Datasets:

sproos

/

wikipedia-title-text-pairs

like 1

Атрамваи

Атрамваи ( - авагон, авагонетка way-гьы - амҩа) — аихалабатә мҩатә транспорт хкы ауп, афымцахара имоуп, ақалақьқәа аҿы апасаџьырцәа р-иагара рхы иаирхәоуп маршрутқәаваршәны иҳәаақәиҵәо. Атрамваиқәа XIX шәышықәса хабжаҿы изцәырҵон, афымцатрамваиқәа XIX шәышықәса аҵыхәа ҿы изцәырҵон. Атрамваиқәа реиҳара ихы афымцахара аҳаиртә контақттә каҭахьтә иаирхәоит афымцадкьылагала (апантограф акәу, абугьел акәу, аштанга акәу).

Бырзентәыла

Бырзентәыла (), аофициалтә хьʒы — Бырзентәыла Ареспублика (Ελληνική Δημοκρατία) — аҳәынҭқарра Европаҟны, Адгьылбжьаратә мшын мрагыларатәи агаҟны иҟо. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Хорватиа

Хорватиа (), аофициалтә хьӡы: Хорватиа Ареспублика () — Европаҟны, Адриатик мшын мрагыларатәи агаҟны аҳәынҭқарра. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Зевс

Зевс (абырз.Δίας ма Ζεύς) - ажәытәтәи абырзен мифологиаҿ анцәақуа зегь реиҳа хадара зуаз анцәа ҳәа дыԥхьаӡоуп.

Ақалақь

Ақалақь — аиланхарҭа иҟәазу, иланхо аус, еиҳарак, ақыҭанхамҩа нҭыԥ руеит. Аиланхарҭа илаԥхьаӡара ақалақьқәа категориахь азакәанԥҵаратә аилыргарала ируеит; ауааԥсыра хыԥхьаӡара критери еиҩыздыраны 250-ҩык аҟнытә Даниаҿы, 30 нызқьаҩык аҟнынӡа Иапониаҿы.

Аҩӡыбжьара

Аҩӡыбжьа́ра / Амесопотамиа ( – «Аҩӡыбжьара»), изгьыхьӡҵо Ҩ-ӡиастәыла — аобласт Тигри Евфрати аӡиасқәа рыбжьара, иахьатәи Ирак территориаҟны иҟоуп. Евроазиаттә ацивилизациа агарақәа руак ауп.

Аҩӡыбжьара Аҩӡыбжьара аҭоурых

Аҩӡыбжьараҿы анкьаӡазны ԥыҭк аҳәынҭқаррақәа иҟон: шумертәи ақалақьқәа Кьыш, Урук, Ур, Лагаш, Умма, атәылақәа Аккад, Еламтәыла, Ассириа, Мидиа, Вавилонтәыла.

Аҩӡыбжьара Ахронологьыа

IV зқш. ҳ-е-ӡа избжа аан – ацивилизациа аҷыдарақәа еилкка рызцәырҵит. Абааҭӡамцқәа ақалақьқәа иркәшит. XXVIII шәш. ҳ-е-ӡа аан — Кьыш ақалақь Шумер ацивилизациа центрхеит. XXIII шәш. ҳ–е–ӡа аан — Аккадтәыла аҳәынҭқар Саргон I Шумери Аккади реидиҵит.

Аҩӡыбжьара Аҩӡыбжьара акультура

Вавилон-ашшуртә алахтыра, анкьаӡатәи Месопотамиа ажәларцәа – шумеруаа, аккадуаа, вавилонуаа, ашшуруаа,– ркултура, ҿырԥш, аҭҵаарадырреи, алитературеи, аҟазареи рыгдыра ҳарак иман, аха адин аидеологиа иман

Аҳәынҭқаррақәа рсиа

Иахьатәи аамҭаз ООН аилазаара иалоуп 193 ҳәынҭқарра - алахәылацәа, иара убас 3 ҳәынҭқаррак - ахәылаԥшцәа Иԥшьроу ахатра (Ватикан). Палестина Ареспублика, иара убас Мальтиатәи аорден иҟоуп жәларбжьаратә азин иасубектны, насгьы есааира зҽызмыԥсуа ахәылапшьҩны - ООН иалахәымкәа. Аҳәынҭқаррақәа жәпакы зхы иақәиҭу ҳәынҭқаррақәаны иҟоуп, ма егьырҭ аҳәынҭқарқәа рыла иазхаҵам, ма иазхазҵаз аҳәынҭқарқәа рхыԥхьаӡара маҷны, урҭ ирымоу астатус аимак амоуп. Адунеи ахәҭақәа рҿы иҟоуп арегионқәа зхы иақәиҭу ҳәынҭқараны азхаҵара роурц азы иазықәԥоу. Иҟоуп шьоукы, ма ауаа ргәыԥқәа ихыҭҳәуаау ҳәынҭқараны ирылазҳәаз имаҷу ҳәынҭқарран, имаҷу милаҭны, иарбанзаалак зхатәа етноси, зхатә ҵакыра-дгьыл змам, ма ҭоурыхтә заҟәанра, лассы-лассы — аҵакырадгьыл. Астатуси акатегориеи ԥыҭқ аҵакырадгылқәеи, иара убас зхала иҿыарзгьы изыҟалом еиԥшны ҳҳәаара аҭахәымкәа аидентификациа азура.

Китаи

Китай, Чынҭ (), официалтә хьʒы: Китаитәи Жәлартә Республика (КЖР, ) — Азиаҟны мрагыларатәи агаҟны аҳәынҭқарра. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Иапониа

Иапониа (, |日本国}} — адгьылбжьахатәи аҳәынҭқарра Азиаҟны ауп. Аокеан Ҭынч аҟны, Иапонтә амшыни, Чыни, Ҩадатәгьы Аладатәгьы Кореи, Урыстәылеи мрагыларахь иҟоуп. Атерриториа Охоттә амшын аҟнытә аҩадаҟны Мрагылартә-Чынҭатә амшын аҟнынӡа аладаҟны иаҵанакуеит. Иапониа аҳҭнықалақь Токио ауп. Аҵанакы — . Аҳәынҭқарра иаланхо — .

Иапониа Аҭоурых

Раԥхьатәи аҷыдарақәа Иапонтә архипелаг ауаа рықәныпхара ицәырҵон 40тә ҟа азқьышықәса ҳ-е-ӡа иапонтә апалеолит, иарбан 12тә азқьышықәсаӡа ҳ-е-ӡа еиҵиҵит, алагамҵа аан. Ажәытәтәи Иапониа ауааԥсыра ашәарыцареи аҟәшәареи ауон, раԥхьатәи аџьаџьа ахаҳәтә амаругақәа реиҟаҵон. Ари апериод аҿы акерамикатә алхымҭақәа ыҟам азы, апериод акерамикаӡымҭа ихьӡырҵоит. 12 000 шықәсаҟнытә ҳ-е-ӡы ӡиомон апериод изҵысит, уи амраҭашәаратәи атәылақәа рҭоурых археологиатәи апериодизациала мезолити неолити ирышьашәалоуп. 500-ҟа шықәса ҳ-е-ӡы иаиои период изҵысит. Иаиои аан Иапонтә архипелаг аҿы ақәҭәаратә аԥрынџьлаҵара, акыцӡратә аикәагьежь, асарҭы, аметаллқәа рқәаарыхра, ахырӷәӷәарҭақәа — рцәырҵит. Арҭ аҿыцқәа Иапониахь Чынҭеи Кореи рҟнытә аиммигрантцәа раагеит. Аиапонцәа раԥхьаӡа ачынҭатәи ҭоурыхтә ахроника Ханьшу рыхиҳәааит. Чынҭатә «Х-аҳрак рҭоурых» Ва-тәыла (ус чынҭуаа Иапонтә архипелаг ихьӡырҵеит) еиҳа какала ирҵеит. Ари хроникала ахԥатәи шықәсаҿы аҳра амч-алшара дуӡа измо Иаматаи аҳра иҟан, Химико иаҳкәажәан. 250тә ш. аҿы Кофуи апериод иаиои еибаԥсахит. Ари апериод аан ахәҳәыгәрақәа ркултура иплеит. Иамато араион аҿы ахьӡык иапонтә аҳәынҭқарра ицәырҵит.

Иапониа Административ-территориалтә ашара

Иапониа 47 аҩаӡара дуӡӡа административтә акқәа — префектурқәа, азы ишоит. Еспрефектура префект дха иргылоуп. Ниже представлен список префектур в порядке ISO 3166-2:JP, сгруппированных по регионам.

Иапониа Атранспорт

Иапониа амҩақәа аргылара аԥара рацәаны иақәихарџьит. 1,2-ҟа млн. км мҩа еилаҳәоқәа ихы еирхәо автотранспорт аныҟәага хада иҟоуп. Иапониахь амҩа армаварала рныҟәоит. Аихамҩатә акомпаниақәа ржәабақәа атәылатәгьы арегионтәгьы аџьармыкьаҿы еиндаҭлоит. Ҿырԥштәы азы: Иапониатәи Аихамҩақәа рыбжь-компаниақәа роуп. Иапониа 173 аҳаирпортқәа имоуп.

Кырӷызсҭан

Кырӷызсҭан (), аофициалтә хьӡы: Кырӷызтәи Ареспублика () — Азиа атәыла иауакуп. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Алаҭын алфавит Анбанқәа рхарҭәаара

Рацәаны бызшәақәа алаҭын алфавит баша анбанқәа ицәмаҷхеит азы рацәаны диакритикатә дыргақәа рхы иаирхәоит, аҿырԥштәықә: Ā Ă Â Ä Å Ą Æ Ç Ð Ē Ę Ğ Ģ Î Ķ Ł Ñ Ö Ő Ó Ø Œ ß Ş Ţ Ū Ŭ Ž Ź Ż

Пиаф, Едит

Едит Пиаф (, лыхьӡҵәҟьа Едит Џованна Гассион, ; , Париж — , Грас) — францыз ашәаҳәаҩыи артистԥҳәыси.

Ҳуанг Хианфан

Ҳуанг Хианфан (; , Фесеи, Цинтеи аимпериа — , Гәилин, Китаи) - Китаитә Жәлар Реизара адепутати аҭоурыхдырҩи шәҟәҩҩи.

Аиапон бызшәа

Аиапон бызшәа, — иапонуаа рбызшәа, фақттә Иапониа аҳәынҭқарратә абызшәа, аимактә асистематикатә атәарҭа бжьегьырҭ бызшәақәа имоуп. Ҿамхаӡакәа ицәажәоцәа рхыԥхьаӡара — 140 миллион-ҩык-ҟа иҟоуп. 125 миллион-ҩык-ҟа раншәоуп. Иапоншәа ахылцшьҭра еилататоу.

Адәыӷба

Адәыӷба — иахьатәи аилкааразы, еибыҭо еиҿарԥо вагонқәа еилазо аиԥшьышҭа, ма акы ма қәак ма локомотив ма мотортә вагон изхо гьыизмо, абжьылатәгьы абаратәгьы ардыргақәа ихыи иҵыхәеи иаазнаго гьыизмо, ауп.

Амза

Амза (асимвол: ) — иԥсабаратәу Адгьыл иамҩанызоуп. Уи алашала ажәҩан аршь аҿы аҩбатәи аҭыԥ аннакылоит Амра ашьҭахь. Адгьылеи амзеи 384 467 км рыбжьоуп.

Жанна д’Арк

Жанна д’Арк (иахь. ; , Донреми-ла-Пиусел — , Руан, Франциа) — францыз амилаҭтә афырԥҳәыс ауп. Ашәышықәсатәи аибашьра аан лара францыз ар рԥызахада руаӡәан.

Мегахшыбаҩ

Мегахшыбаҩ () — амультипликациатә комедиа, DreamWorks Animation-и Paramount Pictures-и рыҟаҵамҭа. Афильм алашара абоит 3D аформатла адунеи зегьынџьара жьҭаара 5, 2010 шықәсазы. Арежиссиор - Том Макграт.

Шервашиӡе-Чачба, Гьаргь Михаил-иԥа

Гьаргь Михаил-иԥа Чачба, Гьаргь Михаил-иԥа Шервашиӡе-Чачба (, ; , Аҟәа – 1918, Аҟәа) — аԥсуа-ақырҭ ашәҟәыҩҩы, апоет, Аԥсуа аҳра иҭынха (1866).

Аҳәынҭқарԥҳәыс Ҭамар

Аҳәынҭқaрԥҳәыс Ҭaмaр, Ҭaмaр Ду (; 1160 - 1207/1213 шш.) — Қырҭтәыла аҳәынҭқaрԥҳәыс 1184-1213 шықәсқәa рзы. Қырҭтәылa aҭырқәa aжәылaҩцәa ирҿaгылон, ириaaины Аахыҵ Кaвкaзтәи aҳрaқәa ирылaрцон. Иaзгәaҭaтәуп Шaмқортәи (1195) Бaсиaнтәи (1202) aқәԥaрaқәa. Аҳәынҭқaрԥҳәыс Ҭaмaр лхaaн Қырҭтәылa Азиa Мaҷ aҟны иӷәӷәaӡоу ҳәынҭқaррaны иҟaлеит. XI-XIII aшәышықәсқәa рзы «Ахьтәы aaмҭa» aaит. Усҟaн иԥҵaхеит Шоҭа Русҭавели ипоемa ду «Абжьасцәа зшәу».

Дауҭ IV Аргылаҩ

Дaуҭ IV Аргылaҩ, Давид Аргылaҩ (; , Қәҭешь - , Қарҭ) — Қырҭтәыла аҳ 1089-1125 шықәсқәa рзы. Қырҭтәылa aраԥқәa aжәылaҩцәa ирҿaгылон, ириaaины Аахыҵ Кaвкaзтәи aҳрaқәa ирылaрцон.

Нико Пиросмани

Нико́ Пиросма́ни (; иашаҵәҟьаны ахьӡ Никола́и Асла́н-иԥа Пиросманашви́ли (Пиросманишви́ли), ; 1862 — лаҵара 5 1918, Қарҭ) — еицырдыруа қырҭтәылатәи сахьаҭыхҩы, примитивизм ахаҭарнак.

Боливиа

Боливиа (, , , ), аофициалтә ахьʒ — Амилаҭрацәатә Ҳәынҭқарра Боливиа ( ) — Аладатәи Америкаҟны аҳәынҭқарра.

Адгьыл А́дгьыл (асимвол: ) — аҳпатәи планета амра аҟнытә. Уи идууӡоу адгьылтә гәыԥ апланетақәа ируакуп.

Зны-зынла адгьыл иахьӡырҵоит Адунеи, ма Ажәҩангәыԥштәылатә планета, зны-зынла баша Терра. Адгьыл аҵанакы амоуп 510 072 000 км².

Германиа

Германиа, Германтәыла (), аофициалтә хьʒы: Афедеративтә Республика Германиа (АРГ, ), Алмантәыла (Алман диалект) — Европа агәҭаны иҟоу аҳәынҭқарра. Аҵанакы – - 62-тәи адунеиаҿ. Аҳәынҭқарра иаланхо – . Аҳҭнықалақь — Берлин. Аҳәынҭқарратә бызшәас иҟоуп - агерман. 65% инареиҳаны ауааԥсыра иқьырсианцәоуп хәа рхы рыԥхьаӡоит.

Микеланџьело

Микеланџело Буонарроти (; , Капрезе-Микеланџьело — , Рим, Италиа) — аиталиан скульптор, сахьаҭыхҩы, архитеқтор, жәҩаш, инџьныр.

Ацынҵәарах

Ацынҵәарах — Аԥсны анҭыҵгьы еицырдыруа шәҟәҩҩы Б.Шинқәба ироман. Ари ароман аԥсуа жәлар рҭоурых аҟны зегь реиҳа имшы хьанҭаны иҟаз - амҳаџьырра аанарԥшуеит. 19-тәи ашәышықәса аҩбатәи азыбжазы, Кавказтәи аибашьра ашьҭахь, аԥсуаа рӷьырак рыԥсадгьыл аҟынтә иахыган. Гәдоуҭеи Очамчыреи рраионқәа алаҳамҵозар, егьырҭ арегионқәа зегьы ҭарцәын. Амҳаџьырра иахҟьеит аԥсуаа рыбжеиҳараҩык, миллионбжак рҟынӡа, Ҭырқтәыла иахьынхо.

Атранспорт Аӡы транспорт

Аӡы транспорт атранспорт ахкы ажәытәтәи даараӡӡоу. Уи, минимумны XIX шәш. аҩбатәи абжа аан атрансконтиненттә аихамҩақәа рҵәырҵраӡа, атранспорт хкы акрызҵазкуаӡӡа иҟан. Абашаӡагьы аԥраӷба мышкы ԥшь‐хәынтә рыла еиҳа ачаландар дагысуеит. Аӡы транспорт абранӡа аҵак ду моуп.

Қырҭтәыла агерб Агерб ду

Ахәҭaҟaԥшь aҿы aхьтәы ореол змоу, aхьтәы џьaр змоу aрaӡны ԥсa зку, иҽыжәу Гьaргь aцқьa aрaӡны гәылшьaп ишьуеит: aсaԥaр aқырҭуa (ивериaтәи) aгәыргьын aлa ирԥшӡоуп: aсaԥaр ныҟәгaҩцәaны ҩ-хьтәы лымык иaрбоуп: aсaԥaр шьaҭaс иaмоуп aстилизaциa зызу aӡaхәa aқырҭуa орнaменти, aдевиз зну aбaнти; иҟaԥшьу-ишкәaкәоу aбaнт мхедрули aнбaн aлa aдевиз aнуп: Акзaaрa aуп aмч змоу.

Қырҭтәыла агерб Агерб хәыҷы

Ахәҭaҟaԥшь aҿы aхьтәы ореол змоу, aхьтәы џьaр змоу aрaӡны ԥсa зку, иҽыжәу Гьaргь aцқьa aрaӡны гәылшьaп ишьуеит;

Қырҭтәыла агерб Гьaргь aцқьa

Иқьырсиaну aдунеи aҿы Гьaргь aцқьa пaту иқәырҵоит. Адиниaшaхaҵaҩцәa мaцaрa рaкәымкәa, aқьырсиaнцәa зегьы бзиa дырбоит. Уи aдaгьы, aԥсылмaнцәa рышәҟәы цқьa, Аҟәырҟaн aҿгьы Гьaргь aцқьa иӡбaхә ҳәоуп. Гьaргь aцқьa иқьырсиaну aдунеи aҿы Ҳaзшaз Анцәa ду ир рԥызaс, aaрцәтәи aдунеи aфырхaцәa рхылaԥшхәыс, aуaҩытәыҩсa ихылaԥшхәыс, aгәaҟрa иҭaгылоу aуaa рыцхырaaҩыс дрыԥхьaӡоит. Ацәгьa иaҿaгыло, aҵaбырги aиaaиреи рсимвол, aрaшь шкәaкәa иaқәтәо Гьaргь aцқьa, aқырҭуaa рзы дҿырԥшыгaны дҟaлеит. Жәытәнaтә aaхыс Гьaргьт aцқьa aқырҭуaa рхылaԥшхәыс дрыԥхьaӡоит. "Қaрҭлис цховребa" ("Қaрҭли aԥсҭaзaaрa") ишaну еиԥш, Дидгортәи aидыслaрaaн Гьaргь aцқьa aқырҭуa aр дырхaгылaн. Ари иaбзоурaны, уaмaшәa иубaрaтәы иҟaм Қырҭтәылaҿ Гьaргь aцқьa ихьӡ зху 365 уaхәaмaк aхьдыргылaз. Аиaшaхaҵaрaтә aқырҭуa уaхәaмa Гьaргь имшныҳәa шықәсык aлa ҩынтә иaзгәaнaҭоит. Ивaне Џьaвaхишвили ("Ақырҭуa милaҭ рҭоурых", aшәҟәы I) ишызгәеиҭо еиԥш, aқырҭуa ихшыҩ aҿы aнцәaхәқәa рыбжьaрa "зегь реиҳa ихaдоу aҭыԥ aaникылоит Гьaргь aцқьa". Ақырҭуa жәлaр Гьaргь иныҳәaқәa шықәсык aлa изныкымкәa иaзгәaрҭоит. Иaзгәaҭaтәуп жәлaр рныҳәaқәa: Хевсуреҭи aҟны Хaхмaҭтәи aџьaри, Гудaнтәи aџьaри, Сaнебaтәи aџьaри, Ԥшaви aҟны Лaшaртәи aџьaри, Мҭиулеҭи aҟны Ломистәи aџьaри уб. егь. Гергисобa, Усaнеҭобa, Арбобa aқырҭуa жәлaр ррелигиaтә ныҳәaқәоуп, урҭ Гьaргь aцқьa ихьӡ иaдҳәaлоуп. Гьыргәaл Ԥерaӡе идыррaқәa рылa, 1180 шықәсaзы, Жaк де Витр, Иерусaлимтәи aпaтриaрх иҩуaн: "Мрaгылaрaҿ дaҽa иқьырсиaну жәлaрык иҟоуп, урҭ aибaшьрaҿ, aидыслaрaҿ ифырхaцәоуп, иӷәӷәоуп. Аибaшьцәa рaцәaны ирымуоп. Арҭ aуaa георгиaн ҳәa ирышьҭоуп, избaн aкәзaр Гьaргь aцқьa пaтуқәҵaрaлa изныҟәоит, aӷaцәa рaбaшьрaaн рхылaԥшхәыс дрыԥхьaӡоит, егьырҭ aцқьaцәa рaцкьыс иaҳa пaту иқәырҵоит." Иџьшьaтәым, aдунеи aиҳaрaк aҿы иaхьaгьы жоржиaнцәa, џьорџьиaнцәa мa георгиaнцәa ҳәa иaхьҳaшьҭоу. Агерб aсaԥaр aҿы Қырҭтәыла aсимвол еиԥш Гьaргь aцқьa исaхьa рaԥхьaӡa иaҳԥылоит 1672 шықәсaзы Урыстәылa иҭыжьыз "Атитулиaри", Вaхушти Бaгрaтиони 1735 шықәсaзтәи иусумҭеи рҿы. Агерб aсaԥaр aхәҭaҟaԥшь aҿы Гьaргь aцқьa исaхьa, Қырҭтәылa aуaaжәлaр рзы aри aфигурa aхaдaрa ду шaмоу иaзгәaнaҭоит.

Қырҭтәыла абираҟ

Қырҭтәыла aбирaҟ aрaӡны фонaҿ (aфон шкәaкәaҿ) иaрбоуп идуу aџьaр ҟaԥшьи, ԥшь-џьaр хәыҷыки. Ари, зегьеицырзеиԥшу иқьырсиaну aсимволқәa - ҳaзшaз Анцәеи ԥшь-ҩырaцқьaки aуп иaaнaго. Аџьaр aгерaльдикaтә дыргaны рaԥхьaӡa ицәырҵит 1099 шықәсaзы, aџьaрныҟәгaҩ Жофруa де Буилон игерб aҿы. Убри aaмҭa инaркны aри aгерaльдикaтә дыргa Анцәa инышәынҭреи, aқьырсиaнрa aцентр Иерусaлими aуп иaaнaго. Ари aгерб хы-хьӡык aмоуп: Жофруa де Буилон игерб, Иерусaлимтәи aгерб, Адыргa цқьa. Арaӡны (aшкәaкәa) aгерaльдикaҿ aцқьaрa, aхшыҩ ду aуп иaaнaго, aҟaԥшь - aфырхaҵaрa, aӷьеҩрa, aиaшaрa, aбзиaбaрa. Анџьелино Дульчери иaԥиҵaз aҳәaaқәa рыхсaaлaҿ - портулaн aҿы (1339 ш.), Фрaнческо ди Лaпоччои Доменико ди Бонинсеньеи aмшынтә рыхсaaлaҿ (1367 ш.), Сидер aмшынтә ихсaaлaҿ (1565 ш.) Қырҭтәыла aтерриториa aбри aбирaҟ aлa иaзгәaҭaн.

Абаклаџьан

Абаклаџьа́н, Абаклажан () — захьӡу ауҭраҭых ҵиаагьы аҟәымқәа рҭаацәара иаҵанакуеит. Уи аџьынџьдгьыл ахьыҟоу Индиа ауп. Уаантәи инанагеит Китаитәылаҟа 3000 шықәса уажәы аԥхьа. Европаҟа иаанагеижьҭеи рацәак шымҵуагьы уи хархәара ӷәӷәа аиуит ажәларқәа рыфатә хкқәа рыҟаҵараҿы. Уи иҿало ашәыр ажьы таатоуп, иахоу ацәа еиҳа икьакьоуп. Ԥшшәахәыла абаклажан иҟоуп еиқәаҵәоу, иҩежьу, ишкәакәоу, цәаҳәа- цәаҳәа изылдоу уб. иҵ. Ашәыр ажьы атаатара иагәылоуп ажәлақәа рацәаны. Иҿиоит абаклажан жәлала, аиҭаҳатә рхи- аны еиҭарҳауеит иазырхиоу аҭыԥаҿы, бзиа иабоит аԥхарра. Акартоши абаклажани рбыӷьқәа ирызгагоуп колорадатәи абжқәа. Урҭ абжқәа хәышәла рнырҵәара анаҩсгьы иалшо- ит напыла рыҟәшәара. Аус злоу аҿиаха рымҭакәа ианаамҭоу иҟәшәаны рнырҵәара ауп. Абаклажан ишаӡоу ирфаӡом. Уи рӡуеит, иржәуеит, идырҵәуеит, аӡынхәы ҳәа иадыркуеит. Абаклажан шәыр афатә алырхуеит цқьа ишәаанӡа, цқьа ишәыз абаклажан ажәла кьа- кьоуп, агьамагьы ашоуп. Аҟәымқәа рҭаацәара зыхьӡ аху аҟәым еиқәаҵәа (паслён черный) иҿало ашәырргәыц еиқәаҵәақәа ианшәлакь рышҳамра рылҵуеит. Аҟәым еиқәаҵәа абӷьи, агәыцәи, ашәҭқәеи ашҳам рылоуп. Аҟәым еиԥшу ҳаскьын ҵиаауп аҭаҭын фҩыхаа (душистый табак). Уи аԥшӡаразы апаркқәа рҿы еиҭарҳауа аҵиаақәа ире- иуоуп.

Акартош Аҭоурых

Уи аџьынџь ахьыҟоу Аладатәи америкаҿы иахьанӡагьы ииуеит абна картош захьӡу акартош зхылҵыз аҵиаа. Европаҟа акартош аазгаз аиспанцәагьы уи зырҭаз егьырҭ ажәларқәагьы шәышықәса еиҳаны ирыздыруамызт фатәыс ахархәашьа. Еиҭарҳауан ашәҭ зҿало ҵиаа џьашьахәык аҳасабала. 1565 шықәсазы аиспанцәа иааргаз ари аҵиаа ауаа фатәыс рхы иадырхәоит XVII ашәышықәса анҵәамҭа инаркны. Урыстәылаҟа акартош аанагеит Пиотр I ихаан. Ааҵәак акартош Голландиантәи иааганы ауаа ирзишеит, аха уи лассы изамышьцылеит иара дшақәгәыӷуаз еиԥш. Анхацәа ирымбацыз аҵиаа алаҵара мап ацәыркуан, XIX ашәышықәса алагамҭанӡа абри аус рххатәыс анхацәеи урҭ ирхагылаз ҭауади аамсҭеи ирыман. «Акартош бунтқәа» рыхәаҽразы акырынтә рхы иадырхәахьан аруаа. Аҵыхәтәаны, анхацәа мчыла-хаала акартош алаҵара иаладыргеит. Уажәы ари аҵиаа аурысцәа, абеларусцәа, аукраинцәа уб. иҵ. европатәи ажәларқәа рхы иадырхәоит фатәыс егьырҭ аҵиаақәа зегьы раасҭа. Уи зыбзоурахаз акартош ҵиаа аарыхра ахьуадаҩми акартошхы ахаҭа иалоу афатәқәа рхаҳара ахьыбзиоуи роуп. Акартошхы ирацәаны иалоуп акрахмал. Уи иалырхуеит арахә рхәы, асԥирҭ. Акартош ашәҭқәа амати рымаӡам азы ашьхыцқәа рҭааӡом. Уи ашәҭқәа рхала ибыбыцыркхауеит. Ирҿало ашәырқәа – аргәыц иаҵәақәа рыҩныҵҟа иргәылоуп ажәлақәа. Акартош ажәла иахылҵуа акартошхқәа ссахоит. Убри азы акартош дырҿиоит акартошхы ала. Акартош мыцхәы аԥхарреи, ахьшәашәареи, аӡи зҭахым ҵиаауп. Анышә рҵәыраҿы илоу акартошцыра 3-нтә ирашәазар иунаҭоит киллограммк аҟынӡа аҽаҩра. Акартош алаҵара ауеит заа, аҵаара ианаҟәыҵлакь иаразнак. Усҟан иахьылоу анышә имцәылаҵаарц азы ихырҩоит. Ашьаҭақәа рацәахарц азы акартошхқәа ларҵоит еиҩырссаны, усҟан еиҟәыршәоу аса хымԥада иамазароуп апытҟәыр атәарҭа – аларҭа. Акартошхы аҵиаа изладҳәалаз аган ианыларҵо идырхоит ҵаҟа, усҟан апытҟәырқәа еиҳа ирзыманшәалахоит лассы анышә ахәыҵыҵра. Ацәа шахоу ижәу акартошхы иалоуп ихәарҭоу афатәқәа еиҳа ирацәаны.

Ажьақәа

Ажьа́қәа () — ажьаԥшрақәа руеиҭа аҭаацәара. Иаҵанакуеит 63 ахкқәеи ахкеиҵақәеи, рыхьӡоуп ажьа (иаҳҳәап Lepus) ма акролик (иаҳҳәап Oryctolagus). Ажьақәа рҭаацәара аҟынтәи аԥстәқәа адунеи зегьы аҟны (Антарктидеи харантә адгьылбжьахақәеи ида) рынхоит.

Ажь Сортқәа

Аимхәыжь, Аишәажь, Абаажьыш, Абаӷьыжь, Абжьыш, Абысҭажь, Агашкәыр, Агрыжь, Агәҭалыжь, Агәыҷырхал, Аӷбажь, Аӷбыжь, Аӷжьыш, Аӷьыжь, Ажьеиқәаҵәа, Ажьаԥшь, Ажьгьама, Ажьӷара, Ажьӷра, Ажьеиқәаҵәа, Ажьжәла, Ажьмҽыӷ, Ажьцгоу, Ажьшхәаҭа, Ажьчара, Ажьшкәакәа, Ажьшгьама, Ажьырҟац, Азардагьажь, Азырдагь, Аӡарақәшьар, Аӡныжь, Аӡныжь, Акабулажь, Акабыл, Акамшәҭал, Акамышәҭалжьы, Акасыжь, Акаҷыҷ, Аклыжь, Акәшьар, Акәыб, Акәшьар, Ақәшьар, Ақәшьарыжь, Акәыб, Аҟәбаса, Аҟәшар, Аҟәыб, Лакәараарыжь, Амгәарҷыл, Амкәанҷыр, Амлахәы, Амлаҳәа, Амханкәыр, Амхәанҷкыр, Амшәкаҷыҷ, Амшәкьаҿ, Амшәыжь, Амыҟәԥыжь, Апапыжь, Петрыжь, Ԥаҭлыжь, Аԥилаҟ, Аԥсуажьыш, Аргьаҭыл, Татлыжь, Аҭаражь, Аҭасрыҟәажь, Аҭлыжь, Аҭырқәажь, Аҭәыжь, Аҭәыражь, Ауасажь, Ауасарҳәа, Ауасыр, Ауасырҳәажь, Ауасыхәа, Ауаҭаражь, Ахагбажь, Хаԥшыражь, Ахбыш, Ҳагбыжь, Аҳаԥшьаражь, Аҳардан, Ацажь, Ацхажь, Ацхрыжь, Ацхәажь, Аццыжь, Ацымлыжь, Ацырԥары, Ацәымлыжь, Ацәырԥарыжь, Аҵеижь, Аҷад, Аҷлар, Аҽкыка, Ашәыгажь, Аџьаксар.

Џьиоев, Мурат

Мурат Џьиоев (, ; диит , Бузала ақыҭа, Аахыҵ Уаԥстәылатәи автономтә област, Қырҭтәылатәи ССР) - Аахыҵ Уаԥстәыла аполитик, аҳәаанырцәтәи аусқәа рминистр

Аҭырқәа бызшәа

А́ҭырқә(а) бызшәа́, А́ҭырқәа бызшәа́, А́ҭырқәшәа () — Ҭырқтәыла аҳәынҭқарра бызшәас иамоуп. Ихалхно - 77 000 000 ҩык.

Ӡиӡариа, Адгәыр

Адгәыр Ӡиӡариа (; 1953, Аҟәа) — Аԥсуа сахьаҭыхҩы. Далгеит Қарҭтәи Аҳәынҭқарратә асахьаҭыхратә Академиа. Аԥсни Урыстәылеи асахьаҭыхцәа Реидгыла далахәылоуп. Хә-шықәса ҿҳәарас иаҭаны, хантәаҩыс далхыуп Адгәыр Ӡиӡариа.

Абиблиа

Аби́блиа, Аԥшьашәҟәы (Аҩыра-Цқьа, Анцәа Иажәа) шьақәгылоуп Иисус Христос дииаанӡа Уриа бызшәала иҩыз иажәӡахьоу Ауасиаҭи Иара даныԥсы ашьҭахь Барзен бызшәала иҩыз Иҿыцу Ауасиҭи рыла.

Урыстәылазегь Аинтеллектуалтә Амазара Аорганизация

Урыстәылазегь Аинтеллектуалтә Амазара Аорганизация (Азеиԥшрустәылатә Ирзеиԥшу Аорганизация «Урыстәылазегь Аинтеллектуалтә Амазара Аорганизация», ). Цәагәзара амзазы 2008 шықәса акрызлоу ауаҩы еиҿыркааит «Урыстәылазегь Аинтеллектуалтә Амазара Аорганизация». Ари аорганизация ахра злоу аусыз иамоуп аныҟәцара ашәаҳәацә афонограмқәа аԥҵаҩцәа азинқәа.

Коӷониа, Иуа Абас-иԥа

Иуа Абас-иԥа Коӷониа (; , Кәтол ақыҭа, Кәыдрытәи аучастка, Аҟәатәи аокруг — , Кәтол) — Аԥсуа шәҟәыҩҩы, апоет, ажурналист.

Коӷониа, Иуа Абас-иԥа Абиографиа

Диит 1904 шықәса хәажәкырамза 13 рзы Кәтол ақыҭа Очамчыра араион. Иԥсҭазаара далҵит 1928 шықәса рашәарамза 14 азы. Джуп Кәтол ақыҭан, иабацәа рыԥсыжырҭаҿ. 1919 шықәсазы И. Коӷониа, иқыҭаҿтәи аҵара даналга ашьҭахь, Аҟәа арҵаҩцәа рсеминариа дҭалоит, уаҟа иҵара анынаигӡа, 1925 шықәсазы Москватәи Аҳәынҭқарратә журналистикатә институт даанахәоит, абрака иҵара хиркәшоит иԥсҭазаара даналҵшаз ашықәсан - 1928 шықәсазы.

Ауриа бызшәа

Ауриа(тә) бызшәа ( иврит) — семиттә бызшәа, Израиль аҳәынҭкарратә бызшәа ауп. Анкьаӡатәи иврит традициатә иудаизм абызшәоуп, аҿатә иврит ХХ шәыш-ан ииԥицаз ауп.

Гагарин, Иури Алеқсеи-иԥа

Иури Алеқсеи-иԥа Гагарин (; , Клушыно, Гжаҭск араион, Амраҭашәаратә област — , Кьыржач, Владимир аобласт) — ССРрЕ аԥырҩа, актәи космонавт 12 мшаԥы 1961-аан актәи акосмосахь аԥырра иҟаиҵон, Советтә Аидгыла Афырхаҵа доуп.

Гагарин, Иури Алеқсеи-иԥа Абиографиа

Иури Алеқсеи-иԥа 9 хәажәкыра 1935 Клушыно ақыҭаҿы Гжаҭск араионахь Амраҭашәаратә областахь (уажәы Гагарин араионахь Смоленск аобластахь) диит. Урысуп. Иара иаб — Алеқсеи Иван-иԥа Гагарин — ауасҭа иҟан; иан — Анна Ҭимофеи-иԥҳа Матвеиева — ахшфермаҿы аус лыуон. 24 лаҵара 1945-аан иҭаацәа Клушыно Гжаҭскаҟы еицҭыцит.

Аџьаз

Аџьа́з () — музикатә ҟазара аформа XIX шәш алгамҭаҟны — XX шәышықәса алагамҭаҟны аан ЕАА-рҿы дцәырҵит.

СИ Ашьҭыхгақәа рԥынгылақәа

Кратные единицы — единицы, которые в целое число раз превышают основную единицу измерения некоторой физической величины. Международная система единиц (СИ) рекомендует следующие десятичные приставки для обозначений кратных единиц:

Вилгелм II (Англиа акрал)

Вильге́лм II Аԥшь (ма Вильгелм II Руфус; , ок. 1056 — ) — аҩбатәи Вильгельм I Ампыҵахалаҩ иԥа, Англиа акрал 1087—1100 шықәскәа аан, Нормандтә династиа реиоуп.

Агерман монархцәа

В данной статье содержится список монархов следующих государств и союзов, объединяющих территорию Германии: Мрагылара-Франктә акралра акралцәа (843-X век); Алмантәыла акралцәа (X век-1806), включая императоров Священной Римской империи; Имперские викарии Священной Римской империи (XV—XVIII века); Реинтәи Аидгыла апротекторцәа (1806—1813); Президенты Германской конфедерации (1815—1866); Президенты Северогерманского союза (1866—1871);

Агерман монархцәа Имперские викарии

Во время междуцарствий в королевстве Германия роль временного главы государства исполняли имперские викарии — пфальцграф Саксонии (в Северной Германии) и пфальцграф Рейнский (в Южной Германии). Эти должности были наследственными соответственно для курфюрстов Саксонии и курфюрстов Пфальца . В период Тридцатилетей войны права имперского викария в южной Германии были отобраны у Пфальца и переданы Баварии.

Ричард I Алымгәы

Ричард I Алымгәы (, ; , Оқсфорд, Англиа — , Шалиу, Аквитаниа агерцогра) — Англиа акрал, хылцшьҭрала Плантагенетаа рдинастиа аиуоуп. Англиа акрал Генрихи II Плантагенети иԥҳәыси, герцогԥҳәлс Елеонореи Аквитаниатә рыԥоуп. Уи даҽа хьыӡҷыдак (не столь еицырдыруа, еиԥш Алымгәы ауп) — Ричард Да-и-Мап-и () — имоуп.

Алеқсандр Македонски

Алеқса́ндр Македо́нски (Алеқсандр III Дуӡӡа, , , аԥсылмантә ажәларқәа рҿы Искандер Зулькарнаин, 356 — 323 шш ҳ-е-ӡа) — Македониа аҳ 336 ҳ-е-ӡа Аргеадаа рдинастиа рҟынтә, иаалукааша ар рԥыза, адунеитә ҳәынҭқарра еимҿыҵаз иԥсра ашьҭахь аԥҵаҩы. Амраҭашәаратә ҭоурыхҿиардырраҿы Алеқса́ндр Дуӡӡа еиԥш еиҳагьы дмазаароуп. Иаб Филипп II даныԥсы, ҩажәа шықәса зхыҵуа Александр дхалоит Македониа аҳ иҭыԥ. Иара ирласны фракиицәа рықәгылара ихәаҽаны, иҭынчым Фивақәа ахьирбгаз еиҭах Берзентәыла импыҵеирхалеит. 334 шықәсазы ҳера ҟалаанӡа, Александр ддәықәлоит Азиа Ҳәычы-ахь, уи ашьаҿала зегьы ирылаиҳәеит Персиатә ҳәынҭқарра дшеибашьуа. Алықьсандр иԥсҭазаара далҵит 323 шықәсазы, иара иҭыԥгьы ааныркылеит ԥшьҩык ар рԥызацәа. Александр иимпериа ар иамаз ԥшьҩык иԥызацәа рыбжьара еиҩыршоит.

Иоанн Адгьылдаратә

Иоанн (Џьон) Адгьылдаратә (; , Оқсфорд — , Ниуарк) — Англиа акрали (1199) Аквитаниатә герцоги Плантагенетаа рдинастиантәи, аҳәбатәи Генрихи II Елеонореи Аквитаниатә рԥа.

Аԥара Еиуеиԥшым адунеи арегионқәа рҿы, аԥараҵас ирыман еиԥшым амаҭәарқәа (атауартәи ԥарақәа)

Океаниатә дгьылбжьахақәаҿ - абырлашцырақәа, Зеландиа Ҿыц аҟны - акылҵәара змоу ахаҳәқәа, акыр атәылақәа ирыман арахәеи аԥстәқәа рцәеи аԥарақәа ахаҭыԥан, Кавказ аҟны - аџьыкахыштәи қьырсҭахҵәахақәа, еиҳа ихьшәаны аԥараҵас аметалл ахархәара алагеит. Аԥхьатәи ақьаад ԥарақәа ацәырҵит Китаи аҿы, 910 шықәсазы.

Вануату

Вануату, аофициалтә хьӡы: Вануату Ареспублика (, , ) — ареспублика шьҭоуп аокиан Маҷ аҿы, аҵакырадгьыл наӡоит 12,2 нызықь км., инхоит 276 244 – нызықьҩык раҟара ауааԥсыра. Вануату ахьыԥшымра аиоуит 1980 ш. рзы Франциеи Британиадуи рҟынтәи. Аҳҭнықалақь – Вила. Ихадоу аекономика аҟәшақәа иреиуоуп ақыҭанхамҩа, аԥсыӡкра. Аҳәынҭқарра ацыхыраара арҭоит Австралиа, Иапониа, Китаи уб.иҵ.

Бырзен адгьылбжьахақәа рсиа

Асиа азна Бырзентәыла адгьылбжьахақәа 1400 адгьылбжьахак имоуп., р-227-к ауааԥсыра имоуп. Уи р-78 адгьылбжьахак 100-ҩык еиҳа рынхоит. Барзентәыла адгьылбжьаха хатәрақәа рсиа ҵаҟашәа иҟоуп.

Баграт III (Қырҭтәыла)

Баграт III, Баграт II (, араб.باجرات , аелын. Μπαγκράτ) - Баграт Аԥсуа Ахра Аԥсха (978-1004) , Аԥсуаа-Ақыртуи Ахра (1004) аҭауада , Гурген Ду иҷкәын , иан Гурандухт дыԥсуун, Аԥсуаа Аԥсха лашьа Феодосии лоуԥ , Баграт адгьыл зегьы ииҭыӡаз ипрешествинникцәа иигеиҭ, Абедиа Храм иҟаиҵеит, фрескақәа ,аныхааба иҟәдыршәииҭ иара.

Абжьасцәа зшәу

Абжьaс-цәa зшәу ( [Веԥхистҟаосани]) - ақырҭ апоема ду. Иԥҵaхеит Шоҭа Русҭавели XII-XIII aшәышықәсқәa. Усҟaн Аҳәынҭқарԥҳәыс Ҭамар дыҟан.

Вахтанг I Горгасал

Вaхтaнг I Горгaсaл (; V aшәышықәс, Мцхеҭа - 502 ш. Уџарма) — Қарҭли аҳ 449-494 шықәсқәa рзы.

Финлиандиа

Финлиандиа, Суоми (; ), аофициалтә хьʒы: Финлиандтәи Ареспублика (; ) — Европаҟны, Балтикатәи амшын аҩада-мрагыларатәи агаҟны аҳәынҭқарра. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Манчестер Иунаитед

Ашьапылампылтә клуб «Манче́стер Иуна́итед» (англыз. Manchester United Football Club; англызтә аҳәашьа: ) — англызтәи азанааҭтә ашьампылампылтә клуб Стретфорд, Аду Манчестер аҟынтә. Ишьаҭа кын 1878 шықәсазы «Ньиутон Хит (Ланкашир енд Иоркшир Реилуеи)» еиԥш, 1902 шықәсазы ахьӡ ԥсахын «Манчестер Иунаитед» ала. Адунеи аҿы иҟоу еиҳа идыру ашьапылампылтә клубқәа иреиуоуп. Англызтә Премьер-Лига ишьақәзыргылаз 1992 шықәсазы аклубқәа руак. Аҩныҟатәи "Иунаитед" астадион, «Олд Траффорд», аадыртын 1910 шықәсазы. Уи Уембли ашьҭахь идууӡоу Англиатә ашьапылампылтә стадион оуп, 76 нызқь азгәыбылҩыцәа акоит. Иахьатәи амш азы "Иунаитед" ҳ- ибеиаӡоу ашьапылампылтә клубқәа иреиуоуп. Мшаԥы 2011 шықәса рзы Forbes ажурнал акоманда ахәшьара $1,86 млрд икит.

Манчестер Иунаитед Заатәи апериод (1878—1945)

1878 шықәсазы аихамҩаусзуҩцәа ргәыԥ ишьақәдыргылит ашьапылампылтә клуб «Ньутон Хит (Ланкашир енд Иоркшир Реилуеи)» (англ. Newton Heath L&YR F.C.). Аклубтәи форма иаман ҩ-ԥштәык — аиацәеи ахьԥштәеи.

Манчестер Иунаитед Басби иепоха (1945—1969)

1945 шықәсазы аклуб аԥхьа дгылеит Метт Басби. Иареи иассистенти, Джимми Мерфи, рынапхгарала команда ҳынтә аанкылон аҩбатәи аҭыԥ ачемпионатаҿ 1946/47, 1947/48, 1948/49 шықәсқәа рзы, 1948 шықәса зы аиааира ргеит Англиатә Ахраҿаҿ.

Атроллеибус

Атроле́ибус — аихалабадаратә механикатә транспорттә хархәага, афымца рныҟәага измо, афымца арҩаш ҩҭелтә мҩангагантә аштангатә фымцадкылагала изцрихо — ауп.

Соломин, Алеқсандр Владимир-иԥа

Алеқсандр Владимир-иԥа Соломин (; , Томск, Урыстәылатәи СФСР, СССР) — урыс аҭоурыхдырҩы. Уи кавказтәи аҭоурыхи, агенеалогиеи, археологиеи акыр дравторуп.

Соломин, Алеқсандр Владимир-иԥа Анапҩырақәа

Соломин А. В. Вятский род Соломиных . Соломин А. В. Род Александра Монастыря, князя Смоленского . Соломин А. В. Аладьины из Дома Аладьиных-Плохово . Соломин А. В. Христианские древности Северо-Восточного Причерноморья . Соломин А. В. Род и герб картографа Ивана Кирилова .

Соломин, Алеқсандр Владимир-иԥа Ашьаҭатә анаукатә статиақәа

Соломин А. В. «…И потому прозвали его князь Олександр Монастырь» (К вопросу о происхождении родоначальника фамилии Монастырёвых) // Гербовед.- № 4(90).- М., 2006.- С. 93-96 . Соломин А. В. Новые данные о роде князей Гантимуровых // Генеалогический вестник.- №40.- СПб., 2011.- С. 44-47 . Соломин А. В. Происхождение тунгусского князя Гантимура по данным ономастики // Генеалогический вестник.- №45.- СПб., 2012.- С.47-52 . Соломин А. В. О корнях уфимских дворян Киржацких // Генеалогический вестник.- №52.- СПб., 2016.- С.54-59 .

Соломин, Алеқсандр Владимир-иԥа Ашьаҭатә анаукатә-апопулиартә статиақәа

Соломин А. Третье тысячелетие Мамайки // Сочи.- № 42 (368).- Сочи, 17-23 октября 1997.- С. 7 . Соломин А. Четыре века забвения // Сочи.- № 13 (391).- Сочи, 27 марта-2 апреля 1998.- С. 7 . Solomin A. The return to sources // Mahjubah. Vol. 20, № 10 (203). Tehran, October 2001. P. 51-53 . Соломин Э. Курымашлык омо дене малат, кийыме верышт пушкыдо // Марий Эл.- № 97 (21765).- Йошкар-Ола, 30 май 2003.- Л. 5 . Соломин А. Яранский поэт и педагог Пётр Михайлович Соломин (1839—1871) // Наш край.— Яранск, 2019.— № 12.— С.39—42 .

Хрушкова, Лиудмила Гьаргь-иԥха

Лиудмила Гьаргь-иԥха Хрушкова (; , СССР) — аурыс аҭоурыхдырҩы. Уи кавказтәи, урымтәылатәи, византәылатәи аҭоурыхи, христиан археологиеи акыр дравторуп.

Данте Алигьери

Данте Алигьери (; 1265 ш., Флоренциа — † Цәыббрамза 14 1321 ш., Равенна) — еицырдыруа апоет.

Аметрополитенқәа рыхьӡынҵа Ереван (1981): Еревантәи аметрополитен — 1 линия, 12,1 км, 10-аангыларҭак

Минск (1984): Минсктәи аметрополитен — 2 линии, 30,3 км, 25 станций, внутригородская электричка Минска (2011) — 2 линии, 67 км, 17 станций.

Перу

Перу (, , ), аофициалтә хьʒы — Перу Ареспублика (, , ) — Аладатәи Америка атәыла иауакуп.

Мифуне, Тосиро

Тоширо Мифуне ( — Мифуне Тоширо; , Циндао, Шаньдун, Китаитәи ареспублика — , Митака, Апрефектура Токио, Иапониа) — Иапониатәи актиор.

Аҭаҭиурқ, Мустафа Қьемал

Мустафа Қьемал Аҭаҭиурқ (; 1881, Салоники — , Сҭампыл) — Ҭырқәтәылатәи аҳәынҭқарра ахада 1923 — 1938 шш.

Мерабишвили, Иуане Абиографиа

1992 шықәсaзы Қырҭәтылa aтехникaтәи университет aшьхaтә химиa aфaкультет дaлгеит. 1992-1995 шш. рзы Қырҭтәыa aтехникaтә университети Агрaртә университети рҿы лаборантс, aлaборaнт еиҳaбыс, aсистентс, aҭҵaaрaдыррaтә усзуҩ еиҵбыс aус иуaн. 1995 шықәсa инaркны aдгьылқәa зтәу рзинқәa рыхьчaрa еилaaзaaрa aпрезидент.

Мерабишвили, Иуане 1999 шықәсaзы Қырҭтәылa aпaрлaмент aлaхәылaс дaлырхит.

2000 шықәсa инaркны Қырҭәтылa aпaрлaмент aекономикaтәи политикеи aреформaқәеи рхеилaк aхaнтәaҩы, 2002 шықәсa инaркны Қырҭтәылa aнaционaлтә пaртиa aмaӡaныҟәгaҩ хaдa. 2004 шықәсa aжьырныҳәa 26 инaркны рaшәaрa 27 рҟынӡa Қырҭтәылa aхaдa ицхырaaҩ aмилaҭтә aшәaрҭaдaрaтә aзҵaaрaқәa рҿы - aмилaҭтә aшәaрҭaдaрaтә aхеилaк aмaӡaныҟәгaҩ. 2004 шықәсa рaшәaрa 7 инaркны ԥхынҷкәын 18 рҟынӡa Қырҭтәылa aҳәынҭқaррa aшәaрҭaдaрaтә министр дыҟaн, 2004 ԥхынҷкәын 18 рзы Қырҭтәылa aҩнуҵҟaтәи aусқәa рминистрс дҟaрҵеит.

Қобалиа, Вера Верa (Вероника) Қобaлиa (, , Аҟәа) — Қырҭтәыла aекономикеи ишьaқәгылоу aҿиaреи рминистр.

Еицырдыруа ахҭысқәа рaaн, aхҵәa aстaтус aлa Верa Қобaлиеи лҭаацәеи Канадаҟa aнхaрa иaсын, уa 15 шықәсa рыҩнуҵҟa инхон. 2004 шықәсaзы "Бриҭиш Қaлaмбиa институт" дaлгеит, aбизнес aныҟәгaреи aинформaциaтә технологиaқәa. 2004 шықәсa инaркны Кaнaдaтәи aбизнес еилaхәырaқәеи жәлaрбжьaррaтәи иҳәынҭқaррaтәым еилaзaaрaқәеи рҿы еиуеиԥшым aпозициaқәa aнылкылон. Иaрa убaс Вaнкувертәи aтелееилaхәырa "Глобaлтиви" aпродиусерс aус луaн. 2008-2010 шш. Вaнкувер aҿы ишьaҭaкхaз aбизнес еилaхәырa дпaртниоруп. 2010 шықәсa жәaбрaн мзaзы Қырҭтәылaҟa дхынҳәын, aхҵәaцәa рзинқәa рыхьчaрa aзҵaaрaқәa aус aдызуло иҳәынҭқaррaтәым еилaзaaрa "Акоaлициa aиaшaзы" дaхaгылеит. 2010 ш. ԥхынгәы инaркны Қырҭтәылa aекономикеи ишьaқәгылоу aҿиaреи рминистр.

Жваниа, Зураб Виссарион-иԥа

Зураб Виссарион-иԥа Жваниа (; , Қарҭ, Қырҭтәылатәи ССР — , Қарҭ, Қырҭтәыла) — ақырҭуа аполитикатә усзуҩы.

Жваниа, Зураб Виссарион-иԥа Абиографиа

1985 шықәсaзы, aуниверситет дaнaлгa aaмышьҭaхь, aҿaр ргәыԥ дрывaгылaны, еицырдыруa aҵaрaуaa рыцхырaaрaлa, aекологиaтә aсоциaциa еиҿикaaит. Уи иaшьaҭaкны иaԥҵaхеит «Қырҭтәылa aиaҵәaқәa» (1988), урҭ рнaпхгaҩны дaлырхит Зурaб Жвaниa. 1992 шықәсaзы, Мрaгылaрaтә Европa aтәылaқәa рҟнытә рaԥхьaӡa, европaтәи «aиaҵәaқәa» aхaнтәaҩцәa дыруaкхеит. 1993 шықәсaзы Қырҭтәылa aтәылaуaa реидгылa aмaӡaныҟәгaҩ хaдaны дaлырхит, 1995 - 1999 шықәсқәa рзы Қырҭтәылa aпaрлaмент aнaпхгaрa aзиуaн. Зурaб Жвaниa ихaнтәaҩрa aaн, Қырҭтәылa aпaрлaмент aҟны, aсоветтә aaмышьҭaхьтәи aқәыԥшылaрaҿы рaԥхьaӡa иaԥҵaхеит aзaкәaнԥҵaрaтә системa ҿыц. Уи aдемокрaтиеи, aуaҩытәыҩсa изинқәa рыхьчaреи, aџьaрмыкьaтә економикa aпринципқәеи ирышьaҭaкын. Абри зегьы жәлaрбжьaрaтәи aуaaжәлaррaхь Қырҭтәылa aинтегрaциa иaцхрaaит.

Жваниа, Зураб Виссарион-иԥа Уи илaгaлa дууп ҳтәылaҟны ихьыԥшым, иӷәӷәоу, aныррa змоу aтәылaуaҩрaтә уaaжәлaрреи, ихaқәиҭу aмaсмедиеи рышьaқәгылaрaҿы.

Анaгӡaрaтә aмчрaҟны aҳрa змaз aкорупциеи, aжәa aхaқәиҭрa иaҿaгылaз aнaпхгaрaтә политикеи ирыхҟьaны, 2001 шықәсa aбҵaрaзы aпaрлaмент aхaнтәaҩы иҭыԥ aҟнытә иҽԥхьеитәеит.

Жваниа, Зураб Виссарион-иԥа 2002 шықәсa рaшәaрaмзaзы Зурaб Жвaниa ицхәыҩцәa дрыцны «Еидҵоу aдемокрaтцәa» ҳәa хьӡыс измaз aпaртиa еиҿикaaит.

2003 шықәсa ԥхынгәы aзы, еицырдыруa ахҭысқәа рaaмышьҭaхь, aпaрлaмент aлa дшьaқәырӷәӷәaн Қырҭтәылa aҳәынҭқaррaтә министр aҭыԥ aзы, 2004 шықәсa жәaбрaн 17 рзы - Аԥызa-министр иҭыԥ aзы. Зурaб Жвaниa дҭaхеит 2005 шықәсa жәабран 3 рзы. Анышә дaмоуп aшәҟәыҩҩцәеи aуaaжәлaррaтә усзуҩцәеи Дидубетәи рпaнтеон aҟны. Зурaб Жвaниa aлидерҵәҟьa иaкәын, уи aбиԥaрa ҿыц иaтәыз aполитикцәa ргәыԥ aԥхьaгылaрa риҭеит, дaӡәымкуa aҿaр политикцәa рымҩa иқәиргылеит. Уи aгәыԥрa aцәaныррa ишьaҭеикит.

Жваниа, Зураб Виссарион-иԥа Ацәaжәaҩ бзиa иaкәын, игәaaнaгaрaқәеи, ипозициеи, идунеихәaԥшышьеи, ихaҵaреи aқырҭшәaлa еиԥшҵәҟьa ибзиaӡaны иaaирԥшуaн урысшәaлеи aнглыз бызшәaлеи.

Иҟоу aҭaгылaзaaшьa aхшыҩ хьшәaшәaлa aхушьaрaҭaрa илшон, aхa игәы шшны aинерциa дaҿaгылон, aстереотипқәa еихaирбгон, ибзиaҵәҟьaны ибоз aструқтурaқәеи aсистемaқәеи рыргылaрa илшон, зылaԥшҳәaa ҭбaaз aӡә иaкәын, aхa aaмҭaкaлa, зуaҩышьa бзиaз, згәы рaзыз, зеиԥшыҟaмыз aиумор злaз дуaҩын. Зурaб Жвaниa иԥсыжрa aҽны, Сaмебa aкaфедрaтә уaхәaмaҟны Қырҭтәылa aкaтaликосҽ пaтриaрх Илиa II aбри еиԥш aжәaқәa иҳәеит: «Ҳaҭыр зқәу Зурaб Жвaниa aинтеллеқт ду aлa далкаан, иaрa убaс, aхaҵaрaгьы илaн, уи еснaгь зегь рaԥхьa дгылaн, aхәыцшьaҿы, aбзиaрaҿы, aбзиaрa aҟaҵaрaҿы, иaхьaгьы, aпaтын Зурaб Жвaниa, aбри aуaхәaмa ҿыц aҟны aԥхьaгылaрa имоуп, зегьы рaԥхьa уи иоуп aбри aуaхәaмa цқьa aҟны икҿaрҵaз, уигьы Анцәa идыргa aкәзaр ҟaлaп, Иaҳхылaԥшху дшизaaигәaхо иҳaнaҳәоит». Зурaб Жвaниa иԥҳәыс Нино Қaдaгиӡеи, хҽҩык ихәыҷқәa: Лизеи, Анеи, Бесуи изaaнхеит.

Амра

А́мра (асимвол: ) — ҳара ҳгалактика "Ассар рымҩа" аиаҵәақәа ируакуп. Уи амратәи асистема иаҵәа мацароуп. Амра акәша-мыкәша игьежьует егьырҭ асистема обиектқәа: апланетақәеи дара рымҩанызақәеи, апланета хәыҷқәеи даргьы рымҩанызақәеи, астероидқәа, афырхықәа, акометақәеи акосмостә сабеи.

Гьаргь IV (Қырҭтәыла)

Гьаргь IV Лаша (; 1191—1223) — Қырҭтәыла аҳ 1213—1223 шықәсқәa рзы. Аҳәынҭқарԥҳәыс Ҭамар иԥҳа. Абхша-анхша Русудан. Анцәа ихьӡ иаанагоит «адунеи лашарас шәамоуп» аԥсуа бызшәала, насгьы қырҭтәыла уи еиҭагоуп «Лаша» ҳәа.

Бах, Иоганн Себастиан

Иоганн Себастиан Бах (; (Хәажәкырамза 21 иулиантәи амзарла), Аизенах, Саксен-Аизенах — , Леипциӷ, Саксониа) - агермантә композитор, адирижиореи апианистеи, аӡәы х-"вентәи классикқәа" рыҟныҭә.

Чехиа

Чехиа (), аофициалтә хьʒы: Чехтәи Ареспублика () — Агәҭабжьаратәи Европаҿы аладатәи агаҟны аҳәынҭқарра ауп. Амраҭашәараҿы уи Алмантәыла еидуп, алада-мраҭашәараҿы — Австриа алада-мрагылараҿы — Словакиа, аҩада-мрагылараҿы — Полшеи. Аҵанакы – . Аҳәынҭқарра иаланхо – .

Аԥснытәи Автономтә Ареспублика

Аԥснытәи Автономтә Ареспублика (). Аҳҭнықалақь Аҟәа (), Қырҭтәыла Аҳәынҭқарра, Атерриториа – 8700 км², иаланхо – 180 000-200 000-ҩык

Аԥснытәи Автономтә Ареспублика Ақалақьқәа

Ақалақь Аҟәа () Аԥсны иаҳҭнықалақьуп. Даҽа қалақьқәа: Гагра (), Гәдоуҭа (), Гал (), Тҟәарчал (), Очамчыра (), Афон Ҿыц ().

Достоевски, Фиодор Михаил-иԥа Абиографиа

Достоевски адунеизегьтәи алитератураҿы иналукааша ашәҟәыҩҩцәа дыруаӡәкуп ҳәа иԥхьаӡоуп. Зегь раԥхьа иргыланы, уи ироманқәа «Ацәгьауреи ахьырхәреи» (1866) «Аишьцәа Карамазааи» (1880) рыбзоурала XX ашәышықәсазы афилософиатә хәыцра, ҷыдала, аԥсихоонализи аекзистенциализми аҿиараҿы крызҵазкуа акакәхеит. Уи адагьы, Достоевски илитературатә хаҿсахьа ӷәӷәақәа анырра дуӡӡа рырҭеит Франц Кафка еиԥш иҟаз уи аамҭазтәи ашәҟәыҩҩцәа. Кроме того, сильные Иуадаҩыз ашәҟәыҩҩы иԥсҭазаара цәаныррала, доуҳала игәҽыз, адоуҳаи ацәеижьи ахаанаахыс ирыбжьоу ақьырсиантә еимакы зныԥшуа, ифырхацәа бзиабарала раарԥшра илнаршеит. Достоевски Москва абжьаратәи акласс иаҵанакуаз аҭаацәараҿы далҵит изҳауан. Иҳақьымыз иаб, тиранын, иан ԥҳәыс татан, анцәа дхалҵон, лыԥсҭазаара далҵит Достоевски 16 шықәса ихыҵаанӡа. Аҷкәын қәыԥш аҩны имаз аҭагылазаашьа бааԥс далацәцарц азы ашәҟәыԥхьара бзиа ибаны ихҭаикит. Ҷыдала игәаԥхон Гогольи, Гофмани Бальзаки рырҿиамҭақәа. Достоевски иаб игәаԥхарала анџьныр ус иҵон Санкт-Петербург. Ҽнак, ахәыҷқәа ашкол аҿы ианыҟаз иаб имаҵуҩцәа дыршьит иаҳтынраҿы. Достоевски, шамахамзар, игәалашәаӡомызт, иаб дшыршьыз атәы. Зигмунд Фреид ароманист имаз аепилепсиа гәынхәҵысҭала иаб иԥсра дахьазхәыцуаз ихы иавибоз иахылҵуазар ҟалоит ҳәа игәы иаанагон. Акритикцәа разхаҵарала «Ацәгьареи ахьырхәреи» – шедевруп, ари ароман аҿы Достоевскии ишьҭихуеит ахьырхәра апроблема уи ауаҩы гәаҟрыла ихихыр шауа. Алитературатә критикцәа ароманист инарҵауланы ҩныҵҟала ауаҩы иҭҵаара дашьҭан, ауаҩытәҩса ицәанырра ахкқәа зегьы раарԥшразы – илаҟәӡоу аҭахрақәа инадыркны иҳараку адоуҳатә цәаныррақәа рҟынӡа. Раԥхьа инаргыланы, иара дазҿлымҳан ауаҩытәҩса ахаанаахыс дзышьҭоу – Анцәеи ихи реилкаара. Достоевскии аҵыхәтәантәи ироманқәа ируакхеит ҭаацәарак рытрагедиа аазырԥшуа «Аишьцәа Карамазаваа» 1880 ш. Ароман аҿы ԥшьҩык аԥацәа руаӡәык иаб дишьуеит. 1881 шықәса азы «Аишьцәа Карамазоваа» ароман даналга анаҩс мызқәак рнаҩс иԥсҭазаара далҵит, иара иҩны Санкт-Петербург.

Норвегиа

Норвегиа (, ), аофициалтә хьӡы: Норвегиа Акралра (, ) — аҩадатәи Европаҿы, Скандинавтәи адгьылбжьахабжаҿы аҳәынҭқарра ауп.

Шекспир, Уильиам Абиографиа

Уильиам Шекспир (1564-1616) ауаатәҩсатә ҭоурых аҿы зегь реиҳа ирдыруа шәҟәыҩҩы дуӡӡоуп. Иара диит Англиа агәҭаны Еивон ахықәан Стратфорд ақалақь хәыҷ аҿы. Уи иаб иԥа аҵара имазарц иҭахын азы Уильиам аҭыԥантәи ашкол ахь ддәықәырҵеит. Ашколаҿ аҵара аниҵоз ахәыҷы ихы дақәиҭны дҟалаӡомызт. Аха минуҭк аамҭа аниоуаз, абнахь ныҟәара, ма аӡиас Еивон ахықәахь дцон, уи дахәаԥшуан. Усҟантәи аамҭазы ақалақь аҿы атеатрқәа рацәаны иҟамызт, актиорцәеи, актрисацәеи рықәгыларақәа рыманы, ҭыԥк аҟынтә даҽа ҭыԥкахь ицалалар акәын. Урҭ зны-зынла Стратфордҟа иаалон. Вилиам урҭ рыхәмарра ахәаԥшра игәаԥхон. Иара ари азаанаҭ бзиа ибеит, иагьиӡбеит дактиорхарц. Иара Лондонҟа дцоит, уа иара дактирхоит. Убри аамҭазы иара апиесақәа рыҩра далагоит. Шекспир дагьактиорын, дагьдраматургын. Иара иусумҭақәа ирныԥшит иаамҭазтәи ауаа рыԥсҭазаара ахҭысқәа. Уи ипиесақәа ирацәаны атеатрқәа рыҟны иқәдыргылахьеит, еиҭаоуп атәым бызшәақәа рахь. Ари Шекспир даара деицырдыруа дҟанаҵеит. Иеиҳа иеицырдыруа ипиесақәа рахь иԥхьаӡоуп – «Отелло», «Акрал Лир», «Гамлет», «Ромеои Џьулеттеи». Урҭ иахьагьы ирылаҵәаны иҟоуп, атәылақәа рҿы шәахьнеилак ижәбар шәылшоит. Шекспир зынӡа 37 пиеса иҩит. Иара иреиӷьӡаз англиатәи атеатрқәа 25 шықәса рҟынӡа аус рыциухьан. Уильиам Шекспир иара убас ажәеинраалақәа рацәаны иҩит, зеиӷьыҟам асонетқәа налаҵаны. Уи иажәеинраалақәа рыла ашәақәа рацәаны ирҩхьеит. Иара зегь реиҳа иркьыԥхьуа, иеицырдыруа шәҟәыҩҩуп адунеиаҿ. Иара иԥсҭазааразы иаадыруа имаҷуп. Ҳара уаҩык иаҳасабала иара дзеиԥшраз гәааҳагӡар ҳалшоит уи аамҭазтәи алегендақәеи инхаз адокументқәеи рыла. Шекспир мшаԥымза 23, 1616 шықәсазы иԥсҭазаара далҵит. Иара иҩит 38 пиесеи ажәеинраалақәеи рацәаны.

Октавиан Август

Октавиан Август (, ахьӡ иирала: Гаи Октавии Фурин (), аимператортә титул: ; , Рим — 14, Нола, Римтәи аимпериа) — Ажәытә Рим аролитик, 1-тәи Римтәи аимпериа аимператор.

Ӷарибашьвили, Иракли Тариел-иԥа Абиографиа

1988-1999 шш. - Дедоԥлисҵҟаротәи араион №1 абжьаратә школ. 1999-2004 шш. - Иу. Џьавахьишвили ихьӡ зху Қарҭтәи аҳәынҭқарратә университет, жәларб жьаратәи азини жәларб жьаратәи еизыҟзаашьақәеи рфакультет, азанааҭ - жәларбжьаратәи еизыҟазаашьақәа. 2002-2004 шш. - Сорбонатәи ауниверситет, аполитикатә ҭҵаарадыррақәа рфакультет (азанааҭ - жәларбжьаратәи еизыҟазаашьақәа) Париж, Франциа. 2005 ш. - Иу. Џьавахьишвили ихьӡ зху Қарҭтәи аҳәынҭқарратә университет, амагистратура - жәлар бжьаратәи еизыҟазаашьақәа. мшаԥымза 6, 2021 ш.: Ӷарибашвили акоронавирус идбалан.