май, 2010 - 21:19 Мин дә бу очракта тулысынча Гөлназ белән килешәм. Әз генә татарчалык турында берәр сүз әйттеңме, шундук икетеллелек, фәлән-фәсмәтән дип акланырга тотыналар. Ә ник икетеллелек булгач татарча да җитәрлек ресурс куймыйлардыр, исең китәр. Аннары татар дигәннәре дә, мәсәлән презентация исемен татарча куялар да, үзен ачсаң русча. Китегез инде, булдыра алмасагыз гел русча языгыз, телебезне мыскыл итмәгез. Аннары кеше иң күп керә торган номинация белән дә мактанмагыз, мин ул номинацияне гомумән җитди әйбер дип кабул итмим. Керүчеләр санын арттырып күрсәтүнең мең төрле ысулы бар.Булат Шакир. 6 Май, 2010 - 16:36 ЧИТ (урыс, инглиз) телле ресурсларны ТАТАР итеп язу дөрес түгел! Шундый алдаулар кемгә кирәк? "Татарстанда ике телне белү" турында җирле урыслардан таләп итәргә кирәк. Татарларда ТУГАН телен белүе әле ЗУР ПРОБЛЕМ. Чит телләре читтә генә торсын. 19 Май, 2010 - 21:50 Сүзем иләк турында түгел, чиләк турында иде: "Ә ник икетеллелек булгач татарча да җитәрлек ресурс куймыйлардыр, исең китәр" :)))) "Керүчеләр санын арттырып күрсәтүнең мең төрле ысулы бар" - сезнең нинди? Өйрәтегез әле! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:b5893a12-cec4-4ba6-9340-360665f2d73b>

CC-MAIN-2022-49

http://belem.ru/node/2615

2022-12-08T09:04:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711286.17/warc/CC-MAIN-20221208082315-20221208112315-00055.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999862909317017}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Инде 5 ел дәвамында интернет челтәрендә "ТатНет йолдызлары" ("TatNet yoldizlari" – ТАТар ИнтерНЕТы сүзләрен кыскартып ясалган) дип исемләнгән Халыкара интернет-проектлар конкурсы оештырылып килә. «ТатНет йолдызлары" конкурсы ел саен Интернет челтәрендә татар телендә Татарстан Республикасы һәм татар халкы турында сөйләүче информацион ресурслар турында хәбәр итә һәм аларның рейтингын билгели. 2003 елда үз эшен башлаган бу Халыкара конкурсның оештыручысы һәм хәзерге вакытта координаторы - Айнур Сибгатуллин. Проектны гамәлгә ашыручы һәм оештыруда төп роль уйнаучы - Татарстан Республикасының "Татмедиа" массакүләм мәгълүмат агентлыгы. Әлеге конкурста "Наука и образование" һәм "Мәгариф һәм фән" номинацияләре дә бар. Бу номинацияләрне өстәү тәкъдиме белән моннан 2 ел элек, ул вакытта Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгында Мәгарифне мәгълүматлаштыру бүлеге мөдире, Раил Гатауллин чыккан булган. "Мәгариф һәм фән" номинациясендә мәгариф темасына кагылышлы теләсә нинди сайт катнаша ала. Бу – иң беренче чиратта, мәктәп сайтлары, укытучылар һәм укучылар ясаган сайтлар. Бүгенге көндә әлеге номинациядә "Бөтендөнья татар телендә белем бирүче укытучылар форумы" (http://forum.belem.ru), Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министырлыгының Мәгариф порталы (http://edu.kzn.ru/tatar), Балтач районының авторлык "Көнбагыш" программасы (http://konbagish.narod.ru), Азнакай районының Ильбяково гомуми урта мәктәбе (http://ilbyak-school.ucoz.ru), Тат Бүләр урта гомуми белем бирү мәктәбе (http://tatbylar.narod.ru), Яңа Чишмә районының Шахмайкино урта мәктәбе (http://shaxmay.narod.ru), татар виртуаль гимназиясе (http://tatar.org.ru) катнашалар. Әйтеп үтелгән проектлар бик тә кызыклы. "Бөтендөнья татар телендә белем бирүче укытучылар форумы" барлык укытучыларны да үзара интернет-мәйданда аралашырга һәм фикер алышырга чакыра, күп төрле ярдәм күрсәтергә омтыла. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министырлыгының Мәгариф порталы Татарстанда, Россиядә һәм чит илләрдә булган мәгариф яңалыклары белән таныштырып бара, укытучыларны электрон ресурслар белән тәэмин итә. Мәктәп сайтлары да үзләренең оригинальлекләре һәм эчтәлекләре белән укучылар өчен файдалы. Конкурсантларның һәммәсендә дә уңышлар теләп каласы килә.

<urn:uuid:eb73d40e-b8dd-43fe-9041-fecd6cc4e1e6>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/node/1

2022-01-19T08:24:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320301264.36/warc/CC-MAIN-20220119064554-20220119094554-00227.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998873472213745}

belem.ru

Журналист осталыгы турында китаплар бик күп. Rjob ГМЧ хезмәткәрләренең җиңел булмаган эше турында чынбарлыкка якын, күпертү һәм шпион романтикасыз матур әдәбият исемлеге төзи. Язучы һәм режиссерлар үзенә бер төрле, Джеймс Бондка охшаш, журналистларны ярата. Ул сул кулы белән дошманнарына һөҗүм итә, уң кулы белән күкрәгенә чибәркәйне кысып тота, ә аяклары белән исә кесәләрен артефакт, кыйммәтле әйберләр һәм акчалар белән тутыра. Супермен, Человек Паук һәм башка әзрәк танылган супергеройлар нәкъ менә гәҗиттә эшли бит. Бу исә журналист һөнәренә аерым бер романтик шарм өсти. Чынлыкта исә бар нәрсә дә алай түгел, һәм яңа көндәлек тормышка (бер чеметем интрига белән тәмләндерелгән) әзерләнер өчен, бөтенләй башка китаплар укырга кирәк. "Журналистика в Теннесси", Марк Твен, 1869. Ничек кенә сәер тоелмасын, ләкин Марк Твенның барлык диярлек гротеск һәм сатирик стильда язылган хикәяләр чынбарлыкта булган фактларга нигезләнеп язылган. Әлеге китап – искәрмә түгел. Нәрсә турында? Төп герой Теннесига килә һәм җирле гәҗитчеккә эшкә урнаша. Мөхәррир аңа җирле матбугатка күзәтү әзерләргә дигән бирем куша. Герой тырышып кушылганны үти, әмма мөхәррир, кулын да селкетми, барлык конкурент-хезмәттәшләренә начар эпитетлар таратып, мәкаләне төзәтә. Берничә сәгать дәвамында редакциядә гадәти күренешләр бара: тәрәзәгә аталар, торбага кулдан ясалган граната төшә, тәрәзәгә кирпеч очып керә, пистолет, пычак һәм динамит белән коралланган визит ясаучылар килә… "Псмит – журналист", Пелем Г. Вудхауз, 1915 Пелем Г. Вудхауз күбрәк үлемсез Дживс һәм Вустер иҗат итүчесе буларак таныш, әмма аның копилкасында әле бик күп персонажлар бар. Мисал өчен, Руперт Псмит (беләсегез килсә, ул –язучының яраткан герое) – сүзгә һәвәс һәм илтифатлы ялкау, сак авантюраларга омтылышы булган денди. Нәрсә турында? Бөлгенлеккә төшкән, җирле гәҗиттә вакытлы мөхәррир вазыйфасын башкаручы яшь кеше белән танышканчы, Псмит ямансулап Нью-Йоркта ята. Монда Псмит үзенең кайнап торучы энергиясен файдалы үзәнгә юнәлдерү мөмкинлеген күрә һәм бар кызулыгын эшкә җигә. Үзенең яңа танышына барлык карт һәм боек авторларны эштән чыгарып, гәҗитне үзгәртеп корырга һәм көн кадагындагы иҗтимагый сорауларга игътибар итәргә ярдәм итә. Яңа танышы белән ул җирле ярлы кварталлар хуҗасының астыртын эшләре турында журналист тикшерүе барлыкка китерә. Әмма офыкта гангстерлар килеп чыга – һәм бер дә интервью бирү теләге белән түгел… "Как делается газета", Карел Чапек, 1936 Бу – Чапекның "Как это делается" дигән гомуми исем астында чыккан очерклар китабының бер бүлеге. Нәрсә турында? Гәҗитнең ничек ясалуы турында. Бернинди чигенешләр, тормыштан өзекләр, журналист байкалары һәм редакция мәзәкләре монда урын алмаган. Бик җиңел, юмор һәм нәзек сарказм белән – булачак журналистларны куркытмас өчен. "Вечерние новости", Артур Хейли, 1990 Исемлегебезнең башка пунктларыннан аермалы буларак, монда сүз телевидениеда эшләү турында бара. Нәрсә турында? Террорчылар танылган алып баручының гаиләсен урлый һәм эфирда үзләренең тапшыруын күрсәтүне таләп итәләр. Телестудия җитәкчелеге тоткырларны эзләү өчен, бер төркем җибәрә. Мәгълүмати җепселләр аларны, ул вакытта партизан сугышы шаулаган, Перуга китереп чыгара. Әмма ярдәм көтәргә вакыт юк, шуңа тәвәкәлләргә туры килә: тоткыннарны үз көчләр белән азат итәргә… "Ромовый дневник", Хантер Томпсон, 1998 Хантер Томпсон – фетнәче, гонзо-журналистикага нигез салучы: көчле, субъектив, штамп һәм клишеларны кабул итми торган репортажлар. "Ромовый дневник"ны ул 1959 нчы елда, аңа нибары 22 яшь булганда яза башлый. Һәм аңа китапны бастыруны озак-озын 40 ел көтәргә туры килә. Нәрсә турында? Төп геройны (Томпсонның альтер эгосы) Пуэрто-Рикога җирле инглиз телле гәҗиткә эшләргә чакыралар. Газета үзе – ябылу чигендә, редакция айный алмаган эчкечеләрдән тора, героебыз да алардан калышмый. Кайдадыр эчү мәҗлесләре арасында мәхәббәт, яхшылыкка өмет һәм үз-үзен дөрес юлга кую омтылышлары үтеп китә, әмма барысы да тиз генә ром эчендә бата. Гәҗит үзе дә төпкә чума, ләкин бу берсен дә борчымый. "Компромисс", Сергей Довлатов, 1973-1980 Довлатовның 70 нче елларда "Советская Эстония" гәҗитендә эшләү тәҗрибәсенә нигезләнгән новеллалар җыентыгы. Алар гади байка гына була алыр иде, әмма һәр новелланың башында бөтен хикәяләүгә нәтиҗә бирелгән. Гәҗит өчен кыска язмалар. Шундук шушы гади һәм вакыт-вакыт коры юллар артында нинди хезмәт торуы аңлашыла. Нәрсә турында? Мәкаләдә илләрне санап үткән вакытта "сыйнфый якынаю юлы" принцибы; бала тудыру йортында репортаж өчен идеологик яктан дөрес бала эзләү; Үзәк Комитет инструкторының гәҗиттә бастырылган шигырьдән канәгать булмавы («Пусть медведь говорит за языке одной из капиталистических стран!»); интервью өчен идеаль биографияле кызыклы кеше эзләү; чыккан мәкаләнең герое Ватан хыянәтчесе, ә аны тәкъдим иткән кеше зәңгәр…ой, булып чыга! "Прада", Терри Пратчетт, 2000 Пратчетт тискәре ягын әйләндермәгән һәм Яссы Дөнья декорацияләрендә абсурдка җиткермәгән бер генә иҗтимагый күренеш юк. Почта, кинематограф, феминизм… – шуңа да матбугатны да әлеге зәңгәр кәсә (чаша сия) урап үтмәве бер дә гаҗәпләндерми. Нәрсә турында? Анк-Морпоркта үз гәҗит барлыкка килә! Иң кайнар яңалыклар, иң актуаль мәгълүмат һәм, әлбәттә, үз журналист тикшерүе. Өстәвенә, конкурентлар, матди проблемалар, жанр кризисы, укучылар зәвыгы, ә дөресрәк әйтсәң, зәвыксызлыгы проблемасы… Мәкерләр, үсеш буенча дискриминация, иҗтимагый асның исән калу һәм хайваннар белән начар мөгаләмә проблемасы – тагын нәрсәнең чынбарлыгы турында язмадылар әле? "Ремесло", Леонид Бершицкий, 2013 Бу китап – нәфис әсәр түгел, ә күбрәк кулланмадыр. Әмма ул шулкадәр җанлы тел белән язылган, аңарда шулкадәр көчле һәм тәмле итеп язылган чынбарлыктан алынган хикәяләр ки, аны фәнни әсбап буларак кабул итеп булмый. Нәрсә турында? Журналистика турында китап. Лидны ничек язырга кирәклектән башлап, "Эт белән нәрсә булды" соравына кадәр. Мисаллар, киңәшләр, вакыйгалар, кайбер җирдә байкалар. Әмма аларның күләме шундый ки, китапны мавыктыргыч чтивога әйләндерми, мисаллар булып кына калдыра. Зилия Хәбибуллина

<urn:uuid:ed3e591b-113d-4199-afae-ce85e49e5cd2>

CC-MAIN-2017-39

https://darelfonyn.kpfu.ru/rber-zhurnalist-ukyrga-tiesh-8-kitap/

2017-09-22T00:53:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-39/segments/1505818688103.0/warc/CC-MAIN-20170922003402-20170922023402-00440.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999819993972778}

darelfonyn.kpfu.ru

Әстерхан татарлары Әстерха́н татарлары́ - татар халкының этно-территориаль бер төркеме. Башлыча Әстерхан өлкәсендә яшиләр. Юрт татарлары, кундра татарлары һәм карагашларга бүленәләр (элегрәк «өч йорт», «йемеш» һ.б. исем йөртүче татарлар да булган). Үзара аралашулары уртак татар телендә. Юрт татарлары белән карагашлар сөйләмендә нугай теле йогынтысы нык сизелә. Мөселман-сөнниләр. Әстерхан татарлары этногенезында хәзәр, кыпчак, нугай, Азак төбәге болгарлары, төркиләшкән татлар, Урта Азиядән чыккан төркиләр һәм Һинд-Европа тел берлегенә керүче кабиләләр катнашкан. Әстерхан татарларының оешу процессында Алтын Урда дәүләте, ул таркалгач барлыкка килгән Әстерхан ханлыгы һәм Нугай Урдасы мөһим роль уйнаганнар. Әстерхан татарлары этнокультурасы үсешендә шулай ук Идел-Урал төбәге татарларының да өлеше зур була. Аларның Әстерхан губернасына күпләп күченүләре 17 йөз - 20 йөз башына туры килә. Идел-Урал төбәгеннән чыккан татарлар бу губернада 18 йөз ахырына 13,2% булса, 19 йөзнең 30 нчы елларында 17,4%, 20 йөз башына андагы татарларның өчтән бер өлешеннән күбрәген тәшкил иткән. 19 йөзнең 2 нче яртысыннан Идел-Урал төбәге, Себер һәм әстерхан татарлары арасындагы уртаклык һәм якынлык бердәм татар халкын барлыкка китерә. Әстерхан татарларының төп хуҗалык итү тармаклары үзенчәлекле климат шартларында яшәүгә бәйле: Әстерхан өлкәсенең көньягында алар, башлыча, мал асрый, бакчачылык-яшелчәчелек һәм балык тоту белән шөгыльләнә. Өлкәнең төньягында, нигездә, Идел-Урал төбәгеннән күченгән татар авылларында, игенчелек алга киткән. Игенчелектә беренче урында тары, аннары бодай, арыш, солы игелә. Авыл хуҗлыгында ат һәм үгез кулланыла. Көлтәләрне элек ат яки үгездән таптатып суктырганнар. Яшелчәлектә төп культуралар - карбыз белән кавын, бакчачылыкта йөзем һ.б. культуралар үстерелгән. Яшелчә һәм бакча җирләре башлыча сугарылулы булган. Әстерхан татарларының иң әһәмиятле хуҗалык тармагы булып мал үрчетү санала. Ат, дөя, сарыклар ел әйләнәсе көтүлекләрдә асралган. Хуҗалык эшендә күбрәк дөя һәм үгезләр файдаланылган. Йорт кошлары чагыштырмача аз үрчетелгән. Идел елгасы тармаклары һәм Каспий диңгезе буенда яшәүчеләр балыкчылык белән көн күргән. Балыкны, аның уылдыгын Әстерханга яисә Ставропольгә илтеп сатканнар, аннан ашлык, он, башка кирәк-яраклар алып кайтканнар. Әстерхан татарларының бер өлеше көймә ясау һәм төзекләндерү остаханәләрендә, тоз чыгару, тире иләү, күн әйберләр җитештерү артельләрендә эшләгән. Бөлгәннәре баерак авылдашларына яки күрше рус авылы крәстияннәренә ялланган, Каспий буе балык тоту, Бакудагы нефть чыгару промыселларында эшләгән. Әстерхан татарлары авыллары аерым урам-тыкрык тәртибендә төзелгән, йорт-куралар иркен итеп, зур гаиләләргә һәм ишле мал-туарга исәп тотып корылган (бер йортта яшәүчеләр саны 20-25 кешегә җиткән). Бай гаиләләр җәйләүләрдә дә утарлар тоткан, үзләре һәм ялчылары шунда мал-туар асраган яки яшелчә үстергән, бакчалар тоткан. Губернаның төньяк һәм төньяк-көнбатыш тарафындагы әстерхан татарлары күрше рус казаклары, калмыклар белән аралашкан, алыш-биреш иткән. Көтүлекләрдә, яшелчә бакчаларында эшләүчеләр вакытлыча гади шалашларда (хаша) яки киез тирмәләрдә яшәгән. Карагашлар, кундра татарлары 20 йөз башына кадәр ярым күчмә тормыш иткән. Аларның кышкы тораклары да еш кына эчтән-тыштан балчык белән сыланган, камыштан үрелгән яки җиргә казып эшләнгән. Казанлык-учаклар өйләрдән бераз читтәрәк, ишегалдында корылган, башка төр каралты-кура, келәт ише корылмалар булмаган диярлек. Мал-туар өчен кишәрлекләр киртәләнгән. Карагашлар ипи-күмәчне, башлыча, тандырда (җиргә казып эшләнгән мичтә) пешергән. Әстерхан татарларының кышкы өйләре нигездә бүрәнәдән, кайбер очракларда саман кирпеченнән төзелгән, өй эчендә казанлы аерым учагы булган татар миче чыгарылган. Өй җиһазлары: өстенә киез яки юка тукыма палас, камыш җәймә җәелгән сәке, тәбәнәк өстәл (куна), такта киштәләр, сандык, чаршау кашагалар, чыбылдык, тәрәзә пәрдәләре (фәрлә), чигүле сөлгеләр. Баерак гаиләләрдә келәмнәр һ.б. булган. Әстерхан татарларының һәр төркеме үзенчәрәк киенә һәм бизәнү әйберләре куллана. 19 йөз ахыры - 20 йөз башыннан мондый үзгәлек хатын-кыз киемендә генә саклана. Карагаш хатын-кызларының өске киеме киң җиңле халат (каптал) яки җиңсез халат рәвешендә (казаки каптал) була. Киң таралган баш киеме - тастар; кызлар, гадәттә, 2 яулык яба, аскы яулыкның бер очы арканы каплап тора, өске яулыкның очлары баш түбәсендә бәйләнә. Карагаш кызларының туй киеме: өстен шлауш яки кимешәк, күп кенә асма металл бизәкләрдән торган баш бәйләвече (мөезбек), гадәттә, чигүле яки аппликацияле, цилиндр рәвешле, тукымадан тегелгән биек баш киеме (саукеле) һәм аның өстенә бөркәнелгән тастар. Юрт татар кызларының бәйрәмчә баш киеме - түгәрәк биек кандыз бүрек, өсте күннән. Әстерхан татарлары, гадәттә, сары сафьян итек (читек) кия, итек балтыры ука тасма белән каймалана яки бәрхеттән эшләнә. Казан татарлары кигән читек һәм калфаклар, башлыча, 19-20 йөз арасында шәһәрдә яшәүче әстерхан татарларына гына хас була. Әстерхан татарлары киеменең тагын бер үзенчәлеге - төрле бизәнү әйберләренең, аеруча металлдан эшләнгәннәренең күплегендә. Идел-Урал төбәге татарларыннан аермалы буларак, әстерхан татарларында үзенчәлекле асылма чигәлекләр, муен, күкрәк каплавычлары кулланыла. Бер үк әйберләрнең кулланылышы дә үзгәрәк. Мәсәлән, түгәрәк колак алкалары йөз алкасы буларак та йөртелә (борынга киертелә), чәчүргечләрне фәкать кызлар гына куллана; затлы металл кисәкләре беркетелгән тукыма билбауларны (кысак) хатын-кызлар да, ирләр дә бәйли. Әстерхан татарларының иң олы бәйрәмнәре - Ураза бәйрәме һәм Корбан бәйрәме. Яңа ел бәйрәме Нәүрүзне алар «әмәл» дип атыйлар һәм иске стиль буенча 10 мартта, язны каршылау бәйрәме белән бергә үткәрәләр: кырга чыгып намаз укыйлар, йола боткасы пешереп ашыйлар, ат чабышлары, көрәш оештыралар. Кайбер мишәр гаиләләре исә язын, пасханың беренче көненә туры китереп, «Кызыл йомырка» бәйрәмен, көзен, карбыз уңышы җыеп алынгач (һәм сатылгач), «Зиярәт бәйрәме»н уздыралар. Бу көндә ир-атлар җыелышып зиратка килә; «зиярәт намазы» укыла, аннан соң авылда күмәк бәйрәм табыны уздырыла; төрле ярышлар: ат чабышлары, көрәш, капчык киеп чабу уеннары үткәрелә; гармун (саз), думбра, скрипкада (нәхрада) уйнау, күмәкләп җырлау, шөлдерле барабанны кага-кага биюләр башлана, мылтыктан һавага атулар кабатланып тора. Әстерхан татарлары ризыкларында ит, күбрәк сарык ите, балык, яшелчә өстенлек итә. Бәйрәм табынына пылау китерелә һәм камырдан әзерләнгән төрле ризык куела. Элегрәк заманнарда әстерхан татарлары, башлыча, үз этник төркемнәре вәкилләре белән никахлашуны хуп күргән. Туй алды һәм туй йолалары барлык төркемнәрдә дә диярлек бертөрлерәк булган. Ләкин үзенчәлекләр дә күзәтелгән: карагашларда калым күләме зуррак булган, яшьләрнең беренче кавышу төнен уздыру өчен кыз атасы аерым ак тирмә (үргә, карачүй) куйдырган. Кундрау һәм юрт татарларында исә булачак килен иренең туганнарының кулын үбәргә тиеш булган. Аларда туй табынына башта пылау яисә итле дөге бәлеше (нугай бәлеше) куелган. Юрт татарларында яшь килен, Урта Идел буе татарларындагы кебек үк, ир йортына керер алдыннан учак аша сикереп чыгарга («пакьләнергә») тиеш булган. Хәзерге вакытта әстерхан татарларының гореф-гадәтләре, культура һәм хуҗалык итү традицияләре нык үзгәрә. 1930 еллардан башлап руслашу күренешләре күзәтелә. Ул күренеш аеруча 1960-80 елларда үзен нык сиздерә. Көнкүрештәге зур үзгәрешләр урбанизация нәтиҗәләре белән дә бәйле. 1990 еллардан әстерхан татарларының этномәдәни традицияләре яңадан торгызыла башлый. Мәшһүр Әстерхан татарлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Әстерхан татарлары. Ф.Ф. Гулова - Мәгълүматны бирүче: ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе институты |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:|

<urn:uuid:6783368d-d5e0-42f0-b373-961666847f64>

CC-MAIN-2019-30

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B

2019-07-16T08:35:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524517.31/warc/CC-MAIN-20190716075153-20190716101153-00020.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999891519546509}

tt.wikipedia.org

Гаяз Исхакый татар әдәбияты тарихы мәйданында иң мәртәбәле урынны биләүче әдипләребезнең берсе. Аның тормышы һәм иҗатында кызык мизгелләр җитәрлек булган. 1. Гаяз 5 яшендә ук укырга һәм язырга өйрәнә, ә 12 яшендә гарәпчә һәм фарсыча яхшы аңлый. 2. Ул элмә такталарны, кибет исемнәрен һәм башка язуларны укый-укый русчага өйрәнә. 3. Беренче хикәясе басылып чыккач, 17 яшьлек Гаяз, «миннән көлерләр», дип куркып, Казаннан өенә кайтып китә. 4. «Ике йөз елдан соң инкыйраз»ны ул укытучылар мәктәбендә белем алганда ук яза башлый һәм 25 яшендә, каты нерв авыруы белән газапланганда язып бетерә. Яшәргә озак калмаган дип, ул әсәрен тизрәк тәмамларга тырыша. 5. «Ике йөз елдан соң инкыйраз»ны В. Д. Смирнов ныклы цензура аша үткәрә. Моңа чиксез нык үпкәләгән Исхакый Смирновны үтерергә карар кыла. Ул хәтта корал да эзли башлый, ләкин Рәмиевләр аны вакытында кымызга җибәреп калалар. Аннан инде Исхакый дәваланып кайта. 6. Сәясәт белән кызыксына башлагач, Исхакый эсерлар (социаль-революционерлар) идеяләрен кабул итә, шушы юнәлештәге «Таң йолдызы» газетасын чыгара. 7. Исхакый төрмәдә утырган. 1906 елда аны Чистай зинданына ябалар, ә бер елдан соң янә кулга алып, Архангелга сөргенгә җибәрәләр. 8. Польшаның булачак президенты Юзеф Пилсудский Исхакый белән бергә сөргендә ята. Соңрак татар язучысы Варшавага килгәч, президент аңа ярдәм итә. 9. Исхакый М. Горький белән күп хат алышкан, аның пьесаларының русчага беренче тәрҗемәләрен нәшер итүне Горький оештырган. 10. «Идел-Урал» штаты формалашкан чакта, Исхакый Милли Идарәнең «тышкы эшләр министры» вазифасын били. 11. Исхакыйны күпләр шымчы (шпион) дип уйлый: Советлар берлегендә аны «Шольц» исеме астында фашистлар белән хезмәттәшлек итүдә гаеплиләр, ә Япониядә Совет агенты дип допросларга чакыралар. 12. Исхакый белән бәйле кешеләрнең күбесе репрессияләнә: аның белән аз-маз аралашкан һәм язышкан драматург Кәрим Тинчурин атып үтерелә, бертуганы Хәсән Исхаков Урта Азиягә качып котыла, ләкин «бүген-иртәгә килерләр дә, алып китерләр» дигән фикерләргә чыдый алмыйча, үзенә кул сала. Исхакыйның элекке хатыны Мәрьям, бертуган сеңелләре Нурия, Шәмсикамәргә һәм башка туганнарга репрессив чаралар кулланыла. 13. Исхакый Кытайда, Франциядә, Алманиядә, Польшада, Япониядә һәм Төркиядә яшәргә өлгерә. 14. Исхакый иҗаты Советлар берлеге таркалганчы йозак астында була. 1987 елда аның исемен кайтару турында беренче булып Әмирхан Еники әйтә. 15. 2013 елны татар тарихчысы Искәндәр Гыйләҗев 1932 елда яздырылган грампластинка язмасын таба. Анда Гаяз Исхакыйның Идел-Урал җирләре турында сөйләгәне яздырылган була. Сәлимҗан Сәүбәнов язмасы

<urn:uuid:eab31588-fd0e-4c3e-b22d-793617cc4abb>

CC-MAIN-2021-17

http://giylem.tatar/archives/420

2021-04-22T17:11:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618039594341.91/warc/CC-MAIN-20210422160833-20210422190833-00203.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000046491622925}

giylem.tatar

Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте |Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте| |Оешма төре:|| гыйльми табышсыз оешма |Рәсми теле:| |Җитәкчеләр| |рәис| |Нигезләү| |Ликвидация| Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте (рус. Научное общество татароведения) — 1923 елда Шәрыкне өйрәнү җәмгыяте нигезендә хасил була. Татарларны, аларның мәдәниятен һәм тарихын өйрәнү белән шөгыльләнгән. Рәисе — Н. Н. Фирсов, рәис урынбасары — Г. Ибраһимов. 1925 елдан русча һәм татарча "Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте хәбәрчесе" журналын чыгара (1930 елда ябыла). Эчтәлек Башлангыч чор[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1920-елларга хас булганча, Шәрыкны өйрәнү буенча яңа җәмгыять һәм оешмалар барлыкка килә. Татар халкының дәүләтчелеген торгызу милли мәдәният өлкәсендә тикшеренүләр үткәрергә этәргеч була. Шуңа күрә төбәкне өйрәнүнең төрле тармаклары белән шөгыльләнгән кайбер белгечләрнең эшчәнлеге бердәм оештырылган үзәк булдыруны таләп иткән. Анда фәндә булган иң әһәмиятле мәсьәләләр буенча фикер алышу, киңәшләшү һәм татарчылык буенча чираттагы мәсьәләләрне эшләп чыгару фаразланган. Шундый үзәк булдыруга 1922 елда беренче адымнар Шәркыятьчеләр җәмгыяте каршында Русиянең Көнчыгышын өйрәнү буенча Татарстан республикасының Фәнни җәмгыяте булдырылгач ясала. Тиздән Шәркыятьчеләр җәмгыяте ябыла, ә аның каршында булдырылган җәмгыять ТАССР халык мәгарифе халык комиссариаты карамагындагы Гыйльми Үзәк каршында Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыятенә үзгәртелә. Аның беренче тантаналы утырышы 1923 елның 30 маенда татар һәм рус галимнәре катнашында үткәрелә. Шул сәбәпле нәкъ әлеге дата Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыятенең барлыкка килү датасы дип карала, әмма Фәттахова Г.Ә. һәм Вәлиев Р.К. үзләренең хезмәтендә башка датаны да атарга мөмкинлеген искәртәләр. Алар фикеренчә, 1923 елның апрелендә Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятен оештыру буенча уздырылган комиссия утырышында түбәндәге нәтиҗә чыгарыла: Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте программасына кертелергә тиешле мәсьәләләр тулысынча Казанда Русиянең Көнчыгышын өйрәнү буенча фәнни Җәмгыятьнең мәсьәләләре булып торалар. Эшчәнлекне тикшергәч, комиссия Русиянең Көнчыгышын өйрәнү буенча фәнни Җәмгыятьненең атамасын Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятенә үзгәртергә, дигән карар чыгара. Шул рәвешле, җәмгыятьнең барлыкка килү датасы дип 1923 елның 22 апрелен дә атарга була. Әлеге чорда татар халкын гыйльми өйрәнү буенча тулы һәм бөтен тикшеренү институты булдыру адымнары да ясала. Аның төп бурычы татар тарихын тикшерү һәм саклау белән җитәкчелек итү була. 1923 елның мартында Гыйльми үзәктә уздырылган киңәшмәдә шундый нәтиҗәгә киләләр. Институтны булдыру максатыннан махсус комиссия төзелә. Комиссия Г.С. Гобәйдуллин, Гали Рәхим, Г.Максудов, М.Г. Худяков, Н.И. Воробьев, Г.Шәрәф һәм Н. Н. Фирсовтан гыйбарәт була. Җәмгыятьнең максат һәм бурычлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Институт Татарстанны археологик өйрәнү һәм археологик тыюлыкларны саклау өчен махсус фәнни-тикшеренү оешма кебек уйланыла. Бу юнәлештә инде кайбер эшләр дә башланып китә. Күп галимнәргә Татарстанның тыюлык урыннары дип хисапланырлык территорияләр буенча археологик карта төзү бурычы йөкләнә. Гыйльми Үзәк барлык чыгымнарны үз өстенә алган. Алга таба әлеге институтны бернинди чыганакта да, әдәбиятта да искә алмыйлар. Бу исә безне Зайцевның "Шул ук кешеләр кергәнлеге һәм ике оешманың да бурычлары тәңгәл килү сәбәпле, без институтның бурыч һәм функцияләре Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятенә тапшырылган дип фаразларга мөмкин" , дигән фикере белән ризалашырга мәҗбүр итә. Җәмгыятьнең беренче утырышында ук М. Г. Худяковның Казан ханлыгы тарихы буенча язылган хезмәтенең нәтиҗәләре белән таныштырган чыгышы тыңланыла. Доклад турында фикер алышу барышында татар тарихына багышланган бик катлаулы мәсьәләләр кузгатыла. Җәмгыятьнең беренче утырышы кыска вакыт аралыгында Союзның әлегәчә аз тикшерелгән төрки мәдәниятләрне өйрәнүдә зур көч куйган оешма эшчәнлегенең бик уңышлы башланып китүе була. Әлеге җәмгыятьнең программасы нинди булган соң? "ТАССРда татарларны һәм татар мәдәниятен күпъяклы өйрәнү эшләре буенча фәнни эшчәнлек алып баручы, шулай ук бу өлкәгә караган фәнни мәсьәләләрне эшләп чыгарган, кирәкле мәгълүматлар тараткан һәм кешелектә Җәмгыятьнең мәсьәләләренә кызыксыну уята алган шәхесләрне берләштерү" – Җәмгыятьнең төп максаты булып тора. Җәмгыять, төзелү көненнән башлап, безнең илдә урнашкан 120 дән артык фәнни оешмалар белән, шулай ук чит ил фәнни оешмалары белән дә даими элемтәдә торган. Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте эшчәнлеге, чагыштырмача, яхшы өйрәнелгән. Әмма ләкин без бу сорауны да игътибарсыз калдыра алмыйбыз, чөнки ул Татарстан тарихын өйрәнүдә тикшеренү эшчәнлеге тармагы булып тора. 1923 ел дәвамында Җәмгыять 3 гомумҗыелыш уздыра. Ул җыелышларда Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятенең эшләү юнәлеше билгеләнә һәм түбәндәге план кабул ителә: - Тарих буенча эшләү - Статистика һәм икътисад буенча эшчәнлек - Әдәбият буенча эшләү - Сәнгать өлкәсендә эшчәнлек - Этнография буенча эшчәнлек - Табигать буенча эшчәнлек - Татар халкын өйрәнү буенча библиография төзү. Болар барысы да эш планы шактый күпъяклы һәм киңкүләмле булганын ачык күрсәтә. Әмма ләкин Җәмгыять үзенең гамәли эшчәнлегендә әлеге программаны тормышка ашыра алмый кала. Беренче урынга заманның актуаль мәсьәләләре куелса да, бастырылган материаллар күбрәк тарихны өйрәнүгә багышланган. Җәмгыятьнең эшчәнлеге матди нигез булмау белән авырлаша. Нәкъ әлеге фактор Казан Кирмәне М. Г. Худяков тарафыннан аның планы инде төзелгән була) яисә болгар харәбәләре урыннарында археологик эзләнүләр үткәрергә комачаулый. Шуның белән бергә, бу авырлыкларга карамастан, кайбер нәтиҗәләргә ирешелә. Беренчедән, Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте рәисе Н. Н. Фирсов татарлар һәм Казан төбәге тарихына кагылышлы материаллар белән танышу максатыннан Мәскәү һәм Ленинградка сәфәр кыла. Мәскәүдә ул Үзәк Дәүләт Архивында Идел буе татарлары тарихы буенча документларны нөсхәләү бәхетенә ирешә. Икенчедән, М.Г. Худяков Татарстан Республикасының археологик картасын төзи. Болардан тыш, Г. Ибраһимов татарлар турында яңа тарихны, массачыл көрәш тарихын, XX гасырда татарлар арасында инкыйлаби һәм эшчеләр хәрәкәтен өйрәнү эшен башлый. Г. Гобәйдуллинның бик зур хезмәт көче белән татар халкы тарихын өйрәнү буенча библиографик күрсәтмә төзелә. Җәмгыятьнең активлык чоры[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1925 елларда Җәмгыять шактый активлаша: гомум җыелышлар саны арта, аларда фәнни чыгышлар турында фикер алышалар; Җәмгыять мөстәкыйль рәвештә Татар илендәге кантоннарга фәнни экспедицияләр оештыра башлый; үзенең "Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте хәбәрчесе" ("Вестник научного общества татароведения") журналын бастырып чыгара башлый. |Өлкәне өйрәнү бабында 1923 елда тәэсис ителгән "Татарларны өйрәнү" җәмгыяте шактый гына эшләп килде. Аның өлкәне өйрәнү өчен җибәрелгән экспедицияләре, аның һәр атна булып торган гомуми җыелышларындагы тарих, статистика, этнографиядән докладларын хәтергә алырга кирәк. Шушы арада аның мөһим фәнни мәкаләләре белән "Вестник" исемендәге журналы чыкты; тагын шушы арада аның "труды" исемендәге калын мәҗмугасы чыга башлаячак , - дип яза Г. Гобәйдуллин. 1925 елның 22 июленнән 2 августына кадәр Воробьев Н. И. җитәкчелеге астында ТАССРның Мамадыш кантонына Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте әгъзалары М. С. Гобәйдуллина, К. С. Гобәйдуллин һәм С. Вахидовның сәфәре оештырыла. Экспедициянең максаты итеп, кантонны тарихи (борынгы ташлар, калалар, китаплар, кулъязмалар) һәм этнографик планда өйрәнү куела. Җәмгыятьнең матди байлыгын җәмгыятьчеләр җыелышкан акчалар, нәшер ителгән басмаларны сатудан килгән табыш, ТАССР Мәгариф халык комиссариятыннан даими килеп торган субсидияләр һәм, ниһаять, җирле һәм үзәк дәүләт органнарының очраклы рәвештә бүлеп бирелгән акчалар тәшкил иткән. Төп өлешне Гыйльми үзәк, алга таба Татар мәдәнияте йорты субсидияләре тәшкил иткән. Әмма бу матди байлык кына аз була, шул сәбәпле гамәли эшләр уздыру кыенлаша, Җәмгыятьнең төп эше теоретик, кабинет эшенә кайтып кала. Бу эшчәнлекнең нәтиҗәсе булып, 1923 – 1925 елларда үткәрелгән гомум җыелышларда 20 гә якын фәнни чыгыш ясала. "Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте хәбәрчесе"[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1925 елда "Татарларны гыйльми өйрәнү җәмгыяте хәбәрчесе" чыгарыла башлый. Аның битләрендә Җәмгыятьнең җыелышларында тыңланылган мөһим фәнни чыгышлар (докладлар) һәм тикшеренү өлкәсендәге аерым хезмәтләр бастырыла. Нәкъ "Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте хәбәрчесе" Җәмгыятьне СССР эчендә һәм чит илләрдә урнашкан башка фәнни, уку-укыту оешмалары һәм төбәк өйрәнү юнәлешендә эшләгән җәмгыятьләр белән даими элемтә тотучы бәйләүче чара булып тора. "Хәбәрче"нең беренче номерлары түбәндәге характердагы материалларны туплый: - Кыска күләмле фәнни, популяр-оештыру һәм методик мәкаләләр; - Төбәкне һәм татар халкын өйрәнү материаллары; - Фәнни-төбәк өйрәнү хроникасы; - Библиография. Журналның барысы 10 номеры чыга. Нигездә, тарих буенча материаллар күпчелекне тәшкил итә, лингвистика, этнография, сәнгать, фольклор һәм мәдәният турында язылганнары да байтак. Археографиягә багышланган мәкаләләр дә шактый була. Сәет Вахидинең ярлык табу һәм аны фәнни тикшерүе җәмгыять әгъзаларында аеруча зур кызыксыну уята. Журналның фәнни кыйммәте үсә бара, моны татар халкын өйрәнү өлкәсендә эшләгән күренекле татар галимнәре үз хезмәтләрен аның сәхифәләрендә бастыруы дәлилли. "Хәбәрче" 500 – 600 данәле тираж белән бастырыла, күбесенчә, Союзның башка фәнни җәмгыять һәм оешмалары басмалары белән алмашу рәвешендә таратыла. Урнаштырылган элемтә һәм басмалар белән алмашу нәтиҗәсендә Җәмгыятьнең әһәмиятле һәм зур фәнни кыйммәткә ия булган төбәк өйрәнү тематикасына караган фонды арта башлый. Икенче яктан, кимчелекләр дә була. Барлык хезмәтләрне бер үзенчәлек бәйләп торган: алар Татар иле территориясе белән чикләнгән, ә бу исә башка Идел буе республикаларында яшәгән татарларга игътибар бирмәү дигән сүз. Басма чыгарудан тыш, Җәмгыять үзенең экспедицияләр өлкәсендәге эшчәнлеген дә дәвам итә. Тулаем алганда, 1925 елдан 1929 елга кадәр Җәмгыять исеменнән ТАССРның төрле кантоннарына тикшеренү максатыннан 7 экспедиция һәм фәнни сәфәр оештырыла. Әлеге экспедицияләр өчен бүленгән акчалар бик аз булса да, мондый сәфәрләр бик күп фәнни материал туплау мөмкинлеге бирә, аларның бер өлеше бастырып чыгарыла. Җәмгыять каршында махсус археографик комиссия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1928 елның октябрендә Җәмгыятьнең рәисе инициативасы белән, җәмгыять каршында махсус археографик комиссия төзелә. Әлеге комиссиягә С. Н. Бикбулатов (рәис), М. И. Пинегин (сәркатип), Гали Рәхим, В. В. Егерев, Е. И. Чернышев, С. Г. Вахиди, Н. Н. Фирсов, Г.С. Гобәйдуллин керә. Аның максаты итеп, татар тарихын яктырткан архив материалларын эзләү, табу, җәмәгатьчелеккә җиткерү, туплау һәм бастырып чыгару билгеләнә. Комиссия яхшы гына эшли башлый, берничә утырыш та уздырыра, Татар Үзәк архивы белән элемтә урнаштыра, әмма матди кыенлыклар аның эшчәнлеген киң җәелдерергә комачаулыйла. Ахыргы чор[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Статистик мәгълүматларга күз салсак, Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятенең әгъзалары арта, милли төзелеше дә шактый үзгәрешләр кичерә, татарлар саны арта. Үзенең яшәеш дәверендә Җәмгыять төбәкне өйрәнү тарихы буенча бик зур хезмәт куя. Әмма аның эшчәнлеге 1929 елда туктатыла. Җәмгыятьтә үзгәртеп корулар башлана. Илдәге вәзгыять тә мөһим роль уйный. 1928 елдан СССРда төбәк өйрәнү өлкәсендә зур үзгәрешләр башлана. 1929 ел башында Казанга килгән Юманкулов тарафыннан Җәмгыятьнең эшчәнлеге тикшерелә. Бу сәфәрнең нәтиҗәсе булып кабул ителгән резолюциядә "төбәкне өйрәнү эшләрендә барлыкка килгән тәңгәллек нигезендә" Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятен Татарстанны өйрәнү җәмгыятенә кушарга дигән карар кабул ителә. 1929 елның 3 ноябрендә Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыятенең хисап җыелышында карар тормышка ашырыла. Шул рәвешле, 1930 елга җәмгыять мөстәкыйль оешма булып яшәүдән туктый һәм Татарстанны өйрәнү җәмгыятендә "Хәбәрче"не чыгару хокукы белән татар халкын өйрәнүнең яңа секциясен хасил итә. Әмма эшчәнлек элекке масшабына күтәрелә алмый, соңрак, гомумән, юкка чыга. Моңа Татарстанны өйрәнү җәмгыяте бетерелүе дә йогынты ясый. Нәтиҗә итеп шуны әйтергә кирәк, үзенең эшчәнлеге барышында Татар халкын гыйльми өйрәнү җәмгыяте – татар халкының матди һәм рухи мәдәниятенең төрле өлкәләрен өйрәнүдә зур көч куйган фәнни оешма. Аның матди җирлеге мактанырлык булмаса да, Җәмгыять бик күп тарихи һәм фәнни кыйммәткә ия булган материаллар табу бәхетенә ирешә. Үз журналын чыгаруы, «Хәбәрче»не бүгенге көндә дә уку мөмкинлеге булу Җәмгыятьнең эшчәнлеген бүгенге күзлектән дә бәяләргә мөмкинлек бирә. Археографик уңышларына килгәндә, шунысы әһәмиятле, беренчедән, әлеге журнал бу өлкәгә караган күп кенә мәкаләләрне бастырган, бу юнәлештә фикер алышу мөмкинлеге тудырган; икенчедән, Җәмгыять комплекслы экспедиция һәм сәфәрләр оештырып, археографияне тагын бер баскычка күтәрүгә ирешкән. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Обзор деятельности Научного Общества Татароведения (1923 – 1925 гг.) // Вестник научного общества татароведения, 1925. – № 9 – 10. – С. 201. - Бороздин И. Из истории культурной жизни Татреспублики / И. Бороздин // Вестник научного общества татароведения, 1930. – № 9 – 10. – С. 29. - Фаттахова Г. А., Валеев Р. К. Академический центр Татарии: 1920-е годы. – Казань: Татар. Кн. Изд-во, 2002. – С. 61. - Зайцев А. В. Исторические учреждения республики Татарстан в 20-30-е годы XX века / А. В. Зайцев /; Казан. гос. ун-т . – Казань : [ГранДан], 1998. – С. 95. - Устав Научного Общества Татароведения при Академическом центре Татнаркомпроса // Вестник Научного Общества Татароведения, 1925. – № 1 – 2. – С. 69. - Газиз Гобәйдуллин: Фәнни-биографик җыентык = Газиз Губайдуллин: Научно-библиографический сборник. – Казан: Рухият, 2002. – Б. 111. - Деятельность Общества татароведения (1923-1925 гг.) // Вестник Научного общества татароведения, 1925. -№ 1 – 2. – С. 57 – 58. - Вахидов С. Ярлык Сахиб-Гирей хана // Вестник научного общества татароведения. – 1925. – № 1 – 3. – С. 29 – 37. - Отчёт о деятельности научного Общества татароведения (1923 – 1929) // Вестник научного общества татароведения, 1930. – № 9 – 10. – С. 276. - Отчет о деятельности Научного Общества Татароведения за период с 1 января 1928 г. по 1 октября 1929 г. // Вестник Научного Общества Татароведения, 1929. – № 9 – 10. – С. 209. - Зайцев А. В. Дом татарской культуры /А. В. Зайцев // Татарская энциклопедия.— Казань : Институт Татарской энциклопедии, 2005. – Т. 2: Г – Й. – 2005. – С. 146. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу мәкалә Татар Википедиясенең яхшы мәкаләләр рәтенә керә.| |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

<urn:uuid:4a19f38b-a1b9-4003-b698-795c52cf1e99>

CC-MAIN-2019-47

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D1%8B%D0%B9%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B8_%D3%A9%D0%B9%D1%80%D3%99%D0%BD%D2%AF_%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%B3%D0%B5

2019-11-18T19:12:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496669813.71/warc/CC-MAIN-20191118182116-20191118210116-00426.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999933242797852}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 15 февраль көнне "Белем җәүһәрләре" VII Дөньякүләм файдалы татар интернет-проектлары бәйгесе старт ала. Әлеге көннән башлап бәйгенең рәсми сайтына http://konkurs.belem.ru адресы буенча кереп гариза тапшырырга мөмкин булачак. Бәйге елдан-ел камилләшә. Быел да бәйгедә катнашучыларны зур яңалыклар көтә. 1. Бәйгенең номинацияләре үзгәртелде, хәзер "Белем җәүһәрләре" тагын да күбрәк татар интернетын колачлый ала. "Башлангыч белем - җәүһәр чаткылары" номинациясе белән "Белемле гаилә - нурлы җәүһәр" номинацияләре берләштерелде. Бәйгедә ".tatar домены - җәүһәрләр чыганагы" номинациясе өстәлде. Әлеге номинациядә .tatar доменында урнашкан, татар телендә киң катлау укучылар өчен файдалы мәгълүмат чыганагы булган интернет-ресурслар катнаша ала. 2. "Югары белем – фән җәүһәрләре" номинациясендә махсус урта һәм югары уку йортлары тормышын чагылдырган интернет-ресурслар, студентларның һәм фән хезмәткәрләренең фәнни темага багышланган интернет-проектлары белән беррәттән хәзер фән үзәкләре һәм китапханәләрнең сайтлары да катнаша ала. Шул ук вакытта, быел "Күренекле татар җәүһәрләре" номинациясенә дә шактый гаризалар кабул ителер, дип ышанып калабыз. Әлеге номинациядә күренекле татар шәхесләренә (галимнәр, язучылар, шагыйрьләр, драматурглар, артистлар, рәссамнар, дәүләт эшлеклеләре, спорт осталары, табиблар һ.б.) багышлап ясалган бай мәгълүматлы интернет-проектлар катнаша ала. Бәйгедә катнашу өчен гаризалар 15 февральдән 15 сентябрьгә кадәр кабул ителәчәк. http://konkurs.belem.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:9d3dda48-cae5-4fae-9387-d1dfd862c9d9>

CC-MAIN-2020-10

http://belem.ru/node/6306

2020-02-22T03:00:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875145648.56/warc/CC-MAIN-20200222023815-20200222053815-00306.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999808073043823}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Татарстанның иң дәрәҗәле премиясенә - Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләгенә дәгъва итүче мәдәният әһелләрен бөтенесен берьюлы Тукай музеенда күрергә мөмкин. Казанның Тукай әдәби музее ел саен апрель ае керүгә Дәүләт премиясенә тәкъдим ителгән чираттагы кандидатларны үзенә җыя. 2014 ел өчен Тукай премиясе лауреатларын игълан итәргә дә санаулы көннәр калып бара. Бу юлы да киң катлау җәмәгатьчелек белән очрашуга Тукай музеена соңгы елда татарлар тарихына багышланган дүрт китап авторы Фатыйх Сибагатуллин, язучы Нурислам Хәсәнов, шагыйрә Флера Гыйззәтуллина, музыкант Фән Вәлиәхмәтов, җырчы Рафаэль Ильясов, портретчы рәссам Илгизәр Самакаев һәм каллиграф Владимир Попов килгән иде. Алар үз иҗатлары белән таныштырып, тамашачыларны кызыксындырган сорауларга җавап бирде. Быел шулай ук Дәүләт премиясенә тәкъдим ителгән, әмма Тукай музеендагы очрашуда катнаша алмаган шәхесләрнең дә иҗаты игътибарсыз калмады. Шулай итеп, шагыйрә, илле елдан артык балалар укыткан мөгаллимә Клара Булатова турында журналист Атлас Гафиятов, 90н чы еллардан татар милли үзаңы үсешенә өлеш керткән язучы Вахит Имамов хакында галим Хатыйп Миңнегулов, соңгы ике елда Татарстан композиторлары антологиясен яздырган Татарстан Дәүләт симфоник оркестры баш дирижеры Александр Славутский турында музыкант Җанбәк Монасыйпов сөйләде. Башка еллардагы шундый ук очрашулардан аермалы буларак, музейга әле узган ел гына Тукай премиясенә ия булган лауреатлар да чакырылган иде. Мәгълүм ки, ел саен апрель башында Татарстан музейларында «Бүләк көне» оештырыла. Бу чорда, гадәттә, халык музейларга экспозицияләрне баетырлык төрле тарихи ядкарьләр бүләк итә. Шушы күркәм традицияне дәвам итеп, декоратив-гамәли сәнгать остасы, күн мозаикасы техникасында башкарылган хезмәтләре өчен 2013 елда Тукай бүләген алган Софья Кузьминых инде озак еллар Г.Камал театры сәхнәсендә барган К.Тинчуринның «Зәңгәр шәл» спектакленә ясаган зәңгәр шәлне Тукай музеена китерде. Бүләкне музей директоры Гүзәл Төхвәтова кабул итеп алды. Үзе бер сәнгать әсәренә тиң зәңгәр шәл заманында режиссер Марсель Сәлимҗанов соравы буенча иҗат ителгән. Софья Кузьминыхның, әлбәттә, Тукайга багышланган хезмәтләре дә җитәрлек. Әмма аларны инде ул дәүләт карамагына тапшырган. 2013 елда Тукай премиясенә кандидатлар белән үткәрелгән кичәдә татар композиторы Шамил Тимербулатов та катнашкан иде. Президет Указы белән лауреатлар исемлегенә керсә дә, кызганычка, ул Дәүләт бүләген үз кулларына алырга өлгермәде: автоһәлакәттә вафат булды. Композиторның кызы Гөлнара Тимербулатова Тукай музеена әтисенең портретын һәм премиягә лаек дип табылган симфония-оратория язмасын бүләк итте. Әлеге әсәр Габдулла Тукай һәм Равил Фәйзуллин шигырьләренә иҗат ителгән. «Тукай әтинең язмышына нык йогынты ясады. Аның соңгы язган «Болгар риваятьләре» әсәре дә Тукай иҗатына нигезләнгән иде. Һәм һәлакәткә очраганда да аның Әстерхан шәһәреннән Тукайга һәйкәл ачу тантанасыннан кайтып килеше иде...», - дип сөйләде Гөлнара Тимербулатова. Сер түгел, үткән гасырның 50нче еллар азагыннан тапшырыла башлаган Тукай премиясенә кандидатлар исемлеге төзелгәндә, җәмәгатьчелектә ул еш кына гауга чыгуга да сәбәп була. Шуңа күрә кайбер елларда лаеклылар юк дигән нәтиҗәгә килеп, әдәбият, мәдәният һәм сәнгать өлкәсендәге казанышлар өчен Дәүләт бүләген тапшырмый калган вакытлар да бар. Мондый күренешләр бигрәк тә язучылар даирәсендә күзәтелә. Быел, мәсәлән, Тукай якташы, татарлар тарихына кагылышлы дүрт китап авторы Фатыйх Сибагатуллинның кандидатурасы бәхәсләр уятты. «Дустым шагыйрь Ркаил Зәйдулла миңа Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге дәүләт премиясенә дәгъва итәргә киңәш итә. Әмма минем китапларда андый премиягә бара торган бернинди дә фәнни ачышлар юк. Бу - фәкать төрле тарихи чыганаклардан эзләп, булганны туплап, һәм, билгеле инде, бераз үземнең фикерләрне кыстыртып язылган, бик ансат кына укыла торган китаплар. Аларның беренчесе «От Атиллы до Президента» дип атала. Китаплар нигә урыс телендә дигәндә, татарларның килеп чыгышын, көнкүрешен һәм бүгенге көндә кемнәр икәнен киңрәк даирәгә танытасым килде: бөтен урысча укый белгән кешеләр белсен өчен. Соңгы язылган «Татары и евреи» дигән әсәрем бүгенге көндә инглиз теленә дә тәрҗемә ителә. Китапны Америкага, Израильгә дә соратып алдылар. Татарлар өчен оялмый торган китаплар булып чыкты алар», - дип сөйләде Фатыйх әфәнде. Фатыйх Сибгатуллин сөйләгәннәрдән аңлашылганча, бабайларыбызның килеп чыгышы, тарих белән ул электән кызыксынган. Әмма менә китап язарга этәргән бер вакыйга булган икән. «Бервакыт мине Россиянең бер төбәгенә губернатор итеп куярга теләгәннәр иде. Әмма шул чакта татар милләтеннән булганыма күрә, кандидатурамны кире кактылар. Безнең тарихтагы урыныбызны беләсем килде», - дип төшендерә Фатыйх Сибгатуллин. Шагыйрә Флера апа Гыйззәтуллина исә ни өчен башка гүзәл затлар кебек үк мәхәббәт турында шигырьләр язмавының серен ачты. «Мәхәббәт шигырьләрен язуы җиңел,мәктәп елларыннан алып, картаеп үлгәнче сөю хисләре турында язучылар бар. Әмма безнең буын, хәзер инде 80 яшен тутырган кешеләр, - сугыш елы балалары, ятимнәр. Без сугышка кадәрге, сугыш вакытындагы һәм аннан соңгы елларның авырлыгын җилкәләребезгә салып, көне-төне эшләп, гаилә корып, хәләл җефетләребезне кадерләп яшәдек. Бәлки шуңа күрәдер дә мин мәхәббәт турында яза алмыйм. Безнең тәрбия - сугышу һәм җиңү», - ди Флера Гыйззәтуллина. Флера ханым татар әдәбиятына үткән гасырның 60нчы еллар башында проза әсәрләре белән килеп керә. Аннан соң поэмаларга күчә. Бүген инде аның йөзгә якын поэмасы исәпләнелә. «Күптән түгел яңа китабымны тупладым, анда 70ләп поэма урын алды, - ди шагыйрә. - Бу эшне тәмамлауга 30нчы елларда күп газаплаулар күргән, ике тапкыр концлагерьга озатылган галим Гали Рәхимгә багышлап зур әсәр яза башладым. Тиздән «Мәдәни җомга» газетасында аның бер өлеше дөнья күрергә тиеш. Әле санап чыктым: минем ун китабымда Тукай турында 96лап әсәрем бар икән. Мин биш яшьтән - әнисез, ә Бөек Ватан сугышы вакытында әтисез калып, ятимлектә нужа күреп үстем. Һәр язучы әсәрләрендә үз язмышыннан алып яза, язмышны беркайда да куеп булмый. Тукай белән безнең язмышлар күз яшьләре кебек охшаш». Флера ханымның сүзләренә дәлил итеп, язучы Нурислам Хәсәнов та әсәрләрендә үз тормышыннан алып язуын ассызыклый. «Мин Татарстанның Саба ягыннан, 1991 елдан безнең авыл Теләче районына керә. Мин 1941 елда тудым, авиация институтында белем алдым, Казанда мотор төзү заводында инженер булып эшләдем. Әдәби әсәр язар өчен дә, үзеңне таныр өчен дә башта кешеләрне таный, әйләнә-тирәдәгеләрнең холык-фигелен тоя белергә кирәк. Менә шуннан соң инде фикерләреңне тормыш проблемаларына бәйләп, әсәрләреңә күчерәсең. Әсәр укыла икән - бу язучының бәхете, димәк, күпмедер дәрәҗәдә татар әдәбиятына өлеш кертә алгансың дигән сүз», - дип нәтиҗә ясады Нурислам Хәсәнов. Ә соңгы егерме елда каллиграфия өлкәсендә осталык туплаган, тугра, шамаил һәм шәҗәрәләр иҗат иткән рәссам Владимир Поповның шәхси күргәзмәсе тиздән Тукай музеенда оештырылыр дип көтелә. «Татарстанда беренче тапкыр Тукай премиясенә каллиграф тәкъдим ителә. Бөтен дөнья бу сәнгать белән кызыксына, аңа югары урыннар бирә, - дип сөйләде Владимир Попов. - Татарстанда мин 1947 елдан бирле яшим, 63 ел иҗат гомеремне шушы төбәккә багышладым. Үземне сынлы сәнгатьнең бөтен төрендә дә сынап карадым, һәм менә каллиграфиядә тукталдым. Әмма Татарстанда нишләптер каллиграфия сәнгатенә, бигрәк тә минем иҗатыма битараф булдылар, хәтта мәдәният өлкәсендәге җитәкчеләр, шулай ук мөфтият тә кызыксынмады. Шуңа күрә Казанда минем әсәрләр танылмый калды. 2000 елда Мәскәүдә шәхси күргәзмәм узгач, мине Иранга чакырдылар. Россия Чит ил эшләре министрлыгы ярдәме белән инде хәзер көнчыгыш һәм гарәп илләрендә барлыгы 19 күргәзмә үткәрдем. Белгечләр Казанны яңа каллиграфия Мәккәсе дип атый башлады. Куанычка, соңгы елларда Татарстан Мәдәният министрлыгының минем иҗатыма мөнәсәбәте үзгәрде», - дип соң булса да сөенече белән уртаклашты Владимир Попов. Кайбер хезмәтләрен Тукай музее залында күрсәтергә чакыруны ул куанып кабул итте. Башкортстанның күренекле артист Марат Шәрипов җитәкчелегендәге «Рамазан» милли-төрки агарту үзәге тарафыннан Бөтендөнья татар конгрессы белән берлектә 2014 елда Тукай премиясенә тәкъдим ителгән, инде 50 елга якын сәхнәдән төшмәгән гармунчы һәм җырчы Фән Вәлиәхмәтов, аңлашыла ки, җәмәгатьчелеккә үзенең әйтәсе сүзләрен көй-моңнары аша җиткерде. Ул гармунында уйнап, «Каюм көе», «Герман көе» кебек халкыбызның яраткан җырларын башкарды. Шулай ук илле ел Татарстан радиосында эшләгән танылган артист Рафаэль Ильясов исә тамашачыларга җыр бүләк итә алмады. Артист үзенең йөрәгенә ишарә ясап, табиблар шушы көннәрдә генә әле җырламаска кушканлыгын әйтте. «Тукай премиясенә мине радиодагы эшчәнлегем өчен түгел, ә җырчы буларак тәкъдим иттеләр, бу - минем өчен бик зур җаваплылык. Аллага Шөкер, бик күп җырларга туры килде, илне гиздем, төрле сәхнәләргә чыктым. Радиода эшләгән елларда да татар җыр сәнгатен танытуга өлеш керттем дип уйлыйм. Радио тыңлаучылар шалтыратып, яисә урамда күреп, рәхмәт сүзләрен әйтсәләр, бик шатланам», - дип хисләре белән уртаклашты артист. Әдәбиятчы галим, Тукай музееның остазы Хатыйп Миңнегулов үз чиратында 2014 елда Дәүләт премиясенә дәгъва иткән язучы, музыкант һәм рәссамнарга мөрәҗәгать итеп, аларның иҗаты Татарстанда шулай гаммәви тикшерүгә куелуы ук үзе зур бәхет икәнлеген ассызыклады. Аларга ул Тукай бүләгенә ия булганда яки аны алмаган очракта да, иң мөһиме - иҗаттан аерылмаска теләде. Чыганак: http://intertat.ru/tt

<urn:uuid:45959bb9-ecdd-4d05-8e97-a5bde4d117c7>

CC-MAIN-2020-40

http://belem.ru/node/5160

2020-09-26T22:59:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400245109.69/warc/CC-MAIN-20200926200523-20200926230523-00133.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999960660934448}

belem.ru

Казан шәһәр яны бәйләнеше Казан шәһәр яны бәйләнеше — Казанны шәһәр яны электр поездлары хәрәкәте тарафыннан якын-тирә белән тоташтыра торган бәйләнеш төре, ул көньяк һәм төньяк тимер юллары, төп һәм транзит станцияләр аша уза. 4 төп һәм җирле юнәлештә (Мәскәүгә, Ижевскка, Йошкар-Олага, Ульяновскка), шулай ук транзит юнәлешендә бәйләнеш бар. Шулай ук Казанда шәһәр электр поездлары эшли, алар Казан метросын һәм башка шәһәр транспортын тулыландыралар. 2011 елдан башлап, барлык Казан электр поездларының оператор-ташучысы булып Россия тимер юлларының бүлекчәсе булган "Содружество" шәһәр яны пассажирлар компаниясе тора. Шәһәр яны электр поездлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Казан-1 вокзалыннан Казан шәһәр яны электр поезды маршрутының төп очлары булып көнбатыш юнәлештә Яшел Үзән, Зөя, Канаш (сирәк очракта Албаба, Шөмерле) һәм Волжск (сирәгрәк очракта Паратск), көнчыгыш юнәлештә исә Арча, Нократ Аланы, Ижау (еш кына Сосновка, Кизнер ) тора. Монда шулай ук Юдино - Казан-2 - Дәрвишләр - Буреде төньяк маршрут буенча электр поездлары һәм электрлашмаган поездлар (һәм тимер юл автобуслары ) белән Йошкар-Олага тоташу бар. Күптән түгел Буага йөргән дизель поездлары һәм тимер юл автобуслары, Буа, Ульяновск юнәлешендәгеләре, юкка чыгарылган. Электр поездларында электрон контактсыз акыллы карталар, берничә төр билет һәм төрле өстенлекләр бар. Сәяхәт өчен түләү станцияләрнең кассаларында да, тукталыш нокталарында да, һәм (30 сумнан) электр поездлары эчендәге кассир-контроллерларда мөмкин. Беренче һәм икенче 10 километрлы зоналарда (шәһәр чикләрендәге станцияләргә һәм иң якын станцияләргә), электр поездларында сәяхәт бәясе (2016 елдан 22 сум) җәмәгать транспорты белән чагыштырганда да югарырак түгел (2016 елдан 23-25 сум) һәм "Шәһәр" тарифында проезднойлар бар. Шәһәр эчендә 20 станция һәм электр поездларының тукталыш пунктлары, аларда югары типтагы платформалар бар, һәм аларның күбесендә җир асты яки җир асты кичүләре бар һәм аларвөлешчә түбә белән ябылып урнаштыру белән 2011 елдан реконструкцияләнгән. Ерак шәһәр торак пунктларыннан һәм микро-районнардан булган пассажирлар, шул исәптән берничә дистә меңләгән зур Юдино һәм Дәрвишләр бистәләре кешеләре, нигездә, шәһәр транспорты буларак көнбатыш, көнчыгыш һәм транзит юнәлешләрен шәһәр транспорты итеп тимер юлларны кулланалар. Шәһәр яны электр поездлары Казан метросының беренче Үзәк линиясе белән "Әмәт" станциясендә кисешә, шул ук исемдәге тимер юл вокзалында һәм көньяк курста "Төньяк вокзал" транзит тимер юл-автовокзалында күчеп утыру бүлегенә ия. Шәһәр электр поездлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2013 җәйге универсиада алдыннан Казанның төп вокзалыннан (Казан-Пассажир станциясе) Казан аэропортына Аэроэкспресс хәрәкәтен оештыру турында карар кабул ителә[1][2]. Аэропортка илтә торган юлны реконструкцияләү һәм электрлаштыру 2011 елның 15 маенда башланган[3]. Aэроэкспресс 2013 елның 22 маенда эшләтеп җибәрелгән. Сименс Десиро "Ласточка" югары тизлекле электр поездлары кулланылган. Аэроэкспресс шулай ук төзелгән арадаш станцияләрдә туктамый. Юл бәясе (200 сум) җәмәгать транспортына караганда шактый югары була. Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - РЖД готовятся к Универсиаде, Казанские Ведомости (2010-05-19). 20 май 2010 тикшерелде. - РЖД наладит оперативное сообщение между вокзалами и аэропортами в Нижнем Новгороде и Казани до 2013 года, Finmarket.ru (2008-10-05). 25 ноябрь 2017 тикшерелде. - Модернизация железнодорожной ветки до аэропорта «Казань» начнётся 15 мая, Официальный портал мэрии Казани (2011-05-05). 26 октябрь 2012 тикшерелде. 2017 елның 6 гыйнвар көнендә архивланган.

<urn:uuid:87337bc5-c278-4e3c-82a0-71ef89e1d4b9>

CC-MAIN-2022-33

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80_%D0%BF%D0%BE%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B

2022-08-19T02:37:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882573540.20/warc/CC-MAIN-20220819005802-20220819035802-00412.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996664524078369}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген Казан Вахитов районының 18нче мәктәбендә Ленинградны камалыштан азат итүчеләр белән очрашу булды. Бу чара Ленинградны камалыштан азат итүгә 65 ел тулуга багышланган. Бүген мәктәптә үткән очрашуга Николай Ливанов, Галимхан Нуретдинов, Сергей Баженов һәм Всеволод Вишневский килгән. Николай Ливанов – старшина, бүлек командиры, 1939 елдан бирле армия элемтәчесе. 1941 елның июнендә Ленинград хәрби округының аерым элемтә бүлегенә квалификация күтәрү һәм яңа техника өйрәнү өчен җибәрелгән. Ул ачлыкны, Ленинград блокадасының бөтен кыенлыгын башыннан кичергән кеше. Сугыш елларыннан соң – Туполев исемендәге КДТУның электрон һәм исәпләү машиналары кафедрасы мөдире, профессор. Бөек Ватан сугышында катнашкан өчен "Ленинград оборонасы өчен" медале, II дәрәҗә "Бөек Ватан сугышы" ордены белән бүләкләнгән. Галимхан Нуретдинов 1941–1945 елларда фронтта булган. Ленинград фронтында өлкән лейтенант, батальон штабы җитәкчесе булган. Медальләр белән бүләкләнгән. Соңыннан "Фотокомбинат" заводында эшләгән. Сергей Баженов – сержант, бүлек командиры, фин сугышында катнашкан. 1941 елда Ленинград ополчениесенә киткән. 71 нче аерым артиллерия полкында Ленинград блокадасын өзгән, Псков, Карелия муенын азат иткән. Төньяк гаскәрләр төркемендә хезмәт иткән, аннары "Татэнерготрест" идарәсендә хезмәт куйган. Всеволод Вишневский – гвардия лейтенанты. 1941–1945 елларда сугышта булган, аерым элемтә батальонына җибәрелгән. 1942 елдан башлап, истребитель авиация дивизиясе составында хезмәт иткән. Мәскәү оборонасы, Ленинград блокадасын өзүдә, Орел-Курс дугасында, Белоруссия, Польша Германия сугышларында, Праганы азат итүдә катнашкан. Төзелеш оешмаларында эшләгән һәм вузда укыткан. Татарстан Республикасының атказанган төзүчесе. Казанның Вахитов районында Ленинград өчен сугышта катнашкан 23 кеше, Ленинградны камалыштан азат иткән 29 ир-ат яши, дип хәбәр итә район хакимиятенең матбугат хезмәте. Ленинградны камалыштан азат итү 900 көнгә якын – 1941 елның 8 сентябреннән 1944 елның 27 гыйнварына кадәр дәвам иткән. Бу вакытта шәһәргә 107 мең авиабомба ташланган, 150 меңгә якын снаряд атылган. Төрле мәгълүматлар буенча блокада вакытында 400 меңнән 1 миллионга кадәр кеше үлгән. Чыганак: «Татар-информ».

<urn:uuid:4d270275-5a8d-44f3-ba0d-162e34474c04>

CC-MAIN-2019-30

http://belem.ru/node/992

2019-07-20T15:10:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526517.67/warc/CC-MAIN-20190720132039-20190720154039-00115.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998767375946045}

belem.ru

|гыйбадәтханә| |Урнашу урыны||Һиндстан, Җамму һәм Кәшмир| |Координатлары| |Дин||Вишну Ходаена һәм Шива Ходаена табыну| |Нигезләүче||Аванти Варман| Аванти Свами Гыйбадәтханәсе Җамму һәм Кәшмир Һиндстан территориясендәге Һинд дине гыйбадәтханәсе. Ике гыйбадәтханә булган, һәрберсе Шива һәм Вишну өчен. Гыйбадәтханәләр патша Аванти Варман тарафыннан Җһелум елгасы буйларында 9-ынчы гасырда төзелгән булган. Гыйбадәтханәләр Җир тетрәү тарафыннан җимерелгән булган һәм урын Һиндстанның Археологик Тикшерүе тарафыннан тәэмин ителә.[1][2][2][3][4] Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Avantiswami Temple, Avantipur. Archeological Survey of India. - Sen, Sailendra Nath (1999). Ancient Indian History and Civilization. New Age International. p. 295. . - Raina, Mohini Qasba (2013). Kashur The Kashmiri Speaking People: Analytical Perspective. Partridge Publishing Singapore. p. 9. . - Warikoo, K (2009). Cultural heritage of Jammu and Kashmir. Pentagon Press. p. 88. .

<urn:uuid:c9541a1a-49df-4005-83ef-f74c845d1ab6>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%93%D1%8B%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D3%99%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD%D3%99%D1%81%D0%B5

2023-02-03T07:15:19Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500044.16/warc/CC-MAIN-20230203055519-20230203085519-00460.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9989498257637024}

tt.wikipedia.org

Нейрофизиология инде күпме еллар буена хайван яки кешенең нәрсәгәдер өйрәнгән вакытта – белем алганда – ниләр булганын тикшерергә омтыла. Бу вакытта баш миендә ниндидер матди эзләр калырга тиеш. Кызганычка каршы, психологлар, физиологлардан аермалы буларак, әлеге күренешне башкачарак тасвирлыйлар һәм акылны ниндидер мөстәкыйль бер зат буларак тасвирлыйлар. Физиологларны радиоалгычны сүтеп караучы физиклар белән чагыштырып булыр иде. Алар да әлеге җайланманы ачып, барлык детальләрне карый ала, ләкин эчтәге көйне алар беркайчан да ишетмәячәкләр, чөнки ул анда юк. Безнең баш мие дә шуңа охшаш. Бездә фикер туа, әмма чынлыкта ул күренми. Фикер туу Шуңа карамастан, безнең баш миендә кала торган эзләр бар. Мәсәлән, без кайчан да булса ишеткән көйне хәтердә калдырырга сәләтле. Аның берничә нотасын ишетеп калсак та, без аны үзебезнең баш миендә дәвам итә алабыз, ягъни анда без ишеткән әйберне саклап кала торган матди эзләр бар. Нәкъ менә шул эзләрне галимнәр гасырлар буена эзли дә инде. Өч мең ел элек барлыкка килгән беренче теория баш миен балчык такталар җыелмасы итеп күз алдына китерә. Аларга нәрсәдер язып урнаштырганнар һәм кирәкле вакытта гына тартып чыгарганнар. Ләкин чынбарлыкта галимнәргә бернинди матди эзләрне дә күрергә насыйп булмаган. Моннан тыш, хәтер яңарып тора дигән берничә гипотеза да яши. Таныш көй ишеткән саен без аны хәтердә генә яңартмыйбыз, ә хәтерне тудырабыз да. Хәтернең аксымга бәйлелеге Безнең хәтер катлаулы күренешләрдән гыйбарәт. Аларны аңлау хәзерге нейрофизиология өчен шактый авыр. 2006 елга кадәр галимнәр арасында хәтернең аксымнан торуы төгәл кабул ителгән иде. Бу төрле хайваннарда аксым ясалу туктатылу юлы белән тикшерелә, бу блокаданы кичергәндә озак вакытлы түгел, ә кыска вакытлы хәтер барлыкка килә. Мәсәлән, әгәр дә без хайван яки кешене нәрсәгәдер өйрәтеп, аннары аңа аксым килү юлларын бер-ике сәгатькә туктатып торсак, бу вакыт үтүгә, аның бернәрсә дә хәтерләмәве ачыкланачак. Ягъни ниндидер хәтер саклансын өчен, аксымның булуы мөһим. Ләкин эш шунда ки, аксымнарның яшәү вакыты ничәдер көн, атна яки чак кына күбрәк вакытка туры килә. Аларның 98% 3-4 көн эчендә таркала һәм яңалары белән алмашына. Бу алмашыну һәрдаим бара. Без хәтерне молекулалар ярдәмендә саклана дисәк, алар берничә көн арасында таркалып бетәргә тиеш булыр иде. Ә безнең белүебезчә, хәтер дистәләрчә ел буена сакланырга да сәләтле. Хәтер өчен үзенчәлекле молекулалар эзләү Хәтернең яңадан барлыкка килүе яки һәр вакыйга барышында формалашуы турындагы бер гипотеза да матди эзләрнең катнашмавыннан башка була алмый. Хәтер өчен үзенчәлекле молекула эзләү максатыннан, барлык биохимик һәм молекуляр системалар өйрәнелә. Һәрбер система хәтер өчен кирәкле. Әгәр дә без нерв күзәнәге мембранасы белән идарә итүче системаны җимерсәк, хәтер югала. Шулай итеп, күзәнәкнең һәрбер биохимик системасы хәтерне барлыкка китерү һәм тагын башка күп кенә функцияләр өчен әһәмиятле роль уйный. Әдәбият: Davis,H.P.,andSquire,L.R.(1984). Proteinsynthesisandmemory:areview. Psychol.Bull. 96, 518–559.doi:10.1037/0033-2909.96.3.518 Хәтер молекуласы Молекулаларда бернинди үзенчәлек тә табарга насыйп булмый. Әмма 2006 елда хәтер молекуласы дип атап була торган бер молекула турында язылган берничә мәкалә дөнья күрде. Ул нерв системасының иң кискен урынында – нерв күзәнәкләре арасында барлыкка килгән аксым молекуласы булып чыга. Аны «синаптик бәйләнеш» дип тә атыйлар. Бөтен хикмәт бәйләнешләрдә булып чыга. Нерв күзәнәкләре мәгълүмат ала һәм тапшыра, әлеге тапшыру электр юлы аркылы нерв күзәнәге эчендә бара, күршеләргә исә ул химик тапшыру аша килеп җитә. Электр энергиясе химик энергиягә әверелгән элемтә урынында, мәгълүмат тапшыру нерв челтәрендә бара. Асылда, нейрон челтәрләре арасындагы элемтәнең нәтиҗәле булуы синаптик бәйләнештән тора. Көйләү барышында синапс нәтиҗәләренә бөтен бер молекула системасы катнашлык күрсәтә. Аның кискен урынында рецепторларның синаптик өлешкә күчүен көйләүче молекула тора (хәтер молекуласына охшаш). Икенче төрле әйткәндә, әлеге молекула башка аксымнар белән дә идарә итә. Әмма бу системаны юкка чыгарсаң, эксперимент үткәрелә торган хайван тормышында хәтер элементлары төшеп калудан башка бернинди үзгәрешләр дә булмый. Әлеге хайван яхшы туклана, йөри һәм өйрәнергә сәләтле, ягъни әлеге система озак вакытлы хәтер саклаудан башка бүтән бернәрсәдә дә катнашмый. Аксым системасының молекула механизмнарының эшен тикшерү вакытында, нәкъ менә шул молекулаларның үз-үзләрен барлыкка китерүләре ачыклана. Әлеге молекулалар нерв системасының аерым бер урыннарында барлыкка килеп, артсалар да, нәкъ шул урында сакланалар. Бу молекулалар саны үзләрен барлыкка китерүгә сәләтле. Кайсыдыр мәгънәдә бу күренеш «хәтерне тотып тору» дип тә санала. Бүгенге көндә бу молекуляр системаның ясалмасын барлыкка китерү механизмы да билгеле. Хәтер молекуласы механизмнарын тикшерү кыенлыклары Хәзерге вакытта без хәтернең аерым төрләре барлыкка килү һәм саклану күренешенең молекуляр схемаларын тасвирлый алабыз. Бәлки, хәтерне контрольдә тотарга, аны яхшыртырга яки начарайтырга өйрәнербез. Хәзерге көндә төп кыенлык – гади умырткалы хайванның ун миллиард нейроны (кешедә 100 млрд) булуы һәм һәр нейронның күршеләр белән өстәмә ун мең элемтә коруы. Нәрсәгә дә булса өйрәнгән вакытта, хәтердә триллионнан берничә мең элемтә үзгәрә ала. Кирәкле синаптик бәйләнешне күрергә яки үзгәртергә мөмкин түгел, чөнки андый алым һәм технологияләр әлегә уйлап табылмаган, табигать исә моны бик җиңел башкара. Бәлки бу өлкәдәге яңа алымнар электрофизиологиядә, классик нейрофизиологиядә дә түгел, ә нәкъ менә нейрогенетикада барлыкка килер. Хәтернең молекуляр механизмын тикшергән вакытта, хәтер барышында бер генә молекула гына түгел, ә бөтен бер охшаш (гомологичный) гаилә катнашуы ачыкланды. Алар төрле медиаторлар кулланып, хәтернең төрле өлкәләрендә катнашалар. Ләкин мәгънә барыбер шул ук кала: аксым молекулалары нерв системасының төгәл бер өлкәсендә эшнең нәтиҗәлелеген үзгәртә алалар. Бу молекуляр системаның вакыт белән чикләнмәгән үз барлыкка килү һәм үз тәэмин итү механизмы булуы билгеле. Һәм кайбер очракларда аны үзгәртеп тә була. Хәзер бу өлкәне нейрофизиология бик җентекләп өйрәнә. Павел Балабан, биология фәннәре докторы, РФА мөхбир әгъзасы, профессор, РФА Нерв югары эшчәнлеген һәм нейрофизиологиян Алинә Галиева тәрҗемәсе Тәрҗемә мөхәррире: Марат Мансур улы Хәйдәр, югары категорияле невролог Асылчыганак: Постнаука сәхифәсе Фото: Global Panorama

<urn:uuid:49737c30-d4f1-4ab2-95db-3edeef14968d>

CC-MAIN-2021-04

http://giylem.tatar/archives/485

2021-01-28T15:02:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-04/segments/1610704847953.98/warc/CC-MAIN-20210128134124-20210128164124-00554.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999842643737793}

giylem.tatar

Кави Нәҗми |Кави Нәҗми| |Туган телдә исем||Кави Һибәт улы Нәҗметдинов| |Туган||15 декабрь 1901| Кызыл Атау, Кормыш өязе, Сембер губернасы, Русия империясе |Үлгән||24 март 1957 (55 яшь)| Казан |Күмү урыны||Яңа бистә зираты| |Яшәгән урын||Мергасов йорты[1]| |Ватандашлыгы||Русия империясе| ССҖБ |Һөнәре||язучы, шагыйрь, җәмәгать эшлеклесе| |Сәяси фирка||Советлар Берлеге коммунистик фиркасе| |Сәрвәр Әдһәмева| |Балалар||Тансык Нәҗметдинев| |Ата-ана| |Кардәшләр||Рәшит Нәҗметдинев| |Бүләк һәм| Кави Нәҗми, чын исеме Кави Һибәт улы Нәҗметдинов (2 (15) дикәбер 1901, Кызыл Атау, Кормыш өязе, Сембер губернасы, Русия империясе — 24 март 1957[2] (55 яшь), Казан, Татарстан АССР, ССҖБ[2]) — танылган татар язучысы һәм җәмәгать эшлеклесе, СССР Язучылар берлеге әгъзасы. Тормыш юлы һәм иҗаты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Язучы 1901 елның 15 декабрендә элекке Сембер губернасы (хәзерге Түбән Новгород өлкәсе) Кормыш өязе Красный Остров[3] авылында дөньяга килә. Кавига ике яшь чагында аның әтисе, нужадан качып, бөтен гаиләсе белән читкә чыгып китә. Идел буе, Кырым, Урал шәһәрләрендә, Алтай далаларында сезонлы эшче сыйфатында алты-җиде ел каң-гырап йөргәннән соң, ул, ниһаять, 1910 елда Актүбә шәһәрендә төпләнеп кала. Монда Кави 6 еллык урыс-татар мәктәбенә укырга йөри. Җәйге айларда тамак ялына төрле эшләрдә эшли. Кави Нәҗми яшьтән үк Габдулла Тукай, Мәҗит Гафури, Шәриф Камал кебек күренекле язучыларның әсәрләре белән таныша. Шулар йогынтысында 1912 елны «Көз» исемле беренче шигырен яза, урыс шагыйре А. О. Кольцовның «Урман» шигырен татарчага тәрҗемә итә. 1917 елның башында бер-бер артлы әтисе һәм әнисе вафат булгач, әле уналты яше дә тулмаган Кави ике энесен һәм сеңлесен ияртеп туган авылына кайта. Бөек Октябрь революциясен ул шунда каршы ала, аннары, озак та үтми, Казанга юл тотып, бер ел чамасы төрле эшләрдә эшләп көн күрә. 1918 елны «Эшче» газетасында берничә шигыре басылган Кави, белем дәрәҗәсен күтәрү теләге белән, 1919 елның башында Кави Сембердәге педагогия курсларына укырга керә. Курсларны тәмамлагач, матбугат эшләрендә катнаша башлый. Тиздән гражданнар сугышына китә һәм ак интервентларга каршы көрәшә. 1923 елда Мәскәү Югары хәрби педагогия институтын тәмамлый. Казандагы татар-башкорт хәрби мәктәбендә сәяси фәннәр укыта, соңрак комиссар була. 1927 елда Казанда чыга торган «Кызылармеец» газетасында редактор булып эшли башлый. Бу елларда язучы күп кенә хикәяләр, повестьлар яза. Аның әсәрләре Октябрь борылышына кадәрге тормышны һәм революцион хәрәкәтне («Миңлебикә кодагыйның кайгысы», «Кайтты»), гражданнар сугышы чоры вакыйгаларын («Чыныгу», «Иң соңгысы», «Шобага», «Яр буенда учаклар»), крестьяннарның колхозларга берләшүен («Якты сукмак», «Кояшлы яңгыр») чагылдыралар. 1932 елда Кави Нәҗми Татарстан Язучылар берлеген оештыру комитетына сайлана. «Совет әдәбияты» («Казан утлары») журналы редакторы булып эшли. Бөтенсоюз совет язучыларының Беренче съездында катнаша һәм татар матур әдәбияты турында доклад ясый. Съездда аны СССР Язучылар берлеге идарәсенә әгъза итеп сайлыйлар. 1941–1945 елларда ул Татарстан радиокомитетында эшли. Бөтен иҗат сәләтен фашизмны җиңү эшенә багышлый. 1949 елда Кави Нәҗми Казан эшчеләренең революцион көрәшкә катнашуларын сурәтләгән «Язгы җилләр» романын бастырып чыгара. Бу китап, шул чор татар прозасының күренекле әсәрләреннән берсе буларак, Дәүләт премиясенә лаек була. К. Нәҗми тәрҗемәсендә татар телендә Александр Блокның «Двенадцать» («Уникәү», Казан, 1920) поэмасы, И. Уткинның шигъри җыентыгы («Шигырьләр», Казан, 1928), С. Маршакның балалар өчен язган күп кенә әсәрләре («Мистер Твистер», 1934; «Фронт почтасы», 1946 һ. б.) һәм башка урыс классик һәм совет шагыйрьләренең аерым шигырьләре басылып чыга. К. Нәҗми – гомере буе язучылык хезмәтен иҗтимагый-сәяси һәм дәүләт эшләре белән бергә бәйләп барган әдип. Шушы хезмәтләре өчен хөкүмәтебез аны орден һәм медальләр белән бүләкләде. Кави Нәҗминең энесе — шахмат буенча халыкара дәрәҗәдәге оста, шашка буенча спорт остасы, ССРБның атказанган тренеры, биш тапкыр РСФСР чемпионы, илнең командалы беренчелекләрендә өч тапкыр ССРБ чемпионы Рәшит Нәҗметдинов (1912-1974). Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Габдулла Нәҗметдинев (абзый) Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - https://intertat.tatar/madaniyat/mergasov-yorty-taushalgan-khyyal-yorty-yaki-r-kh-t-kunakkhan-send-sergey-bel-n-t-n-kungan-tatar-kyzy/ - Наджми Кави Гибятович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] - Хәзерге исеме — Краснай, Сечен районына керә. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу язучылар турында мәкалә төпчеге.| Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:baba961c-552f-4585-afdf-02d06fa81319>

CC-MAIN-2019-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%B8_%D0%9D%D3%99%D2%97%D0%BC%D0%B8

2019-09-17T16:38:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514573098.0/warc/CC-MAIN-20190917161045-20190917183045-00467.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999440908432007}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Чаллы укучылары Мәскәүдә робот техникасы буенча узган ярышлардан алтын һәм көмеш медаль алып кайттылар, дип яза җирле басма. "Робот һәм мин" исемле бөтенроссия лигасының икенче этабында илебезнең төрле төбәкләреннән 30 команда катнашты Алар арасында шәһәребез укучылары аеруча уңышлы чыгыш ясады. "Иҗади проект" номинациясендә кече яшьтәге балалар арасында Тамерлан Әхмәтсалихов "Magic BOX" проекты белән беренче урынны яулады. Зурлар арасында "Робо-игра Умники и умницы" проекты белән Кирилл Харламов көмеш медаль яулады. Малайларның икесе дә "Техноград" инновацион техник иҗат академиясендә робот техникасы белән шөгыльләнәләр. http://tatar-inform.tatar Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:275a8267-4b9a-45a3-85f1-0fe07654a400>

CC-MAIN-2018-39

http://belem.ru/node/7453

2018-09-20T13:40:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-39/segments/1537267156471.4/warc/CC-MAIN-20180920120835-20180920141235-00410.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999216794967651}

belem.ru

Республика Йорты |Истәлекле урын| |Шәһәр||Уфа| |авторы||Залегаллер В. Б., Паечкин Ю. П.| |Төзүче||«Башнефтезаводстрой»| |Республика Йорты Викиҗыентыкта| Республика йорты, Җөмһүрият йорты - Башкортстанның баш хөкүмәт йорты. Җөмһүрият йорты 5 катлы. Диварларны кирпеч. Йорт яклары 90 га 105 метр булган, эчке ихаталы тура почмак бинаны тәшкил итә. Ихатада эчке юл белән бикле икенче бина урнашкан. Бина кулланылышка 1979 елда тапшырылган. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Йорт Агыйдел елгасы ярында урнашкан. Аның урынында XIX гасырда, XX гасыр башында Җәмигъ мәйданы була, уртасында Воскресенск кафедраль соборы — 1841 елдан Уфаның төп православ корамы булып тора (XX гасырның 30 нчы елларында җимертелә). Җөмһүрият йорты каршындагы мәйданда барельефлар белән бизәлгән, эргәдә Шакирҗан Мөхәммәтҗанов (Александр Матросов) бакчасы, анда скульптуралар һәм фонтаннар урнашкан. Бина янында урнашкан сквер дәүләт эшмәкәре Зыя Нуриев исемен йөртә.

<urn:uuid:bff7d2cf-64d1-48fb-afdb-2e61ea620af9>

CC-MAIN-2018-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%99%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8B

2018-04-27T08:18:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-17/segments/1524127095762.40/warc/CC-MAIN-20180427075937-20180427095937-00238.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997045993804932}

tt.wikipedia.org

Литваның милли филармониясе Литваның милли филармониясе (лит. Lietuvos nacionalinė filharmonija)—Литва Республикасының төп һәм иң зур концерт оешмасы. 1998 елның июлендә филармония милли мәдәният учреждениесе статусы ала. Милли филармония генераль директоры Рута Прусявичене. Филармония иҗат коллективлары арасында аеруча яхшы билгеле: - Литва Милли симфоник оркестры (1940 елда нигез салына; Литва ССРның сәнгать җитәкчесе һәм баш дирижеры, Республика премиясе лауреаты Юозас Домаркас), Литва ССРның атказанган коллективы; - Литва камера оркестры (1960 елда нигез салынган; озак вакытлар Литва ССРының халык артисты Саулюс Сондецкис җитәкчелегендә эшләгән (шулай ук Литва ССРның атказанган коллективы, республика премиясе лауреаты, 1971) һәм Ленин комсомолы премиясе лауреаты (1978)); - Литва квартеты (1968 елда нигез салынган; Литва ССР халык артисты Э. Паулаускас, Литва ССРының атказанган сәнгать эшлеклеләре К. Калинаускайте-Фледжинскене һәм Ю. Феджинскас, Литва ССРының атказанган артисты Р. Куликаускас), Литва ССРының атказанган коллективы, Будапештта һәм Льежда халыкара конкурслар лауреаты, соңыннан М. К. Чюрлениса квартеты ; - Вильнюс кыллы квартеты (1965 елда нигез салынган; Аудроны Вайнюнайте, П. Кунца, Донатас Каткус, Аугустинас Василяускас), Льежда Халыкара конкурс лауреаты; - "Musica humana" камера ансамбле (1974 елда нигез салынган). Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1940 елның декабрендә гамәлгә куела, Литва ССР дәүләт филармониясе исемен йөртә. Башта филармониядә өч музыкаль коллектив — симфоник оркестр, катнаш хор һәм халык җыр һәм бию ансамбле була. 1970 елларда филармониянең Литва ССР шәһәрләрендә һәм районнарында унбер филиалы була. Узган филармониянеке иде - «Нерия», «Нямуно жибуряй» («Огни Немана»), «Вильняус айдай " эстрада ансамбльләре»; - джаз триосы Ганелин-Тарасов — Чекасин (1971-1986). Бина[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Филармониянең ике төп концерт залы (зур һәм кече) Аушрос варт 5 урамында урнашкан Вильнюсның Иске шәһәрендә (совет чорында М. Горький урамы 69). Биредә үк администрация һәм кассалар урнашкан. Бина тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] XVI гасыр башында бу урында рус (яки Мәскәү) гостиный двор була. XIX гасырның икенче яртысында кунаклар йорты бинасы сүтелә. 1902 елда архитектор Константин Короедов проекты буенча шәһәр идарәсе биредә Шәһәр залы бинасы төзи. Шәһәр залында спектакльләр һәм концертлар бирелде, лекцияләр оештырылды, төрле күңел ачу чаралары үткәрелде. 1904 елдан бу бинада беренче катта Вильно литовская китап лавкасы урнашкан. 1905 елның 6 июнендә шәһәр залы залында Литва кичәсе булды, анда композитор Микас Пятраускас җитәкчелегендәге хор чыгыш ясады. 1906 елның 6 ноябреннән соң шунда ук беренче Литва операсының премьерасы була (композитор Микас Пятраускас, либретто авторы Габриелюс Ландсберг-Жямкальнис). Әйдәп баручы партияләрнең берсен Кипрас Пятраускас, соңрак СССРның халык артисты башкарды. Спектакльдә Мария Пясяцкая-Шлапялене, Антанас Жмуйдзинавичюс һәм Литва мәдәниятенең башка танылган эшлеклеләре катнашты. 1905 елның 4-5 декабрендә бу бинада Бөек Вильнюс сеймы буларак танылган литовлыларның Съезды була. Беренче бөтендөнья сугышы вакытында шәһәр залында Алман госпитале эшли. 1918 елның 15 декабрендә Вильнюс Эшче депутатлар советының беренче утырышында Вильнюста Совет хакимияте игълан ителә. Икенче бөтендөнья сугышыннан соң бина стенасында Литва бәйсезлеген торгызганнан соң төшерелгән тиешле мемориаль такта урнаштырылды. Әлеге бина белән бәйле тарихи вакыйгаларның әһәмияте аны республика әһәмиятендәге тарихи һәйкәлләр исемлегенә кертү белән бәйле. 1940 елда гамәлгә куелган Литва ССР дәүләт филармониясе шәһәр залының элеккеге бинасында урнашкан. Шул ук бинада совет чорында Литва Коммунистлар партиясе съездлары, төрле конференцияләр, тантаналы утырышлар һәм шәһәр иҗтимагый оешмалары җыелышлары узды. Архитектура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шәһәр залы проектының авторы-«Гранд Отель» кунакханәсе (1899-1902) белән Санкт-Петербургта граждан инженерлары институты шәкерте, Вильнада шәһәр инженеры вазыйфасын биләгән архитектор Константин Короедов. Аның проектлары буенча шәһәрдә кырыкка якын бина төзелгән. Шәһәр залы Короедовның иң мөһим һәм иң әһәмиятле проектлары булган һәм Вильнюста беренче эре күп функцияле бина булып тора. Күпереп пешкән дүрт катлы бина эклектика стилендә (югыйсә тарихсызлык) кирпичтән, штукатурадан төзелгән, хәреф рәвешендәге төп Көнчыгыш фасад (үзәк ризалитлы) һәм боклар буенча ике ризалитлы Аушрос Варт, Төньяк урамга — Пасажо тыкрыгына чыга. Француз барокко формасын хәтерләткән Купол Париж операсы үрнәген күзәтте. Фасад Рөстәм белән аерылып тора һәм пилястрами һәм лепнина белән бизәлгән. Элеккеге шәһәр залы бинасы Литва Республикасының мәдәни кыйммәтләр регистрына дәүләт тарафыннан саклана торган милли әһәмияттәге объект буларак кертелгән .

<urn:uuid:a1026672-2e68-4d2a-a1f1-e9b6ee96cee5>

CC-MAIN-2020-29

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5

2020-07-03T18:13:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655882634.5/warc/CC-MAIN-20200703153451-20200703183451-00209.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997240900993347}

tt.wikipedia.org

Коллективлык Коллективлык (лат. coligo — берләшү, берләштерү) - кешелек дөньясында күмәк хезмәт итеп яшәү. Моның төп сәбәбе — объектив ихтыяҗ. Кеше — социаль җан иясе. Шунлыктан ул башка кешеләрдән аерым яши дә, зур эшләр башкара да алмый. Кешеләр борын заманда ук күмәкләшеп яшәүнең, бергәләп эш итүнең зарурлыгын аңлаганнар. Татар халкы моны үзенең мәкальләрендә үк чагылдырып килгән: «Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар». Чыннан да, кыргый хайванга ауга чыкканда кешеләр, үзләренең уңышсызлыкка очрау мөмкинлеген алдан күрәзәләп, күмәк эш итүнең кулайрак һәм берләшеп гамәл кылуның нәтиҗәлерәк икәнен күргәннәр. Кешеләрнең күмәкләшеп яшәве аларда үзара килешү, бер-берсенә инану, ярдәм итешү омтылышларын тәрбияли. Әмма хосусый милек барлыкка килү белән бу сыйфатларга кырау төшкәндәй була. Кешеләрнең түбән хисләре һәм омтылышлары — комсызлык, карунлык, байлыкка табыну, караклык — алгы планга чыга башлый. Кешеләр арасында бер-берсеннән читләшү, үзара дошманлык мөнәсәбәтләре көчәя. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек.

<urn:uuid:0999168e-1c96-4785-a31f-dfe80ee90349>

CC-MAIN-2016-44

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BB%D1%8B%D0%BA

2016-10-25T10:14:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-44/segments/1476988720026.81/warc/CC-MAIN-20161020183840-00443-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999902248382568}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген 12 гимназиягә, уку башланырга бер ай алдан, гимназиянең хәзерге һәм булачак укучылары җыелды. Беренчеләр өчен кечкенә генә бәйрәм-танышу ясадылар анда. Сез үзегезнең беренче класска барган көнегезне хәтерлисезме, дип башлады сүзен алып баручы Иван абыйлары Остроумов һәм бәйрәмгә җыелган югары класс укучыларына, укытучыларга, әти-әниләргә мөрәҗәгать итте. Кемнедер билгесезлек куркыткан икән ул көнне, ә күпчелек сөенеч хисләре кичергән. Уку ул – адым саен югарырак күтәрелү 12 гимназиягә укырга керергә ниятләгән нәниләр өчен махсус концерт программасы да оештырылган иде. Номерларның һәммәсе дә мәктәп еллары турында сөйли иде. Җырлар да – балачак бәхете, шул бәхетнең бер өлеше – уку булуы турында, биюләр дә – тәнәфесләр кебек дәртле. Ләкин иң фәлсәфи номер – булачак цирк артистларыннан булгандыр. Аларның тотрыксыз тактага менүе – мәктәптә уку кебек: фәннәр өйрәнүдә чак кына тигезлекне югалттыңмы, аяк астыннан җир шуа да китә бит. Мәктәптә – һәр фән мөһим, һәркайсы үз урынында. Рюкзаксыз мәктәпкә йөрмиләр Ә бәйрәмнең иң дулкынландыргыч өлеше – нәниләргә беренче мәктәп сумкаларын тапшыру булды. Белүегезчә, бездә инде күп еллар "Мәктәпкә әзерләнергә булышабыз" акциясе яшәп килә. Быел да бу акция нәниләрне мәктәпкә әзерли – беренче рюкзакларын, китап-дәфтәрләрен бүләк итә. Тик аны алганчы, сынау узарга кирәк иде бүген – табышмакларга җавап табарга. Табышмаклар бер дә җиңел түгел иде, баш эшләтергә туры килде. Ә шулай да беренчеләр бирешмәде, һәркайсы үз бүләге белән өйләренә кайтып китте. Беренче сентябрьгә кадәр.

<urn:uuid:ca06437e-9d13-45fc-a6c9-69da1996209c>

CC-MAIN-2019-22

http://belem.ru/node/6674

2019-05-19T07:55:13Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232254253.31/warc/CC-MAIN-20190519061520-20190519083520-00044.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000003457069397}

belem.ru

Spectre схема симуляторы |Бу мәкаләгә башка Википедия мәкаләләре сылтамыйлар.| Spectre ул SPICE-сыйныфлы схема симуляторы. Ул нигез SPICE анализын һәм компонент модельләрен тәэмин итә. Ул шулай ук Verilog-A модельләр телен тәэмин итә. Spectre киңәйтелгән юрамаларында да сатыла, бу шулай ук радио ешлыгы симуляциясе (SpectreRF) һәм катнаш-сигнал симуляциясе (AMS Designer) өчен мөмкинчелек бирә. Spectre хәзерге вакытта әйдәп баручы схема симуляторы булып тора, ул HSPICE һәм башкалар белән ярыша. |Бу электроника турында мәкалә төпчеге.| Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:974b1ee8-1617-49b5-8bef-c2a4b1563627>

CC-MAIN-2020-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/Spectre_%D1%81%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B8%D0%BC%D1%83%D0%BB%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B

2020-11-26T02:06:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141185851.16/warc/CC-MAIN-20201126001926-20201126031926-00621.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997677206993103}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ (археологик), якынча III–V йөзләрдә Чулман алдында, Агыйделнең түбән агымында хөкем сөргән археологик культура Беренче тапкыр 1958 елда В.Ф.Генинг тарафыннан тасвирлана. Атамасы Удмурт Республикасының Сарапул районы Мазунино авылы янындагы каберлеккә нисбәтле. Мазунино культурасы истәлекләре XIX йөздән мәгълүм. Алар А.А.Спицын (1887–1888, 1898), Ф.Д.Нефёдов (1893–1894), В.Ф.Генинг (1954–1956), Р.Д.Голдина, В.А.Иванов, Т.И.Останина һ.б. тарафыннан өйрәнелә. Мазунино культурасы халкы игенчелек (арпа, борай, солы, бодай игү), терлекчелек (мөгезле эре һәм вак терлек, ат, дуңгыз асрау), аучылык (төп объектлар — кондыз, поши, аю, кабан, куян, төлке, сусар) белән шөгыльләнә, тимер (ураклар, кәкре чалгылар һ.б. табыла) һәм бакыр (бизәнү әйберләре) металлургиясе белән таныш була. Балчык савыт-саба (йомры төпле, кабартылган кырынлы, муеннары тышка ачылган касә сыман савытлар) — кечкенә чокырлар, киртләнгән рәвештәге бизәкләр сырланган. Мазунино культурасы кабиләләре шәһәр һәм авылларда яшәгәннәр (124 шәһәрлек һәм 265 авыллык мәгълүм). Тораклар күбесенчә җир өстендә агачтан төзелгән; учак калдыклары, кирәк-яраклар салу өчен казылган чокырлар сакланган. Мәетләр үзенчәлекле корбан чалу комплекслары булган каберләрдә җирләнгән (29 каберлек табыла). Мазунино каберлегендә — 69, Тарасовка каберлегендә (Удмурт Республикасы) 1879 кабер тикшерелгән. Каберләрдә күмәк җәсәдләр, табут калдыклары очрый. Гадәттә, аларда мәет янәшәсенә әйберләр салынган туз тырыслар куелган. Аеруча еш очраучы эшләнмәләр — аскы өлешләрендә боҗра беркетелгән чыбыксыман асылмалар, күбәләк рәвешендәге күкрәк каптырмалары, бил каешына беркетелгән турыпочмаклык, ромб, түгәрәк формадагы, кайбер очракларда аскы өлешләренә вак боҗралар өстәлгән бизәкләр, кабырчыклардан эшләнгән бизәнү әйберләре (бил каешы аеллары, асылмалар, муенсалар, бизәкләр), чылбыр рәвешендәге асылмалар, шул исәптән түгәрәк калку төпле савыт-саба. Мазунино культурасы Пьянобор һәм Кара Абыз археологик культураларының мәдәни-тарихи комплексларына охшаш. Фаразланганча, фин-угор кабиләләренең Пермь төркеменнән калган. Т.И.Останина фикеренчә, Мазунино культурасының формалашу процессы II–III йөзләр — V йөзнең 1 нче яртысы чикләрен колачлый. III йөзнең 2 нче яртысында Мазунино культурасы кабиләләре яңа территорияләрне, шул исәптән хәзерге Татарстан җирләрен үзләштерә башлыйлар. V йөздә алар халыкның башка төркемнәре белән кушылалар (Татарстанда — Турай, Пермь өлкәсендә — Кудаш, Башкортстанда Иске Луштино каберлекләре). Азелино культурасының Чулманның түбән агымы буендагы каберлекләрендә Мазунино культурасына караган предметларга охшаш әйберләр очрый, мәсәлән, Рождествено V каберлегендә (Лаеш районы) Азелино бронза тагылмалары табылган каберләр өйрәнелә. Татарстанның төньяк-көнчыгыш районнары территориясендә (Агыйдел, Ык елгаларының һәм Кама елгасының чиктәш өлешләренең түбәнге агымнары буенда), шул исәптән Менделеев районының Турай авылы янында Мазунино культурасының 41 истәлеге табыла. Генинг В.Ф. Мазунинский могильник // Вопр. археологии Урала. 1967. Вып. 4; шул ук. Ижевский могильник IV–V вв. н. э. // Вопр. археологии Урала. 1967. Вып. 7; Археологическая карта Татарской АССР. Предкамье. М., 1981; Археологические памятники Восточного Закамья. К., 1989; Останина Т.И. Население Нижнего Прикамья в III–V вв. Ижевск, 1997; Голдина Р.Д. Древняя и средневековая история удмуртского народа. Ижевск, 1999. Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:0cb1ac60-84da-4a13-8ea8-800124492be8>

CC-MAIN-2023-14

https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/drevnyaya-istoriya/arheologicheskie-kultury/mazuninskaya-kultura

2023-03-20T22:30:53Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296943562.70/warc/CC-MAIN-20230320211022-20230321001022-00684.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999775230884552}

tatarica.org

Г.Тукай исемендәге Милли мәдәният һәм мәгариф югары мәктәбенең 10.2-801 төркем студентлары Казан федераль университеты Н.И.Лобачевский исемендәге фәнни китапханәнең Кулъязмалар һәм сирәк китаплар бүлегендә экскурсиядә булды. Безне китапханәнең өлкән китапханәчесе Р.Г.Шәрәфиева каршы алды һәм "фән храмы"ының тарихы һәм хәзинәсе белән таныштырды. Н.И.Лобачевский исемендәге китапханә – Россиянең иң бай китапханәләренең берсе. Аңа 1804 елда Казан университеты ачылганда нигез салына. Иң беренче, университетның ректоры Н.И.Лобачевскийның бөек математик, галим, оста оештыручы булудан тыш, китапханәнең аның проекты буенча салынуы гаҗәпләндерде. Китапханәнең ишекләрен ачып керүгә үк, син сихри бер дөньяга чумасың. Бөтен бинага таралган китап исе, искиткеч матур һәм зәвекъ белән эшләнгән бинанын эчке өлеше сине нәкъ менә шул чорга алып кайта. Кулъязмалар һәм сирәк китаплар белән танышканда, китапның зур рухи байлык икәнлегенә һәм мәдәни үсешнең югары дәрәҗәсен күрсәтүенә төшенәсең. Аларның эчке өлеше, китап таушалуны күздә тотып махсус эшләнгән тышлыклар, аларның бизәлешләре, формалары… Әлбәттә, бу үзе бер сәнгать һәм бүген дә укучыны сокландыра. Андагы рухи байлык… Китапханәгә экскурсия китап сәхифәләрендә сакланган серләрне ачуга, укуга һәм гыйльми эшчәнлеккә кызыксыну уятты. Таһир Гыйләҗев. КФУ профессоры.

<urn:uuid:aab8519b-1126-4273-80fd-e3b3d5997d9e>

CC-MAIN-2019-18

https://darelfonyn.kpfu.ru/f-n-hramyna-s-yah-t/

2019-04-23T16:22:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-18/segments/1555578605555.73/warc/CC-MAIN-20190423154842-20190423180842-00129.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998714923858643}

darelfonyn.kpfu.ru

Ләбибә Хөсәения мәктәбе |Ләбибә Хөсәения мәктәбе| |Элеккеге исемнәр||Казандагы җиденче мәчетнең дини-конфессиональ мәктәбе| |Нигезләү елы||1904| |Ябылу елы||1918| |Урын||Казан| |Адрес||Казан, Нариман урамы| Ләбибә Хөсәения мәктәбе, «Ләбибә» мәктәбе — мөгаллимә Ләбибә Һади (Кади) кызы Хөсәения (1880-1921) башлангычы белән Казанда 1904 елдан 1918 елга кадәр эшләп килгән татар кызлары өчен урта уку йорты [1]. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] XVIII йөзнең II яртысыннан, татар бистәләрендә мәчетләр төзүне тыюлар бетерелгәч, Казан Русиядә ислам динен уку-укытуның иң зур үзәгенә әверелә. Күпчелек мәчетләр каршында мәдрәсәләр ачыла. XIX йөзнең соңгы чирегендә күп кенә ислам уку йортлары яңа ысуллар кулланып укытуга керешә. 1905–1907 еллардагы инкыйлабтан соң Казанда дәүләтнеке булмаган 20 дән артык, шул исәптән татар кызлары өчен беренче дөньяви уку йортлары (Фатиха Аитова гимназиясе, Ләбибә Хөсәения мәктәбе) ачыла. Мәктәп ачылу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1903 елның җәендә Ләбибә Хөсәения Җамалетдин Хөсәенов дигән приказчикка тормышка чыгып, аның квартирына, Нариман урамындагы Бигиевләр өенә күчеп китә. Көз көне шул фатирларының бер бүлмәсенә кыз балалар җыеп укыта башлый — үз мәктәбен ачып җибәрә. Шул рәвешчә, Казанда Ләбибә Хөсәенова мәктәбе мәйданга килә. Бина[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1904 елда, акча табыштырып, шул урамда үзләренә өй сатып алалар. Шуның ике бүлмәсен Ләбибә балалар укыту бүлмәләрендә әйләндерә. Беренче елда укучы балалар саны 12 генә булса, икенче елда, укучылар саны 20-25кә җитә. Маһруй ханым Баруди (Галиева) вафатыннан соң, аның мәктәбендә укыган бай кызларының да кайберләре үзләренең элеккеге мөгаллимәләре булган Ләбибә Хөсәения мәктәбенә күчеп киләләр. Бер-ике ел эчендә, мәктәп дүрт сыйныфлы булып китә. Укырга теләүчеләр күбәя. Мәктәп укырга-язарга өйрәтүне генә түгел, фәннәр башлангычлары белән таныштыруны — хисап, тарих, география укытуны да үз өстенә ала. Иганәчелек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Мәктәпнең матди кыенлыкларын чишүгә укучы кызларның аналары — бай хатын-кызлары җәлеп ителә. Алар ирләрен мәктәпнең матди җитешсезлекләрен бетерүдә катнашырга мәҗбүр итәләр. Мәсәлән, 1905-1906 елларда сәүдәгәр Садыйк Галикәев мәктәпне яңа заманча парталар белән тәэмин итә. Мәктәпне кысанлыктан коткарыр өчен, Казан сәүдәгәрләреннән бурычка акча алып, өйне ике катлы итеп күтәреп, уку мәйданын киңәйтәләр. 1910 елларга мәктәпнең даны бөтен татар дөньясына җәела. Башка губерналардагы ерак авыллардан да бу мәктәпкә укырга киләләр. Мәсәлән, Сарытау губернасы Күзнәй өязе Черкиле авылыннан Әминә (1909 елда) һәм Хәдичә (1912 елда) Әхмероваларны укырга урнаштырулары билгеле. 1914 елда янгын чыгып, бина яна. Бер игелекле (меценат) бай шул җәйдә мәктәп бинасын төзеп бирергә тәкъдим итсә дә, Л. Хөсәения, мәктәбенең бер бай милкенә әйләнүенә ризалык бирми. Байлардан бурычка акча җыеп, үзе мәдрәсә салдырып, 1915 ел яз башына элеккеге мәдрәсә урынына салынган яңа бинада укуларны дәвам иттерә. Барлык бурычларын да (билгеле, иганәләр хисабына) байларга түләп бетерә. Статусы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Татар кызлары өчен хәреф таныту, догалар уку, Коръәнне һәм кул эше өйрәнү белән чикләнгән ике сыйныфлы башлангыч мәктәп кенә ачарга рөхсәт ителә Казан укыту округы Шәһәрнең мәгариф идәрәләрендә һәм канун каршында ул мәчет карамагындагы башлангыч, дин сабаклары укыта торган мәктәп саналган. Рәсми хакимиятләргә күрсәтелә торган кәгазьләрдә мәктәп «Казандагы җиденче мәчетнең дини-конфессиональ мәктәбе» («приходская школа») дип атала. Мәктәп мөдире — «вероучительница» исемен (дәрәҗәсен) генә йөртә. 1910 еллар башына мәктәп өч баскычлы ун сыйныфлы (дүртесе — башлангыч (ибтидаи), дүртесе — тулы булмаган урта (рөшди), икесе — урта (игъдади)) мәдрәсәгә әйләнгән була. «Женский мектеб при 4-ой мечети» дип язылган түгәрәк пичәт басылган шәһадәтнамә бирелә торган була. Бу шәһадәтнамә рус телендә язылып, кыз балалар вероучение (дин белеме), «татарская грамота» һәм арифметика предметларын гына үзләштергәннәр итеп күрсәтелә. Ә татар телендә, һәр ел өчен нинди фәннәрдән имтиханнарда нинди бәһалар алганлыклары күрсәтелеп, аерым шәһадәтнамәләр бирелә торган була. Болай «яшеренү»ләрнең җитди нигезе бар. Мәктәп аерым бер кеше хисабына яши торган (хосусый) уку йорты санала һәм дәүләттән бер тиенлек ярдәм күрмәгән хәлдә, уку өчен түләү (гаиләләренең матди хәленә карап, 5 сумнан 25 сумга кадәр) һәм, башлыча, җәмәгатьчелек (иганә) хисабына яши. Канун буенча, татар хосусый мәктәпләрендә дин сабаклары укыту гына рөхсәт ителгән була, фәнни белем укыту катгый тыела. Укытучылар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Баштарак укытучылар мәсьәләсе гади генә хәл ителә: югарырак сыйныфта укучы кызларны түбән класстагы балаларны укытырга үзенә ярдәмче итеп билгели. 1914 елга, «дарел мөгаллимат» — хатын-кыз укытучылар әзерләү мәктәбе рәвешенә кертер өчен, мәктәптә укыту эшенә югары белемле мәхсус әзерлекле укытучылар тартылалар. Түрәләр белән (рус телендә) сөйләшүләрне Татар укытучылар мәктәбенә 1907 елда экстерн имтихан тапшырып, укытучылык хокукын рәсмиләштергән һәм Ләбибә Хөсәения мәктәбендә 1906 елда эшли башлаган, Суфия Таһирова үз өстенә ала. Мәктәптә арифметика, география, кул һөнәре дәресләрен укыта. Хатын-кызлар югары мәктәбенең (высшие женские курсы) тарих бүлеген тәмамлаган Фатыйма Дәүләткилдиева — тарих укытучысы, Мәскәү университетында, Парижның Сорбонна университетында физика-математика курсын үткән Сара Шакулова — геометрия, гимназия тәмамлаган Вера Антонова — рус теле, сәнгать укуханәсен тәмамлаган Александра Павлова — рәсем, гимназия тәмамлаган Мәдинә Сәгыйдова — табигать белемен укыта. Ләбибә мәктәбен тәмамлаган Галиева Әминә татар теле дәресләрен алып бара. Дарелмөгаллимәт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ләбибә Хөсәенова укытучылар мәктәбе турындагы хыялын тормышка ашыра: 1917 елның көзендә мәктәбен дарелмөгаллиматка әйләндерә. - Инкыйлабтан соң Л. Хөсәения мәктәбе хатын-кызлар өчен укытучылар әзерләү мәктәбе итеп оештырыла. - 1918-1919 елларда хатын-кыз укытучылар семинариясе. - 1919-1920 елларда ир укытучылар мәктәбе белән берләштерелә. Кызыклы факт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Казан округының халык мәктәпләре директоры М. Н. Пинегинның хатыны Зөләйхә Алкина, ире аркылы мәктәпкә инспекторлар барырга җыенганын ишетү белән, якын дусты Ләбибә Хөсәенованы кисәтә, мәктәптә аларны, әзерлек чараларын күреп, каршы алалар. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Ә.Н. Хуҗиәхмәтов, Р.Р. Насыйбуллов. Педагогика: аңлатмалы сүзлек. Казан: ТРИ "Школа", 2013. ISBN 5-7761-0225-1 Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Л.Һ.Хөсәения турында Musulman.su сайтында - Мөхәммәдия мәдрәсәсе сайты 2015 елның 20 ноябрь көнендә архивланган. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Педагогика (аңлатмалы сүзлек)(үле сылтама)

<urn:uuid:f916da40-de50-48ea-a1d8-2fe2df07daf8>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D3%99%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D3%99_%D0%A5%D3%A9%D1%81%D3%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D1%82%D3%99%D0%B1%D0%B5

2021-09-21T00:55:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057119.85/warc/CC-MAIN-20210920221430-20210921011430-00505.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999756813049316}

tt.wikipedia.org

Үпкә эмфиземасы |Бу мәкаләне викиләштерергә кирәк. Зинһар, мәкаләне Википедия кагыйдәләре буенча төзәтегез. |Әлеге мәкаләдә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән.| |Үпкә эмфиземасы| |Саклык белгечлеге||пульмонология[d]| |Дәвалануда кулланыла торган дару||oxtriphylline[d][1], Эуфиллин[d][1], Ацетилцистеин[d][1], теофиллин[d][1], acefylline[d][2] һәм dyphylline[d][3]| |Генетик бәйләнеш||BICD1[4] һәм ADARB2[d][5]| |ICD-9-CM||492.8[6]| |ICPC 2 идентификаторы||R95| |Үпкә эмфиземасы Викиҗыентыкта| Үпкә эмфиземасы — үпкәләрдә һаваның артык җыелып чыкмый ка луы, альвеолаларның тартылуы һәм җимерелүе белән характерланучы патологик халәт. Эмфизема авыруы белән интегүчеләрнең үпкәләреннән чыкмый калган һава 20-30 % тан артык була. Обструктив бронхит, хроник рәвештә барган үпкә ялкынсынуы, озак дәвам иткән бронхиаль астма, профессиональ авырулар һәм башкалар эмфизема авыруы сәбәпләре булып тора. Өргәндә үпкәләренең механик тартылуы сәбәпле, музыкантларда һәм бик авыр физик эшләр башкарып, ул эш сулыш алу тоткарлыгына бәйле булган кешеләрдә дә эмфизема очрый. Шулай ук бу авыру олы яшьтәге кешеләрдә еш күзәтелә. Үпкә эмфиземасы белән авыручыларның төп шикаятьләре—тын кысылу. Башлангыч чорда мондый күренеш физик йөкләнешләр вакытында булса, соңрак тыныч вакытта да борчый башлый. Көзге-язгы периодта, һава шартлары үзгәргәндә, салкын тиеп авырганда, бронхит авыруы белән интеккәндә дә, тын кысылуга зарланалар. Тын кысылу йөткергәндә көчәя һәм йөткерү өянәге беткәч, авыру шактый вакыт сөйләшә алмый тора. Тын кысылу, «сулыш чыгару»га турыдан-туры бәйле, чөнки сәламәт кеше үпкәдән һаваны этеп чыгарса, авыру «кысып» чыгара, һаваны үпкәдән кысып чыгарганда, күкрәк читлегендә басым күтәрелә, шунлыктан муендагы веналар да кабарып чыга. Әгәр моның өстенә йөрәк җиткелексезлеге өстәлсә, муендагы веналарның кабаруы тыныч вакытта да бетми. Авыруның йөзе шешенгән сыман булып тора. Тәннең дисталь өлеше күгәрү (акроцианоз), лайлалы тышчаларның, яңакның, борынның, колак йомшагының күгәрүе күзәтелә. Тәннең соры, туфрак сыман төстә булуы күзгә ташлана. Еш кына тырнаклар миндальсыман төс ала, ә соңрак сәгать пыяласына охшаш булып үзгәрәләр. Бармаклар барабан таякларына охшый башлый, бу үзгәрешләр чирнең соңгы стадиясендә барлыкка килә. Авыру бик озак дәвам иткәндә, күкрәк читлеге мичкә формасын ала. Сулыш алуда өстәмә сулыш мускуллары катнаша һәм бу вакытта алар кыскарып күкрәк читлеген барлык «каркас»ы белән югарыга күтәрәләр. Рентген белән тикшергәндә үпкәләрнең үтә күренмәле икәнлеге беленә. Үпкәләрнең чикләре түбәнгә төшә, диафрагма йөреше шактый чикләнә. Үпкә эмфиземасы белән интеккән авыруларның йөрәге, аңа җитәрлек күләмдә кислород килмәгән шартларда, даими рәвештә бик киеренке эшләргә дучар. Бу, үз чиратында, миокард дистрофиясенә һәм йөрәк эшчәнлеге җиткелексезлегенә китерә. Шул сәбәпле үпкәләрнең җиткелекле я эшләмәве янына, тора-бара үзенең характерлы симптомнары белән йөрәк җиткелексезлеге өстәлә. Мондый авырулар бронхит, үпкә ялкынсынуын бик авыр кичерәләр. Авыру дәвам итсә, даими рәвештә үпкә-йөрәкнең җиткелекле эшләмәве хаста кешенең хәлен начарайта, аны үлемгә китерә. Авыруны дәвалау һәм профилактика бронхит, үпкә ялкынсынуларын вакытында, дөрес итеп дәвалаудан гыйбарәт. Дәва физкультурасы бик зур роль уйный. Йөрәк җиткелексезлеге барлыгы беленсә, йөрәк мускулларына уңай тәэсир итә торган даруларны вакытында билгеләү мөһим. Авыру азып китмәгән вакытта, бронхолитик препаратлар спейсер яки небулайзер ярдәмендә бирелә. Какырык чыгара торган ацетилцистеин, амброксол кебек дарулар кулланыла. Дәвалау процессында кислород куллану да уңай тәэсир итә.

<urn:uuid:97784776-7f7f-4b02-b6b5-65e5812f52fa>

CC-MAIN-2022-33

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D0%BF%D0%BA%D3%99_%D1%8D%D0%BC%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%8B

2022-08-08T13:51:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882570827.41/warc/CC-MAIN-20220808122331-20220808152331-00587.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999550580978394}

tt.wikipedia.org

Вулкан Вулкан (яисә Янартау) — Җир шарының өслегендә барлыкка килгән табигый геологик җисем. Вулканнар аша җир өслегенә магма чыга. Җир кабыгында чатнаган урыннар бар, алар тирәсендә мантия матдәсе — магманың басымы кечерәк була. Мантия матдәсе эретелеп, магма учагы барлыкка килә. Магмада эрегән газлар аны учактан вулкан каналы буенча өскә, кратерга этеп чыгара. Җир өстенә агып чыккан магманы лава дип атыйлар. Яңа агып чыккан лаваның температурасы 1000 °С ка җитә. Сыек лава тыныч кына ага; ә үзлерәк лавадан шартлап газлар чыга; бик үзле лава кратердан вак кисәкчекләр — вулкан көле һәм көчле атыш вакытында эре кисәкләр — вулкан бомбалары рәвешендә атылып чыга. Вулкан төрләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Атыла торган һәм сүнгән вулканнар. Кешелек тарихында атышы күзәтелгән вулканнар — ата торган яки хәрәкәттәге вулканнар дип атала. Җирдә атыла торган вулканнарның күпчелеге Тын океан ярлары буенда урнашкан. Океан төпләрендә дә вулканнар бик күп. Әгәр вулкан конусы океан өстенә чыгып тора икән, бу очракта вулкан утравы барлыкка килә. Мәсәлән, Гавай утраулары — вулканнар атылудан хасил булган утраулар. Гавай утрауларының кайбер вулканнары, мәсәлән Мауна-Лоа, Килауэа, шартлаусыз гына атыла. Бу вулканнарның кратерларында сыек лава күлләре бар; алар вулкан атылганда бик биеккә (280 м га кадәр) атыла, ә аннан соң авышлыклар буйлап агып төшә. Агып чыккан лава катканнан соң, мондый вулканнар җирдә яткан зур калканнарга охшый, һәм алар калкансыман вулканнар дип атала. Янартауларның стратовулкан дип аталган төре дә бар. Аларның авышлыклары конуссыман, текә һәм шактый биек була. Стратовулканнарның күбесе, лава астында җыелган газларның көчле басым астында булуы һәм үзлегеннән өскә чыга алмавы аркасында, гадәттә шартлап атыла. Стратовулканнар өслеге тау итәгенә кадәр төшеп җитмичә катып калган лава һәм көл (тефра) хисабына атылган саен яңартылып тора һәм гел үсә бара. Шуңа күрә аларны вулканология фәнендә күпкатламлы янартаулар дип тә атыйлар. Викиҗыентыкта[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Викиҗыентыкта? Volcano|

<urn:uuid:fb6cfa8a-6ee0-44ef-b520-a96144072d37>

CC-MAIN-2017-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD

2017-05-28T08:28:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-22/segments/1495463609610.87/warc/CC-MAIN-20170528082102-20170528102102-00089.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999961853027344}

tt.wikipedia.org

25 февральдә Татарстанның атказанган артисткасы Люция Галләмова 60 яшьлек юбилеен билгеләп үтә. Бу көнне тамашачылар Кәрим Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры сәхнәсендә Шамил Фәрхетдинов әсәре буенча куелган "Алтын көз" бенефис-спектакл Белешмә. Люция Заһит кызы Галләмова 1957 елның 25 февралендә Апас районы Югары Балтай авылында туган. 1974 елда, балачак хыялларын тормышка ашыру нияте белән, Казан театр училищесына укырга керә. Остазлары СССРның халык артисты М.Сәлимҗанов белән Россиянең һәм Татарстанның халык артисткасы Ш.Әсфәндияровада Училищены уңышлы тәмамлаганнан соң, Люция Галләмова 1978 елда Г.Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясенә килә һәм Әлфия Афзалова, Вафирә Гыйззәтуллина, Венера Шәрипова кебек җырчыларның эстрада бригадаларында нәфис сүз остасы, концертлар алып баручы булып эшли. 1980 елда ул К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театрына эшкә чакырыла. Биредәге иҗат юлын шул ук елны беларус драматургы А.Макаенокның "Трибунал" спектаклендәге Зина роле белән башлап җибәрә. А.Гыйләҗев пьесасы буенча куелган "Шикәрем син, балым син" спектаклендә Сәрвиназны башкарып, Люция Галләмова үзен кабатланмас, үзенчәлекле талантлы артистка итеп таныта. Л.Галләмова — драматик һәм комедиячел характердагы артистка. Аның иҗат биографиясен А.Гыйләҗевнең "Ефәк баулы кош" спектаклендәге Шифан, Р.Батулланың "Ак күгәрченнәр"ендә Тынгысыз хезмәт нәтиҗәсе буларак, ул 1998 елда төрки халыкларның "Нәүрүз" театр фестивалендә, И.Грекова әсәре буенча куелган "Тол хатыннар көймәсе" спектаклендәге Кәримә образы өчен, "Икенче пландагы иң яхшы хатын-кыз роле" номинациясендә җиңү яулады. 2003 елда Люция Заһит кызы "Татарстанның атказанган артисткасы" дигән мактаулы исемгә лаек була. Соңгы елларда башкарылган Зилә ("Әзелгән яфраклар", Р.Габделхакова), Айзирәк ("Әллә язмыш, әллә ялгыш", Н.Нестерова), Бибисара ("Эх, алмагачлары!", Ш.Фәрхетдинов), Хурия ("Ефәк баулы былбыл кош", А.Гыйләҗев) һәм башка рольләре актрисаның иҗат биографиясен тагын да баетты, бизәде. Ләйсән Исхакова

<urn:uuid:e0fe3406-fd53-497f-9b54-0b71b0c060d4>

CC-MAIN-2018-13

https://darelfonyn.kpfu.ru/2438-2/

2018-03-18T01:58:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-13/segments/1521257645413.2/warc/CC-MAIN-20180318013134-20180318033134-00625.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999312162399292}

darelfonyn.kpfu.ru

Бүген мин сезгә «имтиханнан курку» дип аталган психологик күренеш турында сөйләп китәчәкмен. Һәркем бу авыруны азмы-күпме кичергән булса кирәк. Шуңа күрә дә бу хакта җентекләп өйрәнү сезнең өчен кызык булыр дип уйлыйм. Кайбер студентлар өчен имтихан алдыннан курку хисе укуга берничек тә тәэсир итми торган күңелсез бер тойгы гына. Ә башкалар өчен имтиханнан курку – аның нәтиҗәсенә ныклы йогынты ясый торган куркыныч фактор. Психологик күренешне аңлау һәм бәяләү өчен бик күп алымнар бар. Әлеге күренеш хакында психологларның ниләр белгәнен ачыклап карыйк әле! Биологик алым Биологик алым геннарбыз, гормоннарыбыз һәм нерв системасының әйләнә-тирә мохитебез белән ничек мөнәсәбәткә кереп, уку дәрәҗәсе, шәхси үзенчәлекләр, хәтер, эш башкару теләге, хис, проблемаларны җиңеп чыгуыбызга тәэсир итүенә нигезләнә. Курку күренешенең бер өлешен эмоциональ компонент тәшкил итә. Әлеге компонент йөрәкнең еш тибеше, авыз кибүе, уч төбе тирләү сыман күптөрле психологик реакцияләрне үз эченә ала. Алдагы имтихан турында уйланулар да мәгълүматны кабул итүгә киртә булып тора, һәм хаталану мөмкинлеген арттыра. Алай гына да түгел, курку симптомнары шулай ук тән өлешләренең калтыравында, физик хәлсезлектә, имтихан вакытында елап җибәрүдә дә чагылырга мөмкин. Когнитив алым Әлеге алым баш миебезнең мәгълүматны ничек эшкәртү, саклау һәм куллануын һәм әлеге мәгълүматның безнең игътибарлылыгыбызга, аңлавыбызга, истә калдыруыбызга, ышану-ышанмавыбызга, хисләребезгә ничек йогынты ясавын исәпкә ала. Когнитив алым өйрәнгән проблемаларга имтиханны бирә алмаудан куркып борчылу да керә. Артык борчылу сезнең текстны игътибар белән укуыгызга, укыганыгызны аңлап, кирәкле урыннарын ассызыклауга комачауларга мөмкин. Имтихан алдыннан студентларның курку хисләрен бәяләргә ярдәм итүче тикшеренүләр кызларның егетләргә караганда күбрәк борчылуын ачыклады. Әмма әлеге факт кызларның өлгерешләренә берничек тә тәэсир итми. Бу күренеш егет һәм кызларның курку хисләрен нәрсәгә юнәлтүләре белән бәйле. Когнитив компонент студентларның нәтиҗәләрен ничек яхшыртса, шулай ук тискәре якка да үзгәртергә мөмкин дип билгеләп үтелә. Үз борчуларын эшкә юнәлткән студентлар, имтихан алдыннан зарланып, үз-үзләренә әзерләнергә комачаулаган студентларга караганда яхшырак нәтиҗәләргә ирешәләр. Үз-үзеңне тоту алымы Әлеге алым теге яки бу тәртипне хуплаучы яки хупламаучы әйләнә-тирә шартларына бәйле рәвештә организмнарның яңа тәртипкә өйрәнүен яки элеккесен үзгәртүен анализлый. Үз-үзеңне кулда тоту системасы борчуны укуга юнәлдерә торган ысулларның берсе булып тора. Әлеге система берничә тәртип принципларына нигезләнә. Түбәндәге методика әзерләнү вакытын озайтып, өлгерешне яхшыртырга ярдәм итә: - • Имтиханга әзерләнү өчен генә кулланачак урын сайлагыз. - • Укыганыгыз өчен үз-үзегезгә бүләкләр ясагыз. - • Әзерләнү өчен бирелгән вакытыгызны исәпләп торыгыз. - • Эшләрне мөһимлек буенча аерыгыз. - • Һәр биремнең үтәлү вакытын билгеләгез. - • Беренче эшне ахырына җиткермичә, икенче эшкә керешмәгез. Психоаналитик алым Әлеге алым балачак тәҗрибәсе холыкның шәхси үзенчәлекләр үсешенә һәм психологик проблемаларга нык тәэсир итә дигән карашка нигезләнә. Имтиханнан нык курыккан студентларның, әзрәк курыккан студентларга караганда, прокрастинациягә күбрәк бирелгәнлеге ачыкланды. Тикшеренүчеләр билгеләвенчә, олы кешеләрнең якынча 20% даими рәвештә эшне үтәүне соңгы көнгәчә суза, һәм 80-95% студент имтиханга әзерлекне белә торып ахыргы көнгә калдыра. Студентлар прокрастинациясенең зур өлеше ялкаулык һәм тәртип булмауга кайтып калса да, психологлар әлеге мәсьәләне тирәнтен өйрәнү өчен шәхси тестлар үткәрәләр. Студентларның бурычларын бик еш соңгы чиккәчә сузуы үз-үзләрен түбән бәяләү яки башкаларга буйсынулары белән бәйле. Имтиханнан куркуга шулай ук нейротизм ( даими курку хисе) һәм контрольнең тышкы локусы (үз уңыш яки уңышсызлыкларыңны йә эчке, йә бары тик тышкы факторларга гына сылтау) хас. Балачакта булган хәлләр прокрастинация белән табигый бәйләнештә. Прокрастинация ата-ана балалары алдына үти алмаслык максатлар куеп, ата-ана җылысын биремнәр үтәү белән бәйләгән очракта барлыкка килергә мөмкин. Әлеге гаиләдә үскән бала уңышсызлыкларга дучар булса, бик нык борчылып, киләчәктә эшне ахыр көнгә кадәр эшләмичә сузарга ияләнә. Savely Sakun тексты Галия Мөхитова тәрҗемәсе фото: shutterstock

<urn:uuid:87d7f84e-c6e7-410b-a443-2ffed8ee47ea>

CC-MAIN-2022-21

https://giylem.tatar/archives/1009

2022-05-18T08:41:00Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-21/segments/1652662521883.7/warc/CC-MAIN-20220518083841-20220518113841-00590.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999988079071045}

giylem.tatar

Дөресен әйткәндә, π – ПИ санын кем, ничек тапканы төгәл генә билгеле түгел, чөнки аны төрле чорларда төрле халыклар кулланган. Моңа карамастан, язма чыганаклар ПИ санын чын мәгънәсендә беренче тапкыр Архимед тарафыннан кулланылганын күрсәтә. Ләкин Архимедтан элегрәк борынгы Мисырда һәм Месопотамиядә Бабил чорында; Архимедтан соң исә, XV гасырда төрек-ислам дөньясының атаклы математик галиме Гыяседдин Җәмшид тарафыннан π саны өчен якынча тигезлек /математика зурлыгы кулланылган. Архимед π санын исәпләр өчен бер ысул таба һәм аны 3.142 белән 3.1408 арасында бер сан итеп билгели. Әлеге ике математика зурлыгы, π санының хәзерге вакытта билгеле зурлыгына иң якын торалар. Шуның белән бергә, Архимед яшүсмер чагында Искәндәриядә озак вакыт белем ала. Ул вакытта аның Конон һәм Эратосфен исемле ике якын дусты була. Мисырлы Эратосфен — әлеге чорның атаклы бер математика галиме һәм Конон да, Архимед хөрмәт иткән атаклы һәм тәҗрибәле галим буларак билгеле. Әлбәттә, Архимедка бу фикер нигезләренең салынуында бу ике математикнең өлеше бар. Өстәвенә, Архимед Искәндәриядә Евклидтән дә белем ала. Евклид исә борынгы Мисырда һәм Месопотамиядәге Бабил төбәгендә күп еллар дәвамында эзләнүләр алып барган бер математика галиме. Искәндәрияле тарихчы Һеродот, «Metrika» әсәрендә π саны өчен 3.58125 дигән математика зурлыгын яза. Бу зурлык, Искәндәрияле Һероннан соң борынгы грек һәм Урта гасыр математиклары тарафыннан төрле мат зурлыкларда кулланыла. Мөгаен, Искәндәрияле Һерон билгеләгән якынча тигезлек месопотамиялеләрдән илһамланып табылгандыр. π тарихының хронологик тәртибе 2000 еллар (б.э.к.): Борынгы Мисырлылар π = (16/9)2 = 3.1605 тигезлеген кулланалар. 2000 еллар (б.э.к.): Месопотамиялеләр Бабил чорында π = 3.125 тигезлеген кулланалар. 1200 ел (б.э.к): Кытайлар π=3 тигезлеген кулланалар. 300 еллар (б.э.к): Архимед 3.142< π<3.1408 итеп таба. II гасыр: Батламюс π=3.144166 тигезлеген куллана. IV гасыр: Чүнг Һинг π=3.166 тигезлеген куллана. IV гасыр: Ванг Фау π=3.155 тигезлеген куллана. IV гасыр: Лиу Һуи π=3.14 тигезлеген куллана. VI гасыр: Зу Чунг-Чи 3.1415926< π<3.1415927 икәнлеген таба. VII гасыр: Һинд Арябһатта π=3.1416 тигезлеген куллана. XII гасыр: Италияле Фибоначчи π=3.141818 тигезлеген куллана. 1436 ел: Сәмәркантлы төрек Гыясүддин Җәмшид π не 14 нче санына кадәр исәпли. 1573 ел: Валентус Отһо π=3.1415929 дип таба. 1593 ел: Голландияле Адриен Ван π не 15 нче санына кадәр исәпли. 1593 ел: Голландияле Людольф Ван π не 35 нче санына кадәр исәпли.(Шуңа күрәдер, Алманиядә ПИ саны, Людольф саны дип тә атала.) 1705 ел: Авраам Шарп π не 72 нче санына кадәр исәпли. 1706 ел: Джон Мачин π не 127 нче санына кадәр исәпли. 1737 ел: Леонард Эйлеррең үзләштерүе белән бергә π тамгасы глобалләшә. 1761 ел: Швейцарияле Иоганн Һенрих Ламберт πнең иррациональ икәнлеген исбатлый. 1794 ел: Вега, π не 140 нчы санына кадәр исәпли. 1844 ел: Австрияле Шульц фон Штрас π не 200 нче санына кадәр исәпли. 1855 ел: Рихтер π не 500 нче санына кадәр исәпли. 1874 ел: Инглиз У. Шенкс, π не 707 нче санына кадәр исәпли. 1882 ел: Алман Фердинанд Линдеманн ПИнең экспоненциаль сан булуын исбатлый. 1947 ел: Беренче санак (компьютер) ENIAC, π не 2035 нче санына кадәр исәпли. 1958 ел: Ф. Генуйснең «Chiffers I» дә бастырылган мәкаләсендә π 10000 нче санына кадәр исәпләнде. Таңсылу Алтай мәкаләсе

<urn:uuid:1c2ed6cf-d5c6-417c-a359-c2c68953f856>

CC-MAIN-2018-39

http://giylem.tatar/archives/2933

2018-09-18T16:15:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-39/segments/1537267155561.35/warc/CC-MAIN-20180918150229-20180918170229-00430.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998055100440979}

giylem.tatar

Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре |Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре| |Ил| |Төр||мактаулы исем| |Кем бирә||Башкортстан Республикасы Башлыгы| |Статусы||{{{статусы}}}| |статистика| |Булдыру датасы||{{{булдыру датасы}}}| |Юкка чыгару датасы||гамәлдә| |Чиратлылык| |Олырак бүләк||Россия Федерациясенең атказанган мәдәният хезмәткәре| Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре (баш. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре) — Башкортстанның мактаулы исеме (дәүләт бүләге), югары һөнәри осталыклары һәм күпьеллык намуслы хезмәт өчен гражданнарны бүләкләү максатларында булдырылган. 1964 елдан «БАССР атказанган мәдәният хезмәткәре», 1990 елдан «Башкорт ССР атказанган мәдәният хезмәткәре» мактаулы исемнәре бирелгән. 1992 елда исеме үзгәртелгән. «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» мактаулы исеме турында Нигезләмә 1996 елда расланган. Кабул итү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Башкортстан Республикасының дәүләт бүләкләре һәм мактаулы исемнәре турында» Закон Башкортстан Республикасы Дәүләт Җыелышы — Корылтай тарафыннан 2005 елның 22 декабрендә кабул ителгән. 2019 елның 28 ноябрендә Законга кайбер үзгәрешләр кертелгән[1]. «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» мактаулы исеме турындагы Нигезләмә Башкортстан Республикасы Президентының 1996 елның 18 апрелендә кул куелган № ПУ-228 Указы белән расланган. Башкортстан Республикасы Президентының 2012 елның 14 февралендә кул куелган N УП-53 «Башкортстан Республикасы Президентының аерым указларына үзгәрешләр кертү турында» Указы һәм Башкортстан Республикасы Башлыгының 2020 елның 3 мартында кул куелган N УГ-82 «Башкортстан Республикасы Президентының "Башкортстан Республикасының Почет грамотасы турындагы Положениене, Башкортстан Республикасының мактаулы исемнәре турындагы Положениеләрне һәм Башкортстан Республикасының мактаулы исемнәрен бирү, яңадан тергезү һәм мактаулы исемнән мәхрүм иту тәртибе турындагы Положениене раслау хакында" 1996 елның 18 апрелендәге УП-228 санлы Указына үзгәрешләр кертү турында»" Указы белән кайбер үзгәрешләр кертелгән[2][3]. Статус[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» мактаулы исеме мәдәният учреждениеләре, оешмалары, органнарында, сәнгать, мәгариф, кинотамаша предприятиеләрендә хезмәт куючы югары һөнәри осталыкка ия хезмәткәрләргә һәм үзешчән иҗатта катнашучыларга, шулай ук җәмәгать башлангычында мәдәният оешмасы, учреждениесе һәм мәдәният органнары эшендә катнашучыларга, мәдәниятне үстерүгә үзеннән лаеклы өлеш кертүчеләргә һәм мәдәният өлкәсендә 15 ел һәм аннан да күбрәк вакыт эшләүчеләргә бирелә[4]. «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы исем һәм билгеләнгән үрнәктәге Бүләкләү кәгазе Башкортстан Республикасы Башлыгы (2015 елга кадәр – Президенты) каравына кертелә. Мактаулы исемне бирүгә бәйле мәсьәләләрне Башкортстан Республикасы Башлыгы каршындагы Башкортстан Республикасының дәүләт бүләкләре һәм мактаулы исемнәре буенча Комиссия алдан карый. Мактаулы исемне алуга тәкъдим итү турындагы үтенечнамә (ходатайство) җирле үзидарә органы, бүләкләнүгә тәкдим ителүче әгъза булып торган оешма (берләшмә) коллективы тарафыннан Башкортстан Республикасының мактаулы исемен бирү хокукына ия органнар адресына кертелә (Законның 6нчы маддәсе). Мактаулы исемне бирү Башкортстан Республикасы Башлыгы указы белән рәсмиләштерелә (Законның 8нче маддәсе). «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы исемгә лаек булган затларга әлеге почетлы исемне биру турындагы таныклык һәм «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» күкрәк билгесе тапшырыла. Мактаулы исемнең күкрәк билгесен һәм аңа тиешле документны Башкортстан Республикасы Башлыгы яки аның кушуы буенча һәм аның исеменнән башка вазыйфаи зат тапшыра (Законның 9нчы маддәсе). «Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре» күкрәк билгесе күкрәкнең уң ягында беркетелеп йөртелә. Күкрәк билгесе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Башкортстан Республикасының мактаулы исемнәренә лаек булган затлар өчен күкрәк билгеләре иске көмешне имитацияләүче һәм 25 мм диаметрлы әйләнә формасына ия металларның бертөрле кушылмасыннан ясала. Билгенең алгы (уң) ягында мактаулы исемгә туры килә торган, алтын белән йөгертелгән, рус телендәге язма (рус. Заслуженный работник культуры Республики Башкортостан) урнаштырылган, әйләнәнең аскы өлешендә ике дәфнә (лавр) ботагы сурәтләнгән, ботакларның уртасында җиде таҗлы курай чәчәге. Билгенең арткы (сул) ягы шома. Күкрәк билгесе элмәк ярдәмендә дүртпочмаклы (БР дәүләт байрагы төсләре белән бизәлгән) калыпка беркетелгән. Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Төркем:Башкортстанның атказанган мәдәният хезмәткәрләре - Төркем:БАССР атказанган мәдәният хезмәткәрләре Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Положение о почетном звании «Заслуженный работник культуры Республики Башкортостан» 2020 елның 18 ноябрь көнендә архивланган. - Закон РБ О государственных наградах и почетных званиях Республики Башкортостан - Об утверждении Положения о Почетной грамоте Республики Башкортостан, Положений о почетных званиях Республики Башкортостан и Положения о порядке присвоения, восстановления и лишения почетных званий Республики Башкортостан (с изменениями на 3 марта 2020 года) Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ О внесении изменений в Закон Республики Башкортостан "О государственных наградах и почетных званиях Республики Башкортостан" - ↑ О внесении изменений в отдельные Указы Президента Республики Башкортостан - ↑ О внесении изменений в Указ Президента Республики Башкортостан от 18 апреля 1996 года N УП-228 - ↑ Указ Президента РБ от 18.04.1996 г. № УП-228, archived from the original on 2020-11-18, retrieved 2020-11-13

<urn:uuid:3f9ba0c7-0b64-447d-adb5-bdc08b9205a7>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%A0_%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%B4%D3%99%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%82_%D1%85%D0%B5%D0%B7%D0%BC%D3%99%D1%82%D0%BA%D3%99%D1%80%D0%B5

2023-06-04T14:28:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224649986.95/warc/CC-MAIN-20230604125132-20230604155132-00049.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997299313545227}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Татарстан делегациясе, башкала милли мәгариф системасы эше белән танышу максатында, Уфаның өч мәктәбендә булды. Кунакларны белем бирү учреждениеләренең директорлары һәм укытучылары, шәһәр һәм районнарның мәгариф идарәсе җитәкчеләре һәм белгечләре, укучылар каршы алды, дип хәбәр итә Уфа шәһәренең мәгариф идарәсе. Делегация шәһәрнең Ленин районындагы 4 нче мәктәбе, Киров районындагы татар якшәмбе мәктәбе һәм Октябрь районындагы 84 нче татар гимназиясе эше белән танышкан. Башкортстан Республикасы Мәгариф министрлыгы һәм Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы җитәкчеләре һәм белгечләре, иҗтимагый оешма вәкилләре тарафыннан шәһәр белем бирү учреждениеләрендә татар телен өйрәтүне оештыруга югары бәя бирелгән. Аларның барсына да истәлекле бүләкләр - татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү буенча китап һәм дисклар тапшырылган. Искәртеп узабыз: Уфа мәктәпләренә сәфәр Башкортстан башкаласында 2-3 декабрьдә узган татар теле һәм әдәбияты укытучыларының төбәкара конференциясе кысаларында, ике республика Хөкүмәтләре арасындагы мәгариф өлкәсендәге хезмәттәшлек турындагы килешүдә каралган чаралар планы нигезендә узган. http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:1b48a106-8e0b-4310-a684-91c8e5280e36>

CC-MAIN-2020-34

https://belem.ru/node/5656

2020-08-12T14:44:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738905.62/warc/CC-MAIN-20200812141756-20200812171756-00064.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999872446060181}

belem.ru

Махашиваратри "Махашиваратри" ул күбесенчә Шива Ходае хөрмәтенә ел саен уздырыла торган Һинд дине фестивале. Һинду календареның һәрбер ай-кояш аеның "Шиваратри" бар, бу айның 13-енче/14-енче көне, ләкин елына бер мәртәбә (Февраль/Мартта яки Фалгунада һәм аңа кадәр яз килгәнче, "Маха Шиваратри" билгеләнә, бу "Шиваның Бөек Төне" аңлата. [1][2] Бу Һинд динендә төп фестиваль, ләкин ул изге һәм тормышта һәм дөньяда "караңгылыкны һәм наданлыкны җиңеп чыгу"ны истә тотуны аңлата. Ул Шиваны истә тотып һәм догалар укылып, Индуизмда ашаудан тыелулар, Йога эшләүдән һәм әхлак һәм корбаннар турында, мәсәлән үз-үзеңне контрольдә тоту, самимилек, башкаларны җәрәхәтләмәү, гафу итү һәм Шиваны ачуны үзенә кертә.[2] Дәртле тугрылыклылар төн буе йокламыйча уздыралар. Башкалар Шива гыйбадәтханәләренә баралар яки дини сәяхәтләр өчен Джьйотирлингамларга баралар. Бу борынгы Һинду фестивале һәм аның кайчан барлыкка килүе мәгълүм түгел.[2] Кашмир Шайвизмында, Кашмир төбәгенең Шива тарафдарлары фестивальне "Хар-ратри" яки фонетик яктан җиңелрәк "Хаэрат" яки "Хэрат" дип атыйлар. [3][4] Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Уйлау фестивале Махашиваратри, Шива Ходаеның Уяу Тору Төне дәвамында, без җимерелү яки янә торгызылу арасындагы мәлгә яки интервалга китереләбез; ул төннең символы булып тора без җимерелүдән үсеп чыккан нәрсәне карарга тиеш Махашиваратри дәвамында без ялгыз булырга тиеш, безнең кылычыбыз, үзебезнең эчендәге Шива Ходае белән Без артка һәм алдарак булган нәрсәгә карарга тиеш, Нинди явызлык безнең йөрәктән тартып чыгарылырга тиеш икәнен күрү өчен, Нинди яхшылыкны без ярдәм итәргә тиеш. Шива Ходае тышта гына түгел, ә безнең эчебездә дә Безне Бер Үз белән берләштерү ул үзебездә Шива Ходаен тану. Маха Шиваратри ул Һинду Ходае Шивага багышланган ел саен уза торган фестиваль һәм ул бигрәк тә Һинд динендә Шайвизм традициясендә әһәмиятле. Көндез бәйрәм ителә торган башка бәйрәмнәрдән аермалы буларак, Маха Шиваратри төнлә бәйрәм ителә. Алга таба Маха Шиваратрида концентрацияләнәр, үз-үзеңне өйрәнәләр, иҗтимагый гармония һәм Шива гыйбадәтханәләрендә төн буена уяу торалар.[2] Тәбрикләүдә "Джаграни"ны яки төн буе уяу торуны һәм догаларны үзенә кертә, чөнки Шайва Һиндулары бу төнне берәүнең тормышында һәм Шива аша үзенең тормышыңда һәм дөньяда "караңгылыкны һәм наданлыкны җиңү" буларак билгелиләр. Шивага яфраклар, татлы әйберләр һәм сөт тәкъдим ителә, кайберәүләр Шивага ведик яки тантрик гыйбадәт кылу белән көн буе ашамыйча торалар, ә кайберәүләр медитатив Йоганы үтиләр. [6] Шива гыйбадәтханәләрендә, "Ом Нама Шивая" Шиваның изге мантрасы көн буе укыла. Махашиваратри Һинду ай-кояш календаре буенча өч яки ун көн бәйрәм ителә. [1] Һәрбер айда Шиваратри бар (елына 12). Төп фестиваль Маха Шиваратри яки бөек Шиваратри дип атала, һәм бу (кимүче ай)ның 13-енче көндә була һәм (Магха)Фалгуна аеның 14-енче аенда. Грегориан календаре буенча, көн я февраль, я мартка төшә.[1] Тарихы һәм әһәмияте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күп риваятьләр Махашиваратриның әһәмиятен Шива биюе төне дип аңлаталар. Джоунс һәм Райан буенча, фестиваль безнең эраның якынча 5-енче гасырында барлыкка килгән. [2] Маха Шиваратри берничә Пураналарда искә алына, бигрәк тә "Сканда Пурана"да, "Линга Пурана"да һәм "Падма Пурана"да. Бу урта гасыр Шайва текстлары бу фестиваль белән бәйле булган төрле мифологияләрне тәкъдим итә, ләкин барысы да Шиваның "Лингам" кебек күренешләрне.[2] Төрле риваятьләр Маха Шиваратриның әһәмиятен тасвирлыйлар. Шайвизм традициясендә бер риваять буенча бу Шива барлыкка китерү, тәэмин итү һәм җимерүнең илаһи биюен башкарган көн. [7][8] Гимннарны уку, Шива язмаларын уку һәм тугрылыкларның җәмәгате бу космик биюен һәм Шиваның бөтен җирдә булуын истә тоту. Башка риваять буенча, бу Шива һәм Парвати өйләнгән көн.[7][9] Башка риваятьтә Шивага лингамны тәкъдим итү ул элек кылган гөнаһларны ярлыкау өчен ел саен уздырыла торган чара, бу изгелекле юлны янә башлау өчен һәм шулай итеп Кайлаша тавына барып җитү һәм азат ителү өчен.[7] Бу фестивальнең бию традициясенең тарихи тамырлары бар. Маха Шиваратри артистларның Конарк Кояш Гыйбадәтханәсе, Каджурахо Һәйкәлләр Төркеме, Паттадакал, Модхера һәм Чидамбарам төп Һинду гыйбадәтханәләренә җыелуы.[10] Бу чара "Натьянджали", туры мәгънәдә "бию аша гыйбадәтханә" дип атала, бу Чидамбалам гыйбадәтханәсендә, ул "Натья Шастра" дигән борынгы башкару Һинду текстындагы сыннар өчен мәгълүм..[11][12] Моңа охшаш рәвештә, Каджурахо Шива гыйбадәтханәләрендә, төп тантана һәм бию фестивале Маха Шиваратрида, бу гыйбадәтханә тирәли миляларга сузылып Шайва пилигримнарының лагерьларын 1864 елда Александр Каннингхэм документлаган.[13] Һиндстанда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Һиндстанның төп Джьйотирлинга Шайва гыйбадәтханәләре, мәсәлән Варанаси һәм Сомнатхада Маха Шиваратрида аеруча күп кеше була. Алар шулай ук ярминкәләр һәм махсус чаралар өчен урыннар буларак хезмәт итәләр.[14] Тамил Надуда Коимбатор янында Иша Фондында фестиваль дәвамында еш киләләр. Джагги Васудев үткәргән төн буе фестиваленда якынча 600 000 - нән 800 000 - гә кадәр тугрылыклы катнаша һәм алар үзәктәге 112-фут Адийоги Шива сынына зиярәт кылалар.[15][16][17] Манди ярминкәсе Манди, Химачал Прадеш шәһәрендә Манди ярминкәсе бигрәк тә Маха Шиваратри бәйрәм итүләре җыелышлары өчен мәшһүр. Ул шәһәр тугрылыклар аңа агылганда үзгәрә. Өлкәнең барлык Ходайлары һәм Алиһәләре, барысы 200-дән дә артык, бер көндә Маха Шиваратри өчен җыела. Беас елгасы ярларында урнашкан Манди "Гыйбадәтханәләр Җыелмасы" буларак мәгълүм һәм ул Химачал Прадешның иң борынгы шәһәрләренең берсе, аның перифериясендә Ходайларның һәм Алиһәләрнең якынча 81 гыйбадәтханәсе.[18][19][20] Һинд субконтинетының төньяк Һималайя төбәгендә Кашмир Шайвизмында әһәмиятле фестиваль. Ул Шива һәм Парватиның өйләнүе буларак бәйрәм ителә.[3][4] Үзәк Һиндстанда Шива тәгълиматы тарафдарлары күп. Уджджайнда, Махакалешвар Гыйбадәтханәсе Шива Ходаена багышланган гыйбадәтханәләрнең иң хөрмәтлеләрнең берсе, анда тугрылыклар күп итеп җыелып Маха Шиваратрида дога кылалар. Джабалпур шәһәрендә Тилвара Гатта һәм Джеонара авылында Матх Гыйбадәтханәсендә, Сеони алар күп дини кайнарлылык белән фестиваль бәйрәм ителә торган ике урын. Гуджаратта Джаганадхта Махашиваратри уздырыла, анда Дамодар Кундада коену изге дип атала. Шива Ходае мифы буенча Шива Ходае үзе Дамодара Кундада коену өчен килә. Маха Шиваратри Махараштра, Андхра Прадеш, Карнатака, Керала, Тамил Наду һәм Телангана буенча гыйбадәтханәләрдә киң бәйрәм ителә. Непалда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Маха Шиваратри Непалда Милли Бәйрәм һәм ил буенча гыйбадәтханәләрдә киң бәйрәм ителә, әмма бигрәк тә Пашупатинатх гыйбадәтханәсендә. Меңнәрчә тугрылыклар якындагы мәшһүр Шива Шакти Питамга зиярәт кылалар. Непал армиясе Катманду шәһәре янында Шива Ходаен ихтирам итеп парадлар үткәрә һәм ил буенча изге ритуаллар үткәрелә. Төн буена артистлар төрле классик музыка һәм бию формаларын башкара. Маха Шиваратрида кияүгә чыккан хатыннар ирләренең иминлеге өчен дога кылалар, шул ук вакытта кияүгә чыкмаган кызлар Шива Ходае кебек ир өчен дога кылалар, ул идеаль ир дип таныла.[21] Көньяк Азиядән тыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Һиндстан һәм Непалда Шайва Һинду диаспорасы арасында Маха Шиваратри төп Һинду фестивальләренең берсе. Һинд-кариб җәмәгатьләрендә меңнәрчә Һинд дине тарафдарлары алдан чыккан төнне меңнәрчә Һиндулар ил буенча дүрт йөздән артык гыйбадәтханәдә үткәрә, алар Шива Ходаена "джһоллар" (сөт, эремчек, чәчәкләр, шикәр камышы һәм татлылар) тәкъдим итәләр.[22] Маврикийда Һинд дине тарафдарлары кратер күле Ганга Талаога дини сәфәргә баралар. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ 1,0 1,1 1,2 Roshen Dalal (2010). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books. pp. 137, 186. . https://books.google.com/books?id=DH0vmD8ghdMC. - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Constance Jones; James D. Ryan (2006). Encyclopedia of Hinduism. Infobase Publishing. p. 269. . https://books.google.com/books?id=OgMmceadQ3gC&pg=PA269. - ↑ 3,0 3,1 Stanley D. Brunn (2015). The Changing World Religion Map: Sacred Places, Identities, Practices and Politics. Springer. pp. 402–403. . https://books.google.com/books?id=CGh-BgAAQBAJ&pg=PA403. - ↑ 4,0 4,1 Asim Maitra (1986). Religious Life of the Brahman: A Case Study of Maithil Brahmans. Munshilal. p. 125. . https://books.google.com/books?id=f3LXAAAAMAAJ. - ↑ (2002) «Shiva». The Theosophical Movement 72. - ↑ Mahashivaratri 2014 елның 27 март көнендә архивланган., Government of Orissa; Maha Shivaratri, Public Holidays - ↑ 7,0 7,1 7,2 Samuel S. Dhoraisingam (2006). Peranakan Indians of Singapore and Melaka. Institute of Southeast Asian Studies. p. 35. . https://books.google.com/books?id=QHwcAgAAQBAJ&pg=PA35. - ↑ Om Prakash Juneja; Chandra Mohan (1990). Ambivalence: Studies in Canadian Literature. Allied. pp. 156–157. . https://books.google.com/books?id=39FHAAAAYAAJ. - ↑ Steven Leuthold (2010). Cross-Cultural Issues in Art: Frames for Understanding. Routledge. pp. 142–143. . https://books.google.com/books?id=z9GsAgAAQBAJ&pg=PA142. - ↑ Tracy Pintchman (2007). Women's Lives, Women's Rituals in the Hindu Tradition. Oxford University Press. pp. 194–195. . https://books.google.com/books?id=7lOc8ZoLV0wC&pg=PA194. - ↑ Tracy Pintchman (2007). Women's Lives, Women's Rituals in the Hindu Tradition. Oxford University Press. pp. 194–196. . https://books.google.com/books?id=7lOc8ZoLV0wC&pg=PA194. - ↑ Brenda Pugh McCutchen (2006). Teaching Dance as Art in Education. Human Kinetics. pp. 450. . https://books.google.com/books?id=C0yjXGJ3EEoC. - ↑ Shobita Punja (1999). Khajuraho: the first thousand years. Penguin Books. pp. 71–74. https://books.google.com/books?id=CwfWAAAAMAAJ. - ↑ Diana L. Eck (1982). Banras, City of Light. Knopf. pp. 113, 256, 276. https://books.google.com/books?id=lkkqAAAAYAAJ. - ↑ Zakaria, Namrata. The Lure of Isha, Harpers Bazaar (June 2013), бит 106108. 26 сентябрь 2013 тикшерелде. - ↑ Zakaria, Namrata. Fashion label to 'yogi': Donna Karan on an Indian holiday, The Indian Express (14 March 2013). 26 сентябрь 2013 тикшерелде. - ↑ Vyas, Sheetal. Holy Days, Outlook (1 April 2013). 26 сентябрь 2013 тикшерелде. 2013 елның 27 сентябрь көнендә архивланган. - ↑ International Shivaratri fair in Mandi. Himachal tourism. әлеге чыганактан 14 April 2010 архивланды. 8 February 2012 тикшерелгән. - ↑ The International Festival. әлеге чыганактан 1 April 2009 архивланды. 2010-02-07 тикшерелгән. - ↑ Mandi -The Seventh Heaven. әлеге чыганактан 10 April 2011 архивланды. 2010-02-07 тикшерелгән. - ↑ Mahashivaratri – The Night of Lord Shiva. Explore Himalaya. 23 February 2009 тикшерелгән.(үле сылтама) - ↑ Trinidad Hindus observe Shivratri amid Carnival Celebration. Repeating Islands. 31 August 2016 тикшерелгән.

<urn:uuid:fe6b8069-7613-4ce9-9054-593ef56f6d7b>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B8

2023-05-28T08:09:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224643585.23/warc/CC-MAIN-20230528051321-20230528081321-00035.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996713399887085}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Быел Казанда Туфан Миңнуллин исемендәге III республика конференциясе оештырыла. Әлеге проектта укытучылар һәм укучылар катнаша ала. Казан шәһәренең Фатиха Аитова исемендәге татар телендә белем бирүче 12 нче гимназиясендә халык язучысы Туфан Миңнуллинның иҗади мирасын, татар әдәбиятын, мәдәниятен һәм сәнгатен тирәнтен өйрәнү һәм популярлаштыру максатыннан, укытучыларның һәм укучыларның III республика конференциясе узачак. Проект авторлары хәбәр иткәнчә, конференция быел татар халкының бөек шагыйре Габдулла Тукайның тууына – 130 ел, татар театрына нигез салынуга – 110 ел, каһарман шагыйрь, Советлар Союзы Герое Муса Җәлилнең тууына – 110 ел тулуга багышлана. Шул ук вакытта конференция олуг әдип, татар мәгърифәтен саклау һәм үстерүгә күп көч куйган бөек милләтпәрвәр Туфан Миңнуллин идеяләрен тормышка ашыру эшендә күркәм бер чара булып тора, ди чараны оештыручылар. Әлеге проект татар әдәбиятын, мәдәниятен, сәнгатен һәмТ. Миңнуллинның иҗади мирасын, киңрәк өйрәнү һәм популярлаштыру һәм сәләтле балаларның иҗади эшләренә бәя бирү һәм сәләтләрен үстерү максатыннан үткәрелә. Конференциягә җибәрелгән фәнни-гамәли һәм иҗади эшләргә Татарстан Республикасының танылган сәнгать әһелләреннән, фән һәм җәмәгать эшлеклеләреннән торган жюри бәя бирәчәк. Конференциядә катнашу бушлай. Конференциягә җибәрелгән эшләр авторларга кире кайтарылмый, әмма автор рөхсәте белән республика мәгълүмат чараларында кулланылырга мөмкин. Конференция түбәндәге 4 номинация буенча секцияләр эшләячәк: 1. Журналистика. "Кызыл тышлы дәфтәрдән". Журналистик язмаларның (мәкалә, интервью, репортаж, хат һ.б.) тематикасы: "Кеше белән язылмаган кануннар идарә итәргә тиеш, аның эчке дөньясы, аның рухы!.. Җәмәгать, бу мәсьәләгә болай гына карарга ярамый..." (Т.Миңнуллин). Журналистик язмалар Times New Roman шрифты, 14 кегль, 1,5 интервал белән күләме 5-7 биттән артмаска тиеш. 2. Драматургия. "Театр яктылыкка, нурга илтә!..". Татар театрына нигез салынуга 110 ел тулуга багышлана. "Театр халыкның аңын, мәдәниятен үстерә, тормышын яхшырту өчен көрәшкә әзерли". (Г.Камал). "Татарлар бик теләп театрга йөриләр һәм аны бик яраталар икән..." (В.Г.Белинский). "Театр – минем яшәү рәвешем... Дөньяның кызыгы минем өчен театр белән бәйләнгән..." (Т.Миңнуллин). а) XX гасыр башы татар драматургиясе классиклары – Г.Камал, Г.Исхакый, Ш.Камал, Ф.Әмирхан, Г.Коләхмәтов, Г.Ибраһимов, К.Тинчурин, М.Фәйзи, Н.Исәнбәт, Т.Гыйззәт һ.б. әсәрләреннән бер өзекне сәхнәләштерү. Регламенты 15 минут. б) "Яңа татар пьесасы" конкурсында катнашкан авторларның әсәрләреннән бер өзекне сәхнәләштерү. Регламенты 15 минут. 3. Фәнни эшләр. "Үзем сайлаган язмыш". Конференциядә катнашучылардан "XX гасырның икенче яртысы татар әдәбиятында әдәби-эстетик эзләнүләр" темасы буенча фәнни тикшеренүләр кабул ителә. 4. "Утырып уйлар уйладым". Мәктәп китапханәчеләре секциясе. Тәҗрибә уртаклашу. Секциянең тематикалары: а) "Татар әдәбиятын, мәдәниятен, сәнгатен өйрәнү һәм популярлаштыруда китапханәнең эш алымнары һәм яңа технологияләр". б) "Укучыларның рухи-әхлакый үсешендә татар китабының роле һәм йогынтысы". Фәнни эш Times New Roman шрифты, 14 кегль, 1,5 интервал белән язылып күләме 10 биттән артмаска тиеш. Конференциядә катнашу өчен гариза, тезис һәм фәнни эшләрне 2016 елның 15 февраленә кадәр түбәндәге адреслар буенча: [email protected] һәм 420034, Татарстан Республикасы, Казан шәһәре, Мәскәү районы, Декабристлар урамы, 89А җибәрергә мөмкин. Конференция нәтиҗәләре 2016 елның 21 мартында билгеле булачак.

<urn:uuid:3a08c394-96a3-44df-b74c-b642e8cdc89c>

CC-MAIN-2019-51

http://belem.ru/node/6297

2019-12-06T15:07:13Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-51/segments/1575540488870.33/warc/CC-MAIN-20191206145958-20191206173958-00185.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999297857284546}

belem.ru

Фатыйх Динеев |Фатыйх Динеев| |Туган||11 август 1923| Мосеевка (Сембер өлкәсе), Хвалын өязе, Саратов губернасы, РСФСР, СССР |Үлгән||16 март 1971 (47 яшь)| Одесса, Украина Совет Социалистик Республикасы, СССР |Күмү урыны||Әдиснең 2нче христиан зираты[d]| |Ватандашлыгы||СССР| |Сәяси фирка||Советлар Берлеге коммунистик фиркасе| |Катнашкан сугышлар/алышлар||Алман-совет сугышы| |Хәрби дәрәҗә||лейтенант| Динеев Фатыйх Юныс улыч - Бөек Ватан сугышы катнашучысы, 396 нчы аерым разведка ротасы командиры (333-нче пехота дивизиясе, 6-нчы армия, 3-нче Украин фронты ). Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1942 елның язында Кызыл Армия сафларына алына. Сталинград янында сугышны башлый. 1943 ел ахырына өлкән сержант Динеев 333-нче укчы дивизиясенең 396-нчы аерым разведка ротасы бүлекчәсе командиры. Украинаны азат итү өчен барган сугышларда, Кишинев операциясендә катнаша. Вкп(б) әгъзасы, 1944 елдан КПСС. 1943 елның 20 декабрендә өлкән сержант Динеев төн яклавы астында сугышчылар төркеме җитәкчелегендә Новофедоровка авылы тирәсендә дошманның оборонасы эченә, Запорожье шәһәреннән көньяк-көнбатышка таба 15 км ераклыкка уза, анда 2 гитлерчыны, ә бер әсирне юк итә. 1943 елның 23 декабрендәге приказ белән өлкән сержант Динеев Фатыйх Юныс улы 3 нче дәрәҗә Дан ордены (№63527) белән бүләкләнә. 1944 елның 11 июленә каршы төндә Тирасполь шәһәреннән 15 км көньякта урнашкан Фантына-Маскуй торак пункты янында, разведчиклар төркеме белән старшин Динеев дошманның алгы ягына үтеп керә, дошман сакчысын коралсызландыра, автоматтан 5 гитлерчыны юк итә. 1944 елның 27 июлендәге приказ белән старшина Фатыйх Юныс улы 2 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә (№2163). 1944 елның августында Ясско-Кишинево стратегик операциясе барышында Молдавия һәм Румыния территориясендә барган сугышларда катнаша. Хәрби юлны Болгариядә тәмамлый, анда сентябрь аенда 37-нче армия сугыш хәрәкәтләрен туктата. Бу вакытка Динеевның шәхси исәбендә 40 әсир булае. СССР Югары Советы Президиумының 1945 елның 24 мартындагы Указы белән немец-фашист илбасарларына каршы сугышларда командование биремнәрен үрнәк үтәгәне өчен старшина Динеев Фатыйх Юныс улы 1 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнгән (№397). Дан орденының тулы кавалеры була. Җиңү көнен лейтенант исемендә каршылый. 1946 елда демобилизацияләнә. Хәрби шинельне салып, милиция киемен кия. Одесса шәһәрендә яши. Җәмәгать тәртибен саклау органнарында Одессада хезмәт итә, эчке эшләр министрлыгының шәһәр идарәсе инспекторы булып эшли. 1971 елның 16 мартында вафат була.

<urn:uuid:a313e3ab-ddfc-4951-b88b-7fb5ba52427c>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%B9%D1%85_%D0%94%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B5%D0%B2

2021-09-21T11:05:21Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057202.68/warc/CC-MAIN-20210921101319-20210921131319-00227.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997788071632385}

tt.wikipedia.org

"Үзебез" яңа буын хәрәкәте, Татар яшьләре форумы бюросы, Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгы, Татарстан Республикасының Яшьләр эшләре, спорт һәм туризм министрлыгы, Бөтендөнья татар конгрессы, Казан муниципаль берәмлеге Башкарма комитеты, "Идел" яшьләр үзәге «Мин татарча сөйләшәм!» бәйге-акциясен уздыра. Фикерләр Кунак 10 Апрель, 2009 - 12:38 Permalink Спас районы Кузнечиха урта мәктәбендә "Нәүрүз" бәйрәме. Нәүрүз - ул Яңа ел, яңа көн дигәнне аңлата. 21 нче март- яз фасылының көн белән төн тигезләшкән көне. Бу табигатьтә чын-чынлап яз башланган көн. Нәкъ менә шуны истә тотып "Мин татарча сөйләшәм" акциясе астында мәктәптә "Нәүрүз" бәйрәме үткәрелде. Бәйрәмгә әзерлек алдан башланды. Укучылар татарча җырлар, биюләр, татар халкының күмәк уеннарын өйрәнделәр. Мәктәптә җыр-музыка тавышы яңгырап торды. Бәйрәмне 11 сыйныф укучысы-Мөхәммәтгалиев Нәфис, 8 сыйныф укучысы-Казарове Елена алып барды. Алар барчабызны да әлеге бәйрәм белән котладылар.Бәйрәм шау-шуына Кыш бабай килеп керде. Ул үзенең биләмәләрен ярышмыйча гына Нәүрүзбикәгә бирмәвен әйтте. Ярышта Нәүрүзбикә җиңде. Бәйрәм рус балаларының татарча башкарган җырлары, уеннары белән үрелеп барды. "Кояшы ил", "Ай былбылым", "Туган як ","Яз җитә", "Безнең гомер" җырларын тамашачылар яратып тыңладылар. Шулай ук "Ак калач", "Кәрия-Зәкәрия" уен -җырлары да уңышлы башкарылды. "Нәүрүз" бәйрәмендә бау тартыш, капчык киеп йөгерү,күз бәйләп бәрәңге ташу кебек уеннар уйнатылды. Катнашучылар "тәмле" бүләкләр белән бүләкләнделәр. Бәйрәм күңелле үтте. Соңыннан укучылар коймак белән сыйландылар. Татар теле һәм әдәбияты укытучылары: Гарәфетдинова Флюра Миннасых кызы һәм Нуруллина Гөлфинә Насых кызы. Кузнечиха 15 Апрель, 2009 - 12:04 Permalink Нәүрүз бәйрәме Нәүрүз бәйрәме Спас муниципаль районы Кузнечиха урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучылары: Гарәфетдинова Флюра Миннасыховна һәм Нурулиина Гөлфинә Насыховна Зал ягы табигатьне чагылдырып бизәлгән: ясалма агачлар,чәчәкләр, кояш, шарлар һ.б. Нәүрүз бәйрәмен хуплаган плакатлар: 1.Нәүрүз котлы булсын! 2.Борын үткән заманнан. Болгар белән Казаннан, Җаек белән Иделдән Бу бәйрәм безгә килгән. Максат: укучыларга татар халкының җырларын, биюләрен, гореф-гадәтләрен өйрәтү; татар телен ә мәхәббәт тәрбияләү. "Яз килгән" ("Бииләр итек-читекләр"җыелмасы) җыры яңгырый. Татар әдәбияты укытучысы. Бәйрәмсез бик күңелсез бит Күңелсездер сезгә дә. Бәйрәмнәр кирәк безгә дә, Бәйрәмнәр кирәк сезгә дә, Кирәк һәммәбезгә дә. Без Сезгә бүген "Нәүрүз" бәйрәмен тәкдим итәбез. Сүзне алып баручыларга бирәм. 1 алып баручы. Хөрмәтле укытучылар, укучылар, килгән кунаклар! Бүген бездә бәйрәм- Нәүрүз бөйрәме. Нәүрүз ул- Яңа ел, яңа көн дигәнне аңлата. 21 март- яз фасылының көн белән төн тигезләшкән көне. Бу табигатьтә чын-чынлап яз башланган көн. 2 алып баручы. Сезне барчагызны да әлеге бәйрәм белән котлыйбыз. Эшегездә зур уңышлар, нык сәламәтлек, тыныч-имин көннәр телибез. 1 алып баручы.Ишетегез дускайлар! Җитте ич Нәүрүз айлар. Эшегезне ташлагыз, Йон йомарлап ятмагыз. Орчык шыгырдатмагыз. Дуслар, дуслар тыңлагыз, Нәүрүз җитте уйнагыз. 2 алып баручы. Көн әйтәдер-мин озын! Төн әйтәдер –мин озын! Күктә кояш көлеп тора, Икегез дә бер бүген. Көн дә төн дә әйтә: "Әйе, Икебез дә бер бүген.". 1 алып баручы. Көн белән төн тигезләшкән, Яз килеп җиткән икән. Яз килеп җиткән икән дә, һәм хәбәр иткән икән. Бәрәкәтле булсын язлар, Нәүрүз котлы булсын! 2 алып баручы. Нәүрүз- хезмәт халкы-игенчеләр бәйрәме. Нәүрүз вакытында өстәлләр аш-судан сыгылып торган. Яңа елны ничек каршыласаң, елың шулай узар дигәннәр. Бу бәйрәм дә шундыйлардан санала. 1 алып баручы. Нәүрүз килә, . Нәүрүз Бу тәмле сүз! Җир йөзендә тоташ бер ямь ул. Җир-табигать белән дөнья ямен, Игез-тигез иткән бөйрәм ул! 2 алып баручы. Нәүрүз килә, . Нәүрүз, Бу татлы сүз. Яз дигән сүз, яшьлек дигән сүз Тирәлектә бөтен тереклекне Шул бөйрәмгә дәшик дигән сүз! Мөбәрәкбад, Нәүрүз! Кил түргә уз! Яңарыштан дөнья шатлансын, Асылына кайтсын рухларыбыз, Халкыбызның җаны сафлансын. 1 алып баручы: Хөрмәтле дуслар! Хәзер бергәләшеп Язны- Нәүрүзбикәне чакырыйк. (Музыка яңгырый. Залга яшел күлмәктән, яшел таяк тоткан Нәүрүзбикә килеп керә). Нәүрүзбикә: Агымсулар кичтем мин, Сезгә килеп җиттем мин. Нәүрүз әйтеп үттем мин, Нәүрүз мөбәрәк булсын! 2 алып баручы: Хуш киләсең, Нәүрүз, хуш киләсең! Кышлар буе көттек үзеңне. Оланнарга инде ач йөзеңне, Һәм ирештер татлы сүзеңне. Нәүрүзбикә: Килдем сезгә игелекләр теләп, Күгегезгә якты нур булсын. Туфрагыгыз уңыш бирсен күпләп, Юлдашыгыз якты җыр булсын! Җырлый Юлия Булычёва "Яз җитә" (Фатих Кәрим сүзләре.) 1 алып баручы: Рәхмәт, Нәүрүз, изге теләгеңә Алар көнгә аша күрсеннәр. Бу балалар Нәүрүз көннәрендә Шулай уйнап, җырлап йөрсеннәр. 5 сыйныф укучылары "Ак калач" уен-җырын башкаралар. (Шулвакыт Кыш бабай килеп керә). Кыш бабай: Бу нинди тавыш монда? Кем әле минем биләмәләремә хуҗа булмакчы? 2 алып баручы. Кыш бабай! Юкка ачуланасың, биләмәләреңне язга- Нәүрүзбикәгә тапшырырга җитте. Урамга күз сал әле, шаулап-гөрләп яз килә ич! Кыш бабай. Туктагыз әле, туктагыз! Көч сынамыйча, тартышмыйча гына, Язга- Нәүрүзбикәгә урынымны бирү юк! Нәүрүзбикә: Бөтен шартларыңа да күнәрмен, кыш бабай! Кыш бабай. Беренче шартымны тыңла. Менә минем кулда аркан. Хәзер синең белән кч сынашыйк. Әйдә әле. Ярар, Нәүрүзбикә.Бу юлы син җиңдең. Ә хәзер икенче шартымны тыңла. Бие, бие, чибәркәй, Мине узаллмасың син. Син яшь, мин карт булсам да Биюдә калышмам мин. Кыш бабай: Уф ардым, сусадым, Харап булдым, җиңелдем, Эредем бит, эредем, Яз алдында хур булдым. 1 алып баручы. Салкын кышны яз җиңде. Моны барчабыз күрде. Кулны- кулга тотынып Без бәйрәм итек инде. Әмир: Яз килде, кояш көлде, Моны барчабыз күрде. Яшәрде бар агачлар, Уянды алмагачлар. Нәүрүзбикә: Дуслар, туганнар! Минем сезгә теләгем бар:бәхетсезләргә-бәхет, сырхауларга-саулык, ярлыларга-байлык телим. 2 алып баручы. Барчагызга да яңа бәхетле тормыш алып килә торган яз булсын! 1 алып баручы. Нәүрүз котлы булсын! Мал-туарыбыз артсын, Игеннәребез уңсын! Башаклары тук булсын! Елларыбыз тыныч торсын! Күкләребез аяз булсын! Изге догаларыбыздан аермасын! Мәңге шат яшик, дуслар! 2 сыйныф укучылары "Кояшлы ил" җырын башкара. 2 алып баручы: Хөрмәтле укытучылар, укучылар, кунаклар! Әйдәгез, хәзер барыбызда бергәләп күмәк уеннар уйнап алыйк. 1. Әлеге бәйрәмнең иң матур уены капчык киеп йөгерү. 2.Аркан тартышу. 1 : алып баручы У йныйбыз да, җырлыйбыз да Гармун кулларыбызда. Алсу гөлләр чәчәк атсын, Йөргән юлларыгызда 8 сыйныф укучылары "Чегән" биюе башкара. с 3.Кашыкка йомырка салып йөгерү. 4.Ике аяк арасына туп кыстырып йөгерү. 2алып баручы. Ал да итәрбез әле, Гөл дә итәрбез әле. Матур җырлар җырлый-җырлый, Бәйрәм итәрбез әле. (Кәрия-Зәкәрия уены башкарыла) 5 нче уен. Скакалкада сикерү. 1 алып баручы. Җырлыйк әле, җырлыйк әле, Җырлыйк әле дүрт кабат. Дөнья матур,яшәү рәхәт,ү Чөнки безгә җыр канат. Җырлый Гөлназ Ибраһимова "Син барында" 6нчы уен.Кыршау әйләндерү. 7 нче уен. Күз бәйләп бәрәңге ташу. 2 алып баручы. Алсу гөлләргә күмелгән безнең тирә-як. Гөлләрдән дә гүзәл безнең балачак. Без җырлаган матур җырлар истә калачак, Матур җырлар төсле безнең балачак. "Безнең гомер" җыры яңгырый. Башкара татар әдәбияты укытучысы Флюра Миннасыховна. 1алып баручы. Хөрмәтле укытучылар, укучылар, кунаклар! Безнең бәйрәмебез ахырына якынлашты. Сезгә барчагызга да ныклы сәламәтлек, тыныч-имин көннәр теләп калабыз! 2 алып баручы. Киләсе Нәүрүз бәйрәмендә тагын очрашырбыз. Сылу 10 Апрель, 2009 - 10:45 Permalink Яңа эш Беркетелгән файлда Тукай районының Кнәз урта гомуми белем бирү мәктәбе фоторепортажы тәкъдим ителә. Сез аларны шулай ук http://belem.ru/node/1376 адресы буенча да таба алырсыз. Кунак 9 Апрель, 2009 - 22:07 Permalink Наян Сылу, сеңлем! Сездә цензура дигән нәрсә ничегрәк куелган? Дөрес әлегә бар хәбәрләрне дә элеп барасыз. Күңелдә, тел өчен борчылудан тыш, начар фикерләр юк, шулай да "белем ру" фикер-таләпләрен белеп тору бер кемгә дә комачауламас иде. Сылу 10 Апрель, 2009 - 10:04 Permalink Цензура һәм плюрализм турында Әлбәттә, без фикер төрлелегенә каршы түгел, киресенчә хак күзәтүләрне, фикерләрне хуплыйбыз гына. Цензураның чын асылына килгәндә, билгеле бер өлкәгә махсуслашкан (безнең очракта бигрәк тә: мәгариф порталы, биредә мәктәп укучылары утыруның истә тотуны зарур) булуы да кулланучыларны билгеле бер кысаларга кертә. Биредә дә элементар таләпләр үтәлергә тиеш. Сүз бер-береңне кимсетмәү, әдәпсез сүзләр кулланмау һ.б. турында бара. Сылу 8 Апрель, 2009 - 16:11 Permalink Шаян Шаян сез! Кунак 8 Апрель, 2009 - 15:05 Permalink Мин татарча сөйләшәм! Бу гимн миңа ошады. Аны Татарстан президенты, министрлар аппараты һәм парламенты үзенә үрнәк итеп алмас микән? (Әтине - президент, әнине - парламент әби-бабайны - ... сүзләренә алыштырып.)"Мин татарча сөйләшәм!" акциясе аларга да кагыла! Мин татарча сөйләшәм! 1. Әти - әнием белән, Бабай - әбием белән, Дуслар, туганнар белән Мин татарча сөйләшәм. Кунак 6 Апрель, 2009 - 22:47 Permalink Зәй шәһәре 2 нче гомуми урта мәктәбе, бәйгегә хисап Зәй муниципаль районы 2нче гомуми урта белем бирү мәктәбенең «Мин татарча сөйләшәм!» конкурс –акциясен үткәрү планы. 2008-2009 нчы уку елы. Число Класс Мероприятия Укытучы 11.12.08 6Б Гаилә бәйрәме Забурдаева Р.Р. 15.12.08 1Б Уен-дәрес «Мин татарча сөйләшәм» Вәлиәхмәтова М.К. 29.01.09 2Б Р.Батулла «Албасты» әкиятен сәхнәләштерү Вәлиәхмәтова М.К. 18.02.09 3Б Әдәби-музыкаль кичә "Туган телем-иркә гөлем" Вәлиәхмәтова М.К. 18,02,09 8Г Дәрестән тыш чара «Хикмәтле дә,бизәкле дә син,Туган тел» Хөсниева А.С 19.02.09 5А Могҗизалар кыры «Телен белгән-ил ачар» Забурдаева Р.Р. 19.02.09 7Б Лексик КВН «Уйна,уйла,тап!» Гафурова С.Г. 19.02.09 9-11 Минзәлә татар дәүләт драма театрының М.Галәүнең «Мөһаҗирләр» драматик новелласына сәяхәт Забурдаева Р.Р Хөсниева А.С 20.02.09 5Б Әдәби-музыкаль кичә "Чал тарихы булган халкым бар" Шәвәлиева А.Т. 20.03.09 10 «Әхлак дәресләре» Сәгыйть хәзрәт белән очрашу Вәлиәхмәтова М.К Хөсниева А.С Февраль-март 5В,6Б,8Г 23 февраль,8 март бәйрәмнәренә котлау открыткалары ясау. Татар теле укытучылары 24.03.09 6,8,10 «Алёнка" балалар бакчасында "Нәүрүз" бәйрәме Хөсниева А.С 27.03.09 3Б Китапханәгә сәяхәт Вәлиәхмәтова М.К Абдуллина А.С. 30.03.09 Педагогик хезмәткәрләр арасында спорт-иҗади фестиваль Хөсниева А.С Вәлиәхмәтова М.К. Гафурова С.Г. 31.03.09 5-8 «Космос» яшьләр үзәгендә "Татар телен иң яхшы белүче" бәйгесе Вәлиәхмәтова М.К Хөсниева А.С 3.04.09 6,8 «Зарядкага зур рәхмәт, барыбыз да сау-сәламәт». «Якты коңгыз» балалар бакчасында «Сәламәтлек аланы». Забурдаева Р.Р. Хөсниева А.С Даими 2-11 Чәчтарашханәләрдә, кибетләрдә, транспортта һ.б. көнкүреш хезмәтләр күрсәтә торган җирләрдә татарча сөйләшүне гамәлгә кертү, татар теленең даирәсен киңәйтү өстендә эш. Вәлиәхмәтова М.К Хөсниева А.С Забурдаева Р.Р Даими 2-11 «Зирәк тиен» бәйгесенә әзерлек эшләре Татар теле укытучылары Милли мәсьәләләр буенча директор урынбасары Р.Р.Забурдаева "Мин татарча сөйләшәм!" акциясенә хисап Бу көннәрдә Зәй шәһәренең 2 нче гомуми урта мәктәбендә аеруча җанлылык хөкем сөрә: һәркөнне диярлек дәресләрдән соң сыйныфлар укучыларның татарча шигырь, җыр-моң тавышларыннан яңгырап тора – репетицияләр бара. Республика күләмендә бара торган "Мин татарча сөйләшәм!" акциясе кысаларында оештырыла алар.Бу акция 21 нче февральдән башланып 10 нчы апрельгә кадәр дәвам итә. Аның төп максаты – халыкны, бигрәк тә яшьләрне татар телендә сөйләшүгә өндәү. Кибетләрдә, транспортта һәм башка көнкүреш хезмәтләре күрсәтә торган җирләрдә татарча сөйләшүне гамәлгә кертү, татар теленең даирәсен киңәйтү иде. Инде икенче ел без әлеге акциядә бик теләп, шатланып катнашабыз. Сыйныфларда туган тел көненә багышланган класс сәгатьләре, әңгәмәләр үтте. 5нче, 6 нчы, 8 нче сыйныф укучылары, кадерле булган кешеләребез - әти - әниләргә, бәйрәмнәр белән котлап, открыткалар ясады. 10 нчы сыйныф укучылары "Аленка" балалар бакчасы белән берлектә "Нәүрүз" бәйрәме үткәрделәр, 3 нче "Б" сыйныф укучылары үзәк китапханәгә сәяхәт ясадылар. Алар анда А.Алишка багышланган чара карадылар, шигырьләрен сәнгатьле укыдылар, әкиятләрен сәхнәләштерделәр. "Космос" яшьләр үзәгендә 5-8 нче сыйныфлар арасында "Татар телен иң яхшы белүче" бәйгесе уздырылды. 3 нче апрельдә 6 нчы һәм 8 нче сыйныф укучылары "Якты коңгыз" балалар бакчасы белән берлектә "Зарядкага зур рәхмәт, барыбыз да сау-сәламәт" дип исемләнгән ярыш үткәрделәр. 8 нче сыйныф укучылары арасында акциягә багышлап шигырь бәйгесе уздырылды. Зәй шәһәренең «Нур" мәчетенә барып, Сәгыйть хәзрәттән әдәплелек дәресе алып кайттык. 30 нчы март көнне педагогик хезмәткәрләр арасында спорт – иҗади фестивале булды. Бу фестивальдә безнең команда башка командалардан бик нык аерылып торды, чөнки рәхәтләнеп татарча аралаштык, "татарча"ярыштык. Логотип төшерелгән футболкаларыбыз, түштамгалар безгә көч биреп торды.Һәм безнең команда 2 нче урынны яулады. Шулай ук укучыларыбыз ашханәгә, китапханәгә, медпунктка керсәләр дә, урамда йөрсәләр дә, гел татарча гына сөйләшергә тырышалар. Хәтта рус милләтеннән булган укучыларыбыз да елмаеп, татарча сәламлиләр, хәл сорашалар. Әлеге акция кысаларында шәһәр күләмендә спектакльләр дә оештырылган иде. Аларга күмәкләп барулар бер-беребезне тагын да якынайтты, тагын да туганлаштырды. Бүген дә "Мин татарча сөйләшәм!" акциясе буенча ныклы эш бара. Әгәр дә без татарча сөйләшүне гамәлгә кертсәк, бу акциянең төп максаты тормышка ашар дип уйлыйбыз. Милли телебезне хөрмәтләп, рәхәтләнеп урамда да, эшли торган җирдә дә, гаиләдә дә татарча сөйләшсәк иде. PS. "Мин татарча сөйләшәм!" бәйге-акциясен оештыручыларга, бигрәк тә "Үзебез" яңа буын хәрәкәтенә, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгына зур рәхмәтебезне белдерәсебез килә. Бу бәйге киләчәктә дә дәвам иттерелсен иде. Бу шигырьне укучылар 2007 – 2008 нче уку елында бәйгегә багышлап язганнар иде. Ә инде быел бу шигырь һәрбер чарада гимн булып яңгырады. Мин татарча сөйләшәм! 1. Әти - әнием белән, Бабай - әбием белән, Дуслар, туганнар белән Мин татарча сөйләшәм. 2. Гүзәл Зәй каласының 2 нче мәктәбендә Сыйныфташларым белән Мин татарча сөйләшәм. 3. "Мин татарча сөйләшәм!" Бик кызыклы бәйге ул. Бу бәйгедә катнашмаган Кеше бик сирәктер ул. 4. Бу бәйгене уздырганда Төрле эшләр эшләдек. Кибетләрдә, урамнарда Гел татарча сөйләштек. 5. Китапханә, бакчада Теләп кунакта булдык. Әкият, бәйрәм аша Телгә хөрмәт уяттык. 6. Зәй каласына быел, 355 тулды. Чал тарихын өйрәнүгә Бездән күп көч соралды. Эшне башкаручы: бер төркем 8 нче сыйныф укучылары Укытучы: Хөсниева Алсу Сәгыйть кызы

<urn:uuid:b0ce9dad-f074-43bd-b2e7-d41c046ce306>

CC-MAIN-2023-14

https://belem.ru/comment/165

2023-03-25T21:04:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296945372.38/warc/CC-MAIN-20230325191930-20230325221930-00417.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999981164932251}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы «Татарстан Республикасының ел студенты – 2021» бәйгесенә гаризалар кабул ителә башлады. Ул 4 ноябрьгә кадәр дәвам итәчәк. «Ел студенты» премиясе 2005 елдан бирле үткәрелә, ул фән, спорт, медиа һ.б. өлкәләрдә зур казанышларга ирешкән талантлы яшьләргә ярдәм күрсәтүгә юнәлдерелгән. Анда 35 яшькә кадәрге егетләр-кызлар, шулай ук коллективлар, берләшмәләр һәм оешмалар катнаша ала. Алар югары белем бирү программалары буенча Татарстанның мәгариф учреждениеләрендә көндезге бүлектә укырга тиеш. Премия дүрт этапта уздырыла. Лауреатлар һәм җиңүчеләрнең исемнәре Студентлар көнендә – 2022 елның 25 гыйнварында билгеле булачак. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6778c9d4-bbdc-4987-90e8-b099eea23442>

CC-MAIN-2021-43

https://belem.ru/node/8338

2021-10-23T15:16:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585696.21/warc/CC-MAIN-20211023130922-20211023160922-00574.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999370574951172}

belem.ru

- РУС - ТАТ 1930 елның 10 августында оештырыла. Татарстан Республикасының көньяк-көнчыгышында урнашкан. Чуаш Республикасы белән чиктәш. Үзәге — Әлмәт шәһәре. Мәйданы — 2500,2 кв.км. Район 99 торак пунктны берләштерә. Гербы һәм флагы 2006 елның 26 декабрендә раслана. «Җете кызыл очлыклы яшел җирлектә, алар өстендә — үтәли күренмәле лалә чәчәге, аның эчендә очлык кырыена алтын сөялмә баскыч куелган һәм аның өстенә очлыктан ике агынты белән бәреп чыккан кара фонтан урнаштырылган». «Киңлеге озынлыгына 2:3 нисбәттәге, аскы чиге тукыма киңлегенең ¼ өлеше киңлегендәге кызыл буйга тоташкан, уртасында герб фигуралары: тукыма киңлегенең 4/5 өлеше киңлегендәге биеклектә үтәли күренмәле сары лалә чәчәге, аның эчендә кызыл буй кырыена терәп куелган сары сөялмә баскыч һәм кара фонтан урнаштырылган туры почмаклы яшел тукыма». Районның нефть чыгару үзәге булуы гербта алтын баскыч һәм кара фонтан белән күрсәтелә. Алтын баскыч — нефть вышкасының аллегорик сурәте. Алтын һәм кара төсләр янәшәлеге нефтьнең символик рәвештә «кара алтын» дип аталуын ассызыклый. Алтын төс — уңыш, муллык, зыялылык һәм абруй; кара — төпле акыл, зирәклек, тыйнаклык, намус символы. Алтын лалә Әлмәт районының чәчәк атуы һәм даны билгесе. Моннан тыш, төрки халыклар сәнгатендәге төп үсемлек орнаменты буларак, чәчәк аллегорик рәвештә әлеге төбәкнең тарихына ишарә итә. Калканның төсләр гаммасы табигать һәм сәнәгать җитештерүе бергәлеген чагылдыра. Гербның яшел җирлеге районның географик үзенчәлекләрен, әлеге төбәк табигатенең гүзәллеген тасвирлый. Яшел төс — табигать, сәламәтлек, яшьлек, тормыш билгесе. Кызыл очлык республиканың көньяк-көнчыгыш төбәгендәге куәтле индустриаль үзәкне тәшкил итүче Әлмәт районында сәнәгать җитештерүенең алга китүен күрсәтә. Кызыл төс — кыюлык, көч, хезмәт сөю, матурлык һәм бәйрәм символы. Р.Курамшин һәм М.Исламов (Әлмәт), Р.Хәйретдинов һәм Р.Салихов (Казан), К.Мочёнов (Химки), К.Переходенко (Конаково), Г.Русанова (Мәскәү). Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:062aed3c-fdcc-4c07-b146-33a7f35aff80>

CC-MAIN-2020-50

https://tatarica.org/tat/razdely/municipalnye-obrazovaniya/municipalnye-rajony/lmt-rajony/lmt-rajony

2020-12-05T06:19:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141746320.91/warc/CC-MAIN-20201205044004-20201205074004-00503.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999210834503174}

tatarica.org

Алкалы хоккей Алкалы яки шайбалы хоккей — махсус боз мәйданчыгында кәшәкәләр һәм алка («шайба») кулланып уйнала торган командалы спорт уены, хоккей төре. Уенның максаты — алканы көндәшләр капкасына кертү. Матчта күбрәк алка керткән команда җиңүче була. Эчтәлек - 1 Бу уен кайчан һәм кайда барлыкка килгән? - 2 Русия хоккееның тарихы - 3 Уен кагыйдәләре - 4 Чыганаклар Бу уен кайчан һәм кайда барлыкка килгән?[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккейның Канадада килеп чыгуы турында бик күп карашлар бар. Шуларның берсе буенча, бу спорт төре башта Англиядә уйлап табылган, аннары инглиз укчылары аны Галифакска алып кайтканнар, һәм шәһәр халкы яңа уен белән мавыгып киткән. 1870 елларда ук алкалы хоккей Канадада уздырылган кышкы спорт бәйрәмнәре программасына кертелә. Хоккейның беренче кагыйдәләре Монреаль университеты студентлары тарафыннан төзелә. Бозга куелган ике таш — капка ролен үти башлый, алар ярдәмендә алка керергә тиеш булган аралык үлчәмнәре билгеләнә. Ул вакыттагы хоккей бүгенгесеннән бик нык аерылып тора. Һәрбер командада бары тик тугыз уенчы (хәзер унсигездән дә ким түгел) була, алар бер матч дәвамында алышынмыйча уйныйлар. Шайба (алка) түгәрәк агач кисәге рәвешендә була. Футбол тарихындагы кебек, хоккейда да капкадагы ятьмә бик күп вакытлар узганнан соң гына кулланыла башлый. Беренче тапкыр ул 1900 елда гына барлыкка килә һәм балык тота торган ятьмәдән эшләнә. Шуннан соң алканың капкага керү-кермәвенә бәйле бәхәсләр (кайвакыт алар командаларның сугышуына да китергән) юкка чыга. Казыйларга һәм хоккейчыларга капка алынуын билгеләү шактый җиңеләя. Бераздан капкага металл ятьмә элә башлыйлар. Ул нык була, әмма кайвакыт алканың, бәреп кертүдән соң артка атылып китеп, капкачыны яки капка янында торган башка уенчыны җәрәхәтләү очраклары күзәтелә. Әлеге кимчелекне бетерү өчен, бәрү көчен киметә торган һәм капка эченә тарттырылып куела торган икенче — баудан ясалган ятьмә куллана башлыйлар. Бүгенге көн сеткасы металл һәм баудан ясалган ятьмәләрнең кушылмасыннан гыйбарәт. Алкалы хоккейның беренче рәсми кагыйдәләр тупланмасы 1886 елда басылып чыга. Кагыйдәләр кодексының авторы Канада хоккеисты Райан Смит була. Шул ук 1886 елда Канада һәм Англия командалары арасында беренче халыкара очрашу уздырыла (канадалылар I иңүгә ирешә). Шуннан бирле чемпионатлар ел саен үткәрелә башлый, ә җиңүчеләргә Стэнли кубогы тапшырыла. Элек барлык матчлар да ачык һавада үткәрелә, ә беренче ябык боз мәйданчыклары бары 1870-1890 елларда гына барлыкка килә. Ябык боз мәйданчыгы табигый бозы булган зур сарай яки ангар рәвешен ала. Салкынны яхшы үткәргәнлектән, бу бина хоккей уйнау өчен бик кулай була. Уенның барлыкка килү-141 нан алып 1903 елга кадар европалылар табигый боз өстендә уйныйлар. Беренче ясалма боз Лондонда барлыкка килә, шуннан соң боз мәйданчыкларын камилләштерү һәм яңаларын төзү эше башланып китә. Тиздән Бөек Британия хоккейны профессиональ спорт төре дәрәҗәсенә күтәрә, ләкин озакка түгел... Сугышлар (Беренче бөтендөнья һәм Икенче бөтендөнья сугышлары), башка спорт төрләре белән беррәттән, хоккейга да тискәре йогынты ясый. Икенче бөтендөнья сугышыннан соң уен тагын җанланып китә. Хоккейның яңа йолдызлары кабына, яңа хоккей державалары барлыкка килә. XX гасырның икенче яртысында иң көчлеләр булып СССР, Чехословакия һәм Канада җыелма командалары санала. XX гасыр ахыры — XXI гасыр башында мәйданга яңа лидерлар чыга. Шундыйлардан АКШ, Финляндия, Чехия һәм Швеция командаларын атарга мөмкин. Финляндия, Чехия, Швеция һәм Русия җыелма командалары 1996-1997 еллар сезоныннан башлап ел саен Евротур турнирын уздыралар. Русия хоккееның тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1917 елдан соң илебездә туплы хоккей (рус хоккее, ул «бенди» дип тә атала) популярлаша. Хәтта хатын-кыз командалары да була. Ә шайбачы уенны, нигездә, бу спорт төрен уку программасы кысаларында өйрәнгән физик культура югары уку йорты студентлары уйный. Русия алкалы хоккей үсешенең башлану ноктасы дип Бөтенсоюз физик культура комитетының 1946-1917 еллар сезонында алкалы хоккей буенча СССР чемпионаты үткәрү турындагы карарын саныйлар. Элегрәк ярышларны Бөтенсоюз хоккей секциясе оештырса, 1959 ел-дан бу эш туплы һәм алкалы хоккейны берләштергән Хоккей федерациясе карамагына күчә. 1967 елда ул Хоккей федерациясе (алкалы хоккей) белән Туплы һәм чирәмдәге хоккей федерациясенә бүленә. 1952 елның 1 апрелендә Советлар Союзының хоккей берләшмәсе Халыкара боздагы хоккей лигасына аяк баса. 1978 елдан бу лига ИИХФ (International Ice Hockey Federation — Алкалы хоккей халыкара федерациясе) исемен ала. Уен кагыйдәләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккей кагыйдәләре еллар дәвамында бик күп һәм бик җитди үзгәрешләр кичерә. Мәсәлән, XIX гасырда мәйданчыктагы хоккейчыларның саны тугызга тугыз, соңрак җидегә җиде була. Уенчылар алышынмыйча уйный, ә команда составына бүгенге көн өчен гадәти булмаган амплуалы хоккейчылар керә. Мәсәлән, ровер (ингл. rover — сукбай, зимагур) — көндәшләр капкасы янында гына уйнау хокукы булган һөҗүмче. Шайба (алка) уенга башкача кертеп җибәрелгән. Казый алканы бозга куйган һәм тиешле боерык биргәннән соң гына читкә киткән. Еллар узу белән генә шайбаны ата башлыйлар. Озак вакытлар дәвамында көч кулланып уйнау бары тик саклану зонасында гына рөхсәт ителә. 1970 елдан гына мәйданчыкның бар җирендә дә көч кулланырга мөмкин дип табыла. Иң зур үзгәрешләрнең берсе 2001 елда ясала: «кызыл сызык кагыйдәсе» кире кагыла. Уенчының, бу кагыйдә буенча, саклану зонасыннан атылып, урта зонаны узган алканы кабул итәргә хокукы булмый. Мондый яңарышлар уенны хәрәкәтлерәк, үткенрәк һәм карарга кызыграк итү өчен кертелә. Мәйданчык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Мәйданчык тигез боз өслекле турыпочмаклыктан гыйбарәт. Мәйданның озынлыгы 56-61 м, киңлеге —30 м (Төньяк Америка мәйданчыклары таррак). Мәйданчык 1,20-1,22 м озынлыклы, кырыйлары түгәрәкләнгән (радиусы-7-8,5 м) бортчык белән әйләндереп алына. Тышкы (капка артындагы) бортын 4 м ераклыкта, аркылыга кызыл капка сызыклары үткәрелгән. Бу сызыкларга параллель рәвештә (алардан 10 м ераклыкта) зәңгәр сызыклар билгеләнгән, алар мәйданчыкны өч зонага бүлә: саклану зонасы, урта зона һәм һөҗүм итү зонасы. Урта сызык мәйданчык аркылы үткәрелә һәм аны ике тигез өлешкә бүлә. Мәйданчыкның үзәгендә (урта сызыкта) үзәк нокта билгеләнә, бу ноктада һәрбер период башында һәм капка алынганнан соң, алка атыла. Алканы ату нокталары шулай ук ике якта, капкадан 6 м ераклыкта, һәм урта зонада, зәңгәр сызыклардан 1,5 м ераклыкта билгеләнгән. Капка янындагы алка ату нокталары (яки ахыргы алка ату нокталары) һәм үзәк нокта тирәсендә радиусы 4,5 м булган әйләнә үткәрелгән. Боз өстендә, казый өстәле янында, радиусы 3 м булган ярымтүгәрәк рәвешендәге махсус зона билгеләнгән: ул казый мәйданчыгы дип атала. Баш казый башка казыйларга нәрсәдер хәбәр иткәндә яки алар белән теге яки бу уен моменты турында киңәшләшкәндә, хоккейчыларның бу зонада булырга хокукы юк. Капка һәм капка мәйданчыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Капка рамы ике вертикаль терәктән һәм аларны тоташтыручы кызыл төстәге горизонталь өрлектән гыйбәрәт. Капканың биеклеге (боз өслегеннән өрлеккә кадәр) 122 см, киңлеге (эчке озынлыгы) 183 см. Вертикаль терәкләрдә штырьлар (кире чыкмасын өчен очы сырлы итеп эшләнгән кадаклар) бар, алар капкаларның бер урында торуына булышлык итәләр. Капканы бозга катырып кую тыела. Сакланучы команда уенчысы капканы юри урыныннан кузгатса, аңа штраф салына. Капка алдында кызыл сызык белән капка мәйданчыгы билгеләнә (гадәттәтә ул ярымтүгәрәк рәвешендә була). Капка мәйданын чикләүче сызыклар аның бер өлеше булып санала. Кәшәкә һәм шайба (алка)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Алка[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шайба резинадан эшләнгән кара төстәге каты яссы дисктан гыйбарәт. Алканың биеклеге 1 дюйм (2,54 см), диаметры 3 дюйм (7,62 см), авырлыгы 156-170 г. Шайба уенга бары бер юл белән — атып кертелә. Кагыйдә буенча, шайба бозга төшеп җитмичә, уенчыларның аңа кагылырга хокукы юк. Кәшәкә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккей кәшәкәсе ыргак һәм саптан (таяктан) тора. Аның үкчәсеннән (сап белән ыргакның тоташкан урыныннан) сабының башына кадәр озынлыгы 163 см, үкчәдән ыргак башына кадәр 32 см. Сапның максималь киңлеге 3 см, калынлыгы 2,5 см. Ыргакның киңлеге 5 см дан да ким һәм 7,5 см дан да озынрак булмаска тиеш. Капкачы кәшәкәсе ыргагының һәм сабының максималь киңлеге 9 см, үкчәсенеке —11,5 см. Аның ыргагы башка уенчылар кәшәкәсе ыргагыннан киңрәк кенә түгел, озынрак та —39 см. Кәшәкәләр агачтан һәм башка материаллардан эшләнә. Аларның теләсә кайсы урыны изолента белән чорналырга мөмкин. Ыргак бөгелешенең тирәнлеге 1,5 см дан артмаска тиеш. Уенчы стандартка туры килмәгән зурлыкта кәшәкә кулланса, аңа штраф салына. Еш кына рефери (баш казый) кәшәкәне каршы як командасы таләбе буенча үлчи. Әгәр стандартлардан читкә чыгу күзәтелсә, гаепле уенчыга кече штраф салына. Сынган кәшәкә белән уйнау тыела. Уенчы, кәшәкәсенең барлык сынган өлешләрен бозга ташлаганнан соң гына, уенын дәвам итә ала. Уенчының экипировкасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Уенчының экипировкасына (кәшәләрдән кала) тимераяклар, махсус кием (униформа) һәм саклагыч амуниция (хоккейчының кәшәкәдән һәм кием-салымнан башка кирәк-яраклары) Хоккей униформасы свитер, хоккей шортигы һәм шлемнан гыйбарәт һәм (шлем шулай ук саклагыч вазифаны үти). Уенчының свитеры һәм шортигына номер языла. Ул кабул ителгән зурлыкта һәм кием төсенә контраст төстә булырга тиеш. (Кайбер уенчы-үзләренә гадәти булмаган номер алырга яратканга, ИИХФ махсус чик-кертергә мәҗбүр була: хоккейчыларның номерлары 1 дән 99 га кадәр төрләнә ала.) Свитерның артына уенчының фамилиясе дә языла. Капитан кигән свитерның алгы ягына «С» хәрефе (ингл. captain — капитан), ә ярдәмчеләрнең свитерларына «А» хәрефе (ингл. assistant — ассистент) төшерелә. Әгәр көндәш командаларның киемнәре төсләре белән охшаш булса, һәм бу уен процессында буталчыклык китереп чыгарса (мәсәлән, гол кертүче яисә кагыйдә бозучыны билгеләгәндә), «хуҗа» команда рефери таләбе буенча формасын алыштырырга тиеш. Формадагы бертөрлелек кагыйдәсе уенчыларның шлемнарына да кагыла, бары капкачы гына башка уенчыларныкына охшамаган төстәге шлем кия ала. Хоккейчының саклагыч амунициясе шлем, перчаткаларны һәм шулай ук форма өстеннән киелә торган тез саклагычларны, терсәк саклагычларны, калканны (кечкенә щит) һ.б. үз эченә ала. ИИХФ исеме астында үткәрелә торган матчларда уенчылар халыкара стандартларга туры килә торган һәм кагыйдә буенча дөрес итеп каптырылган саклагыч шлемнар киеп уйнарга тиеш. Хоккейчы уен вакытында мәйданчыкка каптырылмаган каешлы шлем киеп чыкса, аңа кече штраф салына. Голкипер (капкачы) экипировкасына битне тулысынча каплый торган капкачы битлеге, форма өстеннән аякка киелә торган (киңлеге 30 см дан узмаган) калканнар, перчатка-тозак һәм голкиперның кәшәкә тоткан кул чугын каплый торган калкан (блин) керә. Калкан һәм тозакның киңлеге 21 см дан, ә биеклеге 42 см дан артмаска тиеш. Халыкара кагыйдәләр буенча 20 яшькә кадәр уенчыларның барысы да .махсус битлекләр киеп уйнарга тиеш (аларны еш кына «битлекчеләр» дип тә атыйлар). Мондый битлекләрне индивидуаль рәвештә зуррак яшьтәге хоккейчылар да кия ала. Уен барышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккей матчы чиста уен вакытының 60 минутын — араларында 15 минутлык тәнәфесе булган 20 минутлы 3 периодны үз эченә ала. Уен вакытын казый-хронометрист саный. Һәр периодтан соң көндәшләр капкаларын алыштыралар. Командалар матч дәвамында берәр тайм-аут (ингл. timeout — тәнәфес) алырга мөмкин: бу төп яки өстәмә вакытта, бары тик уен туктап торганда гына эшләнә. Ярышлар регламенты буенча, уен тигез исәпкә бетә алмаса, 5, 10 яки 20 минутлык өстәмә период — овертайм (ингл. overtime — эш сәгатеннән соң булган вакыт) билгеләнә. Уен беренче голга (хоккей жаргонында — «көтелмәгән үлем») кадәр дәвам итә. Кайбер ярышларда, әгәр овертаймда да җиңүче ачыкланмаса, ничья билгеләнә, һәм көндәшләр берәр очко ала (төп вакытта җиңү яулаган команда 3, овертаймда отканы 2 очкога лаек була, төп вакытта җиңелгәннәр бер очко да алмый). Дөнья чемпионатларында (плей-офф стадиясендә) мондый очракта матчтан соң буллитлар сериясе атыла. Стэнли кубогы ярышларында исә овертаймда уен һәрвакыт беренче голга кадәр дәвам итә (бу вакытта өстәмә периодларның саны да, матчның гомуми озынлыгы да исәпкә алынмый). Команда составы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Һәр командадан матчка егерме икегә кадәр хоккейчы (егерме уенчы һәм ике капкачы) тәкъдим ителә ала. Уен вакытында мәйданчыкка һәр командадан алты хоккейчы чыга (әгәр бер яки берничә уенчыга штраф салынган булса, мәйданчыктагы партнерларның саны биштән яки дүрттән артмаска тиеш). Составның саны бозылган очракта, командага кече эскәмия штрафы (эскәмиядә 2 минут утыру) салына. Уен барышын боз өстендә рефери (яки баш казый) һәм аның ике ярдәмчесе күзәтеп тора. Алар униформа (кара чалбар һәм аклы-каралы буйлы свитер), тимераяклар кияләр, ә күптән түгел генә әлеге киемнәргә кара төстәге хоккей шлемы да өстәлде. Рефери, гомумән, уен барышын контрольдә тота. Аның карары хәлиткеч була. Казыйның ярдәмчеләре проброс (ыргытып тидерә алмау), «уеннан тыш» халәтне һәм хоккеистчыларның яки алканың теге яки бу зонада урнашуы белән бәйле төрле уен моментларын билгелиләр (рефери ярдәмчеләрен инглизчә нәкъ шулай атыйлар да: linesmen — сызыктагы кешеләр). Казый бригадасына шулай ук капка алынуын билгели торган ике казый (һәр яктан берәү); уенның исәбен билгели торган казый (бер яки ике ярдәмчесе белән); казый-хронометрист, казый-информатор, штраф салынган уенчылар эскәмиясендәге казыйлар, шулай ук уенны видеога төшерүне тәэмин итүче казый керә. Капка алыну белән бәйле бәхәсле ситуациядә рефери, хәлиткеч карар чыгару алдыннан, уен видеоязмасының кирәкле фрагментын карый ала. Матч вакытында команда капитаны яки аның берәр ярдәмчесе генә (алар бу вакытта штраф салынган уенчылар эскәмиясендә утырмасалар) казый белән бәхәскә керә ала. Капканың алынуы баш казый тарафыннан билгеләнә. Гол саналсын өчен, алка ян-як беркетмәләр арасындагы капка сызыгын тулысынча кисеп үтәргә тиеш. Алка капкага һәр очракта да һөҗүм итүче уенчы кәшәкәсеннән кермәскә мөмкин. Әгәр ул, уенчының атуыннан соң, кайсыдыр партнерның тимераягына тиеп капкага керсә, гол санала. Ә хоккейчы алкага аягы белән юри типсә, гол исәпкә алынмый. Әгәр алка капкага сакланучы команда уенчысына бәрелеп кергән, яки ул аны ничектер үзе керткән икән, гол санала. Алка капкага югары күтәрелгән кәшәкә белән атылса, яки, алка кергәнче, капка урыныннан кузгалса, гол исәпкә алынмый. Һөҗүм итүче команда уенчысы, алка кергәнче, көндәшләр капкасы мәйданчыгында торса, гол саналмый. Кагыйдә бозу очраклары һәм штрафлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккейда еш күзәтелә торган кагыйдә бозу очраклары: - көндәшне этү (шулай ук кәшәкә белән төртү һәм бортка этү); - алкасыз уенчыга һөҗүм итү (көч кулланып уйнау бары тик алканы хәзерге вакытта контрольдә тоткан уенчыга карата гына рөхсәт ителә, шул ук вакытта аңа каршы икедән дә артык адым ясарга ярамый), шулай ук капкачыга һөҗүм итү (хәтта капкадан ераккарак китсә дә, аңа тию кагыйдә бозу булып санала); - аяк чалу, көндәшне кул белән тотып туктату, эләктереп алу, арттан һөҗүм итү; - көндәшкә сугу (мәсәлән, терсәк белән); - югары (җилкәдән югары) күтәрелгән кәшәкә белән уйнау, кәшәкә белән сугу, шулай ук сынган яки стандартка туры килмәгән кәшәкә белән уйнау; - алканы кул белән тоту, алка өстенә юри егылу; - тупас уйнау, сугышу; - спорт нормаларына һәм дисциплинага туры килмәгән тәртип. Кагыйдәләр буенча түбәндәге җәзалар каралган: кече штраф, кече эскәмия штрафы, зур штраф, дисциплина нормаларына туры килмәгән тәртип өчен бирелә торган штраф, матч ахырына кадәр уеннан чыгарылу һәм штрафной (буллит) ату. Кече штрафка тартылган хоккейчы чиста уен вакытының 2 минутына мәйданчыктан чыгарыла, һәм бу вакытта аны (әгәр ул травма алмаса) башка уенчы алыштыра алмый. Кагыйдәне капкачы бозган икән, ул уен мәйданыннан чыгарылмый, аның өчен партнерларының берсенә штраф салына, һәм команда сан ягыннан азрак составта уйный. Көндәш команда гол кертсә, штрафка тартылган уенчы мәйданчыкка вакытыннан алда чыга. Кече эскәмия штрафы конкрет уенчыга түгел, ә кагыйдәне бозган өчен, командадагы уенчыларның барысына да салына (мәсәлән, сан ягыннан составны бозу). Кече штрафны «түләү» өчен, тренер капкачыдан башка теләсә нинди уенчыны сайлый ала. Беренче зур штрафка тартылган уенчы (капкачыдан кала һәркем) чиста вакытның 5 минутына уеннан чыгарыла, бу вакытта аны берәү дә алыштыра алмый. Кабатланган зур штраф (бер уен эчендә) автомат рәвештә гаепле уенчының матч ахырына кадәр уеннан чыгарылуына китерә, һәм аның командасы 5 минут азчылыкта уйный. Уен ахырына кадәр уеннан чыгарылган хоккейчы киенү бүлмәсенә кереп китә. Ул, ялгыш гамәле ярышлар үткәрү буенча җаваплы оешма тарафыннан тикшерелгәнче, команданың алдагы уеннарында катнаша алмый. Уенчы кагыйдәне бозган вакытта, аның 2 (яки 2 дән күбрәк) партнеры штрафка тартылучылар эскәмиясендә утырса, аңа кичектерелгән штраф салына. Кагыйдә буенча, мәйданчыкта һәрбер командадан кимендә 3 уенчы (капкачыдан башка) булырга тиеш. Шуңа күрә бу очракта гаепле уенчы мәйданчыктан чыгарыла, аны, элегрәк штрафка тартылган партнерларның кайсы да булса берсенең штраф вакыты беткәнче, башка уенчы алыштырып тора. Шулай ук һәр ике якның да кагыйдә бозу очрагы теркәлергә мөмкин. Ул «гадәти» кагыйдә бозудан уенчы-көндәшләрнең икесенә дә штраф салынуы белән аерылып тора. Гаеплеләр, берәр команда гол керткән очракта да, штраф вакыты беткәнче, бозга чыга алмый. Штрафной (буллит) түбәндәге очракларда билгеләнә: - саклана торган команданың уенчысы, көндәшенә гол керттермәскә теләп, махсус рәвештә капканы күчерсә (әгәр моны капкачы түгел, ә башка уенчы эшләсә, аңа да өстәмә рәвештә зур штраф салына); - уенчы (капкачыдан кала), үз капкасы мәйданчыгында торган килеш, юри алка өстенә ятса, аны кулына алса; - сакланучы команда уенчысы үзенең саклану зонасында кәшәкәсен (яки аның сынган өлешен) юри алка өстенә ташласа; - капкачы белән бергә-бер чыккан уенчыга сакланучы команда уенчысы гол керттермәс өчен һөҗүм итсә (яки екса); - матч бетәргә 2 (яки азрак) минут кала штрафка тартылган уенчылар эскәмиясендә кимендә ике уенчысы утырган команда сан ягыннан составын бозса. Казый сигналы буенча буллит атучы уенчы алканы үзәк ноктадан көндәшләре капкасына туктамыйча алып бара һәм капкага кертергә тырыша. Буллит вакытында капканы бары тик капкачы гына саклый. Штрафной атыла башлаганчы, ул капка мәйданчыгыннан чыгарга тиеш түгел. Буллит атучы уенчы алкага кагылгач, голкипер капканы рөхсәт ителгән теләсә нинди юл белән саклый ала. Алка атылганнан соң, буллит төгәлләнгән булып санала. Уенчы капка терәкләренә, ян бортка яки капкачыга бәрелеп кире килгән алкага кабат суга алмый. Әгәр көндәшләр белән тигез составта уйнаучы (яки мәйданчыктан уенчылары күбрәк булган) команда хоккейчысы ниндидер юл белән алканы мәйданчыкның үз зонасыннан икенче команданың капка сызыгы артына җибәрсә, уен туктатыла. Алка уенга ахыргы алка ату ноктасында, кагыйдәне бозган команда ягында кертелә. Уенчы алканы, үз зонасыннан җибәреп, көндәшенең капкасына кертсә, гол санала, һәм бу очракта проброс билгеләнми. Әгәр, сызык янында торучы казый фикеренчә, каршы як командасы уенчысы (голкипердан кала), мөмкинлеге булып та, алканы, ул капка сызыгын кисеп үткәнче, тота алмаса, проброс билгеләнми, һәм уен туктатылмый. «Уеннан тыш» халәт турындагы кагыйдә күп очракта хоккей тактикасын билгели. Бу кагыйдә буенча һөҗүм итүче хоккейчылар һөҗүм итү зонасына алкадан алда керә алмыйлар. Зәңгәр сызыкка карата хоккейчының позициясе аның кәшәкәсе буенча түгел, ә тимераякларына карап билгеләнә. Әгәр уенчының ике тимераягы да зәңгәр сызык артында, һөҗүм итү зонасында икән, ул «уеннан тыш» санала. «Уеннан тыш» халәт — хоккейда передача (пас бирү) белән бәйле бердәнбер чикләү. Ярышлар формуласы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хоккей турнирлары ике схема (әйләнмә һәм уеннан төшеп калу) буенча үткәрелә. Әйләнмә схема буенча барлык командалар бер-берсе белән билгеле бер санда матчлар үткәрә: җиңүче барлык уеннарда җыелган очколар санына карап билгеләнә. Хоккей буенча СССР беренчелегендә озак еллар дәвамында нәкъ шулай уйныйлар. Уеннан төшеп калу схемасын шулай ук «кубоклы» схема яки «плей-офф» дип атыйлар. Катнашучы командалар парларга бүленә. Парларның җиңүчеләре ярышның киләсе этабына үтә, анда командалар (жирәбә яки алдан билгеләнгән ярыш схемасы буенча) яңадан парларга бүленә, һәм бу финалга — җиңүче билгеләнгәнгә кадәр шулай дәвам итә. Ярымфиналда җиңелгән командалар өченче урын өчен үзара ярыша. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Чемпион булу серләре: хоккей/ авт-төз. Г.Сибгатова. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2010. — 71 б.: рәс. б-н. |Бу мәкалә Татар Википедиясенең яхшы мәкаләләр рәтенә керә.|

<urn:uuid:489faf29-8a34-4958-94dd-e11cc414d31e>

CC-MAIN-2016-07

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D1%85%D0%BE%D0%BA%D0%BA%D0%B5%D0%B9

2016-02-07T23:52:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-07/segments/1454701151880.99/warc/CC-MAIN-20160205193911-00290-ip-10-236-182-209.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999992847442627}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Быел югары уку йортларын тәмамлаучы студентларны эш белән тәэмин итү илебез хакимияте алдына шактый кискен баскан мәсьәлә. Хезмәт базарында вәзгыять стабильләшүгә әле ерак. Шунлыктан, Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министрлыгы яшьләрне кайгыртып, аларга укуларын дәвам иттерү мөмкинлекләрен киңәйтергә уйлаган. Бүген магистратурада 20 мең бюджет урыны каралса, тиздән урыннар саны 35 мең булачак, аспирантурада урыннар 26 меңнән 29 меңгә кадәр арттырылачак. Ә белемнәрен тирәнәйтергә омтылучы яшь белгечләргә исә бушлай өстәмә һөнәри белем алу мөмкинлеге биреләчәк. Түләүле бүлекләрдә белем алучы студентларны кайгырту мөһимлеге дә көн кебек ачык. Чөнки аларның күпчелеге кризис булу сәбәпле вуз җитәкчелегенә укулары өчен түләүне кичектерергә яки бюджетка күчерергә сорап мөрәҗәгать итә. Әмма ректорлар барлык студентларга да ярдәм итеп бетерә алмый. Шунлыктан, Мәгариф һәм фән министрлыгы аларга укуларын дәвам иттерү өчен льготалы кредитлардан файдаланырга тәкъдим итә. Әгәр мондый кредитларга банк ставкасы 18 процентны тәшкил итсә, дәүләт аның 7 процентын үзе каплаячак. Димәк, студент 11 проценттан гына кредит ала алачак. Шунысын да әйтергә кирәк, бу кредитны кайтару өчен аңа укуын тәмамлаганнан соң 10 ел бирелә. Чыганак: www.intertat.ru Кунак 10 Март, 2009 - 15:29 Permalink Минемчэ, филология хэм башка вэзгыять булмаган факультетларда урыннар санын киметергэ кирэк. Мэзэк алайса, балалар саны елдан–ел кими, университетларда исэ урыннар саны шул ук, остэвенэ филиаллар белэн донья тулды! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:29d168ab-2a9f-43ee-98cb-66c3e5bb583a>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/1184

2021-09-16T18:48:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780053717.37/warc/CC-MAIN-20210916174455-20210916204455-00506.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999597072601318}

belem.ru

23 май көнне Казан федераль университетының Журналистика югары мәктәбендә яшь журналистлар өчен игълан ителгән "Каурый каләм" конкурсына нәтиҗә ясалды. Әлеге конкурс 2017 елның декабрендә старт алган иде. Милли журналистика кафедрасы Журналистика югары мәктәбе белән берлектә бу бәйгене инде икенче тапкыр үздыра. Үткәрүнең төп максаты – татарча камил һәм оста язучы яшь журналист-укучыларны табу. Бәйге Бөтенроссия буйлап уздырылды. Жюри әгъзаләре конкурска килгән эшләрне анализлап, иң яхшыларын сайлап алды. Шушы эшләрнең авторлары бүген бүләкләү тантанасына чакырылды. Нәтиҗәләрне игълан иткәнче, җиңүчеләрне КФУның телевизион каналы белән таныштырдылар, Информацион технологияләр үзәгенең бинасы буйлап экскурсия уздырдылар. Милли журналистика кафедрасы мөдире Васил Заһит улы Гарифуллин шулай ук җиңүчеләргә бәйгедә җиңү нинди өстенлекләр бирәчәген аңлатты – Гран-при иясенә һәм җиңүчеләргә милли журналистика факультетына укырга кергәндә эчке сынау имтиханын тапшыру кирәк булмаячак. Тантананың иң мөһим өлеше килеп тә җитте – нәтиҗәләрне игълан итү. «Журналистика» номинациясе: I урын – Сафина Регина ( Апас районы, Шәмбалыкчы авылы мәктәбе, 11 нче сыйныф) II урын – Сөләйманова Айназ ( Аксубай районы, Иске Мукшы авылы мәктәбе, 9 нчы сыйныф) III урын – Фәрхетдинова Альмира ( Казан, 10 нчы номерлы мәктәп, 9 нчы сыйныф) «Публицистика» номинациясе: I урын – Гыйззәтуллина Илзирә (Казан, 4 нче гимназия-интернат, 11 нче сыйныф) II урын – Сәлмәнов Нияз ( Теләче районы, 9 нчы сыйныф) III урын – Әхтәмова Лиана (Тукай районы, Иске Абдул авылы мәктәбе, 9 нчы сыйныф) Гран-при иясе: Ибатуллина Илүзә (Арча районы, Урта Сәрдә авылы мәктәбе, 11 нче сыйныф) Җиңүчеләр диплом һәм истәлекле бүләкләр белән бүләкләнде. Аларны чын күңелдән әлеге уңышлары белән котлыйбыз! Ильяс Багауов

<urn:uuid:1f00956a-db70-434c-aeaa-ef0a5ef95364>

CC-MAIN-2019-39

https://darelfonyn.kpfu.ru/4000-2/

2019-09-17T15:08:16Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514573080.8/warc/CC-MAIN-20190917141045-20190917163045-00364.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999349117279053}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүгенге көнгә бәйгедә катнашырга 30 интернет-проект теләк белдерде. "Укытучы - җәүһәр" номинациясендә - 11, "Укучы - җәүһәр" номинациясендә - 2, "Тематик ресурс - иҗади җәүһәр" номинациясендә - 6, "Башлангыч белем учреждениесе - җәүһәрләр чыганагы" номинациясендә - 4, "Урта белем учреждениесе - җәүһәрләр чыганагы" номинациясендә - 5, "Югары уку йорты - җәүһәрләр чыганагы" номинациясендә - 1, "Белемле гаилә - нур чәчеп торган җәүһәр" номинациясендә - 1, барлыгы - 30 интернет-проект катнаша. Конкурсантларның шулай аз булачагы бәйге башланыр алдыннан ук билгеле иде инде. Теләсә кайсы зур эш беренче адымнан башлана. Чынлап та, әлеге адым интернет челтәрендә тагын берничә интернет-проект калкып чыгуга күпмедер дәрәҗәдә этәргеч булып торды, күп кенә сайтларның сыйфатлары яхшыра төште. Инде татар интернетында да (татар телле интернет күз алдында тотыла) яхшы сыйфатлы сайтлар юк түгел. Хөрмәтле укытучылар, укучылар, татар интернетын кулланучылар, белем дөньясы белән кызыксынучылар! Ай ярым вакыт - күп вакыт түгел. Әмма шулай да, бу вакыт интернет челтәрендә яңа сыйфатлы ресурс калкып чыгарга җитәрлек вакыт. Вакытыгызны һәм көчегезне кызганмыйча татар телле белем дөньясының интернет челтәрендә ныгуына Сез зур өлеш кертә аласыз. Өлеш кенә кертеп калу түгел, әлеге проект Сезне татар интернетында өскә күтәрә, сезгә яңа белемнәр бирә, куаныч китерә ала. Татар интернеты күтәрелеп килгән заманда (Яндекс, Google татар телендә эшли, татар телле сыйфатлы интернет проектлар артканнан арта бара) Сез әлеге дулкынның алдында була аласыз. Сезнең белемле булуыгызга, көч һәм дәртегез ташып торуына безнең иманыбыз камил! Уңышлар Сезгә! Сезне бәйге җиңүчеләрен бүләкләү тантанасында көтеп калабыз!

<urn:uuid:67d6ccad-f38a-4e5b-bd87-b710e2cd73af>

CC-MAIN-2021-49

https://belem.ru/node/2709

2021-12-01T22:03:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-49/segments/1637964360951.9/warc/CC-MAIN-20211201203843-20211201233843-00220.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999966621398926}

belem.ru

Казан (Идел буе) федераль университетының Социаль-фәлсәфи фәннәр һәм гаммәви коммуникация институты, Татарстан Республикасының матбугат һәм гаммәви коммуникацияләр агентлыгы, Татарстан Журналистлар берлеге 2016 елның 11 февралендә "Мәдәниятләр диалогы контекстында мәгълүмат кырын гуманлаштыру" дип исемләнгән Халыкара фәнни-гамәли конференция эшендә катнашырга чакыра. Чара Казан университетының журналистика факультетына нигез салган һәм аның беренче деканы булган Флорид Әгъзамовның тууына 80 ел тулуга багышлана. Конференция татар һәм рус телләрендә узачак. Аның йомгаклары буенча РИНЦта индексацияләнә торган җыентык бастырып чыгару планлаштырыла. Конференция барышында түбәндәге секцияләр эшләячәк: - Милли медиасистемаларның үсеше проблемалары. - Цифрлы коммуникацияләр эчтәлегенә гуманизм таләпләре һәм мультимедиа дөньясы чакырулары. - Хәзерге гаммәви мәгълүмат дөньясында гуманитар мәсьәләләр. - Телевидение һәм радио: мәдәни-әхлакый ориентирлар. - Татар телендәге мәгълүмат кыры: хәзерге торышы һәм үсеш перспективалары. - Казан журналистика мәктәбе үсешендә Флорид Әгъзамовның роле. Конференциядә катнашу өчен гариза җибәрергә һәм анда түбәндәге мәгълүматларны күрсәтергә кирәк: исем, фамилия, әтиегезнең исеме, учреждение (югары уку йорты), факультет, белгечлек, вазыйфа, катнашырга теләгән "түгәрәк өстәл"нең исеме, чыгышның (фәнни мәкаләнең) исеме, электрон адрес. Студентлар һәм аспирантлар фәнни җитәкчеләренең исем-фамилиясен, гыйльми дәрәҗәсен һәм вазыйфасын да күрсәтергә тиешләр. Гариза һәм җыентыкта бастырып чыгару өчен мәкаләне [email protected] адресы буенча җибәрүегез сорала. Конференция төгәлләнгәннән соң, 11 февральдә 15.00 сәгатьтә "Тукай клубында" (Бауман урамы, 19 йорт, 5 кат) Флорид Әгъзамовны искә алу кичәсе узачак.

<urn:uuid:28123a98-03d1-47c6-8175-33e0d547d6cd>

CC-MAIN-2019-35

https://darelfonyn.kpfu.ru/m-gl-mat-lk-send-gumanlylyk-m-s-l-l-re/

2019-08-24T11:59:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027320734.85/warc/CC-MAIN-20190824105853-20190824131853-00034.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998844861984253}

darelfonyn.kpfu.ru

Лагранж нокталары Лагранж нокталары яки либрация нокталары (латинча librātiō — тирбәлү) яки L-нокталары — ике массив җисем системасында шундый махсус 5 нокта бар, анда өченче кечкенә массалы җисем әлеге ике массив җисемгә карата хәрәкәтсез кала ала. Системада тик гравитацион көчләр исәпкә алына. Лагранж нокталары - өч җисем мәсьәләсенең аерым очрагы булып тора (җисемнәр орбиталары әйләнүле, өченче җисем массасы бүтән җисемнәр массаларыннан шактый ким). Шул очракта ике массив җисемнең уртак массалар үзәге тирәсендә даими почмакча тизлек белән әйләнә дип санала. Кечкенә массалы җисем әлеге системада 5 махсус ноктада хәрәкәтсез кала ала, шул ноктада гравитацион көчләр үзәктән куу көче белән тигезләнә. Урнашу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Лагранж 5 ноктасы массив җисемнәрнең орбиталары яссылыгында ята: L1, L2, L3 ике массив җисем аша үтүче сызыкта урнашкан һәм коллинеар нокталар дип атала. L4, L5 нокталары өчпочмаклы яки троян нокталар дип йөртелә. Коллинеар нокталар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Системаның массалар үзәгеннән L1, L2, L3 нокталарына кадәр ераклык: биредә , - R — җисемнәр арасындагы ераклык, - M1 — авыррак җисемнең массасы, - M2 — икенче җисемнең массасы. Куллану[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Троян нокталар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ике тигез кырлы өчпочмакның түбәсендә - L4 һәм L5 нокталары урнашкан, анда гомуми көч нәкъ массалар үзәгенә юнәлгән һәм үзәктән куу көче белән тигезләнә. Гадәттә L4 ноктасында урнашкан астероидлар грек исемнәрен алалар, L5 ноктасындагылар - Троя яклаучылары исемнәрен алалар. Системаның массалар үзәгеннән L4 һәм L5 нокраларына кадәр ераклык: биредә - , - R — җисемнәр арасындагы ераклык, - M1 — авыррак җисемнең массасы, - M2 — икенче җисемнең массасы. Куллану[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Кояш-Җир системасында L4 ноктасында астероид табылган (2010 елда). - Җир-Ай системасында L4 һәм L5 нокталарында Кордылевский болытлары урнашкан - Кояш-Юпитер системасында L4 һәм L5 нокталарында троян астероидлары урнашкан (4500 астероид). - L4 һәм L5 нокталарында троян астероидлары барлык зур планеталарда бар

<urn:uuid:c159e21f-167c-4c68-bc3f-b767a61c67b0>

CC-MAIN-2021-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B6_%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B

2021-04-21T12:51:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618039536858.83/warc/CC-MAIN-20210421100029-20210421130029-00254.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999842643737793}

tt.wikipedia.org

Әҗәт Әҗәт, карыз[1] яки заём — йөкләмәле мөнәсәбәтләрнең бер төре. Аның буенча бер як (карыз бирүче) икенче якка (карыз алучыга) акча яки төр билгеләре (сан, авырлык, үлчәү берәмлеге) белән билгеләнгән башка әйберләрне милеккә бирә, ә карыз алучы карыз бирүчегә шул ук акча сумманы яисә шул ук төрле һәм шул ук сыйфатлы башка әйберләрнең тигез санын кайтарырыга вәгъдә итә. Башка затка кулланылышка тапшырылган әйбер (күрсәтелгән хезмәт) өчен түләү еш соңгысының кыйммәтенең проценты буларак исәпләнә һәм шартлары гамәлдәге кануннар белән билгеләнә.[2] Исламда заем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ислам динендә, вакытлы кулланылышка бирелгән/алынган товар өчен каршылык буларак соңрак акча түләү рөхсәт ителсә, бирелгән/алынган акча өчен соңрак өстәмә акча түләү вәгъдәсен (риба) алу яки бирү гөнаһ дип санала.[3] Бу, Ислам тәгълиматында акча - кыйммәте (ценность) һәм бәясе (стоимость) вакыт узуы белән үзгәрә алмаган, товар буларак кабул ителмәгән инвестицияләү инструменты[4] (ягъни абстракт кыйммәтнең матди үлчәме) буларак кабул ителүен күрсәтә. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - http://tatar_russian.academic.ru/20761/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B7 - http://www.gk-rf.ru/statia807 Гражданский кодекс Российской Федерации. Статья 807.Договор займа. - Деньги в исламе. - http://www.ansar.ru/analytics/2013/03/19/38828 Исламский банк в Казахстане – любопытный эксперимент или объективная необходимость? |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

<urn:uuid:1c5f38c0-cbdd-4a73-9f19-401890df337f>

CC-MAIN-2020-29

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D2%97%D3%99%D1%82

2020-07-11T17:25:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655934052.75/warc/CC-MAIN-20200711161442-20200711191442-00325.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999455213546753}

tt.wikipedia.org

|Рәисә Атамбаева| |Туган||23 июнь 1958 (64 яшь)| Татарстан АССР, РСФСР, СССР |Ватандашлыгы|| Кыргызстан| СССР |Һөнәре||сәясәтче| |Алмазбәк Атамбаев| Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2016 елда, Мәскәүдә «Медико-социальные аспекты формирования и охраны репродуктивного здоровья девушек-подростков КР» темасына диссертация яклап, фән докторы гыйльми дәрәҗәсен ала. Хезмәте Казан дәүләт медицина университетының профилактик медицина бүлегендә башкарыла. Фәнни консультанты: медицина фәннәре докторы, профессор Эльмира Мингазова [4] . 2018 елда аңа профессор исеме бирелә. Н.А.Семашко исемендәге җәмәгать сәламәтлеге милли фәнни-тикшеренү институтында диссертация яклый. Кыргызстанның Югары аттестация комиссиясе тарафыннан аттестацияләнә. [5] . Атамбаеваның 25 елдан артык фәнни һәм педагогик тәҗрибәсе бар. Ул И.Ахунбаева исемендәге КГМАның гигиена дисциплиналары бүлеге мөдире була. Рәисә Атамбаева шулай ук 87 фәнни эш, шул исәптән 75 мәкалә, бер монография, Кыргызстан мәгариф һәм фән министрлыгы грифлы дәреслеге, биш укыту-методик рекомендация һәм 17 фәнни мәкалә бастырып чыгарды[5] . Шәхси тормыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рәисә Атамбаева 1988 елда булачак Кыргызстан президенты Алмазбәк Атамбаевага кияүгә чыга. Ул Атамбаевның икенче хатыны. Аларның ике баласы туа: улы Кадыр (1993 елда туган; урта мәктәпне 2011 елда алтын медаль белән тәмамлаган, аннары Төркиядә укыган) һәм Алия кызы (1997 елда туган) [6] [3] [7] . Рәисә Атамбаева, беренче ханым буларак, халык алдында бик сирәк күренә. Аны беренче тапкыр президент инаугурациясендә күрәләр. Кыргызстан халкы Атамбаеваны икенче тапкыр Төркия Президентының Кыргызстанга сәфәре вакытында күрде. Шул чакта гына да фотожурналистлар Кыргызстанның беренче ханымын фотога төшерә алды. Әлегә кадәр ул газеталарга яки телевидениегә интервью бирмәде — хәтта Президент Алмазбәк Атамбаевның инаугурациясендәге чыгышында да, кунакларны сәламләп, аларга рәхмәт белдереп, бу аның соңгы халык алдында чыгыш ясавы булачагын белдерде. [6] : Фотогалерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |«Рәисә Атамбаева»| Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Raisa Atambayeva - Biographical Summaries of Notable People - MyHeritage. - На юбилее Атамбаевой была супруга Жээнбекова. Они сидели за одним столом. - Первая леди Кыргызстана. - Первая леди КР стала доктором наук, защитив диссертацию в Москве. - Раиса Атамбаева стала профессором — докторскую защитила в России. - Qırğızıstanın 1-ci, prezidentin 2-ci xanımı - o, milliyətcə qırğız deyil… - FOTOLAR. - President's daughter sparks breastfeeding debate with photo. - Женщины, сделавшие из своих мужей президентов | Разное | Гундогар.

<urn:uuid:27ecfa5f-0232-48c4-be40-f689a43bfa79>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D3%99%D0%B8%D1%81%D3%99_%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0

2023-02-01T17:12:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764499946.80/warc/CC-MAIN-20230201144459-20230201174459-00822.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9977585673332214}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 20 ноябрь көнне сәгать 9 да Бауман урамы, 19 йортта Гаяз Исхакый истәлегенә багышланган «Төрки телле мәгълүмати мәйданда татар журналистикасының роле һәм урыны» дип аталган фәнни-гамәли конференция үтәчәк. «ТАТМЕДИА» АҖ КФУның Социаль-фәлсәфи фәннәр һәм гаммәви коммуникация институтының татар журналистикасы бүлеге белән берлектә «Төрки телле мәгълүмати мәйданда татар журналистикасының роле һәм урыны» дип аталган фәнни-гамәли конференция үткәрәчәк. Ул ике телдә барачак. Программа буенча конференция пленар өлештән һәм ике секциядән тора: Конференциянең секция өлеше КФУда үткәреләчәк. Аның беренче өлешен «Мәгариф» журналының баш мөхәррире Илдар Миргалимов, икенче өлешен КФУның Социаль-фәлсәфи фәннәр һәм гаммәви коммуникация институтының татар журналистикасы бүлеге мөдире Васил Гарифуллин алып барачак. Пленар өлештә чыгыш ясарга һ.б. чакырылды. Шулай ук Төркиянең Анкара шәһәре Гази университеты доценты, филология фәннәре кандидаты Фәрһат Тамирның доклады укылачак. Конференциядә Г.Исхакый премиясе лауреатлары, газета-журналларның баш мөхәрирләре, татар журналистикасы бүлеге студентлары катнашачак. Чарада катнашырга теләүче журналистлар аккредитация үтү өчен [email protected] электрон адресына яза алалар. http://tatmedia.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:1bbc6528-40d3-41d3-b69d-bf1a18fb8397>

CC-MAIN-2019-18

http://belem.ru/node/6033

2019-04-25T21:14:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-18/segments/1555578733077.68/warc/CC-MAIN-20190425193912-20190425215912-00313.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998288750648499}

belem.ru

Калып:Баш бит/Сайланган мәкалә Биләр яки Бүләр (шулай ук Олугъ шәһәр) — Урта гасырлар чоры шәһәре, Идел буе Болгары дәүләтенең башкаласы. Кече Чирмешән елгасы буенда урнашкан. Хәзерге вакытта Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы территориясен тәшкил итә. Узган гасырларның рус тарихчылары Биләрне Болгар дәүләтенең беренче башкаласы буларак таныганнар, бу хәлнең XIII гасырга кадәр дәвам итүен язып калдырганнар. 1236 елда монгол гаскәренең Идел Болгарына һөҗүм итүендә шәһәр җимерелә, әмма Алтын Урда чорында башка шәһәрләр шикелле торгызыла. ↪ Дәвамы

<urn:uuid:53105ec2-e63a-4a24-9872-8b360551aff0>

CC-MAIN-2021-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%B1%D0%B8%D1%82/%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99

2021-03-06T12:09:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178374686.69/warc/CC-MAIN-20210306100836-20210306130836-00549.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000067949295044}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы "Байтик" балалар сәламәтләндерү лагеренда дүрт көн дәвамында активист кызлар-малайлар тәҗрибә уртаклашачак. Иртәгә сәгать 14:00дә "Татарстан Республикасының балалар оешмалары советы" күчмә утырышының тантаналы ачышын уздырырга планлаштыра. Биредә Татарстан Республикасының Яшьләр эшләре, спорт һәм туризм министры Марат Бариевны көтәләр. Совет утырышында республиканың барлык муниципаль берәмлекләреннән балалар оешмалары вәкилләре – барлыгы 130 кеше катнашачак. Кызлар-егетләр берничә төркемгә бүленә. Балалар оешмалары советы директоры Мария Ярина сүзләренә караганда, мондый бүленеш үсмерләрнең тәҗрибәсенә нигезләнеп эшләнә. Димәк, күптән түгел генә активист булган укучылар тәҗрибәлерәк коллегалары алдында каушап калмаячак. Җыен программасы төрле чараларга бай. Биредә тренинглар да, социаль проектау, иҗтимагый оешмалар менеджменты, оратырлык осталыгы темаларына дәресләр дә, танылган Татарстан спортчылары белән очрашу да каралган. Министрлыкның матбугат хезмәте хәбәр итүенчә, балалар оешмалары слетының төп чарасы "Үзидарә" блогы булачак. Чөнки Балалар оешмалары слетының 2010 елга эш планын шушында раслаячаклар. Әлеге блок кысаларында Советның 7 комитеты (экология, эшкуарлык, мәдәният, ММЧ, социаль яклау, ватанпәрвәрлек, сәламәт яшәү рәвеше, спорт һәм туризм) эше барачак, һәм Советның чираттагы рәисе сайлап куелачак. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:f6d9099c-1474-421b-ab0d-d719c92953b0>

CC-MAIN-2019-39

http://belem.ru/node/1953

2019-09-15T21:21:01Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514572289.5/warc/CC-MAIN-20190915195146-20190915221146-00069.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997846484184265}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Хөрмәтле татар әдәбиятын сөючеләр! Иртәгә, айның соңгы көнендә, сентябрь аена нәтиҗәләр ясап, 24 сәгать дәвамында I Россиякүләм "Әдәби җәүһәрләр" татар әдәбиятын сөючеләр бәйгесенең беренче онлайн-викторинасы үткәреләчәк. Бәйге 2 турда узачагын исегезгә төшерәбез - беренче турда 7 ай (сентябрь-март) дәвамында 7 татар әдибенә (язучы, шагыйрь, драматург) багышланган 7 онлайн-викторина үткәреләчәк. Шул рәвешле, 7 финалист сайлап алыначак, алар апрель аенда үткәреләчәк финал турында катнашачаклар. Беренче турның сентябрь ае татар драматургы һәм актёры Таҗи Гыйззәткә багышланды, бәйге башлануның беренче көннәреннән үк Белем.ру порталында кулланучыларга аның турында мәгълүмат тәкъдим ителде. Беренче викторинада "Татнетны үстерү фонды" һәм "Белем.ру" порталы хезмәткәрләре әзерләгән 25 сорау булачак, викторинада драматургның тормыш юлы һәм иҗаты белән бәйле сораулар очрар. Аларга мөмкин кадәр тиз һәм төгәл җавап бирергә тырышыгыз. Гомуми нәтиҗәләр процентларда күрсәтеләчәк. Дөрес җаваплар саны 40% тан арткан очракта тест уңышлы үтелгән дип санала һәм викторинада катнашучы рәсми сертификатлар (электрон һәм/яисә кәгазь вариантларда) сорату хокукына ия була. Нәтиҗәләр ясалганда тест үтүченең процентларда күпме балл җыюы һәм әлеге викторина сорауларына никадәр тиз җавап бирүе игътибарга алыначак. Мисал өчен, ике кеше 100% максималь балл җыя икән, алар арасыннан тест сорауларына тизрәк җавап биргән кулланучы җиңүче дип игълан ителәчәк (бәйге турында калган барлык мәгълүматны Конкурслар битеннән карый аласыз). Тестны бары тик бер мәртәбә генә үтәргә мөмкин! Игътибарлы булыгыз! Барыгызга да уңышлар телибез! Хәерле сәгатьтә! ВИКТОРИНА БИТЕНӘ КҮЧҮ >> http://belem.ru/konkurslar Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:e93fdb60-b074-4f97-9d76-fc933e34db3c>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/5902

2019-08-22T05:51:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027316783.70/warc/CC-MAIN-20190822042502-20190822064502-00357.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999825954437256}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 24 июльдә Югары Ослан районында урнашкан "Казан" тау чаңгысы спорт-сәламәтләндерү комплексында "Президент академиясенең җәйге кампусы" IV Халыкара белем бирү форумының ябылу тантанасы була. Чарада Татарстан Республикасы Премьер-министры урынбасары – мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов катнаша. Җәйге кампус "Казан" комплексында 12 көн дәвамында узды. Быел кампуста катнашучы студентлар өчен традицион төстә кызыклы бай белем бирү программасы әзерләнгән иде, шулай ук төрле мәдәни чаралар узды. Россиянең 27 төбәгеннән һәм 8 чит илдән 220 студент төрле лекцияләр тыңлады, алар өчен мастер-класслар, тренинглар уздырылды. http://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:ab0ad467-f265-43f9-b208-ac02925fe891>

CC-MAIN-2020-24

http://belem.ru/node/5811

2020-05-28T08:06:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347398233.32/warc/CC-MAIN-20200528061845-20200528091845-00106.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999729335308075}

belem.ru

Мордовия дәүләт университеты |Эшләү еллары||1931| |Ректор||Вдовин Сергей| |Адрес||Россия, Мордовия Республикасы, Саранск шәһ., Большевиклар ур., 68 йорт| һәм |Сайт||mrsu.ru| Н.П. Огарев исемендәге Мордовия дәүләт университеты – Мордовия республикасы башкаласы Саранск шәһәрендә урнашкан классик югары уку йорты. Мордовия дәүләт университеты тарихы 1931 елда нигез салынган Мордовия дәүләт педагогик институтыннан башлана. 2010 елда уку йортына «Илкүләм тикшеренү университеты» дәрәҗәсе бирелә. Уку йортының фәнни-педагогик составын 1655 кеше тәшкил итә. Алар арасында: 225 фән докторы, профессор, 1089 фән кандидаты, доцент. Югары уку йортында 24290 кеше, шул исәптән, 300ләп чит ил вәкиле белем ала. Университет төрле юнәлешләр (белгечлекләр) буенча югары һәм югары уку йортыннан соңгы профессиональ белем бирү программаларын тормышка ашыра, төрле фәннәр буенча фундаменталь һәм гамәли фәнни тикшеренүләр башкара. Университет карамагында 21 спорт корылмасы бар. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Универсиада 2013 сайты(үле сылтама) |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

<urn:uuid:ee5dc7c7-34cf-488f-8323-94c7f5116502>

CC-MAIN-2023-14

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F_%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B

2023-03-29T16:19:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296949009.11/warc/CC-MAIN-20230329151629-20230329181629-00675.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9991239905357361}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Согуд Гарәбстанында ике елдан хатын-кызлар гына укыячак иң зур университет ачарга планлаштыралар. Булачак белем йортының мәйданы 8 миллион кв. метр җир биләячәк. Биредә 40 мең кешене укытырга мөмкинлек бар. Университет принцесса Нора бен Габделрахман исемен йөртәчәк. Әлеге уку йорты җирлегендә шулай ук китапханә, конференц-үзәк, 15 академик факультет, лабораторияләр һәм 700 урынлык хастаханә дә урнашачак. Университетта нанотехнологияләр, табигый фәннәр һәм мәгълүмати технологияләр өлкәсендә тикшеренүләр алып бару да планга кертелгән. Чыганак: www.5ballov.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:f89997d5-a4df-44ed-92c7-26be0c30d2bc>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/777

2021-09-17T06:02:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780055601.25/warc/CC-MAIN-20210917055515-20210917085515-00281.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998577833175659}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Татарстан мәгариф системасында өч объект капиталь ремонт графигыннан бераз калыша. Әлмәттә коррекцион мәктәптә, Биектауда ике балалар бакчасында азрак ремонт эшләре бар. Бу хакта Татарстанның төзелеш, архитектура һәм торак-коммуналь хуҗалыгы министры Ирек Фәйзуллин Хөкүмәт йортында видеоконференция режимында үткән киңәшмәдә сөйләде. Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Миңнеханов рәислек иткән киңәшмәдә шулай ук ТР Премьер-министры Илдар Халиков, республиканың ведомоство һәм министрлык җитәкчеләре, эре предриятие һәм оешма, район җитәкчеләре катнашты. "Уку елы башланырга берничә көн калды. Эшләрнең бераз гына калганын аңлыйм мин, әмма бу вакытта инде мәктәптә дә, балалар бакчасында да төзүчеләр булырга тиеш түгел!", - дип үз фикерен белдерде ТР Премьер-министры Илдар Халиков. Биналарда 1 сентябрьгә җиһазларны куеп, сыйныфларны чистартып өлгермәскә мөмкиннәр. Аннары буяу исләре дә уку процессына комачауларга мөмкин. Тулаем алганда республикада төзелеш һәм капиталь ремонт эшләре уңышлы бара. Республиканың барлык муниципаль районнарында күпфатирлы йортларда капиталь ремонт буенча 829 объектта эш оештырылган, дип җиткерде ТР Төзелеш министрлыгы башлыгы. Бераз кытыршылыклар бар, әмма алар, беренче чиратта, эш тапшыргандагы документлар белән бәйле. "Әлеге мәсьәлә күтәрелгәннән соң ике атна вакыт үтте. Кайбер районнарда хәрәкәт башланды, кайсылары әле тотынмады да. Болар Актаныш, Арча, Балтач, Кама Тамагы, Менделеевск, Балык Бистәсе, Теләче, Чирмешән. Август төгәлләнүен аңларга кирәк. ТРның Баш инвестицион-төзелеш идарәсе хилафлыкларга күз йомар дип өметләнмәгез, вәгъдә бирәм – моңа юл куймаячакмын", - дип билгеләп үтте Халиков. Документлар белән эшләүгә салкын карашта булганнар эшләре төгәлләнмәгән объектлар белән калып, эшләре өчен исәп-хисап ясауга да өметләнмәсен, дип кисәтте ТР Хөкүмәт башлыгы. ТР Төзелеш, архитектура һәм торак-коммуналь хуҗалыгы министры ресурс үзәкләре, мәдәният биналары, бистә советлары һәм социаль объектлар, нигездә, инде ремонтланып беткән, дип белдерде. Сулыкларны, парк, скверларны төзекләндерү буенча быел кабул ителгән программа нигезендә барылучы эшләр дә төгәлләнү алдында. Казан шәһәрендәге Кабан буе гына әлегә искәрмә булып тора. Мөгаен, әлеге объект киләсе елга күчерелер. Докладчы киңәшмәдә катнашучылар игътибарын төзелеш һәм капиталь ремонт алып барылучы объектларда куркынычсызлык техникасы кагыйдәләрен саклау мөһимлегенә юнәлтте. Ел башыннан Татарстанның төзелеш объектларында 19 бәхетсезлек очрагы теркәлгән. Шуларның алтысы үлем фаҗигасе белән тәмамланган, 13 кеше авыр җәрәхәтләр алган. Чагыштырып карасак: 2015 елда 33, 2014 елда 38 бәхетсезлек очрагы теркәлгән була. "Әлеге очракларны киметү динамикасын, һичшиксез, сакларга кирәк", диде Фәйзуллин.

<urn:uuid:9105dec7-6afb-4ae7-9417-0f88a73fceb9>

CC-MAIN-2019-39

http://belem.ru/node/6734

2019-09-20T14:58:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514574039.24/warc/CC-MAIN-20190920134548-20190920160548-00321.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999560117721558}

belem.ru

- РУС - ТАТ Дон буе казагы, 1773–1775 еллардагы Крәстияннәр кузгалышы җитәкчесе 1742 ел тирәсе, Зимовейская на Дону станицасы — 1775 елның 10 гыйнвары, Мәскәү. Җидееллык (1756–1763) сугышта катнаша. 1768–1774 еллардагы рус-төрек сугышы вакытында хәрәкәттәге армиягә җибәрелә, хорунжий-казак офицеры дәрәҗәсен ала (1770); авыру сәбәпле өенә кайта. 1771 ел ахырында Терек казаклары янына кача. 1772 елда Чернигов, Гомель тирәсендә, Иргиз елгасы буенда иске дин тарафдарлары арасында яши. Берничә тапкыр кулга алына, шул исәптән 1772 елның декабрендә Җаек казакларын Кубаньга күчәргә өндәгәне өчен, 1773 елның гыйнвар аенда Казан төрмәсендә утыра. Екатерина II указы белән аны камчыларга һәм Пелым шәһәренә «дәүләт хезмәтенә» җибәрергә тиеш булганнар. 1773 елның май аенда Казаннан Җаек казаклары янына кача. 1773 елның сентябрендә үзен император Пётр III дип белдереп, казаклар фетнәсен күтәрә. Пугачёв манифест һәм фәрманнарында халыкка ирек, салымнардан азат булу, дин иреге һ.б. игълан ителә. («Сезгә җир һәм суларыгызны, ипи һәм тозыгызны... дин һәм намусыгызны, байлык һәм хәзинәгезне мәңгегә бүләк итәм»). Идел буе һәм Урал алды рус булмаган халыкларын, шул исәптән татарларны (Уфа провинциясендә 34 мең, Казан губернасында 50 меңнән артык кеше) баш күтәрүчеләр хәрәкәтенә тарта. Пугачёв көрәштәшләре арасында Б.Канкаев, К.Усаев; аның Хәрби коллегиясе әгъзасы С.Сәетов була. Баш күтәрүчеләр 1773 елның октябреннән 1774 елның мартына кадәр Оренбург шәһәрен камалышта тоталар. Хөкүмәт гаскәрләре 1774 елның март–апрелендә Татищев кальгасе белән Сакмар шәһәрчеге тирәләрендә Пугачёв отрядларын җиңүгә ирешә. Пугачёв гаскәре 1774 елның 12 июлендә Казанны штурмлап ала (кара Казан өчен сугыш), 15 июльдә җиңелә. Пугачёв шуннан соң, Идел аша кичеп, көньякка юнәлә. Август ахырында Кара Яр буенда тулысынча тар-мар ителә; 1774 елның сентябрендә көрәштәшләре тарафыннан хөкүмәткә тотып бирелә. 1774 елның декабрь ахырында Мәскәүдә Пугачёв үлем җәзасына хөкем ителә, җәзалап үтерелә. Емельян Пугачёв төрмәдә (1834) А.С.Пушкинның "Пугачёв бунты тарихы" басмасыннан портрет Крестьянская война в России в 1773–1775 годах: Восстание Пугачёва: В 3 т. Л., 1961–70; Лимонов Ю.А., Мавродин В.В., Панеях В.М. Пугачёв и пугачёвцы. Л., 1974. Автор — И.Р.Вәлиуллин Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:678ae4f3-738e-487a-a946-161636da45c4>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novoe-vremya/personalii/pugachyov-emelyan-ivanovich

2022-08-12T02:34:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882571538.36/warc/CC-MAIN-20220812014923-20220812044923-00485.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999228715896606}

tatarica.org

Кыргыз (мәгънәләр) Навигациягә күчү Эзләүгә күчү Кыргыз — күп мәгънәле сүз. - Кыргызлар – Кыргызстанда яшәүче төрки халык. Шулай ук Кытайда, Русиядә, Үзәк Азия илләрендә тора. - Иске Кыргыз — Башкортстанның Илеш районында урнашкан авыл. - Кыргыз (Кызыл Кама районы)-Башкортстанның Кызыл Кама районында урнашкан авыл. - Кыргыз (Дүртөйле районы)-Башкортстанның Дүртөйле районында урнашкан авыл. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Кыргыз теле —— кыргызларның милли теле, төрки телләрнең кыпчак төркеменә керә. - Кыргыз-Миякә — Башкортстанның Миякә районы биләмәләрендә ага. - Кыргызстан (кырг. Кыргыз Республикасы), рәсми атамасы Кыргыз Республикасы – Урта Азияның төньяк-көнчыгышындагы, нигездә Тянь-Шаньның көнбатыш һәм үзәк өлешендә урнашкан дәүләт. |Сүзнең яки сүзтезмәнең мәгънәләре исемлеге.| Сез монда башка мәкаләдән эләккән булсагыз, зинһар, кире кайтып сылтаманы тикшерегез. Ул мәкаләгә сылтарга тиеш.

<urn:uuid:ca6a2df7-4084-4966-86df-bbb2053fc3fb>

CC-MAIN-2019-30

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D0%B3%D1%8B%D0%B7_(%D0%BC%D3%99%D0%B3%D1%8A%D0%BD%D3%99%D0%BB%D3%99%D1%80)

2019-07-21T17:22:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527089.77/warc/CC-MAIN-20190721164644-20190721190644-00084.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999970197677612}

tt.wikipedia.org

Дөнья поэзиясе күгендә якты йолдызлардай балкыган шагыйрьләр аз түгел. Әмма алар арасында азатлык көрәшенең ялкынлы җырчылары, шул көрәштә батырларча һәлак булган легендар геройлар – инглиз шагыйре Джордж Байрон, венгр шагыйре Шандор Петефи, испан шагыйре Гарсиа Лорка, болгар шагыйре Никола Вапсаров, чех язучысы, публицист Юлиус Фучик һәм татар шагыйре Муса Җәлил исемнәре бар. Патриот-шагыйрь Муса Җәлилнең шигъри таланты, сугышчан батырлыгы һәм хәрби оештыру осталыгы фашизмга каршы аяусыз көрәштә бөтен тулылыгы белән ачылды. Аның исеме дөньяда үзенең Ватанына, үз халкына турылыклы булуның гүзәл символына әйләнде. Муса халыклар дуслыгы җырчысы буларак җир йөзендә зур соклану тудырды. Муса Җәлил поэзиясе тау елгасы кебек көчле һәм ярсу да, кырыс һәм шаян да, дәртле һәм сагышлы да. Башым иям, бу дәһшәтле чорда Шундый уллар биргән халыкка. Башым иям, бу халыкның исемен Мәңге үлмәс иткән шагыйрьгә,- дип язды Муса Җәлил турында чуваш халык шагыйре Педер Хузангай. Чыннан да, Муса Җәлилнең милләттәшебез булуы белән чиксез горурланабыз. Ул-татар халкының исемен бөтен дөньяга яңграткан шагыйрь. Шуңа күрә Муса Җәлилнең дөнья әдәбиятында, музыка, сәнгатьтә тоткан урыны чиксез зур.

<urn:uuid:d8ec6e09-d20c-4dc2-95f6-5532d0fe87be>

CC-MAIN-2022-40

https://belem.ru/node/7577

2022-10-01T02:17:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-40/segments/1664030335514.65/warc/CC-MAIN-20221001003954-20221001033954-00748.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999525547027588}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Башкаланың 94нче гимназиясендә булган ата-аналардан законсыз рәвештә акча җыю очрагыннан соң, Казанның Кеше хокукларын яклау үзәгендә бу темага багышланган «кайнар линия» эшли башлады. Бүген «кайнар линия» ачылганга төгәл ун көн һәм шушы вакыт эчендә бирегә барлыгы 45 мөрәҗәгать кабул ителгән. Үзәккә мәктәптә укучы һәм балалар бакчасына йөрүче балаларның ата-аналары һәм туганнары шалтырата. Кеше хокукларын яклау үзәгенең матбугат хезмәте хәбәр итүенчә, ата-аналар укытучыларның туган көненә бүләк алу, сакта торучыларга һәм җыештыручыларга эш хакы түләү, дәреслекләр, парталар алу, мәктәп фонды һәм башка максатлар өчен акча җыюга зарланып мөрәҗәгать итә. Әйтик, бер мәктәп директоры беренче сыйныф укучыларының ата-аналарына Попечительләр советына 10 мең сум акча тапшырырга кушкан. Мондый очраклар, кызганычка каршы, балалар бакчаларында да еш очрый. Алты яшьлек кызның әтисе балалар бакчасы мөдиренең ремонтка һәм җыештыручыга акча түләү өчен даими рәвештә акча таләп итүе турында хәбәр итте. Җитәкче шулай ук балалар бакчасына домофон урнаштыру өчен 650 сум тапшырырга кирәк булуын да әйткән. «Хәзерге вакытта без Татарстан прокуратурасына мөрәҗәгать әзерлибез. Анда акча җыючы мәктәпләр һәм балалар бакчаларының исемлеге кертеләчәк», - диде Кеше хокукларын яклау үзәге җитәкчесе Игорь Шолохов. Хокук яклаучылар 293-04-71 телефон номеры буенча шалтыратулар кабул итүне дәвам итә. Мөрәҗәгать итүчеләргә юрист ярдәме күрсәтеләчәк. Чыганак: www.intertat.ru

<urn:uuid:09aff985-4d3e-4783-ad0b-70c357b599da>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/1519

2021-02-25T16:58:21Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178351374.10/warc/CC-MAIN-20210225153633-20210225183633-00507.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000042915344238}

belem.ru

SETI Җирдән читтәге акыл эзләү (ингл. SETI) — галимнәрнең Җирдән читтәге тереклекне эзләү буенча фәнни проектлары өчен җыелма термин. Мәсәлән, башка дөньялардан йолдыз ара элемтәнең билгеләре булган электромагнетик нурланышны мониторлау. Галәмдә акыллы тормышны эзләү өчен зур чакырулар бар, идентификация һәм интерпретацияне дә кертеп. Төрле SETI проектлары прогресста, кайберләре тикшеренүчеләрнең иртә игъланнарын артык «эйфорик» булуда тәнкыйтьләнә. Потенциаль феноменнның фәнни тикшеренүе радио уйлап чыгарудан соң 1900-нче еллар башында башланган. Халыкара күп фәнни сорауларга җаваплар бирергә тырышу 1980-нче еллардан бирле барган. 2015 елда Стивен Һокинг һәм рус миллиардеры Юрий Милнер яхшы финансланганнан эшләп карауны игълан иткәннәр, ул Бәреп кертеп үтү инициативасы дип аталаган, ул Җирдән читтәге тереклекне эзләү өчен тырышып карауларны киңәйтү өчен булган. Эчтәлек - 1 Тарихы - 2 Дәвам итүче радио эзләнүләре - 3 Җәмәгать SETI проектлары - 4 Оптик тәҗрибәләр - 5 Гамма нурлары чайпалуы - 6 Җирдән читтәге артифактлар эзләү - 7 Техносигналлар - 8 Ферми парадоксы - 9 Табылган юлламаларны ачу протоколы - 10 Актив SETI - 11 Тәнкыйть - 12 Шулай ук карагыз - 13 Чыганаклар - 14 Искәрмәләр Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Иң элек эш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кояш системасы эчендә җирдән читтәге акылны эзләү өчен иң элек эзләүләр булган. 1896 елда Никола Тесла аның чыбыксыз электр тапшыру системасы Марстагы мәхлукатлар белән элемтә өчен кулланырга мөмкин дип фаразлаган 1899 елда, үзенең Тесла Тәҗрибәләр Станциясендә тәҗрибәләр үткәргәндә, ул шул планетадан сигналны тоткан дип уйлаган, чөнки сәер кабатланучы сигнал Марс төнге күктә утырганда юкка чыккан булган. Тесла тикшеренүенең анализы Тесла бернәрсә дә тотмыйча эшләгән яңа технологияне аңламаганнан алып, Тесла Маркониның Европа радио тәҗрибәләреннән сигналларын күзәткәнгә һәм хәттә аның Юпитерның плазма торы сигналларын тотканга кадәр бәяләнгән. 1900-нче еллар башында Гульельмо Маркони, Уильям Томсон, беренче барон Кельвин һәм Дэвид Пэк Тодд шулай ук марсианнар белән элемтә өчен радио кулланырга мөмкин икәнен ышануларын расланан, шул ук вакытта Маркони аның станцияләре шулай ук потенциаль Марсиан сигналларын тотканын игълан иткән. 1924 елның 21—23 августында Марс Җиргә моннан бирле 80 ел элек иң якын каршы урын алган. АКШ-да «Милли Радио Тынычлыгы Көне» игълан ителгән, 21—23 августта, 36 сәгатьлек чор булган, шул вакытта барлык радиолар сәгать саен биш минутка тынып калган. АКШ-ның Хәрби Флоты Обсерваториясендә радио алгыч дирижабльдә җир өстеннән күтәрелгән һәм 8—9 км арасындагы дулкын озынлыгына көйләнгән, бу Амхерст Колледж һәм Чарльз Фрәнсис Җенкинс эшләгән «радио-камера» кулланып эшләнгән. Программа Дэвид Пэк Тодд тарафыннан алып барылган, аңа Хәрби флот операцияләре адмиралы Эдвард Уолтер Эберле хәрби хезмәттәшлек күрсәткән, шул ук вакытта АКШ армиясенең баш криптографы Уильям Ф. Фридман нинди дә булса потенциаль Марсиан юлламаларын тәрҗемә итәргә билгеләнгән булган. 1960 елда Корнелл университеты астрономы Фрәңк Дрэйк беренче хәзерге заман Фрәңк Л. Баумның фэнтэзи китапларындагы Принцесса Озма хөрмәтенә «Озма Проекты» дип аталган SETI тәҗрибәсен үткәргән. Дрэйк Грин Бэнк, Көнбатыш Вирджиниядәге 26 м диаметрлы радиотелескопын кулланган, моны ул Тау Сети һәм Эпсилон Эридани янындагы 1,420 ГГц маркеры ешлыгын тикшерү өчен кулланган, бу радиоспетрның өлкәсе су тудыргыч һәм гидроксил радикалы спектр сызыкларына охшашлыгы өчен «су тишеге» дип аталган. Маркер ешлыгы тирәсендәге 400 кГц диапазон сканланган булган, бу бер каналлы 100 Гц диапазонлы алгыч белән эшләнгән булган. Ул үзен кызыксындыра торган бернәрсә дә тапмаган. Советлар Берлегендә галимнәр SETI-да 1960-нчы елларда зур кызыксыну алганнар һәм бөтеньяклы антеннаны кулланып көчле радио сигналларны тотарга өмет итеп берникадәр эзләнүләр алып барганнар. Совет астрономы Иосиф Шкловский бу өлкәдә пионер булган китапны язган, ул «Галәм, Тормыш, Акыл» (1962) дип аталган, бу Америка астрономы Карл Саган тарафыннан киңәйтелеп «Галәмдә Акыллы Тормыш» (1966) бест-селлеры буларак чыккан. 1955 елның мартында Scientific American-ның басмасында Җон Д. Краус галәмне табигый радио сигналларны сканирлау өчен параболик рефлектор белән җиһазланган яссы тәлинкә радио телескопын кулланырга була дигән фикерне тасвирлаган. Ике ел эчендә аның концепциясе Оһайо Дәүләт Университеты корылмасында хупланган булган. Милли Фән Фондыннан 71 000 АКШ доллары гранты белән, төзелеш Оһайо, Делавэрда башланган. Бу Оһайо Дәүләт Университеты Радио Обсерваториясе «Зур Колак» дип аталган. Соңрак, анда беренче дәвам итүче SETI программасы башланган, ул Оһайо Дәүләт Университеты SETI программасы дип аталган. 1971 елда, NASA Дрэйкны, Хьюлетт-Паккард Коропорацисеннән Бернард М. Оливьены керткән SETI программасын башлаган. Нәтиҗә рапорты «Проект Циклоп» дип билгеле булган Җирдә урнашкан 1500 тәлинкәле радио телескоп массивын төзүне тәкъдим иткән. Моның бәясе 10 миллиард доллар булырга тиеш булган. Циклоплар төзелмәгән булган, әмма рапорт аннан соң булган SETI эшенең нигезен формалаган. Оһайо Дәүләт SETI программасы данны 1977 елның 15 августында яулаган, ул вакытта Җерри Эһман, проектның волонтеры телескоп тарафыннан гаҗәп калдыручы көчле сигналга шаһид булган. Ул басылган кәгазьдә күрсәтмәне әйләндереп сызган да «Уау!» дип язган. «Уау!» сигналы кайчан булса да тотылган ясалма, җирдән читтәге тереклекнең радио сигналның чыганагы булып танылган, ләкин ул берничә өстәмә эзләүләрдә яңадан детектланмаган. Сентинел, META, һәм BETA[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1980 елда Карл Саган, Брюс С. Мюррей һәм Луис Фридман, өлешчә SETI өйрәнүләре өчен АКШ Планета Җәмгыятенә нигез салганнар. 1980-нче еллар башында Һарвард Университеты физигы Пол Һоровиц яңа адым ясаган һәм SETI тапшырулары эзләү өчен максат белән спектр анализаторы конструкциясен тәкъдим иткән. Традицион «өстәл өсте» анализаторлары аның эше өчен әз файдасы булган, чөнки алар ешлыкларның шаблоннарын аналог фильтрлары банкларын кулланып эшләгәннәр һәм шулай итеп алар ала торган каналларның микъдарында чикләнгән булган. Шулай да, хәзерге заман интеграцияләнгән челтәр санлы сигнал эшкәртү технологияләре автокорреляцион алгычлар төзү өчен һәм шактый күбрәк канал тикшерү өчен кулланылган. Бу эш 1981 елда «Чемодан SETI» дип аталган портатив спектр анализаторына китергән, аның сыйдырышлыгы 131 000 тар тасма канал булган. 1982 елга кадәр сузылган тестлардан соң, «Чемодан SETI»-сы 1983 елда кулланылышка Һарвард, Массачусеттста Оук Ридж Обсерваториясендә Һарвард/Смитсон радио телескопы белән кулланылышка кертелгән. Бу «Сентинел» дип аталган һәм 1985 елга кадәр дәвам иткән. Хәтта 131 000 канал күкне тиз дәрәҗәдә эзләү өчен җитмәгән, шуңа күрә «Чемодан SETI»-сының дәвамы булып 1985 елда Мегаканал Җидән Читтә Тикшеренү өчен «META» проекты булган. МЕТА спектр анализаторының 8,4 миллион канал булган 0,05 Гц канал чишелеше булган. META спектр анализаторының мөһим хасияте булып аның җирнеке һәм җирнеке булмаган сигналларны аеру өчен ешлыкның Допплер күчешен куллануы булган. Проект Һоровиц тарафыннан Планетар Җәмгыять ярдәме белән җитәкләнгән һәм өлешчә фильмнар ясаучы Стивен Спилберг тарафыннан финансланган. Икенче шундый эшләп карау, META II, Аргентинада 1990 елда башланган булган, ул көньяк күкне тикшергән. META II һаман эштә, 1996 ел камилләштерүеннән соң. МЕТА-ның дәвамы «BETA» дип аталган, бу «Billion-channel Extraterrestrial Assay» (Миллиард Канал Җирдән Читтә Тикшеренүе) кыскартылмасы булган һәм ул күзәтүне 1995 елның 30 октябренда башлаган. «BETA» эшкәртү мөмкинчелегенең йөрәге 36 багышланган тиз Фурье рәвешүзгәртүе двигателеннән торган һәрберсе 2 секундына 222 комплекс Фурье рәвешүзгәртүе эшли алган һәм 21 цифрлы сигнал эшкәртүе тактасы белән гомуми максатлы шәхси санак бәлән җиһазланган булган. Бу BETA-га каналына 0,5 Гц чишелеш белән 250 синхрон канал алырга мөмкинчелек биргән. Ул микродулкын спектры аша 1,400 Гигагерцтан алып 1,720 Герцка кадәр сигез сикерештә сканирланган, һәрбер сикереш ике секунд эчендә булган. BETA эзләнүенең мөһим мөмкинчелеге булып кандидат сигналларның тиз һәм автоматик яңадан күзәтүе, моңа күкне янәшә торган ике нур белән күзәтү белән ирешелгән, берсе бераз көнчыгышка таба, икенче бераз көнбатышка таба. Уңышлы кандидат сигналы беренче чиратта көнчыгыш нурны узган, һәм аннан соң Җирнең әйләнү тизлеге белән көнбатыш нурны узган. Өченче алгыч офыкны ачыктан-ачык җирнеке чыгышлы вето сигналларны күзәткән. 1999 елның 23 мартында анда Сентинел, МЕТА һәм BETA булган 26 метрлы радиотелескоп көчле җилләр тарафыннан аударылган һәм җитди зыян күргән. Бу BETA проектны операцияне туктатырга мәҗбүр иткән. MOP һәм Феникс проекты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1978 елда NASA SETI программасы Сенатор Уильям Проксмайр тарафыннан авыр тәнкыйтьләнгән, һәм SETI тикшерүе финанславы 1981 елда NASA бюджетыннан Конгресс тарафыннан алынган булган. Шулай да, финанслау 1982 елда торгызылган булган, бу Карл Саган Проксмайр белән сөйләшкәннән соң һәм программа әһәмиятле булачагына ышандырганнан соң булды. 1992 елда, АКШ хөкүмәте операцион SETI программасын финанслаган, NASA-ның Микродулкын Тикшерү Программасы Microwave Observing Program формасында. MOP күкнең озын-чор гомуми тикшеренүен эшләп каравын уздырыр өчен планланган һәм шулай ук янәшәдәге 800 махсус йолдызларны тикшерүне максат итеп куйган. MOP NASA Deep Space Network белән ассоциацияләнгән радио антенналар тарафыннан эшләнергә тиеш булган, шулай ук Көнбатыш Вирджиниядә, Грин Банкта Милли Радио Астрономиясе Обсерваториясе радио телескопы беләнһәм Пуэрто Рикода Аресибо Обсерваториясе радио телескопы белән эшләнергә тиеш булган. Сигналлар спектр анализаторлар тарафыннан анализланырга тиеш булганнар, һәрберсе 15 миллион канал сыйдырышлыгы белән. Бу спектр анализаторлар зуррак сыйдырышлыкка ирешер өчен бергә төркемгә җыелган булган. Максат эзләвендә кулланылганнары каналына 1 Герц тасма киңлегенә ия булганнар, шул ук вакытта күк тикшеренүендә кулланылганнарда тасма киңлеге каналына 30 Герц тасма киңлегенә ия булган. MOP Америка Кушма Штатлары Конгрессының игътибарын җәлеп иткән, анда программаны сәер күргәннәр һәм башланганнан соң бер елдан соң туктатканнар. SETI-ны яклаучылар дәүләт финанславыннан башка дәвам иткәннәр һәм 1995 елда Маунтин Вью, Калифорниядә урнашкан табышсыз SETI Институты MOP программасын «Феникс» атамасы астында торгызган, аңа шәхси финанслау чыганаклары ярдәм иткән. Җил Тартер юнәлеше астында Феникс проекты MOP программасының дәвамы була һәм якынча 1000 Кояш-кебек йолдызларны тикшерә. 1995 елдан 2004 елның мартына кадәр, Феникс Паркес Радио Телескопында, Австралиядә күзәтүләр алып барган, шулай ук Грин Бэнк, Көнбатыш Виргиниядә Милли Радио Астрономия Обсерваториясенең радиотелескобында һәм Пуэрто Рикода Аресибо Обсерваториясендә күзәтүләр алып барган. Проект 800 йолдызның эквивалентын рөхсәт булган каналларның 1200-дән 3000 МГц-ка кадәр ешлык диапазонында күзәткән. Эзләү якынча 200 яктылык елы энергия нурландырган 1 GW-га кадәр тапшыргычларны сатып алырга мөмкин иткән. Профессор Тартер сүзләренә караганда, 2012 елда SETI Институтында тикшеренүне алып бару елына 2 миллион доллар торган һәм шуннан якынча ун мәртәбә артыграк SETI тикшеренүен дөнья буйлап тәэмин итүгә китә. Дәвам итүче радио эзләнүләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Җирнең атмосферасы аша күп радиоешлыклары җитәрлек яхшы үтә, бу зур радио антенналарын кулланып космосны тикшерүче радио телескопларга китергән. Моннан соң кеше тырышлыгы белән исәпкә алырлык электромагнетик нурланыш тапшыра һәм бергә булган элемтәләр продукты буларак телевидениены һәм радионы. Бу сигналларның ясалма икәнлеге җиңел тикшерелә ала, чөнки алар кабатланучы табигатьле һәм тар тасмалы. Бу типик булса да, җирдән читтәге цивилизацияне табу өчен бер ысул булып Кояш Системасыннан читтәге урыннан ясалма радио тапшыруларны детектлау була ала. Күп халыкара радиотелескоплар хәзер SETI эзләнүләре өчен кулланыла, шул исәптән Аурупада Түбән Ешлык Массивын кертеп, Австралиядә Мёрчисон Уайдфилд Массивы (MWA) кертеп һәм Берләшкән Корольлектә Ловелл Телескопын кертеп. Аллен Телескоп Рәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] SETI институты Берклидагы Калифорния Университетының Радио Астрономия Лабораториясе белән SETI эзләнүләре өчен махсуслаштырылган радио телескоп рәтен ясау өчен хезмәттәшлек иткән, бу мини-циклоплар рәте кебек булырга тиеш булган. Элек ул Бер Гектар Телескопы буларак билгеле булган, соңрак ул проектның иганәчесе Пол Аллен хөрмәтенә "Аллен Телескоп Массивы" буларак атамасын үзгәртелгән. Аның сиземлеге ясалып беткәч диаметры 100 м булган бер зур тәлинкәгә эквивалент булырга тиеш булган. Хәзерге вакытта төзелүче рәтнең төньяк Калифорниядә авыл җирендәге Кат Крик Обсерваториясендә 42 тәлинкәсе бар. Тулаем рәт (АТА-350) 350 яки шуннан артык тармак радио тәлинкәләрдән торырга планлаштыра, һәрбер тәлинкә диаметрда 6,1 м булырга тиеш. Бу тәлинкәләр коммерциядә булган юлдаш телевидение технологиядә ясалачак. АТА 2007 елда тәмамланырга тиеш булган, кимендә 25 миллион долларда. SETI Институты АТАны төзү өчен акча тәэмин иткән, ә Калифорния Университеты, Беркли телескопның конструкциясен ясаган һәм операцион финанслауны тәэмин иткән. Массивның беренче өлеше (АТА-42) 2007-енче елның октябреннан операцион булган, 42 антенна белән. АТА-350 өчен планлаштырылган DSP системасы шактый амбицияле. Тулысынча 350 элемент рәтенең тәмамлануы финансларга һәм АТА-42 дән техник нәтиҗәләргә бәйле. ATA-42 (ATA) күпсанлы күзәтүчеләргә бер үк вакытта интерферометр чыгышына мөрәҗәгать мөмкинлеге өчен конструкцияләнгән. Типик рәвештә (астрономик тикшеренүләр һәм SETI өчен кулланылган) АТА фотосурәт алгычы (беренче чиратта SETI өчен кулланылган) нур формалаучы система белән параллель рәвештә эшли. АТА шулай ук бер үк вакытта күпсанлы синтезланган нурларда күзәтүләрне тәэмин итә. Күпнурлылык SETI-да ялган максатларны идентификацияләү өчен эффектив фильтр булып тора, чөнки бик ерак тапшыргыч күкнең бер генә ноктасында пәйда булырга тиеш. SETI тикшеренүе өчен SETI институтының үзәге (CSR) АТАны җирдән читтәге акылны эзләү өчен куллана. Көненә 12 сәгать, атнасына 7 көн күзәтә. 2007-2015 елдан, АТА миллионлаган технологик сигнал идентификацияләде. Хәзергә кадәр барлык бу сигналларга тавыш яки радио ешлыгы интерференция статуты билгеләнгән, чөнки а) алар Җирдә урнашкан тапшыргычлар яки иярченнәр тарафыннан генерацияләнгән булып чыга, яки б) алар бусага вакыт чигенә кадәр 1 сәгатькә кадәр юкка чыга. CSR тикшеренүчеләре хәзерге вакытта бусага вакыт чиген кечерәйтү өстендә һәм АТАның эчендә корылган юлламалар булырга мөмкин сигналларны детектирлау өстендә эшлиләр. Беркли астрономнары АТАны берничә фәнни мәсьәләне чишү өчен кулланган, аларның кайберләре күчүче SETI сигналлары булырга мөмкин, бу 2011 елга кадәр дәвам иткән, монда Калифорния Университеты һәм SETI институты арасында хезмәттәшлек туктатылган булган. ATA өчен планлаштырылган DSP системасы бик амбициоз булган. Рәтнең беренче өлеше 42 антенна белән 2007 елның октябренда эшли башлаган. 350 элементлар рәтенең эшләнеп бетерелүе финанслауга һәм 42 элементлы суб-рәтнең техник нәтиҗәләренә бәйле. CNET Аллен Телескоп Рәте турында мәкаләне һәм сурәтләрне 2008-енче елның декабренда бастырган. 2011-енче елның апрелендә финанслау җитмәгәнгә күрә АТА 8 айлык "йокыга" талырга мәҗбүр ителгән. АТАның даими эшләве 2011 елның 5 декабренда дәвам ителгән. 2012 елда АТАга QUALCOMM Incorporated-ның нигезләүчеләренең берсе һәм баш галиме Франклин Антонио тарафыннан 3,6 миллион доллар иганә ителгәнгә күрә янә җан өрдертелгән булган. Бу бүләк АТА тәлинкәләрнең кискен рәвештә камилләштерергә, элеккегә караганда күбрәк сиземлелеккә һәм сиземле күзәтүләрнең киңрәк ешлыклар тасмаларына (1-18 ГГц ка кадәр), гәрчә башта радио ешлыгы электроникасы 12 ГГц ка кадәр генә барган. 2013 елның июлена хәлендә бу алгычларның беренческе куелган һәм тикшерелгән. Барлык 42 антеннаны да тулаем кую 2014 елның июненда көтелә. АТА бигрәк тә җирдән читтәге акылны эзләүгә һәм астрономик радио чыганакларны ачуга, мәсәлән моңа кадәр аңлатылмаган, галактикадан читтәге булырга ихтимал, беренче радио чайпалуларны табуга яраштырылган. SERENDIP[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] SERENDIP (Search for Extraterrestrial Radio Emissions from Nearby Developed Intelligent Populations - Якындагы Акыллы Расалардан Җирдән читтәге радио тапшыруларын эзләү) - ул 1979-ынчы елда башланган Беркли, Калифорния Университетында башланган SETI программасы. SERENDIP дәвам итүче "төп агым" радио телескопы күзәтүләре Грин Бэнктагы NRAO 90 м телескопын һәм Аресибо 305 м телескопларын да кертеп зур радио телескопларын кулланып "комбинирланган" яки "табындаш" программа буларак файдалана. Үзенең күзәтү программасын булдырганчы, SERENDIP deep space радио телескопы бирелгән мәгълүматларын анализлый, ул аларны башка астрономнар телескопларны кулланганда ала. Иң соңгы җәелдерелгән SERENDIP спектрометры, SERENDIP V.v Аресибо Обсерваториясендә 2009 елның июненда куелган булган һәм хәзер дә эшли. Санлы фонлы корал - ул FPGA нигезле 200 МГц ешлык тасмасын каплаучы 128 миллион каналлы санлы спектрометр. Бу программа якынча 400 шикле сигнал тапкан, ләкин аларның җирдән читтәге акылныкы булганын исбатлау өчен җитәрлек мәгълүмат булмаган. Ерып чыгу тыңлавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ерып чыгу тыңлавы - ул 100 миллион $ финанслау белән 2015 елның июленда башланган Галәмдә җирдән теш аралашуны табу өчен, киңәйтелгән ысулда, бу максат өчен элек киң кулланылмаган ресурсларны кулланып актив эзләү өчен 10 еллык инициатива. Ул хәзерге вакытта иң заманча җирдән теш акыл белән аралашуны эзләү буларак тасвирлана. 2015 елның июлендә игълан ителгән проект һәр елны ике төп радиотелескопта - Көнбатыш Вирджиниядә Грин Бэнк Телескопында һәм Австралиядә Паркс Обсерваториясендә меңнәрчә сәгатьләр кулланачак. Моңа телескоп елына фәкать якынча 24 тән 36 сәгатькә кадәр җирдән читтәге тереклекне табу өчен кулланылган. Аннан соң, Лик Обсерваториясенең Автоматлыштырылган Планета Табучысы лазер тапшыруларыннан килүче оптик сигналларны эзләячәк. Массив бирелгән мәгълүматларны эшкәртү өчен SETI Институты һәм SETI@home тәҗрибәсе кулланылачак. FAST[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кытайның 500 метрлы Апертуралы Сферик Телескопы үзенең фәнни миссиясе өлешенә "йолдызара сигналларны детектлау"ны кертә. FAST фиксланган 500 м диаметрлы сферик тәлинкәдән тора, ул регионда Карст процесслары тарафыннан табигый чокырда корылган. Ул дөньяның иң зур тутырылдырган апертуралы радио телескопы. Вебсайтындагы мәгълүмат буенча FAST 28 яктылык елына кадәр эзли ала һәм ул 1400 йолдызга ирешергә мөмкин. Әгәр дә тапшыргычның нурландырылган егәрлеге 1000 000 МВт ка арттырылса, FAST миллион йолдызга ирешергә мөмкин. Бу Аресибо 305 метр телескопы 18 яктылык елы белән чагыштырыла. Җәмәгать SETI проектлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] SETI@home[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] SETI@home Дэвид Гедье һәм Крэйг Каснофф тарафыннан уйланып чыгарылган Беркли, Калифорния Университеты тарафыннан 1999 елның маенда башланылган популяр волонтер өләшеп санау проекты. Ул иң башта Paramount Pictures һәм Планета Җәмгыяте һәм соңрак Калифорния штаты тарафыннан нигезләнгән. Проект директор Дэйвид П.Андерсон һәм баш галим Дән Вертхаймер тарафыннан җитәкләнә. Теләсә нинди шәхес SETI эзләнүенә кертем ясый ала, моның өчен ул Berkeley Open Infrastructure for Network Computing (BOINC) программа тәэминатын йөкләп, SETI@home проектына кушылып бу программага санакның буш йөреш егәрлеген кулланып фон процессы буларга рөхсәт итә ала. SETI@home программасы үзе SERENDIP IV коралының үзәк 2,5 МГц ешлык тасмасыннан язылган бирелгән мәгълүматлар "эш берәмлегендә" сигнал анализын алып бара. Эш берәмлегендә исәпләү беткәннән соң, нәтиҗәләр кире Беркли, Калифорния Университетының SETI@home - ның серверларына җибәрелә. 2009-ынчы елның 28 июнена SETI@home-ның 290 000 волонтер санак белән 180 000 нән артык актив катнашучысы булган. Бу санаклар SETI@home - га 617 тераФЛОПС уртача исәпләү егәрлеге бирә. 2010 елга, ун ел бирелгән мәгълүматлар җыйганнан соң, SETI@home Аресибодан күзәтеп булган күкнең 67 проценттан артыгын шул бер ешлыкта һәр ноктада кимендә өч скан белән (максат тугыз сканнан) тыңлаган, бу күк сферасының якынча 20 процентын каплый. SETI Net[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] SETI Net - ул бер шәхес тарафыннан барлыкка китерелгән шәхси эзләү системасы. Ул SETI Лигасы белән тыгыз бәйләнештә һәм Аргус станцияләрнең проекты булып тора. SETI Net станциясе киштәдән, кулланучы дәрәҗәсе электроникасын эченә ала, бу бәяне арзанайту һәм конструкцияне кабатлау җиңел булыр өчен эшләнә. Ул азимуты һәм күтәрелүе идарә ителә торган 3 метрлы параболик антеннадан, 1420 МГц спектрны каплаучы түбән тавышлы көчәйткечтән, киң тасма аудионы янә барлыкка китерү өчен алгычтан, контроль әсбабы буларак һәм детектлау алгоритмнарын эшләү өчен стандарт санактан тора. Антенна күкнең бер ноктасына төбәлә һәм бикләнә ала, бу системаны озын периодларга интеграцияләргә мөмкинчелек бирә. Хәзерге вакытта Уау! сигнал өлкәсе офыктан югарырак булганда күзәтелә. Барлык эзләү бирелгән мәгълүматлары җыела һәм Интернет архивы итеп мөрәҗәгать ителә ала. SETI Net эшләүне 1980-енче еллар башында эзләү фәне турында күбрәк өйрәнү ысулы буларак башлаган һәм һәвәскәр SETI җәмәгате өчен берничә программа тәэминаты пакетларын барлыкка китергән. Аның эчендә астрономик сәгать, SETI бирелгән мәгълүматларның эзен саклау өчен файл менеджеры, һәвәскәр SETI өчен оптимальләштерелгән спектр анализаторы, Интернеттан станция белән идарә итүе һәм башка пакетлар. SETI Лигасы һәм Аргус Проекты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1994-енче елда Америка Кушма Штатлары Конгрессы NASA SETI программасын бетергәннән соң барлыкка килгән, SETI League Inc. - ул 62 илдә 1500 әгъзасы булган әгъзаларыннан тәэмин ителә торган табышсыз оешма. Бу гади кешеләр төзегән һәвәскәр һәм профессионал радио астрономнар альянсы ат казанган директор Х. Пол Шу тарафыннан җитәкләнә, ул дөньядагы беренче коммерция өй иярчен ТВ алгыч барлыкка китерүгә дә кертем ясаган. Күп SETI лигасы әгъзалары лицензияләнгән радио һәвәскәрләр һәм микродулкын тәҗрибәчеләре. Башкалар санлы сигнал эшкәртү галимнәре һәм санак (компьютер) энтузиастлары. SETI Лигасы өй яны 3-5 м (10-16 фут) диаметрлы иярчен ТВ тәлинкәләрен тыйнак сиземле тикшеренү дәрәҗәсе радио телескопларына конверсиясенең пионеры булган. Оешма кечкенә, Аргус Проектының һәвәскәрләр төзегән радио телескопларның глобаль ятьмәсен координацияли, ул радио телескоплар бөтен күкне тикшереп чын вакытта бөтен күкне каплыйлар. Аргус Проекты соңгы NASA SETI программасының бөтен күк эзләвенең компонентының дәвамы буларак уйланылган (Максат эзләнүе SETI Институтының Феникс Проекты тарафыннан дәвам ителгән). Хәзерге вакытта 27 илдә 143 Аргус Проекты телескопы эшли. Аргус Проекты коралы типик рәвештә 10−23 Вт/м2 тәртибенең сиземлелеген күрсәтә яки якынча Оһайо Дәүләт Университетының Зур Колак радио телескопының 1977 елда "Уау!" кандидат сигналының билгесен детектлаганга якынча эквивалент. "Аргус" исеме грек саклау җанварыннан килә, аның 100 күзе булган, ул төрле юнәлешләрдә карый алган. SETI контекстында бу исем фантастикада радио телескоплар өчен кулланган (Артур Кларк "Империя Җире", Карл Саган "Контакт"), элегрәк NASAның соңыннан "Циклоплар" буларак билгеле өйрәнүе өчен кулланылган, һәм аның исеме Оһайо Дәүләт Университетында барлыкка китерелгән бөтен юнәлешле радио телескоп конструкциясенә бирелгән. Оптик тәҗрибәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күпчелек SETI күк эзләнүләре радио спектрны өйрәнсә, кайбер SETI эзләнүчеләре җирдән читтәге цивилизацияләр йолдызара элемтә өчен оптик дулкын озынлыгындагы егәрле лазерлар куллана дип фараз иткәннәр. Бу фикер иң элек Р.Н.Шварц һәм Чарльз Хард Таунз тарафыннан Nature журналында басылган "Мазерлар ярдәмендә Йолдызара һәм Планетаара Элемтә" дип аталган мәкаләдә тәкъдим ителгән. Шулай да, 1971 елгы Циклоплар өйрәнүе оптик SETI мөмкинчелеген төшергән, моның өчен ерак йолдыз системасының яп-якты үзәк йолдызыннан да яктырак булган лазер системасын төзү авыр булганлыгы дәлилен китергән. 1983 елда, Тауэрс Proceedings of the National Academy of Sciences Америка Кушма Штатлары журналының фикеренең җентекләп өйрәнүен бастырган, бу SETI җәмәгате тарафыннан киң җәелгән ризалык белән каршы алынган. Оптик SETI белән ике проблема бар. Беренче проблема ул - лазерларның "монохроматик" булуы, ягъни алар яктылыкны бер ешлыкта сибәләр, бу нинди ешлыкны эзләргә кирәк икәнен сайларга авырлыклар тудыра. Шулай да, яктылыкны тар импульсларда сибү нурланышның киң спектрына китерә; яктылыкның сибелү ешлыгы импульс тараю белән югарырак була, бу тапшыруны детектларга җиңелрәк итә. Башка проблема - ул радио тапшырулар бөтен юнәлешләрдә тапшырыла алса, лазерлар үтә юнәлешле. Бу лазер нурларының йолдыз тузаны тарафыннан җиңел блоклана алуын аңлата һәм алу мөмкинчелеге булсын өчен Җир аның туры ут сызыгын кисәргә тиеш икәнен аңлата. Циклопларны өйрәнү лазер нурын тотрыклы күреп булмас икәнен фаразлап моның дөрес булмаганын исбатлаган. Мондый система үзен автоматик рәвештә максат исемлеге аша идарә итәрлек итеп ясалырга мөмкин булган, ул һәр максатка даими дәрәҗәдә импульс җибәрә алыр иде. Бу 100 яктылык елы ераклыгындагы барлык Кояш-сыман йолдызларның максат итәргә мөмкинчелек бирер иде. Өйрәнүләр шулай ук түбән бәяле, карбон композит материалларыннан торган ике метрлы көзгесе булган, яктылык детекторлары рәтендә концентрацияләнгән автоматик лазер импульс детектор системасын тасвирлаган. Бу автоматик детектор системасы күк өйрәнүләрен алып бара алган, бу контактка керергә теләгән цивилизацияләрдән кабынуларны детектларга мөмкинчелек бирер иде. Хәзерге вакытта берничә SETI тәҗрибәләре прогресста. Пол Һоровиц конструкцияләгән һәм Һарвардның 155 см оптик телескопында урнаштырган лазер детекторын керткән Һарвард-Смитсон төркеме. Бу телескоп хәзерге вакытта гадирәк йолдыз тикшерүе өчен кулланыла, һәм оптик SETI тикшеренүе бу эшләп карауның "комбинирлаштыруы". 1998 елның октябре һәм 1999 елның ноябре арасында тикшерү якынча 2500 йолдызны инспекцияләгән. Юри лазер сигналына ошаган бернәрсә дә табылмаган, ләкин эшләп караулар дәвам иткән. Һарвард-Смитсон төркеме хәзер Принстон Университеты белән охшаш детектор системасын Принстонның 91 сантиметр (36 дюйм) телескопына кую өстендә эшли. Һарвард һәм Принстон телескоплары шул ук максатлардан шул ук вакытта алыр өчен парлаштырылырлар, ният ике урыннан да шул ук сигналны детектлау, детектор тавышыннан хаталарны киметү ысулы буларак. Һарвард-Смитсон төркеме хәзерге вакытта тугрылыклы бөтен күк оптик эзләү системасы белән алдарак тасвирланган 1,8 метр (72 дюйм) телескопының сызыкларын төзи. Яңа оптик SETI тикшерү телескопы Һарвард, Массачуссеттста Оук Бридж Обсерваториясендә урнаштырыла. SERENDIP һәм SETI@home - ның өе булган Беркелей, Калифорния Университеты шулай ук SETI эзләнүләрен алып бара. Берсе Җоффри Мэрси тарафыннан җитәкләнә, ул Кояш системасыннан читтәге планеталар аучысы һәм импульска караганда даими лазер сигналын Кояш системасыннан читтәге планета авы дәвамында алынган спектрлар тикшеренүләрен кертә. Башка Беркелей оптик SETI эшләп каравы Һарвард-Смитсон төркеме ирешергә теләгәнгә охшаган һәм Беркелейдан Дән Вертхаймер тарафыннан җитәкләнә, ул Һарвард-Смитсон төркеме өчен лазер детекторын төзегән. Беркелейдагы тикшерү Лёйшнер Обсерваториясендагы 76-сантиметр (30 дюйм) автоматик телескопын куллана һәм Вертхаймер төзегән искерәк лазер детекторын куллана. Гамма нурлары чайпалуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гамма нурлары чайпалулары (Gamma-ray bursts - GRB) Җирдән читтәге элемтә өчен кандидат булып торалар. Бу югары энергияле чайпалулар күзәтелә торган галәмдә якынча көненә бер мәртәбә күзәтелә. SETI хәзерге вакытта гамма нурлары ешлыкларын мониторлауларында төшереп калдыра, чөнки алар Җир атмосферасы тарафыннан йотыла һәм Җирдә урнашкан алгычлар тарафыннан детектларга авыр. Өстәвенә, киң чайпалу ешлыклар тасмалары хәзерге сигнал эшкәртү системалар өчен җитди чакыру булып кала. Шулай да, гамма нурлары чайпалуларын уратучы серләр җирдән читтәге акыл ияләре гипотезаларын дәртләндергән. MIT Хэйстэк Обсерваториясеннән Җон А. Болл Технология сингулярлыгына ирешкән алдынгы цивилизация 1018 бит кодланган мәгълүматлы ике миллисекунда импульсны тапшыра ала дигән фикергә килгән. Бу Җир биосистемасының тулаем мәгълүмат составы белән (геннар һәм барлык китапханәләрне һәм санак медиаларын кертеп генетик булмаган хәтер) чагыштырып була торган зурлык. Җирдән читтәге артифактлар эзләү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Җирдән читтәге акылны эзләү өчен йолдызара юллама зондын куллану мөмкинчелеге беренче мәртәбә Рональд Н. Брейсвелл тарафыннан 1960-ынче елда тәкъдим ителгән, һәм бу ысулның техник мөмкинчелеге Британия Планетаара Җәмгыятьнең Дедал Проекты йолдыз корабы өйрәнүендә демонстрацияләнгән. 1979 елда башлап, Роберт Фрейтас космик зондлар радио сигналларның йолдызара элемтәнең югары рәвеше дигән тәкъдимендә аргументларны алга сөргән. Вояджер Алтын Язмасын карагыз. Җир янында теләсә нинди җитәрлек үсеш алган йолдыза ара зонды җир Интернетын җиңел мониторлый алуын танып, 1996 елда Профессор Аллен Таф тарафыннан Җирдән читтәге акыл өчен чакыру нигезләнгән булган, бу ятьмәдә нигезләнгән SETI тәҗрибәсе, ул шундый космик зондларны кешелек белән элемтәгә керергә чакыра. Проектның 100 имзалаучылар арасында физик, биологик һәм иҗтимагый галимнәр бар, шулай ук рәссамнар, укытучылар, тамашачылар, фәлсәфәчеләр һәм футуристлар бар. Профессор H. Paul Shuch, SETI Лигасының хөрмәтле башкаручы директоры, проектның Баш Тикшерүчесе буларак хезмәт итә. Бу юлламаны матдә ярдәмендә язу һәм аны йолдызара максатка җиткерү яктылык күчеше вакытыннан озаграк булуына түзеп булса электромагнетик дулкыннар кулланудан шактый энергоэффективрак булырга мөмкин. Ягъни "сәлам" кебек гади юлламалар өчен SETI радиосы күпкә эффективрак булырга мөмкин. SETI радио маяк теориясендә "яраткан ешлык" концепциясе кебек үк, Җир-Ай һәм Кояш-Җир либрациясе орбиталары шулай итеп, җирдән читтәге йолдыз кораблары тикшерүче арбитраж йолдыз системалары өчен универсаль иң җайлы парклау урыннары булырга мөмкин. Бу объектларны эзләүгә нигезләнгән озак-вакыт яшәүче SETI программасы төзелергә мөмкин. 1979 елда, Фрейтас һәм Вальдес Җир-Ай L4 һәм L5 өчпочмак либрация нокталары янында һәм ассоциацияләнгән Кояш белән синхронланган гало орбиталарның мөмкин булган орбитадагы җирдән читтәге йолдызара зондларны эзләп фотографик эзләү үткәргән, әмма 14-енче зурлык детектлау чигенә кадәр бернәрсә тапмаган. 1982 елда авторлар икенче, күбрәк аңлый торган зондларны эзләүче фотографик эзләүне үткәргән, ул биш Җир-Ай Лагранж торышларын тикшергән, шуларга тотрыклы L4/L5 либрация орбиталарында Кояш белән синхронланган торышлар кергән, шулай ук L1/L2 янында планар булмаган потенциаль тотрыклы планар булмаган орбиталар, Җир-Ай L3 һәм шулай ук Кояш-Җир системасында L2 кергән. Тагын L3/L4/L5 янында 17-19-ынчы зурлыкка кадәр җирдән читтәге зондлар табылмаган L1/ L2 өчен 10-18 зурлыкка кадәр, һәм Кояш-Җир L2 14-16 зурлыкка кадәр табылмаган. 1983 елның июненда, Вальдес һәм Фрейтас Хэт Крик Радио Обсерваториясендәге 26 м радиотелескопын кулланып 108 сортирланган объектлардан 1516 МГц-та тритий үтә нечкә сызыгын эзләгән һәм 53 якын йолдызга акцент ясаган, шул исәптән 20 яктылык ел радиусындагы барлык күренгән йолдызларны да кертеп. Тритий ешлыгы SETI эше өчен бик үзенә тартучы булып танылган, чөнки (1) изотоп космоста сирәк очрый, (2) тритий үтә нечкә сызыгы Җир микродулкын тәрәзәсенең SETI waterhole region (су чокырында (радио термины)) үзәкләшкәнгә күрә, һәм (3) маяк сигналларына өстәп, тритий үтә нечкә сызыгы Җирдән читтәге цивилизацияләрнең экстенсив термо-төш реакциясе энергия эшләп чыгаруның ян продукты булырга мөмкин булуына күрә. Киң тасма һәм тар тасма канал күзәтүләре туры килерлек итеп 5–14 x 10−21 Вт/м²/канал һәм 0.7-2 x 10−24 Вт/м²/канал сиземлелегенә ирешкән, ләкин бернәрсә дә детектланмаган. Техносигналлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Традицион SETI-ны билгеләүче йолдызара радио юлламалардан кала барлык технология билгеләрен кертүче техносигналлар Җирдән читтәге акылны эзләү өчен соңгы ысул булып тора. Техносигналлар төрле чыганаклардан булырга мөмкин, Дайсон сфералары һәм Галәм көзгеләреннән яки космик шейдерлардан алып сәнәгый цивилизация барлыкка китергән атмосфера пычрануына яки Кояштан тыш планеталардагы шәһәр утларына кадәр һәм киләчәктә зур гипертелескоплар белән детектланырга мөмкин. Дайсон сферасы кебек астроинженер корылма, ул йолдызының барлык очраклы радиациясен энергиягә әверелдерү өчен конструкцияләнгән, Кояш аналогы йолдызының инфракызыл артып калганын күзәтү аша детектлана ала. 100 000 якында ятучы йолдызны тикшергәннән соң, тикшеренүчеләрнең командасы аларның берсе дә югары үсеш алган цивилизациясе билгеләренә ия түгел дигән фикергә килә. Астроинженериянең башка теоретик формасы, Шкадов двигателе үзенең йолдызын йолдыз яктылыгының берникадәрен үзенә чагылдырып хәрәкәткә китерә һәм алдында двигателе белән йолдызның кырые аша күчешен (астрономия) күзәтеп детектларга була. Кояш системасы эчендә Астероидларның сәнәгать үзләштерүе шулай ук беренче төр техносигналларның детектлау мөмкинлеге бар. Шәхси Кояштан читтәге планеталар технология билгеләренең бармы-юкмы икәнлеге тикшеренелә ала. Астрофизиканың Һарвард-Смитсон Үзәгеннән Ави Лоеб экзопланетаның төнге ягында даими яктылык сигналлары шәһәрләрнең һәм үсеш алган цивилизациянең билгесе булырга мөмкин дигән тәкъдим белән чыкты. Шуңа өстәп, артып калган инфракызыл нурланышы һәм химикатлар акылга күрсәтә ала. Билгеле, планеталардан детектланган яктылык һәм җылылык планетада цивилизация булганын исбатлау өчен табигый чыганаклардан аертылырга тиеш. Шулай да, Колосс командасы китергән аргументлар буенча, цивилизация җылылык сигналы "җайлы" температура диапазонында булырга тиеш, мәсәлән, Җирдәге шәһәр җылылык утраулары кебек, ягъни планетаның үзеннән берничә градуска гына җылырак булырга тиеш. Капма-каршы, кыргый янгыннар, вулканнар һ.б. кебек табигый чыганаклар шактый җылырак, шулай итеп, алар икенче дулкын озынлыгы буенча яхшы аертылырга тиеш. Техносигналларны эзләүнең башка максаты буларак Җирдән читтәге кораблар бар. Магнит җилкәнле Йолдызара космик кораблар меңнәрчә яктылык еллары аша алар йолдызара пространство белән тәэсир итешү нәтиҗәсендә барлыкка килгән синхротрон радиация аша детектлана ала; башка йолдызара космик кораб конструкцияләре тыйнаграк араларда детектлана ала. Өстәвенә, Кояш Системасы эчендә робот зондлары шулай ук оптик һәм радио эзләүләре ярдәмендә эзләнәләр. Шактый алга киткән цивилизация өчен, Планк шкаласы тизәйткечләреннән гипер энергетик нейтринолар күп Mpc арасында детектлана ала. Ферми парадоксы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Италия физигы Энрико Ферми 1950-нче елларда Галәмдә технологик алга киткән цивилизацияләр гадәти хәл булса, аларны ничек булса да детектлап була дигән фаразны алга сөргән. Ферми я "Алар кайда?" яки "Барысы да кайда?" дип сораган. Фермик парадоксы гадәттә Җирдән читтәге акыл ияләре нишләп зиярәт кылмаган икән сорау кебек аңлашыла, әмма шул ук фикерләү ни өчен Җирдән читтәге акыл ияләреннән сигнал юк икән дигән сорауга кагыла. Сорауның SETI юрамасы кайвакыт "Зур Тынлык" дип атала. Ферми парадоксы ваклыкларга кадәр түбәндәгечә расланырга мөмкин: Калып:Quote Ферми парадоксы өчен күп аңлатулар тәкъдим ителгән, аларның диапазоны акыллы тормыш сирәк дигән анализлардан ("Сирәк Җир гипотезасы"), гәрчә Җирдән читтәге цивилизацияләр гадәти хәл булса да, алар аралашмый һәм йолдызара ераклыкларны кичми дигән анализларга кадәр. Фантастика язучысы Тимоти Феррис Галәм җәмгыятьләре күчүче булырга тиеш кебек булганга, ачыктан күренә торган җавап булып йолдызара элемтәләр ятьмәсен төзү яки күбесенчә автоматик системалардан тора торган китапханәне төзү дип фикер йөртә. Алар беткән цивилизацияләрнең белемен саклаячак һәм шул белемне Галәм буенча таратачак. Феррис моны "Йолдызара Интернет" дип атый, шул ук вакытта төрле автоматик системалар "серверлар" буларак хезмәт итә. Шундый йолдызара Интернет булса, гипотеза фаразлаганча серверлар арасында элемтәләр күбесенчә тар ешлык тасмалы, югары юнәлдерешле ради яки лазер элемтәләре арасында булырга мөмкин. Мондый сигналларны тоту, югарырак аңлатылганча, бик авыр. Шулай да ятьмә яңа цивилизацияләр белән элемтә өмете белән берничә тапшыру төеннәрен тәэмин итә ала. Гәрчә "мәгълүмат мәдәнияте" терминнарында билгелән нәрсә булса да, күптөрле тормыш формаларның билгеле элемтә технологияләрдә килешеп эффектив эшли торган системасының ачыктан күренә торган технологик проблемаларын исәпкә алмасак та, бу гипотеза тикшерүгә лаек. Исәпкә алырлык проблема ул Галәмнең зурлыгы. Җирдәге иң сиземле радио телескопны уртак куллануга да карамастан, "Шарль Стюарт Бойер әйткәнчә, корал безнеке кебек цивилзациядән (100 елдан кимрәк вакыт эчендә радио һәм ТВ сигналларыннан агып китүче) сибелүче очраклы радио тавышын детектлый алмый. SERENDIP өчен һәм күпчелек башка SETI проектлары өчен Җирдән читтәге цивилизациядән сигналны детектлау өчен, цивилизация нәкъ менә безгә егәрле сигнал нуры сибәргә тиеш. Бу шулай ук Җир цивилизациясе 100 яктылык еллары арасында гына детектлана алганны аңлата. Табылган юлламаларны ачу протоколы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Халыкара Астронавтика Академиясенең озак яшәүче SETI Даими Өйрәнү Төркеме бар (SPSG-Permanent Study Group, элек ул IAA SETI Комитеты дип аталган), ул SETI-ның фән, технология һәм Халыкара сәясәте белән эш итә. SPSG Халыкара Астронавтик Конгресс белән берлектә очраша, бу очрашулар дөнья буйлап ел саен төрле урыннарда була һәм һәрбер Халыкара Астронавтик Конгресста ике симпозиумны спонсорлый. 2005-енче елда IAA SETI-ны нигезләгән: Пост-детектлау Фәне һәм Технология Бирем төркемен (рәисе, профессор Пол Дэвис "Җирдән читтәге акыл чыганаклы дип фараз ителгән сигналны ачудан чыгучы сораулар буенча консультация һәм киңәш өчен теләсә нинди вакытта чакырлык итеп Даими Комитет өчен эшләү өчен". Шулай да, телгә алынган протоколлар фәкать радио SETI-сына гына кагыла, ә METI-га түгел (Актив SETI). METI өчен эшләп карау SETI хартиясенең "Җирдән читтәге акыл белән Элемтәләр җибәрү принциплары декларациясе"ндә каралган. 2000-енче елның Октябренда астрономнар Иван Алмар һәм Җилл Тартер Бразилия, Рио де Жанейрода SETI Даими Өйрәнү Төркеменә ноль һәм ун арасындагы тәртип шкаласы булган Торино шкаласына таянып модельләнгән язма тәкъдим иткән, монда Җирдән читтәге акыл шәһадәте булган теләсә нинди публик игълан тәэсирен санала. "Рио шкаласы" шуннан соң Сан Марино шкаласын 2005-енче елда алыштырган (Җирдән тапшыруларның рискы темасына кагылган) һәм 2010 ел Лондон Шкаласын алыштырган (Җирдән читтәге тормышны детектлау темасына кагылган). SETI Институты рәсми рәвештә Wow! сигналын Җирдән читтәге чыганаклы дип танымый (чөнки моны исбатларга мөмкин булмаган). SETI Институты шулай ук публик рәвештә SHGb02+14a Радио чыганагы кандидат сигналы Җирдән читтәге икәнен инкарь иткән, гәрчә сигналның тулы детальләре, мәсәлән, аның төгәл урыны җәмгатькә беркайчан да ачылмаган. Гәрчә Зоогаләм кебек башка волонтер проектлары ачышлар өчен кулланучылар җәлеп итсә дә, сигналны ачудан соң SETI@Home иртә игъланының бернинди ышануы да әлегә юк. Кайбер кешеләр, шуларга Стивен М. Грирны да кертеп әһәмиятле интереслар сәбәпле Җирдән читтәге акылны чынлап ачу очрагында киң җәмәгатьчелеккә бу мәгълүмат тапшырылуы турында цинизм чагылдырганнар. Кайберәүләр, мәсәлән Брюс Яковски шулай ук җәмгыять өчен еракка алып баручы һәм әлегә билгеле булмаган нәтиҗәләргә китерергә мөмкин, бигрәк тә дөньяның диннәре өчен дигән аргументлар китергән. Актив SETI[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шулай ук (METI) (messaging to extraterrestrial intelligence - Җирдән читтәге акылга юлламалар җибәрү) буларак билгеле актив SETI Җирдән читтәге акыл тарафыннан дигән өмет белән космоска сигналлар җибәрүдән тора. Чынлыкка ашырылган йолдызара радио юлламалар проектлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1974 елның ноябренда Аресибо Обсерваториясендә башка дөньяларга юллама җибәрү өчен зур символик проект ясалган булган. Аресибо Юлламасы буларак мәгълүм булган, ул Мессьер 13 глобуляр кластеры тарафына җибәрелгән булган, ул Җирдән 25000 яктылык елы арасында урнашкан. Башка йолдызара радио юлламалар Космик Чакыру, Тин Эйдж Юлламасы, Космик Чакыру 2 һәм Җирдән Юллама 1999, 2001, 2003 һәм 2008 елларда Евпатория Планета Радарыннан тапшырылган булган. Бәхәсләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Үзенең Вакытның кыска тарихы дигән китабында физик Стивен Һокинг Җирдән читтәге акылларны безнең барлыкка "чакыру" ул технология үсү дәрәҗәсе аермасы зур булган очрашуларда үзенең иптәш кешесе белән эш итүнең кешелекнең чыдамлы тарихы дип фараз итә. Ул фараз иткәнчә, бу тарих караш ноктасыннан, без "түбән ятабыз". Һокингка бер җавапта, 2016 елның сентябренда астроном Сет Шостак мондый борчылуларны тынычландыра. METI турындагы борчылулар 2006-ынчы елның октябрендагы "Табигать"(Nature) фәнни журналында күтәрелгән булган, ул Халыкара Астронавтика Академиясенең SETI өйрәнү төркеменең очрашуында комментарланган. Бастыручы әйткәнчә, "Бу барлык Җирән читтәге цивилизацияләр яхшы сыйфатлы икәне ачыктан-ачык түгел, яки хәтта яхшы сыйфатлысы белән мондый контакт җитди нәтиҗәләргә китерүе-китермәве әлегә билгеле түгел". Астроном һәм фантастика язучысы Дэвид Брин охшаш борчылуларны чагылдырган. Шикаго, Иллиноис янындагы Ферми Милли Тизләткеч Лабораториясендәге кисәкчә физигы Ричард Карриген пассив SETI шулай ук куркыныч булырга мөмкин дип фараз иткән, чөнки Интернетка җибәрелгән сигнал санак вирусы буларак гамәл кылырга мөмкин. Санак куркынычсызлыгы белгече Брюс Шнайер "сәер кино сценарие буенча куркыныч" мөмкинчелеген кире каккан. Җирдән максатлы юлламалар тапшыруы куркынычы турындагы бәхсәләргә микъдар нигезе кулын сузу өчен Милли Астронавтика Академиясенең Даими SETI Өйрәнү Төркеме 2007 елда яңа аналитик эш коралы кабул иткән, ул Сан-Марино Шкаласы була. Профессор Иван Алмар һәм профессор H. Paul Shuch тарафыннан барлыкка китерелгән шкала Җирдән тапшыруларның әһәмиятен сигнал интенсивлыгы һәм мәгълүмат составы функциясе булрак чамалый. Аның кабул итүе бу барлык шундый тапшырулар бер-берсенә тигез булмаска мөмкин һәм һәрберсенә актив SETI-га караган гомуми халыкара сәясәт керткәнче аерым бәя бирелергә тиеш. Шулай да кайбер галимнәр METI куркынычларның борчуларын иррациональ хорафат дип таный; мәсәлән, Александр Л. Зайцев язмаларын карагыз. Биолог Хуан Педро де Магальяэс Зоопарк Гипотезасы контекстында шулай ук безне күзәтүче теләсә нинди Җирдән читтәге акылга чакыру юлламасын тапшыру һәм җавап бирергә чакыруны тәкъдим иткән, Зоопарк Гипотезасы дөрес булса бу безне күбрәк куркынычка дучар итмәячәк дип фикер йөрткән. 2015 елның 13 февраленда (Джоффри Мэрси, Сет Шостак, Фрәңк Дрэйк, Элон Маск һәм Дэйвид Бринны кертеп) галимнәр Америка Фән Алгарышы Ассоциациясе конвенциясендә Актив SETIны һәм Космоска акыллы Җирдән читтәгеләргә юллама җибәрүе яхшы фикерме икәне турында бәхәсләшкәннәр. Шуларның бер нәтиҗәсе булып күпләр имза куйган гыйбарә - "нинди дә булса юллама тапшырганчы халыкара фәнни, сәяси һәм гуманитар бәхәс булырга тиеш" булган. Бәреп үтү юлламасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бәреп үтү юлламасы программасы ул 2015 елның июленда игълан ителгән программа, аның максаты Җир тарафыннан Җирдән читтәге цивилизациягә тапшырыла алырлык санлы юллама эшләү, аның призы US$1,000,000. Юллама "кешелекнең һәм Җир планетасының вәкиле" булырга тиеш. Программа "алга киткән цивилизацияләр белән контактның уңай һәм тискәре якларын югары фән һәм сәясәт дәрәҗәләрендә киң бәхәсләр үткәрелгәнче бернинди юллама да тапшырмаска" өнди. Тәнкыйть[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Төрле SETI проектлары прогресста, кайберәүләр тикшеренүчеләрнең иртә игъланнар артый "эйфорик" булуда тәнкыйтьләгән. Мәсәлән, Питер Шенкель, SETI проектларының тәэмин итүчесе булганда: "яңа табулар һәм аңлаулар яктыртуында, артык эйфорияне калдырырга һәм күбрәк "реалистик" караш яклы булырга кирәк... Без шыпырт кына миллион, безнең галактикада йөз мең, яки ун мең алга киткән цивилизация бар дигән иртә чамалар нигезсез булырга мөмкин." Клайв Тротмэн вакыт кысаларын зурайтучы айнытучы, ләкин реалистик исәпләүләрне тәкъдим итә. SETI шулай ук аны псевдофән формасы икәнлеген әйтүчеләр тарафыннан очраклы рәвештә тәнкыйть максаты булган. Бигрәк тә, тәнкыйтьчеләр Җирдән читтәге акылны раслаучы күренешләр булмаганын һәм алга таба Җирдән читтәге акылның дөрес булу-булмау өчен яхшы Карл Поппер критериена туры килмәве турында әйткәннәр.

<urn:uuid:98d83183-7edc-49b5-87d2-1d619c87846e>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/SETI

2019-10-20T16:52:52Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986717235.56/warc/CC-MAIN-20191020160500-20191020184000-00198.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999706745147705}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Быел Татарстанда капиталь ремонт программасы буенча 147 мәгариф учреждениесе, шул исәптән 53 балалар бакчасы төзекләндереләчәк. Бу хакта "Татар-информ" агентлыгында узган матбугат конференциясендә ТР Төзелеш, архитектура һәм ТКХ министрлыгының ТКХ программаларын файдалану һәм тормышка ашыру идарәсе башлыгы Илдус Насыйров хәбәр итте. Аның сүзләренчә, 2012 елда республика Президенты Рөстәм Миңнеханов мәктәпләрдә капиталь ремонт үткәрү программасын башлау турындагы карарны кабул итте. Аңа 30 ел элек төзелгән белем бирү учреждениеләре керде. ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы шундый 839 белем бирү оешмасы исемлеген төзеде. "Эшләрнең зур күләме башкарылды инде. Программаны тормышка ашыру елларында 622 объект төзекләндерелеп, әлеге максатка 9 млрд 747 млн сум акча тотылды, шул исәптән 34 махсус корекция мәктәбе һәм 10 мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе аның әҗерен күрде. 2016 елга әлеге исемлектән 217 объект калды, шул исәптән 18 махсус коррекция мәктәбе", - дип хәбәр итте спикер. Идарә башлыгы хәбәр иткәнчә, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы белән берлектә капиталь ремонт таләп ителгән учреждениеләр исемлеген актуальләштерү үткәрелгән. "Нәтиҗәдә, 217 мәктәпнең 98е аз комплектлы статусын алды һәм капиталь төзекләндерү өчен перспективасыз дип табылды, яки алар агымдагы чыганаклардан ремонтланды. Әлеге мәктәпләрне капиталь төзекләндерү максатка яраксыз дип табылды", - дип аңлатты ул. И.Насыйров сүзләренчә, 2016 елга капиталь төзекләндерү программасы формалаштырылган, аңа 147 белем бирү учреждениесе, шул исәптән 15 коррекция мәктәбе һәм 53 балалар бакчасы кергән. Җитәкче хәбәр иткәнчә, программа инде 4нче ел тормышка ашырылганны истә тотып, кайбер муниципалитетларда капиталь ремонт таләп иткән мәктәпләр исемлеге беткән. "Барлык мәктәпләр дә төзекләндерелгән муниципаль берәмлекләрдә без балалар бакчаларын ремонтлауга керештек. 2016 елда 52 балалар бакчасы төзекләндереләчәк, - диде ул. 2016 елга финанслау 2 млрд 614 млн сум күләмендә каралган". "Быел мәктәпләрне капиталь төзекләндерү тәмамлана диярлек һәм алга таба акчаларның күбесе балалар бакчаларын төзәтүгә тотылачак", - дип ассызыклады чыгыш ясаучы. Аның сүзләренчә, барлык эшләр дә 15 августка тәмамланырга тиеш.

<urn:uuid:f72939db-5feb-4e58-beb4-d4a705d7f1b3>

CC-MAIN-2020-34

http://belem.ru/node/6346

2020-08-07T05:22:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439737152.0/warc/CC-MAIN-20200807025719-20200807055719-00590.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999620914459229}

belem.ru

Акведук (латин телендә aqua — "су" һәм ductus — "йөртәм, илтәм") "су йөрткеч" дигәнне аңлата. Акведуклар — өсләре капланган арыклардан торган су юллары. Төрле чокырлар, ярлар һәм башка тигезсез урыннарда зур аркалардан торган "күперләр" төзелә. Акведук арыклары шулар аша үтә, торба тигезлекне саклый. Беренче акведуклар Ниневия шәһәрендә безнең эрага кадәр 691 елда ук төзелә, ә грекларда алар киңрәк тарала. Нәкъ менә греклар торбаларны җир астыннан да үткәрәләр, кирәк тапсалар, тауларны тишеп, су юлы да салалар. Ләкин чыннан да зур акведукларны римлылар гына төзи. Римдагы 14 акведукның беренчесе, "Аква Аппия" исемле 16 чакрым ярым озынлыктагы су юлы, безнең эрага кадәр 312 елда төзелә. Соңгы зур акведук император Клавдий идарәсе чорында корыла. Римга барысы 700 мең куб метр су килә. Иң озын акведук исә император Адриан вакытында, империянең Төньяк Африкадагы биләмәләрендә корыла. Ул Карфаген шәһәрендә урнашкан һәм 151 чакрымлык санала. Шулай ук Аурупадагы Кёльн шәһәренә Эфель каласыннан 88 чакрымлы акведук су илтә. Акведук ничек эшләгән соң? Анда урнашкан су үзенең чыганагыннан ага башлап, резервуар һәм һава чыгару җайланмалары аша уза һәм шәһәр коллекторына барып тоташа. Су азрак булса, коллектор урамдагы су чыганакларына (фонтанчыклар, "колонкалар") гына су бирә, ә күбрәк икән, җәмәгать мунчаларына һәм зур фонтаннарга да тарала. Шәхси йортларга су бары тик коллекторны тутырса гына киткән.

<urn:uuid:684c7a6c-a041-40ae-b304-0a345f96f1cb>

CC-MAIN-2021-43

http://giylem.tatar/archives/1372

2021-10-22T13:09:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585507.26/warc/CC-MAIN-20211022114748-20211022144748-00276.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000016689300537}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы 90 көндә миллионер булып буламы? Алтынчы көн. Ныклы рух - ныклы адымнар! Дуслар! Бүген - 26 апрель! Татар рухының иң югары ноктасы! Зур-зур трибуналарга менеп "Мин - татар!" дип лаф ора торган көн! Шаяртам инде. Бүген - яраткан шагыйребез Габдулла Тукайның туган көне! Нәкъ менә аның шигырьләре татар халкының рухын саклап тота. Бу уңайдан бүген Бауман урамында үткәрелә торган "Мин татарча сөйләшәм" тамашасына мин дә килеп чыгарга булдым. Монда минем бик күп дусларым киләчәген беләм. Кайчандыр "Мин татарча сөйләшәм" акциясен оештыруда мин дә күпмедер өлеш кертә алган идем. Бу матур бәйрәмне беренче мәртәбә оештырып җибәргән Илшат Сәетов, Римма Бикмөхәммәтова, Алия Сабировалар да бүген биредә иделәр. Алар белән күрешү, концерт тамашасына килгән яшьләргә карап, яшь егетләр һәм кызларның активлыгын күрү дә минем рухымны күпмедер дәрәҗәдә күтәреп җибәрде. Кстати, бүген Римманың туган көне! Ул 26 апрель көнне Тукай белән бер үк көнне дөньяга килгән. Кулы тулы чәчәкләр. Елмая, шатлана! Бергә фотога төшәргә каршы килмәде. Кайчандыр, миңа авыр вакытта нәкъ менә ул ярдәм кулын сузган иде. Мин аңа һәрвакыт рәхмәтле булып калачакмын! Бүген мин күргән шат, бәхетле Римма булып, сау-сәламәт булып озын гомер яшә, дустым! Тамашачылар төркеменнән читтә бер егетне күреп алдым. Аның белән фотога төшәргә дип кызлар озын чиратка тезелгәннәр. Кем дисәм - Татар малай икән... :) Күптән түгел бер яңа проект мине дә аның белән таныштырган иде. Кызлар саны бераз кимегәч, Ринат янына (Татар малайның чын исеме шундый) мин дә якын килә алдым. Бераз гына сөйләшеп тордык. Безне бер дус папарацци фотога төшереп тә алган әле (фото Инстаграмнан алынды). Бауман урамында бүген Татар Википедиясе үсешенә зур өлеш керткән Рашат Якупов та, "Гыйлем" проекты авторларының берсе Айдар Шәйхин да, бөтен дөньядагы татар яшьләрен бергә җыеп рухландыручы "Идел" яшьләр үзәге командасы да, башка күп кенә дусларым да бар иде. Барысы да минем кебек үк татар рухын тоярга килгәннәр, мөгаен. Габдулла Тукай һәйкәле бүген аеруча нык игътибар үзәгендә булды. Аның янында шигырьләр дә укыдылар, Тукайга рәхмәт тә әйттеләр, нотыклар да сөйләделәр. Һәйкәлгә бүген бик күп чәчәк салынды. Ятим булып үсеп, еш кына чирләп ятып та, ничек әле Габдулла Тукай шундый нык рухка ия булган икән? Үзе генә рухи яктан бай булып калмаган, башка дусларын да, бик күп кенә татар шәхесләрен дә рухи яктан өскә күтәрә алган?! Рухны ныгыту өчен нишләргә кирәк? Бу турыда мин бүген иртән иртүк уйлана башладым. Тукайның туган көнен дә истә тотып шундый шигырь дә яздым: Рухың кайда синең, татар?! Рухың кайда синең, татар?! Югалттыңмы, саттыңмы? Инде миңа кирәкми дип Җиргә бәреп ваттыңмы? Рухың кайда синең, татар?! Сандыкларда ятамы? Әллә чит илләргә китеп Анда чәчәк атамы? Рухың кайда синең, татар?! Үсәме ул, корыймы? Тернәкләнеп китү өчен Су сипкәнне сорыймы? Син бел, татар, рухың синең Югалмаган, сау, исән! Тернәкләнер - туган телдә - Әйе, мин - татар! - дисәң! Татар йөрәге тибүен Күкрәгеңдә тоярсың. Бар рухыңны, бар көчеңне Күкрәгеңә җыярсың. Татар рухы тернәкләнер, Нык басар аягына. Җир шарына күзеңне сал - Татар юк кайда гына?! Рухың кайда синең, татар?! Рухың гел үзең белән! Мин - татар! Минем рухым бар! Мин горур үзем белән!!! Күп кенә шәхесләрнең, геройларның шәхси батырлыклары башка кешеләрнең дә рухларын күтәрергә сәләтле. Мәктәптә укыганда без Советлар Союзы Герое Алексей Маресьев батырлыгына шакката идек. Борис Полевойның "Повесть о настоящем человеке" дип исемләнгән әсәрен укымаган пионер булдымы икән?! Аннары үзебезнең татар халкының да батырлары, ныклы рухлы кешеләре барлыгын белдек. Аларның берсе - Советлар Союзы Герое, каһарман-шагыйрь Муса Җәлил. Инде һөнәрләр үзләштерә башлагач, һәр өлкәдә дә үзенең батыр кешесе булуы ачыкланды. Хезмәт Геройлары, Ватан Сугышы һәм Дан ордены ияләре һ.б. Үз халкыңның гына түгел, үз шәһәреңнең, үз районыңның, үз авылыңның, үз урамыңның. Ныклы рухлы кешеләр безнең өчен һәрчак үрнәк булып торалар. Бүгенге көндә күп кенә яшьләрне миллионерлар, миллиардерлар рухландыра. Акча заманы. Текә машиналар заманы. Селфи заманы. Шоу-тамаша заманы. Гади батырлыклар белән кешеләрне шаккаттырып булмый. Шуңа күрә күпләр, беренче уңышларының нәтиҗәсен тоя алмыйча, бирешәләр, төшенкелеккә төшәләр. Гади массага әйләнәләр. Рухның ныклыгын саклап кала алмыйлар. Даими мотивация, даими уңышлар кирәк... КИҢӘШЛӘР 1. Рухны күтәрә, мотивацияне арттыра торган китаплар хәзер бик күп. Алырга да укырга кирәк. Укып кына калырга гына да кирәкми - укып чыгуга эш-гамәлләр күрсәтергә кирәк! Укып чыгуга уку - укыганны тормышка ашырырга! Китаплар гына түгел - аудиокитаплар, документаль һәм нәфис фильмнар бар. Минем киштәдә Марсель абый Галиевның "Рух" дип исемләнгән китабы бар. Буш вакытларда ара-тирә әлеге китаптан өзекләр алып укырга яратам. 2. Рухы ныклы кешеләр белән дуслашыгыз, алар белән ешрак аралашырга тырышыгыз. Аларның ни рәвешле шундый батырлыклар эшли алуларын белешегез. Алардан киңәшләр сорагыз. Алар бәлки сезне кураторлыкка алырлар? Аларның мәктәбен узып бәлки сез дә якын киләчәктә шундый батыр, рухы нык кешегә әверелерсез? Кстати, Казанга Ник Вуйчич килгән иде. Аның белән очрашуга бара алдыгызмы? Нинди кешеләр белән очрашканыгыз бар? Алар турында комментарийларда язсагыз яхшы булыр иде. 3. Нинди дә булса киртәгә очрасагыз, абынсагыз - торыгыз! Атлап узыгыз! Урап узыгыз! Шуны белегез - кара полосадан соң ак полоса килә! Бирешмәгез! Тыныч кына өстәл артына утырыгыз да, кәгазь һәм ручка алып, бу каршылыкларның ни сәбәпле килеп чыгуын языгыз. Аларны ничек җиңеп чыгу юлларын языгыз да, бу каршылыкларны сызып ташлагыз! Каршылыклар инде булмаячак, бу авырлыклардан чыгу юллары гына булачак! Икенче көнне иртән уянуга бу юнәлештә батыр адымнар атлагыз! 4. Иртән көзге каршына басыгыз да, үзегезнең күзләрегезгә төбәп карагыз. Игътибар итегез - алдыгызда басып торган кеше сезгә ошыймы?! Җебегән, булдыксыз кеше басып торамы анда? Әллә тәвәккәл, батыр кешеме? Батыр, нык рухлы кеше роленә керегез. Хәзер ничек? Шундый кеше булсагыз әйбәт бит, әйеме? (Батыр, нык рухлы кешене кырыс, тупас кеше белән бутый күрмәгез. Болар - икесе ике кеше!) 5. Рухны күтәрү өчен миңа физик күнегүләр ярдәм итә. Отжимание, гантельләр күтәрү һ.б. Үзеңдә көч тоясың, рухи халәтең дә яхшыра. Диванда бөгәрләнеп яткан кешедә рух ныклыгы минималь була... 6. Рухны ныгыта торган фикерләрне, мәкальләр һәм цитаталарны язып бару өчен махсус блокнот сатып алыгыз. Мин бүгенннән башлап менә шундый блокнотны тутыра башлыйм. Рухыгыз ныклы булсын! ------------------------------------ ps. Блокнотым өчен беренче цитатаны да таптым. ))) Без булдырабыз! Минтимер Шәймиев

<urn:uuid:7ca31969-a9df-4da7-9797-5059ec3e4cc1>

CC-MAIN-2019-43

http://belem.ru/node/7318

2019-10-17T07:06:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986672723.50/warc/CC-MAIN-20191017045957-20191017073457-00450.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999974966049194}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 2013 елның 18 октябрендә Бөгелмә муниципаль районының 6 нчы гомуми белем бирү мәктәбендә математика укытучыларының «Математика фәненең торышы: проблемалар һәм аларны чишү юлларын табу» темасына республика семинары үткәрелде. Семинарда 15 муниципаль районнан 200 гә якын кеше катнашты. Алар арасында математика укытучылары, мәктәп җитәкчеләре, мәгълүмати-методик үзәкләренең белгечләре, мәгариф бүлеге белгечләре катнашты. Семинарны оештырдылар: Татарстан Республикасының мәгариф һәм фән министрлыгы, мәгарифне үстерү институты, Мәскәү шәһәренең «Экзамен» нәшрияте, Бөгелмә муниципаль районының мәгариф бүлеге белгечләре. Бөгелмә муниципаль районының мәгариф бүлеге җитәкчесе В.В. Кульбеда математика елында укытучылар алдына куелган мәсьәләләрне һәм киләчәккә куелган максатларны билгеләп үтте. Семинарда катнашучылар алдында «11 нче сыйныфта бердәм дәүләт имтиханына әзерләнү» темасы белән Мәскәү шәһәренең «Интеллектуал» интернат-мәктәбенең математика кафедрасы җитәкчесе, бердәм имтиханга әзерләнү өчен методик әсбаплар авторы Д.М.Шнольц чыгыш ясады. Шулай ук семинар эшендә республиканың бердәм дәүләт имтиханы комиссиясе рәисе Р.Ф. Ахвердеев, мәгариф институтының методик үсеше җитәкчесе Ф.И. Гизатуллин, Бөгелмә мәгариф бүлеге җитәкчесе И.А. Гарафутдинова, Бөгелмәнең 6 нчы гомуми белем бирү мәктәбе җитәкчесе В.В. Парфенов һәм башкалар катнашты. Бөгелмә муниципаль районының 6 нчы гомуми белем бирү мәктәбе укытучылары семинарда катнашучыларга ачык дәресләр күрсәттеләр. Семинарда катнашучыларга тантаналы рәвештә сертификатлар тапшырылды. Чыганак: http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:95739ac2-cd4a-4b5f-b11d-d2554de32b77>

CC-MAIN-2019-47

http://belem.ru/node/4524

2019-11-21T21:31:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496670987.78/warc/CC-MAIN-20191121204227-20191121232227-00386.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998480081558228}

belem.ru

|Раймон Лулли| |Туган телдә исем||лат. Raymundus Lullius| |Туган||1232| Пальма-де-Мальорка, Испания[1][2] |Үлгән||1316[3][4]| Урта диңгез[5] |Күмү урыны||Sant Francesc[d]| |Яшәгән урын||Пальма-де-Мальорка| |Ватандашлыгы||Майорка[d][6]| |Әлма-матер||Монпелье үниверситеты[d]| |Һөнәре||фәлсәфәче, язучы, илаһиятче, мисиянир, йолдызсөйләмче, шагыйрь, клирик| Раймон Лулли (лат. Raymundus Lullius, исп. Lulio, кат. Ramon Llull; 1235, Пальма де Мальорка - 1315, шунда ук) ― каталан миссионеры, шагыйрь, фәлсәфәче һәм дин белгече, Аурупаның урта гасырлардагы иң абруйлы фикер ияләренең берсе. Аурупа арабистика һәм комбинаторика фәннәренә нигез салучыларның берсе булып санала [7] , псевдо-эпиграфик алхимик трактатлар корпусы белән дә танылган. Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Раймон Луллиның балачагы һәм яшьлек еллары турында мәгълүмат күп түгел, әмма утыз яшеннән соңгы вакыйгалар яхшы мәгълүм. Аның тормышы турында төп мәгълүмат чыганагы билгесез автор тарафыннан Вовер шәһәре заһидханәсендә 1311 елда язылган "Vida coetània" тексты. Текстның Лулли үзе, билгесез монах яки Аррас шәһәренең канонигы Томас Ле Мизер тарафыннан язылуы фараз . Лулли үзе күпчелек әсәрләрендә бу бәхәсле язмасы турында сүз кузгата. Бу аның шәкертләре һәм замандашлары тарафыннан искә алынган әсәрдә аның тормыш юлы турында мәгълүматка ия тарихи документлар исемлеге бар. Раймон Лулли тормышы турындагы мәгълүматлар арасында аның яшәешенең төрле дәверләренә хас күңел тойгылары һәм кичерешләрен бәян иткән сүзләр дә игътибарны җәлеп итә. Гомумән, аның тәрҗемәи хәле бик яхшы өйрәнелгән дип әйтеп булмый. Лулли тормышы гаять кызыклы, ул патшалар һәм понтифлар белән очраша, гел сәяхәт кыла, дәрелфөнүннәрдә дәресләр бирә, үз чорының интеллектуаль элитасы вәкилләре белән аралаша, католик чиркәү җыеннарында катнаша, тәре яулары һәм католик көчләп чукындырулар яклы була. Соңрак төрмәгә утыртыла һәм шәхси кризис кичерә. Шул ук вакытта зур фәлсәфәче, язучы һәм Урта гасыр дин белгече буларак ул зур әдәби мирас калдыра. Раймон Лулли шул дәрәҗә тарихи шәхес иде ки, аның биографиясендә кайбер төгәлсезлекләр һәм каршылыклар очрый: шәкертләре аның дәрәҗәсен кайсыдыр дәрәҗәдә бизәргә тырышса, дошманнары, киресенчә, аның шәхесен бозарга тырыштылар, ә билгесез авторлар хәтта аның исеме белән яздылар. Шуңа күрә алхимия һәм каббала турында трактатлар, хәтта кайбер фәнни ачышлар да аңа тагыла. Ләкин шулай да, Лулли гыйлемнең күп төрләренә ия булганлыктан аның әсәрләрендә төрле фәннәргә сылтамалар очратыла. Раймон Лулли үз гомерен христиан диненә һәм кяферләрне католик диненә күчерүгә багышлый, аның барлык әсәрләре бу идеялар белән үрелә. Гомеренең беренче 30 елы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Раймон Лулли Пальма-де-Мальорка утравында, аны Арагон патшасы Джеймс I яулап алганнан соң һәм Мальорка патшалыгы барлыкка килгәннән соң, дөньяга килә. Аның тууының төгәл датасы сер булып кала, аның якынлыча туган вакыты гына билгеле: 1232 - 1233 еллар. Әти-әнисе Раймон Амадо Лулли һәм Изабелла де Эрил, нигездә Барселонаның шәһәр аристократиясенә, яки башкача әйткәндә, Каталан алпавытларының бер катламына керәләр. Раймонның әтисе, титулы буенча, Джеймс I-дән берничә милек ала, алар Җир бүлү турындагы Мальорка китабында язылган. Бу факт аның патша алып барган яулап алу сәясәтенә хәрби яисә финанс яктан керткән зур өлеше хакында бер дәлил. Луллилар гаиләсе Мальоркада урнашалар һәм утрауның социаль иерархиясендә үзләрен чагыштырмача югары катламында табалар, ахырда кече Раймон Лулли бу юлдан иң югары катлам сафларына да ирешә. Рәсми чыганакларга караганда, Раймонның патша сараендагы карьерасы аның тәхет варисы булачак Мальоркалы Джеймс II мохитенә керү белән башлана. рәсми рәвештә тәхет варисы булып киткәч башланган. Шул вакытта Раймон патша хакимиятен җитәкләп китә. Моңа кадәр дә граф Рикур сараенда кайсы да булса вазифаны алу мөмкинлеге бирелгәнен искәртмичә булмый. 1257 елда Раймон Лулли яшь Бланка Пиканига өйләнә, аларның ике баласы була: Доменик һәм Магдалена. Тормышының чираттагы этабыннан аермалы буларак, ул тирән динле кешегә әверелә, әлеге чор Раймон өчен вакыйгаларга бай була. Лулли үз әсәрләрендә үзе турында беркайчан да сөйләми, аларда йөгәнсез түрә, шагыйрь кебек шәхесләр сурәтләнә, христиан, гарәп һәм яһүд мәдәниятләренең дәүләт чигендәге кисешүе тасвирлана. Бу детальләрнең барысы да төрле патша һәм папа сарайларына кушылган, әдәби әсәрләрен тирән уйлануга китергән кешенең алдагы тормыш юлын аңлау өчен бик мөһим. Белем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Лулли Парижга укырга күченергә тиеш булса да, туганнары һәм дуслары, аеруча Раймон де Пеафорт киңәше буенча, янәдән Мальоркага кайтырга карар кыла. Анда ул 9 ел дәвам иткән уку дәверен башлый. Бу вакытта ул Санта Мария Ла Реаль һәм Сан-Доминго заһидханәләренең китапханәләрендә укый. Латин, фәлсәфә, дин белеме, хокук, шулай ук табигать белеме, аеруча медицина фәннәрен өйрәнә. Соңгы факт аның Монпельеда берникадәр вакыт үткәргәненә ишарәли. Шулай ук гарәп телен дә өйрәнә: моның өчен аңа тел, әл-Газали мантыйгы һәм, мөгаен, суфичылык нигезләрен өйрәткән белемле кол сатып ала. Әмма бу укытучы белән аралашу яхшы тәмамланмый, Лулли аны Гаисәне тәнкыйтьләве өчен кыйный. Уч алу нияте белән укытучы Луллины үтерергә тырыша, әмма кылыч белән яралый гына. Нәтиҗәдә, кол төрмәгә утыртыла һәм үз-үзенә кул сала. Бу уку дәверенең ахырында Лулли гарәп телендә үзенең беренче ике әсәрен язды, алар тиздән Латин һәм Каталан телләренә тәрҗемә ителде: "Аль-Газали мантыйгы компендиумы" һәм эчтәлеге вә күләме буенча камил, тәрҗемәи хәленең кайбер мизгелләрен үз эченә алган аскетик мистик "Алла турында уйлар китабы" (1272) сүзлеге[8] . Бу христиан әдәбиятына нигез салган һәм шул ук вакытта Каталан әдәбиятының таҗы булган китап. Де Рикер, Комас һәм Молас сүзләре буенча: "Лулли иҗади юлын киңләп, зурлап һәм тулысынча өлгер, сынау һәм хаталардан, оялчан икеләнүдән башка, ә тәҗрибә туплаган, Аллага мәхәббәт белән тулы китап белән башлый. Аның фәлсәфи фикер йөртүе югары дәрәҗәдә, прозасы камил, ул үз өлкәсендә энциклопедик һәм бер сулышта укыла . " [9] Яшьлек еллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Аның тормышы турында күп риваятьләр таралган. Ышанычлы мәгълүмат аның язмаларында (аеруча кайбер автобиографик шигырьләрдә) һәм шәкертләренең сүзләреннән тупланган тәрҗемәи хәлендә очрый. Лулли Мальорка утравының Пальма шәһәрендә туган; яшьлеген Арагон сараенда патша идарәчесе итеп үткәргән. Иртә никахлашуына карамастан, "гыйшык маҗаралына" үтә дә бай тормыш алып барган. Гомеренең утыз икенче елында азгын хисләр белән үрелгән җыр язганда, хачка кадакланган Гаисә күренешенә дүрт тапкыр шаһит була. Бу аның эчке дөньясында кискен үзгәрешкә сәбәп була; патша сараеннан һәм гаиләсеннән чыгып, Мирамарның ташландык тавына урнаша, соңрак аның берничә шәкерте бу җирдә кечкенә заһидханә сала (тик ул үзе беркайчан да заһидчелеккә яки руханилыкка тартылмый). Христиан динен бердәнбер дини хакыйкать итеп кенә түгел, ә иң камил акыллы, дип күргән Лулли, кяферләрне инандыру өчен бик аз эшләнә, дип уйлый. Кяферләр белән эш итүнең яңа яхшырак ысулын табу кирәклеген ул Мирамардагы, аңа югарыдан төшкән махсус хакыйкать булып тоелган, уйлануларда ача: - гомуми төшенчәләрдән барлык хакыйкатьләрне, иң мөһиме - христиан хакыйкатьләрен чыгарырга мөмкин булган махсус ысул яки сәнгать пәйда булуы; - башка фәннәрдән тыш, Көнчыгыш телләре, аеруча гарәп телен тирәнтен өйрәтәчәк миссионер коллегияләрен булдыру идеясы; - католикларның заһидханәләр һәм хәрби сугышчылар орденнары нигезендә югары миссионерлык орденын булдыру идеясы. Җитлеккәнлек чоры[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Луллиның алдагы тормышы бу өч фаразны тормышка ашыруга багышланган. Аларның беренчесен тормышка ашыру өчен, ул төрле зурлыктагы трактатлар яза, анда төрле яклардан үзенең ars generalis, ars Universalis, ars magna дип аталган мантыйк ысулын аңлатырга һәм ачыкларга тырыша. Бу "сәнгатьтә" Лулли, гомуми төшенчәләрнең (universalia) "яшәвен" мөстәкыйль булып күрсәткән Урта гасыр реализмына таяна. Моннан чыгып, Лулли, чынбарлыкны төрле комбинацияләр аша дөрес һәм эзлекле катлаулану, һәм шуннан чыгып, акыл да, төшенчәләрнең мантыйк тәртибе буенча, әйберләрнең асыл бәйләнешен ачыклый ала, дип фараз итә. Акыллы бәйләнеш схемасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бу соңрак Һегельдә тирәнрәк һәм нечкәрәк формада яктыртылачак позиция билгеле бер фәлсәфи мәгънәгә ия. Луллиның мәшһүр "түгәрәкләре" турында шуны ук әйтеп булмый (XIII гасырда Раймон Лулли өч катлы логика нигезендә төзелгән кәгазь түгәрәкләр формасындагы машина уйлап таба). Луллиның әсәрләрендә тиешле фигуралар белән сурәтләнгән бу логик механизм берничә хәрәкәтчән концентрик түгәрәктән торган. Түгәрәкләр бүлекләргә («камераларга») сызыклар белән бүленгән, аларда гомуми төшенчәләр яки барлык гамәлдәгеләрнең төп категорияләре билгеләнгән. Аларның һәрберсенең бүлекчәләре теге яки бу түгәрәктәге бүлекчәләргә карата билгеле бер урын алган. Аларны ничек тә булса әйләндереп, күп яңа комбинацияләр чыгарып булган. Бу күренешне Лулли "яңа реаль хакыйкать" дип исемләгән. Әлеге түгәрәкләр, тулаем алганда, мөмкин булган белемнең бөтен өлкәсен үз эченә алган: аларның берсендә илаһның төп атрибутлары, икенчесендә - мантыйк категорияләре, өченчесендә - метафизик категориләр (хәтта хокук һәм медицинага кадәр) чагылган. Чынлыкта, мондый механизм ярдәмендә бернинди хакыйкать табылмаган, исбатланмаган, шуңа күрә бүгенге көнгә кадәр әлеге схема кызыклы уенчык булып кына күзаллана. Лулли үзе әйтүенчә, түгәрәкләр системасы аңа Мальорка утравында булган төштәге күренештә ачылган. Ул алдауларга һәм алдауларга бик ышанганлыктан, аның хыялында барлыкка килгән булу һәм танып белү өлкәләренә үтеп кергән интеллектуаль бәйләнешнең символик схемасы аның тарафыннан дөрес аңлашылып җитмәгән, мөгаен. Тик ул түгәрәкләр белән генә канәгать булмый һәм үз системасын аңлатуда башка визуаль ысулларына (мәсәлән "төшенчәләр шәҗәрәсенә") мөрәҗәгать итә. Лулли идеяләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Аның фәлсәфи эшчәнлегенең төп мотивы - бер генә хакыйкать барлыгына инану: иман өчен дөрес булганы акылга чит була алмый, һәм теләсә нинди алдану акыллы дәлилләр белән кире кагылырга мөмкин. Монда ул аверроистларның ике хакыйкать принцибына каршы чыга. Аверрос, Аристотель тәгълиматларын үзенчә аңлатканда, аңа кискен пантеистик төсмер биргән. Озакламый әлеге теория Аурупа мәктәпләрендә шәкертләр тапкан. Әмма кайбер карашлары христиан доктринасына туры килмәвен алар иман өчен табигый дөрес булганы саф акылга сыймаслык булырга мөмкин, дип аңлатканнар. Бу күренешне Лулли икейөзлек дип бәяли һәм аверроистларга каршы чыга. Аверроситларга хуш килгән "дини хакыйкатькә акыл белән ирешеп булмый, аңа ышанырга гына кирәк" төшенчәсен дә Лулли кискен тәнкыйтьли. Дини хакыйкатьләрнең акыллы исбатлавы диннең әхлакый хезмәтен ала, дигән фикергә Лулли каршы чыга. Аның фикеренчә, акыллы дәлил нигезендә иман барлыкка килмәсә дә, кяферләрне яңа дингә күндерүдә бу яхшы гына булыша ала. Лулли буенча, акыл һәм иман - бер үк эчтәлекнең төрле формалары. Һәм әлеге аерманы ул түбәндәгечә билгели: кирәклек һәм мөмкинлекне акыл күрсәтә ала, әмма чынбарлык иман аша гына күзалланырга мөмкин. Луллиның рационализм яки акыллылык төшенчәсе хөрмәт яки камиллек идеясы белән тыгыз бәйләнә. Лулли үз системасы ярдәмендә мөселманнарда христиан диненең барлык хакыйкатьләрен исбатлый алуына инана. Әмма бу "универсаль" коралны кулланылуы өчен гарәп телен белергә кирәк, дип искәртә. Лулли үзе аны җентекләп өйрәнә, кайбер хезмәтләрен башта бу телдә яза, гарәп әдәбияты белән дә яхшы таныш була. Тик аның көнчыгыш телләре коллегияләрен төзү идеясе уңышсыз тәмамлана. Доминиканнар һәм Францисклар хакимиятенә, университетларга һәм хакимнәргә, папа куриясенә, һәм ниһаять, бөтен көнбатыш чиркәвенең Вена соборына мөрәҗәгатьләре уңышсызлыкка дучар була. Миссионер хезмәтен киң оештыруга ирешә алмыйча, Лулли берничә тапкыр үз кулы белән аны тормышка ашырырга омтыла, Төньяк Африка мөселманнарына христиан динен вәгазьләргә сәфәрләр кыла. Мөселман руханилары белән иман турында бәхәсләреннән соң, Лулли хакимият һәм халык игътибарын җәлеп итә. Аңа карата көч кулланыла, ул төрмәләргә утыртыла, илләрдән куыла. Туниста аны шәһәр мәйданында Инҗил вәгазьләве өчен ташлар атып үтерәләр. Аның гәүдәсен Генуя сәүдәгәре Стефан Колумб (Христофорның бабасы) күтәрә, аны корабында Пальмага алып кайта (кайбер риваятьләр буенча, ул юлда гына җан бирә). Туган ягында Лулли зур хөрмәт белән күмелә, җирле изге һәм кәрамәт иясенә әверелә. Соңыннан, Луллины канонизацияләү омтылышы ясала, ләкин аның "Изге Ана гөнаһсыз йөккә узуы" турындагы карашлары аркасында көчле Доминикан ордены моны кире кага. 1372 елда Арагон патшалыгының провинциаль тикшерүчесе Николай Аймерик Ллулга каршы төрле дини гаепләр таба, ләкин патша һәм Испаниянең абруйлы кешеләре моңа каршы чыга. Әлеге 1419 елда Луллига каршы язылган папа булласы ялган дип игълан ителә. Ахырда, Лулли beato (изге) дип игълан ителә. Испаниядә 29 мартта, Франциск орденында 30 июньдә искә алына. Лулли мирасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Луллиның тарафдарлары саны аның гомеренең соңгы елларында бик тә арта, үлеменнән соң, алар махсус бер мәктәп булдыралар, һәм ул XV гасырда чәчәк ата. Париж университетында гына аның осталыгын тулысынча раслаган 50 остаз һәм табиб булган. Әлеге мәктәп шәкертләре тарафыннан иҗат ителгән әсәрләр кайчакта ялгышлык белән Лулли тарафыннан язылган, дип фаразлана. Аның каталан, гарәп һәм латин телләрендә язылган иҗаты күп кулъязмаларда сакланган. XIV гасыр башында да аларның каталоглары тупланыла. Майнцта Зальцингер нәшриятында 1721-1742 елларда 10 томлык язмалар тупланмасы бастырыла. "Obras rimadas" шигырьләр тупланмасы Испаниядә бастырыла. Мүнхенда Луллиның кулъязмаларының бай коллекциясе урнаштырыла. Ренан сурәтләгән 313 әсәрнең күбесе (якынча 100) Луллиныкы түгел. Болар барысы да алхимик трактатлар: Лулли алхимия белән шөгыльләнмәгән, аны ялган һәм әхлаксыз сәнгать дип күргән. Шул ук вакытта, инде Луллиның якын туганнары аны алхимик дәрәҗәсенә күтәргән булган. Моны аңлашылмаучанлык белән аңлатырга мөмкин: ars magna, ars Universalis дигән Лулли тарафыннан кулланылган атамалар шул чорда металл үзгәртү һәм эликсирлар чыгару сәнгатенә ишарәләгән. Ялгыш нәтиҗәсендә Лулли хезмәтләре дип аталган алхимия әсәрләрендә зур төгәлсезлекләр дә очрый: Лулли беркайчан да Англиядә һәм инглиз патшасы Роберт сараенда хезмәт итмәгән. Диннең һәм фәннең иң мөһим шәхесләренә махсус кушаматлар бирү схоластик гадәте буенча, Луллига яктыртучы остаз (doctor illuminatus, illuminatissimus) кушаматы бирелгән. Яңарыш чорындагы Неттесхайм Агриппасы, Николай Кузанус һәм аеруча Джордано Бруно аның белән бер рәткә куела. Фәлсәфә тарихындагы урыны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фәлсәфә тарихында Лулли күренекле урын алган: - * беренчедән, урта гасыр "реалистларының" иң эзлеклесе буларак, Һегельдән биш гасыр элегрәк "пантологизм" төшенчәсен уйлап тапкан; - * икенчедән, акыл белән иманның (фәлсәфә һәм дин белеме) нигездә тигез һәм бер-берсен чикләмәүче, ә эчке яктан тулыландыручы хакыйкать формалары, дип күргән; Луллиның төп җитешсезлеге - механик схемаларда китерелгән идеяларның начар фәлсәфи бәян ителүе. Ләкин, фәлсәфи уйларны механик яктан күрсәтү гади формалардан ким түгеллеге дә кайбер белгеч тарафыннан фараз. Башлангыч чыганакларны өйрәнү [10] күрсәткәнчә, идеяләрнең механик бәян ителүеннән барлык "өч кодларны: текстны-рәсемне-схеманы" [11] куллану хәерлерәк. Әлеге кодларның аңлату мөмкинлеге күпкә көчлерәк. Шул ук вакытта Яңа вакыт фәлсәфәчеләре сурәт һәм схемалардан тулысынча баш тартты диярлек. Бигрәк тә Лулли схемаларының XX гасырда барлыкка килгән "Интеллект дәрәҗәләре" психологик теорияләре белән эчке бәйләнешен билгеләп үтәргә кирәк, алардан Лулли схемаларына К.У. Грейвзның "Булу дәрәҗәләре" иң якыны булып тора. Матур әдәбиятта[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Алхимик - А.К. Толстойның тәмамланмаган поэмасы. - "Ачулы фәрештә. Раймон Луллиның ике гәүдәсе"- Д. Гербер романы. - "Раймон Луллиның логик машинасы" - "Ташка яшерелгән текстлар" җыентыгындагы Хорхе Борхесның бер тексты. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - http://www.gorgas.gob.pa/Documentos/museoafc/loscriminales/magnicidios/raimundo%20lulio.html - ResearchGate - http://quisestlullus.narpan.net/eng/9_crono_eng.html - Мактьютор матиматика тарихы әрхибе - Gran Enciclopèdia Catalana - SELIBR - «Луллий» — статья в Новой философской энциклопедии. - Bohigas, Pere. Miscel·lània Pere Bohigas, Volum 1. — Badalona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 1981. — ISBN 84-7202-456-3. - de Riquer, Martí; Comas, Antoni; Molas, Joaquim. «Vida de Ramon Llull». A: Història de la literatura catalana. — Barcelona: Ariel, 1984. — С. 256—268. — ISBN 84-344-7600-2.. - Breviculum — XII miniatures. әлеге чыганактан 2007-02-19 архивланды. 2006-12-26 тикшерелгән. - Теория уровней и другие модели Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Helfferich. R. L. u. die Anfänge der catalonischen Litteratur, 1858. - E. Renan. R. Lulle // «Histoire littéraire de la France, par les membres de l'Institut», т. XXIX. — Париж, 1885. - Doctor Illuminatus: A Ramon Llull Reader. Еd. A. Bonner. Princeton: Princeton UP, 1993. - Кульматов В. А. К истории распространения идей Луллия в России // Россия и гносис. М.: «Рудомино», 2000. — С.53-62. - Кульматов В. А. От «Ars magna» Р. Лулия к «Великой науке» Белобоцкого // Verbum.Вып.5. Образы культуры и стили мышления: иберийский опыт.-СПб.: Издательство Санкт-Петербургско философского общества, 2001. С.217-240. - Кульматов В. А. Способ задания определений и характер аргументации в «Искусстве» Раймунда Луллия //Историко-логические исследования: Межвузовский сборник. СПБ., 2003. C.111-133. - Б. В. Бирюков, В. Н. Тростников. Жар холодных чисел и пафос бесстрастной логики. Формализация мышления от античных времен до эпохи кибернетики. М., Знание, 1977, 2004. - Багно В. Е. Русское люллианство как феномен культуры // Багно В. Е. Россия и Испания: общая граница. СПб., 2006, 21-31. - Кульматов, В. А. Луллианские произведения А. X. Белобоцкого // Труды Отдела древнерусской литературы, 59, 2008, 352—362. - Жильсон, Этьен. От Александра Гэльского до Раймунда Луллия. — В кн.: Жильсон, Этьен. Философия в Средние века. От истоков патристики до конца XIV века. — М.: «Республика», 2004. — 678 с. — ISBN 5-250-01825-4. — с. 330—355. - Fück J. Die arabischen Studien in Europe. — Leipzig, 1955. — S. 16. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Люллий, Раймунд // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907. |Бу мәкалә Татар Википедиясенең сайланган мәкаләләр рәтенә керә.|

<urn:uuid:c623ab3b-b8a6-4bd4-8440-3c6ae534ae57>

CC-MAIN-2022-49

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%BE%D0%BD_%D0%9B%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8

2022-11-30T20:55:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446710771.39/warc/CC-MAIN-20221130192708-20221130222708-00347.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999504089355469}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Хәерле иртә, хөрмәтле әдәбият сөючеләр. Сезне "Кара-каршы" әдәби-музыкаль тапшыруы сәламли. Бүгенге чыгарылышыбызны без туган ягыбызның тарихына һәм борынгы әдәбиятына багышлыйбыз. Әйе, татар әдәбиятының мең елга сузылган тарихы бар. Анда исә халык арасында киң таралмаган исемнәр, укылмаган әсәрләр гаять күп. Аларны белү күңелләрне пакъландыра, зиһеннәрне баета. Шуны күздә тотып, бүгенге тапшыруыбызда татар әдәбиятының тарихи нигезен, ягъни үсеш-үзгәрешен ачыклап китәрбез. Табигый ки, рухи мирасыбыздагы барлык әдәби ядкярләргә бер тапшыру эчендә генә тукталу мөмкин түгел. Без бүген бары тик тарихның мөһимрәк саналган аерым күренешләренә генә игътибар итәрбез. Татар омтылышлары гәүдәләнеп килгән әдәби ядкярләре аркылы без сезне әхлакый һәм эстетик идеаллар, тарихи үткәннәр белән таныштырып китәрбез. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:63dbc8d2-1121-45a1-a55f-2350e7899ffb>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/3568

2021-09-16T12:17:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780053493.41/warc/CC-MAIN-20210916094919-20210916124919-00514.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999951124191284}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда 14 май көнне Кадрия Рәис кызы Идрисова җитәкчелегендәге Бөтендөнья татар хатын-кызларының "Ак калфак" иҗтимагый оешмасының Яшел Үзән районында күчмә утырышы булып узды. Ул Акъегет гомуми төп белем бирү мәктәбендә үткәрелде. Шуны әйтергә кирәк, Яшел Үзән районы – шәхесләргә бай район. Кайсы гына авылны алсаң да, аның кайсы да булса татар шәхесе исеме белән бәйле булуын ачыкларга мөмкин. Шуңа күрә дә, эшне Россиянең төрле төбәкләреннән килгән катнашучы хатын-кызларны әлеге авыллар һәм авыллардагы музейлар белән таныштырудан башладылар – Идел аръягы мәшһүр шәхесләре эзләреннән сәфәр кылдылар. "Ак калфак" оешмасы һәм чараны оештыручылар белән бергә әлеге сәфәргә ЮНЕСКОНЫҢ Дөнья мәдәнияте институты ректоры Энгель Таһиров, Татнетны үстерү фонды директоры Раил Гатауллин, Татарстанның сәнгать эшлеклесе Юныс Сәфиуллин, Татар энциклопедиясе институтының фәнни-нәшрият бүлеге мөдире Рәфик Сәләхиев, Мәгариф өлкәсендә күзәтчелек һәм контроль департаментының әйдәп баручы киңәшчесе Илгизә Гомәрова, Кытай татарлары (студентлар) Бикчәнтәев Базарбай белән Балгынай Нурлан, татар теле укытучылары, "Мәдәни җомга" һәм "Яшел Үзән" газеталары корреспондентлары, "Идел" журналы вәкилләре һ.б. чыккан иделәр. Иң беренче булып кунакларны ачык һавадагы этнография музее каршы алды. Ул Исаково авылы җирлегендә урнашкан. Әлеге ачык музейда җил тегермәне дә, сиртмәле кое да, кара мунча да, башка күп кенә тарихи объектлар да шактый күп. Сәфәрнең икенче пункты – Олы Ачасыр авылы. Әлеге авылда Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы урнашкан. Монда 1947 елда мәгърифәтче-галим К.Насыйриның туган авылы Кече Шырданнан Олы Ачасыр авылына күчерелгән йорт урнашкан. Архитектура-этнография комплексы буларак ул 1997 нең 1 мартында ачыла. Комплекс крәстиян утарыннан (йорт, абзар, сарайлар, келәт, мунча, ат дирбияләре өчен лапас) гыйбарәт. Йортта өч бүлмә: килгән кунаклар өчен ак бүлмә, хатын-кызлар ягы һәм тәһарәт бүлмәләре бар. Экспонатлар арасында — К.Насыйриның мемориаль әйберләре: күн тышлы диван, агач өстәл, К.Насыйриның үз кулы б-н эшләнгән шкаф, үзе тарафыннан төзелгән һәм шәхси мөһере куелган русча-татарча сүзлек, гарәп орнаменты төшерелгән өч фарфор чынаяк («Кузнецов һәм Ко» фирмасы тарафыннан татар сәүдәгәрләре заказы б-н эшләнгән) бар. Шулай ук К.Насыйриның нәсел агачы һәм Олы Ачасыр авылының Насыйри хезмәтләрендә искә алынган барлык имамнары шәҗәрәсе куелган. Әлеге комплекс белән танышканнан соң катнашучылар Кече Шырдан авылына – Каюм Насыйриның туган авылына юл тоттылар. Бу авылда Каюм Насыйрига бюст куелган, Каюм Насыйри коесы һәм чишмәсен күрергә була. Катнашучылар әлеге бюстка чәчәкләр куйдылар, авылдагы тарихи урыннар белән танышып чыктылар. [Кече Шырдан] Озын маршрутның киләсе пункты – Норлат авылы булды. Әлеге авылның урта мәктәбендә дә этнография музее эшләп килә. Әлеге авылда шулай ук инвалид һәм ятим балалар өчен балалар йорты бар. Сәфәрнең соңгы пункты, күчмә утырыш узачак авыл – Акъегет авылы. Мәктәпкә керер алдыннан кунакларны тарихи мәчет белән таныштырдылар, ул Заһидулла бай тарафыннан инде 1876 елда ук төзелгән булган. Усман Әлмеев исемендәге Акъегет мәктәбе укытучылары, кунакларны каршы алгач, дәресләрдә мәшһүр шәхесләребезнең мирасын куллану үрнәкләрен күрсәттеләр. Мәктәпнең директоры Гөлинә Рөстәм кызы Саттарова әле "Ак калфак" иҗтимагый оешмасының Яшел Үзән бүлекчәсе җитәкчесе булып та тора. Әлеге сәфәргә кунакларны нәкъ менә ул чакырган, эшнең күп өлешен ул оештырган иде. Күчмә утырыш нигездә татар шәхесләренә багышланды, Яшел Үзән районы үрнәгендә татар шәхесләренә игътибарны арттыру мәсьәләсе каралды, аларның эшчәлегенә анализ ясалды. Яшел Үзән районы эшчәнлеге бу юнәлештә эш өчен үрнәк итеп куелды. Әлеге чарада бик мөһим вакыйга да булды. ЮНЕСКОНЫҢ Дөнья мәдәнияте институты ректоры Энгель Таһиров дөнья мәдәнияте үсешенә зур өлеш керткән өчен Яшел Үзән муниципаль районы хакимият башлыгы урынбасары – мәгариф идарәсе җитәкчесе Рәисә Вәли кызы Афанасьевага "Роза мира" бүләген тапшырды. Чынлап та, татар хатын-кызларының тормышта роле шактый зур. "Ак калфак" иҗтимагый оешмасы татар хатын-кызларының дәрәҗәсен, дөньяда тоткан урыннарын үстерүдә уңышлы гына даими эшчәнлек алып бара. Киләчәктә дә әлеге эшчәнлек шундый адымнар белән алып барылсын иде, дигән теләктә калам. (Раил Гатауллин фотолары)

<urn:uuid:a372f252-03f6-4262-ba6a-dbb2653942a5>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/6573

2021-02-26T21:53:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178357984.22/warc/CC-MAIN-20210226205107-20210226235107-00553.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999932050704956}

belem.ru

Рубен Мирзаханян |Рубен Мирзаханян| |Туган телдә исем||әрм. Ռուբեն Միրզախանյան| |Туган||20 июнь 1959 (62 яшь) яки 1959| Ереван, Әрмән Совет Социалистик Республикасы, СССР |Ватандашлыгы|| СССР| Әрмәнстан |Әлма-матер||Ирәван дәүләт университеты[d]| |Һөнәре||тарихчы, сәясәтче| |Эш бирүче||Армянский педагогический институт[d]| |Гыйльми дәрәҗә:||тарих фәннәре докторы[d] (2008) һәм профессор (2010)| Мирзаханян Рубен Карленович (әр. Ռուբեն Միրզախանյան), (1959, Ереван, Әрмән ССР ы) — әрмән җәмәгать эшмәкәре, «Текеян» мәдәни союз рәисе, Хачатур Абовян исемендәге Әрмән дәүләт педагогия университеты ректоры[1]. Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рубен Карленович Мирзаханян 1959 елда Ереванда туган. Ереванның 114-нче урта мәктәбендә, ары Ереван дәүләт университетының тарих факультетында укыган. Тарихчы квалификациясен ала. Тарих фәннәре докторы, профессор. 1980 елда Ереванның 17нче техник училищесында җитештерү мастеры һәм политэкономия укытучысы булып эшли. 1981 елдан Хачатур Абовян исемендәге Әрмән дәүләт педагогия институтында гыйльми-педагогик эшчәнлек белән шөгыльләнә башлый. 1985 елда кандидатлык диссертациясе яклый, 1986 елда доцент дәрәҗәсе бирелә. 2003 елның июленнән Әрмәнстанның Текеян мәдәни җәмгыйәтенең Үзәк идарәсе җитәкчесе. 1990 елда Әрмән дәүләт педагогия университетының мәдәният факультеты деканы вазифасына сайлана, 2000 һәм 2006 елларда бу вазифага 2010 елның сентябренә кадәр яңадан сайлана. "Әрмән мәдәнияте тарихы" лекцияләры курсын укый. 2010 елның сентябрендә Хачатур Абовян исемендәге Әрмән дәүләт педагогия университеты ректоры вазифасын башкаручы итеп тәгаенләнә. 2010 елның февралендә ректоры итеп сайлана. 2016 елда ректор вазифасына яңадан сайлана. Рубен Мирзаханян бөтендөнья Әрмән конгресы Президиумының әгъзасы, "Текеян Үзәге" Фонды советы әгъзасы, "Вопросы педагогики и психологии", «Арменоведческий журнал», «Проблемы специального образования», «Мудрость», «Русский язык в Армении» периодик фәнни басмалар мөхәрририяте коллегиясе рәисе, "История и обществознание" фәнни еллык басмасы, "Азг" гәзите, "Пайкар" журналы мөхәрририят коллегиясенең нигез салучысы булып тора". Рубен Мирзаханян – алты монография, илленнән артык гыйльми һәм гыйльми-методик, җитмештән артык иҗтимагый-публицистик мәкаләләр авторы. Сәяси эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рубен Мирзаханян – Әрмәнстанның Рамкавар Азатакан партиясенә нигез салучыларның берсе булып тора. ПРА Оештыру советының рәисе булып сайлана; 1991 елның декабреннән 1996 елның июленә кадәр – ПРА Җөмһүрият идарәсе җитәкчесе. 1999 елның апреленнән 2003 елның июленә кадәр кабаттан ПРА рәисе булып сайлана. Әрмәнстан Республикасының Президенты янында Сәяси партиянең әгъзасы булып тора. Наградалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Мәдәният үсешенә керткән зур казанышлары өчен 2009 елда Рубен Мирзаханянга Әрмәнстан Республикасының атказанган мәдәният эшмәкәре дигән мактаулы исем бирелә. 2009 елда Рубен Мирзаханянның ил, халык һәм изге Чиркәү алдындагы намуслы, эчкерсез хезмәтен бәһалап, барлык әрмәннәрнең Изге Католикосы Гарегин Икенче аны Изге Саак – изге Месроп исемендәге орден белән бүләкли.

<urn:uuid:be64e70f-bde7-4e0f-b7f3-76e01694c73f>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%B5%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%B7%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD

2021-10-27T11:43:46Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323588113.25/warc/CC-MAIN-20211027084718-20211027114718-00652.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9993317127227783}

tt.wikipedia.org

Балыклар (лат. Pisces) — суда яшәүче умырткалы хайваннар өссыйныфы. Тозлы, һәм төче суда яшиләр. Азык буларак экосистема һәм кеше өчен әһәмиятле. Иң мөһим үзенчәлеге — саңаклы булуы. Тәннәре, гадәттә, тәңкә белән капланган була. Төрле мәгълүматларга караганда, дөньяда 25 000 — 31 000 төр балык бар. Балыклар өссыйныфы дүрт сыйныфка бүленә, ләкин икесенең юкка чыгу сәбәпле, хәзерге фәндә икесе генә карала: Балыкларның төзелешендәге үзенчәлекләрне Сөякле балыклар классы, Нурканатлылар асклассы вәкилләре мисалында тикшерик. Бу балыкларның тышкы кыяфәте бик төрле, ләкин барысы да уртак билгеләргә ия. Анарның тәне яннан яссыланган һәм баш, гәүдә, койрык өлешләренә бүленә. Ул сөяк тәңкәләр — берсе өстенә икенчесе чирәпсыман яткан юка сөяк пластинкалар белән капланган. Тәңкәләр ярым үтә күренмәле, кырые шома яки тешле була. Тәңкәләр чын тиредән (дермадан) ясала. Тәңкә япманың өсте лайла белән капланган. Балыкның скелеты тулысынча диярлек сөякләрдән тора. Умырткалык сөяк умырткалардан төзелгән һәм гәүдә, койрык өлешләренә бүленә. Умырткаларның үсентеләре — өске һәм аскы җәяләре була. Гәүдә өлешендә өске җәяләр кушылып арка мие каналын барлыкка китерә. Тән куышлыгын өстән һәм ян-яктан кабыргалар чикли. Баш сөягенең күп өлеше — сөяк, ул ми тартмасыннан, казналык сөякләреннән, саңак җәяләреннән һәм саңак капкачыннан тора. Парлы күкрәк һәм корсак йөзгечләре бик күп вак сөякләрдән ясалган. Мускуллар системасы тоташтыргыч тукымадан торган бүлгеләр белән сегментларга бүлгәләнгән. Аны 2-сыман гәүдә мускуллары тәшкил итә.

<urn:uuid:a087b6c1-85d9-4dca-a17d-901a455f157b>

CC-MAIN-2016-30

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%97%D0%BE%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F

2016-07-28T08:40:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-30/segments/1469257828010.15/warc/CC-MAIN-20160723071028-00150-ip-10-185-27-174.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000026226043701}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Агымдагы елның 14 ноябрендә Федераль дәүләт мәктәпкәчә белем бирү стандарты кабул ителде. Яңа стандартлар буенча һәр балалар бакчасы үзенең укыту программасын эшләргә тиеш. Бу хакта бүген "Татар-информ" мәгълүмат агентлыгында мәктәпкәчә белем бирүгә багышланган видеоконференция вакытында ТР Премьер-министры урынбасары – ТР Мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов белдерде. Федераль дәүләт мәктәпкәчә белем бирү стандарты кабул ителгәнче, стандарт республиканың Казан, Яр Чаллы, Баулы һәм Кукмара муниципаль районнарында 24 балалар бакчасында сыналган. Стандарт сыйфатлы мәктәпкәчә белем алу мөмкинлекләрен бөтен кешегә бирүне, белемнең тиешле дәрәҗәдә һәм сыйфатлы булуын дәүләтнең гарантияләвен, белем бирү җирлегенең бердәмлеген саклауны күз алдында тота. Яңа стандартлар буенча һәр балалар бакчасы үзенең укыту программасын эшләргә тиеш. ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы аларга үрнәк программалар тәкъдим итәчәк. Якынча программалар белән РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы сайтында танышып булачак. Министр сүзләренә караганда, элекке еллардан аермалы буларак, программаның 80 проценты – мәҗбүри өлеш, 20 проценты ирекле булса, хәзер ул 60 процентка 40 процент нисбәтендә. Ягъни хәзер балалар бакчаларына мөстәкыйльлек күбрәк бирелә. Алар программаны 40 процентка кадәр үзләренчә төзи алалар, диде министр. Монда, әлбәттә, милли үзенчәлекләрне, учреждениенең нинди юнәлеш буенча эшләвен һ.б. исәпкә алу сорала. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:cb61938f-db40-4a99-9577-36e20e548104>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/4681

2020-10-25T05:01:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107887810.47/warc/CC-MAIN-20201025041701-20201025071701-00170.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999179840087891}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 19-21 нче сентябрь көннәрендә Татарстан башкаласы Казанда Татар галимнәре форумы уздырыла. Бу җыенны Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе һәм Бөтендөнья татар конгрессы башкарма комитеты оештыра. Форумга 400 дән артык кеше чакырылган. Араларында бөтен дөньяга билгеле галимнәр, югары уку йортлары һәм фәнни-тикшеренү институтлары җитәкчеләре дә бар. Алар арасында физика-математика фәннәре докторы, профессор, Россия фәннәр академиясең хакыйкый әгъзасы Солтан Галимҗан улы Вәлиев, атаклы физик Камил Вәлиев, астрофизик Рәшит Сюняев, Ульяновски дәүләт педагогика университетының Ватан тарихы кафедрасы доценты, тарих фәннәре кандидаты Әмир Әхмәтов, техник фәннәр кандидаты, идарә итү технологиясе һәм дизайн институты профессоры, Россия Табигый фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы, Димитровград шәһәр Советы депутаты, финанс-икътисадый сәясәт буенча комитеты рәисе Хәйдәр Галиуллин, тарихчы Абделхан Әхтәмҗан, Ульяновскиның авыл хуҗалыгы буенча фәнни-тикшеренү институты директоры урынбасары авыл хуҗалыгы фәннәре докторы, профессор Әнвәр Галиәкбәров һ.б. галимнәр бар. Җыен татар, рус һәм инглиз телләрендә үтәчәк дип көтелә. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:42934ee8-38b2-43eb-a81b-4afc0b032650>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/node/2

2022-01-19T06:49:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320301264.36/warc/CC-MAIN-20220119064554-20220119094554-00228.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999639987945557}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Инновацион җитештерү, инновацион проектлар һәм әлеге мәсьәләгә багышланган махсус чаралар – боларның барысы да көндәлек тормышыбызга шулкадәр ныклы үтеп керде ки, әйтерсең, Татарстан гомер-гомергә инновацияләр тармагында әйдәп баручы төбәк ролен үтәгән. Чынлыкта исә, инновацияләр сүзе моннан унбиш ел элек кенә дә, ким дигәндә, сәеррәк яңгырый иде. Ә бүген без хәтта мәктәптә укучы балаларны да әлеге юнәлештә тәрбиялибез. Казан шәһәренең Совет районы Мәгариф идарәсе тарафыннан үткәрелгән бик тә үзенчәлекле фестиваль моңа дәлил булып тора. "Инновационные проекты – от идеи до внедрения" исеме астында уздырылган бу чарада районның барлык диярлек мәктәпкәчә белем бирү оешмалары һәм мәктәпләре катнашты. Фестивальдә төрле темаларны яктырткан инновацион проектлар тәкъдим ителде. Алар арасында махсуслашкан белем бирү юнәлешендә шәхес тәрбияләү, чит телләрне өйрәнү, укучы шәхесен социаль яктан ачу һәм башка проблемаларны үз эченә алганнары бар иде. Бер төркем катнашучыларга проектларын сәхнәдә яклау мөмкинлеге бирелсә, икенчеләре исә үз тәҗрибәләре белән махсус оештырылган күргәзмәдә уртаклашты. Шунысын да әйтергә кирәк, мондый төрдәге чара районда беренче тапкыр оештырыла, шуңа да карамастан оештыручыларның һәм катнашучыларның әзерлек дәрәҗәсе шактый югары. Моны чарага килгән шәһәр мәгариф идарәсе вәкилләре дә раслады. Мондый фестивальләр оештыруның төп максаты һәм нәтиҗәсе нидән гыйбарәт соң, дигән сорауга оештыру эшләрен башкарган Лариса ханым болай дип җавап бирде: "Беренче чиратта, бу чара белем бирү учреждениеларына үзләренең соңгы берничә елда башкарган эшләрен барларга ярдәм итә. Әзерлек барышында алар булган материалларны туплап, үз "байлыкларын" үзләре бәяли алалар. Икенчедән, әлбәттә, мондый форматта аралашу тәҗрибә уртаклашуда бик тә отышлы. Башкаларның эшчәнлеген күрү һәм бәяләү алдагы елларга планнар коруга йогынты ясый". Югары уку йортын тәмамлап, үз белгечлеге буенча эшләргә теләмәгән яшьләр бүген һәр җирдә җитәрлек. Бу тормышта үз урыннарын таба алмыйча интеккән кешеләр дә шактый. Әлеге проблемаларны булдырмау өчен бүгенге заман мәктәбе укучыларны ирекле, үз фикерен белдерә алучы шәхес итеп тәрбияләргә тырыша. Ә инновацион проектлар фестивалендә катнашу бу өлкәдә кыйммәтле тәҗрибә белән уртаклашу өчен менә дигән мөмкинлек. Чыганак: www.intertat.ru

<urn:uuid:d2945656-71fa-40bd-b6f5-206aa2773529>

CC-MAIN-2021-25

https://belem.ru/node/1463

2021-06-24T18:24:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623488556482.89/warc/CC-MAIN-20210624171713-20210624201713-00366.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999992847442627}

belem.ru

Мулла Мулла (гарәп. ملا мөлля, مولى мәүла — «ия, хуҗа, яхшылык итүче» сүзеннән) — мөселманнарда дин әһеле, дин эшлеклесе, дин белгече. Гадәттә Коръәнне, хәдисләрне һәм шәригатьне яхшы белә. Имам төшенчәсе аермалы буларак, мулла төшенчәсе — вазифа түгел, ә дәрәҗә. Мәсәлән, «мәхәллә имамы мулла Галим». |Әлеге мәкаләдә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән. Мәгълүматны тикшерү җиңел булырга тиеш, башка очракта ул, шик астына куелып, бетерелергә мөмкин. Сез, мәкаләне төзәтеп, абруйлы чыганакларга сылтамалар куя аласыз. |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?: |Бу — Ислам турында мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:2729dcf2-d4e7-4068-abb1-7e2a11e84fc0>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0

2023-06-06T05:37:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224652235.2/warc/CC-MAIN-20230606045924-20230606075924-00629.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.99997878074646}

tt.wikipedia.org

Кисәкчә (сүз төркеме) Аерым сүзләрнең яки җөмләләрнең мәгънәләренә өстәмә төсмер бирә торган сүз төркеме кисәкчә дип атала. Кисәкчәләрнең күпчелеге, кушымчалар шикелле үк, алдагы сүзләр гармониясенә буйсына, ягъни, нинди сүз янында килүенә карап, калын һәм нечкә вариантта була. Мәсәлән: шулай ук, кичә ук; алма да, китап та, дәреслек тә, бүлмә дә; алма гына, бүлмә генә, китап кына, дәреслек кенә; барчы, килче; барсана, килсәнә. Аерым сүзнең яки җөмләнең мәгънәсенә нинди өстәмә төсмер бирүләреннән чыгып, кисәкчәләр шартлы рәвештә 8 төркемчәгә бүленә. Чыганаклар[үзгәртү] - Д.Г. Тумашева, Ф.Ю. Юсупов, К.З. Зиннәтуллина, Б.М. Мифтахов. Татар теле. Татар урта гомуми белем мәктәбенең 6нчы сыйныфы өчен дәреслек. |Бу Тел белеме буенча мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп Википедия проектына ярдәм итә аласыз.|

<urn:uuid:a747b644-746f-47ce-9ee2-ed13ba3acfb3>

CC-MAIN-2013-48

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%81%D3%99%D0%BA%D1%87%D3%99_(%D1%81%D2%AF%D0%B7_%D1%82%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%B5)

2013-12-12T01:49:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2013-48/segments/1386164333763/warc/CC-MAIN-20131204133853-00045-ip-10-33-133-15.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999450445175171}

tt.wikipedia.org

Поиск ТАТ - РУС - ТАТ Балык Бистәсе районы территориясендә, Куйбышев сусаклагычының уңъяк ярындагы Шомбыт елгасының түбән агымында урнашкан. Урманнар. Мәйданы 12,5 мең га. 1963 елда кондыз популяциясен торгызу максатында оештырыла. Аучылык фаунасының төр составы: поши, кабан дуңгызы, кондыз, төлке, селәүсен, сусар, Америка чәшкесе, ондатра, бурсык, ак куян һәм үр куяны, тиен, сасы көзән, көртлек, боҗыр, су кошлары. Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:48d71249-ec00-4f91-a8d0-394a6e4032c9>

CC-MAIN-2023-23

https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/poleznye-iskopaemye/shombyt-auchylyk-tyyulygy

2023-06-01T05:33:14Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224647614.56/warc/CC-MAIN-20230601042457-20230601072457-00415.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9984427094459534}

tatarica.org

Калып:Баш бит/Вакыйгалар/2 август БСОда — Бөтендөнья күкрәк сөте белән имезүне популярлаштыруга багышланган атналыгының икенче көне, Македониядә — Җөмһүрият көне, Русия Федерациясенең Архангельск өлкәсе Ненец автономияле округы һәм Коми Республикасында — Болан көне, Халыкара чегәннәр геноцидын искә алу көне, һ.б. - 1776 — 4 июль кабул ителгән АКШ бәйсезлеге турындагы декларацияне имзалау тантанасы уза. - 1870 — Бөекбританияның башкаласы Лондон шәһәре аркылы аккан Темза елгасы астында узучы метрополитен сызыгы буенча пассажир поездлары хәрәкәте ачыла. - 1934 — Һитлер / Өченче рейхнең фюреры булып игълан ителә. - 1935 — татар тел галиме Клара Зинәтуллина туа. - 1945 — бүгенге Алманиянең Бранденбург федераль җиренә керүче Потсдам шәһәрендә Потсдам конференциясе тәмамлана. - 1970 — татар җырчысы Лилия Хәмитова туа. - 1972 — Мисыр һәм Ливия бер дәүләткә берләшү турындагы килешүне имзалыйлар. - 1990 — Гыйрак гаскәрләренең Күвәйткә һөҗүме. - 2005 — тарихчы-этнограф Раил Кузеев вафат була.

<urn:uuid:36f06a06-0287-4bf5-86df-82b07be35de3>

CC-MAIN-2018-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82/%D0%92%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/2_%D0%B0%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82

2018-08-19T09:54:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-34/segments/1534221215075.58/warc/CC-MAIN-20180819090604-20180819110604-00065.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997987151145935}

tt.wikipedia.org

Хәбәшстан Байрак |Башкала||Аддис-Абеба| |Халык саны||73 750 932 (2007)| |Нигезләнгән||5 май 1941| |Сәгать кушагы||UTC+03:00| |Җәгърафия| |Мәйдан||1,104,300.0 дүрткел киламитер| |Координатлар||9°N 40°E| |Сәясәт| |Дәүләт башлыгы||Салеворк Зевде| |Хөкүмәт башлыгы||Абий Ахмед Али| |Икътисад| |ТЭП||$80 561 миллион (2017)| |Акча берәмлеге||Хәбәшстан быры| |Инфеләсә||6.7% (2016)| |Эшсезлек дәрәҗәсе||5% (2014)[1]| |Туу күрсәткече||4.395 (2014)[2]| |КПҮИ||0.463 (2017)[3]| |Яшәү озынлыгы||65.475 ел (2016)[4]| |Башка мәгълүмат| |Ярдәм телефоннары| |Электр аергычы төре||Europlug,[6] Schuko,[6] тип D, SEV 1011, Type L,[6] CEE 7/5[6]| |Автомобил хәрәкәте ягы||уң[7]| |Челтәр көчәнеше||220 вольт| |Телефон коды||+251| |ISO 3166-1 коды||ET| |ХОК коды||ETH| |Интернет домены||.et| Эчтәлек Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Борынгы тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Хәбәшстан калкулыгы борынгыдан кешеләрнең яшәү урыны булып тора. Бу урында борынгы игенчелек, кушит телләре барлыкка килгән дип уйланыла. - Б. э. кадәр VI–V гасырларда Тигре платосына Көньяк Гарәбстаннан чыгучылар килеп урнаша. Алар үзләре белән язу, семит теле, диннәрен, төзелеш ысулларын алып киләләр. Биредәге халык белән кушылу нәтиҗәсендә, борынгы хәбәш этносы формалаша. - Б. э. кадәр V гасырда Тигреда, б.э.к. IV гасырда таркалган мөстәкыйль дәүләт барлыкка килә. - IV гасырда Аксумда монофизит нәсари дине урнаша. Урта гасырлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - IX гасырдан Хәбәш калкулыгының төньягында ислам тарала башлый. Анда мөселман кенәзлекләре барлыкка килә. - XI гасырның беренче яртысында Аксум патшалыгы таркала. Хәзерге Хәбәшстан җирләрендә мөселман, нәсари, яһүд, потка табынучылар кенәзлекләре хасил була. - XVI гасыр урталарында, Гэлаудеуос (Клавдиус[2]) (1540-1559) хакимлеге вакытында, илнең хәле начарая. 1542-1548 елларда, Әхмәт имам ибн Ибраһим җитәкчелегендә, Адал баш күтәрә. Шул ук вакытта көньякта оромо кабиләләре һөҗүм итә башлый. 1557 елда төрекләр Массауаны һәм башка диңгез портларын басып алалар. - Император Бөек Иясу (1682–1706) кенәзләрне буйсындырып, чиннар иерархиясен булдыра, салымнар һәм түләүләр системасын җайга сала. XIX гасыр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - XIX гасыр уртасында Куарадан феодал Каса Хәбәшстанны берләштерү эше белән шөгыльләнә башлый. Вак феодалларга таянып, ул 1853 елда үзәк өлешләр хакиме – рас Алигә җиңелү китерә, ә аннары зур сугышлар белән Тигре өлкәсе башлыгы Уыб расны җиңә. - 1855 елда Каса үзен Теодрос II император дип игълан итә. - Хәбәшлеләр һәм инглизләр арасында бердәнбер бәрелеш 1868 елның 10 апрель көнендә була: 2 меңлек инглизләр 5 мең хәбәшлеләрне, кораллану һәм тәртипнең югары булуы аркасында, җиңәләр. - 1888 елда Йоханныс IV император Суданга килешергә тәкъдим итә. ләкин судан хәлфәсе Абдаллах императорның ислам кабул итү шартын куя. 1889 елда император Суданга каршы 150-меңлек гаскәр белән үзе чыга, һәм шул елның мартындагы сугышта үлә. - Яңа император Менелик II (1889 – 1913) Годжама һәм Тигредагы азатлык күтәрелүләрен бастыра, хәбәш дәүләтен торгыза. 1889 елда Италия һәм Хәбәшстан арасында Уччиаль солыхы төзелә, аның буенча яр буйлары Италиягә күчә. - 1890 елда Италия үзенең Кызыл диңгез янындагы биләмәләрен Эритрия колониясенә берләштерә, һәм 1889 елгы килешү буенча Хәбәшстан үз өстееннән Италия протекторатын кабул итте дип игълан итә. Шуның аркасында 1894 елда ике ил арасында янәдән сугыш башлана. - 1893-1894 елларда Менелик II Аддис-Абебадан көньяктагы һәм көньяк-көнбатыштагы Уоламо, Сидамо, Кафа, Гимира һ.б. өлкәләрне басып ала. Ул, сугыш әсирләрен генә кол итүгә һәм колларны җиде елдан артык тотмаска дигән карар чыгара. Менелик юллар, телеграф һәм телефон чыбыклары төзелешен активлаштыра, эчке һәм тышкы сәүдәне үстерә. Менелик идарәсе вакытында Хәбәшстанда беренче гәҗит чыгарыла башлый, беренче хастаханә ачыла. XX йөзнең беренче яртысы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1913 елда Менелик үлеменнән соң, император булып аның 17 яшьлек оныгы – Лидж Иясу V кала. Хәбәшстан Беренче Бөтендөнья сугышында катнашмый, ләкин император, инглизләргә, французларга һәм италиялеләргә каршы берләшү теләге белән, Германия белән якынаю сәясәте калып бара. - 1916 елның сентябрь аенда иясуны бәреп төшерәләр. Император итеп Менелик Заудитуның (төшерелгән императорның апасы) 40 яшьлек кызы, ә регент итеп, ягъни фактик башлык итеп, ә регент 24 яшьлек Тэфэри Мэконнын игълан ителә. 1931 елда Хәбәшстан тарихында беренче констиитуция игълан ителә. Императорның әпсәлүт хакимияте сакалана, ике палаталы мәҗлес ясала. Киләсе 10-20 елда коллыкны бетерелә. 1934-1935 елларда Хәбәшстан белән Италия биләмәләре чикләрендә бәрелешләр була. 1935 елның октябрендә италия гаскәрләре Хәбәшстан җирләренә бәреп керәләр. Берничә ай бке хәбәшлеләр каты каршы торалар, кайвакытта аерым җиңүләргә дә ирешәләр, әмма 1936 елның 31 мартында хәбәшлеләрнең төп гаскәрләре Май-Чоу янындагы сугышта тар-мар ителәләр. 1936 елның 5 маенда маршал Бадольо җитәкчелегендәге италия гаскәрләре Хәбәшстан башкаласы – Аддис-Абебаны алалар, ә 1 июньдә Италия Хәбәшстанның Италия Көнчыгыш Африкасы колониясенә кертелгәнен (Эритрея һәм Сомали белән бергә) игълан итә. Италия оккупациясе 1941 елның язына кадәр, британ армиясе, африка колонияләренд җыелган ярдәмчел көчләр ярдәмендә, Хәбәшстанны азат иткәнче, дәвам итә. XX йөзнең икенче яртысы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] ЧСугыштан соң Хайле Селассие император әпсәлүт монарх буларак идарә итүне дәвам итә. 1951 елда Хәбәшстанда коллк бетерелә, нигездә, халыкара җәмгыять басымы астында. Фиркаләр тыела, бастыру монарх күзәтчелегендә була. 1953 елда Хәбәшстан АКШ белән дуслык һәм икътисади ярдәм итешү турында килешү төзи. Киләсе 20 елда АКШ Хәбәшстанга яртымиллиард доллар күләмендәге финанс субсидияләре һәм түләүсез 140 млн. долларлык хәрби кораллар бирә. 70 еллар башына режим бөтенләй одиозга әйләнә: император сәяси киңлекнең бөтен якларыннан тәнкыйтькә тартыла, һәм алдагы вакыгйгаларның катализаторы булып, бик күп кеше үлеменә китергән, 1972-1974 елгы ачлык тора. Дәүләт төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Федератив җөмһүрият, этник бүленеш буенча төзелгән 9 килилдан (штаттан) һәм ике үзидарәле шәһәрдән (Аддис-Абеба һәм Дыре-Дауа) тора. Дәүләт башлыгы – президент. Мәҗлес (халык вәкилләре палатасы) тарафыннан 6-еллык вакытка (яңадан сайлану хокукы белән) сайлана Хөкүмәт башлыгы, мәҗлес сайлауларында җиңгән, фиркадән билгеләнән. Канун чыгару хөкүмәте – икепалаталы мәҗлес: федерация палатасы (5-еллык вакытка штат ассамблеялары тарафынан сайланучы 108 әгъза), конституцион һәм федераль-төбәк мәсьәләләрен чишә, һәм халык вәкилләре палатасы (5 елга халык тарафыннан сайланучы 547 әгъза) Мәлестә урыны булган сәяси фиркаләр (2005 елның маендагы сайлаулар буенча): Хәбәш Халык Инкыйлабый Демократик Фронты – 327 урын; Бердәмлек һәм Демократия өчен коалиция – 109 урын (хәзерге вакытта таралган); Берләшкән Хәбәш Демократик Көчләре – 52 урын; Сомали Халык Демократик фиркасе – 23 урын; Оромо Федералист Демократик Хәрәкәте – 11 урын; Бенишангуль-гумуз Халык Демократик Бедәм Фронты – 8 урын; Афар Милли-демократик фиркасе – 8 урын. Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хәбәшстан халкы 1983 елдагы 33,5 миллионнан 2006 елга 75,1 млн гача арта. Хәбәшстан халкы милли һәм дини бүленеш буенча бик чуар. Күпчелек халык семит телләрендә сөйләшәләр. Амхара, оромо һәм тигре халыклары Хәбәшстан халкының 70% тан артыгын алып торалар. Илдә 80 тирәсе төрле этник төркемнәр бар, аларның кайсыберләре 10 000 кешедән азрак. 1994 елгы хәбәш милли халык исәбе буенча, оромо иң зур этник төркем булып тора һәм бөтен халыкның 32,1% тәшкил итә, амхара – 30,2 %, тигре – 6,2 %. Башка халыклар түбәндәгечә: Әлеге вакытта АКШ та 1,2 млн хәбәшлеләр яши.Калып:Нет АИ 2007 елда Хәбәшстан күрше дәүләтләрдән 201700 тирәсе качаклар кабул итә. Бу халыкның төп өлеше Сомалидан (111600 тирәсе), Суданнан (55400 кеше) һәм Эритреядан (23900) килә. Бөтен иммигрантлар диярлек качак лагерьләрендә яшиләр. География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рельеф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хәбәшстан – Африканың иң биектаулы иле. Аның ярыйсы өлешен, төньяктан көньякка сузылучы, Хәбәш таулыгы алып тора. Таулыкның иң биек өлеше – төньягы. Монда илнең иң биек нокталары – Рас-Дашен (4620 м) һәм Тало (4413 м) – урнашкан. Көнчыгышта таулык бик тиз Африканың иң түбәән нокталарыннан берсе – Афар иңкүлегенә күчә. Хәбәш таулыгының көнбатыш өлеше сөзәгрәк рельефка ия һәм судан чигенә зур бклмаган баскычлар белән төшә. Тигезлекләр дә Хәбәшстанның күп өлешен алып торалар. Иң зур тигезлек илнең көнчыгышында урнашкан. Урыны белән ул 100 м дан артык биеклекле платога күчә. Монда Хәбәшстанның иң коры урыннарының берсе. Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Административ яктан Хәбәшстан 9 регионга һәм 2 шәһәргә бүленә: - Аддис-Абеба - Афар - Амхара - Бенишангул-Гумуз - Дыре-Дауа - Гамбела - Харари - Оромия - Сомали - Көньяк халыклар регионы - Тыграй. Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хәбәшстан икътисадының нигезе – азкеремле авыл хуҗалыгы. 70нче елларда икътисади үсешг 5% тан артмый. Ә инкыйлабый үзгәрешләр ТМП тагын да тешүенә китерә. Икътисади хәлне Кызыл диңгез буендагы портларны югалту да катлауландыра. Зур корылык һәм уңыш уңмау үткән гасыр ахырында бик зур гуманитар катастрофага китерә. Ләкин бераздан икътисади хәл җайлана башлый. ТМП үсеше 8% тәшкил итә башлый. Таможняга салымнарны киметү чит ил инвестицмяләре артуга китерә. икътисади үсешнең нигезе булып чит ил акчалары һәм гуманитар ярдәм тора. Авыл хуҗалыгы культуралары арасында бөртеклеләр төп урынны алып тора. Бакчаларда цитрус үсемлекләре, банан, ә яшелчә бакчаларында төрле яшелчәләр үстерәләр, алар кайбер районнарда ел буе үстерелә. Илдә каһвә җитештерү, бигрәк тә кыргый агачлардан каһвә җыю, зур урын алып тора., Игенчелек белән беррәттән, көтүлекләрдә йөртеп, терлек асрау яхшы куелган. Крестьяннар эре терлекне күп асрыйлар, кош-корт, дуңгыз, кәҗә үрчетәләр, умартачылык белән шөгыльләнәләр. Авыл хуҗалыгы бик еш кабатлана торган көчле корылыклардан зыян күрә, андый вакытларда чәчүлекләр, терлек һәлак була, ачлык башлана. Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Диннәр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1994 елның җанисәбе буенча: христианнар – 60,8 % (монофизитлар – 50,6 %, протестантлар – 10,2 %), мөселманнар – 32,8 %, африка культлары – 4,6 %, башкалар – 1,8 %. Бәйрәмнәр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Дата||Татар исеме||Хәбәш исеме| |6 яки 7 гыйнвар||Раштуа||Gänna/Ledät (ገናልደት)| |19 гыйнвар||Чукындыру||Temqät (ጥምቀት)| |2 март||Адуа янында Җиңү| |Апрель яки май||Пасха||Fasika (ፋሲካ)| |1 май||Хезмәт көне| |5 май||Азатлык көне||Omédla del (ኦሜድላ ድል)| |11 сентябрь||Яңа ел||Enqutatash (እንቁጣጣሽ)| |27 яки 28 сентябрь||Мескель Тәресе көне||Mäsqäl (መስቀል)| Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу мәкалә Татар Википедиясенең яхшы мәкаләләр рәтенә керә.| - http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS. - http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; Институт статистики ЮНЕСКО. - http://hdr.undp.org/en/data; Отчёт о развитии человечества. - http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; Институт статистики ЮНЕСКО. - "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер элемтәсе береге. - "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе. - http://chartsbin.com/view/edr.

<urn:uuid:20153103-aefd-4d0a-9d82-d2b52c74447e>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D3%99%D0%B1%D3%99%D1%88%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD

2019-10-21T02:44:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570987751039.81/warc/CC-MAIN-20191021020335-20191021043835-00464.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999886155128479}

tt.wikipedia.org

Казан федераль (Идел буе) университетының Мәгариф һәм психология институтының укыту һәм тәрбия методологиясе кафедрасы хезмәткәре – филология фәннәре кандидаты, доцент Сәлимҗанова Эльмира Шәүкәт кызы җитәкчелегендә КФУның Фундаменталь медицина һәм биология институты, Халыкара мөнәсәбәтләр институты, Идарә, икътисад һәм финанслар институтының 1, 2, 3 курс студентлары шәһәребезнең иң алдынгы мәктәпләрендә практика уза. Алар арасында Казан шәһәре Вахитов районының 3 нче гимназиясе, инглиз телен тирәнтен өйрәтүче 39 нчы урта гомуми белем бирү мәктәбе, 1 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәтүче 167 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе, 180 нче күппрофильле полилингваль гимназия, 6 нчы гимназия, 75 нче гимназия һ.б. бар. Әйдәгез, студентларның 1 нче мәктәптә практика буенча эшчәнлекләре һәм аны үтү үзенчәлекләре белән якыннанрак танышыйк. Беренче көннәрдә үк студентлар практика базасын, аның максатларын һәм бурычларын өйрәнделәр, вазыйфаи бурычларын һәм укытучыларның хокукларын, мәктәпнең эчке тәртип кагыйдәләрен, уку процессын регламентлаштыручы документларны карап чыктылар. Шулай итеп, мәктәп коллективы белән без кызыклы эшкә керештек. Студентларның бурычларына фән укытучылары дәресләрен карау һәм беркетелгән сыйныфның эшен күзәтү керә. Студентлар дәресләрнең план-конспектларын төзиләр, дәресләрдә балаларның сыйныфын һәм психологиясен өйрәнәләр, үзләре өчен дәрестә активлыкның төп күрсәткечләрен билгелиләр, практика көндәлеге алып баралар. Боларның барысы да алга таба беркетелгән класс характеристикасын төзү өчен кирәк булачак. Шулай ук, бу белемнәр киләчәктә педагогик коллектив белән уңышлы эшләү өчен кирәкле нигез булачак. Әмма студентларның мәктәп коллективы белән үзара хезмәттәшлеге моның белән генә чикләнми. Студентлар һәм сыйныф арасындагы аралашуда төрле сыйныфтан тыш чаралар мөһим роль уйный. Студентлар аларны үзләре оештыра һәм үткәрә. Шулай итеп, чараның тематикасын, вакытын билгеләп, сыйныф җитәкчесе белән фикер алышканнан соң, безнең студентлар кызыклы чаралар уздыралар. Мәктәп укучылары белән сыйныфтан тыш чаралар төрле формада оештырыла: бу кызыклы уеннар, әңгәмәләр, сыйныф сәгатьләре, викториналар, конкурслар, рейдлар, эзләнү-тикшеренү эше, экскурсияләр, мәктәп музеена бару, декоратив-гамәли сәнгать белән шөгыльләнү һ.б.ш.. Шулай итеп студентларның 1 нче мәктәп кысаларында практика үтүләре аларның иҗади потенциалларын актив үстерә, аларга мәктәп коллективы белән гармонияле хезмәттәшлек итәргә өйрәтә һәм, иң мөһиме, безнең студентларыбызның педагогик тәҗрибәләрен туплау өчен оештырылган.

<urn:uuid:704e2fc3-b214-44a2-883e-ff9b118f6e6b>

CC-MAIN-2022-27

https://darelfonyn.kpfu.ru/praktikany-1-k-ne/

2022-07-07T16:17:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656104495692.77/warc/CC-MAIN-20220707154329-20220707184329-00705.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999828338623047}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы « Т.Миңнуллинның балалар өчен язылган сәхнә әсәрләрендә аллегория алымы » Татар драматургиясендә үзәк идеяне тулырак ачу өчен аллегорик образларга мөрәҗәгать итү тарихтан үк килә. Аның беренче оригиналь кулланылышын Гафур Коләхметов биргән иде. "Ике фикер" драмасындагы аллегорик Кызыл һәм Кара фикерләр көрәшен сурәтләү ярдәмендә ул татар әдәбиятында пролетар фикерләр үткәрде, идея эчтәлеге ягыннан да, художество формасы җәһәтеннән дә зур яңалык кертте. Туфан Миңнуллин исә "Әлдермештән Әлмәндәр" әсәрендә бу алымның киңрәк мөмкинлекләрен тапкан. Аны без Әҗәл образын сурәтләүдә күрәбез. Әҗәл вакыт-вакыт үзенең беренчел нигезеннән аерылып-аерылып китә, мөстәкыйль эш йөртә, мөстәкыйль "яши" башлый. Ләкин автор һәрвакыт аның нәкъ менә реаль җирлеккә һәм кешегә бәйле булуын нечкә генә билгеләр, детальләр ярдәмендә сиздереп тора. Шуңа күрә без Әҗәлнең миссиясе бик тә реаль булган кебек үк, аның үзенең дә аллегорик образ булуын яхшы төшенеп кабул итәбез. Аллегорик образларны без Т.Миңнуллинның авыл эте турында балалар сәхнәсе өчен язылган драмалар циклында очратабыз. Әлеге әсәрләр тәнкыйтьчеләр тарафыннан өйрәнелмәгән. Мин шул пьесаларда аллегорик образлар ачыклауны тикшерү эшемнең төп максаты итеп билгелим.

<urn:uuid:822dd265-2102-4f06-b6da-5f23f270e0f2>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/7580

2021-02-26T19:57:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178357935.29/warc/CC-MAIN-20210226175238-20210226205238-00261.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999622106552124}

belem.ru

- РУС - ТАТ 5 төре билгеле, күбрәк тропикларда таралган. Татарстан территориясендә бер төре – гади курак (башаклы камыш) (P. australis, яки communis) барлык районнарда очрый. Сулык ярлары буенда, сазлыкларда һәм сазлыклы болыннарда, урманнарда куе булып үсә. 50-200 см биеклектәге үсемлек. Тамырчасы озын, бик тармаклы. Сабагы туры, куыш, калын, яфраклы, күпсанлы буыннардан тора. Яфраклары – кыяк, зәңгәрсу-яшел, яссы, каты, кытыршы читле. Яфрак төбендә каты туры төкчәләр бәйләме бар. Чәчәк ату вакытында себеркәче җәелеп китә, төсен орлыкларның өлгерү дәрәҗәсе буенча үзгәртә (алтынсу көрәннән көмешсыман акка кадәр). Июль-сентябрьдә чәчәк ата. Җимешләре көзен өлгерә. Тамырчалардан үрчи. Яшь үсемлекләр – терлек азыгы. Ондатра һәм нутрия өчен азык булып тора. Ярларны ныгыту, чыпта үрү өчен, чәчәкләрен кипкән букетлар ясаганда кулланалар. Кайвакыт куракны камыш белән бутыйлар. Гади курак Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:3c84ec12-de06-46a7-80e6-d72ea9d4d7ca>

CC-MAIN-2023-06

https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/kurak

2023-01-28T04:38:34Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764499470.19/warc/CC-MAIN-20230128023233-20230128053233-00205.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999879598617554}

tatarica.org

Наталья Линден |Җенес||хатын-кыз| |Туу датасы||1887| |Үлем датасы||4 сентябрь 1963| |Һөнәр төре||галим| |Бүләкләр| Наталья Агап кызы Линден (1887 ел — 1963 ел 4 сентябрь) — Русия галим-сейсмологы, совет сейсмологиясенә нигез салучыларның берсе. Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1887 елда Нократ губернасының Шуна авылында крестьян гаиләсендә туган. Авыл мәктәбен, ике сыйныфлы училищены һәм Нократ хатын-кыз гимназиясен (1905) тәмамлый. 1905 елда Бестужев югары хатын-кыз курсының физика-математика факультетына (Санкт-Петербург) укырга керә, аны 1912 елның маенда тәмамлый. Фәннәр академиясенең сейсмология бүлегендә эшли, аннары ул СССР Фәннәр академиясенең сейсмология институты итеп үзгәртелә. Беренче совет сейсмик станцияләрдә сейсмик аппаратура урынлаштыруда катнаша. 1920-че еллар башыннан ССРБ сейсмик станцияләр челтәренең җаваплы телесеймик бюллетень төзүчесе. А. Я. Левицкаяның Кырым-Кара диңгез регионының һәм Линден Наталья Агап кызының Арктика һәм Урта Азиянең сейсмология күренешләре буенча хезмәтләре, сейсмология белән районның геологиясе арасында элемтә турында сорау куярга һәм җир тетрәүле регионда барган тектоник процеслар элемтәсе итеп карарга мөмкинлек бирә. Халык хуҗалыгы максатында кулланылган системалаштыру карталары аларның тикшеренүләренең практик сөземтәсе булып тора. Физика-математика фәннәре кандидаты. 1963 елның 4 сентябрендә вафат була. Мактаулы исемнәре һәм бүләкләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Хезмәт Кызыл Байрак ордены (10.06.1945) Басмалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Каталог глубокофокусных землетрясений по данным сейсмической сети СССР за 1909—1944 годы. Москва изд-во и 2-я тип. Изд-ва АН СССР 1947 - О землетрясении 20 XI 1933 г. в Баффиновом заливе и распределении сейсмических очагов в Арктике [Текст] / Н. В. Райко, Н. А. Линден. О сейсмичности Арктики / Д. И. Мушкетов ; Н. В. Райко, Н. А. Линден. — М. : Изд-во АН СССР, 1935. — 15 с. + 1 вкл. л. — (Труды Сейсмологического института / АН СССР ; № 61). - Саваренский Е. Ф., Линден Н. А., Массарский С. И. Землетрясения Туркмении и Ашхабадское землетрясение 1948 г.// Изв. АН СССР. Сер.геофиз.1953. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Вестник Академии наук СССР, Том 10, Академия наук СССР, 1953 Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Изв. АН ССРБ, серия Геофизика 1964, No 2, 260 (Некролог)

<urn:uuid:07aa87d0-4e53-40d6-a542-568e1008d4ac>

CC-MAIN-2021-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BD

2021-04-20T20:47:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618039490226.78/warc/CC-MAIN-20210420183658-20210420213658-00317.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9987128973007202}

tt.wikipedia.org

Теоретик һәм практик мастер-класслар һәм вики-сәфәрләр форматында узган Сәләт викимәктәбеннән аермалы буларак, вики-клублар катнашучыларның аерым һәм уртак энциклопедик иҗат аркылы вики-белемнәрен арттыра. Вики-бәйгеләрдә катнашканда, призлар алу һәм үз белем-сәләтләрен үстерү белән тарта бу формат. Шулай ук, бу формат өчен һәрбер бала каршысында тулы клавиатуралысанак булуы хәерлерәк. Балалар текстны берьюлы бар 10 бармакларын кулланып күзләрен япкан килеш кертә алулары да аларга нәтиҗәлерәк булырга ярдәм итәчәк. Дөнья буйлап викиклублар урта һәм югары белем бирүче оешмаларда, китапханә һәм башка төр иҗтимагый үзәкләрдә оештырыла. Барлыкка килүе өчен, аларны алып баручы әйдаман-остаз була алырлык шәхесләрне Сәләт викимәктәбе программасы сыман әзерләү дөрес.

<urn:uuid:c12e90d7-1651-4d6d-8818-36540edacf37>

CC-MAIN-2024-18

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D0%BA%D0%BB%D1%83%D0%B1

2024-04-15T15:54:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-18/segments/1712296817002.2/warc/CC-MAIN-20240415142720-20240415172720-00602.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999480247497559}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 16-17 февральдә Казанда танылган актер, озак еллар Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында эшләгән артист Шәүкәт Биктимеров исемендәге чираттагы "Әлмәндәр варислары" Халыкара балалар театр иҗаты фестиваль-бәйгесе узачак. Талантлы балалар театр коллективларын ачыклау, үстерү, яшь буынны театр сәнгатенә якынайту, милли драматургияне таныту максатын тоткан әлеге бәйгене Казан дәүләт мәдәният институтының Театр факультеты оештыра. Бәйгедә катнашырга теләүче коллективлардан гаризалар 7 февральгә кадәр кабул ителә, дип хәбәр итә театрның мәгълүмат үзәге. "Әлмәндәр варислары" бәйгесе берничә номинациядә үткәрелә. "Сәнгатьле сөйләм программасы"нда 7-10 яшьлек, 11-16 яшьлек һәм 17-21 яшьлек төркемнәрдә иҗатчылар катнашуы көтелә. "Драма театры", "Курчак театры", "Мимика һәм хәрәкәт театры" номинацияләрендә ике яшь төркемендә – 7-13 яшьлек һәм 14-18 яшьлек укучылар катнашачак. Һәр номинациядә беренче, икенче һәм өченче урыннар билгеләнәчәк. http://tatar-inform.tatar Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:c78d57e7-5626-48e7-9fea-9c9d4f50e8ce>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/7105

2021-09-16T10:10:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780053493.41/warc/CC-MAIN-20210916094919-20210916124919-00445.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998607635498047}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда «Зур тәнәфес» Бөтенроссия конкурсы - 8-10 сыйныф укучылары өчен белем алу, үсеш һәм коммуникация өчен онлайн-платформа. Конкурс 28 мартта башланды һәм 2020 елның октябренә кадәр дәвам итәчәк. Катнашырга теләүчеләр БольшаяПеремена.онлайн сайтында 23 июньгә кадәр теркәлергә тиеш. Конкурсның төп максаты - һәр яшүсмергә үз уникаль сәләтен ачарга мөмкинлек бирү. Сайлап алуның төп таләбе - өлгерешне бәяләү түгел, ә хәзерге дөньяда укучыларга кирәк булачак күнекмәләрне, шул исәптән коммуникацияне алып бару һәм катлаулы хәлләрдә стандарт булмаган карарлар табуга юнәлдерелгән. Конкурс кысаларында укучылар эрудиция, профориентация, интеллект буенча һөнәри тестлар уза, белем бирү программаларына керү мөмкинлеге һәм фән, финанс, мәгариф, сәнгать һәм спорт өлкәләрендә әйдәп баручы экспертларның киңәшләрен ала алачак. Конкурс сынауларының беренче өлеше дистанцион рәвештә БольшаяПеремена.онлайн сайтында үтәчәк. Турыдан-туры этаплар 2020 елның 20 июленнән башлана. Конкурсның билгеле бер этабында катнашучыларга яраткан укытучылары да кушыла ала - алар бергәләп кейсларны чишү этапларын уза, ярымфиналларда һәм финалларда катнашырга мөмкин. «Зур тәнәфес»тә җиңүчеләр (өч йөз 10 сыйныф укучысы) югары уку йортында белем алу өчен 1әр миллион сум акча алачак (акчаларны шулай ук уку урынына бару яки, бюджет бүлегенә кергән очракта, ипотека түләүгә тотарга мөмкин). Шулай ук, җиңүчеләрнең югары уку йортына керү өчен казанышлар портфолиосына 5 балл өстәләчәк. 8-9 сыйныф укучылары (300 җиңүче) өстәмә белем һәм үсеш өчен 200әр мең сум акча алачак. Финалистларның барысына да (1200 кеше) «Артек»ка юлламалар тапшырылачак. Иң яхшы 20 мәктәп финанс ярдәме алачак (2әр миллион сум), ә финалистларны әзерләгән педагоглар илнең иң яхшы үзәкләрендә белем бирү программаларын узу мөмкилегенә ия булачак. Конкурсны оештыручылар – «Россия-мөмкинлекләр иле» АКБО, «ПроеКТОриЯ» проекты, Россия мәктәп укучылары хәрәкәте, «Роспатриотцентр»ФДБУ. Партнерлар: Mail.ru Group («ВКонтакте»), Россия Саклык Банкы. Конкурс РФ Мәгариф министрлыгы һәм Яшьләр эшләре буенча федераль агентлык ярдәме белән үткәрелә.

<urn:uuid:a93a789b-4b34-4ed4-afdf-0ecfa25b464f>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/7732

2021-03-07T15:22:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178377821.94/warc/CC-MAIN-20210307135518-20210307165518-00110.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999028444290161}

belem.ru

Яз Сынамышлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Яз көне елга кырыйларында боз калса, ашлык уңмас. - Яз көне елгаларда су артмаса, ашлык уңмас. - Яз көне тамчы бозлары озын булса, сабан ашлыгы озын булыр; әгәр кыска булса, сабан ашлык кыска булыр. - Яз көне урамнарда кар элегрәк китсә, карабодай яхшы булыр. - Яз көне балык тотканда алабуга белән юрша күбрәк тотылса, бодай, арпа, арыш, борай уңар. - Яз көне терлекләр башлап көтүгә чыкканда авызларына үлән яки тамыр кабып кайтсалар, терлекләргә ул җәй азык начар булыр. Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Яз - ул кыштан алдагы һәм җәйгә кадәрге сезон. "Яз" төшенчәсе сезонга, шулай ук яңадан торгызу,яңарту һәм яңа үсеш төшенчәләренә карый. Яз вакытында мөһим бәйрәм - пасха якшәмбесе билгеләп үтелә. Аның датасы 22 март һәм 25 апрель арасында көнбатыш традицияләр буенча, 4 апрель һәм 8 май арасында көнчыгыш христианлыкта (православиядә) үзгәрә. Яз - чәчәкләр чәчәк аткан, ә агачлар үскән һәм репродукцияләнә башлаган вакыт. Көннәр озыная, ә күп кенә төбәкләрдә температура уртача була башлый. Сез шулай ук бозның эреүн күрә аласыз. Бу чор дәвамында һава кояшлырак була,ә кышкы йокыга талган хайваннар йокыдан чыга башлыйлар. (http://www.delo-angl.ru/anglijskie-teksty-i-stati/vesna/ сайтындагы "Spring" статьясының тәрҗемәсе.)

<urn:uuid:13440b7e-ac27-4a99-9e30-29a45469ee88>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D0%B7

2021-10-24T17:58:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323587593.0/warc/CC-MAIN-20211024173743-20211024203743-00545.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000028610229492}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Россия мәктәпләрендә яңа эксперимент кертергә планлаштыралар. Бу хукта Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министры Андрей Фурсенко ЮНЕСКОның Парижда узган Генераль конференциясендә беренче булып журналистларга әйтә. "Мәктәп укучыларының өлгерешлелеге 10 баллы система буенча бәяләнә башлаячак. Яңа системага 4-6 елдан күчәргә мөмкинбез", - дигән министр. Укучыларны 100 баллы БДИга әзерләү өчен генә булса да, мәктәпләрдә дифференцияле бәяләү шкаласына күчәргә кирәк, дип саный Андрей Фурсенко. РИА Новости хәбәр итүенчә, яңалык эксперимент буларак быел ук кертелергә мөмкин. Ләкин сүз "революция" турында бармый, дип тә өстәгән ведомство башлыгы. "Кызлар-егетләр яңа бәяләү шкаласын танырга, ә әти-әниләр һәм мөгаллимнәр нинди билгенең нинди эшкә куелуын үзләре өчен төгәл бәяләргә тиеш", - дип саный Фурсенко. "Барлык урта мәктәп өчен дә мәҗбүри булган ситемага килгәндә, Россиягә уртак система буларак ул дүрт-биш-алты елдан да иртәрәк барлыкка килмәячәк", - дип министр сүзләрен китерә мәгълүмат агентлыгы. Киләчәктә Россия укучылары мәктәптә ничә балл алырга мөмкин? Бу әлегә мәгълүм түгел. Министр белгечләрдән тәкъдимнәр көтә. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:2f82a8ed-2a64-4f9c-b254-7419501724fc>

CC-MAIN-2020-50

http://belem.ru/node/2020

2020-11-24T18:56:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141176922.14/warc/CC-MAIN-20201124170142-20201124200142-00155.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999653100967407}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Башкортстан районарында һәм шәһәрләрендә мәгарифтә милли- төбәк компонентын саклап калу өчен башланган акция дәвам итә. Бер ай чамасы элек республикада, Бөтендөнья Башкорт корылтае Башкарма комитеты башлангычы белән, мәгарифтә милли-төбәк компонентын саклап калу өчен, киң җәмәгатьчелек арасында култамгалар җыю эше башланган иде. Әлеге эшкә районнар һәм шәһәрләр хакимиятләре дә ярдәм итә. Үз теләге белән имзалар җыючы милләтпәрвәрләр дә бихисап. Мәгарифтә милли-төбәк компонентын саклап калу өчен, култамгалар җыю аеруча Баймак, Бөрҗән, Зилаер, Әбҗәлил, Күгәрчен, Бакалы районнарында яхшы оештырылган. Мисал өчен, Баймак районында 6 меңгә якын, Бакалы районында 4 меңнән артык имза җыелган да инде. 100 меңнән артык имза җыелгач, әлеге эшне оештыручылар махсус мөрәҗәгать белән бергә бу исемлекләрне ил президентына һәм премьер-министрга, шулай ук РФ мәгариф министрына юлларга ниятли. Чыганак: www.tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6ebbd27d-95c4-4d8f-8b88-bae2a99ec909>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/1841

2021-09-16T18:20:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780053717.37/warc/CC-MAIN-20210916174455-20210916204455-00626.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999741315841675}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бу атнада Казанда атаклы балет биючесе Рудольф Нуриев исемендәге XXVII Халыкара классик балет фестивале башланып китәчәк. Классика һәм заманча әсәрләрне үз эченә алган мәдәни чара елдагыча Муса Җәлил исемендәге Дәүләт опера һәм балет театры сәхнәсенә танылган исемнәр, яңа талантларны җыячак. Фестиваль кичәләренең күпчелеге классик мирасыбызны тәшкил иткән балетларга багышлана. Фестиваль "Carmina Burana или Колесо Фортуны" премьерасы белән башланып китәчәк. Фестивальдә XIX гасыр хореографиясе шедеврлары - "Жизель" (төп партиядә Светлана Захарова), "Баядерка", "Дон Кихот", "Лебединое озеро" тәкъдим ителә. Барлык спектакльләрдә төп партияләрне Россия һәм Европадан чакырылган биючеләр һәм солистлар башкарачак. Фестиваль программасының заманча юнәлешен Германиянең танылган Дортмунд-балет труппасы дәвам итәчәк. Әлеге коллектив дөньякүләм танылу алган һәм алар белән мөхтәрәм хореографлар Уильям Форсайт, Александр Экман, Дуглас Ли һ.б. эшли. Дортмунд-балеты Казанда ике спектакль: "Сказки Венского леса" (И.Штраус, А.Берг музыкасы, Син Пэн Ванг хореографиясе) һәм "Триптих" ("The Vertiginous Thrill of Exactitude" бер актлы балет, У.Форсайт хореографиясе, "Cacti" А.Экман хореографиясе һәм "PianoPieces" Д.Ли хореографиясе) күрсәтә. Оештыручылар хәбәр иткәнчә, фестиваль афишасында Георгий Ковтун сәхнәләштергән "Алтын Урда", "Спартак" балетлары да урын ала. Форум ике гала-концерт белән тәмамланачак. Концертта Франция, Япония, Германия, Швейцария, Куба һ.б. илләрдән килгән бию осталары чыгыш ясар дип көтелә. Фестиваль 28 май көнне тәмамлана.

<urn:uuid:37f4a739-b86f-4f1c-b901-0600614e4dc3>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/5299

2019-08-26T00:01:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027330907.46/warc/CC-MAIN-20190825215958-20190826001958-00076.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995680451393127}

belem.ru

Кулланучы бәхәсе:Kuramsha Р.Фәхреддин исемендәге Үзәк җәмигъ мәчете турында мәкаләне яза башлавыгыз өчен рәхмәт. Мондагы тәртипләрне аңлау өчен түбәндәге җыентыкны дә тәкъдим итим. |Кагыйдәләр һәм киңәшләр|| Татар Википедиясенә рәхим итегез, Kuramsha! -- Tatar Wikipediäsenä räxim itegez, Kuramsha! !| Welcome to the Tatar Wikipedia, Kuramsha! -- Добро пожаловать в Татарскую Википедию! |Башлаучыга ярдәм||tatar bülegendä sälämlim! Sezgä proyekta qatnaşu oşar dip ömetlänäbez. Qatnaşunıñ töp mäsläklärenä iğtibar itegez: qurıqmıyça tözätegez häm yaxşı niät belän yazığız. Onıtmağız, yazğanda ädäbi telne qullanu sorala. Sez kirill häm latin älifbäsın qullana alasız. Tağın ber tapqır - Räxim itegez! Wikipediäneñ qatnaşuçılar isemennän Sezne | Википедиянең катнашучылар исеменнән Сезне татар бүлегендә сәламлим! Сезгә проекта катнашу ошар дип өметләнәбез. Катнашуның төп принципларына игътибар итегез: курыкмыйча төзәтегез һәм яхшы ният белән языгыз. Онытмагыз, язганда әдәби телне куллану сорала. Сез кирилл һәм латин графикасын куллана аласыз. Сез үз битегезне бизи аласыз. Анда үзегез турында мәгълүмат калдырып була, мәсәлән телләр белү өлгеләре. Әгәрдә Сезнең сорауларыгыз булса, актив администраторларга мөрәҗагать итә аласыз. Тагын бер тапкыр - "Рәхим итегез"!Hello and welcome to the Tatar Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Tatar skills are not good enough, that's no problem. We have an embassy where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here! |Мәкаләләрне ничек төзәтергә| |Рәсемнәр| |Автор хокуклары| |Глоссарий| |Төп - 10||Төп - 100||Төп - 1 000||Төп - 10 000| - (TT-LAT) Sorawlarığızğa cawaplarnı üzegez taba almasağız, bäxäs bitemdä yaza alasız - buldıra alğan qädär yärdäm itergä tırışırmın. - (TT-CYR) Сорауларыгызга җавапларны үзегез таба алмасагыз, бәхәс битемдә яза аласыз - булдыра алган кадәр ярдәм итергә тырышырмын. - (TR) Doğabildiği sorularınıza cevapları kendiniz bulamıyorsanız, bena mesaj atın - yapabildiğim kadar yardım etmeye çalışırım. - (RU) Если не сможете самостоятельно найти ответа на свои вопросы, можете написать их на моей страничке обсуждения - постараюсь помочь. - (EN) If you can't independently find answers to your questions, put them at my user talk page & I'll try to help. Р.Фәхреддин исемендәге Үзәк җәмигъ мәчете мәкаләсендәге авторлык хокукларының бозылуы[вики-текстны үзгәртү] Р.Фәхреддин исемендәге Үзәк җәмигъ мәчете мәкаләсенә кертем ясаганыгыз өчен рәхмәт, әммә бу текст авторлык хокуклары белән якланган һәм http://almat-islam.ru/tt/node/42 чыганагында пәйда булган текстка тиң. Р.Фәхреддин исемендәге Үзәк җәмигъ мәчете мәкаләсенә ясалган кертемегез потенциаль авторлык хокукларын бозу очрагы була алуы сәбәпле бетереләчәк. Күрсәтелгән веб-сахифәдәге материалның авторы сез булсагыз, мәкаләнең авторлык хокуклары таләпләрен бозмаганында имин булсагыз яки мәкаләгә хокуклары булган заттан аны CC BY-SA 3.0 шартлары нигезендә ирекле килеш таратуга рөхсәтегез булган очракларында, зинһар, ru:ВП:ДОБРО битендә аңлатылганынча гамәлләр кылыгыз. Сорауларыгыз булса, аларны авторлык хокукларына багышланган форумында күтәрә аласыз. Регуляр рәвештә авторлык хокукларны бозучы катнашучыларның блокланылуы ихтималлыгын истә тотыгыз. Искәрмә: не рекомендуется удалять предупреждения, не утратившие актуальности, так как в некоторых случаях это может расцениваться как нарушение правил Википедии.

<urn:uuid:e2c2e698-be53-4397-8203-054b52d22521>

CC-MAIN-2021-25

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%87%D1%8B_%D0%B1%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5:Kuramsha

2021-06-14T05:33:19Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623487611445.13/warc/CC-MAIN-20210614043833-20210614073833-00625.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9985557794570923}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Башкортстан башкаласы мәктәпләре арасында "Ел укытучысы-2010" бәйгесе җиңүчеләренә һәм мәгариф алдынгыларына бүләкләр тапшырылды. Быел бу бәйгедә җәмгысе 110 мәгариф хезмәткәре катнашты. Чираттагы бәйгедә укытучылардан тыш, балалар бакчалары тәрбиячеләренә һәм өстәмә белем бирү учреждениеләре педагогларына да үз осталыкларын күрсәтү, тәҗрибә уртаклашу мөмкинлеге бирелде. Шулай да укытучылар арасындагы бәйге аеруча кызу барды. Татар теле һәм әдәбиятыннан "Ел укытучысы" исеменә 65нче татар гимназиясе укытучысы Ләйсән Насыйрова лаек булды. Ул быел республика укытучылары бәйгесендә дә гимназия данын яклаячак. Шушы гимназиянең яшь мөгаллимәсе Флүзә Сәмигуллина да ике ел элек "Ел укытучысы" исеменә лаек булган иде. Быел бу бәйгедә Уфадагы биш мәктәптән татар теле һәм әдәбияты укытучылары катнашты. Шуларның өчесе төрле номинацияләрдә җиңеп чыкты. 84нче санлы татар гимназиясеннән Глүзә Гәрәева, 25нче урта мәктәптән Гөлнара Тарасова һәм 104нче санлы мәктәптән Венера Садыйкова бүләкләр һәм дипломнар алды. Башкортстанда республиканың иң яхшы укытучысын билгеләү апрель аенда үтәчәк. Әле районнарда һәм шәһәрләрдә җиңеп чыккан мөгаллимнәр шул бәйгегә сайлана. Өч ел элек үзенең бер фәрманы белән, президент Мортаза Рәхимов "Башкортстанның халык укытучысы" дигән исем булдыру турында карар иткән иде. Бу мактаулы исем биш кешегә бирелде дә инде. Быел да бүләкләнүчеләр булыры көтелә. Чыганак: www.tat.tatar-inform.ru Кунак 22 Февраль, 2010 - 22:30 Permalink Башкортстанда мондый чаралар үткәрелүгә мин бик шат! Ләйсән Насыйровага унышлар телим! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:ac41b935-57c8-4d18-83c6-1fdbdddf9b54>

CC-MAIN-2021-25

https://belem.ru/node/2449

2021-06-12T23:59:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623487586465.3/warc/CC-MAIN-20210612222407-20210613012407-00021.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999874830245972}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 2008 нче елның 21 нче мартында "Ирек мәйданы" дискуссион клубының "Татар теле кемгә кирәк?" дигән тема астында утырышы узачак. Фикер алышуга алынган әлеге тема бүгенге көндә татар халкы өчен иң актуаль сорау. Һәм әлеге сорауга татар интеллегенциясе җавап бирергә тырышыр. "Ирек мәйданы" дискуссион клубы сезнең игътибарга түбәндәге сорауларны тәкъдим итә: 1 нче караш: Ел саен Казанның урта белем бирү йортларын 16 мең укучы татар телен укып тәмамлый. Әмма, шуңа да карамастан, Казанда татар телендә сөйләшүчеләр һәм укучылар саны артмый. Моның сәбәпләре нидә? Нәрсә эшләргә кирәк? 2 нче караш: Бүген татар телендә белүче һәм, иң мөһиме, сөйләшүчеләр күз алдында үсә бара. Татарстанның теләсә кайсы шәһәрендә, шулай ук Россия шәһәрләрендә дә татар телендә сөйләшүчеләрне еш ишетергә була. Ә урыс теле үз позициясен югалта бара. Укымышлы яшьләр үз телләрендә сөйләшергә тырышалар! Бу исә, Россия җәмгыяте өчен куркыныч тудыра. Татарларның шундый үсешенә ничек каршы торырга? Ни өчен алар җиңеп киләләр? http://uzebez.org Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:5c326929-1dc4-4be0-857b-df0edd101f00>

CC-MAIN-2020-16

https://belem.ru/node/241

2020-03-28T09:12:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370490497.6/warc/CC-MAIN-20200328074047-20200328104047-00177.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000005841255188}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Әлмәтлеләр "Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит" республика хәйрия акциясендә сигезенче ел рәттән актив катнашалар. Быел Әлмәт районында 2250 бала беренче сыйныфка бара. Мохтаҗ дип саналганнар исемлегенә 336 бала кертелде. Булачак беренчеләрне иң элек район башлыгы Мәҗит Салихов котлады. Башлык артыннан сәхнәгә иң җаваплы компанияләрнең вәкилләре - "Татнефть" ААҖнең кадрлар бүлеге башлыгы Рифдар Хәмәдьяров, "Елховнефть" идарәсе җитәкчесе Рөстәм Хәлимов күтәрелде. "Татнефть" һәм аның структур бүлекчәләре акциядә ел саен актив катнашалар. РФ Дәүләт Думасы депутаты Ришат Әбүбакиров гамәлгә куйган "Кайгырту" хәйрия фонды Әлмәт, Лениногорск, Баулы, Ютазы районнарында эш итә, сәләтле, талантлы, ә иң мөһиме рухы белән көчле булган балаларга – инвалидларга, ятимнәргә, аз тәэмин ителгән гаилә балаларына һәм ялгыз картларга ярдәм күрсәтеп тора. Әлеге фонд "Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит" акциясенә дә кушылды, дип белдерә "Әлмәт таңнары" басмасы. http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:c84bf25b-f4ca-487c-8718-6c882afc7da3>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/5425

2020-10-30T07:27:36Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107909746.93/warc/CC-MAIN-20201030063319-20201030093319-00497.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999247789382935}

belem.ru

Коллоид химия |Коллоид химия| |Коллоид химия Викиҗыентыкта| Коллоид химия, коллоидлар химиясе — дисперс системаларның һәм аларның өслек күренешләренең физик химиясен өйрәнүче фән. Дисперс системаларның барлыкка килү һәм таркалу процессларын һәм шулай ук аларның башлыча фазалар бүленеше чигендә урнашкан өслектәге күренешләре белән бәйле характерлы үзенчәлекләрен тикшерә. «Коллоид химия» термины шуның белән бәйле: традиция буенча коллоидлар дип югарырак дисперслы системаларны (коллоид системаларны) атаганнар. Коллоид химия — физик химиянең аерым бүлеге (тикшеренүләрнең физик ысулларын кулланып, химик күренешләрнең гомуми закончалыкларын өйрәнүче фән). Коллоид химия биология, медицина, ветеринария һ.б. табигать фәннәре белән тыгыз бәйләнгән. Тере организмнар, нигездә, югары молекуляр кушылмалардан торучы катлаулы югары дисперслы системалардан гыйбарәт. Шунлыктан организмда процессларның нормаль һәм патологик барышы күп яктан Коллоид химия законнары белән билгеләнә. Коллоид химия ысуллары — диализ, электродиализ, ультрафильтрлау, коагуляция, электрофорез, абсорбция, хромотография һ.б. биологик тикшеренүләр вакытында (ферментларны, токсиннарны, антибиотикларны һ.б.ны чистарту, хайван мембраналарының үткәрүчәнлеген тикшерү, канны, аксымнарны һ.б.ны тикшерү) киң кулланалар. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Ветеринарная медицина:Русско-татарский энциклопедический словарь / Авт.-сост.: В39 Ф.Набиев, Ф.Кабиров, Г.3.Идрисов, М.X.Харисов; Под общ. ред. Ф.Г.Набиева.— Казань: Магариф, 2010.— 495 с.

<urn:uuid:cd27f285-a68e-4d82-a955-44bfbabeaf8d>

CC-MAIN-2022-27

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B8%D0%B4_%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F

2022-06-30T04:54:42Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656103661137.41/warc/CC-MAIN-20220630031950-20220630061950-00216.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9991096258163452}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ Идел елгасыгың югары террасасында, Лаеш районы Сапуголи (Сабакүл) авылы территориясендә урнашкан. Су өслегенең мәйданы 8,1 га. Су күләме 80 мең м3. Озынлыгы 765 м, иң зур киңлеге 157 м. Уртача тирәнлеге якынча 1 м, иң зур тирәнлеге 3,7 м. Формасы – озынча түгәрәк, урта өлешендә кысылган. Күл казанлыгы термокарст процессы нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Төньяк яры тәбәнәк һәм сөзәк, көньягы текә һәм күтәренке. Туенуы тотрыклы, күбесенчә җир асты сулары исәбенә. Суы гидрокарбонат-хлорид-кальцийлы типта, җиңелчә минеральләшкән (114,4 мг/л), бик йомшак (2,5 мг-экв/л), саргылт төстә. Суының үтә күренмәлелеге 90 см. Ял итү максатларында һәм суы сугару өчен файдаланыла. Күл ләмләнә һәм үсемлекләр белән каплана бара. ТРның табигать истәлеге (1978). Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:4727d073-7f4d-4e04-8558-768e333d7ae8>

CC-MAIN-2022-05

https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/gidrograficheskaya-set/ozera/sabakl

2022-01-19T16:22:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320301475.82/warc/CC-MAIN-20220119155216-20220119185216-00669.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995176792144775}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Вакыт үтә. Буыннарны башка буын алмаштыра. Хуҗалары белән бергә аларның күңел дөньясы да юкка чыга. Яңа буын кешеләре күңеленнән тарихның башка вакыйгалары үтә. Бу вакыйгалар, үз чиратында, шулай ук күңелләрдә үз дөньяларын тудыралар. Ләкин алдагы буын кичергән кичерешләр байлыгы тарихның үз вакыйгалары кебек югалмый. Алар халык күңелендә саклананалар. Буыннарның эчке дөньясы шулай ялгана. Хисләр искермиләр. Тарихның бер чорыннан икенчесенә күчә генә баралар, яңаралар, тулылана гына баралар. Кеше өметсез яши алмый. Ул матур табигать кочагында матур киләчәк, бәхет көтеп тормыш итә. Ә матурлык үзе бер матурлык тудыра. Табигатьнең матурлыгына сокланабыз! Әле ничек кенә сокланабыз! Ә мондый әсәрләр озак яшиләр, яшәрәләр. Туган ягым - бишегем минем. Туган ягым – ул минем туып үскән, әбием, әнием яшәгән төбәк. Шуңа якын күңелгә. Анда гына җилләр иркәли, чишмәләре челтери-челтери мине сәламли, кошлары җырларын бүләк итә. Таң әтәчләре тавышланып уята да, әнә тыңла дип, табигать кочагына озата. Күкләрдә йолдызлар сүнә. Туган җирем өстенә яңа көнгә яңа теләкләр белән Кояш күтәрелә. Гаҗәеп матур таңнарда үсемлекләр дөньясы! Үзләренең матурлыгы, таңнарында тирә-якка сипкән хуш исләре, таҗларындагы чык тамчылары белән кочып-кочып сөя. Инеш буендагы таллар арасында йөзеп йөргән үрдәкләр, һавада тыныч кына талпына-талпына балыкларны күзәтүче акчарлаклар миңа таңның сәламнәрен, нәфис теләкләрен җиткерәләр сыман. Иртәнге саф һава, үзенең җиңел сулышы белән кочагына алып, әкрен генә баштан сыйпый, чәч толымнарына чыклардан энҗеләр элеп куя. Болын – чәчәкләр иле. Кайный, шаулый, гөрли тормыш болында. Әйе, әйе! Чыннан да шулай. Һәр агач, һәр үлән тавышлана, шаулаша, үзара сөйләшә, бәхәсләшә. Карагыз! Карагыз! Нинди якты матур кояш! Болай булса, тизрәк үсәбез дә, чәчәкләребезне ачып җибәрәбез. Ямьләнә җиһан, хуш исләр белән тула тирә-як.Таҗларыбыз төсләренең матурлыгына кызыкмаган, сокланмаган бер генә бөҗәк тә юк. Очып килеп куналар да, кочагыбызга кереп чумалар. Безнең яныбызда үзләренең яратуларын бер-берсенә аңлатып туя алмыйлар. Күбәләкләр парлаша, коңгызлар табыша, чебен-черкиләр дә калышмый, чикерткәләр сикерешә... Ә бал кортлары?! Алар турында сөйләп бетереп тә булмый: әле берсе, әле икенчеләре килеп куна. Нидер эзлиләр кытыклый-кытыклый, тагын очып китәләр, тагын килеп куналар. Безне суырып-суырып үбәләр дә, тәмле баллы нектарыбызны каядыр алып китәләр. Яныбызда – чикерткәләр. Әй сикерешәләр, уеннан алар һич туймыйлар: җитезләр һәм шуклар. Кошлар өчен дә без – дуслар. Оя коралар: нәни-нәни бәбиләр чыгаралар. Үләннәр, чәчәкләр арасында яшеренеп кенә үсәләр бәбкәләр, алар өчен аш була матур-матур бөҗәкләр. Кайный тормыш болында, рәхәт тормыш чәчәкләр илендә! Чәчәкләр! Чәчәкләр! Чәчәкләр! Бу сүзләрне ишеткәч үк, күз алдына матурлык килеп баса. Әйе, әйе, матурлык! Аллы-гөлле хуш исле матур болыннар, елга-күл, болыннар... Бизи алар кыр-урманнарны, болыннарга келәм җәеп куя. Тау битләренә көршән яга, ука җепләр белән чигешли: башларына "калфак", "түбәтәйләр" кидереп куя. Су өсте дә бизәксез калмый. Су хуҗасы тырышып-тырышып төнбоеклардан үзенең рәсемен чигеп куя. Төнбоекларның эре-эре яфраклары күл патшабикәләре өчен яшел кораб. Менеп утыралар да, талгын гына искән таң җилендә тирбәләләр, ара-тирә җырлап та җибәрәләр "ба-ка-ка, ба-ка-как". Нинди матурлык безнең күлебездә, диеп чын күңелләреннән мактаналар алар. Чәчәкләр, чәчәкләр! Искиткеч матур тереклек ияләре!Бер-берсе белән ярдәмләшеп яшиләр, кайчагында бер-берсенә дошман да була беләләр: бер төр үсемлекләр икенче төрдәгеләрен кысрыклап чыгаралар. Кешеләр белән дә уртак тел табып яшиләр. Алар үз телләрендә безнең белән сөйләшәләр, үз телләрендә аңлаталар безгә әйләнә-тирәбездәге үзгәрешләрне. Бездән күзәтүчәнлекне тәлап итәләр. Кояш белән бергә уяналар, көне буена ачык бизәкләр төшерәләр, кичләрен йомылып йокыга талалар. Күзәт! Күзәт, безне! Без күп нәрсәләр турында хәбәр итәбез. Сезгә вакыт турында да, яңгыр турын да хәбәр җиткерәбез. Билгеле бер вакытта ачылабыз һәм ябылабыз. Кыр чәчәкләре. Яратам мин кыр чәчәкләрен. Нигә шулайдыр, аңлата алмыйм. Әллә ирекле булып үскәнгәме, әллә аерым бер матурлыкка ия булгангамы?! Яратам мин аларны, яратам! Бәлки, тирә-якка сихри тәмле ис сипкәнгәдер. Алардан аңкыган тәмле хуш исләрне иснәп туеп буламы соң? Иртә белән җиңелчә генә хушбуйларын сибәләр дә, иркәләп йокыдан уяталар. Көн урталарында, кояш нурлары астында баш әйләндергеч, ә кич белән саф һәм җиңелчә ноталардагы күңел тынычландыргыч исләр белән җиһанны үзенә караталар. Гаҗәеп бер дөнья !Чәчәкләр һәм Кешеләр! Чәчәкләр – кешелек дөньясының бизәге. Алар Кешеләрне аңлыйлар кебек. Ә без? Кешеләр? Аңлыйбызмы соң аларны? Аңлыйбыз да, аңламыйбыз да. Аңламыйбыз, чөнки алар кыргый чәчәкләр. Үзебез утыртып үстергән чәчәкләребез безгә кадерлерәк. Иркәлибез без аларны. Кыргый чәчәкләр алар янына "кунакка килсә", елкып ташлыйбыз. Ә алар тагын тереләләр: "Гүя, без бит аларның башлангыч бабалары – нәсел башы", – дияләр кебек. Хәзер аңлый башладым бугай. Ни өчен яратам мин аларны? Иркен киң кырлар, болыннар кочагында, җилләрдә иркәләнеп яшиләр алар. Бернәрсә, беркем алдында да башларын имиләр, ә киресенчә,әйләнә-тирәдәге җан ияләренә рәхәтлек бирәләр. "Яшәү" дигән төшенчәне шулай аңлыйлар алар. Авырлыклар килгәндә дә югалып калмыйлар, көрәшәләр" яшәү" өчен: тамыр, сабак, яфрак калдыкларыннан тамыр җибәреп, тагын үсеп китәләр. Үз нәселләрен югалтмыйлар, шулай саклыйлар. Ә Кешеләр! Аң дәрәҗәсе югары булган затлар?! "Яшәү" өчен көрәшне башкача аңлыйлар, башкача гомер итәләр, Әмма, без, барыбыз да үсемлекләр алдында баш иябез. Чөнки аларның хуш исләре дә, таҗларының төсләре дә, тамыр, яфрак, сабаклары да безнең өчен файдалы. Без, Кешеләр, аларны юк итү максаты гына куеп яшәмик, ә файдасы ягыннан үзебезгә дуслар итик!

<urn:uuid:fd61ab3c-8d89-4e09-aef2-0d53335db5b6>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/5645

2021-03-08T07:22:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178381989.92/warc/CC-MAIN-20210308052217-20210308082217-00401.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000046491622925}

belem.ru

Зәнд (Пәһләви телендә: znt' [zand]) — Борынгы Иран изге китабы «Авеста»ның аңлатмалары һәм шулай ук комментаторларга хәзерге булган Иран телләренә адаптацияләнгән тәрҗемәләр алган исем. Бу аңлатмаларга комментарийларның аннан соң килгән текстлары «пазенд» атамасын алган.[1]. Каһиннәр җәмәгатьләренең мөлкәте булып, зенд традициясе архаик телдә тезелгән изге текстларның Авеста мирасына һәм аңлавына практик мөрәҗәгать итүне тәэмин итеп Алкышлы Дин формалаштыруда һәм трансляциядә зур рольне уйнаган. Безнең кадәр көннәргә кадәр барып җиткән «Пәһләви зенды» Адурбад Махраспандан тарафыннан Авеста канонының ахыргы раслануы вакытында IV гасырда тезелгән булган дип санала.

<urn:uuid:c439528a-226e-4069-a153-3d166a6da718>

CC-MAIN-2024-18

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D3%99%D0%BD%D0%B4

2024-04-18T07:45:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-18/segments/1712296817200.22/warc/CC-MAIN-20240418061950-20240418091950-00494.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999666213989258}

tt.wikipedia.org

Бакчасарай солыхы (1681) |(төр. Bahçesaray Antlaşması рус. Бахчисарайский мирный договор)| |Килешү төре||[d]| |Имзаланган||13.01.1681| |Урын||Бакчасарай, Кырым ханлыгы| |Имзалаучылар||Төркия Төркия| Русия империясе Русия империясе 1681 елгы Бакчасарай солыхы (төр. Bahçesaray Antlaşması; рус. Бахчисарайский мирный договор) — Госманлы империясе белән Русия патшалыгы арасында төзелгән солых килешүе. 1676-1681 еллардагы урыс-төрек сугышын (en) туктата. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1681 елның (13) гыйнварында Кырым ханлыгы башкаласы Бакчасарайда имзаланган. 1679 елның азагында төрек ягы тәкъдиме белән Госманлы империясе белән Русия патшалыгы арасында сөйләшүләр башлана, ләкин казакларның һәм урысларның Днепр буенда сугышны дәвам итүләре сәбәпле, сөйләшүләр туктала. 1680 елның 26 августында (5 сентябрендә) урыс патшасы Федор III Алексеевич исеменнән Бакчасарайга сөйләшүләр алып бару өчен, Дума полковник В.М. Тяпкин (ru), дьяк Н.М. Зотов, сул як Украина гетманы И.С. Самойловичның (ru) вәкиле писер Семен Ракович җибәрелә, аларга әсирлектәге баяр В.Б. Шереметев кушыла. Төрек солтаны Мәхмәт IV (tr) исеменнән сөйләшүләрдә Кырым ханы Морат Гәрәй (tr) катнаша. Килешү буенча - Госманлы империясе белән Русия патшалыгы арасында 20 елга солых игълан ителә; - Госманлы империясе белән Русия патшалыгы арасында чик Днепр елгасы аша уза; - Киев (Васильков, Триполе, Стайки шәһәрләре белән) Русия патшалыгы кул астында кала; - ике илгә дә Днепр елгасыннан ике якка 10 чакрым арада (Запорожьега кадәр) кирмәннәр төзү тыела; - Кырым татарларына Днепр һәм аның кушылдыклары ярлары буенда күченеп йөрү һәм ауга чыгу рөхсәт ителә; - казакларга һәм урысларга Днепр һәм аның кушылдыклары ярлары буенда балык тоту, тоз чыгару, сунарга чыгу, Кара диңгезгә кадәр көймәләрдә иркен йөзү хокукы бирелә; - ике ил арасында әсирләрне алмашу уздырыла; - Кырым ханы үз өстенә урыс җирләренә һөҗүм итмәү һәм урыс патшасы дошманнарына ярдәм күрсәтмәү турында йөкләмә ала һ.б. Кырым ханы, килешүне ратификацияләгәндә, ике маддәне (Кырым татарларына Днепр буенда күченеп йөрү хокукы һәм урысларга бирелгән ирекләр турында) төшереп калдыра. В.М. Тяпкин белән Н.М. Зотов килешүне имзалаудан баш тарталар, ләкин Кырым ханы һәм төрек солтаны басымы астында кул куялар. Солых килешүен солтаннан раслату өчен, 1681 елда Истанбулга окольничий И.И. Чирков (юлда вафат була) һәм дьяк П.Б. Возницын җибәрелә. 1682 елның (14) маенда П.Б. Возницынның кулына бирелгән солтан грамотасында Запорожье казакларының урыс патшасына турында маддә төшереп калдырылган, урысларга Днепрның уң ягына кәсеп итәргә салым түләгән очракта гына чыгу рөхсәт ителү турында маддә өстәлгән була, православие динендәге Русия патшалыгы ватандашларына Иерусалимга узу рөхсәт ителә. Нәтиҗә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Большая российская энциклопедия. В 30 томах. Том 3 (Ба-Бо). М.: НИ БРЭ, 2005. ISBN 978-5-85270-331-1 Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Полное собрание законов Российской империи. Собрание 1-е. Т.2. № 854, 863, 864, 896, 916. СПб., 1830. - Статейный список стольника Василия Тяпкина и дьяка Никиты Зотова. Одесса, 1850. - Смирнов Н.А. Россия и Турция в XVI-XVII вв. Китапта: Ученые записки МГУ. Вып. 94. Т. 2: XVII век. М., 1946. - Соловьёв С.М. История России с древнейших времен. Китапта: Соловьёв С.М. Собрание сочинений. Ч. 2. Кн. 7. Т. 13. Османская империя и страны Центральной, Восточной и Юго-Восточной Европы в XVII в. М., 2001. - Ходырева Г.В. Российско-турецкие переговоры 1681-1682 годов о ратификации Бахчисарайского мирного договора. «Отечественная история», 2003, № 2.

<urn:uuid:a31615f4-5729-45c1-a8eb-df1f34dedad8>

CC-MAIN-2020-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D1%85%D1%8B_(1681)

2020-01-28T13:23:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-05/segments/1579251778272.69/warc/CC-MAIN-20200128122813-20200128152813-00332.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999669075012207}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Агымдагы ел бердәм дәүләт имтиханын уздыру вакытында гаделлек һәм объективлык принциплары элеккечә өстенлеклеләр рәтендә булачак. Быел бердәм дәүләт имтиханын 14,5 мең егет кыз тапшырыр дип ниятләнә. Былтыр сынау узучылар саны 16,5 мең булган. Имтихан тапшыручылар саны кимүе, беренче чиратта демографик вәзгыять белән бәйле, дип белдерде Татарстан Мәгариф һәм фән министры урынбасары Илдар Мөхәмматов Татарстан Министралр Кабинетында узган матбугат конференциясендә. Бердәм дәүләт имтиханы уздыру вакытында 86 имтихан уздыру пункты ачык булачак. Аларның барысы да, элеккечә, металл рамкалары һәм видеокүзәтү техникасы белән җиһазландырылачак. Контроль-үлчәм материаллар сәгать пояслары буенча формалаштырылачак. "Бүгенге көндә имтиханны иртәрәк тапшыручылар әлеге мәгълүматларны башка төбәкләргә җиткерер дигән куркыныч юк. Контроль-үлчәм материалларны китертүне махсус оешмалар башкарачак", - дип сөйләде Илдар Мөхәммәтов. Шулай ук элеккечә имтихан тапшыру пунктларында күзәтүчеләр эшлиячәк. Бу вазыйфаны чыгарылыш сыйныф укучыларының әти-әниләреннән тыш, теләгән һәр кеше башкара ала. Әмма моның өчен дистанцион рәвештә өйрәтү узарга кирәк. Моннан тыш күзәтүчеләр итеп быел вузларда, педагогик һәм юридик факультетларда белем алучыларны җәлеп итү ниятләнә, дип хәбәр итте министрлыкның Белем бирү өлкәсендә күзәтчелек һәм контроль департаменты башлыгы Гөлнара Габдрахманова. "Студентлар башта дистанцион өйрәтү узачак, Аннары Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыгы Белем бирүне үстерү институты белән берлектә аларны турыдан-туры өйрәтүне оештырачак һәм тест уздырачак. Шуннан соң студентлар Бердәм дәүләт имтиханы һәм Төп дәүләт имтиханы уздыру пунктларына юнәлтелеп, безнең ярдәмчеләр булып эшлиячәк. Студентларга әлеге эш өчен акча түләү күздә тотылмый. Күпчелек бу вазыйфаны практика хисабына үтиячәк.

<urn:uuid:a6a2f1ca-f280-49b6-be35-6ad4b05328e6>

CC-MAIN-2020-16

http://belem.ru/node/7125

2020-03-29T12:36:49Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370494331.42/warc/CC-MAIN-20200329105248-20200329135248-00236.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999809265136719}

belem.ru

Хәзәр теле – Ауразиядә яшәгән хәзәрләр исемле ярым күчмә төрки халык сөйләшкән төрки тел. Хәзәр халкы эреп югалу белән бергә, хәзәр теленең дә юкка чыгу процессы барган, нәтиҗәдә, бүгенгесе көндә әлеге тел үле дип санала. Текстлары — яһүдләрнеке Тел үле, язуы сакланмаган дәрәҗәдә. Хәзәр теленең сакланып калган өч язу үрнәге бар. Аларның берсе X гасыр Киев дәүләтендә язылган хаттан билгеле – «укыдым руналары». Бу яһүдиләрнең Киевтагы кардәшләренә эшлекле хаты булган. Анда төрки руннар белән язылган бер гыйбарә генә хәзәр телендә бирелгән. Хәзәр каһанлыгында язылып, бүгенгесе көнгә кадәр сакланган сирәк текстлар күбесенчә гыйбрани телендә (ивритта) иҗат ителгән. Хәзәрләрнең лингвистик бәйләнешләре турында төрле фикерләр яши. Хәзәр теле – төрки тел, әмма төрле галимнәр аның бу телләр гаиләсенең Огур яки Огуз өлешенә караганы турында бәхәсләшә. Туганнары кемнәр? Урта гасырлар гарәп галимнәре хәзәр телен үзләре таныш булган башка төркиләр (Огуз төркиләре) сөйләшкән телләргә якын, ләкин аерыла дип билгеләгән. Шул ук вакытта, алар Хәзәр каһанлыгында хәзәр теле белән бер рәттән үзләре өчен танышрак булган төрки сөйләшләре киң таралганын яза. Әл-Истахри белдергән «…болгарлар теле хәзәрләрнекенә нык охшаш» сүзләренә нигезләнеп, галимнәр арасында хәзәрләр борынгы төрки һәм уйгыр тәэсире астында формалашкан чуаш, һун, төрки авар һәм Идел буе болгарлар телләренә якын бер огур төрки телдә сөйләшкән дигән консенсус яши бирә. Атаклы Шәрекъ белгече В.В. Бартольд Хәзәр дәүләтендәге Саркел шәһәренең исемен «ак ныгытма» дип тәрҗемә иткән. Хәзерге чуваш телендә исә «шурӑ кил/гил» дигән тезмә «ак йорт» дигәнне аңлата. Үзенчәлекләр * чуваш теле һәм әзербайҗан теленең диалектлары белән уртак булган хәзерге заманның –ат парадигмасы * әзербайҗан теленең диалектларындагы хәзерге һәм киләчәк заманның –ы/-и парадигмалары һәм чуваш теленең киләчәк заманның –ы парадигмасы, үткән заманның –атды/-атты парадигмалары һ.б. Йогынтысы Кайбер хәзәр сүзләре яһүдләрнең, караимнарның, Төньяк Кавказ халыкларының (комыклар, чеченнар, карачайлар һ.б.) телләренә кереп калганнар, һәм шулай ук рус теленә дә (мәсәлән, каган, казак, бояре, богатырь, шеляг һ.б.). Алинә Галиева мәкаләсе Татар, рус һәм инглиз Википедияләреннән мәгълүматлар кулланылды фото: varvar.ru

<urn:uuid:d737c636-c1ae-47f2-b907-bc10a39c1641>

CC-MAIN-2020-16

http://giylem.tatar/archives/1488

2020-04-03T19:14:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370518622.65/warc/CC-MAIN-20200403190006-20200403220006-00234.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999934434890747}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Хөрмәтле Белем.ру порталы кулланучылары һәм татнетчылар! Әле яңарак кына без Белем.ру һәм Татнетны үстерү фонды проектларына күзәтү ясап чыккан идек. Чыннан да, соңгы елда шактый күп эш эшләнгән һәм әлеге эшләрне башкарып чыгу өчен күп кенә ярдәмчеләр, теләктәш кешеләр, иганәчеләр табылган. Бергә-бергә шактый яхшы эшләр башкара алганбыз. Әмма, күп күренсәләр дә, бу эшләр диңгездәге бер тамчы кебек кенә. Кәгазьгә планга язып куелган, әмма әле вакыты килеп җитмәгән проектларыбыз шактый. Алар арасында татар дөньясы өчен аеруча мөһим эре проектлар да бар. Бер генә кешегә эшләп чыгуы авыр, зур профессионаллар командасы белән эшли торган проектлар. Әлегә эшләнмәүнең сәбәбе - финанс җитәрлек булмау. Моңа карамастан, без бу җәй аенда әлеге проектларны эшләүгә тотынабыз. Шул сәбәпле, Белем.ру порталында яңалыклар куюга якындагы 2-3 айда вакыт сарыф итмәячәкбез. Ресурслар бераз тоткарлык белән кабул ителеп урнаштырылуы мөмкин, ә блогларны блоггерлар теләсә кайчан язып урнаштыра алалар - блоглар бите яңарып торыр, дип ышанып калабыз. Шулай ук, буш вакытларда сайт ясарга өйрәнергә теләгән һәркемне сайт ясарга өйрәтәчәкбез. Хөрмәтле дуслар! Әгәр Сез үзегез яисә Сезнең танышларыгыз Татнетны үстерү фондына матди ярдәм итә алса, без бик шат булыр идек. Финанс ярдәмен Татнетны үстерү фондына ярдәм битендә башкарырга мөмкин. Ярдәм күрсәтелгәнен дәлилләп Татнетны үстерү фонды әлеге физик яисә юридик затка рәхмәт хатын юллый, аның исемен Иганәчеләр битендә урнаштыра ала. Кабул ителгән ярдәм күләме турында без Татнетны үстерү фондының рәсми сайтында даими хәбәр итеп барачакбыз. Зур күләмдә (50 меңнән артык) матди ярдәм күрсәткән физик яисә юридик затларның рекламалары гомерлеккә безнең барлык интернет-проектларда да урнаштырылачак, конкурсларыбыз тантаналарын үткәргәндә әйтеп кителәчәк, матбугатта телгә алыначак. Аеруча зур күләмдә (100 меңнән артык) матди ярдәм күрсәткән иганәче юридик затларның рекламалары чараларны үткәргәндә стенд/баннер буларак чара үткәрү урыннарында да урнаштырылачак, әлеге затлар безнең генераль спонсорларыбыз исеменә лаек булачак, матбугатта еш телгә алыначак. Шулай ук, эшләрне бергә башкарып чыгу өчен без волонтер программистлар, веб-дизайнерлар, татар теле белгечләре ярдәменә дә шат булачакбыз. Аларның исемнәре дә теге яисә бу проектны башкарып чыгучылар исемлегендә дөнья күрәчәк. Җәй ахырында сезне яңа мөмкинлекләр булдырылган Белем.ру порталы һәм башка проектларыбыз каршы алыр, сезнең ярдәм белән әлеге проектларны башкарып чыгарга көчебез һәм ресурсларыбыз җитәрлек булыр, дип өметләнәбез. Безнең белән элемтә: Адрес: Казан шәһәре, Париж Коммунасы урамы, 6. E-mail: [email protected], тел.: +79600456353.

<urn:uuid:292dae20-498e-4554-b59e-edafd6f2938c>

CC-MAIN-2023-06

https://belem.ru/node/6618

2023-02-04T18:18:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500151.93/warc/CC-MAIN-20230204173912-20230204203912-00453.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999969005584717}

belem.ru

20-24 августта Мәскәүдә Татарстан көннәре оештырыла. Әлеге проект уңаенн Россия башкаласында гомер итүче милләттәшләребезгә бай мәдәни программа тәкъдим ителә. Интертат.ру газетасына хәбәр итүләренә караганда, мәдәни көннәр дәвамында Татарстанның халык һөнәрләре күргәзмәсе дә эшлиячәк. Мәскәү халыкара Музыка йортында Татарстан Республикасы сәнгать осталарының тантаналы концерты булачак. Шулай ук Л.Рюмина җитәкчелегендәге Мәскәү фольклор мәдәният үзәгендә Татарстанның Җыр һәм бию дәүләт ансамбле концертын да тамаша кылырга мөмкин булачак. Ә Асадулаев йортында республиканың Дәүләт фольклор музыкасы ансамбле чыгышлары көтелә. Мәскәүлеләр Татарстанның иҗади интеллигенциясе белән очрашачак. Татар телендә "Туфан - Туфан инде ул" документаль фильмы күрсәтеләчәк. Татарстан көннәре уңаеннан Троекуров зиратында Россиянең халык артисты Фуат Мансуровка таш куела һәм Муса Җәлил белән Габдулла Тукай һәйкәлләренә чәчәкләр салыначак, ди проект авторлары. 20-21 август көннәрендә Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры В.Маяковский исемендәге Мәскәү академия театры сәхнәсендә 2 спектакль тәкъдим итә. Беренче булып мәскәүлеләр бөек татар драматургы Туфан Миңнуллинның Искәндәр Хәйруллин һәм Эмиль Талипов катнашындагы "Мулла" спектаклен карый алачак. Камаллылар Мәскәүдә тәкъдим итәчәк икенче спектакль – Илгиз Зәйниевның "Мәхәббәт FM" әсәре. Спектакльне Мәскәүгә яшьләр татар диаспорасының күпсанлы үтенечләре буенча алып барырга карар кылганнар.

<urn:uuid:11aae1c0-6950-48af-b145-16be4ba4f196>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/5444

2019-08-22T02:21:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027316555.4/warc/CC-MAIN-20190822000659-20190822022659-00158.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999895453453064}

belem.ru