Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

Follow

recursal 8

Soho Manufactory omstreeks 1800 **Soho Manufactory** was een van die eerste moderne fabrieke wat tussen 1762 en 1765 deur die Britse ondernemer Matthew Boulton en sy vennoot John Fothergill op Handsworth Heath in Soho, Smethwick (tans 'n stadsdeel van Birmingham, Engeland) opgerig is en tot en met 1842 bestaan het. Die vervaardiger het enersyds bekendheid verwerf omdat hier vir die eerste keer konsekwent masjiene vir die massavervaardiging van goedere in 'n produksielynstelsel ingespan is, en andersyds vanweë die voorbeeldfunksie wat dit met sy beter werksomstandighede vervul het. In plaas van *wandering journeymen* of rondreisende ambagsmanne het Boulton voltydse werknemers aangestel. Boulton het vir sy werkers woonhuise op die fabrieksterrein laat oprig, 'n skoon, helder en lugtige werksomgewing geskep, kinderarbeid (volgens destydse maatstawe) vermy en 'n sosiale versekering ingevoer wat op die solidariteitsbeginsel berus het. Geskiedenis ----------- Boulton was voor die oprigting van sy Soho Manufactory al 'n vervaardiger van handgemaakte sierware soos knope, gordelgespes en tabakdose. Die vervaardigingsproses was volgens die destyds heersende manier georganiseer: die verskillende dele van die werkproses is in ateljees verrig wat in die ambagsmanne se woonhuise gehuisves is. Sodra een stap voltooi was, is die goedere-in-bewerking vir die volgende stap in die werkproses na 'n ander werker se ateljee geneem. Die onvoltooide produkte het dikwels uit silwer of ander kosbare materiale bestaan sodat veiligsheidwagte vir die vervoer daarvan benodig is, en so was hoë koste aan die vervaardiging verbonde. Weens die strawwe mededinging in die bedryf het Boulton planne gemaak vir 'n nuwe vervaardigingsgebou waarin alle ateljees en stappe in die werkproses gehuisves kon word – 'n idee wat hy van 'n plaaslike mededinger, John Taylor, oorgeeneem het. Taylor het sy eie werkprosesse reeds in 1759 in 'n enkele fabrieksgebou in Birmingham geherorganiseer. ### Stigting Soho Manufactory omstreeks 1860 Om die nuwe produksiestelsel te kan volg, het Bolton 'n geskikte fabrieksterrein benodig. In 1761 het hy 'n erf van vier hektaar in Handsworth, 'n dorp noord van Birmingham, gekoop. Die erf by Hookley Brook was teen 'n helling geleë, met 'n watermeul en waterregte vir die bedryf daarvan, 'n dam en enkele geboue daarop. Vir £1 000 het Boulton die pagkontrak, wat deur die vorige pagters vir 99 jaar aangegaan is, asook alle geboue gekoop. Die geboue het hy onmiddellik laat afbreek en begin om kleiafsettings op die erf te ontgin, 'n baksteenmakery opgerig en die stene gebruik om nuwe ateljees, woonhuise vir werkers en 'n nuwe watermeul op te rig. Nog in dieselfde jaar was dit duidelik dat daar 'n behoefte aan bykomende kapitaal was, asook 'n inspekteur om die bedrywighede op die bouterrein te oorsien. Die entrepreneur John Fothergill het as vennoot toegetree en ₤5 394 s16 se kontant in die onderneming belê. Boulton se aandeel het bates ter waarde van ₤6 206 s17 d9 in kontant, materiale, erf en geboue beloop. Fothergill het in Soho House, die herehuis op die terrein, ingetrek wat reeds voltooi was en die boubedrywighede oorsien, terwyl Boulton by sy bestaande vervaardigingsgeriewe in Snow Hill gebly het om daar sake te bestuur. Tussen 1762 en 1764 het 'n groot deel van die ateljees, werkerswoonhuise en masjiensale op die werksterrein ontstaan. Die geboue was almal helder en goed belug; later het Boulton die werksvloere gereeld laat skoonmaak en die geboue laat verf. Sy doelwit was om 'n gesonde en aangename werkatmosfeer te skep. Hy het bewus Rousseau se ideale van 'n menswaardige bestaan gevolg en sy fabriek as 'n verwesenliking daarvan aan die algemene publiek vertoon. Dit het groot aandag getrek, en hooggeplaaste persoonlikhede wat 'n indruk van die werkmetodes in die nywerheid wou kry, het hier kom besoek afgelê. Die positiewe publisiteit het in elk geval Boulton se sake bevorder en gehelp om uitvoere te verhoog. Die sentrale hoofgebou met drie verdiepings, wat later 'n simbool van die fabriek sou word, het eers omstreeks 1764 ontstaan. Sy hoofkenmerke was die poort na die binnehof, wat twee verdiepings hoog was, en die agthoekige kloktoring. Die fasadeontwerp het klassisistiese voorbeelde van Andrea Palladio gevolg. Die twee onderste verdiepings het masjiensale, werkwinkels en ateljees gehuisves, terwyl die boonste verdieping uit woonstelle vir leidende personeel bestaan het. Twee laer vleuels, wat die binnehof omsluit het, het eweneens werkwinkels gehuisves. In die hoofgebou se masjiensale is 'n verskeidenheid masjiene geïnstalleer wat die swaar werk gedoen en tegelykertyd 'n konstante hoë gehalte van produkte verseker het. Die rangskikking van werkwinkels en masjiene is so doeltreffend beplan dat 'n soort produksielyn ontstaan het soos dit tans in moderne fabrieke aangetref word. Die boukoste vir die hoofgebou het van 'n vooraf beplande £2 000 – destyds 'n buitengewoon hoë bedrag vir 'n fabrieksgebou – gestyg tot £10 000 by sy voltooiing. Die grootste deel van dié koste is deur 'n groot lening gedek wat deur die Londense uitgewer Jacob Tonson aan Boulton toegestaan is. Toe Soho Manufactory sy deure in 1765 geopen het, is volgens Fothergill se gegewens 400 werkers en hul gesinne op die werksterrein gehuisves, terwyl die werkerstal volgens Boulton op 700 gestaan het. Fothergill se syfer word as meer betroubaar beskou. Waarskynlik het Boulton ter wille van positiewe publisiteit oordrewe getalle verstrek.

**Johannes Petrus Botha** (gebore 30 Desember 1917) is ’n onderwyser en Afrikaanse skrywer van dierverhale. Lewe en werk ------------ Johannes Petrus Botha is op 30 Desember 1917 op die plaas Outhomasseloop in die Rustenburgse voor-Bosveld gebore. Omdat skole in die omgewing skaars is, moet hy sy hele skoolloopbaan in koshuise tuisgaan. Op sewejarige ouderdom begin hy skoolgaan op Holfontein-Rietfontein en later gaan hy na die plaasskool Moedwil tussen Rustenburg en Swartruggens. Hierdie skool word later die Paul Kruger-skoolplaas. Vanaf 1932 tot 1935 gaan hy na die Hoërskool Rustenburg, waar hy matrikuleer. In 1936 begin hy sy studies aan die Pretoria Normaalkollege en bekwaam hom as onderwyser in 1938. Hierna gee hy vir twee jaar aan die Watervalskool in die distrik Witbank onderwys, wat op die plaas van generaal J.B.M. Hertzog geleë was. Hy verhuis dan na die Rand en gee eers vir ses jaar skool aan die Albertskroonskool en daarna gee hy Geskiedenis aan Crosby Hoërskool. In Desember 1940 trou hy met Jeanette Senekal van Rustenburg en ’n seun en twee dogters word uit die huwelik gebore. Skryfwerk --------- Reeds as student skryf hy dierverhale om ekstra sakgeld te bekom en hierdie verhale word meesal in *Die Huisgenoot* en *Die Burger* gepubliseer. Later verskyn ’n keur van sy dierverhale as "*Langs die Toelanie*". Van sy gedigte word in *Standpunte* gepubliseer en hy is medewerker aan die "*Ons Maats Jaarboek*" van 1947 en 1948. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1952 | Langs die Toelanie | Bronnelys --------- ### Ongepubliseerde dokumente * Botha, J.P. "Kort lewenskets" Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) * Bloemfontein 5 Februarie 1953

In Wiskunde is 'n **polinoom** 'n uitdrukking wat saamgestel word uit een of meer veranderlikes en konstantes deur gebruik te maak van optel, aftrek, vermenigvuldiging en konstante positiewe heelgetaleksponente. {\displaystyle x^{2}-4x+7\,} is 'n voorbeeld van 'n polinoom, maar {\displaystyle x^{2}-4/x+7x^{3/2}\,} is nie omdat dit deling met 'n veranderlike insluit en 'n eksponent bevat wat nie 'n positiewe heelgetal bevat nie. Polinome is een van die belangrikste begrippe in algebra en wiskunde in die algemeen en vind baie toepassings in die wetenskap. Hulle word gebruik om polinoomvergelykings te vorm, wat 'n wye reeks probleme kan voorstel, vanaf elementêre woordprobleme tot ingewikkelde probleme in die wetenskap; hulle word gebruik om polinoomfunksies te definieer wat gebruik word in vakgebiede wat wissel van chemie, fisika tot by ekonomie en word gebruik in analise en numeriese analise om ander vergelykings te benader. Polinome word gebruik om polinoomringe saam te stel, een van die kragtigste begrippe in algebra en algebraïse meetkunde. Oorsig ------ 'n Polinoom is óf nul óf kan uitgedruk word as die som van een of meer nie-nul terme ('n veelterm). Die getal terme is beperk. Hierdie terme bestaan uit 'n konstante (wat die koëffisiënt van die term genoem word) wat vermenigvuldig word met nul of meer veranderlikes (gewoonlik deur letters verteenwoordig). Elke veranderlike kan 'n eksponent hê wat 'n nie-negatiewe heelgetal is. Die eksponent van 'n veranderlike in 'n term is gelyk aan die orde van daardie veranderlike in die term. Aangesien {\displaystyle x=x^{1}}, is die orde van die veranderlike sonder 'n eksponent gelyk aan een. 'n Term met geen veranderlikes word 'n konstante term genoem, insluitende fraksies, irreële getalle, negatiewe getalle en komplekse getalle. Byvoorbeeld, {\displaystyle -5x^{2}y\,} is 'n term. Die koëffisiënt is –5, die veranderlikes is *x* en *y*, die orde van *x* is twee en die orde van *y* is een. Die orde van die term in sy geheel is die som van die ordes van elke veranderlike daarin. In die voorbeeld hierbo is dit 2 + 1 = 3. 'n Polinoom is 'n som van terme. Onderstaande is byvoorbeeld 'n polinoom: {\displaystyle 3x^{2}-5x+4\,.} Dit bestaan uit drie terme: die eerste se orde is twee, die tweede se orde is een en die derde se orde is nul. Hier staan "− 5x" vir "+ (−5)x", dus is die koëffisiënt van die middelste term −5. Wanneer 'n polinoom in een veranderlike gerangskik word in die tradisionele volgorde, word die terme met die hoër orde geskryf voor die terme met die laer ordes. In die eerste term hierbo is die koëffisiënt 3, die veranderlike is *x* en die eksponent is 2. In die tweede term is die koëffisiënt –5. Die derde term is 'n konstante. Die **orde** van 'n nie-nul polinoom is die hoogste orde van enige van die terme. In bostaande voorbeeld is die polinoom 'n 2de orde polinoom. Kyk ook ------- * Faktorisasie * Kwadratiese vergelyking * Derdegraadse vergelyking

Politegniese hoërskool 56 in die Berlynse stadsdeel Marzahn Die **Politegniese hoërskool** (Duits: *Polytechnische Oberschule*, kort POS en uitgespreek as P-O-S) was die algemene eenheidskool binne die skoolstelsel van die Duitse Demokratiese Republiek (DDR, ook Oos-Duitsland genoem) wat tien grade behels het en geheel en al deur die staat onderhou is. Dit het in 1959 ontstaan toe Oos-Duitse laerskole (met agt grade) en middelbare skole (tien grade) hervorm is. Die POS-konsep was dié van 'n algemene gekombineerde laer- en hoërskool sonder enige differensiasie tydens die gewone onderrig sodat die klasverband, afgesien van leerders wat na Uitgebreide hoërskole (*Erweiterte Oberschule, EOS* - matriekskole ter voorbereiding van akademiese studies) gewissel het, oor alle skooljare behoue gebly het - in teenstelling met die tradisionele burgerlike drieledige skoolstelsel wat steeds in die huidige Federale Republiek van Duitsland bestaan. Die konsep is lankal voor die stigting van die DDR ontwikkel en het sy oorsprong in die Duitse hervormingspedagogiek van die 1920's. As sosialistiese staats- en eenheidskole het politegniese hoërskole volgens die amptelike ideaal aan kinders 'n hoë graad van algemene kennis verskaf, hulle opgevoed volgens die beginsels van kommunisme en hulle deur middel van die verpligte onderrig asook 'n groot verskeidenheid buiteskoolse aktiwiteite voorberei vir hul verdere lewensbaan en die beroepslewe asook vir verdere (tersiêre) opleiding. Toegang tot politegniese hoërskole, waar alle leerlinge kosteloos onderrig ontvang het, is in die DDR-grondwet veranker as burgerreg en -plig. Rooster vanaf 1971 ------------------ | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | | **Graad** | **1** | **2** | **3** | **4** | **5** | **6** | **7** | **8** | **9** | **10** | | **1ste semester** | **2de semester** | | Duitse taal en literatuur | | 11 | 10 | 12 | 14 | 14 | 7 | 6 | 5 | 4+1 | 3+1 | 3 | | Russies | | – | – | – | – | – | 6 | 5 | 3 | 3 | 3 | 3 | | Wiskunde | | 5 | 5 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 4 | 5 | 4 | | Fisika | | – | – | – | – | – | – | 3 | 2 | 2 | 3 | 3 | | Skeikunde | | – | – | – | – | – | – | – | 2 | 4 | 2 | 2 | | Biologie | | – | – | – | – | – | 2 | 2 | 1 | 2 | 2 | 2 | | Geografie | | – | – | – | – | – | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 2 | | Astronomie | | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | 1 | | Politegniese onderrig | | – | – | – | – | – | – | – | 4 | 4 | 5 | 5 | | *waarvan* | Tegniese tekene | – | – | – | – | – | – | – | (1) | (1) | – | – | | Inleiding tot die sosialistiese produksiestelsel | – | – | – | – | – | – | – | (1) | (1) | (2) | (2) | | Produktiewe werk | – | – | – | – | – | – | – | (2) | (2) | (3) | (3) | | Werkonderrig | | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 2 | – | – | – | – | | Skooltuin | | – | 1 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | – | – | – | | Geskiedenis | | – | – | – | – | – | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | | Staatsburgeronderrig | | – | – | – | – | – | – | – | 1 | 1 | 1 | 2 | | Kuns | | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | – | | Musiek | | 1 | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | | Liggaamlike opvoeding | | 2 | 2 | 2 | 2 | 3 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 | 2 | | **Verpligte onderrig (ure)** | | **21** | **21** | **24** | **27** | **29** | **31** | **33** | **32** | **32+1** | **31+1** | **32** | | *fakultatief* | | Tweede vreemde taal | | – | – | – | – | – | – | – | 3 | 3 | 3 | 2 | | Fakultatiewe kursusse (\*) | | – | – | – | – | – | – | – | – | – | 2 | 2 | | Naaldwerk | | – | – | – | – | 1 | 1 | – | – | – | – | – | | **Maksimale aantal onderrigure** | | **21** | **21** | **24** | **27** | **30** | **32** | **33** | **35** | **35+1** | **34+1** | **34** |

'n **Polimeer** is 'n chemiese stof wat baie groot molekule bevat wat uit herhaalde kleiner eenhede, die monomere, opgebou is. Polimerisasie ------------- | | | | --- | --- | | Die struktuur van stireen | Die struktuur van polistireen | 'n Goeie voorbeeld van 'n polimeer is polistireen. Die syketting van die stireenmolekuul bevat 'n dubbelbinding wat in teenwoordigheid van 'n geskikte katalisator kan polimeriseer. Die π-binding van die syketting kan oopgemaak word en 'n binding met 'n tweede molekuul veroorsaak. Hierdie proses kan baie kere herhaal word wat die monomere aan mekaar ryg. Hierdie proses van kettingvorming word polimerisasie genoem. Depolimerisasie --------------- Depolimerisasie deur verhitting van polistireen Soms kan ook die omgekeerde proses plaasvind, wat depolimerisasie genoem word. Vir polistireen gebeur dit deur die polimeer eenvoudig te verhit. By die meeste polimere is dit egter nie moontlik nie en lei verhitting net tot degradasie en verkoling onder vrystelling van dikwels skadelike dampe. Taktisiteit ----------- Die monomeereenheid binne die polistireenketting bestaan uit twee koolstofatome waaraan vier groepe geheg is. Drie daarvan is waterstofatome H-, een daarvan is 'n fenielgroep (benseenring). Die posisie van die fenielgroepe in 'n polimeerketting kan egter verskil. Hierdie verskynsel word taktisiteit genoem. In ander polimere kan die sygroep wat anders as 'n fenielgroep wees en dit word algemeen met R- weergegee. | | | | | --- | --- | --- | | Indien die R- groepe ewekansig oor die vier beskikbare posisies verdeel is, spreek mens van 'n ataktiese polimeer. | Indien die posisie van die R-groep altyd dieselfde is, word dit isotakties genoem. | Indien die posisie sistematies afwissel, spreek mens van sindiotakties. | | 'n Ataktiese ketting | 'n Isotaktiese ketting | 'n Sindiotaktiese ketting | Watter taktisiteit die gevormde polimeer verkry hang af van watter katalisator vir die polimerisasiereaksie aangewend word. Die eienskappe van die gevormde polimeer kan baie verskil afhanklik van sy taktisiteit. Dispersiteit ------------ Die polimerisasiereaksie lewer gewoonlik 'n mengsel van molekule van verskeie lengtes. Die gevormde stof besit daarom gewoonlik nie een molêre massa nie, maar 'n massaverdeling. Sulke polimere word *polidisperse* genoem. 'n Uitsondering hierop vorm die biopolimere, soos die proteïene. Hulle vorming is deur die DNS voorgeprogrammeer en die gevormde molekule het altyd dieselfde struktuur en lengte. Sulke polimere heet *monodisperse.*

Die Polikarpof I-15 tydens 'n vertoonvlug Die **Polikarpof I-15** is 'n Russiese dubbeldekker vegvliegtuig wat in die vroeë 1930's ontwikkel is. Dit is ontwikkel vanaf die *Polikarpof I-5*. Dit het ook in die eerste twee jaar van die Tweede Wêreldoorlog diens gedoen aan verskeie fronte. Die prototipe, *TsKB-3*, het sy nooiensvlug in Oktober 1933 voltooi en produksie het in 1934 begin en vir drie jaar geduur. Die *Polikarpof I-15* was ook gebruik deur die Republikeine gedurende die Spaanse Burgeroorlog waar dit die bynaam *Chato* (platneus) gekry het. Die eerste vliegtuie het in Oktober 1936 in Spanje gearriveer en gou 'n reputasie as 'n formidable vegter opgebou. Die Spaanse Regering het ook 287 eenhede van die vliegtuig gebou onder lisensie en die vliegtuie het in die hande van die Nasionaliste geval toe die oorlog tot 'n einde gekom het in Maart 1939. Die verbeterde *I-15bis* is vroeg in 1937 getoets; die masjienkap was langer omrede dit met 'n kragtiger enjin toegerus was. Die onderstel was ook bedek met vaartbelynde vorms. Daar was meer as 2,400 eenhede gebou teen die tyd dat produksie tot 'n einde gekom het in 1939. Teen hierdie tyd was die vliegtuig ook reeds in aksie teen Japan in Mantsjoerye. Hier het die vliegtuig soms tweede viool gespeel teen sommige van die Japannese monovlerk vliegtuie. Teen die middel van 1941 was daar nog meer as 1000 van die vliegtuie in diens van die Sowjet Lugmag. Hulle was egter net gebruik vir grondaanvalle. Teen 1942 was die vliegtuig slegs gebruik vir grondaanvalle. Die *I-15bis* was ook gebruik teen Finland tydens die Winteroorlog. 'n Paar het ook in Spanje diens gedoen en is die *Superchato* genoem. Tegniese besonderhede --------------------- Besonderhede van die Polikarpof I-15bis:| Item | Statistiek | | --- | --- | | Aantal motors | 1 | | Tipe motor | Skroef | | Vervaardiger | M-25V stermotor | | Kraglewering per motor | 775 perdekrag | | Vlerkspan | 10,2 m | | Lengte | 6,27 m | | Hoogte | 2,19 m | | Vlerkoppervlakte | 22,53 m2 | | Maksimum opstygmassa | 1 900 kg | | Maksimum snelheid | 370 km/h | | Operasionele hoogte | 9 500 m | | Togafstand | 530 km | | Klimvermoë | 765 m per minuut | | Bewapening | Vier 7 ,62 mm-masjiengeweremet maksimum bomvrag van 150 kg. | Sien ook -------- * Lys van vegvliegtuie Bron ---- * Crosby, Francis: *THE WORLD ENCYCLOPEDIA OF FIGHTERS & BOMBERS*. 2015. ISBN 978-1-84476-917-9

Die ***Politecnico di Milano*** (akroniem: ***PoliMi***) is 'n openbare universiteit in die Noord-Italiaanse metropool Milaan wat in 1863 gevestig is. As 'n wetenskaplik-tegnologiese tersiêre instelling fokus PoliMi met sy akademiese opleiding en navorsing op drie makrovelde − ingenieurswetenskappe, argitektuur en industriële onderwerp. In al drie velde is die PoliMi, wat sy huidige naam sedert 1937 dra, een van die voorste tersiêre instellings in Europa. 'n Vrugbare samewerking met die sakewêreld en nywerheidsektor is op die basis van eksperimentele navorsing, tegnologie-ontwikkeling en -oordrag gevestig. In April 2019 het *Wikimedia Italia* die kursus *Wikipedia, scienza e tecnologia per tutti* («Wikipedia, wetenskap en tegnologie vir almal») in samewerking met die *Politecnico di Milano* aangebied. Ingenieurstudente van PoliMi ut verskeie vakrigtings is uitgenooi om een of meer Wikipedia-artikels in Italiaans te skryf PoliMi beskik oor twee kampusse in Milaan, geleë in Bovisa en Città Studi, met 'n netwerk van verdere kampusse en skole in die administratiewe streke Lombardye en Emilia-Romagna − in Como, Cremona, Lecco, Mantua (Mantova) en Piacenza. 'n Oorsese kampus is in samewerking met die Universiteit Tongji in Sjanghai in die Volksrepubliek China gevestig. Bekende oudstudente ------------------- * Gae Aulenti (argitektuur) * Vittorio Gregotti (argitektuur, stadsbeplanning en argitektuurteorie)

**FX** is 'n Amerikaanse betaaltelevisiekanaal wat besit word deur die Walt Disney Television-eenheid van The Walt Disney Company deur FX Networks, LLC. Dit is gebaseer op die Fox Studios-erf in Century City, Kalifornië. FX is oorspronklik op 1 Junie 1994 van stapel gestuur. Die oorspronklike programmering van die netwerk streef na die standaarde van premium kabelkanale met betrekking tot volwasse temas en inhoud, skryf, regie en toneelspel van hoë gehalte. Sisterkanale FXM en FXX is onderskeidelik in 1994 en 2013 bekendgestel. FX het ook herhalings van teaterfilms en sitcoms op die landnetwerk. Advertensievrye inhoud was beskikbaar via die FX+ premium-intekeningdiens totdat dit op 21 Augustus 2019 gesluit is. Vanaf September 2018 is FX beskikbaar vir ongeveer 89,2 miljoen televisiehuishoudings (96,7% van huishoudings met kabel) in die Verenigde State. Benewens die Amerikaanse vlagskip-netwerk, is die naam "FX" gelisensieer aan 'n aantal verwante betaaltelevisie-kanale in verskillende lande regoor die wêreld.

Elektroökulogramme vir die linkeroog (LEOG) en die regteroog (REOG) vir die tydperk van REM-slaap. **Polisomnografie** (**PSG**), ’n soort slaapnavorsing, is ’n veelvoudige toets wat in die bestudering van slaap en as ’n diagnostiese tegniek in slaapmedisyne gebruik word. Die uitslag word ’n **polisomnogram** genoem en afgekort as PSG. Tipe I-polisomnografie is ’n slaapstudie wat oornag uitgevoer word terwyl ’n persoon voortdurend gemonitor word. Dit is ’n omvattende vaslegging van die biofisiologiese veranderings wat gedurende slaap voorkom. Dit word meestal snags gedoen, wanneer die meeste mense slaap, maar sommige laboratoriums akkommodeer bedags mense wat nagskof werk of sirkadieseritmeslaapsteurings het. Die PSG monitor baie liggaamsfunksies gedurende slaap, insluitend breinaktiwiteit (EEG), oogbewegings (EOG), spieraktiwiteit (EMG) en hartritme (EKG). Ná die identifisering van die slaapsteuring slaapapnee in die 1970's is asemhalingstoetse ingesluit. Polisomnografie sluit nie meer die toets van nagtelike penisswellings in vir die monitering van erektiele disfunksie nie, want na berig word kry alle manlike pasiënte ereksies tydens REM-slaap, ongeag die inhoud van hulle drome. Tipe II-IV-polisomnografie, tuistoetse sonder toesig, is ook moontlik. Gewoonlik kan baie inligting verkry word met polisomnografie; ’n deel daarvan hou direk verband met slaap, soos slaapaanvangslatentheid, REM-slaapaanvangslatentheid, die hoeveelheid kere dat ’n mens wakker word gedurende die slaaptydperk, die totale slaapduur, en die persentasie en duur van elke slaapstadium. Daar is egter ook baie ander inligting wat nie direk met slaap te doen het nie, soos bewegings, asemhaling, en hartbloedvatparameters. Ander faktore, soos liggaamstemperatuur, kan ook gemeet word na gelang van die pasiënt of studie se behoeftes. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

**Polenta** **Tradisionele stapelkos van Noord-Italië** --- **Italië** --- **Tradisionele bereiding** *Paiolo* (koper- of gietysterketel) **Polenta** is 'n soort mieliepap wat vanaf die 17de eeu – nadat Christophorus Columbus mielie as voedsame en produktiewe graansoort uit Sentraal-Amerika na Europa geneem het – in Noord-Italië en die suidelike Alpevalleie 'n stapelkos geword het. Hier word gekookte polenta, nadat dit afgekoel en 'n vaster tekstuur gekry het, ook gebak of gebraai. Pietro Longhi: *La polenta* Olie op doek, 1735-1741. Museo del Settecento Veneziano Polenta het antieke voorlopers wat van inheemse graansoorte berei is. Graan is in Europa tradisioneel eerder as pap genuttig. So is mielie behandel soos ander graansoorte – dit is gedroog en fyngemaal tot griesmeel waarvan polenta berei kon word. Polenta is nog tot in die 1930's as stapelkos van laer inkomstegroepe beskou, maar het lankal ingang gevind tot die gesofistikeerde kookkuns. In die Noordoos-Italiaanse streek Veneto, en hier veral in die provinsies Treviso, Padua en Venesië, word daar 'n onderskeiding gemaak tussen geel (*polenta gialla*) en wit polenta (*polenta bianca*). Wit polenta word van 'n helder soort geskilde mielie berei. Dit het 'n minder intensiewe smaak as die geel variant en word in Veneto sodoende dikwels as bygereg saam met vis en ander seekos of groente bedien, maar pas ook uitstekend by wilds- en hoender- of selfs beesvleis. Vanweë sy sagte tekstuur is dit ook geskik vir soet nageregte. In Lombardye en Piëmont word die voorkeur aan polenta uit growwe mieliemeel gegee. *Bramata* is 'n soort polenta wat eweneens van growwe mieliegries berei word en veral in Italiaanssprekende Switserland gewild is. Buite die noorde van Italië het polenta ook deel van die kookkuns van Oostenrykse streke (soos Tirol, Karintië en Stiermarke), dele van Switserland (veral die Italiaanssprekende kanton Ticino, die kanton Grischun/Graubünden/Grigioni, en die Rynvallei van St. Gallen), Provence, Spanje, Moldowa, Roemenië en ander streke op die Balkanskiereiland geword. As *grits* word dit in die Amerikaanse Suide saam met garnale, kaas of vleisbredies bedien. Sien ook -------- * Mieliepap, 'n Suid-Afrikaanse variant van polenta.

'n **Polemiek** is omstrede retoriek wat bedoel is om 'n spesifieke posisie te ondersteun deur reguit aansprake en die ondermyning van die opponerende posisie. Polemiek word meestal gesien in argumente oor kontroversiële onderwerpe. Die beoefening van sulke beredenering word polemieke genoem. 'n Persoon wat gereeld polemieke skryf, of wat polemies praat, word 'n polemikus genoem. Die woord is afgelei van Antieke Grieks πολεμικός (polemikos), wat "oorlogagtig, vyandig" beteken en van πόλεμος (polemos), wat "oorlog" beteken. 'n Polemiese skryfstyl was algemeen in Antieke Griekeland, soos in die geskrifte van die historikus Polybius. Polemiek het in die Middeleeue en vroeë moderne tyd weer algemeen geword. Sedertdien het beroemde polemici soos die satirikus Jonathan Swift, die Franse Verligtingskrywer, historikus en filosoof Voltaire, die Christelike anargis Leo Tolstoy, die sosialistiese filosowe Karl Marx en Friedrich Engels, die romanskrywer George Orwell, die dramaturg George Bernard Shaw, die sielkundige Noam Chomsky, die sosiale kritikus Christopher Hitchens, die eksistensiële filosoof Søren Kierkegaard, en Friedrich Nietzsche, skrywer van *On the Genealogy of Morality: A Polemic* ingesluit. Polemiese geskrifte was algemeen in die Middeleeuse en vroeë moderne tyd. Gedurende die Middeleeue het polemiek 'n godsdienstige dimensie gehad, soos in Joodse tekste wat geskryf is om Joodse gemeenskappe te beskerm en te weerhou om tot ander godsdienste oor te skakel. Middeleeuse Christelike geskrifte was ook dikwels polemies; byvoorbeeld in hul meningsverskille oor Islam. Die 95 stellings van Martin Luther, wat aan die deur van die kerk in Wittenberg vasgespyker is, was 'n polemiek teen die Katolieke Kerk. Robert Carliell se verdediging van die nuwe Kerk van Engeland en veroordelings teen die Rooms-Katolieke Kerk uit 1619 was 'n 250-reël gedig getitld: *Britaine's glorie, or An allegoricall dreame with the exposition thereof: containing The Heathens infidelitie in religion...* Polemiek word gewoonlik gerig op belangrike sake in godsdiens en politiek. Polemiese joernalistiek was algemeen in die vasteland van Europa in 'n tyd toe lasterwette nie so streng was soos nou nie. 'n Britse navorsingsprojek het duisende polemiese pamflette uit die era op die internet geplaas ter ondersteuning van die studie van die kontroversies van die 17e-19de eeu. Besprekings rondom ateïsme, humanisme en Christendom het in die 21ste eeu polemies gebly; In 2007 het Brian McClinton aangevoer dat boeke teen godsdiens soos Richard Dawkins se *The God Delusion* deel uitmaak van die polemiese tradisie. Die humanistiese filosoof A. C. Grayling het in 2008 'n boek gepubliseer met die titel *Against All Gods: Six Polemics on Religion and an Essay on Kindness.*

**Geel Trui vir 'n Wenner** is 'n Afrikaanse rolprent wat op 1 Desember 1983 uitgereik is. Die rolprent bou voort op die suksesvolle TV-reeks, *Skooldae*, wat in die 1980’s uitgesaai is. Genre ----- Die rolprent is 'n aksiebelaaide drama. Hoofrolspelers -------------- * Deon van Zyl as Victor van Rhyn, 'n matriekleerling aan die Hoërskool Akademie (een van die broers). * *Ray Storm* as Dirk van Rhyn, 'n beroepsfietsryer (die ander broer). * Claudia Turgas as Louise, 'n Amerikaanse uitruilstudent en die meisie waarop beide verlief raak. * Ben Kruger as die geskiedenisonderwyser, mnr. Christo de Wet. * Dulcie van den Bergh as die sekretaresse, mev. Duvenage. Die bokser, Pierre Coetzer vertolk die rol van mnr. Nel. Bekende beroepsfietsryers soos Alan van Heerden, Ertjies Bezuidenhout en Robbie McIntosh is ook in die rolprent te sien. Storielyn --------- Die rolprent speel af tydens die jaarlikse internasionale Rapport Toer in fietsry. Twee broers ding soos Kain en Abel teen mekaar mee. Nie alleen vir die gesogte wennerstrofee nie, maar ook vir 'n meisie wat altwee se harte gesteel het. 'n Jong kampioen moet oornag leer om die wrede werklikheid van die grootmenslewe te aanvaar. Sien ook -------- * Lys van Afrikaanse rolprente

Kolistien Polimiksien B (R=H is polimiksien B1, R=CH3 is polimiksien B2) **Polimiksiene** is antibiotika. Polimiksien B en E (ook bekend as kolistien) word in die behandeling van gram-negatiewe bakteriële infeksies gebruik. Hulle werk meestal deur die bakteriële selmembraan op te breek. Hulle vorm deel van 'n breër klas van molekules wat nie-ribosomale peptiede genoem word. Hulle word in die natuur deur gram-positiewe bakterieë soos *Paenibacillus polymyxa* gevorm. Mediese toepassing ------------------ Polimiksien antibiotika is relatief neurotoksies en nefrotoksies, so hulle word gewoonlik slegs as 'n laaste uitweg gebruik, wanneer meer moderne antibiotika ondoeltreffend is of teenaangedui is. Tipiese gebruike is vir infeksies wat veroorsaak word deur *Pseudomonas aeruginosa* wat weerstand teen verskeie antibiotika toon, of deur karbapenem-weerstandige Enterobacteriaceae. Polimiksiene het minder uitwerking op gram-positiewe organismes, en word soms in kombinasie met ander middels (soos trimetoprim) gebruik om die effektiewe spektrum te verbreed. Polimiksien B word nie uit die spysverteringskanaal geabsorbeer nie, so dit word slegs mondelings toegedien indien die doel is om die svk te ontsmet. 'n Ander roete van toediening word gebruik vir sistemiese behandeling, bv. parenterale toediening (dikwels binneaars) of deur inaseming. Dit word ook ekstern gebruik as 'n room of druppels om otitis externa (oorinfeksie by swemmers) te behandel, of as 'n komponent van drie-antibiotiese salf om velinfeksies te behandel en te voorkom. Meganisme van aksie ------------------- Nadat polimiksien aan lipopolisakkariede (LPS) in die buitenste membraan van gram-negatiewe bakterieë bind, ontwrig dit beide die buitenste en die binneste membrane. Die hidrofobiese stert speel 'n belangrike rol in die membraanskade, wat dui op 'n seepagtige megansime. Verwydering van die hidrofobiese stert van polimiksien B lewer polimiksien nonapeptied, wat nog steeds aan LPS bind, maar nie meer die bakteriële sel doodmaak nie. Dit verhoog egter nog steeds die deurlaatbaarheid van die bakteriële selwand teenoor ander antibiotika, wat toon dat dit nog steeds 'n mate van membraanwanorde veroorsaak. Gram-negatiewe bakterieë kan weerstand ontwikkel teen polimiksiene deur middel van verskeie veranderinge van die LPS struktuur wat die binding van polimiksiene aan LPS inhibeer. Weerstand teen hierdie antibiotika neem toe, veral in die suide van China. Onlangs is die geen *mcr-1*, wat weerstand teen polimiksiene verleen, uit bakteriële plasmiede in *Enterobacteriaceae* geïsoleer. Chemie ------ Die getalle dui die volgorde waarin die aminosure gelaai word. Polimiksiene is 'n groep van sikliese nie-ribosomale polipeptiede (NRP) wat deur bakterieë wat deel uitmaak van die genus *Bacillus*, meer spesifiek die subgenus Paenibacillus, gesintetiseer word. Polimiksiene bestaan uit 10 aminosuurresidue, waarvan ses L-α,γ-diaminobottersuur (L-DAB) is. Die DAB residue verleen verskeie groepe aan polimiksiene wat by fisiologiese pH positief gelaai is. Sewe aminosuurresidue vorm die hoof sikliese komponent, terwyl die ander drie aan een van die sikliese residue as 'n lineêre ketting gekoppel is, en in óf 6-metieloktanoësuur óf 6-metielheptanoësuur by die N-terminus eindig. Tydens siklisering, word residu 10 aan die oorbruggende residu 4 gekoppel. Die aminosuurresidue en DAB monomere is oor die algemeen in die L- (links) konformasie, maar sekere stamme soos *P. polymyxa* PKB1 is waargeneem met DAB in die D (dekstro) konformasie by posisie 3. Polimiksien M staan ook bekend as "mattasien". ### Biosintese Die polimiksiene word deur nie-ribosomale peptiedsintetasesisteme in gram-positiewe bakterieë soos Paenibacillus polymyxa opgebou. Soos ander NRP's, word polimiksiene deur sintetases met verskeie modules gesintetiseer, elk met 'n stel ensiemdomeine wat opeenvolgend werk op die groeiende ketting deur die volgende residu by te voeg, en die ketting deur die vorming van peptiedbindings en kondensasiereaksies te verleng. Die finale stappe behels 'n tioesterase domein op die C-terminaal van die laaste module wat die molekule sikliseer en die peptiedketting van die ensiem vrystel. Navorsing --------- Polimiksiene word gebruik om LPS kontaminante in monsters te neutraliseer of absorbeer, byvoorbeeld in immunologiese eksperimente. Minimering van LPS kontaminasie kan belangrik wees, want LPS kan sterk reaksies by immuunselle wek, wat eksperimentele resultate kan verdraai. Omdat polimiksien die deurlaatbaarheid van die bakteriële membraanstelsel verhoog, word dit ook in kliniese werk gebruik om die vrystelling van afgeskeide gifstowwe te verhoog, soos byvoorbeeld *Shiga* gifstof van *Escherichia coli*. Die globale probleem van die uitbreiding van antimikrobiese weerstand het gelei tot 'n hernude belangstelling in polimiksiene.

Geelbaadjie protes op 17 November 2018 in Vesoul (Haute-Saône) **Geelbaadjie-** of die **geel glimbaadjie-beweging** (Frans: *les gilets jaunes*, genoem na die dra van geel glimbaadjies) is 'n protesbeweging wat ontstaan het in Frankryk in November 2018. Die beweging het geen leiers nie en streef diverse eise na. Die Geelbaadjie-beweging is 'n protesbeweging wat in Mei 2018 aanlyn begin het en het gelei tot betogings wat Saterdag 17 November 2018 in Frankryk begin het en vinnig versprei het na Wallonië, die vroeër swaar geïndustrialiseerde suidelike deel van België. Die geel glimbaadjie is gekies as 'n simbool, want al die motoriste word deur die wet (sedert 2008) vereis om 'n hoë sigbaarheidsbaadjie in hul voertuie te hê wanneer hulle ry (as 'n veiligheidsmaatreël). As gevolg hiervan is glimbaadjies algemeen beskikbaar, goedkoop en simbolies. Reeds vroeg in Desember 2018 is hierdie simbool algemeen aangewend deur protesbewegings vanaf Europa tot Irak, en die hoë sigbaarheidsglimbaadjies het die aandag op hul agendas gevestig. Die beweging is gemotiveer deur stygende brandstofpryse, die hoë lewenskoste en bewerings dat die belastinghervormings die werkers en middelklas die meeste benadeel (veral dié in landelike en semi-stedelike gebiede). Betogers eis die vermindering van brandstofbelasting, die herinstel van "solidariteitsbelasting" op die rykes, die verhoging van die minimumloon en die bedanking van die president van Frankryk, Emmanuel Macron. Die beweging het tydens die COVID-19-pandemie van 2020 tot stillstand gekom.

Die **Suidelike geelbekneushoringvoël** (*Tockus leucomelas*) is 'n algemene amper-endemiese standvoël in doringveld en droë breëblaarboomveld. In Engels staan die voël bekend as die *Southern yellow-billed hornbill*. Identifikasie ------------- Die voël is 48 – 60 cm lank en weeg 132 – 240 g. Die kenmerkende geel, krom snawel is groot in vergelyking met sy liggaam en kan verantwoordelik wees vir 1/6de van die hele lyflengte. Manlike snawels is gemiddeld 90 mm lank terwyl vroulike snawels gemiddeld 74 mm is. Mannetjies is oor die algemeen groter as wyfies, maar daar is oorvleueling tussen die geslagte. Die verskil in grootte van die snawel is 'n redelik betroubare manier om geslag te onderskei in wilde neushorings. Die vlerkdekvere is gespikkel, die borskant is lig en die nek grys. Tydens vlug vertoon die voël sy wit binneslagvere en buitestert soortgelyk aan die rooibekneushoringvoël. Die jong voëltjie het 'n kleiner snawel en korter snawelrif en sy kop en keel is donkerder. Die Suidelike geelbekneushoringvoël se oë is gewoonlik geel, alhoewel bruin ook hier-en-daar voorkom. Die vel rondom die oë en die kiesstreep is pienkerig. Die verwante Oostelike geelbekneushoringvoël van Noordoos-Afrika het swartkleurige vel rondom die oë, nie pienkerig nie. Verspreiding en habitat ----------------------- Hierdie voëls is byna-endemies aan die droë savannas van Suider-Afrika, waar hulle oor alle lengtegrade, van Angola en Namibië in die weste tot Mosambiek en KwaZulu-Natal in die ooste, insluitende Botswana, Zimbabwe en noordelike Suid-Afrika gevind kan word. Die geelbekneushoringvoël leef meestal in droë oop savannas, maar hulle is ook teenwoordig in bosveld, waar hulle doring- en breëblaarbosse verkies. Die hoogste gerapporteerde konsentrasie van die suidelike geelbekneushoringvoël is in oop mopaniestruikveld. Gedrag ------ Die geelbekneushoringvoël is aktief in die oggend, dag en aand. In die nag slaap hulle hoog in 'n boom, sodat hulle nie opgevreet sal word nie. Hulle kan alleen, in paartjies of in klein groepies gevind word. Hulle is oor die algemeen geneig om alleen te bly, tensy dit paarseisoen of broeiseisoen is, of as daar plaaslike migrasie gedurende die droë seisoen geskied. Die geelbekneushoringvoël word dikwels gesien op soek na kos op die grond of in struike. Dit sal nie in die grond grawe nie, maar sal vullis omkeer om insekte te vind. Dit word ook gewaar waar dit insekte agtervolg deur daaragter te spring. Hulle is oor die algemeen stil en sal hul gebiede verdedig met uitgebreide vertonings. Gedurende die droë seisoen sal hulle egter wyd uitreik op soek na kos. Pare is gewoonlik monogaam en het 'n duidelike verdeling van take tussen mannetjies en wyfies. Dit is bekend dat hul tot 20 jaar in aanhouding kan oorleef, alhoewel hul lewensduur in die natuur nog onbekend is. Vlug en roep ------------ Die geelbekneushoringvoël vlieg kragtig. Dit wissel kort sweeftydperke af met sterk vlerkslae. Dit het nie die ondervlerkdekvere wat die lugvloei verhoog wanneer dit vlieg nie. Die Suidelike geelbekneushoringvoël het 'n deurdringende geroep. Dit kan egter 'n wye verskeidenheid geluide maak, soos 'n gefluit, gekreun en gekakkelary. Hulle sal hul harde roepe gebruik om hul gebied af te merk of vir langafstandkommunikasie. Soos ander *Tockus*, word hul klanke dikwels deur opvallende fisiese vertoon vergesel. Dieet ----- Geelbekneushoringvoëls vreet meestal geleedpotiges, veral termiete, kewers, larwes, sprinkane en ruspes. Daar is ook opgemerk dat hulle duisendpote en skerpioene vreet. Hulle sal soms klein soogdiere eet as hulle kan. Om hul dieet aan te vul, sal hulle gereeld bessies, vrugte, neute en eiers van ander spesies eet. Hul gebruik hul snawels as 'n knyptang, deur hul kos tussen die punte te hanteer en dit dan terug in hul keel te gooi waar die kort, stomp tong sal help om die kos af te sluk. Die binnekantse snyrande van die snawel is getand om die afbreek en verkleining van voedsel te vergemaklik. Die meeste van die kos word van die grond af, of uit lae plantegroei, opgepik. Voortplanting en nesmaak ------------------------ Die teelseisoen begin wanneer die eerste herfsreën val. Die broeiseisoen duur van September tot Maart met die piek van eierlê tussen Oktober en Desember. Eiers word gedurende die nat seisoen gelê, dus sal verskillende gebiede verskillende pieke hê volgens die plaaslike reënseisoen, wat saamval met die piekreënval van die jaar. Jong voëls word seksueel volwasse wanneer hulle een jaar oud is. Voordat die werklike paring egter plaasvind, is daar die hofmakery van die wyfies, wedersydse verekammery, kopulasie en die uitsoek van geskikte nesmaakplekke wat gedoen moet word. Sodra die manlike geelbekneushoringvoël gepaar het, sal hy by sy maat bly en 'n grondgebied vestig wat hy ook sal verdedig. Die neste word tussen 1 en 12 meter van die grond in natuurlike holtes in bome, kranse of grondbanke gebou. Die mannetjie gaan dan voort om bas, blare en gras aan te dra wat op die bodem van die nes geplaas sal word. Gedurende hierdie tyd sal die wyfie haarself binne-in die nes verseël deur die ingang met 'n muur van haar uitskeidings, kosreste en modder toe te messel. Die mannetjie sal help deur modder vir haar te bring om mee te werk. Die enigste opening wat opgelaat bly, is 'n vertikale spleet van bo na onder. Die mannetjie gee die kos met sy bek aan deur die spleet. Die wyfie en kuikens se uitskeidings word ook deur die spleet uitgewerp. Die vertikale spleet sorg vir goeie lugsirkulasie deur konveksie en wanneer dit gepaard gaan met houtmure, bied dit goeie isolasie. Neste bevat gewoonlik 2-6 eiers wat ongeveer 24 dae neem om uit te broei. Die eiers is wit, ovaal en het fyn ge-etsde skulpe. Die kuikens word naak gebore met 'n pienk vel. Hulle en die wyfie word gevoed deur die mannetjie wat kos terugbring en dit deur die spleet laat val. Die meeste neste het 'n lang vlugtonnel vir ingeval 'n roofdier by die nes inbreek om hulle te vreet. Die wyfie benut die feit dat sy "in gevangenis" is deur al haar vlug- en stertvere gelyktydig af te skud, en dit weer terug te groei gedurende die tyd wat sy by die kuikens bly. Sodra die kuikens halfgroeid is, sal die wyfie uit die nes breek om meer ruimte te skep, en om die mannetjie te help. Die kuikens sal die muur self herbou en voortgaan om deur die spleet deur die ouers gevoed te word. Sodra die kuikens volgroeid is, sal hulle uit die nes breek en begin vlieg. Fotogalery ---------- * Kalahari, BotswanaKalahari, Botswana * Sesfontein, Kunene, NamibiëSesfontein, Kunene, Namibië * Krugerwildtuin, Suid-AfrikaKrugerwildtuin, Suid-Afrika * Sabi Sand-wildreservaat, Suid-AfrikaSabi Sand-wildreservaat, Suid-Afrika * Besig om 'n ruspe te vreetBesig om 'n ruspe te vreet * Snawel van die manlike in Pilanesberg Nasionale Park, Suid-AfrikaSnawel van die manlike in Pilanesberg Nasionale Park, Suid-Afrika * Krugerwildtuin, Suid-AfrikaKrugerwildtuin, Suid-Afrika Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name Bron ---- * *Sasol Voëls van Suider-Afrika.* Struik Nature. Vierde uitgawe 2011. ISBN 978-1-77007-926-7

Die **Chevrolet/Opel Commodore** is 'n limousine wat deur Opel vervaardig is vanaf 1967 tot 1982. Dit is die sessilinderweergawe van die Opel Rekord met stileringsverskille. Die Commodore-naamplaat is vanaf 1967 tot 1982 deur Opel gebruik, maar die naam het voortgeleef met die Australiese Holden Commodore. Die laaste geslag is in die Verenigde Koninkryk verkoop as die Vauxhall Viceroy, hoewel Opelmodelle ook verkoop is. Commodore B (1972–1977) ----------------------- Die Commodore B was gebaseer op die Rekord D, en in 1972 vrygestel. Soos die vorige geslag, was vier modelle aangebied: 2500 S, 2500 GS, 2800 GS en 2800 GS/E, as 'n vierdeursedan en tweedeur hardekapkoepee. Krag het gewissel van 85-118 kW. Die Rekord en Commodore is ook in België en Switserland gemonteer as CKD boustelle in die 1970s. Hierdie motors het die naam Ranger gedra en verskil van die oorspronklike model deur verskillende sierroosters en afwerking, en is ook uitgevoer na verskeie lande. Commodore B produksie het geëindig in 1977. **Opel Commodores** is ook tussen 1973 en 1976 in Iran gebou onder die naam "Chevrolet Iran" of "Chevrolet Royale" 2800 en 2500 met beide 2.5 L en 2.8 L enjins deur Iran General Motors Company. Dit is ook in Suid-Afrika gebou as die Chevrolet 3800 en 4100, en was 'n topverkoper in die mark. Hierdie modelle het almal inlynsessilinderenjins van Chevroletoorsprong gehad. Commodore C (1977–1982) ----------------------- Die nuwe model is gekenmerk deur 'n soortgelyke voorkant as die groter Senator. Dit is in die VK verkoop onder die naam Vauxhall Viceroy, met die Viceroy 'n effens luukser weergawe van die Carlton. Dit was die Opel Commodore en Vauxhall Viceroy wat die basis gevorm het vir die eerste Holden Commodore in Australië, en in Suid-Afrika as die Chevrolet Commodore verkoop is tot 1982, toe dit hernoem is na Opel. Die Suid-Afrikaanse Commodore is in Julie 1978 vrygestel, op dieselfde tyd as die Rekord E daar. Hierdie motors het oorspronklik Chevroletenjins gehad, en wel stoostang-inlynsesse van 3.8 of 4.1 liter. 'n Stasiewaweergawe ("Voyage" genoem in Duitsland) was deel van die Opelreeks van 1979-1982. Dit het 'n staatmaker in die Holdenreeks in Australië geword, en was ook beskikbaar in die Chevroletreeks in Suid-Afrika.

Hierdie gedenkmunt ter waarde van 50 Litas is deur die Litause Munt as deel van die reeks "Die heersers van Litaue" uitgereik **Gediminas** (soms ook **Gedimin** of **Gedimyn**, \* omstreeks 1275, † Desember 1341) het tussen 1316 en 1341 as grootvors van Litaue oor die Litauers en groot dele van die Roes' geregeer. Hy word naas Mindaugas en Vytautas by die beduidendste heersers in die Litause geskiedenis gereken. Aangesien Gediminas die Litause stamme in 'n gemeenskaplike ryk verenig het, word hy algemeen as die stigter van die Grootvorstedom Litaue met sy nuwe hoofstad Vilnius beskou - die magtigste ryk tussen die destydse Duitse Ordensstaat en Moskou. Gediminas het die politieke swakheid van die Mongoolse Goue Horde benut om Polozk, Minsk en Kiëf (Kiyv) te onderwerp, maar goeie betrekkinge met Pole gehandhaaf. Die huwelik tussen sy dogter en koning Kasimir III van Pole het die dinastiese basis vir die politieke unie tussen Litaue en Pole gevorm. Dié unie is uiteindelik deur sy kleinseun Jagiëllo verwesenlik. Terwyl hy in sommige bronne as 'n verstokte heiden uitgebeeld word wat sterk teen die kerstening van Litaue gekant was, het hy inderwaarheid Christelike sendelinge in sy ryk toegelaat en met die vestiging van Duitse setlaars ook die hoeksteen vir die ekonomiese ontwikkeling van Litaue gelê. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb128172050 (data) * GND: 118746545 * ISNI: 0000 0000 3647 0662 * LCCN: n94017942 * LNB: 000181218 * NKC: js20221140253 * NLP: A11738881 * NTA: 097555282 * SUDOC: 08031807X * VIAF: 244378682 * WorldCat Identities: lccn-n94017942 |

Die **geelaalwyn** (*Aloe cryptopoda*) is 'n aalwyn wat wydverspreid voorkom. Dit word gevind in KwaZulu-Natal, Limpopo en Noordwes asook in Botswana, Malawi, Mosambiek, Tanzanië, Zambië en Zimbabwe. Die plant is naverwant aan *Aloe lutescens*. *A. cryptopoda* het groter, stewiger rosette en die raseme is breër. *A. lutescens* word ook verder noord aangetref. Die aalwyn is gewoonlik enkelgroeiend en stamloos met digte blaarrosette. Die blomtyd wissel maar dit is gewoonlik van Junie tot Julie. Op sommige plekke blom die plante in Mei, selfs Februarie en Maart. Die plant se blare is smal en langwerpig, neig na grysgroen en daar is geen dorings op die blare nie. Daar is wel klein, skerp, rooibruin tande aan die rande. Die raseme is smal langwerpig of breed keëlvormig en wissel in lengte: 200 tot 400 mm. Daar is drie hoof-kleurvorms: rooi, geel of tweekleurig. Elke blom is buisvormig en reguit, soms is dit effens boontoe gedraai by die mond en sowat 30 tot 40 mm lank. Die spesie kom voor in bosveld gebiede op oop gelyktes of teen klipperige hange op hoogtes van 500 tot 1 200 m. Die naam *cryptopoda* beteken verskuilde voet, 'n verwysing na die blomstele wat deur die groot skutblare verberg word. Die spesie is 'n gewilde tuinplant. Sien ook -------- * Lys van aalwynspesies Bronne ------ * Plants of the World Online * *Gids tot die Aalwyne van Suid-Afrika*, Ben-Erik van Wyk & Gideon F. Smith, Briza Publikasies, 2014, ISBN 978-1-920217-39-6 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q146409 * APDB: 39610 * EoL: 1085252 * GBIF: 2778110 * GRIN: 2533 * iNaturalist: 509176 * IPNI: 529366-1 * ITIS: 950408 * NCBI: 1389498 * Plant List: kew-297279 * Species+: 27859 * Tropicos: 18402291 * WCSP: 297279 |

Die **Geelbors-tamarin** (*Anampses twistii*) is 'n vis wat voorkom in die westelike Stille Oseaan, die Indiese Oseaan, meer spesifiek die Rooisee en aan die kus van Oos-Afrika suidwaarts tot by die suide van KwaZulu-Natal. In Engels staan die vis bekend as die *Yellowbreasted wrasse*. Identifikasie ------------- Die vis word tot 18 cm lank. Die mannetjies en wyfies lyk dieselfde. Die lyf is donkerbruin en bedek met klein, blou kolletjies met swart rante. Daar is 'n kenmerkende geel area aan die onderkant van die vis wat strek vanaf die pens tot by die bek. Daar is ook swart kolle met 'n blou rant aan die agterkant van die dorsale- en analevinne. Die onvolwasse vis is olyfbruin en is bedek met ligblou kolletjies en onreëlmatige strepe op die kop en lyf. Die vals oë-kolle op die agterkant is baie helderder op die onvolwasse visse. Die visse leef in aflandige koraal- en rotsriwwe in water wat 10 tot 30 m diep is. Die visse begraaf hulle onder die sand snags en bedags bly hulle altyd naby die rif. Hulle is gewoonlik alleenlopend en vreet bodem ongewerweldes. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *The Reef Guide: Fishes, corals, nudibranchs & other invertebrates: East & South Coasts of Southern Africa.* Dennis King & Valda Fraser. Struik Nature. 2014 ISBN 978-1-77584-018-3

Die Hemelvaartskapel in Jerusalem, Israel. **Hemelvaart** beteken in die Christendom veral die terugkeer van Jesus van Nasaret na sy Vader in die hemel. Die Lukas-evangelie en Handelinge van die Apostels vertel die verhaal van hoe Jesus ná die Opstanding verskeie kere aan sy apostels en volgelinge verskyn het. Ná veertig dae styg Hy op na die hemel en word sig van Hom deur 'n wolk belemmer, terwyl sy volgelinge toekyk. Die tien dae tussen Hemelvaartsdag en Pinkster word daardeur gekenmerk dat volgelinge van Jesus sonder sy steun verlore voel. Reeds uit die geskrifte van die Apostoliese Vaders blyk daar 'n geloof aan die hemelvaart te wees (Polycarpus van Smirna, Justinus die Martelaar en Irenaeus van Lyon). Die hemelvaart van Jesus word ook gemeld in die geloofsbelydenisse van Nicea en dié van Konstantinopel. Die viering van Jesus se hemelvaart is een van die hooffeeste van die Kerk en word Hemelvaartsdag genoem. Hemelvaartsdag val altyd op die veertigste dag gereken vanaf Eerste Paasdag, vandaar dat die datum elke jaar verskil. Hemelvaartsdag val wél elke jaar op 'n Donderdag. Hemelvaartsdag val tien dae vóór Pinkster. Pinksterbidure word in sommige Christelike kerke tradisioneel in Meimaand gehou en begin net ná Hemelvaartdag. Die uitstorting van die Heilige Gees soos beskryf in Handelinge 2 word dan herdenk deur elke aand vanaf Hemelvaart - wat altyd op 'n Donderdag val - saans bidure gehou. Die gemeentelede kry dan kans om sélf in die kerk hardop te bid. Die term Mariahemelvaart – Engels: *Assumption* (Katolieke Kerk) of *Dormition* (Oosters-Ortodokse Kerk) – word gebruik vir die opname van die Maagd Maria in die hemel. Ook ander Bybelfigure het lewend na die hemel opgevaar, onder andere Elia (2 Kon. 2:11) en Henog (Gen. 5:24). Islam ----- Volgens die Islamitiese tradisie is Jesus nie gekruisig nie, maar het Hy lewend na die hemel opgevaar. Ook die profeet Mohammed het tydelik na die hemel opgevaar tydens sy Nagreis. Sien ook -------- * Hemelvaartsdag * Wederkoms * Verskynings van Jesus na sy opstanding | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb12134618x (data) * GND: 1059654598 * LCCN: sh85069965 |

Die **Geelbekbosduif** (*Columba arquatrix*) is 'n duif wat 'n inwonende broeiende voël in 'n groot deel van oostelike en suidelike Afrika van Ethiopië tot die Kaap is. Daar is ook populasies in Wes-Angola, die suidweste van Saoedi-Arabië en die noorde van Jemen. Dit kom plaaslik algemeen voor, maar daar is aansienlike gapings in die verspreiding daarvan as gevolg van sy habitat. Beskrywing ---------- Die volwasse manlike Geelbekbosduif is 'n groot duif, 37–42 cm in lengte. Die rug en vlerke is maroen, met die skouers swaar gespikkel met wit kolletjies. Die onderkant is maroen met swaar wit kolle, en die kop, met geel kolle om die oog en 'n geel snawel, is grys. Die nek vere, wat gebruik word in vertoning, is maroen-en-wit gestreep, die ondervlerk en onderstert donker grys, en die voete is geel. Die wyfie is baie soortgelyk, maar 'n bietjie dowwer. Jong voëls het die maroen en grys vervang met donker bruin, die kaal dele is 'n dowwe groen-geel, en die vlerk vere het ligte rande. In vlug lyk die duif baie donker. Die vlug is vinnig, met gereelde slae, en 'n skerp flik van die vlerke by geleentheid wat kenmerkend is van duiwe in die algemeen. Die oproep is 'n groot *koe koe*. Habitat ------- Dit is 'n spesie wat hou van die koel, klam bos afdakke bo 1400 m, alhoewel dit plaaslik voorkom tot so laag as 700 m. Dit bly in berg fynbos, tweede groei en bosse, en voer op landbougrond wanneer dit nie verjaag word nie. Gedrag ------ ### Voortplanting Die Geelbekbosduif bou 'n groot stok nes tot 15 m hoog in 'n boom en lê een (selde twee) wit eiers. Die eiers inkubeer vir 17-20 dae tot uitbroei, en die kuikens verlaat die nes na nog 20 dae. Die mannetjie het 'n vertoning wat bestaan ​​uit diep boë, en 'n vertoningsvlug wat bestaan ​​uit 'n klim, vlerkklappe, en stadige gly na benede. ### Voeding Die Geelbekbosduif voed op vrugte en bessies, veral in die blaredak opgetel, maar dit sal ook vir gevalle vrugte neerdaal en sommige insekte en ruspes eet. In die suide van die verspreidingsgebied, het dit 'n voorliefde vir die vrug van 'n hoogs indringende plant, die luisboom (*Solanum mauritianum*). Voëls sal aansienlike afstande vlieg uit hul slaapplekke na voedingsplekke en jong of nie-broeiende voëls sal swerms vorm. Fotogalery ---------- * 'n Geelbekbosduif in San Diego se dieretuin'n Geelbekbosduif in San Diego se dieretuin * Geelbekbosduif by 'n kleilek, in Lynnwood Glen, PretoriaGeelbekbosduif by 'n kleilek, in Lynnwood Glen, Pretoria * Op sy nes in PretoriaOp sy nes in Pretoria Sien ook -------- WikispeciesWikispecies Wikispecies het meer inligting oor: **Columba arquatrix** * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q512840 * ADW: Columba\_arquatrix * Avibase: EEDB8253146102E4 * eBird: rampig1 * GBIF: 5231873 * iNaturalist: 3012 * ITIS: 555615 * IUCN: 22690145 * NCBI: 177141 * Xeno-canto: Columba-arquatrix |

Die draaiende aarde in die stilstaande hemelbol Onder **hemelbol** word verstaan die denkbeeldige (halwe) bol waarop die hemelverskynsels en hemelliggame gesien kan word. Die straal van die bol is van willekeurige grootte, met die oog van die waarnemers gewoonlik as die middelpunt. Aardse verskynsels is opvallend omdat hulle, afhangende van die plek waar die waarnemer hom bevind, 'n perspektiwiese effek toon. By die hemelliggame is dit in veel minder mate of glad nie die geval nie. 'n Onderskeid kan gemaak word tussen 'n stilstaande en 'n bewegende hemelbol. Laasgenoemde is die gevolg van die daaglikse omwenteling van die aarde. 'n Mens kan talle objekte en verskynsels aan die hemelbol sien, soos wolke, bliksemstrale, die poolligte, die son, planete en sterre. Die meeste aardse verskynsels is herkenbaar aan hul vinnige beweging of vanweë die feit dat hulle van verskiltende plekke af 'n perspektiwiese effek (distorsie) toon. Dat kosmiese verskynsels baie verder weg is as die wolke, word bewys deur die feit dat 'n mens 'n baie kleiner of geen perspektiwiese effek by hulle kan waarneem nie. Die stilstaande hemelbol ------------------------ Die vlak wat deur die sig van die waarnemer loodreg op die rigting van die swaartekrag lê, word die horisonvlak genoem. Die punt loodreg bokant die kop van die waarnemer word die senit (toppunt) genoem, en die teenoorgestelde punt op die hemelbol wat nie gesien kan word nie, word die nadir (voetpunt) genoem. Taalkundig beteken horison dieselfde as gesigseinder; op see word van kim gepraat. Vir die waarnemer is laasgenoemde egter die min of meer toevallige, onreëlmatige grens tussen hemel en aarde. Sterrekundiges gebruik die suidpunt op die horison as nulpunt vir die bepaling van die asimut, terwyl see- en lugvaarders die noordpunt gebruik (die asimut is die hoekafstand tussen 'n punt op die horison en die noord- of suidpunt; die noord- en suidpunt is die snypunte van die sirkel deur die senit en die hemelpool met die horison). In kombinasie met die hoogte van ʼn voorwerp bo die horison kan die posisie op die hemelbol noukeurig vasgestel word. Per definisie is die hemelbol ʼn (halwe) bol, maar in die praktyk is bewys dat die bol meestal as afgeplat ervaar word. Die bot lyk meer afgeplat wanneer dit bewolk of donkerder raak. Die verskynsel dat die son en die maan grater lyk wanneer hulle laag bo die horison hang as wanneer hulle hoog teen die hemel sit, hou hiermee verband. Die hoofoorsake van die vorme van gesigsbedrog (optiese illusie) is waarskynlik die posisie van waar die waarneming gedoen word en die aanwesigheid al dan nie van aardse objekte soos huise of lamppale. Die bewegende hemelbol ---------------------- Die meridiaan (bruin) op die hemelbol As ʼn mens lank na die hemel kyk, kan jy die hemelliggame sien beweeg. Dit lyk of die hemelbol draai, maar sedert die tyd van Copernicus, Galileo en ander weet die mens dat dit deur die omwenteling van die aarde veroorsaak word. Tog is dit in sommige gevalle makliker om te veronderstel dat die sterrehemel beweeg. Die punt waar dit vir die waarnemer voorkom of die sterre beweeg, heet die hemelpool; dit is die snypunt van die verlengde van die aardas met die hemelbol. Die hemelekwator of hemelewenaar is die groot sirkel aan die hemelbol wat die hemelbol in 'n noordelike en 'n suidelik halfrond verdeel. Sterre na aan die hemelpool bly altyd bo die horison; hulle word sirkumpolêre sterre genoem. Sterre verder van die hemelpool gaan aan die westelike horison onder en kom aan die oostelike horison op. Die groot sirkel aan die hemelbol wat deur die hemelpool en die noord- en suidpunt gaan, word die hemelmeridiaan genoem. Die meridiaan is dus vanaf alle plekke op die aarde verskillend. Die sterre gaan twee maal per dag verby die meridiaan. Indien 'n ster suid van die hemelpool in die meridiaan staan, word dit 'n boonste kulminasie genoem; indien die ster noord daarvan staan, word dit 'n onderste kulminasie genoem. Bewegende hemelliggame ---------------------- Wanneer daar byvoorbeeld om middernag na die sterre in die suide gekyk word, lyk dit nie twee aande na mekaar dieselfde nie; die sterre bevind hulle elke volgende aand ʼn bietjie meer wes. Dit lyk ook of die sterre elke aand vroeër opkom en soggens vroeër ondergaan. So sien 'n mens in die loop van die jaar die verskillende dele van die sterrehemel verbygaan. Dit word veroorsaak deur die feit dat die son ʼn bietjie meer tyd nodig het vir een (skynbare) omwenteling – waarop ons horlosies ingestel is - as die tyd wat die sterrehemel vir 'n omwenteling nodig het. Die verskil tussen een sonnedag en een sterredag (3 minute en 57 sekondes) word veroorsaak deur die skynbare beweging van die son ten opsigte van die sterre: 'n weerspieëling van die beweging van die aarde om die son. Die son beweeg dus van wes na oos tussen die sterre teen 'n snelheid van 360˚ per jaar of byna 10 per dag. Die groot sirkel wat die son hiermee oor die hemelbol aflê, word die ekliptika genoem. Die vlak van die ekliptika vorm ʼn hoek van ongeveer 23,5˚ met die vlak van die ewenaar, dit wil se die baanvlak van die aarde vorm hierdie hoek met die draaias van die aarde. Die skynbare beweging van Mars Die snypunte van die ekliptika met die hemelekwator, die ekwinoks of dag-en-nagewening (wanneer die dag en die nag ewe lank is), word die lentenagewening en die herfsnagewening genoem. Dit is die punte waar die son vanaf die Suidelike na die Noordelike Halfrond en omgekeerd beweeg. Tussen die twee punte lê die twee solstitia (sonstilstandpunte): die somersolstitium en die wintersolstitium. Nog opvallender is die beweging van die maan. Wanneer 'n mens ʼn paar nagte na mekaar na die maan kyk, sien jy dat dit ook deur die diereriem beweeg en dat dit teen 13˚ per dag ten opsigte van die sterre in dieselfde rigting as die son beweeg. Terselfdertyd verander die skyngestalte van die maan ook. Na verloop van 'n maand, is die maan in dieselfde sterrebeeld terug en het hy een maal am die aarde beweeg. Omdat die aarde en die maan in die tyd ook 'n entjie om die son gedraai het, is daar 'n verskil tussen die tyd wat die maan nodig het om na dieselfde ster terug te keer (sideriese of sterremaand) en die tyd wat tussen twee nuwe mane verloop (sinodiese maand). Die baanvlak van die maan vorm 'n hoek van ongeveer 5° met die vlak van die ekliptika. Die son en die maan beweeg ooswaarts deur die diereriem, terwyl die planete ook in die teenoorgestelde rigting kan beweeg. Dit word veroorsaak omdat 'n mens vanaf ʼn planeet wat am die son beweeg (die aarde), 'n ander planeet waarneem wat ook am die son wentel. Omdat die baanvlakke buitendien nie saamval nie, lyk dit of die planete in lusse beweeg. Mars is relatief gesproke so na aan die aarde dat sy beweging al na een dag waarneembaar is. Met planete wat verder weg is, is 'n paar dae of weke nodig voor die verskuiwing waargeneem kan word. Net soos die planete, beweeg komete ook in verhouding tot die sterre. Die verskil is egter dat hulle op enige plek in die hemel kan verskyn. Omdat hulle meestal slegs vir 'n kort rukkie sigbaar is en gewoonlik nie met die blote oog gesien kan word nie, is hulle van die seldsame verskynsels aan die hemelbol. Die son en die maan, planete en sterre is dus van die hemelliggame wat bedags of snags waargeneem kan word. Sterre word gewoonlik ook as 'n "vaste" agtergrond gebruik om die beweging van die ander hemelliggame te bepaal. Wanneer noukeurige opmetings gedoen word, blyk dit egter dat die sterre ook nie stilstaan nie, al is die standverandering eers nil honderde jare met die blote oog waarneembaar.

Die **Chevrolet Cruze** is 'n kompakte motor wat sedert 2008 deur die Chevrolet-afdeling van die Amerikaanse vervaardiger General Motors (GM) vervaardig word. Die naamplaat is voorheen in Japan gebruik vir 'n weergawe van 'n subkompakte luikrug geproduseer onder 'n gesamentlike onderneming met Suzuki tussen 2001 en 2008 en gebaseer op die Suzuki Ignis. Sedert 2008 het die Cruze naamplaat behoort aan 'n wêreldwye ontwikkelde, ontwerpte en vervaardigde vierdeursedan aangevul deur 'n vyfdeur luikrugvariant in 2011, en 'n stasiewa in 2012. Gekenteken as die **Holden Cruze** in Australasië en die Daewoo Lacetti Premiere (2008-2011) in Suid-Korea, het die nuwe geslag model nie as 'n plaasvervanger gedien vir sy Suzuki-afgeleide voorganger nie. In plaas daarvan, het dit twee ander kompakte modelle vervang: die **Daewoo Lacetti** wat wêreldwyd onder verskillende name verkoop is, en die Noord-Amerikaanse spesifieke **Chevrolet Cobalt**. Holden Cruze (JG) CD sedan Holden Cruze (JH) Equipe luikrug Chevrolet Cruze LTZ wa Afwerkingsvlakke ---------------- Die 2018 Chevrolet Cruze kom in vyf afwerkingsvlakke – L, LS, LT, Premier en LT Diesel. Die L- en LS-afwerkings is beskikbaar as sedans, aangedryf deur 'n 1,4-liter-inlyn-viersilinderenjin wat 153 pk kan lewer. Die LT- en Premier-afwerkingsvlakke is beskikbaar as 'n sedan of luikrug, aangedryf deur dieselfde 1,4-liter-inlyn-viersilinderenjin as die basisafwerkings, maar met beter brandstofbesparing. Die LT Diesel is beskikbaar as 'n sedan of luikrug, aangedryf deur 'n 1,6-liter inlyn viersilinderenjin wat 137 pk kan lewer en 'n gekombineerde brandstofverbruik van 37 mpg het. Prestasie --------- Die Cruze kom met 'n turbo-aangejaagde petrolenjin, en sy opsionele turbodieselenjin is nou in beide die sedan- en die luikrugmodelle beskikbaar. Albei enjins kom met óf 'n handrat óf 'n outomatiese ratkas. Die 2018 Chevrolet Cruze is ontwerp vir hoër brandstofdoeltreffendheid en bied gepoleerde hantering en 'n gladde vering. Veiligheidskenmerke ------------------- Standaard veiligheidskenmerke sluit in parkeersensors agter, blindekolmonitering, baanwisselwaarskuwing, baanverlaatwaarskuwing, baanhouhulp, kruisverkeerwaarskuwing agter, voorwaartse botsingswaarskuwing en 'n volgafstandaanwyser. Ontwerp ------- Die 2018 Chevrolet Cruze is ontwerp om gemaklike sitplek vir vyf passasiers te hê, met 22,7 kubieke voet vragarea. Die binneruim is toegerus met premium kwaliteit materiale. Opsionele opgraderings soos leersitplekke, 'n Bose-klankstelsel en outomatiese klimaatbeheer. Infotainment-kenmerke sluit in Chevrolet se MyLink-inligtingvermaakstelsel, Apple CarPlay en Android Auto, 'n Wi-Fi-warmkol, 'n trukamera en Bluetooth.

Sjabloon:Rquote **Helvidius Priscus**, stoïsynse filosoof en staatsman, het gelewe tydens die bewinde van Nero, Galba, Otho, Vitellius en Vespasianus. Soos sy skoonpa, Thrasea Paetus, was hy bekend om sy oortuigde en manhaftige republikanisme. Alhoewel hy by herhaling sy regeerders aanstoot gegee het, het hy verskeie hoë ampte beklee. Tydens Nero se bewind was hy quaestor van Achaje en tribuun van die plebs (56 n.C.); hy het wet en orde herstel in Armenië, en het die respek en vertroue van die provinsies gewen. Sy verklaarde simpatie met Brutus en Cassius het op sy verbanning in 66 n.C. uitgeloop. Na sy terugroeping na Rome deur Galba in 68, het hy onverwyld vir Eprius Marcellus, die aanklaer van Thrasea Paetus, laat vervolg, maar weer die klag laat vaar, aangesien Marcellus se skuldigbevinding 'n aantal senatore sou impliseer. As verkose praetor het hy gewaag om Vitellius in die senaat teë te staan (Tacitus, *Gesk.* ii. 91), en as praetor (70) het hy, in opposisie tot Vespasianus, volgehou dat die bestuur van die finansies aan die oorleg van die senaat oorgelaat moes word; hy het voorgestel dat die Tempel van Beste en Grootste Jupiter, wat tydens die Vitellyns-Flawiese burgeroorlog vernietig is, op publieke onkoste herstel moes word; hy het Vespasianus op sy persoonsnaam gesalueer, en het hom nie as keiser erken in sy praetoriaanse ordonnansies nie. Uiteindelik is hy vir 'n tweede keer verban, en is kort daarop op bevel van Vespasianus tereggestel. Sy lewensverhaal in die vorm van 'n gul panegiriek deur Herennius Senecio, opgestel op versoek van sy weduwee, het die skrywer se terregstelling tydens die Domitiaanse bewind meegebring. Moderne heenwysings ------------------- * The Helvidius Groep van die Columbia-universiteit, publiseerder van die *Journal of Politics & Society*, neem hul naam van die staatsman. * Senator Robert Byrd is op 20 November 2002 deur die New York Times aangehaal waar hy verwys na Helvidius Priscus.

**Jonathan Safran Foer** (gebore 21 Februarie 1977) is 'n Amerikaanse skrywer bekend vir sy boek *Everything Is Illuminated* wat in 2002 uitgereik is. Biografie --------- Foer is in Washington, D.C. gebore en het daar by Georgetown Day skool gegaan. Hy is daarna gekies om aan Princeton universiteit verder te studeer waar hy letterkunde en filosofie gestudeer het. Hy bly tans in Brooklyn, New York, saam met sy vrou, die skryfster Nicole Krauss, en hulle twee jaar oue seun, Sasha. Jonathan is een van die meer omstrede skrywers van ons era. Nie vir die inhoud van sy skryfwerke nie, maar eerder aangesien sy skrywes polarisasie by sy lesers aanwakker: sommige kritici en aanhangers beskou hom as 'n genie, terwyl ander hom as 'n prulskrywer beskryf. Die oorspronklike vrystelling van sy eerste roman, Everything Is Illuminated, het egter oorweldigende lof ontvang – nie net van erkende publikasies nie, maar ook hooggeagde skrywers soos John Updike, Salman Rushdie en Isabel Allende. Dié boek is ook in 2005 deur regisseur Liev Schrieber verfilm, met Elijah Wood as in die hoofrol. Sy tweede roman, Extremely Loud and Incredibly Close, is in 2005 gepubliseer en daar is ook klaar sprake dat dit ook verfilm gaan word. Foer is die middelste kind van drie seuns waarvan almal in die letterkunde betrokke is. Foer het pas vir die eerste keer begin les gee: hy het 'n werk as tydelik lektor by Yale Universiteit aanvaar, waar hy klas gee in Intermediêre Fiksie. In die London Review of Books, het Wyatt Mason geskryf: "Foer het 'n ongewone geloof in die krag van geskrewe kommunikasie getoon, asook 'n ware gelowige se bereidwilligheid om die beperkings daarvan te toets". | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 2116886 * BNE: XX1621760 * BNF: cb14437812x (data) * CANTIC: a19169012 * GND: 124458343 * IMDb: nm1583636 * ISNI: 0000 0001 2282 5618 * LCCN: no2001058572 * LNB: 000238213 * MusicBrainz: 2ac4df8c-9f39-4e94-8cec-f02e5dda0cbb * NDL: 00980864 * NKC: xx0032541 * NLA: 54438178 * NLK: KAC200606782 * NLP: A31292197 * NTA: 229391281 * The SBN id TO0V447094 is not valid. * SELIBR: 275012 * SNAC: w6dn8p63 * SUDOC: 078529425 * Trove: 1541666 * VIAF: 85500702 * WorldCat Identities: lccn-no2001058572 |

T.P.N. Coetsee. **Tjaart Petrus Nicolaas Coetsee** (noemnaam **oom TPN**, 10 Oktober 1874 – 9 Julie 1959) was lid van die provinsiale raad van Kaapland, gemeenskapsleier, sakeman, boer en landwyd bekend as teler van merinoramme en friesbeeste. Herkoms ------- Coetsee was ’n seun van Jan Hendrik Coetsee (oorspronklik Coetss, maar later verander in Coetsee) en Hester Elizebeth (moontlik ’n spelfout in die bron) Kruger. T.P.N. Coetsee het sy skoolopvoeding in Grahamstad en op Burgersdorp ontvang. Loopbaan -------- In 1894 was hy boekhouer in Swaziland, maar hy is tydens ’n rooftog lig gewond en van £60 beroof sodat hy net ’n daalder oorgehad het. Daarmee het hy die afstand van meer as 700 km na Johannesburg te voet afgelê. In die toe agt jaar oue Goudstad het hy werk as boekhouer by een van die groothandelaars gekry. Hier sou hy altesaam vyf jaar werk en in die laaste jaar diamante vir die firma op Kimberley en Jagersfontein in die Vrystaat koop. In 1898 het hy na die Kaapkolonie teruggekeer waar hy sewe jaar lank as werknemer van die koloniale onderwysdepartement skoolgehou het op Dordrecht en Molteno. In 1905 het hy sy eie winkel in die stamgebiede van die Oostelike Provinsie geopen en later in die distrik Burgersdorp op die plaas Lus, waar hy jare lank gewoon het. Omstreeks 1916 het hy voltyds begin boer en eindelik minstens drie plase besit. In openbare belang ------------------ Sy belangstelling in alle openbare aangeleenthede wat sy volk en land betref, het hom spoedig in die Noordoos-Kaap op die voorgrond gedring. Van omstreeks 1919 af was hy langer as 25 jaar voorsitter van die Albertse Boerevereniging en van omstreeks 1924 af lid van die afdelingsraad, waarvan hy later ondervoorsitter was en vanaf 1932 langer as 14 jaar voorsitter. In 1928 is hy gekies as president van die afdelingsraadgenootskap van die hele Kaapland. In 1917 het hy Nasionalis geword en was hy voorsitter van tak No. 22, distrik Burgersdorp. Jare lank was hy voorsitter van die distriksbestuur. In 1937 het die eer hom te beurt geval om gekies te word as lewenslange voorsitter van die Noordoos-Kaaplandse Landbou-unie. In 1925 is hy verkies tot lid van die provinsiale raad vir Albert en het dié kiesafdeling verteenwoordig tot 1934. As LPR het hy veral baie vir die kiesafdeling op onderwysgebied gedoen. Ook is deur sy bemiddeling ’n hele paar brûe in die Albertse distrik gebou, waarvan die bekendste die TPN-brug oor die Stormbergspruit op die pad tussen Aliwal-Noord en Burgersdorp. In 1931 het hy ’n geweldige agitasie teen die Goudstandaard op tou gesit. Dit het hom in sommige kringe beroemd, maar in ander weer berug gemaak. In dié tyd het hy altesaam 108 vergaderings oor die Goudstandaard toegespreek. Volksraadsverkiesings --------------------- Die kiesafdeling Queenstown het hy in die algemene verkiesing van 1929 vir die Nasionale Party beveg en 1 100 stemme op hom verenig, vergeleke met die SAP-kandidaat, W.F. de Wet, se 1 932. Vier jaar later, in die algemene verkiesing van 1933, het hy die kiesafdeling Albert as onafhanklike beveg teen die NP-koalisie-kandidaat, L.J. Steytler. Coetsee het 1 711 stemme op hom verenig en Steytler 3 289, vir ’n meerderheid van 1 578. Gesinslewe ---------- Die Gereformeerde kerkraad van Durban, 1945, waar in Coetsee se seun Z.B. Coetsee gedien het. Sittende: Oudle. H.B. Kruger sr. en C.M. du Plooy, ds. H.F.V. Kruger, oudle. B.R.Kruger en J.G. Pretorius. Staande eerste ry: Oudle. H. Coetsee, P.A. Olivier, J.C. van Niekerk, J.C. Kruger, A.J. Venter, J.L. Delport en S.L.C. van der Walt en diak. B.J. Venter. Tweede ry: Diakens **Z.B. Coetsee** (T.P.N. Coetsee se seun), R.G. Diederiks, W.A. Kruger, H.B. Kruger jr. A.J. Coetzee en J.J. Kruger. Derde ry: Diakens G.R. Bester, S.P.J. Vos, N.J.C. Kruger en H.L. Venter. Byportrette: Oudle. C.G. Venter, H. Esterhuizen, diakens A.J. Pretorius, J. de Wet en T.J. Pretorius. Hy is in 1902 op Molteno met Martha Magdalena Coetsee getroud. Uit dié huwelik is drie kinders gebore: Jannie, wat in ’n stadium ’n boer was op die plaas Mount Rayner, distrik Burgersdorp, Z.B. (Seckie) Coetsee, sakeman in Durban en lid van die boukommissie wat op 26 Januarie 1950 benoem is vir die oprigting van die tweede Gereformeerde kerk Durban, en Sannie, wat getroud was met Louis Retief, ’n sakeman van Kroonstad. Bronne ------ * (af) De Wet, P.J.T. 1946. *Eeufees-Gedenkboek Burgersdorp. 1846–1946*. Burgersdorp: Stadsraad. * (af) (en) Reitz, Hjalmar en Oost, Harm (reds.), Goodman, I.M. (samesteller). 1931. *Die Nasionale Boek. 'n Geskiedenis van die ontstaan en groei van die Nasionale Party van Suid-Afrika en wat dit bereik het, tesaam met belangwekkende Artiekels in verband daarmee*. Johannesburg: Nasionale Boek Maatskappy, 1931. * (af) Schoeman, B.M. 1977. *Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976*. Pretoria: Aktuele Publikasies.

Aegir omringd door syn negen dochters by die brouwen van 'n enorme ketel mede Aegir en Ran die dogters van Aegir Aegir Fontein van J.P. Molin in Kungsträdgården in Stockholm, 1866 **Aegir**, *Ægir* of *Ägir*, (*Hlér*, Noors vir "see", ook *Eagor/Oegir*) is 'n seereus in die Noorse en Germaanse mitologie. Hy is ook die god van seevaart, bier, en blyk die verpersoonliking van die mag van die oseaan te wees. Genealogie ---------- Aegir is 'n oseaanreus, wat dig by die Ase staan, maar steeds by die ouer geskiedenis van die reuse (*Jotun*) hoort. Aegir is volgens Hymiskviða die seun van Miskorblindi. Jonger geskrifte noem Fornjótr as sy vader. Sy eggenoot is die seegodin Rán. Hy is 'n broer van Logi (vuur) en Kari (wind). Sy twee dienaars heet Fimafengr en Eldir. Self is hy 'n vader van nege dogters, die Aegirsdogters of 'bare meisies' (Bára, Blóðughadda, Bylgja, Dúfa, Hefring, Himinglæva, Hrönn, Kólga en Unnr/Udr **of** Blödughadda, Bygleya, Dröbna, Dusa, Hefrig, Himinglätfa, Kolga, Raun, Udor of Unn), wie as verskillende tipes seegolwe geld (naas hierdie name noem Snorri Sturluson nog etlike andere). Hierdie dogters word wel gesien as die nege moeders van Heimdall, maar dit kom nêrens in enige geskrifte tevore nie. Aegir wordt ook *Hlér* en *Gymir* genoem, woon op die eiland Hlésey (die eiland van Hlér; Læsø) en is baie oud, wys en bedrewe in die towerkuns. Tesame met Aurboða het Gymir (*Aegir*) 'n pragtige dogter Gerð en 'n seun Beli, die leier van die Blaffende Reuse. Kenmerke -------- Aegir is deur Thor opdrag gegee om vir die Ase mede te brou, alhoewel hy voorgegee het dat hy nie 'n voldoende grootte ketel besit het nie. In werklikheid wou hy nie homself deur Thor laat beveel word nie. Maar Thor bekom toe 'n reuseketel by die rypreus Hymir, en so moes Aegir maar beskeie die mede vir Asgard, die woonwêreld van die gode, brou. Om homself teen hierdie nederlaag te wreek, vergal hy die bier met hop, sodat dit weliswaar nog drinkbaar, maar glad nie meer genietbaar was nie. Aegir word ook vermeld in Grímnismál. By 'n gelag van die Ase laat hy goud in die saal binnedra, sodat die saal oplig asof deur 'n vuur. Omdat die mense geglo het dat Aegir sy onderwaterverblyf slegs sou verlaat om skepe en hul bemanning te vernietig, word hy by die begin van 'n seereis gevangenes geoffer, om 'n goeie vaart te verseker. Vermeldings ----------- Aegir kom herhaaldelik voor in die Eddavertellings, wat kort na die kerstening in Ysland opgeteken is. Hy tree daar altyd as 'n vriend van die gode op en verskyn dan as hul gasheer. Ook in die res van Skandinawië is hy 'n vaste bestanddeel van die kultus. In die tekste oor die oergeskiedenis van Noorweë word Aegir/Hlér byvoorbeeld as seun van Fornjótr aangedui en dit lewer ons 'n goeie voorbeeld van die feit, dat dit nie net om 'n 'Noorse' mitologie gegaan het nie. Mens moet nie vergeet dat die vroeë Germaans skriftekens (rune) die voorreg van priesters en adellike was nie, en dat hulle geen belang daarin gehad het dat die gewone volk in dié skrif kon kommunikeer nie. Daarbenewens is die individuele runes as heilig beskou en is hulle nie sommer net so gebruik nie. Dus was hierdie sagas vanaf hul ontstaan tot op die dag dat hulle opgeteken is – en dit kon honderde jare duur – slegs mondelings oorvertel, waarby daar natuurlik verskeie weergawes ontstaan het. Etimologiese betekenis ---------------------- Vandag weet ons: Aegir beteken in die Oudnoors sowel *die seereus*, asook (maar sekondêr) die see of oseaan self. Die naam Aegir hang saam met die Germaanse *ahwo*, (latyns *aqua*) *water*, en beteken ook ] Aquarius (Vgl. Ägir ⇒ Sy naam is verwant met die Gotiese *aha*). Dit is egter ook moontlik dat dit by Aegir seereus en ägir/ägi see om twee verskillende woorde gaan. In die Yslandse poësie word Aegir, Hlér en Gymir egter nog altyd als sinonieme vir die *see* gebruik. Uitstel van die Ragnarok ------------------------ Na die dood van Baldr en Höðr rig Aegir 'n feesmaal aan vir die gode. Dit is die fees waar Loki te ver gaan in sy belediging van die andere gode, soos beskryf in die Lokasenna. Hulle besluit dus om hom gevange te neem. Op see voer Njord en Aegir die seemonsters en visse wat gehelp het om vir Loki te vang.

Vincent Bugliosi in 2009. Die **Helter Skelter-scenario** is 'n teorie wat Vincent Bugliosi, die hoofstaatsaanklaer in die Tate-LaBianca-moordverhoor, voorgestel het. Dit is hoofsaaklik geskoei op die getuienis van Paul Watkins as 'n motief vir die reeks moorde wat die Mansonbende gepleeg het en is gebruik in 'n poging om Charles Manson aan te kla van sameswering om moord te pleeg. Bugliosi het die teorie tydens die verhoor verduidelik, asook in sy daaropvolgende boek, *Helter Skelter: The True Story of the Manson Murders*. Volgens Bugliosi se teorie het Manson dikwels in die maande voor die moorde op Sharon Tate en Leno en Rosemary LaBianca in Augustus 1969 met lede van die bende, of "die Familie", gepraat oor Helter Skelter, 'n apokaliptiese oorlog wat sou voortvloei uit die rassespanning tussen swart en wit mense.:311 Dit behels verwysings na musiek deur die Beatles, veral van hulle gelyknamige album van 1968 (ook bekend as die "White Album"), en die Nuwe Testament se boek Openbaring.:238–44 Ander scenarios buiten Helter Skelter bestaan ook onder skrywers, polisiemanne en regsgeleerdes wat met die saak gemoeid was wat die Tate-LaBianca-moorde beskou as óf 'n na-apery van ander moorde óf wraak vir 'n dwelmtransaksie wat skeefgeloop het óf 'n kombinasie daarvan. Agtergrond ---------- Volgens Bugliosi het Charles Manson 'n rasseoorlog voorspel nog voordat hy die term "Helter Skelter" gebruik het.:244 Volgens Paul Watkins het Manson die term die eerste keer gebruik op 'n byeenkoms van die Familie op oujaarsaand 1968 op Myers Ranch naby Kalifornië se Death Valley. :244 Watkins het gesê in die scenario trek Manson eindelik die grootste voordeel uit die oorlog. Hy en die familie sou 'n album skep met liedjies waarvan die liriek so subtiel was as dié wat hy in die Beatles se liedjies gehoor het.:241 Manson het na die Beatles se White Album geluister, met onder meer die liedjie "Helter Skelter". Volgens Bugliosi sou swart mans so ontneem word van die wit vroue wat ná die politieke veranderings van die 1960's seksueel vir hulle beskikbaar was, en hulle sou wrede misdade teen wit mense pleeg.:247 Volgens Watkins en Tex Watson sou bevreesde wit mense wraak neem met 'n moorddadige stormloop, en militante swart mense sou dit uitbuit om 'n oorlog te ontketen wat tot naby-uitwissing sou lei tussen rassistiese en nierassistiese wit mense oor die behandeling van swart mense. Dan sou die militante swart mense opstaan om die laaste paar wit mense dood te maak, asook alle mense wat nie swart is nie. Watkins sê voorts die lede van die uitgebreide Familie sou in dié slagting nie veel te vrese hê nie. Hulle sou die einde van die oorlog inwag in 'n geheime stad wat onder Death Valley geleë is. Hulle sou dit bereik deur 'n gat in die grond. Hulle sou die enigste wit mense wees ná die oorlog en sou van ondergronds kom om die swart mense te regeer wat, volgens die scenario, nie in staat sou wees om oor die wêreld te heers nie. Op daardie tydstip, sê Watkins, sal Manson "[die swart man se] kroeskop krap en hom onder die alie skop en hom aansê om katoen te gaan pluk en 'n goeie neger te wees". Watson het gesê die term "Helter Skelter" kom van die Beatles se liedjie met dieselfde naam en dat Manson dit vertolk het as dat dit oor oorlog gaan. Die liedjie was op die album *The Beatles* (ook bekend as die "White Album"), waarna Manson geluister het binne 'n maand ná die uitreiking daarvan. Volgens Paul Watkins het Manson en sy volgelinge vir Helter Skelter begin voorberei in die maande voor die moorde. Hulle het aan liedjies gewerk vir die album wat hulle wou skep en alles sou begin. Hulle het ook voertuie en ander items voorberei vir hulle ontsnapping uit die Los Angeles-omgewing na Death Valley wanneer die geweld begin. Hulle het kaarte bestudeer om 'n roete te beplan wat verby snelweë sou loop om hulle veilig in die woestyn uit te bring. Bugliosi het geskryf: Manson was oortuig daarvan dat die liedjie "Helter Skelter" 'n gekodeerde verklaring bevat oor die roete wat hulle moes volg.:244–245 ### LaBianca-moorde *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tate-LaBianca-moorde.* Tex Watson, Patricia Krenwinkel en Leslie van Houten het in die nag van 9 Augustus 1969, met die hulp van Manson, die LaBianca-moorde gepleeg. Krenwinkel het "Healter [sic] Skelter" in bloed op die yskas geskryf, saam met 'n moontlike verwysing na die Beatles-liedjie "Piggies". Die Mansonbendelid Bobby Beausoleil het die woorde "politieke varkies" in Gary Hinman se bloed teen sy muur geskryf nadat Beausoleil hom vermoor het.:35,91-96,99-113 Krenwinkel het getuig sy het die woord in die LaBiancas se huis geskryf as 'n na-apery van Beausoleil in 'n poging om hom uit die tronk te kry nadat hy vir Hinman se moord in hegtemis geneem is.:426-435 Verwysings na die Beatles en die Bybel -------------------------------------- In sy boek *Helter Skelter* skryf Bugliosi Manson het aan "talle mense", onder andere die Ma Barker-bendelid Alvin Karpis, gesê hy "sal baie groter as die Beatles wees" as hy 'n kans kry.:145:11 Watson het geskryf die Bybel het "hoegenaamd geen betekenis in ons lewe in die Familie" gehad nie, buiten Openbaring hoofstuk 9. ### Beatles-liedjies, volgens die teorie Die volgende vertolkings is geskoei op Vincent Bugliosi se vertolking en teorieë gebaseer op verklarings wat die Mansonbendelid Paul Watkins by hom afgelê het. Dit sluit ook verklarings in wat Tex Watson jare later afgelê het en Charles Manson se verklarings aan die skrywer David Dalton. * "Honey Pie" Liriek: *Oh, honey pie, my position is tragic / Come and show me the magic / Of your Hollywood song* Vertolking: Die Beatles weet Jesus Christus het na die aarde teruggekeer en is in Los Angeles.:240 Hulle wil hê Manson moet sy "song" skep, dit is sy album wat Helter Skelter sal begin. Liriek: *Oh, honey pie, you are driving me frantic / Sail across the Atlantic / To be where you belong* Vertolking: Die Beatles wil hê Jesus Christus moet na Engeland kom.:240 Gevolg: Bugliosi het vroeg in 1969 beweer Manson en sy vroulike volgelinge het probeer om die Beatles per brief, telegram en telefoon te kontak; hulle het gesukkel om dit duidelik te stel dat dit hulle, die Beatles, is wat oor die "Atlantic" moes kom om in Death Valley by die Familie aan te sluit.:240 * Die liedjies "I Will", "Yer Blues", "Don't Pass Me By" en "Blue Jay Way" is almal vertolk as dat die Beatles na Jesus Christus roep.:240 "Blue Jay Way" het verskyn op *Magical Mystery Tour*, die album voor *The Beatles*. Die Familie het hulle reis van San Francisco na Los Angeles die "Magical Mystery Tour" genoem.:27 * "Sexy Sadie" Gewigtigheid: Manson het die Familielid Susan Atkins "Sadie Mae Glutz" hernoem lank voor die uitreiking van *The Beatles*. Dit het gedien as versterking van die geestelike verbintenis wat Manson met die Beatles gevoel het.:241 In San Francisco, waar sy Manson ontmoet het, was Atkins 'n kaalborsdanser.:80 Paul Watkins het geskryf Atkins "floreer op seks" en het selfs beweer sy het dalk die bynaam Sexy Sadie gehad nog voor die Familie die liedjie gehoor het. Tex Watson het gekryf die woorde van "Sexy Sadie" pas Atkins so goed "dat ons almal seker was [die Beatles] sing direk vir ons". Watson het veral daarop gewys dat die liedjie se titelkarakter *came along to turn on everyone*, *broke the rules* en *laid it down for all to see*. Atkins, het hy gesê, "het seksueel al die reëls verbreek, en het daarvan gehou om oor haar ondervindings en gebrek aan inhibisie te praat".:160,193 * "Rocky Raccoon" Gewigtigheid: Rocky Raccoon beteken "coon", 'n rassenaam vir 'n swart man.:241 Van al die Beatles-liedjies wat sover bekend met Helter Skelter verbind is, is dit die enigste een wat die Bybel noem. *So one day [Rocky Raccoon] walked into town / Booked himself a room in the local saloon / Rocky Raccoon / Checked into his room / Only to find Gideon's Bible ... Now Rocky Raccoon / He fell back in his room / Only to find Gideon's Bible / Gideon checked out / And he left it no doubt / To help with good Rocky's revival.* Voor sy verhoor is Manson in die Los Angeles-distriksgevangenis besoek deur David Dalton en David Felton, wat 'n artikel vir *Rolling Stone* geskryf het. In die uitgawe van 25 Junie 1970 sê Manson in die artikel oor "Rocky Raccoon": "*Coon*. Jy weet dit is 'n woord wat hulle vir swart mense gebruik. Jy ken die reëls: *Gideon checked out / And left no doubt / To help good Rocky's revival.* *Rocky's revival* beteken om weer te herleef. Die swart man gaan weer die mag opneem. *Gideon checks out* beteken dit is alles daar in die Nuwe Testament geskryf, in die boek Openbaringe [sic]." * "Happiness Is a Warm Gun" Gewigtigheid: Die Beatles vertel aan swart mense om wapens te kry en teen die wit mense te veg. Voorbeeld van die ririek: *When I hold you in my arms / And I feel my finger on your trigger / I know no one can do me no harm / Because happiness is a warm gun / (Bang bang, shoot shoot)*:241 * "Blackbird" Liriek: *Blackbird singing in the dead of night / Take these broken wings and learn to fly / All your life / You were only waiting for this moment to arise.* Vertolking: Die swart man gaan opstaan en die wit man omverwerp.:241 Tex Watson het geskryf: "Die wit establishment sal duisende swart mense vermoor maar eintlik net daarin slaag om al die "Uncle Toms" (onderdanige swartes) dood te maak, want die ware swart ras sal gaan wegkruip en op die oomblik wag". * "Helter Skelter" Liriek: *When I get to the bottom I go back to the top of the slide / Where I stop and I turn and I go for a ride* Gewigtigheid: 'n Verwysing na die Familie se verskyning uit die "onderaardse diepte" ("*Bottomless Pit*"), die ondergrondse Death Valley-wegkruipplek waar die groep veilig sou wees teen die geweld van Helter Skelter.:242 Liriek: *Look out ... Helter Skelter ... She's coming down fast ... Yes she is.* Vertolking: Die komende ontploffing van rasgebaseerde geweld is voor die deur. * "Piggies" Liriek: *What they need's a damn good whacking* Gewigtigheid: Swart mense gaan die "piggies", dus die establishment, 'n goeie pak slae gee.:242 Liriek: *Everywhere there's lots of piggies / Living piggy lives / You can see them out for dinner / With their piggy wives / Clutching forks and knives / To eat their bacon.* Vincent Bugliosi het aangeteken dat Leno LaBianca met 'n mes in sy keel en 'n vurk in sy maag agtergelaat is, detail wat Bugliosi 'n verdere verband laat tref het met die liedjie.:242 * "Revolution 1" Liriek: *You say you want a revolution / Well you know / We all want to change the world ... / But when you talk about destruction / Don't you know that you can count me out (in)* Gewigtigheid: Die sing van die woord *in* ná die woord *out*, hoewel *in* nie in die gedrukte liriek van die liedjie voorkom nie, dui daarop dat die Beatles onseker was oor 'n revolusie, maar dit nie voorgestaan het nie.:242–243 Tex Watson beweer die Beatles is nie meer op 'n "peace-and-love trip" nie, maar kan dit nie aan die establishment erken nie. Liriek: *You say you got a real solution / Well you know / We'd all love to see the plan* Vertolking: Die Beatles wil hê Manson moet vir hulle sê hoe om aan die gruwels van Helter Skelter te ontsnap.:243 Volgens Watson en Bugliosi is die Beatles gereed vir geweld; hulle wil hê Manson moet 'n album uitreik wat vir hulle sê wat om te doen.:241 * "Revolution 9" Volgens Tex Watson is dit die liedjie op die White Album waarvan Manson die meeste gepraat het,:243 en die een wat hy as die belangrikste beskou het. In sy gesprek van 1970 met Dalton het Manson gesê "Revolution 9" is die liedjie wat hom laat glo het in die boodskap van Openbaring hoofstuk 9, waarin "die omverwerping van die establishment voorspel word. Die put sal oopgaan, en dan sal alles gebeur. 'n Derde van alle mense sal sterf." Gewigtigheid: Die masjiengeweervuur, die oink van varke en die woord *Rise*. Die liedjie is 'n oudiovoorstelling van die komende konflik; die herhaling van *Number 9* is 'n verwysing na hoofstuk 9 van die boek Openbaring.:243 In sy *Rolling Stone*-onderhoud het Manson die varkgeluide gevolg deur die masjiengeweervuur geëien as belangrike besonderhede wat "die gewelddadige omverwerping van die wit man" voorspel. Toe hy gevra word of die Beatles bedoel het om so 'n boodskap oor te dra het Manson geantwoord: "Ek weet nie. Maar dit is daar. Dir is 'n verbintenis in die onderbewuste. Dié musiek laat die revolusie begin, die ongeorganiseerde omverwerping van die establishment. Die Beatles weet in dieselfde sin as waarin die onderbewuste weet." Volgens Bugliosi is *Rise* "een van [Manson se] groot woorde"; die swart man gaan opstaan teen die wit man.:241–2 Volgens die sanger en skrywer Ed Sanders het Manson, terwyl hy "Revolution 9" gespeel het, geskree "Rise! Rise! Rise!":106 Sanders het ook gesê Manson het die Beatles hoor fluister: "Charlie, Charlie, stuur vir ons 'n telegram.":106 ### Openbaring, volgens die teorie HOOFSTUK 7 Vers 4: *Ek het die getal gehoor van dié wat gemerk is: daar was honderd vier en veertig duisend. Hulle was uit elke stam van die volk Israel.* Honderd vier en veertig duisend sou die ledetal van die Familie wees wanneer hulle aan die einde van Helter Skelter uit die "onderaardse diepte" kom om te heers.:246 Tex Watson het gesê dié groei in die Familie sou te danke wees aan voortplanting, terwyl Paul Watkins beweer het dit sou danksy die uitreiking van die Familie se album wees, want dit sou mense na die groep lok. Watkins het ook gesê die Familie sal babas kry wat in Helter Skelter ouerloos gelaat is. Verskeie dekades sou verloop voordat die familie uit die "onderaardse diepte" kom. hulle sou daar in 'n miniatuurvorm woon. HOOFSTUK 9: Vers 2-3: *Hy het toe die skag na die onderaardse diepte oopgemaak, en daar het rook uit die skag uit opgestyg soos die rook van 'n groot oond. Deur die skag se rook is die son verduister en het die lug donker geword. Toe het daar uit die rook sprinkane oor die aarde uitgeswerm. Aan hulle is dieselfde vermoë gegee as wat skerpioene op aarde het.* "sprinkane" = Beatles:239 Volgens Watkins verwys die woorde "dieselfde vermoë as wat skerpioene op aarde het" na die mag van die skerpioen, dus Manson ('n Skerpioen). "onderaardse diepte" = die ondergrondse stad waar die Familie wag totdat Helter Skelter verby is. Die Familie sou daarin laat sak word met 'n goue tou:114 wat Manson in 'n sportwinkel gekoop het. Vers 17: *En in hierdie gesig het die perde en hulle ruiters só gelyk: hulle het vuurrooi, donkerblou en swaelgeel harnasse aangehad. Die perde se koppe was soos die koppe van leeus, en uit hulle bekke het daar vuur, rook en swael uitgekom.* Bugliosi beweer die "vuurrooi harnasse" = die Beatles se elektriese kitare; "uit hulle bekke het daar vuur, rook en swael uitgekom" = die Beatles se kragtige lirieke,:239 wat volgens Watson die krag van hulle musiek was wat Helter Skelter sou ontketen. Vers 7: *Die sprinkane het gelyk soos perde wat regstaan vir oorlog.* Volgens Bugliosi was die "perde" die duinebesies waarmee die Familie tydens Helter Skelter sou ry.:239 Volgens Watkins het Manson gedink duinebesies is die ideale voertuie van die apokalips; hulle sou die Familie in staat stel om in die onderaardse diepte vir die polisie weg te jaag en dit was lig genoeg dat 'n paar vroue dit kon dra. Tydens die oorlog sou die familie strooptogte uitvoer uit die onderaardse diepte. Die duinebesies sou toegerus wees met masjiengewere; terwyl die mans bestuur, sou die vroue met die gewere geskiet het.:109–110 Die bendelid Catherine Share het gesê: "Charlie het elke nag van Helter Skelter gepraat. ... Ons sou leer om uit die natuur te lewe. Ons sou in die woestyn woon en met duinebesies ry om die wit weeskinders te red. Ons sou die redders wees." Vers 15: *Die vier engele wat gereed gehou is vir hierdie uur en dag en maand en jaar, is toe losgelaat om 'n derde van die mensdom dood te maak.* Bugliosi het geskryf die "vier engele" is die vier Beatles,:239 wat volgens Watson profete was wat die weg berei het vir die koms van Jesus Christus (wat Watson geskryf het Manson was), om die verkose volk in veiligheid te lei. "om 'n derde van die mensdom dood te maak" het beteken die uitwissing van die wit ras, wat skynbaar volgens Bugliosi een van die drie rasse op aarde is.:239 Vers 16: *Die aantal perderuiters van hulle leërs was miljoene der miljoene en nog 'n keer soveel. Ek het hulle getal gehoor.* "miljoene der miljoene perderuiters" = die lede van die Straight Satans-motorfietsbende wat Manson vir die Familie probeer werf het.:239 Die Straight Satans sou die Familie se "militêre vleuel" wees.:107 Volgens Watkins sou die motorfietsryers en die Familie soos 'n swerm voëls deur Helter Skelter beweeg, terwyl almal in die een of ander rigting sou draai sonder 'n woord van hulle leier. Vers 4: *[Die sprinkane] is aangesê om nie die gras van die aarde, die plante en die bome kwaad aan te doen nie, maar net die mense wat nie die seël van God op hulle voorkoppe het nie.* "om nie die gras van die aarde, die plante en die bome kwaad aan te doen nie" het volgens Watkins beteken net mense, en nie die natuur nie, sou in Helter Skelter vernietig word. "die seël van God op hulle voorkoppe "= 'n merk wat sou aandui of iemand aan Manson se kant is of nie, volgens Bugliosi.:239 In Helter Skelter sou dié daarsonder vernietig word, het Watson later beweer.s Vers 20: *Die ander mense, wat nie deur hierdie plae doodgemaak is nie, het hulle egter nie bekeer nie. Hulle het aangehou met die aanbidding van bose geeste en van afgode wat hulle self gemaak het van goud, silwer, koper...* "die aanbidding van afgode van goud, silwer, koper" was volgens Bugliosi = die establishment se aanbidding van materialisme en geld.:239 Vers 1: *Die vyfde engel het toe op sy trompet geblaas. Ek het 'n ster gesien wat van die hemel af op die aarde geval het, en die sleutel van die skag na die onderaardse diepte is aan hom gegee.* "die vyfde engel" = volgens Gregg Jakobson, wat 'n opnamesessie vir Manson gereël het: Stu Sutcliffe, een van die oorspronklike vyf Beatles. volgens Watson en Watkins: Manson.:239 HOOFSTUK 21: Vers 10 en 18: *Ek is toe deur die Gees meegevoer en die engel het my na 'n groot hoë berg toe geneem en die heilige stad Jerusalem vir my gewys... en die stad self [is gebou] met suiwer goud wat soos 'n skoon spieël lyk.* Vers 23: *Die stad het nie die son en die maan nodig om hom te verlig nie.* Volgens Watkins sou die Familie se skuiling onder Death Valley 'n stad van goud wees waar daar geen son en geen maan sou wees nie. HOOFSTUK 22: Vers 2: *Tussen die hoofstraat van die stad aan die een kant en die rivier aan die ander kant staan die boom van die lewe. Hy dra twaalf keer per jaar vrugte: elke maand lewer hy sy vrugte.* Volgens Watkins sou die stad onder Death Valley 'n boom hê wat twaalf verskillende soorte vrugte sou dra, elke maand 'n ander soort. *Abbey Road* ------------ Die Beatles-album *Abbey Road* is laat in September 1969 in Brittanje uitgereik, ná die moorde. Teen daardie tyd was die meeste lede van die Familie by die groep se kamp in Death Valley op soek na die onderaardse diepte.:233 Drie lede het omstreeks 1 Oktober by die kamp opgedaag met 'n vroeë eksemplaar van die album, en die groep het daarna geluister op 'n toestel wat met 'n battery gewerk het.:288 Polisiemanne het in die tweede week van Oktober 'n klopjag op die Familie se woestynvesting uitgevoer en gesteelde voertuie by die Familie gekry, en hulle het Manson en verskeie ander in hegtenis geneem.:126–8 Teen middel November het Manson 'n verdagte in die Tate-LaBianca-moorde geword, maar die bendelede het teruggekeer na Spahn Ranch toe hulle uit die tronk vrygelaat is. Tex Watson het die woestynkamp verlaat en hom van die Familie afgesonder, maar volgens hom het hy 'n kassetopname van *Abbey Road* gekoop en dit aanhoudend gespeel terwyl hy kilometers ver oor die woestyn gestap het om weer by die Familie aan te sluit; hy wou uitvind wat die Beatles vir hom wou vertel. Hy het op die laaste oomblik teruggedraai en iemand het hom ingelig dat die inhegtenisnemings plaasgevind het. Drie mense is laat in Julie 1970 op 'n strand naby Santa Barbara, Kalifornië, aangeval terwyl Manson verhoor is; twee van hulle het gesterf. Een van die Mansonvroue het dit "Maxwell's Silver Hammer" genoem, 'n *Abbey Road*-liedjie wat gaan oor moorddadige waansin.:93,393 Manson se getuienis ------------------- Manson is tydens sy verhoor in 1970 vir die Tate-LaBianca-moorde toegelaat om te getuig nadat die verdediging reeds sy betoog afgesluit het sonder om enige getuies te roep. Die jurie is gevra om die hofsaal te verlaat:388 omdat die staatsaanklaer, Vincent Bugliosi, gemeen het Manson sal sy hipnotiese kragte gebruik om hulle onregverdig te beïnvloed. Manson het langer as 'n uur gepraat.:388 Oor Helter Skelter het hy die volgende gesê: > Dit beteken letterlik verwarring. Dit beteken nie enige oorlog met enigiemand nie. Dit beteken nie sekere mense gaan ander vermoor nie… Helter Skelter is verwarring. Verwarring kom vinnig. As jy nie verwarring vinnig sien aankom nie, kan jy dit noem wat jy wil.:390–1 > > Manson het gesê die Helter Skelter-sameswering is 'n uitvindsel van die aanklaer om hom aan die moorde te verbind. > Is dit 'n sameswering dat die musiek die jeug aansê om teen die establishment op te staan omdat die establishment besig is om dinge vinnig te verwoes? Is dit 'n sameswering? Die musiek praat elke dag met julle, maar julle is te doof, dom en blind om selfs net na die musiek te luister… Dit is nie my sameswering nie. Dit is nie my musiek nie. Ek hoor die boodskap wat dit oordra. Dit sê: "Staan op," dit sê "Maak dood." Hoekom my blameer? Ek het nie die musiek geskryf nie.:391 … Wat betref die aankeer van iemand weens die een of ander helter skelter-storie, julle weet, dit is die distriksprokureur se motief. Dit was die enigste ding wat hy kon kry vir 'n motief om te gooi op al daardie verwarring wat hy gehad het. Daar is niks in my gedagtes soos helter skelter nie. > > Sien ook -------- * Charles Manson * Tate-LaBianca-moorde Skakels ------- * Charles Manson and the Family: The Application of Sociological Theories to Multiple Murder Besoek op 13 Oktober 2014. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

Aegean Airlines het BAe Avro RJ100's tussen 1999–2011 gebruik Aegean Airlines het Boeing 737-400's tussen 2001–2010 gebruik **Aegean Airlines S.A.** (IATA: **A3**, ICAO: **AEE**, Roepteken: **AEGEAN**) is die vlaglugredery van Griekeland en die grootste Griekse lugredery volgens totale aantal passasiers vervoer, volgens aantal bestemmings wat bedien word en volgens vlootgrootte. Dit is 'n lid van Star Alliance sedert Junie 2010, en bedryf geskeduleerde en huurdienste vanaf Athene en Thessaloniki na ander groot Griekse bestemmings sowel as na 'n aantal Europese en Midde-Oosterse bestemmings. Sy belangrikste spilpunte is Athene Internasionale Lughawe in Athene, Masedonië Internasionale Lughawe in Thessaloniki en Larnaca Internasionale Lughawe in Ciprus. Dit gebruik ook ander Griekse lughawens as basisse, waarvan sommige seisoenaal is. Sy hoofkantoor is in Kifisia, 'n voorstad van Athene. Op 21 Oktober 2012 het Aegean Airlines aangekondig dat hy 'n ooreenkoms aangegaan het om Olympic Air te bekom, en die uitkoop is 'n jaar later, op 9 Oktober 2013, deur die Europese Kommissie goedgekeur. Albei rederye werk steeds onder afsonderlike handelsmerke.

**Adventure Game Studio** (afkorting: AGS) is gratis aflaaibare sagteware wat gebruik kan word om grafiese avontuurspeletjies te ontwikkel. Dit is gemik op middelvlak speletjie-ontwikkelaars en kombineer 'n geïntegreerde ontwikkelingsomgewing (IDE - Integrated Development Environment) om sodoende meeste aspekte van die speletjie met 'n skrifprogrammeertaal saam te stel. Geskiedenis ----------- Adventure Game Studio is ontwikkel deur die Britse programmeerder Chris Jones. AGS is oorspronklik in 1997 vrygestel as 'n MS-DOS program, genaamd 'Adventure Creator'. Jones was gemotiveer deur die opvallende eenvoudigheid van die koppelvlak van Sierra On-Line se avontuurspeletjie, veral soos gesien in die latere weergawes van Space Quest, Quest for Glory en King's Quest. Die eerste weergawe van Adventure Creator het gebruikers toegelaat om lae-resolusie, sleutelbord-beheerde speletjies te skep. Namate ontwikkelaars meer en meer gereedskap en verbeterings aangevra het, is AGS tot meer bekwame en gebruikersvriendelike sagteware ontwikkel. Dit het moontlik geword om hoëkwaliteit speletjies met min programmeervaardighede te skep. Van laat 1999 tot 2001 het 'n paar speletjies genaamd Lassi Quest, Larry Vales en Rob Blanc verskyn wat skielik 'n groot toevloei van belangstelling meegebring het. 'n Groot internetgemeenskap het ontwikkel, wat veroorsaak het dat 'n groter hoeveelheid projekte voltooi is, met baie bydraes deur kenners. Die sagteware word nog aktief ontwikkel en nuwe tegnologie word in ag geneem, wat ontwikkelaars toelaat om speletjies te ontwikkel van dieselfde kwaliteit as groot kommersiële maatskappye. Bekende Avontuur Spel Vrystellings ---------------------------------- Duisende speletjies is reeds vrygestel met verskillende vlakke van kwaliteit. Die mees bekende groepe wat gebruik maak van hierdie program is: * AGD Interactive, met King's Quest I, II en Quest for Glory II se hermaak. * Infamous Adventures, met King's Quest III * Crystal Shard, met A Tale of Two Kingdoms * 5 Days a Stranger * Reality on the Norm * Ben Jordan: Paranormal Investigator * Himalaya Studios, met Al Emmo and the Lost Dutchman's Mine

**John Leslie Gainsford** (1938–2015) was 'n Springbokrugbyspeler. Rugbyloopbaan ------------- John speel vir Villagers se onder-19A span in 1956 en 1957. In 1958 speel hy vir die Westelike Provinsie. In 1959 word hy gekies vir die Junior Bokke se toer na Argentinië en in 1960 speel hy in sy eerste toets teen Skotland in Suid-Afrika. Hy speel ook die jaar in die toetse teen die All Blacks. Hy gaan ook saam op die suksesvolle 1960/61-toer na die Britse Eilande. In 1962 speel hy ook teen die Britse en Ierse Leeus en in 1963 teen die Wallabies. Hy speel ook teen die besoekende Walliese en Franse spanne van 1964 en gaan op die rampspoedige 1965-toere na Skotland, Ierland en Australasië. Gainsford speel sy laaste toets in 1967 teen die besoekende Franse. Hy het na sy uittrede by die WP se bestuur betrokke geraak. Hy het agt toets drieë gedruk en het die rekord van 33 toetse tydens sy uittrede gehou. Sy bibliografie is getiteld, *Nice guys come second*. Hy is op 18 November 2015 in Kaapstad aan kanker oorlede. Bron ---- * *30 Super Springboks*. Paul Dobson. 1995. ISBN 0-7981-3411-9

**Fabian Gottlieb Thaddeus von Bellingshausen** (in Russies ook bekend as *Фаддей Фаддеевич Беллинсгаузен*; *Faddei Faddejewitsj Bellinsgaoezen*) (20 September 1778 – 13 Januarie 1852) was 'n vlootoffisier van die Russiese Ryk en bevelvoerder van die tweede Russiese ekspedisie om om die aardbol te seil. So het Bellingshausen een van die eerste drie mense geword wat die kontinent Antarktika sien. 'n Herdenkingsmunt van die Bank van Rusland gewy aan die eerste Russiese Antarktiese ekspedisie Kaart van Bellingshausen se Antarktiese Ekspedisies 1819–21 Bellingshausen is gebore in 'n Balties-Duitse familie in Saaremaa (Ösel) in Estland – toe deel van die Russiese Ryk. Hy het op die ouderdom van 10 'n kadet in die Russiese Vloot geword. Nadat hy op 18 aan die Vlootakademie in Kronstadt gegradueer het, styg hy spoedig tot die rang van kaptein. As 'n bewonderaar van James Cook se reise dien hy in 1803 in die eerste Russiese vaart om die wêreld op die vaartuig *Nadezjda* ("Hoop") onder Krusenstern, en voltooi die sending in 1806. Sy loopbaan vorder met die bevelvoering oor verskeie skepe in die Oos- en die Swartsee. Toe tsaar Aleksander I in 1819 'n ekspedisie na die suidelike poolgebied magtig, kies die owerhede weer vir Bellingshausen om dit te lei. Hulle verlaat Portsmouth op 5 September 1819 met twee skepe, die 600 ton-korvet Wostok en die 530 ton-steunvaartuig Mirni (met Michail Lazaref as kaptein) en steek op 26 Januarie 1820 die Antarktiese Sirkel oor (die eerste mense sedert Cook). Op 28 Januarie 1820 (nuwe styl) ontdek die ekspedisie die Antarktiese vasteland en nader die Antarktiese kus by 'n punt met koördinate 69°21′28″S 2°14′50″W / 69.35778°S 2.24722°W / -69.35778; -2.24722 en neem daar ysvelde waar. Die punt lê binne 32 km van die Antarktiese vasteland. Bellingshausen se dagboek, sy verslag aan die Russiese vlootminister op 21 Julie 1821 en ander dokumente, beskikbaar in die Russiese Staatsmuseum van die Arktiese Gebied en Antarktika Geargiveer 7 Februarie 2005 op Wayback Machine in Sint Petersburg, Rusland, is sorgvuldig deur die Britse geskiedkundige A.G.E. Jones in sy 1982-studie *Antarctica Observed* met die skeepsjoernale van ander aanspraakmakers vergelyk. Jones maak die gevolgtrekking dat Bellingshausen inderdaad die ontdekker van die gesogte Terra Australis is — eerder as die Britse Vloot se Edward Bransfield op 30 Januarie 1820 of die Amerikaanse Nathaniel Palmer op 17 November 1820. Tydens die reis besoek Bellingshausen ook die Suidelike Shetlandeilande. Hy besoek en doop ook onder meer die Peter I-Eiland en 'n skiereiland op die Antarktiese vasteland wat hy die Alexander-kus noem, maar meer onlangs tot Alexander-eiland herdoop is. Nadat hy sonder veel toejuiging op 4 Augustus 1821 na Kronstadt teruggekeer het, hou Bellingshausen aan om die tsaar te dien. Hy veg in die Russies-Turkse Oorlog van 1828–1829 en kry die rang van admiraal. Hy word in 1839 militêre goewerneur van Kronstadt en sterf in 1852 daar. Vernoemings ----------- * Bellingshausen-eiland in die Suid-Atlantiese Oseaan * Bellingshausensee in die Suidelike Oseaan

Advocaat **Advocaat** of **advocatenborrel**, in Duitsland ook bekend as **Eierlikör**, is 'n tradisionele Nederlandse en Duitse alkoholiese drank wat van eiergeel, suiker en brandewyn gemaak word. Die ryk en romerige drankie beskik oor 'n gladde, vla-agtige digtheid. Die tipiese alkoholinhoud is gewoonlik tussen 14% en 20% ABV. Die inhoud daarvan kan 'n mengsel wees van eiergele, aromatiese spiritualieë, suiker of heuning, brandewyn, vanielje en soms room (of ingedampte melk ). Belangrike vervaardigers van **Advocaat** sluit in die handelsmerke **Bols**, **Darna Ovo Liker**, **DeKuyper** (in twee variëteite) en **Verpoorten**. Etimologie ---------- Daar is twee teorieë oor die oorsprong van "advocaat". Volgens verskeie vervaardigers, soos Verpoorten en Bols, en die "Oxford handleiding op suiker en lekkers", kan die oorsprong daarvan teruggespoor word na **"abacate"**, 'n alkoholiese drankie van die inheemse bevolking van Brasilië, wat dit met avokadopeer gemaak het. Nederlandse koloniale inwoners van Noord-Brasilië het hierdie drank aan Europa bekendgestel as "advocat/advocaat". Aangesien avokado's nie in Noord-Europa groei nie, is dit vervang met eiergeel, wat vermoedelik oor 'n soortgelyke smaak en digtheid beskik; die naam is derhalwe afgelei van die avokado, alhoewel die drankie nie avokadopeer bevat nie. *"Advocaat"* is ook die Nederlandse benaming vir prokureur, en derhalwe verskil dit van Afrikaans, waar die woord "advokaat" 'n enger betekenis het, dit wil se 'n regsgeleerde wat gewoonlik deur 'n prokureur ge-breveteer word en hoofsaaklik in die howe bedrywig is waar hulle die sake van kliënte in die howe aanvoer en argumenteer. Die naam van die drankie is kort vir *advocatenborrel*, of *"prokureurs drankie"*, waar *"borrel"* die Nederlandse benaming is vir 'n klein alkoholiese drankie wat op tydsame wyse tydens 'n sosiale byeenkoms geledig word. Volgens die 1882-uitgawe van die *Woordenboek der Nederlandse taal*, is dit "zoo genoemd als een goed smeersel voor de keel, en dus bijzonder dienstig geacht voor een advocaat, die in 't openbaar het woord moet voeren". Tipes en gebruike ----------------- 'n Bottel advocaat van Duitse oorsprong Flesse en breë bottels dik advocaat word hoofsaaklik in Nederland en België verkoop, alhoewel dit ook in Duitsland en Oostenryk beskikbaar is. Die viskositeit van ander uitvoere is van 'n meer vloeibare aard as die wat in Europa beskikbaar is. In die besonder word die oorspronklike dik variëteit, dit wil sê sonder albumien (eierwit) gebruik as o.a. 'n bolaag vir wafels, pannekoeke- of poffertjies, as 'n bestanddeel vir roomys, vla, gebak en soortgelyke nageregte, of as 'n apéritief of spysverteringsmiddel. Laasgenoemde, bedek met geklopte room en beurtelings met 'n tikkie kakaopoeier besprinkel, word in 'n baie klein bakkie of 'n klein glas gesit waaruit dit geëet word met behulp van 'n teelepel. In Belgiese restaurante en tavernes kan dit 'n komplementêre aanvulling by koffie wees. Beide dele van die eiers word in die uitvoervariëteit gebruik. Die bekendste skemerkelkie wat van *advocaat* gebruik maak staan bekend as die *"Snowball"*: 'n mengsel van advocaat, limonade en soms (hoewel dit nie nodig is nie) lemmetjiesap wat gereeld tydens kersfeestyd genuttig word. 'n Ander skemerkelkie wat daarvan gebruik maak staan bekend as die *"Fluffy duck"* en word van rum gemaak. 'n Ander Advocaat-gebaseerde drankie is die *Bombardino*, 'n drankie wat algemeen in Italiaanse ski-oorde genuttig word, veral in die Italiaanse Alpe, en wat gemaak word deur Advocaat, brandewyn en geklopte room te meng. Verwante drankies ----------------- Die Poolse ekwivalent, *"ajerkoniak"* (de: *Eier* —in Afr. ook eier; fr: *Cognac* (Afr: konjak), bestaan uit wodka in plaas van brandewyn, ondanks die naam. *Rompope* van Meksiko en *Sabajón* van Colombia is soortgelyke likeurs wat gemaak word van eiergeel en vanielje. Sommige variëteite het ekstra aroma's.

John Gaisford. Robertson se NG moederkerk is in 1905 in gebruik geneem. Die argitek was Gaisford. Die NG gemeente Calvinia se tweede kerkgebou is in 1899 voltooi en in 1982 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Dis een van net drie NG kerke waarvan met sekerheid gesê kan word dat hy dit ontwerp het. Die NG kerk op Nieuwoudtville, ontwerp deur Gaisford. Die hoeksteen is op 3 Februarie 1906 gelê. Lombardstraat 74 (foto) en 76 is spieëlbeelde van mekaar en albei ontwerp deur Gaisford. Die straat se nuwe naam is James Morokalaan. Die nabygeleë aandelebeursgebou word ook aan hom toegeskryf. Gaisford het die Anglikaanse kerk St. Mary's op Potchefstroom se ontwerp by George Crone oorgeneem nadat die boog oor die koorgedeelte ineengestort het. Dis ingewy op 14 Junie 1891. **John William Gaisford** (Onbekend, 7 Oktober 1853 – Potchefstroom, 21 Augustus 1928) was 'n Suid-Afrikaanse argitek wat op Potchefstroom gewoon en in die laat 19de en vroeë 20ste eeu daar as argitek gewerk het. Hy word beskryf as die stad se eerste argitek. Van die geboue wat hy ontwerp het, kan net van enkeles met sekerheid gesê word dat hy daarvoor verantwoordelik was. Hy het 'n leidende rol op die dorp gespeel en was meermale tussen 1913 en 1918 burgemeester. Gaisford het in 1928 afgetree, maar sy laaste jare is versuur deur 'n geskil oor die sinagoge op Potchefstroom waaraan bouwerk in 1923 begin het. Hy het op sy tuisdorp gesterf twee jaar nadat hy afgetree het. Van die geboue wat hy ontwerp het, is die eerste aandelebeursgebou in Kerkstraat, Potchefstroom, wat in 1891, 'n jaar nadat dit voltooi is, deur 'n brand in puin gelê is. Dit is herbou, maar dis onbekend of hy ook die nuwe plan geteken het. Die Anglikaanse kerk St. Mary (omstreeks 1890) word ook aan hom toegeskryf. Twee van sy bekendste ontwerpe is die NG kerke Robertson en Nieuwoudtville. Bronne ------ * (en) 'n Kort lewensbeskrywing op die webtuiste Artefacts.co.za. URL besoek op 20 September 2015. * (af) 'n Foto van Gaisford se grafsteen in die hoofbegraafplaas op Potchefstroom. URL besoek op 20 September 2015.

Ligging van Sokotra in die Indiese Oseaan Kaart van Sokotra Kaart van Jemen met Sokotra in die suidooste **Sokotra** (Arabies: سقطرى‎ / Suqutrā) is 'n argipel in die noordwestelike Indiese Oseaan, wat uit die vier eilande Sokotra, Abd al Kuri, Samhah en Darsah bestaan. Die argipel lê voor die kus van Somalië aan die kus van die Horing van Afrika en behoort tot die Asiatiese Republiek van Jemen, governorate Hadhramaut. Sokotra is 'n belangrike strategiese punt en is naas Madagaskar die tweede grootste eiland van Afrika en die grootste van Jemen. Die argipel het 'n bevolking van 42 842 en 'n oppervlakte van 3 796 km². Die hoofstad en grootste stad is Hadibu. Sokotra is in 2008 deur UNESCO as wêrelderfenisgebied gelys. Geskiedenis ----------- Die naam Sokotra is waarskynlik afgelei van die Sanskrit d*vipa sukhadhara*, wat "gelukkige eiland" beteken. Die argipel is in die eerste eeu op die Griekse navigasiekaart as Dioskouridou benoem. Volgens oorlewering is die eilandbewoners in 52 n.C. tot die Christendom bekeer. 'n Arabiese geograaf van die 10de eeu het vasgestel dat die meeste inwoners Christene in sy tyd was. Marco Polo (1254-ca.1324) berig in sy reisberigte dat die inwoners van Sokotra Christene is, met 'n aartsbiskop in Bagdad, wat "niks met die pous in Rome te doen het nie". Hulle het dus tot die Assiriese Kerk van die Ooste of die Oostelike Siriese Kerk behoort. Sokotra is in 1507 deur die Portugese verower, nadat die ontdekkingsreisiger Tristão da Cunha daar voet aan wal gesit het. In 1511 het Portugal die eiland aan die Mahra-sultanaat verloor. 'n Grootskaalse Islamisering van die bevolking het in die 17de eeu plaasgevind. 'n Ekspedisie van die Britse Oos-Indiese Kompanjie onder leiding van offisier James Raymond Wellsted beset die eiland in 1834. 'n Halfeeu later, in 1886, word Socotra 'n Britse protektoraat. Die geostrategiese ligging van die eiland het dit 'n belangrike oornag- en transito-hawe vir Groot-Brittanje gemaak. In 1967 het die Verenigde Koninkryk beheer oor Sokotra heeltemal verloor deur die onafhanklikheid van Suid-Jemen (nou Jemen), waarvan die eiland deel geword het. Binne die konflik van die Jemeense burgeroorlog is die situasie van Sokotra sedert Mei 2018 dat die eiland deur troepe uit die Verenigde Arabiese Emirate beset word en dat dit onder die gesag van die sogenaamde Suidelike Sessesie Beweging val. Bevolking --------- Die eiland het 'n bevolking van ongeveer 50 000, insluitend 8 500 in die hoofstad Hadiboh. Die inwoners van Sokotra teel hoofsaaklik beeste en bokke en is besig met visvang en die dadelpalmkultuur. Die taal, die Soqotri, word slegs by Sokotra gepraat. Die meeste inwoners het nie elektrisiteit of lopende water nie. Van wes na oos loop een goeie teerpad (met oorgange oor die talle wadi's) vanaf die ongeveer 3 500 inwoners tel die vissersdorpie Qalansyah via die lughawe en dan rondom Hadiboh na 'n klein hawe oos van die hoofstad. Verder is daar feitlik geen verharde paaie nie. Aan die einde van die negentigerjare het die Verenigde Nasies 'n program opgestel om die eiland verder te bestudeer. 'n Moontlike bron van inkomste in die toekoms is ekotoerisme. Die eiland Sokotra het verskeie pragtige sandstrande.

**Gedrag** is die verskeidenheid aksies en maniere wat individue, organismes, stelsels of kunsmatige entiteite in verhouding tot hulleself of hulle omgewing uitvoer, insluitend die ander stelsels of organismes in die omgewing sowel as die (lewelose) fisiese omgewing. Dit is die stelsel of organisme se reaksie op verskeie stimuli of insette, hetsy intern of ekstern, bewustelik, of onbewustelik, openlik of heimlik, en willekeurig of onwillekeurig. Gesondheid ---------- Gesondheidsgedrag verwys na 'n persoon se oortuigings en optrede ten opsigte van sy gesondheid en welsyn. Gesondheidsgedrag is direkte faktore in die handhawing van 'n gesonde leefstyl. Dit word beïnvloed deur die maatskaplike, kulturele en fisiese omgewings waarin ons lewe en werk, en word deur individuele keuses en eksterne beperkings gevorm. Positiewe gedrag bevorder gesondheid en voorkom siektes terwyl die teenoorgestelde vir riskante gedrag geld. Gesonde gedrag is vroeë aanwysers van bevolkingsgesondheid. As gevolg van die tydsverloop wat tussen sekere gedrag en die ontwikkeling van 'n siekte bestaan, kan hierdie aanwysers 'n aanduiding van die toekomstige probleme en voordele van gesondheidsriskante en gesondheidsbevorderende gedrag wees. Gesondheidsgedrag kom nie in isolasie voor nie —dit word deur maatskaplike en kulturele norme beïnvloed en beperk. ### Korrelate 'n Verskeidenheid studies het die verhouding tussen gesondheidsgedrag en gesondheidsuitkomste ondersoek (bv. Blaxter 1990) en hulle rol in morbiditeit sowel as mortaliteit geïllustreer. Hiedie studies het sewe gewoontes geïdentifiseer wat met laer morbiditeit en gevolglik hoër langtermynoorlewing geassosieer word. (Belloc en Breslow 1972). Gesonde mense... * vermy peuselhappies. * eet gereeld ontbyt. * oefen gereeld. * handhaaf 'n gewenste liggaamsgewig. * beperk hulle alkoholinname. * rook nie. * slaap 7–8 uur per nag. Gesondheidsgedrag het 'n impak op individue se lewensgehalte deur die aanvang van chroniese siektes te voorkom en 'n langer aktiewe lewensduur te bevorder. Rook, alkoholverbruik, eetgewoontes, 'n gebrek aan primêre versorgingsdienste en toetsingis belangrike determinante van swak gesondheid. Die verbetering van hierdie gedrag behoort tot verbeterde gesondheid te lei. Die Amerikaanse Departement van Gesondheid en menslike dienste (USDHHS) verhoogde liggaamlike aktiwiteit, veranderde eetgewoontes en 'n afname in tabak-, alkohol- dwelmgebruik as belangrike aspekte vir gesondheidsbevordering en siektevoorkoming. ### Behandeling Enige intervensies wat uitgevoer word, word op 'n etiese en gerespekteerde manier by die behoeftes van individue aangepas. Volgens die HBM (Health belief model) moet individue se waargenome gevoeligheid vir negatiewe gesondheidsuitkomste verhoog word, en moet hulle bewus gemaak word van die erns van sulke negatiewe gesondheidsgedragsuitkomste deur bv. boodskappe oor gesondheidsbevordering. Verder beklemtoon die HBM ook die behoefte om op die voordele van gesondheidsgedrag, en die feit dat hindernisse maklik oorkom kan word, te fokus. TPB (Theory of planned behaviour) stel voor dat oorredingsboodskappe gebruik word om gedragsoortuigings aan te spreek ten einde meer reaksie ten opsigte van die kwessie uit te lok (*intensies*). In pogings om gedrag te verander, beweer die TPB, moet normatiewe oortuigings uitgedaag word en oortuigings beheer word. Die uitdaag van normatiewe oortuigings is egter nie genoeg nie; die self-effektiewe deurvoer van die *intensie* vanuit die individu se bemeestering van probleemoplossing en taakvoltooiing is belangrik in die verkryging van 'n positiewe verandering. Self-effektiwiteit word dikwels deur standaard oorredingstegnieke vasgemessel. Modelle ------- ### Biologie Daar heers nie eenstemmigheid oor die definiëring van gedrag in 'n biologiese konteks nie, maar volgens een algemene interpretasie, gebaseer op 'n meta-analisie van wetenskaplike literatuur, is "gedrag die intern gekoördineerde response (aksies of gebrek aan aksies) van lewende organismes (individue of groepe) op interne en/of eksterne stimuli". 'n Breër definisie van gedrag wat op plante en ander organismes van toepassing is, is soortgelyk aan die konsep van fenotipiese plastisiteit. Dit beskryf gedrag as 'n respons op 'n gebeurtenis of omgewingsverandering gedurende die loop van 'n individu se leeftyd, in teenstelling met ander fisiologiese of biochemiese veranderinge wat heelwat vinniger plaasvind, en met uitsondering van veranderinge wat as gevolg van ontwikkeling plaasvind (ontogenie). Gedrag kan óf ingebore óf aangeleer wees. Gedrag kan as enige aksie van 'n organisme beskou word wat sy verhouding tot sy omgewing verander. Gedrag is 'n organisme se uitset op die omgewing. ### Menslike gedrag Menslike gedrag word vermoedelik deur die endokriene stelsel en die senuweestelsel beïnvloed. Daar word geglo dat die kompleksiteit in 'n organisme se gedrag met die kompleksiteit van sy senuweestelsel korreleer. Organismes met 'n meer komplekse senuweestelsel het oor die algemeen 'n groter kapasiteit om nuwe response aan te leer en hulle gedrag dus aan te pas.[*verwysing benodig*] ### Dieregedrag *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Etologie.* Verbruikersgedrag ----------------- **Verbruikersgedrag** Verbruikersgedrag verwys na die prosesse wat verbruikers ondergaan en hulle reaksies op produkte of dienste (Dowhan, 2013). Dit handel oor verbruik en die prosesse wat verbruikers ten opsigte van die koop en verbruik van goedere en dienste ondergaan (Szwacka-Mokrzycka, 2015). Verbruikers identifiseer behoeftes of begeertes en ondergaan 'n proses om hierdie behoeftes te vervul. Verbruikersgedrag is die proses wat hulle as kliënte ondergaan, en behels die soorte produkte wat gekoop word, die bedrag wat bestee word, gereeldheid van aankope en faktore wat hulle besluit beïnvloed om die koop of nie. Daar is verskeie faktore, intern sowel as ekstern, wat verbruikersgedrag beïnvloed (Szwacka-Mokrzycka, 2015). Interne faktore sluit in gesindhede, behoeftes, motiewe, voorkeure en perseptuele prosesse, terwyl eksterne faktore bemarkingsaktiwiteite, maatskaplike en ekonomiese faktore en kulturele aspekte behels (Szwacka-Mokrzycka, 2015). Doktor Lars Perner van die Universiteit van Suid-Kalifornië beweer dat verbruikersgedrag ook deur liggaamlike faktore beïnvloed word. Indien 'n verbruiker byvoorbeeld honger is, sal sy liggaamlike behoefte veroorsaak dat hy 'n toebroodjie gaan koop om die honger te stil (Perner, 2008). **Verbruikersbesluitneming** Lars Perner beskryf 'n model wat die besluitnemingsproses rondom verbruikersgedrag illustreer. Dit begin met die identifisering van 'n probleem ('n behoefte of begeerte) wat nie bevredig is nie. Dit lei daartoe dat die verbruiker na inligting soek; indien dit 'n laebetrokkenheid-produk is, sal die soektog intern wees; opsies word suiwer op geheue gebaseer. Indien dit 'n hoëbetrokkenheid-produk is, sal die soektog deegliker wees en behels dat resensies of verslae gelees word of vriende uitgevra word. Die verbruiker sal dan sy of haar opsies evalueer deur prys en gehalte te vergelyk, produkte teen mekaar op te weeg en die keuse te beperk deur minder aantreklike produkte uit te skakel totdat net een oorbly. Nadat dit geïdentifiseer is, sal die verbruiker die produk koop. Laastens sal die verbruiker die koopbesluit en die gekoopte produk evalueer deur faktore soos waarde vir geld, gehalte van produk en koopervaring in berekening te bring (Perner se model, 2008). **Die 4 P’s se invloed op verbruikersgedrag** Die 4 P’s is 'n bemarkingsinstrument en staan vir Prys, Promosie, Produk en Plek of Produkplasing (Clemons, 2008). Bemarking het 'n groot invloed op verbruikersgedrag. As prominente bemarkingsmiddel sal verbruikersgedrag dus deur die 4 P's geaffekteer word. Die prys van 'n goeie diens word grotendeels deur die mark bepaal aangesien mededingende ondernemings soortgelyke pryse vasstel ten einde kompeterend te bly én wins te maak (Clemons, 2008). Wanneer markpryse hoog is, sal verbruikers minder koop en gekoopte produkte langer gebruik, en omgekeerd. Die manier waarop bemarking verbruikersgedrag beïnvloed, het geleidelik verander. In die verlede sou groot bemarkingsveldtogte en heelwat advertensies tot verkope lei, maar as gevolg van die internet en veral sosiale media is hierdie grootskaalse bemarking nie meer noodsaaklik nie (Clemons, 2008). Verbruikers vertel van produkte en aangesien produkte aanlyn verkoop word, styg verkope aangesien produkte hulleself bemark (Clemons, 2008). Die wyse waarop verbruikersgedrag deur produk beïnvloed word, is deur die verbruiker se bereidheid om te betaal en verbruikersvoorkeure (Clemons, 2008). Al sou 'n maatskappy dus 'n lang geskiedenis van produkte in die mark hê, sal verbruikers by 'n goedkoper produk bly as dit beteken dat hulle minder vir 'n baie soortgelyke produk hoef te betaal (Clemons, 2008). Verbruikersgedrag word ook deur verbruikersvoorkeure geaffekteer. 'n Pepsi-drinker sal byvoorbeeld minder geneig wees om Coca-cola te koop, al is dit goedkoper en geriefliker. Die beskikbaarheid van produkte aanlyn het tot gevolg dat produkplasing nie meer 'n groot invloed op verbruikersgedrag nie (Clemons, 2008). In bestuur ---------- **Gedrag buite die sielkunde sluit in**: ### Organisatories In 'n bestuurskonteks word gedrag met gewenste of ongewenste fokusse geassosieer. Bestuurders kan gewoonlik sien wat die gewenste uitkoms is, maar gedragspatrone kan probleme skep. Voordat 'n sekere gedrag voorkom, is daar voorafgaande aanduidings van stimuli wat die gedrag beïnvloed wat gaan plaasvind. Nadat die gedrag plaasgevind het, is daar gevolge, gewoonlik in die vorm van beloning of straf. ### Sosiale gedrag *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Sosiale gedrag.* Gedragsinformatika ------------------ ***Gedragsinformatika***  ondersoek gedragsintelligensie en gedrag-insig vanuit informatika- en berekeningsperspektiewe. Bronne ------ * Cao, L. (2014). Behavior Informatics: A New Perspective Geargiveer 1 Maart 2017 op Wayback Machine. IEEE Intelligent Systems (Trends and Controversies), 29(4): 62-80. * Clemons, E. K. (2008). How Information Changes Consumer Behavior and How Consumer Behavior Determines Corporate Strategy. *Journal Of Management Information Systems, 25*(2), 13-40. Retrieved from * Dowhan, D. (2013). Hitting Your Target. *Marketing Insights,* 35(2), 32-38. Retrieved from * Perner, L. (2008), Consumer Behaviour. *University of Southern California, Marshall School of Business.* Retrieved from * Szwacka-Mokrzycka, J. (2015). TRENDS IN CONSUMER BEHAVIOUR CHANGES. OVERVIEW OF CONCEPTS. *Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 14*(3), 149-156. Retrieved from

**John Robert Fowles** (/faʊlz/; 31 Maart 1926 – 5 November 2005) was 'n Engelse romansier van internasionale statuur, wat op kritiese wyse geposisioneer was tussen modernisme en postmodernisme. Sy werk reflekteer onder andere die invloed van Jean-Paul Sartre en Albert Camus. Nadat hy die Universiteit van Oxford verlaat het, het Fowles Engels gegee by 'n skool op die Griekse eiland van Spetses, 'n verblyf wat "The Magus" geïnspireer het, welke werk in 'n ommesientjie in 'n topverkoper ontaard het. Die werk was duidelik in pas met die 1960's se "hippy" anargisme en eksperimentele filosofie. Dit was gevolg deur *"The French Lieutenant's Woman"* (1969), 'n Victoriaanse-era roman met 'n postmodernistiese nadraai wat afgespeel het in Lyme Regis, Dorset, waar Fowles vir 'n groot deel van sy lewe gewoon het. Sy latere fiksionele werke sluit *"The Ebony Tower"*, *"Daniel Martin"*, *"Mantissa"*, en *"A Maggot"* in. Fowles se boeke is reeds in verskeie tale vertaal; en talle is al aangepas vir rolprent. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX877952 * BNF: cb11903319t (data) * CANTIC: a11470197 * GND: 118534599 * IMDb: nm0288826 * ISNI: 0000 0001 2118 4708 * KulturNav: c5789ed2-2ff5-40f5-97f1-18e4397c12f7 * LCCN: n79027192 * NDL: 00439937 * NKC: jn19981001225 * NLG: 61722 * NLK: KAC199609140 * NLP: A20056199 * NTA: 068421109 * The SBN id CFIV041672 is not valid. * SELIBR: 187281 * SNAC: w6np30vz * SUDOC: 026871572 * Trove: 825675 * VIAF: 4929997 * WorldCat Identities: lccn-n79027192 |

’n **Kloaak** of **kloaka** is die agterste opening van baie gewerwelde diere wat dien as die enigste uitlaatkanaal in die spysvertering-, voortplanting- en urinestelsel. Alle amfibieë, reptiele, voëls en ’n paar soogdiere het so ’n opening, waaruit urine én ontlasting kom. Dit is in teenstelling met die meeste plasentale soogdiere, wat twee of drie aparte uitmondings het. Baie diere paar met hulle kloake. Die kloaakstreek word ook dikwels verbind met ’n afskeidingsorgaan, die kloaakklier, wat vermoedelik betrokke is by die die reuk wat sommige reptiele, buideldiere, amfibieë en kloaakdiere afskei. Etimologie ---------- Die woord kom van die Latynse werkwoord *cluo*, "om skoon te maak", vandaar die selfstandige naamwoord *cloaca*, "riool, drein". Voëls ----- Die kloaak van ’n voëlwyfie. Die kloaak van ’n voëlmannetjie. Voëls plant voort deur die gebruik van hulle kloake. Hulle vryf hulle kloake teen mekaar – in sommige spesies net ’n paar sekondes lank, en dit is genoeg tyd dat sperma van die mannetjie na die wyfie oorgedra kan word. Sommige voëls (soos volstruise, kiwi's, ganse en sommige swane en eende) gebruik nie hulle kloaak vir voortplanting nie, maar het ’n afsonderlike fallus. Visse ----- Onder visse is ’n ware kloaak net teenwoordig in Elasmobranchii (haaie en rôe) en lobvinvisse. In sommige straalvinvisse word die kloaak vir urine-uitskeiding en voortplanting gebruik, hoewel hulle ’n afsonderlike anus het. By Chimaeriformes en die meeste lede van Teleostei is al drie openinge egter heeltemal afsonderlik. Soogdiere --------- Soogdiere het, op ’n paar uitsonderings na, geen kloaak nie. Selfs in dié wat wel een het, is die kloaak gedeeltelik geskei in verskillende streke vir die anus en die urinebuis. Kloaakdiere (eierlêende soogdiere) het ’n ware kloaak. Buideldiere (en ’n paar voëls) se geslagsopening is apart van die anus, maar ’n spoor van die oorspronklike kloaak bly aan die buitekant agter. Dit is een van die tekens van buideldiere (en kloaakdiere) se basale aard, want die amniote waaruit dié soogdiere ontwikkel het, het ’n kloaak gehad en die vroegste diere wat in soogdiere ontwikkel het, het dit waarskynlik ook gehad. Die meeste plasentale soogdiere het geen oorblyfsel van die kloaak nie. In die embrio is ’n kloaak wat verdeel in ’n agterste streek, wat deel van die anus word, en ’n voorste deel, wat verskillend in die twee geslagte ontwikkel: By vroue ontwikkel dit in die urinebuis en vagina, en by mans in die peniele urinebuis. Sommige klein knaagdiere wat inheems aan Afrika is, behou hulle kloake as hulle volgroeid is. Omdat mense plasentale soogdiere is, het hulle net ’n kloaak as embrio, wat in verskillende kanale ontwikkel. Reptiele -------- By reptiele bestaan die kloaak uit die *urodeum*, *proctodeum* en *coprodeum*. Sommige spesies het aangepaste kloake vir gaswisseling en voortplanting. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * LCCN: sh85027088 |

Spotprent in die Lantern-koerant, wat die politieke uitval van die Koegas-saak uitbeeld. Die liberale leiers word as booswigte voorgestel wat 'n aanval op die regop prokureur-generaal (T. Upington) loods. Die **Koegas-gruwels** (1878–80) was 'n berugte moordsaak in die Kaapkolonie wat tot groot politieke verdeeldheid tussen liberales en imperialiste gelei het. Die anti-swart rassistiese houding van die land se prokureur-generaal het uitgeloop op verskeie lastereise wat die regering teen hul teenstanders aanhangig gemaak het. Ligging ------- Koegas is 'n gehug naby Westerberg, op die noordelike oewer van die Oranjerivier en is 66 km noord van Prieska. Destyds was dit in die distrik Hay op die noordgrens van die kolonie. Teenswoordig is dit in die Siyathemba Plaaslike Munisipaliteit, die munisipaliteit is gevorm na die samesmelting van die munisipaliteite van Prieska, Marydale en Niekerkshoop in die Noord-Kaap. Agtergrond ---------- In 1878 het die Kaapkolonie 'n tyd van onsekerheid beleef omdat die Britse regering 'n konfederasie op die state in Suider-Afrika wou afdwing. In die proses is die Kaapse liberale regering ontsetel en vervang met 'n meer inskiklike en pro-imperialistiese popperegering onder premier Gordon Sprigg. Hierdie regering het 'n meer diskriminerende beleid teenoor die inheemse bevolking gevoer, wat lei tot rassespanning en onrus en die regering raak selfs betrokke in 'n aantal oorloë om sy grense uit te brei. Inwoners van die grensgebiede het al meer vyandiggesind teenoor die Britsgesteunde regering in Kaapstad geword. Boonop was daar voortdurende wrywing tussen die onderskeie groepe langs die Oranjerivier. Die Kaapse regering het daadkragtig teenoor die Korannas, Basters, Khoikhoi en die Boesmans opgetree om orde op sy grense te handhaaf. Moorde (1878) ------------- 'n Groep Nama- en Boesman-mans is in die omgewing van Koegas op die vae vermoedens van die moord op 'n boer in hegtenis geneem. Op pad na die gevangenis op Kenhardt het die lopende mans hulself bevry en hul gewapende en berede eskort aangeval. Vier van die beskuldigdes is net daar doodgeskiet en 'n vyfde ernstig gewond. 'n Volgende insident het in Oktober 1878 plaasgevind toe 'n militêre patrollie bestaande uit blanke en Griekwa-boere en gestasioneer by Koegas by die nedersetting Luisdraai 'n groep Korannas, Boesmans en Xhosas aanval. Vier-en-sestig sterf (waarvan 11 vroue en kinders) nadat hulle ontwapen en gevange geneem is. Kort daarna sterf nog 5 vroue-gevangenes en 'n 4 jaar oue kind. Hofsaak (1879) -------------- Die hofsaak teen die lede van die militêre patrollie en die eskort het op opeenvolgende dae in September 1879 in Victoria-Wes plaasgevind. Verskeie van die aangeklaagdes was in hierdie konserwatiewe dorp goed bekend en die openbare mening was in die guns van die aangeklaagdes. Daarom het die hofamptenare versoek dat die hofsaak na Kaapstad oorgeplaas moes word. Hiervan wou die prokureur-generaal (minister van justisie) Thomas Upington niks weet nie. Die getuienis teen die eskort was verdoemend. Hulle was berede en bewapen met gewere en rewolwers. Die gevangenes was te voet en aan mekaar vasgebind. In die geregtelike doodsondersoek is bevind dat die oorledenes eintlik summier tereggestel is en dat 'n ontsnappingspoging hoogsonwaarskynlik was. Nogtans het die jurie die beskuldigdes vrygespreek. Vyf lede van die militêre patrollie is aangekla van moord. 'n Sersant wat nie aangekla is nie, maar wat na bewering wel 'n reeds gewonde man doodgeskiet het, is selfs as lid van die jurie aangestel. Die jurie het die blanke lede van die patrollie onskuldig bevind, maar die gekleurde lid tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeel vir aanranding. Victoria-Wes se inwoners was verheug oor die uitspraak, maar regoor die kolonie was daar groot ontsteltenis en beskuldigings van regsverydeling. Rassegevoelens het hoog geloop. Cape Argus ---------- Die Cape Argus was skerp in sy beriggewing oor die uitspraak van die hof. Dit is beskryf as 'n regsdwaling en blatante rassisme en dit het gelei tot 'n veldtog teen die regering. In reaksie hierop kanselleer die regering van eerste minister Gordon Sprigg alle staatskontrakte met die Argus, sy eienaar Saul Solomon en sy sakevennote. Ondertussen het Upington 'n reeks hofsake (amper skynverhore) teen die Argus, sy eienaar en die redakteur ingestel in 'n poging om die koerant se mond te snoer. Pro Bono Publico-saak (1878–79) ------------------------------- Patrick McLoughin, die Argus se briljante maar eiewyse redakteur, is daarvan beskuldig dat hy onder 'n skuilnaam allerhande artikels geskryf het waarin die Kaapse regering sowel as die Britse koloniale beleid beswadder is. Die mees kwetsende artikel was getiteld Pro Bono Publico, "ten goede van die publiek". Sprigg en sy owerheid het 'n reeks lastersake teen die koerant, Solomon en McLoughling aanhangig gemaak. Alhoewel dit nie bewys kon word dat McLoughlin die skrywer van die artikels was nie, het die verhoor en gepaardgaande spanning die redakteur tot selfmoord gedryf. Sprigg en sy kring kon egter nie Solomon intimideer en tot 'n val bring nie. Fiat Justitia-saak (1879–80) ---------------------------- Die Argus het voortgegaan met sy beriggewing oor blatante rassisme en regsdwaling in die Koegas-moordsaak. Artikels het verskyn onder die skuilnaam Fiat Justitia ("laat reg geskied"). Sprigg se regering het die artikels aangegryp vir 'n volgende reeks politieke hofsake. Francis Joseph Dormer (1854–1928), die nuwe redakteur van die Argus, is ook aangekla van laster. Met groot openbare belangstelling het regters sir Henry de Villiers en Andries Stockenström die saak verhoor. In die saak is briewe van die verhoorregter in die Koegas-saak aan die redakteur van die koerant geopenbaar waarin die regter vra dat die brute geweld van die moorde in die koerant gepubliseer moet word en dat rassisme verhoed het dat geregtigheid kon geskied. Fiat Justitia het egter geblyk die skuilnaam te wees van ds. David Pieter Faure (1842–1916), 'n Unitariese predikant, wat tydens die Koegas-saak as tolk opgetree het. Faure se briewe het woede in die Kaapkolonie, Engeland, Skotland en Nederland teenoor die Kaapse regering ontketen. Faure bekritiseer Thomas Upington dat hy die tweede saak in Victoria-Wes laat verhoor het wel wetende dat die eerste saak duidelik getoon het dat 'n eerlike verhoor nie daar moontlik was nie. Upington het geredeneer dat die saak nie belangrik genoeg was vir verwysing na die hooggeregshof nie en dagvaar die Argus vir laster. Regters De Villiers en Stockenström het bevind dat daar grusame wreedhede teenoor weerlose gevangenes gepleeg is, dat plaaslike vooroordeel teenoor gekleurdes bygedra het tot regsverydeling en dat Upington ongeskik was om 'n openbare amp te beklee. Faure is deur die owerheid uit sy amp gedwing en Solomon het tot die werklose Faure se redding gekom deur hom as tolk by die Argus in diens te neem. Nadraai ------- Solomon het deur die reeks hofsake finansieel groot skade gely, maar het as oorwinnaar uit die stryd getree. Die regering moes kwaai besnoei om bankrotskap weens sy groot militêre uitgawes te voorkom. Hierdeur het die Sprigg-bewind nog verder ongewild geword. Toe Britse amptenare aan die Kaap na Londen teruggeroep is om verantwoording te kom doen, het die Sprigg-kabinet geval. Die beeld van die Kaapkolonie in die buiteland het 'n kwaai knou opgedoen. Ander opstande -------------- Ander bekende voorbeelde van politieke geweld in Suid-Afrika was * Bambata-rebellie * Slagtersnek-rebellie * Marikana-slagting * Sharpeville-slagting * Bulhoek-opstand * 1922-staking * Maritz-rebellie * Langalibalele-rebellie Bibliografie ------------ * Dicey, William: Borderline. Kaapstad: Universiteit van Kaapstad, 2004. (ongepubliseerde M.A.-verhandeling). * Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 11. Kaapstad: Nasou, 1975. ISBN 0-625-00327-6 * alchetron.com/Saul-Solomon * www.theinfolist.com

Die **gedomestikeerde jak** (*Bos grunniens*) is 'n mak horingdraer met lang hare. Jakke word in die Himalajas van suidelike Sentraal-Asië, die Tibetaanse plato en so ver noord as Mongolië en Rusland aangetref. Dit is 'n afstammeling van die wilde jak, *Bos mutus*. Jakke word dikwels deur hulle eienaars versier en vereer. 'n Tien dae oue kalfie. 'n Jak-resies. Jakke is swaargeboude diere met 'n stewige raam, stewige bene en afgeronde, gesplete hoewe. Hulle het 'n lang, digte pels wat laer as die maag afhang. Wilde jakke is oor die algemeen donker van kleur, met 'n swarterige bruin pels. Daarteenoor toon gedomestikeerde jakke groter kleurverskille, dikwels met roesbruin en room kolle. Hulle het klein oortjies en 'n wye voorkop, met gladde horings wat oor die algemeen donker van kleur is. Die bulle se horings strek van die kante van die kop waarna dit vorentoe kurwe, en wissel gewoonlik van 48 tot 99 cm (19-39 duim) in lengte. Die koeie se horings is kleiner, 27 tot 64 cm (11-25 duim) in lengte, en het 'n meer regop vorm. Beide geslagte het 'n kort nek met 'n merkbare bult oor die skouers, maar dit is meer prominent by bulle. Die bulle weeg 350 tot 580 kg (770 tot 1280 pond), en die koeie 225 tot 255 kg (496-562 pond). Wilde jakke kan aansienlik swaarder wees, waar bulle tot 1000 kilogram (2200 pond) swaar kan weeg. Beide geslagte het lang hare met 'n digte wollerige onderlaag oor die bors, flanke, en dye om hulle teen die koue te beskerm. Dit kan 'n lang "romp" vorm wat tot op die grond kan hang, veral by bulle. Die stert is lank en meer soos die van 'n perd as die van vee of bisons.

'n Kloktoring in Chersonesos, Krim 'n **Klok** is 'n idiofoniese (klankbeeldende) instrument wat gewoonlik uit brons gegiet word en 'n tweërlei funksie het: 'n klok kan afsonderlik as 'n seininstrument gebruik word, of 'n groep klokke wat onderling in klank harmonieer, kan as 'n musiekinstrument, die klokkespel, gebruik word. Geskiedenis ----------- Die oudste bekende klokke is uit hout of steen en gegote of gesmede metaal gemaak en het aanvanklik net 'n simboliese of rituele funksie gehad. Eers in die Vroeë Middeleeue het die treffende geluid van die groot toringklok soos dit vandag bekend is, in Wes-Europa ontwikkel. Die gietproses van klokke het deur die jare baie konstant gebly. ʼn Kern met die binne-profiel van die klok word as basis gebruik, waaroor 'n tydelike of "vals" klok dan gemodelleer word. Klokgietery ----------- Nog 'n laag (gewoonlik klei) word bo-oor gevorm, en sodra die laag hard is, word die "vals" klok verwyder en die ruimte wat dit laat, met brons gevul. Hierdie sogenaamde klokmetaal is 'n mengsel van ongeveer 22% tin en 78% koper. 'n Laer tininhoud verkort die toonduur van die klank wat voortgebring word, terwyl ʼn verhoogde tininhoud ('n maksimum van 25%) 'n helderder klank verseker maar die brons brosser maak. Die klok se klepel is van yster en maak 3 tot 5% van die totale massa van die klok uit. In 'n poging om 'n reëlmatige klokvorm te verkry, is daar in die 14e eeu gebruik gemaak van vormplante waardeur die binne- sowel as die buiteprofiel van die klok doeltreffend vasgelê kon word. Die afmetings en vorm van elke klok word volgens spesifieke verhoudings bereken, met die slag as maateenheid. 'n Klok het omvattende en vreemde botone. Ten einde ʼn harmonieuse klank voort te bring, moet die eerste 5 botone in die verhouding 5:10: 12:15:20 staan (vanaf C: C-C' - E-mol' - G' - C", met C' as die sterkste of die slagtoon). Klokke hang aan 'n lui-as in die kloktoring. Ten einde swaar klokke makliker te lui, moet die massa behoorlik verdeel word. In die 19e eeu is 'n groot klok- of luiwiel aangebring om die funksie te vervul, en in die 20e eeu is 'n spesiale krukas ontwerp om die klokke se massa te versprei. Die swaarste gegote klok ter wêreld is die Tsar Kolokol (18e eeu) van byna 2 ton in die Kremlin in Moskou. Klokgietery is 'n ambag wat in verskillende lande beoefen is (in Nederland was Geert van Wou, ca. 1460- 1527, veral bekend). Die klokkespelkuns kan egter as ʼn tradisie eie aan Nederland beskou word. Hoewel die beginsel van ʼn meganiese klokgelui uit die Arabiese wêreld afkomstig is – hulle het naamlik die meganiek ontwerp om klokkies in horlosies te laat lui is dit in Nederland uitgebrei met groter en meer klokke (wanneer sowat 2 oktawe gedek word, word die toestel 'n klokkespel genoem). Die Nederlandse broers Francois Hemony (1609- 1667) en Pierre Hemony (1619- 1680) het in die 17e eeu 'n hoë standaard van klokgieting ontwikkel. Hulle het die klokke effens groter as normaal gegiet en die metaal dan afgebeitel totdat die klank aan hul vereistes voldoen het. Na hulle was daar nog enkele klokgieters, onder andere die Van den Gheyn-familie (veral Matthias van den Gheyn, 1721-1785) in die suide van Nederland. Die vakkuns is eers aan die einde van die 19e eeu in Brittanje bemeester en verskeie groot gieterye het toe daar tot stand gekom, waarvan Eijsbouts na 1945 die bekendste was. Naas die outomatiese bespeling deur middel van speeltrommels het bespeling deur 'n klawerbord in die 16e eeu ontwikkel. Die klokkespeler of beiaardier slaan met sy vuiste op houtstawe (verwant aan die klawers van 'n klavier, terwyl hy met sy voete die pedale beheer wat die laer lokke laat lui. 'n Toustelsel verbind die klawers en die pedale met die klokke en die klepels word deur vere in posisie gehou. Hierdie proses is 'n uitvindsel van Jef W.K. Denijn (1862-1941). wat met sy klokkespel in die Rombouttoring in Mechelen veel gedoen het om die kunsvorm te vestig. (Hy het ook in 1922 'n beiaardier-skool in Mechelen gestig.) 'n Ander tipe klokkespel is die sogenaamde Britse "change ringing", waarvolgens die klokke aanhoudend in 'n wisselende volgorde gelui word. Suid-Afrika het ook 'n klokkespel in gebruik - die in die Kaapstadse stadsaal. Gebruik ------- Dit is in 1925 tydens die besoek van die Prins van Wallis in gebruik geneem en word sedertdien redelik gereeld bespeel. Die klokkespel het meer as 3 oktawe. Uitvoerings word weekliks gehou en tydens feesgetye soms daagliks. ʼn Soortgelyke klokkespel bestaan in Port Elizabeth, maar is net gedeeltelik in gebruik. Fotogalery ---------- * Mingun Bell weeg 90 ton.Mingun Bell weeg 90 ton. * Philadelphia se Liberty Bell.Philadelphia se Liberty Bell. * Tsar Bell.Tsar Bell. * The Zygmunt (Sigismund) Bell (vanaf 1520) in Kraków, Pole.The Zygmunt (Sigismund) Bell (vanaf 1520) in Kraków, Pole. * Die World Peace Bell in Kentucky.Die World Peace Bell in Kentucky. * St. Petersglocke.St. Petersglocke. * Brons jingyun klok gegiet in 711 AD, Xi'an.Brons jingyun klok gegiet in 711 AD, Xi'an. * Chinese klokke in Hubei Provinsiale Museum, Wuhan, China.Chinese klokke in Hubei Provinsiale Museum, Wuhan, China. * St. Ulrich, MemmingenSt. Ulrich, Memmingen * Yongle BellYongle Bell * 'n Klok in Chang Chun Temple.'n Klok in Chang Chun Temple. * St Cuileain's Bell vanaf Ierland (Britse Museum)St Cuileain's Bell vanaf Ierland (Britse Museum) * Fire Bell, Glendale, Arizona.Fire Bell, Glendale, Arizona. Bronne ------ * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band

Die ***Hemelvaart van Moses***, ook bekend as die ***Testament van Moses*** (Hebreeus: עליית משה), is 'n 1ste-eeuse Joodse apokriewe boek. Dit beweer dit bevat geheime profesieë wat Moses aan Josua vertel het voordat hy die leierskap van die Israeliete aan hom oorhandig het. Dit word as 'n testament beskryf. Die teks is vermoedelik oorspronklik in Hebreeus of 'n ander Semitiese taal geskryf en daarna in Koine vertaal. Die enigste manuskrip wat bewaar gebly het, is 'n 6de-eeuse Latynse vertaling van die Griekse teks. Die manuskrip was onvolledig, en die res van die teks is verlore. Uit verwysings in antieke werke lyk dit of die vermiste teks handel oor 'n dispuut oor die liggaam van Moses tussen die aartsengel Migael en die duiwel. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 90348591 * BNF: cb12066668d (data) * GND: 4354296-7 * LCCN: n80017840 * SUDOC: 028933826 * VIAF: 178615788 * WorldCat Identities (via VIAF): 178615788 |

Die Koeberg-kernkragsentrale Koeberg van nader Teken verbied toegang tot Koeberg-kernkragsentrale Koeberg is in Suid-AfrikaKoebergKoebergLigging van die Koeberg-kernkragsentrale **Koeberg** in die provinsie Wes-Kaap (Republiek van Suid-Afrika) is die eerste en enigste kernkragsentrale op die vasteland van Afrika, wat op 15 Maart 1984 sy kritiese fase bereik. Op 4 April van dieselfde jaar begin die kernreaktor vir die eerste keer elektrisiteit opwek, gevolg deur die tweede reaktor op 25 Julie 1985. Koeberg beskik oor twee turbogenerators van 921 megawatt elk, wat tot die grootstes in die Suidelike Halfrond behoort. Geskiedenis ----------- Die Suid-Afrikaanse Elektrisiteitsvoorsieningskommissie (Eskom) het reeds in Mei 1971 die plaas Duynefontein, sowat 28 km noord van Kaapstad, gekoop wat as geskik vir die oprigting van 'n kernkragsentrale geag is. Seewater van die Atlantiese Oseaan kan hier vir verkoeling gebruik word, wat groot hoeveelhede vars water bespaar. Die knellende tekort aan water, wat deur droogtes versterk word, maak binnelandse steenkoolsentrales met hulle groot behoeftes aan verkoelingswater minder aantreklik, alhoewel Suid-Afrika oor groot afsettings van steenkool beskik. Met die oprigting van Koeberg het die Kaap minder afhanklik van die Mpumalangase steenkoolsentrales geword, wat in 1983 in naastenby 90 persent van sy kragbehoeftes voorsien het. Maar eers met die begin van die oliekrisis in 1973, wat op die Jom Kippoeroorlog in Oktober van dieselfde jaar gevolg het, het die projek van 'n Suid-Afrikaanse kernkragsentrale lewensvatbaar geword. Suid-Afrika het onder die boikot van Arabiese state gely wat destyds geweier het om ru-olie direk na die land uit te voer. Die RSA is in dié tyd gedwing om olie teen hoër pryse op die vrye mark te koop. Tegelykertyd het Eskom daarvoor gepleit om die steenkoolreserwes van die land eerder vir die bestaande kragsentrales, die SASOL-projek en vir die uitvoer na oorsese lande te gebruik. Suid-Afrika het eers beoog om 'n Switsers-Nederlandse aanbod vir die oprigting van 'n kernkragsentrale goed te keur, maar weens politieke drukgroepe in Nederland en hulle optrede teen Suid-Afrika is dié projek uiteindelik gestaak. 'n Frans-Belgiese konsortium van Framatome, Spie-Batignolles en Alsthom het geblyk om meer betroubaar te wees. Die verdrag oor die Koeberg-projek is in Augustus 1976 in Johannesburg en Parys onderteken, en 'n tweesydige ooreenkoms tussen Frankryk en Suid-Afrika is in Oktober van dié jaar bereik. Die Franse het oor die grootste kapasiteit van kernkragsentrales in Europa beskik en was soos België nie bereid om die handel met Suid-Afrika weens politieke geskille te laat vaar nie. Daarbenewens het Franse banke 82 persent van die kapitaal verskaf wat vir die oprigting van Koeberg noodsaaklik was, terwyl Frankryk ook aangebied het om Koeberg se kernafval te verwerk. Die Frans-Belgiese reaktor was gebaseer op 'n Amerikaanse tipe drukwaterreaktor, wat oorspronklik deur die Amerikaanse maatskappy Westinghouse ontwerp is. Ondanks tegniese probleme wat Eskom met die reaktors ondervind het – hulle moes aanvanklik jaarliks afgeskakel word om kernbrandstof te kan herlaai – het kernkrag in 1992 in naastenby 6 persent van Suid-Afrika se elektrisiteitsbehoeftes voorsien. Koeberg het twee 922 MW kernreaktors wat elektrisiteit in 1985 begin lewer het. Die kragsentrale gebruik plaaslike uraan wat deur Suid-Afrikaanse wetenskaplikes vir die kragsentrale ontwikkel is. Een van die kernreaktors het in Desember 2005 weens instandhoudingsprobleme die gees gegee en die Wes-Kaap provinsie vir maande sonder voldoende kragvoorsiening gelaat. Op 12 September 2010 is 91 personeellede met kobalt-58 stof besmet in 'n voorval wat blykbaar tot die stasie beperk is. Die regering se ooreengekome 2019 Geïntegreerde Hulpbronplan (IRP) beplan 'n lewensverlenging van 20 jaar vir Koeberg tot 2044, en 'n vertraagde kernnuutbouprogram met 'n scenario wat nuwe kapasiteit na 2030 kan bou. Eskom het op 10 September 2020 aangekondig hy gaan ses nuwe stoomopwekkers in 2021 installeer. Tegniese gegewens ----------------- Koeberg beskik oor twee kernreaktors: | Reaktor | Reaktortipe | Nettokapasiteit | Brutokapasiteit | Oprigting begin op | Netwerk-sinchronisasie | Kommersiële bedryf | Afskakeling | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Koeberg-1 | Drukwaterreaktor | 900 MW | 944 MW | 1 Julie 1976 | 4 April 1984 | 21 Julie 1984 | | | Koeberg-2 | Drukwaterreaktor | 900 MW | 944 MW | 1 Julie 1976 | 25 Julie 1985 | 9 November 1985 | | |

Die berg **Kljoetsjefskaja Sopka** (Russies: Ключевская сопка; ook bekend as **Kljoetsjefskoi**, Russies: Ключевской) is 'n stratovulkaan, die hoogste berg op die Kamtsjatka-skiereiland en in Siberië, Rusland, en die hoogste aktiewe vulkaan in Eurasië. Sy steil, simmetriese keëls toring sowat 100 km bo die Beringsee uit. Die vulkaan is deel van 'n Unesco-wêrelderfenisterrein. Kljoetsjefskaja het sowat 6 000 jaar gelede ontstaan. Sy eerste aangetekende uitbarsting het in 1697 voorgekom, en sedertdien was dit feitlik onophoudelik aktief, nes baie naburige vulkane. In 1931 is verskeie bergklimmers gedood deur lawa wat deur die lug getrek het toe hulle na onder klim. Omdat dieselfde soort gevare vandag dreig, klim min mense die berg. Sommige inheemse volke beskou Kljoetsjefskaja Sopka as heilig en glo dit is waar die wêreld geskep is. Ander berge in die gebied word ook as heilig beskou, maar Kljoetsjefskaja Sopka is die heiligste van hulle. Uitbarstings ------------ ### 2007 Vroeg in Januarie 2007 het Kljoetsjefskaja Sopka nog 'n uitbarstingsiklus begin. Studente van Alaska het na Kamtsjatka gereis om die uitbarsting te monitor. Op 28 Junie 2007 het die vulkaan die ergste uitbarstings in dié siklus ondervind. 'n Aspluim het 'n hoogte van 10 km bereik voordat dit ooswaarts gewaai is en lugverkeer belemmer het. ### 2010 Reeds op 27 Februarie 2010 het gaspluime van die berg 'n hoogte van 7 000 m bereik en in die eerste week van Maart 2010 is beide ontploffende asuitbarstings en uitstromende lawauitbarstings waargeneem tot op 9 Maart, toe die aswolk 'n hoogte van 6 000 m bereik het. ### 2012 Op 15 Oktober 2012 het die vulkaan 'n swak uitbarsting beleef wat die volgende dag opgehou het. Al die naburige vulkane – Bezimianni, Karimski, Kizimen, Sjiweloetsj en Tolbatsjik – het groter uitbarstings beleef en het Kljoetsjefskaja Sopka van 'n groot magmatoevoer verlig. ### 2013 'n Beeld in vals kleur van die uitbarsting op 17 Oktober 2013. Op 25 Januarie 2013 het die vulkaan 'n swak Stromboliese uitbarsting gehad wat die volgende dag opgehou het. In Januarie 2013 het al die vulkane is die oostelike deel van Kamtsjatka uitgebars, buiten Kamen. Op 15 Augustus 2013 het die vulkaan nog 'n swak Stromboliese uitbarsting gehad wat op 21 Augustus gestop het. Op 12 Oktober het die berg nog drie dae lank af en toe uitgebars. 'n Uitbarsting uit 'n nuwe sintelkeël aan Kljoetsjefskaja Sopka se suidwestelike flank het op 12 Oktober voorgekom en 'n aspluim het 6-7 km in die lug opgetrek en ooswaarts gewaai. Teen 16 Oktober het dit opgehou. Op 19 November het 'n sterk uitbarsting plaasgevind en aspluime het 10-12 km hoog gestyg. Later die dag was die pluime laer en die uitbarstings het swakker geraak. Nog uitbarstings het op 7 Desember voorgekom. 'n Waarskuwing is vir vliegtuie uitgereik, maar op 9 Desember het uitbarstings skielik opgehou. ### 2015 Op 2 Januarie, ná 'n onaktiewe tydperk van 'n jaar, het die vulkan weer 'n Stromboliese uitbarsting gehad wat op 16 Januarie opgehou het. Klein uitbarstings het op 10 Maart begin en op 24 Maart opgehou. Op 27 Augustus was daar 'n uitbarsting wat 'n paar uur aangehou het en op 25 Oktober het dit weer 'n Stromboliese uitbarsting gehad wat 30 uur later opgehou het. Sulke klein uitbarstings het deur 2016 en tot in 2019 aangehou. ### 2019-2020 Nuwe uitbarstings het in 2019 begin en tot in 2020 aangehou. 'n Onlangs uitbarsting het op 9 Desember 2020 plaasgevind.

Die **klipspringer** (*Oreotragus oreotragus*) is een van die kleinste wildsbokkies in Afrika en word op klipkoppies en bergagtige dele van Suider en Oos-Afrika en Ethiopië aangetref. Hierdie bokke is baie akrobaties en kan met gemak deur hulle rotsagtige habitat beweeg. 'n Klipspringer se hoewe is so gevorm dat dit lyk asof hy op sy tone loop. Volwasse klipspringers het 'n gemiddelde massa van 16 kg en 'n hoogte van ongeveer 60 cm. Ooie is ietwat groter as die ramme. Die ram het skerp, reguit horings wat tot 16 cm lank kan word; die ooie van 'n paar subspesies in Oos-Afrika het ook horinkies. Klipspringers het 'n gelerige huid, met 'n wit pens. Die binnekant van die ore is ook wit. Hulle het ook 'n unieke huid onder die antilope: lang hare wat skerp en bros is, wat dig teen hulle lywe lê om hulle teen die ruwe, bergagtige habitat te beskerm. Daar is verskeie subspesies wat hoofsaaklik volgens die diere se huidkleur gedifferensieer word. Buiten sy grootte, kan die klipspringer uitgeken word aan sy houding: hy het klein, silindervormige hoef wat só groei dat dit lyk of die dier op sy tone loop. Ander kenmerke is die prominente donker vogkliere aan die binnehoeke van sy oë en sy besonders kort stert. Soos die naam aandui, kan klipspringers maklik van klip tot klip spring en het hulle slegs 'n klein vastrapplek nodig. Hulle kan maklik bo-op rotspunte gesien word, waar hulle doodstil staan en die gebied om hulle bespied. Wanneer hulle bedreig word, uiter hulle 'n sagte fluitgeluid en slaan dan op die vlug. Klipspringers is enkellopende diere, maar word soms ook in pare aangetref. Hulle is veral vroeg oggend en laat middag aktief en slaap dan tydens die warmste tyd van die dag. 'n Klipspringer se dieet bestaan hoofsaaklik uit gras en jong lote; hy verkry ook die nodige water van die blare en is dus nie afhanklik van 'n varswaterbron nie. Die ooi is ongeveer 7 maande dragtig waarna 'n enkele lammetjie in die somer gebore word. Sien ook -------- * Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere * Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name * Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes Bronnelys en verwysings ----------------------- | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Oreotragus oreotragus***. | | | | | --- | --- | | | Sien ***klipspringer*** in Wiktionary, die vrye woordeboek. | * *Soogdiere van die Krugerwildtuin en ander Nasionale Parke* (1979). Saamgestel deur Die Nasionale Parkeraad. 'n Publikasie van die Raad van Kuratore vir Nasionale Parke van die Republiek van Suid-Afrika. ISBN 0-86953-027-5. * *Klipspringer* in Wêreldspektrum, volume 15. 1983 Ensiklopedie Afrikana: (EDMS) BPK. | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q623389 * ADW: Oreotragus\_oreotragus * ARKive: oreotragus-oreotragus * EoL: 331065 * Fossilworks: 234381 * GBIF: 2441044 * iNaturalist: 42384 * ITIS: 625111 * IUCN: 15485 * MSW: 14200632 * NCBI: 66444 |

Die **Koekoorlog** (Frans: *Guerre des Pâtisseries*, Spaans: *Primera Intervención francesa en México*) was 'n oorlog, wat met die Franse inval in Meksiko op 16 April 1838 begin het en met die onttrekking van die Franse troepe op 9 Maart 1839 geëindig het. Die Franse fregat *Gloire* tydens die Koekoorlog. Die bombardering van die San Juan de Ulua vesting op 27 November 1838. Die slag van Veracruz op 6 Desember 1838. Die tyd tussen die stigting van die Meksikaanse Republiek in 1824 en die Meksikaans-Amerikaanse Oorlog (1846-1848) was onrustig. Daar was baie plunderings en die geplunderdes kon skaars hoop op 'n kompensasie deur die Meksikaanse Republiek. Daarom het buitelandse inwoners van Meksiko dikwels gedraai na die regerings van hul tuislande en het 'n kompensasie vir ervare onreg geëis. Dus was daar 'n Franse bakker in Tacubaya, 'n voorstad van Meksikostad, Monsieur Remontel. Sy bakkery is in 1828 deur plunderende Meksikaanse beamptes verwoes en hy het die Franse koning Louis-Philippe (1773-1850) om hulp gevra. Frankryk het daarop 600 000 peso's as kompensasie vir die vernietigde bakkery geëis en die diplomaat Baron Beffaudis het Meksiko 'n ultimatum gestel. Nadat die Meksikaanse President Anastasio Bustamante (1780-1853) nie betaal het nie, het Louis Philippe 'n vloot onder admiraal Charles Baudin (1792-1854) na Meksiko gestuur, om alle Meksikaanse hawens in die Golf van Meksiko te blokkeer, die vesting van San Juan de Ulúa te bombardeer (27 November 1838) en die hawe van Veracruz te beset. Meksiko het op 30 November 1838 oorlog teen Frankryk verklaar en in Desember 1838 het die Franse die hele Meksikaanse vloot in Veracruz vasgekeer. Die blokkade het agt maande geduur. Dit verteenwoordig die eerste Trans-Atlantiese versending van stoombote, omdat die stoombote Phaeton en Metéore deel uitgemaak het van Baudin se vloot. Op 9 Maart 1839 het die Franse troepe onttrek nadat onder Britse diplomatieke bemiddeling die Meksikaanse President Bustamante die 600 000 peso's aan Frankryk betaal het. Sien ook -------- * Franse intervensie in Meksiko Bronne ------ | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Koekoorlog***. | * (en) Nofi, Albert A.; *The Alamo and the Texas War for Independence*; Da Capo Press; ISBN 0-306-80563-4 * (en) Warner, Michael S.; *Consise Encyclopedia of Mexico*; Fitzroy Dearborn. * (en) Marley, David; *Wars of the Americas: a chronology of armed conflict in the New World, 1492 to the present* | | | | | | --- | --- | --- | --- | | Vlag van Meksiko | **Geskiedenis van Meksiko** | Wapen van Meksiko | | | | | | | --- | --- | | **Meso-Amerika** | Olmeke • Mixteke • Tolteke • Teotihuacáne • Zapoteke • Maja • Tlaxcalteke • Asteke | | **Kolonisasie** | Spaanse verowering van die Asteekse Ryk (1519–1521) • Spaanse verowering van Yucatan (1527–1697) • Nieu-Spanje (1535–1821) • Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog (1810–1821) | | **1821–1864** | Eerste Meksikaanse Keiserryk (1821–1823) • Texaanse Onafhanklikheidsoorlog (1835–1836) • Koekoorlog (1838) • Meksikaans-Amerikaanse Oorlog (1846–1848) • Kasteoorlog (1847–1901) • Hervormingsoorlog (1857–1861) • Franse intervensie in Meksiko (1861–1867) | | **1864–1929** | Tweede Meksikaanse Keiserryk (1864–1867) • Meksikaanse Rewolusie (1910–1920) • Cristero-oorlog (1926–1929) | | **Moderne geskiedenis** | Chiapas-konflik (1994) • Dwelmoorlog in Meksiko (2006–hede) | | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * LCCN: sh98001614 |

Die **Akademie vir Dramakuns** (afgekort: *ADK*) is 'n akademie wat spraak-en-drama-opleiding aanbied en diplomas aan suksesvolle studente toeken. Dit is 'n invloedryke organisasie wat verskeie Afrikaanse akteurs opgelewer het. Bekende Suid-Afrikaanse akteurs, soos Deon Lotz, Wilna Snyman, Milla Louw, Annie Basson, Kristie Herbst, David Rees, Sara Louw het hulle opleiding aan die akademie ontvang. Geskiedenis ----------- Die akademie is in 1939, onder die naam *Die Kunsskool*, in Stellenbosch gestig. Die stigterslede was Anna Richter-Visser (bekende TV- en rolprentakteur, wat in onder meer Agter Elke Man gespeel het) en Aletta Gericke. In 1940 neem Suzanne van Wyk ('n toonaangewende regisseur van radiodramas) by Visser oor en word die organisasie na sy huidige naam hernoem. In die 1940's het hulle na Kaapstad, Paarl en Wellington uitgebrei. Ateljees is later ook in Johannesburg en Pretoria geopen. In 1944 het prof. J.P.J. van Rensburg *Die vroue van Troje* uit Grieks in Afrikaans vertaal en is 'n Griekse drama die eerste keer in Afrikaans opgevoer. Die geleidelike verskyning van dramadepartemente aan universiteite soos Stellenbosch, Pretoria, Potchefstroom en Bloemfontein het die ADK se invloed tussen 1960 en 1975 ingeperk. Hulle het egter tot in die 1980's (en daarna) 'n groot rol in die voorbereiding van akteurs gespeel. Die aftrede en afsterwe van die leidende figure in die organisasie het tot die sluiting daarvan in die Wes-Kaap gelei (dit het in Gauteng bly voortbestaan). Op 1 April 2001 is die Wes-Kaapse tak deur Elzeth Germishuys en Marinda Engelbrecht aan die Welgemoed-kunsskool (by die Laerskool Welgemoed) heropen.

Die **Kliënt-bedienermodel** is 'n benadering in sagteware-ingenieurswese waarmee die werkslas tipies tussen twee rekenaars verdeel word. Een rekenaar, die bediener, bied 'n diens aan 'n ander een, die kliënt. Die kliënt het dikwels 'n gebruikerskoppelvlak wat direkte interaksie met 'n menslike gebruiker moontlik maak, maar ander opstellings is ook moontlik. Die kliënt deel geen hulpbronne met die bediener nie, maar vra 'n hulpbron (soos 'n dokument of 'n diens) aan vanaf die bediener, en inisieer dus ook die kommunikasie. Alhoewel hierdie idee toegepas word op 'n verskeidenheid maniere op 'n groot verskeidenheid programmatuur, is 'n bekende voorbeeld die huidige gebruik van webbladsye op die wêreldwye web. As mens byvoorbeeld 'n artikel op Wikipedia lees, is die webblaaier (soos Firefox) die *kliënt* en die sagteware op die rekenaar by af.wikipedia.org die *bediener*. Wanneer die blaaier 'n spesifieke bladsy vanaf Wikipedia versoek, spoor die Wikipedia-bediener al die inligting op uit die databasis wat benodig word om die bladsy te vertoon, stel dit saam in 'n webblad en stuur dit na die webblaaier terug sodat dit vertoon kan word aan die gebruiker. Die kliënt-bedienerargitektuur is dus 'n stelselargitektuur waar die werkslas so verdeel word dat die kliënt sekere hulpbronne en/of dienste van die bediener kan aanvra, maar die omgekeerde selde die geval is. Vanuit 'n konseptuele oogpunt dui die terme *kliënt* en *bediener* slegs op die rol van twee komponente in 'n spesifieke kommmunikasiesituasie. Hierdie terme word egter ook gereeld gebruik om na die relevante programme of rekenaars te verwys waar die betrokke rol vervul word. Die term kliënt word gevolglik geassosieer met eenvoudiger eindgebruikersagteware en -hardeware (soos persoonlike rekenaars en selfone), en die term bediener word met kragtige rekenaars in datasentrums geassosieer — sogenaamde bedienerklasrekenaars. 'n Eweknienetwerk volg 'n ander model waarin elke nodus of program gelyktydig 'n kliënt en 'n bediener is; elkeen met gelykwaardige verantwoordelikhede. Beide argitekturele moontlikhede is in wye gebruik. Eienskappe ---------- 'n Kliënt-bedienerargitektuur verskaf een moontlike manier om op groter skaal te kan werk. 'n Rekenaar of program kan spesialiseer in 'n enkele taak as dit slegs 'n kliënt of 'n bediener is. Kliënte kan moontlik dele van die sagteware met aansienlike vereistes afstaan aan die bediener sodat die kliënt ander take kan uitvoer. Die rol van die bediener kan ook geïmplementeer word met meer as een rekenaar en/of program waardeur werking op selfs groter skaal moontlik word. Eienskappe van 'n bediener: * Passief * Wag vir versoeke * Reageer op versoeke, voer hulle uit en stuur 'n antwoord Eienskappe van 'n kliënt: * Aktief * Stuur versoeke * Wag tot 'n antwoord ontvang word Bedieners kan wat hulle kommunikasie met kliënte betref, toestand hou of toestandloos wees. 'n Bediener wat toestandloos werk, hou nie inligting tussen versoeke nie. 'n Voorbeeld hiervan is 'n HTTP-bediener vir statiese HTML-bladsye. Die bediener hanteer elke versoek vir 'n bladsy afsonderlik en geen vorige versoek het 'n invloed op daaropvolgende versoeke nie. 'n Bediener wat toestand hou, kan inligting onthou tussen versoeke. Die omvang van hierdie inligting kan globaal oor die toepassing wees, of per sessie wees. 'n Voorbeeld hiervan is die SSH-protokol waarmee by 'n bediener aangemeld word en 'n langdurende interaktiewe aanmeldsessie deur die gebruiker met 'n SSH-kliënt moontlik is. Die gebruiker kan veranderinge aan die stelsel aanbring wat permanent is. In die geval van die HTTP-protokol wat inherent nié toestand hou nie, kan 'n toestandhoudende sessie geïmplementeer word met behulp van 'n koekie, waarmee afsonderlike versoeke met die sessie en dus met mekaar geassosieer kan word. Dit word algemeen in die ontwikkeling van webtoepassings gebruik. Die interaksie tussen kliënt en bediener word dikwels beskryf met behulp van volgordediagramme. Volgordediagramme word gestandaardiseer in UML (Unified Modeling Language). N-vlakargitekture. ------------------ 'n Generiese kliënt-bedienerargitektuur het twee tipes nodusse op die netwerk: kliënte en bedieners. Gevolglik word daar soms na hierdie generiese argitektuur verwys as 'n tweevlakargitektuur. Sommige stelselargitekture sal bestaan ​​uit drie verskillende soorte nodusse: kliënte, toepassingsbedieners wat data verwerk vir die kliënte, en databasisbedieners wat data vir die toepassingsbedieners stoor. Dit word 'n drievlakargitektuur genoem. As die verhouding met die toepassingsbediener en die databasisbediener op sy eie beskou word, sou mens in so 'n geval kon sê dat die toepassingsbediener 'n kliënt van die databasisbediener is. Oor die algemeen kan 'n n-vlak- of multivlakargitektuur die werkslas verdeel in enige aantal afsonderlike dienste komponente wat kommunikeer. Drievlakargitekture is egter baie algemeen. Hierin fokus die drie vlakke tipies op aanbieding, besigheidslogika, en data. Die voordeel van 'n n-vlakargitektuur in vergelyking met 'n tweevlakargitektuur (of 'n drievlak met 'n tweevlak) is dat dit die verwerking wat plaasvind, skei om die las op die verskillende bedieners beter te verdeel. Dit maak bewerking op groter skaal makliker. Die nadele van n-vlak argitektuur is: 1. Dit plaas 'n groter las op die netwerk. 2. Dit kan die wagtyd verhoog omdat meer kommunikasie plaasvind. 3. Dit kan moeiliker wees om programme te programmeer en te toets as in 'n tweevlakargitektuur omdat meer toestelle moet kommunikeer om 'n gebruiker se transaksie te voltooi. Voorbeelde ---------- 'n Gewilde kliënt in wydverspreide gebruik vandag is die webblaaier wat kommunikeer met webbedieners oor die internet om webblaaie te verkry en te vertoon. E-poskliënte (toegewyde programme vir die ontvang en versending van e-pos) kontak e-posbedieners vir die ontvang en versending van e-pos. Waar e-pos deur 'n webgebaseerde stelsel hanteer word, is die poskliënte op die webstelsel en dus nie so voor die hand liggend sigbaar nie. Die X-vensterstelsel ("X Window System") is 'n stelsel met 'n kliënt-bedienerargitektuur met 'n ongewone eienskap. Die bediener is altyd plaaslik (naby die gebruiker) en die kliënt kan plaaslik op die selfde rekenaar of afgeleë wees. Hierdie ongewone eienskap maak sin as mens aan die bediener dink as 'n stelsel wat hulpbronne beskikbaar stel ('n vertoonarea, sleutelbord en muis) en die kliënt as 'n grafiese program wat daardie hulpbronne aanvra en daarvan gebruik maak. Nog 'n buitengewone voorbeeld is die lêeroordragprotokol FTP. In die tradisionele gebruiksopset kan die bediener die kliënt kontak op 'n aparte kommunikasiekanaal (TCP-poort) en 'n versoek aan die *kliënt* rig aan om sekere take te voltooi wat die kliënt aangevra het. Weens die komplikasies met brandmure is hierdie manier later aangevul met 'n meer konvensionele stelsel waarmee die FTP-bediener nooit kontak met die kliënt sal inisieer nie. Sien ook -------- * Diensgeoriënteerde argitektuur

Die **Koedoebessie** (*Pseudolachnostylis maprouneifolia*) is 'n boom wat voorkom in die oostelike gedeelte van Limpopo en Mpumalanga. In die Krugerwildtuin word dit byna eksklusief op klipperige rante in die Lebomboberge noordwaarts van die Olifantsrivier aangetref, asook op koppies en rotsriwwe in die Punda Maria-gebied. 'n Paar eksemplare word ook tussen Letaba-ruskamp en Phalaborwa gevind. Daar is net een spesie in die takson, dit is dus 'n monotipiese takson. Verspreiding ------------ Die boom is ook inheems in Angola, Botswana, Burundi, Demokratiese Republiek die Kongo, Malawi, Mosambiek, Namibië, Tanzanië, Zambië en Zimbabwe. Identifikasie ------------- Die boom is middelgroot en groei in bosveld en op rotsrante op koppies. Die boom is opmerklik wanneer hy pragtige herfskleure kry. Die vrugte is dun en vlesig, ongeveer 2 cm in deursnee en liggeel wanneer dit volwasse is. Die groenerige wit blomme in onopvallend. Manlike en vroulike blomme word aan verskillende bome gedra. Die boom kry sy naam van koedoes, duikers en olifante wat graag van die blare en vrugte vreet. Die boom se FSA-nommer is 308. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome Bronne ------ * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q13035199 * APDB: 174129 * EoL: 1151879 * GBIF: 3079056 * iNaturalist: 340157 * IPNI: 355079-1 * IUCN: 147269133 * NCBI: 212319 * Plant List: kew-166324 * Tropicos: 12802840 * WCSP: 166324 |

Kobus van Zyl **Kobus van Zyl** (\* 24 Desember 1931, Garies – † 22 April 1985, Kaapstad) was ’n Afrikaanse skrywer, digter, amateur fotograaf. Van Zyl was 'n besonders veelsydige skrywer en het gedurende sy loopbaan in verskeie genres gepubliseer. Hy het onder andere 'n digbundel, 'n roman, jeugverhale, kortverhale, novelles en ook vertaalwerk gepubliseer. Hy het ook bydrae gelewer aan nie-fiksie publikasies soos die Wynland reeks. Lewe en Werk ------------ ### Vroeë lewe en opleiding Izak Jacobus van Zyl is op 24 Desember 1931 op Garies in Namakwaland gebore. Tot en met standerd agt het hy op Nieuwoudtville skool gegaan, maar daarna gematrikuleer op Calvinia. Hy het van n jong ouderdom n liefde vir die geskrewe woord ontwikkel en toe verder studeer aan die Universiteit van Kaapstad. Hy het sy graad ontvang in BA Tale 3 jaar later. Gedurende die tyd het hy sy eerste vrou ontmoet, Cecilia. ### Persoonlike lewe Na twee huwelike, met twee kinders gebore uit die tweede huwelik met Naomi (neè Jordaan) van Calvinia, naamlik Izak in 1957 en André in 1959 trou hy in 1962 met Susanna Magrietha van der Merwe, oorspronklik van Vanwyksvlei in die Noordweste. Die egpaar het geboer op Kobus se familieplaas in Nieuwoudtville distrik waar hulle dogter Suretha in 1963 gebore is. Die boerdery het egter nie uitgewerk nie as gevolg van droogte en hulle verlaat die plaas en keer in 1966 terug Kaapstad toe, waar hulle in ’n huis in Constantiaweg in Tamboerskloof gebly het. Hiervandaan het hulle verhuis teen die einde van die sestigerjare na Kampstraat en in 1971 na ’n huis in Bo-Oranjestraat in Oranjezicht, waar sy twee seuns uit sy tweede huwelik by hulle kom bly het, op aandrang van hul pa. ### Werk in die Parlement Vanaf 1967 is hy werksaam by die Parlement en was later as assistent-sekretaris aangestel. In hierdie kapasiteit het hy ’n handboek vir voorsittende beamptes van die Parlement saamgestel en na die aanvaarding van die Nuwe Bedeling in die tagtigerjare, waarin daar aparte kamers vir Kleurlinge en Indiërs ingeruim is, word hy aangestel as Sekretaris van die Indiërs se Raad van Afgevaardigdes. Weens sy siekte (kanker van die lewer) was hy egter nie in staat om hierdie posisie op te neem nie. Gedurende sy aanstelling as 'n staatsbeampte was hy ook kunsresensent vir *Die Burger*. ### Sterfte Op 21 April 1985 is hy in sy huis in Kaapstad aan kanker oorlede. Hy word oorleef deur sy vrou Susanna, sy vrou uit sy tweede huwelik Naomi, en sy kinders André en Suretha. Skryfwerk --------- Hy het sy hand gewaag aan die roman, novelle en kortverhaal en het ook jeugverhale en gedigte geskryf. ### Romans Die roman *Want ons is van gister* behandel ’n jong student (Andries Beukes) wat betrokke raak by die Kommunistiese ondergrondse politieke beweging teen die apartheidsregering. Die hooffiguur, in sy adolessensie steeds op soek na betekenis en sekerheid, vind egter nie die sin in sy verset nie. Eindelik moet hy met sy lewe boet vir geen goeie rede nie. Hierdie roman spreek veral die belangrikheid van betekenis in die lewe aan. ### Novelle en kortverhale In *Skerwe* word ’n novelle en vyf kortverhale opgeneem wat onder andere sterk aangeprys word deur André P. Brink, wat dit die "mees miskende boek van sewentig" noem. In aansluiting by die titel is die verhale almal brokstukke van lewe, waar ook die karakters se lewens op een of ander wyse in skerwe lê. Die novelle, *Doolweë*, behandel die soeke van ’n avonturier na ’n legendariese wit koningin in Afrika, wat deur die inboorlinge verafgod word. Hy vind haar, half-mal en aantreklik, waar sy met haar beperkte verstandelike vermoëns in der waarheid onskuldig leef (omdat sy letterlik nie weet nie) binne wat in realiteit ’n paradys is. Die terugkeer uit hierdie paradys na die normale draai die sprokie nek-om, met die koningin wat gestig toe gaan en die avonturier wat weer in drankmisbruik verval. Besonder treffend is ook die half-sprokie, half-gelykenis, half-storie *Die pêruiter se pê is uit*, oor die ruiter wat oor die koning se tuinmuur loer en verlief raak op die prinses, maar bedroë daarvan afkom wanneer hy daarin slaag om nader kennis te maak. Brink voorspel dat hierdie verhaal nog een van die klassieke verhale in Afrikaans gaan word. ### Jeugverhale Van Zyl het ook die jeugverhale *Die voëls kies 'n koning* en *Jannie de Dobbelaar geskryf*. Laasgenoemde is ’n volksvertelling wat hy van Willem Jansen gehoor en neergepen het. ### Vertaalwerk Hy is ook oorverteller van die Oud-Ierse sprokie *Guleesh*. Ten tyde van sy dood is hy besig met ’n onvoltooide Engelse roman. ### Digkuns Nadat hy per geleentheid gedigte in *Standpunte* gepubliseer het, verskyn sy digbundel *Wintervure*, wat veral herinneringsverse bevat. Die gedigte spreek van ’n terugverlang na die kinderfantasieë en jeugwêreld, waar die herinneringe ’n skuilplek en beskerming bied, soos ’n vuur in die winter. Daar is egter ’n bewustheid dat hierdie dinge onherroeplik verby is. Titels soos *Dolende ridder*, *Askeet* en *Boemelaar* gee ook blyke van die buitestaanderskap en afsondering (selfs eensaamheid) wat ’n deurlopende tema is. Eerbewyse --------- Sy sestigste verjaarsdag was in 1991 postuum herdenk met ’n gedenkbundel *Kobus van Zyl 60*, wat in ’n beperkte, genommerde oplaag uitgegee was en op daardie dag aan sy weduwee oorhandig was. Die bundel bevat ’n boodskap van sy weduwee, bydraes deur Leon Rousseau en Johan Vosloo en ’n fragment uit sy onvoltooide roman. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasie | | --- | --- | | 1966 | *Want ons is van gister* | | 1968 | *Die voëls kies ’n koning* | | 1970 | *Skerwe* | | 1971 | *Jannie de dobbelaar* | | | *Guleesh* | | 1972 | *Wintervure* | Bronne ------ ### Boeke * Cloete, T.T. (red.) *Die Afrikaanse literatuur sedert sestig.* Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2.* Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004.* Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel I.* J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Die **Kode van Ur-Nammu** is die oudste regskode wat sover bekend bewaar gebly het. Dit is uit Mesopotamië en is omstreeks 2100-2050 v.C. in Sumeries op tablette geskryf. Ontdekking ---------- Die eerste eksemplaar, wat in twee fragmente in Nippur ontdek is, is in 1952 vertaal. Hulle word in die Istanboelse Argeologiese Museums bewaar. Weens die swak kondisie van die tablette was net die voorwoord en vyf wette leesbaar. Nog tablette is in Ur ontdek en in 1965 vertaal; sowat 30 van die 57 wette is ontsyfer. Nog ’n eksemplaar is in Sippar ontdek met effens ander weergawes van die wette. Agtergrond ---------- Ur-Nammu (sitende) op die afdruk van ’n silinderseël, omstreeks 2100 v.C. Die voorwoord skryf die wette toe aan koning Ur-Nammu van Ur (2112-2095 v.C.). Daar word nog effens gedebatteer oor die persoon wat die wette neergeskryf het. Sommige geleerdes meen dit was Ur-Nammu se seun Shulgi. Hoewel vroeëre regskodes bekend is, soos die kode van Urukagina, is dié kode die vroegste bestaande regsdokument. Dit is drie eeue ouer as die Kode van Hammurabi. Die wette is gerangskik in ’n vorm van misdaad en dan straf – ’n patroon wat in feitlik alle regskodes daarna gevolg is. As iemand liggaamlike leed aangedoen is, moes die oortreder ’n boete betaal. Vir moord, roof, owerspel en verkragting is die doodstraf egter opgelê. Die kode onthul ook die struktuur van die gemeenskap tydens die "Sumeriese renaissance". Onder die *lugal* ("groot man" of koning), was daar twee basiese strata: die vry persone en die slawe. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

Die Akantrom, uitgestal in die Britse Museum. Die **Akantrom** is ’n trom wat in Wes-Afrika gemaak en later in Noord-Amerika ontdek is. Dit is nou die oudste Afro-Amerikaanse voorwerp in die Britse Museum en moontlik ter wêreld. Die trom is ’n herinnering aan Afrika, Noord-Amerika en Europa se betrokkenheid by die geraamde 12 miljoen mense wat as deel van die slawehandel oor die Atlantiese Oseaan vervoer is. Die trom word gewoonlik in kamer 26 vertoon. Beskrywing ---------- Die trom is gemaak van twee stukke hout wat inheems aan Afrika suid van die Sahara is, *Baphia* en *Cordia africana*. Laasgenoemde is ’n loofhout met ’n fyn grein wat bekend is vir sy vermoë om gegraveer te word en vir sy resonansie, en dit is dus ideaal vir die maak van musiekinstrumente. Die vel van die trom is dié van ’n takbok. *Die Ou Plantasie* – ’n skildery uit die laat 18de eeu van slawe wat op maat van ’n banjo en trom dans. Die trom is tussen 1700 en 1745 in die Ghanastreek van Wes-Afrika gemaak en is vermoedelik aan boord van ’n slaweskip na Amerika gebring. Omdat slawe niks by hulle gehad het nie, word vermoed dit is saamgebring deur óf ’n bemanningslid óf moontlik die seun van ’n Afrikahoofman wat die slawe vir sy vervoer verkoop het. Om die gevange slawe oefening te gee, is hulle laat dans, en dit is moontlik die rede hoekom die trom op die skip was. Die woord "Akan" verwys na die kultuur in wat vandag Ghana is en sluit in die Fante, Asante en Akuapem. Die trom is gekoop vir die versamelaar sir Hans Sloane, wat gedink het dit is deur inheemse Amerikaners gemaak. Sloane het voorbeelde van slawe se instrumente bymekaargemaak en dit het dié trom ingesluit. Sloane het sy versameling gebruik om die Britse Museum in 1753 te stig en die trom word steeds daar uitgestal as deel van die Sloaneversameling. In 1906 het kurators van die Britse Museum besef dit kan nie deur inheemse Amerikaners gemaak gewees het nie en in die 1970's is vasgestel die hout kom uit Afrika. Die trom was te sien in *A History of the World in 100 Objects*, ’n reeks radioprogramme wat in 2010 begin het danksy die samewerking tussen die BBC en die Britse Museum. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

**Kodiakeiland** (Engels: *Kodiak Island*), die wêreld se 79ste grootste eiland en die tweede grootste eiland van die Verenigde State na Hawaii, beslaan 'n oppervlakte van 9 311,24 km². Die eiland is langs die suidkus van die Amerikaanse deelstaat Alaska in die Golf van Alaska van die noordelike Stille Oseaan geleë. Dit lê sowat 400 km suidwes van Anchorage, Alaska se hoofstad. Die aankoms van Grigori Sjelichof op Kodiakeiland 'n Uitsig oor Kodiak, die grootste stad op Kodiakeiland, vanaf die Pillarberge Die grootste nedersetting van Kodiakeiland is Kodiak langs die ooskus, waar amper die helfte van die bevolking bly. In die suidweste van die eiland beslaan die *Kodiak National Wildlife Refuge* amper twee derdes van die eiland. Kodiakeiland was die eerste plek waar die Russiese kolonisasie van Alaska begin het. In 1741 het Vitus Bering se ekspedisie onder andere verby Kodiakeiland gevaar. Op die eiland is die Ortodokse Teologiese seminaar Sint Herman geleë, waar jong priesters van die Ortodokse Kerk in Amerika opleiding ontvang. Kodiakeiland vorm die habitat van die Kodiakbeer, wat na die eiland genoem is. Op Kodiakeiland is 'n lanseersentrum vir ruimtetoerisme, die *Pacific Spaceport Complex – Alaska*, geleë.

**Geboortegrond** is 'n swart en wit Afrikaanse rolprent wat op 30 September 1946 uitgereik is. Pierre de Wet was die regisseur en 'n mede akteur, terwyl Joseph Albrecht die draaiboek geskryf het. Die rolprent was Pierre de Wet, wat algemeen as die Vader van die Suid-Afrikaanse Filmbedryf beskou word, se eerste rolprent. Genre ----- Die rolprent is 'n drama. Hoofrolspelers -------------- * Pierre de Wet as Jan, die seun. * Jan Brill, Jan se pa. * Eugene Heyns as Bettie, die kelnerin en later Jan se vrou. En andere. Storielyn --------- 'n Boerseun, Jan (Pierre de Wet), werk op die plaas vir sy streng pa (Jan Brill). Hy besef hy word nie na waarde geskat nie, en sy pa wil niks van moderne boerderymetodes weet nie. Hulle kry stry en hy besluit om in Johannesburg na werk te gaan soek. Hier raak hy op 'n kelnerin verlief en daar is 'n baba. Hy en sy vrou smag egter na die vryheid van die plaas. Jan se ma raak ernstig siek en sy vertrek plaas toe om te gaan help. Na haar terugkeer ontvang hulle 'n brief dat Jan se ma oorlede is. Hulle vertrek na die plaas, sy pa bely hy het 'n fout begaan en hulle word herenig. Sien ook -------- * Lys van Afrikaanse rolprente

Die **Kocatepe-moskee** is die grootste moskee in Ankara, die hoofstad van Turkye. Dit is tussen 1967 en 1987 in die Kocatepe-buurt gebou. Sy grootte en prominente ligging maak dit ’n landmerk wat feitlik van enige plek in Sentraal-Ankara gesien kan word. Geskiedenis ----------- Die idee om die Kocatepe-moskee te bou dateer van die 1940's. Op 8 Desember 1944 het die ondervoorsitter van Turkse Godsdienssake en 72 ander ’n nuwe vereniging, die "Vereniging om ’n Moskee in Yenişehir, Ankara te Bou", gestig. In 1947 het die vereniging ’n beroep op argitekte gedoen om projekte voor te lê, maar nie een van die ontwerpe is aanvaar nie. In 1956 is grond toegeken vir die moskee en die volgende jaar is weer eens ’n beroep om projekte gedoen. Dié keer is 36 ontwerpe oorweeg, en die gesamentlike plan van Vedat Dalokay en Nejat Tekelioğlu is aanvaar. Die ontwerp was innoverend en modern. Bouwerk het begin, maar weens groot kritiek van konserwatiewe oor die moderne voorkoms is bouwerk stopgesit nadat nog net die fondament gelê is. Later het Dalokay ’n aangepaste weergawe van die moskee gebruik vir die Faisal-moskee in Islamabad, Pakistan, nadat hy in 1969 ’n internasionale kompetisie gewen het. Laasgenoemde moskee is een van die grootstes in die wêreld en kan 24 000 aanbidders huisves. Dit word beskou as die voorloper van moderne Islamitiese argitektuur. Ná ’n derde kompetisie in 1967 vir ontwerpe vir die moskee in Ankara is ’n meer konserwatiewe of nostalgiese plan van Hüsrev Tayla en M. Fatin Uluengin gekies. Die moskee is in 1987 voltooi. Dit is in ’n Neoklassiek-Ottomaanse styl en is deur verskeie moskees geïnspireer, onder meer die Blou Moskee in Istanboel.

**Gebruikerservaringsontwerp** (**UXD**, **UED** of **XD**) is die proses om gebruikersgedrag te manipuleer deur bruikbaarheid, toeganklikheid en wenslikheid wat voorsien word in die interaksie met 'n produk. Gebruikerservaringsontwerp omvat tradisionele mens-rekenaar-interaksie-ontwerp (*human–computer interaction* - HCI) en brei dit uit deur alle aspekte van 'n produk of diens soos deur gebruikers beskou, aan te spreek. Gebruikerservaringontwerp is die praktyk van die ontwerp van produkte, prosesse, dienste, gebeure, meerkanaal-ondersoeke en omgewings, met die klem op die kwaliteit van die gebruikerservaring en kultuurrelevante oplossings. Ervaringsontwerp word nie deur 'n enkele ontwerpdissipline gedryf nie. In plaas daarvan vereis dit 'n perspektief van 'n dissipline wat verskeie aspekte van die handelsmerk / besigheid / omgewing / ervaring van produkte, verpakkings en kleinhandelomgewing in ag neem tot die kleding en houding van werknemers. Ervaringsontwerp poog om die ervaring van 'n produk, diens of gebeurtenis volgens een of al die volgende dimensies te ontwikkel: Duur (inisiasie, onderdompeling, gevolgtrekking en voortsetting) Intensiteit (refleks, gewoonte, betrokkenheid) Breedte (produkte, dienste, handelsmerke, benamings, kanale / omgewing / promosie, en prys) Interaksie (passief ↔ aktief ↔ interaktief) Snellers (alle menslike sintuie, konsepte en simbole) Belangrikheid (betekenis, status, emosie, prys en funksie)

Jonathan Ive Sir **Jonathan Paul (Jony) Ive**, KBE (\* 27 Februarie 1967 in Chingford, Londen) is 'n Britse ontwerper wat 'n beslissende bydrae gelewer het tot die ontwerp van baie produkte van die Amerikaanse rekenaar- en tegnologiereus Apple, Inc. As Apple se hoofontwerper was hy ook betrokke by die ontwerp van die grafiese koppelvlak van sagteware, die verpakking van produkte, groter argitektoniese Projekte soos die hoofkwartier *Apple Park* en Apple-winkels dwarsoor die wêreld. Meer as 5 000 patente is aan Ive toegeken, net soos pryse in die ontwerpbedryf. So is Jonathan Ive aangewys as die Londense Ontwerpmuseum (*London Design Museum*) se eerste Ontwerper van die Jaar (in 2003). Daarnaas is die *Design and Art Direction (D&AD) President’s Award* (in 2005) en die *Cooper-Hewitt National Design Museum’s Product Design Award* (in 2007) aan hom toegeken. Op 27 Junie 2019 het hy aangekondig dat hy na byna dertig jaar uit sy pos sal bedank om sy eie kreatiewe besigheid, *LoveFrom*, te vestig - met Apple, Inc. as een van sy vernaamste klante. Ive sal opgevolg word deur Evans Hankey (ontwerp van hardeware) en Alan Dye (sagteware). Biografie --------- Jonathan Ive is in 'n familie van ingenieurs en ambagslui gebore. Sy grootvader was 'n ingenieur, terwyl sy pa, 'n silwersmid, as dosent aan die *Middlesex Polytechnic* (tans *Middlesex University*) verbonde was. Een van die kersgeskenke, wat Jonahan van sy pa ontvang het, was 'n dag in sy ateljee waar hy iets volgens sy eie wens kon vervaardig - mits hy die projek vooraf sorgvuldig beplan en gedetailleerde tekeninge daarvan gemaak het. Toe hy 13 of 14 jaar oud was, het Jonathan besluit om self 'n beroepsloopbaan in 'n kreatiewe veld te volg - iets «met die tekenpen in die hand». Hy het sy skoolopleiding aan die *Chingford Foundation School* en *Walton High School* in Staffordshire, Engeland gevolg en vervolgens in industriële produkontwerp aan die *Northumbria University* se *Newcastle Polytechnic Art School* gestudeer. Hier het hy in 1989 sy BA-graad behaal. Ives het sy loopbaan in die ontwerpateljee *Tangerine* te Londen begin waar hy onder meer die produkontwerp vir internasionale ondernemings soos Nokia en Samsung Electronics behartig het.

Die **Gedenkschool der Hugenoten** (Hugenote-gedenkskool) was die eerste Christelik-nasionale Afrikaanse skool in Suid-Afrika. Dit herdenk die vestiging van die Franse Hugenote aan die Kaap en is ‘n lewende monument vir Afrikaans as taal en moedertaalonderrig. Liggging -------- Die skool lê tussen koejawelboorde op die plaas Augusta Kleinbosch aan Kleinboschweg in Daljosafat by die Paarl. Dit is by die koördinate 33° 41′ 25″ suid en 19° 1′ 34″ oos. Geskiedenis ----------- Die Genootskap van Regte Afrikaners onder leiding van ds. S.J. du Toit het die belangrikheid van moedertaalonderrig in die opvoeding van die kind besef. Op 14 Maart 1883 is die skool in ‘n ou wynkelder op die plaas De Kleyne Bosch geopen om moedertaalonderrig aan die kinders van Daljosafat en Klein Drakenstein te bied. In November 1910 is die skool weer gesluit toe die staatskole ook Afrikaans as medium van onderrig ingevoer het. Die GRA het gereeld in die skool vergader. Boonop het die Afrikanerbond, Die Patriot, Ons Klyntji sowel as die Eerste Taalbeweging en die Tweede Taalbeweging hul ontstaan hier gehad. Doelstellings ------------- Die GRA wou hê die skool moes ‘n regte Hugenote-skool wees waarin die gees van die Hugenote-voorouers bewaar en vereer kon word. Daar moes eerbied vir die voorgeslagte, liefde vir die volk, kennis van die volk se geskiedenis en ‘n ware nasionalteitsgevoel aangekweek word. Die strewe was ‘n regte Afrikaanse skool waar alles wat tot ‘n beskaafde opvoeding behoort, geleer sou word. Christelike beginsels moes die grondslag vorm. Boonop moes die skool optree as ‘n normaalskool vir die opleiding van Afrikaanssprekende onderwysers. Om vry te wees van regeringsinmenging is geen gebruik gemaak van regeringssubsidies nie. Onderwysers en leerlinge ------------------------ Onder die oud-leerlinge is die taalstryders Totius, D.F. Malherbe, P.J. du Toit en A.G. Visser en sy twee ouer broers. Ander bekende leerlinge van die skool was Abraham Izak Perold, die stigter van die KWV, en D.F. Malherbe, medestigter van Onderstepoort. Oom Lokomotief (D.F. du Toit) was die eerste onderwyser. Ander bekende name onder die onderwysers was Rocco de Villiers en bogenoemde A.G. Visser. Restourasie ----------- Na 1910 het die skoolgebou verval en was gesluit. Met ‘n skenking van die Helpmekaar Studiefonds is ’n servituut oor die murasie en omliggende erf geregistreer. Op inisiatief van W.A. de Klerk is die Hugenote-gedenkskool Trust in 1987 gestig. Met behulp van o.a. Die Burger, Naspers, KWV, FAK, die Rapportryers en die publiek is geld ingesamel vir die restourasie onder leiding van die argitek Gawie Fagan. Op 25 Maart 2002 is die gebou ingewy. Op die boonste verdieping is ‘n lesinglokaal wat as slypskool en konferensiesentrum vir die bevordering van Afrikaans sowel as museum benut word. Die museum beeld die geskiedenis van die GRA en die skool uit en huisves ‘n versameling boeke deur W.A. de Klerk. Die onderste verdieping is ’n gastehuis. Lees ook -------- * Kleinbosch-begraafplaas Bibliografie ------------ * Hugenotegedenkskool

Die **Jong Ottomane** (Turks: *Yeni Osmanlılar*) was ’n geheime beweging wat in 1865 deur ’n groep Turkse intellektuele gestig is wat ontevrede was met die moderniseringshervormings vanaf 1839 in die Ottomaanse Ryk omdat hulle geglo het dit is nie ver genoeg gevoer nie. Geskiedenis ----------- Namık Kemal (links) en İbrahim Şinasi, twee van die vooraanstaande lede van die Jong Ottomane. Die Jong Ottomane wou die Ottomaanse gemeenskap hervorm deur die ryk te behou, maar die Europese tradisie van ’n grondwetlike regering in te stel. Hoewel die groep dikwels van mekaar verskil het, het hulle saamgestem dat ’n nuwe grondwetlike regering steeds sy wortels in die Islam moes hê om klem te lê op "die voortdurende en noodsaaklike bekragtiging van Islam as die basis van die Ottomaanse politieke kultuur" en die samesmelting van Islamitiese ideale met liberalisme en parlementêre demokrasie. Onder die vooraanstaande lede van die beweging was skrywers en uitgewers soos İbrahim Şinasi, Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Pasha en Agah Efendi. In 1876 het die Jong Ottomane hulle sin gekry toe sultan Abdülhamid II teen sy sin die Ottomaanse grondwet van 1876 afkondig – dit was die eerste poging om ’n grondwetlike regering in die Ottomaanse Ryk te vestig en die begin van die Eerste Grondwetlike Tydperk. Dit was van korte duur en in 1878 het Abdülhamid die grondwet en parlement afgeskaf en teruggekeer na ’n absolute monargie met hom aan die hoof. Die Jong Ottomane se invloed het egter tot aan die einde van die ryk se bestaan voortgeduur. Verskeie dekades later, in 1908, sou nog ’n groep Ottomaanse hervormers, die Jong Turke, die pogings van die Jong Ottomane herhaal. Dit het gelei tot die Jong Turke-rewolusie en die begin van die Tweede Grondwetlike Tydperk. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb16689397w (data) * GND: 4162900-0 * VIAF: 91144648300335761875 * WorldCat Identities: viaf-91144648300335761875 |

**Jonathan Isaac Kaplan** (gebore op 7 November 1966 in Durban, Suid-Afrika), is 'n voormalige internasionale rugbyskeidsregter en hou die wêreldrekord vir die meeste internasionale rugbywedstryde as skeidsregter. Kaplan begin as skeidsregter in 1984, terwyl hy nog 'n hoërskoolstudent is. Hy maak sy eersterangse debuut in 1991 en word in 1993 aangestel op Suid-Afrika se nasionale skeidsregterspaneel. Op 4 Mei 1996 maak hy sy internasionale debuut in 'n wedstryd tussen Namibië en Zimbabwe in Harare. In Oktober 2009 blaas hy vir die vyfde keer in die eindstryd van Suid-Afrika se premiertoernooi, die Curriebeker. Kaplan kondig op 12 Februarie 2013 sy uittrede aan as rugbyskeidsregter, aan die einde van die 2013-seisoen. Rekords ------- Kaplan hou verskeie rekords as internasionale en Suid-Afrikaanse rugbyskeidsregter. Hy het 68 toetse beheer — wat 'n wêreldrekord is — sy 13 Wêreldbeker-toetse en sy vier Wêreldbeker-toernooie – 1999, 2003, 2007, 2011 – as wedstrydbeampte is wêreldrekords en sy 107 Superwedstryde hou die rekord, wat die eindstryde van 2005, 2006 en 2009 insluit. Die 161 Absa Curriebekerwedstryde wat hy geblaas het is ook ’n rekord, sowel as sy 422 eersterangse wedstryde. Oud-kollegas ------------ * Craig Joubert * Marius Jonker * Jason Jaftha * Rasta Rasivhenge * Lourens van der Merwe * Stuart Berry

25-paar kleurkode Kaart 10BASE-T Kabel **Gedraaide Draadpaarkabels** (Engels: *Twisted Pair*) is 'n algemene vorm van bedrading waar twee geleiers om mekaar gewen word met die doel om elektromagnetiese steuring uit te skakel wat oorspraak tot gevolg kan hê. Die aantal draaie per meter maak 'n belangrike deel uit van die spesifikasie van 'n gegewe soort kabel. Hoe groter die aantal draaie, hoe meer word oorspraak verminder. Die draai van die drade verminder steurings omdat: * Die gebied tussen die kabels (wat die magnetiese koppeling na die sein bepaal) word soveel moontlik verminder. * Die rigting van die stroom wat deur 'n eenvormige magnetiese veld geskep word, word met elke draai omgekeer sodat die strome in opeenvolgende draaie mekaar uitkanselleer. Kabelsoorte ----------- Afgeskermde gedraaide draadpaarkabel ### Afgeskermde Gedraaide Draadpaar (*STP*) Hierdie kabel het 'n geweefde geleier of foelie omhulsel vir elke paar en bied teoreties baie goeie beskerming teen steuring en oorspraak. Dit is voorheen algemeen gebruik vir token ring netwerke. Afgeskermde koeksisterpaarkabels (Engels: *Shielded Twisted Pair* of *STP*) word egter deesdae min gebruik omdat die potensiële verhoging in werkverrigting bo dié van Onafgeskermde gedraaide draadpare (Engels: *Unshielded Twisted Pair* of *UTP*) nie die veel hoër koste regverdig nie. Onafgeskermde gedraaide draadpaarkabel ### Onafgeskermde Gedraaide Draadpaar (*UTP*) Onafgeskermde gedraaide draadpaarkabel (Engels: UTP, Unscreened Twisted Pair) is nie met enige afskerming omring nie. Dit is die soort kabel wat hoofsaaklik gebruik word vir die plaaslike gedeelte van telefoonnetwerke en is baie algemeen in rekenaarnetwerke veral omdat die kabels baie buigbaar is en maklik is om te lê. Koeksisterpaarkabels word gestandaardiseer in verskeie kategorieë volgens nommer wat verskeie integriteitseienskappe van die sein aandui. Kategorie 4 kabel en Kategorie 5 kabel word algemeen gebruik in Ethernet netwerke met 10BASE-T of 100BASE-TX. Vir nuwe installasies word deesdae pleks van 'n Kategorie 5 kabel - die verbeterde Kategorie 5e kabel, (Engels: *Cat5e* = *enhanced*) gebruik. Kategorieë ---------- * Kategorie 1 kabel (*Cat1*) * Kategorie 2 kabel (*Cat2*) * Kategorie 3 kabel (*Cat3*) * Kategorie 4 kabel (*Cat4*) * Kategorie 5 kabel (*Cat5*/*Cat5e*) * Kategorie 6 kabel (*Cat6*) * Kategorie 7 kabel (*Cat7*) Telefoonkabels -------------- Vir telefonie-toepassings word onafgeskermde gedraaide draadpaarkabels gegroepeer in stelle van 25 pare volgens 'n standaard 25-paar kleurkode wat oorspronklik deur AT&T ontwikkel is. 'n Tipiese substel van hierdie kleure (wit/blou, blou/wit, wit/oranje, oranje/wit) kom in die meeste onafgeskermde gedraaide draadpaarkabels voor. Daar word tans telefoonkabels van tot 200 en meer pare gebruik. Die draadpaarkabels moet met verskillende draaie per meter vervaardig word om kruisgeraas (Engels: *crosstalk*), te voorkom.

Die **Andromeda-sterrestelsel** (ook bekend as onder meer **Messier 31** en **NGC 224**) is 'n spiraalsterrestelsel sowat 2,5 miljoen ligjare van die Aarde af in die sterrebeeld Andromeda. Dit is die naaste spiraalsterrestelsel aan ons Melkweg, maar nie die naaste sterrestelsel nie. Dit kry sy naam van die gebied waarin dit voorkom, die Andromeda-sterrebeeld, wat genoem is na 'n prinses in die Griekse mitologie. Andromeda is die grootste sterrestelsel van die Plaaslike Groep waarin ook die Melkweg en sowat 30 ander, kleiner sterrestelsels voorkom. Dit het egter nie die grootste massa nie, aangesien in onlangse studies bevind is die Melkweg het meer donker materie en is dalk die stelsel met die grootste massa in die Plaaslike Groep. Volgens waarnemings in 2006 deur die Spitzer-ruimteteleskoop bevat M31 sowat 1 biljoen (1012) sterre, minstens twee keer soveel as die Melkweg, wat na raming 200–400 miljard sterre het. Die Andromeda-sterrestelsel se massa is na raming 7,1 × 1011 sonmassas. Andromeda en die Melkweg sal na verwagting binne 3,75 miljard jaar bots en saamsmelt om 'n enorme elliptiese sterrestelsel te vorm. Met 'n sigbare helderheid van 3,4 mag is Andromeda een van die helderste Messier-voorwerpe en kan dit op maanlose nagte met die blote oog gesien word, selfs al is daar effense ligbesoedeling. Waarneming ---------- M31 deur Isaac Roberts. Die Persiese sterrekundige Abd al-Rahman al-Soefi het M31 in omstreeks 964 beskryf as 'n "klein wolk". Sterkaarte van dié tyd het dit dan ook Klein Wolk genoem. Die eerste beskrywing van die voorwerp wat gebaseer was op teleskopiese waarnemings, was op 15 Desember 1612 deur die Duitse sterrekundige Simon Marius. Charles Messier het M31 in 1764 in sy katalogus van komeetagtige voorwerpe opgeneem en Marius verkeerdelik as die ontdekker genoem omdat hy onbewus was van Al Soefi se vroeëre werk. In 1785 het William Herschel 'n dowwe rooierige skynsel in die gebied van die kern opgemerk. Hy het geglo dit is die naaste van die "groot newels" en na aanleiding van die kleur en helderheid het hy verkeerdelik geraai dat dit nie meer as 2 000 keer so ver as Sirius, die helderste ster in die naghemel, is nie. William Huggins het in 1864 die spektrum van M31 waargeneem en gesien dit verskil van 'n gasnewel. Die spektra van M31 het deurlopende frekwensies getoon, met donker absorpsielyne wat gehelp het om die chemiese samestelling van die voorwerp te bepaal. Die spektrum van Andromeda het baie ooreengestem met dié van individuele sterre, en daar is afgelei dat M31 'n stellêre voorwerp is. In 1885 is 'n supernova (bekend as S Andromedae) in M31 gesien, die eerste en tot dusver enigste in dié sterrestelsel. In dié tyd is gereken M31 is 'n nabygeleë voorwerp, en daarom is gedink die ontploffing was 'n veel minder skouspelagtig verskynsel bekend as 'n nova. Dit is daarom "Nova 1885" genoem. Die eerste foto's van Andromeda is in 1887 deur Isaac Roberts geneem uit sy private sterrewag in Sussex, Engeland. Danksy die lang beligtingstyd is die spiraalstruktuur van die voorwerp vir die eerste keer gesien. In dié tyd is egter steeds geglo die voorwerp is 'n newel in die Melkweg. Die radiale snelheid van die voorwerp ten opsigte van ons sonnestelsel is in 1912 gemeet deur Vesto Slipher by die Lowell-sterrewag in Arizona. Die resultaat was die grootste snelheid wat tot toe gemeet is: 300 km/s in die rigting van die Son. ### Eiland-heelal Die ligging van M31 in die Andromeda-sterrebeeld. In 1917 het die Amerikaanse sterrekundige Heber Curtis 'n nova in M31 waargeneem. Op foto's het hy nog 11 novas ontdek. Hy het gesien hulle gemiddelde helderheid is sowat 10 mag dowwer as novas in ander dele van die lugruim. Hy het geraam dat M31 sowat 500 000 ligjare van die Aarde af is. Hy het 'n voorstander geword van die sogenaamde "eiland-heelalle"- hipotese, wat gelui het dat spiraalnewels eintlik onafhanklike sterrestelsels was. In 1920 het die Groot Debat plaasgevind tussen Harlow Shapley en Curtis oor die aard van die Melkweg, spiraalnewels en die grootte van die heelal. Om sy punt te bewys dat M31 'n afsonderlike sterrestelsel was, het Curtis die voorkoms genoem van donker bane soortgelyk aan die stofwolke in die Melkweg, sowel as die aansienlike Doppler-verskuiwing. In 1922 het Ernst Öpik 'n eenvoudige astrofisiese metode voorgestel om die afstand van M31 te bepaal. Hy het geraam dat dit ver buite ons sterrestelsel lê, sowat 1,5 miljoen ligjare van hier. Edwin Hubble het die debat in 1925 beklink toe hy vir die eerste keer Cepheïede (helder veranderlike sterre) buite die sterrestelsel op astronomiese foto's van M31 ontdek het. Dit het hom in staat gestel om die afstand van M31 te bepaal. Hy het daarmee bewys dat die voorwerp nie 'n hoop sterre en gas in die Melkweg is nie, maar 'n afsonderlike sterrestelsel ver van ons eie af. M31 speel 'n belangrike rol in die studie van sterrestelsels, aangesien dit die naaste spiraalstelsel is. In 1943 was Walter Baade die eerste persoon wat sterre in die sentrale gebied van M31 ontleed het. Hy het twee afsonderlike soorte stergroepe onderskei volgens hul metaalinhoud. Hy het die jong, hoësnelheidsterre in die skyf Tipe I genoem, en die ouer, rooi sterre in die romp Tipe II. Dié benamings is daarna aanvaar vir sterre in die Melkweg en in ander dele van die heelal. Baade het ook ontdek daar is twee soorte Cepheïede, en dit het gelei tot 'n verdubbeling in die raming van M31 se afstand, sowel as die res van die heelal. Radio-emissies van die Andromeda-sterrestelsel is in 1950 vir die eerste keer waargeneem, deur Hanbury Brown en Cyril Hazard by die Jodrell Bank-sterrewag in Manchester, Engeland. Die eerste radiokaarte van die sterrestelsel is in dieselfde jaar gemaak deur John Baldwin en ander. In 2009 is die eerste planeet dalk in die sterrestelsel ontdek deur middel van gravitasielensmeting, die meting van 'n afwyking van lig wat deur 'n groot voorwerp veroorsaak word. Algemeen -------- Die geraamde afstand van die Andromeda-sterrestelsel is in 1953 verdubbel toe ontdek is dat daar 'n ander, dowwer soort Cepheïede is, wat belangrik was in die bepaling van die afstand van strukture in die heelal. ### Evolusie Die Andromeda-sterrestelsel is tussen 5 miljard en 9 miljard jaar gelede gevorm nadat twee kleiner stelsels gebots het. Die geweldige botsing het die grootste deel van die metaalryke galaktiese halo en uitgespreide skyf gevorm. In dié tyd sou die mate van stervorming baie groot gewees het. Sowat 2 miljard tot 4 miljard jaar gelede het M31 en die Triangulum-sterrestelsel (M33) baie naby aan mekaar verbybeweeg. Dit het stervorming laat toeneem oor Andromeda se hele skyf – selfs van bolvormige sterreswerms – en die buitenste skyf versteur. Hoewel stervorming in die laaste 2 miljard jaar plaasgevind het, was dit baie minder as voorheen. Daar was interaksies met satelliet-sterrestelsels soos M32, M110 of ander wat reeds verdwyn het wat strukture gevorm het soos Andromeda se Reuse-sterrestroom. In dié tyd het stervorming geweldig afgeneem en byna tot stilstand gekom, net om in onlangse tye weer toe te neem. ### Raming van die afstand Die sterrestelsel in ultravioletlig deur Galex. Met die Cepheïede-metode is in 2004 geraam dat Andromeda 2,51 ± 0,13 megaligjare of 770 ± 40 kiloparsek van die Aarde af is. In 2005 het 'n groep sterrekundiges die ontdekking van 'n verduisterende dubbelster in die Andromeda-sterrestelsel aangekondig. Die ster, met die naam M31VJ00443799+4129236, het twee helder blou sterre van tipes O en B. Deur die sterre se verduisterings te bestudeer, wat elke 3,54969 dae plaasvind, was sterrekundiges in staat om hul groottes te meet. Deur die grootte en temperatuur van die sterre te weet, was hulle in staat om hul absolute magnitude te meet. As die sigbare en die absolute magnitude bekend is, kan die afstand van 'n ster gemeet word. Die sterre lê 2,52 ± 0,14 megaligjare (770 ± 43 kiloparsek) van hier en die hele Andromeda-sterrestelsel 2,5 megaligjare (770 kiloparsek). Dit stem ooreen met die vorige, onafhanklike Cepheïede-gebaseerde waarde. Die gemiddelde waarde van dié twee metodes asook twee ander metodes om afstand te meet, is 2,54 ± 0,06 megaligjare (780 ± 18 kiloparsek). Gebaseer op dié afstand, word M31 se deursnee op sy breedste punt geraam op 141 ± 3 kiloligjare (43,000 ± 920 parsek). ### Massa en helderheid Ramings van die sterrestelsel se massa (insluitende donker materie), gee 'n waarde van sowat 1,23 × 1012 *M*☉ (of 1,2 biljoen sonmassas), in teenstelling met 1,9 × 1012 *M*☉ vir die Melkweg. M31 kan dus 'n kleiner massa as ons sterrestelsel hê, maar die ruimte vir foute is nog te groot om vir seker te weet. Dit lyk egter of M31 baie meer sterre as die Melkweg het en sy geraamde helderheid van ~2,6 × 1010 keer dié van die Son is sowat 25% hoër as die Melkweg s'n. Die tempo van stervorming is baie hoër in die Melkweg, met 'n toename van 3-5 sonmassas per jaar vergeleke met 1 sonmassa van M31. Die supernovas in die Melkweg is ook twee keer soveel as in M31. Dit lyk dus of M31 in dié stadium in 'n rustoestand is terwyl die Melkweg in 'n aktiewer stervormende fase is. Teen dié tempo kan die Melkweg M31 eindelik verbysteek wat helderheid betref. Struktuur --------- Andromeda in infrarooi deur die Spitzer-ruimteteleskoop van Nasa. 'n Galex-foto van M31. Die bane blou-wit wat die sterrestelsel se ringe verteenwoordig, is streke met warm, jong, massiewe sterre. Donker blou-grys bane verteenwoordig streke waar stervorming in newelagtige toestande plaasvind. In sigbare lig lyk Andromeda se ringe meer soos spiraalarms. Die ultraviolet foto wys dat die arms meer soos ringe lyk. Na aanleiding van sy voorkoms in sigbare lig word Andromeda geklassifiseer as 'n SA(s)b-stelsel in die De Vaucouleurs-Sandage-klassifikasiestelsel van spiraalsterrestelsels. Data van die 2MASS-opname wys egter dat die romp van die stelsel 'n boksvormige voorkoms het, wat daarop dui dat dit eintlik 'n staafspiraalstelsel is soos die Melkweg, met Andromeda se staaf wat van die Aarde af feitlik direk met sy lang as langs gesien word. In 2005 het sterrekundiges die Keck-teleskope gebruik om te wys dat die dun sprinkeling van sterre wat van M31 af uitwaarts strek, eintlik deel van die sterrestelsel se hoofskyf is. Dit beteken die deursnee van M31 se spiraalskyf is drie keer so groot as wat voorheen geraam is. Die nuwe raming is sowat 220 000 ligjare (67 000 parsek) teenoor die vorige raming van 70 000 tot 120 000 ligjare (21 000 tot 37 000 parsek). Die sterrestelsel lê teen 'n hoek van sowat 77° met die Aarde (teen 'n hoek van 90° sou ons dit reg van die kant af gesien het). Dit lyk of die stelsel 'n S-vorm het eerder as dié van 'n plat skyf. 'n Moontlike rede daarvoor is 'n swaartekrag-interaksie met ander nabygeleë sterrestelsels. Die stelsel M33 kan verantwoordelik wees vir 'n deel van die buiging in Andromeda se arms. Met spektroskopiese studies is gedetailleerde metings gekry van die rotasiesnelhede van M31 op verskillende afstande van die kern af. Naby die kern neem die snelheid toe tot 225 km/s op 'n afstand van 1 300 ligjare, en neem daarna af tot 'n minimum van 50 km/s by 7 000 ligjare. Daarna neem die snelheid weer geleidelik toe tot sowat 250 km/s by 33 000 ligjare. Hierna neem die snelheid stadig af, tot sowat 200 km/s by 80 000 ligjare. Hierdie snelhede impliseer 'n gekonsentreerde massa van sowat 6 x 109 M☉ in die kern. Die totale massa van M31 neem reglynig toe tot by 45 000 ligjare, en stadiger van daar af. Die spiraalarms van die sterrestelsel word belyn met 'n groep H II-gebiede wat volgens Baade lyk soos "krale aan 'n string". Foto's van M31 wys 'n redelik gewone spiraalsterrestelsel met die arms kloksgewys gedraai. Daar is twee aaneenlopende stringe arms sowat 13 000 ligjare van mekaar. Hulle kan uitwaarts gevolg word van 'n afstand van sowat 1 600 ligjare van die kern af. Die grootste moontlike oorsaak van die spirale is 'n interaksie met die sterrestelsel M32. Dit kan gesien word in die verskuiwing van die neutrale waterstofwolke van die sterre. In 1998 het foto's van die Europese Ruimteagentskap gewys dat die vorm van M31 dalk besig is om te verander in dié van 'n ringsterrestelsel. Die gas en stof in M31 vorm verskeie oorvleuelende ringe, met 'n besonder prominente ring by 'n radius van 32 000 ligjare van die kern af. Dié ring kan nie op foto's van sigbare lig gesien word nie. Nadere bestudering van die binneste streek van M31 het 'n kleiner stofring gewys wat waarskynlik veroorsaak is deur 'n interaksie met M32 meer as 200 miljoen jaar gelede. Simulasies toon dat die kleiner stelsel deur die skyf van die groter stelsel beweeg het en in die proses die helfte van sy massa verloor het. Dié verlore massa het die ringstrukture in M31 gevorm. Studies van M31 se halo wys dat dit min of meer ooreenstem met die Melkweg s'n. Die sterre in die halo is hoofsaaklik arm aan metale en nog armer hoe verder van die kern af. Dit dui daarop dat M31 en die Melkweg min meer soortgelyke evolusies beleef het. Hulle het in die laaste 12 miljoen jaar waarskynlik 1-200 kleiner sterrestelsels opgeneem en met hulle saamgesmelt. Die sterre in M31 en die Melkweg se halo's kan soveel as 'n derde van die gebied beslaan wat die twee stelsels skei. Kern ---- 'n Foto van Andromeda se kern wys 'n moontlike dubbele struktuur. (Bron: Nasa/ESA) Dit is bekend dat M31 'n kompakte sterreswerm in sy kern het. Deur 'n groot teleskoop lyk dit soos 'n ster binne-in die dowwer omringende romp. Die kern is helderder as die helderste bekende bolvormige sterreswerms. In 1991 het Tod R. Lauer 'n foto van M31 se kern geneem deur die Hubble-ruimteteleskoop. Die kern bestaan uit twee konsentrasies 4,9 ligjare van mekaar af. Die helderste konsentrasie, wat P1 genoem is, is 'n ent van die middel af, terwyl die dowwer een, P2, reg in die middel is en 'n swartkolk bevat van sowat 3–5 × 107 M☉ (soos gemeet in 1993) of 1,1–2,3 × 108 M☉ (2005). Aanvanklik is gemeen P1 is die oorblyfsel van 'n klein sterrestelsel wat deur M31 "verorber" is, maar dié idee is laat vaar omdat so 'n kern 'n baie kort leeftyd sou gehad het weens die gety-versteuring deur die swartkolk in die middel. Hoewel die idee wel meriete het as P1 sy eie swartkolk gehad het wat hom stabiliseer, is daar geen bewyse vir so 'n swartkolk nie. X-straalbronne -------------- 'n Foto van die middel van M31. 'n Paar X-straalbronne, waarskynlik X-straal-dubbelsterre, in M31 se sentrale gebied lyk soos gelerige kolle. Die blou kol in die middel is waar die supermassiewe swartkolk is. In laat 1968 is X-strale waargeneem vanuit Andromeda. Verskeie bronne is sedertdien in die stelsel waargeneem. Bestudering daarvan dui daarop dat dit swartkolke of neutronsterre is wat inkomende gas tot miljoene kelvin verhit en X-strale uitstraal. Daar is sowat 460 bolvormige sterreswerms in Andromeda. Die een met die grootste massa, Mayall II of G1, is helderder as enige ander bekende bolvormige swerm in die Lokale Groep sterrestelsels. Dit bevat verskeie miljoene sterre en is twee keer helderder as Omega Centauri, die helderste bekende swerm in die Melkweg. G1 se struktuur is egter te groot dat dit 'n gewone bolvormige sterrestelsel kan wees. Daarom beskou sommige sterrekundiges dit as die oorblywende kern van 'n dwergsterrestelsel wat in die onlangse verlede deur M31 opgeneem is. Anders as die bolvormige sterreswerms van die Melkweg waarvan die ouderdom nie baie verskil nie, is die ouderdomsverskille van Andromeda se swerms baie groter: van stelsels so oud as Andromeda self tot baie jonger stelsels, met ouderdomme wat wissel tussen 'n paar honderd miljoen jaar tot 5 miljard jaar. In 2005 het sterrekundiges 'n heel nuwe soort sterreswerm in M31 ontdek. Hulle bevat honderdduisende sterre nes bolvormige swerms. Wat hulle egter onderskei, is dat hulle baie groter is – verskeie honderde ligjare in deursnee – en honderde kere minder dig. Satelliete ---------- Nes die Melkweg, het Andromeda verskeie satelliet-sterrestelsels – sover bekend 14 dwergstelsels. Die bekendstes en mees bestudeerdes is M32 en M110. Onlangse getuienis wys daarop dat M32 in die verlede na aan Andromeda verbybeweeg het. Dit kon aanvanklik 'n groter stelsel gewees het waarvan die sterskyf deur Andromeda opgeneem is. Dit lyk ook of daar 'n interaksie tussen M110 en Andromeda is. Sterrekundiges het in laasgenoemde se halo 'n stroom metaalryke sterre gevind wat lyk of dit van hierdie satelliet-stelsels weggeruk is. In 2006 is ontdek dat nege van die satelliete op 'n vlak lê wat Andromeda se kern kruis, eerder as dat hulle lukraak versprei is soos wat verwag sou word. Dit kan daarop dui dat hulle 'n gemeenskaplike gety-oorsprong het. Toekomstige botsing met die Melkweg ----------------------------------- Die Andromeda-sterrestelsel beweeg teen sowat 100 tot 140 km/s (400 ligjare elke miljoen jaar) in die rigting van die Melkweg. Die twee stelsels sal dus na verwagting in sowat 4,5 miljard jaar bots. 'n Waarskynlike resultaat van die botsing sal wees dat die twee stelsels saamsmelt om 'n reusagtige elliptiese sterrestelsel te vorm. Sulke botsings vind gereeld plaas tussen sterrestelsels in 'n sterrestelselgroep. Dit is onbekend wat met die Aarde of ons sonnestelsel sal gebeur in so 'n botsing. As die twee stelsels nie saamsmelt nie, is daar 'n klein kans dat die sonnestelsel uit die Melkweg gewerp en in Andromeda opgeneem kan word.

| Akaroa | | --- | | AkaroaAkaroa | | | Ligging | | Ligging van Akaroa op 'n kaart (Nieu-Seeland)AkaroaAkaroa | | Algemene feite | | Stigting: | 1840 | | Inwoners: | 624 (2013) | | Oppervlakte: | 1,7656 km² | | Bevolkingsdigtheid: | 322,8 inwoners/km² | | Geografiese ligging: | 43°48′S 172°57′O / 43.800°S 172.950°O / -43.800; 172.950 | | Administratiewe verdeling | | Land: | Nieu-Seeland | | Streek: | Canterbury | **Akaroa** is 'n klein hawedorp op die Banks-skiereiland in die administratiewe gewes Canterbury op die Suideiland van Nieu-Seeland. Die nedersetting met sowat 624 inwoners, waarvan sowat 'n derde afgetrede persone is, beskik oor 'n natuurlike seehawe wat deur vulkaniese heuwels omring word. Ongeag die feit dat die Britse seilskip *HMS Britomart* in 1840 haastig na die gebied uitgestuur is om die Nieu-Seelandse Suideiland onder die soewereiniteit van die Verenigde Koninkryk te plaas, het Franse setlaars 'n vergeefse poging aangewend om hier 'n Franse kolonie te stig wat aanvanklik as Port Louis-Philippe bekend gestaan het. Geografiese benamings soos straatname herinner nog steeds aan die Franse koloniste. Die gebied het voor 1840 ook as Wangaloa bekend gestaan. Die huidige naam kom uit die plaaslike Kāi Tahu Māoritaal en beteken letterlik "Lang Hawe". Vandag is Akaroa 'n gewilde toeristebestemming, en tydens die vakansie-seisoen styg die aantal bewoners tot meer as 7 000. Die belangrikste besienswaardighede is die Rooms-Katolieke parogiekerk St. Patrick, wat in 1864 ontstaan het, die Maison Langlois-Eteveneaux van 1843, die Anglikaanse St. Peter's-kerk wat in 1863 in die Nieu-Gotiese styl opgerig is en die ou doeanehuis uit die jaar 1863. Die Akaroabaai is die natuurlike habitat van sowat dertig Hector-dolfyne wat slegs hier voorkom. Vir die bedreigde dolfyne is 'n natuurbewaringsgebied ingestel sodat die diere nie deur vissersnette beseer kan word nie. Geskiedenis ----------- In 1838 het Jean François Langlois, kommandeur van die walvisskip *Cachalot*, planne gesmee vir die vestiging van 'n Franse setlaarskolonie in Akaroa. Nadat grond van plaaslike Ngai Tahu-Māorihoofde aangekoop is, het 'n groep handelaars uit die Wes-Franse hawestede Nantes en Bordeaux in die volgene jaar 'n kompanjie ter verwesenliking van dié doelwit gestig - *La Compagnie de Bordeaux et de Nantes pour la Colonisation de l’Île du Sud de la Nouvelle Zélande et ses Dépendances*. Die Franse koning Louis-Philippe het ingestem om sy bystand aan die projek te verleen. Die Franse verteenwoordiger vir die beplande kolonie, kaptein Charles François Lavaud, het in Februarie 1840 die lang seereis na Nieu-Seeland begin. 'n Maand later het 'n tweede skip, die *Comte de Paris*, met 59 emigrante aan boord vertrek. Een van die koloniale Franse geboue in Akaroa, die *Langlois-Eteveneaux Cottage* van 1843, huisves tans 'n museum Intussen het die Britse regering onder druk geswig en William Hobson in 1839 na Nieu-Seeland gestuur om die gebied met Britse setlaars te koloniseer. Op 6 Februarie 1840 is 'n ooreenkoms met Māori-verteenwoordigers, die Verdrag van Waitangi, onderteken. Twee maande later, op 6 Februarie, het Hobson namens die Britse regering aanspraak gemaak op die Suideiland. Toe Lavaud in Julie die Bay of Islands bereik het, is hy daarvan in kennis gestel dat Nieu-Seeland reeds onder Britse gesag was. Hy is vriendelik ontvang deur Hobson, maar nogtans is die Britse skip *Britomart* na die Suideiland gestuur om Franse aktiwiteite in Akaroa te monitor. Lavaud het aanvaar dat enige poging van Franse kant om 'n kolonie in Akaroa te vestig, tot konfrontasie met Britse magte kon lei. Toe die *Comte de Paris* in Augustus in Akaroa aangedoen het, was die Britse vlag daar reeds gehys. Danksy die handel met verbygaande walvisskepe het die Franse nedersetting gefloreer, al was die lewensomstandighede in Akaroa aanvanklik nog haglik - weens die gebrek aan behuising is die Franse immigrante in tente gehuisves. In 1843 was daar 69 Franse setlaars, insluitende agt Duitsers, wat vreedsaam saamgewoon het met 86 Britte en plaaslike Māori. Geleidelik is tente deur vaste geboue vervang en vrugte en groente verbou. Die Franse Vloot is toegelaat om paaie, brûe en kaaie te bou, terwyl Franse priesters onderwys aan kinders verskaf het. Winkels, hotelle, bakkerye en kafees is geopen. Die Britse regering het die Franse setlaars uiteindelik as die grondeienaars erken, terwyl Lavaud en sy opvolger tot 1845 Franse reg in die nedersetting kon toepas. Vanaf die middel van die 1840's het die walvisbedryf agteruitgegaan, en Franse Vlootskepe het Akaroa in 1846 verlaat. Die meeste setlaars het hulle permanent gevestig en is genaturaliseer. Vandag herinner enkele geboue, 'n begraafplaas en Franse straat- en plekname aan die klein getal Frane koloniste en is daar duisende nasate.

**Jonathan Larson** (4 Februarie 1960 – 25 Januarie 1996) was 'n Amerikaanse komponis. Biografie --------- Larson is in White Plains, New York, gebore. Hy het van kleins af in musiek belang gestel en het dit ook op hoërskool gespeel. As student het hy eers vir klein produksies begin komponeer. Larson het later toneelstukke begin skryf. Sy eerste musiekblyspel was *Sacraimmorality*. Gedurende die 1980's is dit opgevoer onder die naam *Saved on 42nd Street*. Tussen 1983 en 1990 het Larson *Superbia* geskryf, 'n futuristiese rockmusiekblyspel. Hierdie rock-musiekblyspel was gegrond op 'n vroeëre poging van Larson om 'n musiekblyspel van George Orwell se Nineteen Eighty-Four te maak, maar Larson het nie die nodige regte hiervoor verkry nie. *Superbia* is nog nooit as 'n musiekblyspel opgevoer nie. Larson se volgende projek was 'n rockmonoloog; *Boho Daya*. Die titel het later verander na *30/90* en staan nou bekend as *Tick, Tick... BOOM!*. Hierdie stuk was in reaksie op die weiering van die industrie om sy stuk *Superbia* te laat opvoer. Die vertoning is op buite-Broadway vertoon. Hierdeur het hy vir Stephen Sondheim, ‘n bekende komponis ontmoet, wat hom by baie vervaardigers sou aanbeveel. Die skrywer Billy Aronson het in 1988 'n moderne weergawe van *La Bohème* geskryf. Vanaf 1989 het Larson saam met hom begin werk. In 1991 het hy gevra of hy die projek heeltemal kan oorneem, want hy wou ook ervaring uit sy lewe daarin sit. Die musiekblyspel, *RENT*, het in 1996 begin en 'n groot sukses geword. Larson kon nie die sukses van die musiekblyspel beleef nie, aangesien hy op 25 Januarie 1996 dood is aan 'n aorta disseksie, veroorsaak deur Marfan se sindroom.

'n Ouer André Gide **André Gide** (1869-1951) was 'n Franse prosaskrywer wie se werk getuig van 'n groot openhartigheid ten opsigte van sy eie gevoels- en gedagtelewe en van 'n groot ontvanklikheid vir nuwe ontwikkelings. Die sentrale tema van sy werk is die problematiek van die keuse tussen konformisme en individualiteit. Gide was 'n voorstander van laasgenoemde. Gide is ook van belang vir die geskiedenis van die roman omdat hy die eerste Franse skrywer was wat die tegniek van '''n roman binne 'n roman" toegepas het. In 1947 het hy die Nobelprys vir letterkunde ontvang*.* André Paul Guillaume Gide is op 22 November 1869 in Parys gebore. Sy ouers was welgestelde Protestante. Toe hy elf jaar oud was, is sy vader oorlede, en hy is verder deur sy moeder en tante grootgemaak. Hy het vroeg reeds 'n belangstelling in die letterkunde getoon en in aanraking gekom met simbolistiese skrywerskringe, waar hy kennis gemaak het met Stéphane Mallarmé, Paul Valéry en Pierre Louys. Weens sy swak gesondheid het hy in 1893 saam met sy vriend P.A. Lambert 'n reis na Tunisië onderneem, en eers twee jaar later teruggekeer. In 1895 is hy met sy niggie Madeleine Rondeaux getroud, 'n huwelik wat onmiskenbare spore in sy latere werk, veral in *l’Immoraliste,* gelaat het. Gide se eerste belangrike werk, *Les nourritures terrestres,* het in 1897 verskyn. Hierin verwerp hy alIe vooroordele, spreek hom uit teen bekrompe konformisme en voer aan dat die individu die reg het om alle moontlikhede te benut om sy eie geluk (in lewensgenot) te vind. Portret van André Gide deur die kunstenaar Théo van Rysselberghe André Gide se hantekening In *Immoraliste* (1902) word dié siening 'n vorm van egoïsme wat nie meer met die aanvaarde norme rekening hou nie. Die hoofkarakter laat sy vrou - wat haar pligte teenoor hom nougeset nagekom het - verarm en uiteindelik sterf sonder dat hy daardeur geraak word. In *La porte étroite* (1909) verkies die hoofkarakter, Alissa, die liefde van God bo die liefde van haar aardse minnaar. Op unieke wyse analiseer Gide in dié boek die argumente wat 'n mens sou kon aanvoer ten gunste van 'n lewe wat volgens bepaalde, opgelégde reëls gereguleer word. *La porte étroite* is dus die teenstelling van *l'Immoraliste.* Die boek bevat kritiek op die godsdienstige askese, en lewensprobleme is van minder belang. In 1909 het Gide gehelp om die bekende tydskrif *Nouvelle Revue Francaise* te stig. In *Les caves du Vatican* (1914) het Gide in die karakter van Lafcadio gestalte gegee aan 'n mens wat sy absolute vryheid bevestig deur "I'acte gratuit", die volstrek willekeurige daad ('n misdaad in hierdie geval) waarvoor daar geen enkele motief bestaan nie. Gide was besonder gewild by die jonger geslag ná die Eerste Wêreldoorlog, soos byvoorbeeld die Dadaïste en die Surrealiste. Sy gewildheid was hoofsaaklik te danke aan sy idees oor die "ewige beskikbaarheid": die eienskap om voortdurend nuwe ervarings op te soek en nie tevrede te wees met net een spesifieke manier van lewe nie. Hy het sy opregtheid bevestig met *Corydon* (1924) en die outobiografie *Si Ie grain ne meurt* (1926), twee boeke waarin hy openhartig sy eie gevoels- en gedagtewêreld bespreek. *La symphonie pastorale* (1910) is in dagboekvorm geskryf en *L'école des femmes* (1928) behandel die problematiek van die huwelik. *Les faux-monnayeurs* (die vervalsers - 1925) was die enigste werk wat Gide as 'n roman aangebied het. Sy ander werke het hy "récit" ('n vertelling) of "sotie" ('n sotterny) genoem. Laasgenoemde is 'n Middeleeuse genre. *Les faux-monnayeurs* het 'n belangrike vernuwing in die Franse romantradisie gebring. In navolging van die somboliste (poësie ter wille van poësie) het Gidé in sy roman die roman self as middelpunt gestel. In die boek is 'n skrywer, Edouard, besig om aan 'n roman, *Les fauxmonnayeurs* te werk, die titel dus wat Gide aan sy eie werk gegee het. Alles wat Edouard beleef, skryf hy neer in sy "Journal d'Edouard". Dit bied aan Gide die elemente om sy boek mee voort te sit. Vir die skrywer het die skryf van sy boek 'n avontuur geword waarin hy sy karakters agtervolg. Ook in hierdie werk word die problematiek van individualiteit en konformisme behandel, 'n tweeledigheid wat al Gide se werke kenmerk. Tydens sy reise (onder meer na die destydse Kongo) het Gide in aanraking gekom met die kolonialisme en 'n aangetrokkenheid tot die kommunisme ontwikkel. 'n Besoek aan die Sowjetunie het hom egter daarvan oortuig dat die kommunisme geen vryhede aan die individu laat nie *(Le retour d'URSS,* 1936). Gide se *Journal (1889-1949)* is as dagboek nie net 'n waardevolle bron van inligting oor die skrywer se lewe nie, maar gee ook 'n goeie beeld van sy literêre beskouinge en ontwikkeling. Die meeste van sy korrespondensie is ook gepubliseer. Gide se invloed kan nie gemeet word nie. Sy klassieke prosa is vir elkeen toeganklik en is in 1947 met die Nobelprys vir letterkunde bekroon. Gedurende sy eie leeftyd het hy groot bewondering ontvang en is hy as een van die grootstes van sy tyd beskou. Hy is op 19 Februarie 1951 in Parys oorlede. Bronnelys --------- * *Wêreldspektrum*, Volume 8, bl.221-223, ISBN 0908409451 | * l * b * w Wenners van die Nobelprys vir Letterkunde | | --- | | 1901–1925 | * 1901: Sully Prudhomme * 1902: Theodor Mommsen * 1903: Bjørnstjerne Bjørnson * 1904: Frédéric Mistral / José Echegaray * 1905: Henryk Sienkiewicz * 1906: Giosuè Carducci * 1907: Rudyard Kipling * 1908: Rudolf Eucken * 1909: Selma Lagerlöf * 1910: Paul Heyse * 1911: Maurice Maeterlinck * 1912: Gerhart Hauptmann * 1913: Rabindranath Tagore * 1914 * 1915: Romain Rolland * 1916: Verner von Heidenstam * 1917: Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan * 1918 * 1919: Carl Spitteler * 1920: Knut Hamsun * 1921: Anatole France * 1922: Jacinto Benavente * 1923: William Butler Yeats * 1924: Władysław Reymont * 1925: George Bernard Shaw | | 1926–1950 | * 1926: Grazia Deledda * 1927: Henri Bergson * 1928: Sigrid Undset * 1929: Thomas Mann * 1930: Sinclair Lewis * 1931: Erik Axel Karlfeldt * 1932: John Galsworthy * 1933: Ivan Bunin * 1934: Luigi Pirandello * 1935 * 1936: Eugene O'Neill * 1937: Roger Martin du Gard * 1938: Pearl S. Buck * 1939: Frans Eemil Sillanpää * 1940 * 1941 * 1942 * 1943 * 1944: Johannes V. Jensen * 1945: Gabriela Mistral * 1946: Hermann Hesse * 1947: André Gide * 1948: T.S. Eliot * 1949: William Faulkner * 1950: Bertrand Russell | | 1951–1975 | * 1951: Pär Lagerkvist * 1952: François Mauriac * 1953: Winston Churchill * 1954: Ernest Hemingway * 1955: Halldór Laxness * 1956: Juan Ramón Jiménez * 1957: Albert Camus * 1958: Boris Pasternak * 1959: Salvatore Quasimodo * 1960: Saint-John Perse * 1961: Ivo Andrić * 1962: John Steinbeck * 1963: Giorgos Seferis * 1964: *Jean-Paul Sartre (afgewys)* * 1965: Mikhail Sholokhov * 1966: Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs * 1967: Miguel Ángel Asturias * 1968: Yasunari Kawabata * 1969: Samuel Beckett * 1970: Aleksandr Solzhenitsyn * 1971: Pablo Neruda * 1972: Heinrich Böll * 1973: Patrick White * 1974: Eyvind Johnson / Harry Martinson * 1975: Eugenio Montale | | 1976–2000 | * 1976: Saul Bellow * 1977: Vicente Aleixandre * 1978: Isaac Bashevis Singer * 1979: Odysseas Elytis * 1980: Czesław Miłosz * 1981: Elias Canetti * 1982: Gabriel García Márquez * 1983: William Golding * 1984: Jaroslav Seifert * 1985: Claude Simon * 1986: Wole Soyinka * 1987: Joseph Brodsky * 1988: Naguib Mahfouz * 1989: Camilo José Cela * 1990: Octavio Paz * 1991: Nadine Gordimer * 1992: Derek Walcott * 1993: Toni Morrison * 1994: Kenzaburō Ōe * 1995: Seamus Heaney * 1996: Wisława Szymborska * 1997: Dario Fo * 1998: José Saramago * 1999: Günter Grass * 2000: Gao Xingjian | | 2001–2020 | * 2001: V.S. Naipaul * 2002: Imre Kertész * 2003: J.M. Coetzee * 2004: Elfriede Jelinek * 2005: Harold Pinter * 2006: Orhan Pamuk * 2007: Doris Lessing * 2008: J.M.G. Le Clézio * 2009: Herta Müller * 2010: Mario Vargas Llosa * 2011: Tomas Tranströmer * 2012: Mo Yan * 2013: Alice Munro * 2014: Patrick Modiano * 2015: Svetlana Alexievich * 2016: Bob Dylan * 2017: Kazuo Ishiguro * 2018: Olga Tokarczuk * 2019: Peter Handke * 2020: Louise Glück | | 2021–hede | * 2021: Abdulrazak Gurnah * 2022: Annie Ernaux | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 90053652 * BNE: XX1154096 * BNF: cb11904849c (data) * CANTIC: a10464475 * CiNii: DA00268499 * GND: 118539124 * HDS: 041452 * IMDb: nm0317265 * ISNI: 0000 0001 2144 5648 * LCCN: n79043630 * LNB: 000040643 * MusicBrainz: b8fa0877-fac1-490f-a977-cbd23802b1e8 * NDL: 00440869 * NKC: jn19990002664 * NLA: 35268590 * NLG: 62529 * NLI: 000053055 * NLK: KAC199610029 * NLP: A11789360 * NSK: 000005468 * NTA: 068853998 * RERO: 02-A003294951 * The SBN id CFIV013440 is not valid. * SELIBR: 188204 * SNAC: w6xg9s2v * SUDOC: 026890593 * Trove: 890335 * ULAN: 500259790 * VIAF: 96973963 * WorldCat Identities: lccn-n79043630 |

Wits se Origins-sentrum langs die M1-hoofweg Die **M1**, amptelik bekend as die *De Villiers Graaff-motorweg* is 'n metropolitaanse motorweg en belangrike snelweg deur die kern van die megastad Johannesburg. Die snelweg verbind die suidelike gebiede (insluitend Booysens, Eldorado Park en Soweto) met die middestad en gaan ook verder noord deur Sandton en verbind verder met die Ben Schoeman-hoofweg. Konstruksie ----------- Konstruksie aan die M1-hoofweg het in 1962 begin en het tot gevolg gehad dat verskeie eiendomme en huise in die historiese Parktown gesloop moes word. Die konstruksie is erg bemoeilik weens die steil Witwatersrand waaroor die 6-laanroete gebou moes word. Verkeer is via Oxfordweg na Sandton herlei terwyl die snelweg deur 'n nek tussen Parktown en Braamfontein in die omgewing van die Universiteit van die Witwatersrand voltooi is. Gautrein -------- Byna 50 jaar later is weereens konstruksieprobleme ondervind toe die laaste deel van die Gautrein, tussen Rosebank en Parkstasie, onderdeur dieselde bergrif gebou is. Hierdie keer was dit die deursyfering van groot hoeveelhede onwelkome water wat tydens die horisontale tonnelboordery siviele ingenieurs laat kopkrap het, en gedreig het om die projek te verongeluk. Uiteindelik is deurgedruk en sukses is behaal met die finale indiensstelling van die ondergrondse spoorlyn op 7 Junie 2012.

’n Kylix deur Euergides (c. 500 v.C.) in die Britse Museum. Die onderkant van ’n kylix. ’n **Kylix** (Grieks: κύλιξ; meervoud: κύλικες, **kylikes**) was in Antieke Griekeland ’n soort wynkelk. Dit was groot en vlak, met ’n kort steel en twee handvatsels. Die buitekant van die kelk was dikwels versier, maar die binnekant, of *tondo*, het die belangrikste versiering bevat. Aangesien dit met wyn bedek was, sou die tonele mettertyd ontbloot word terwyl iemand daaruit drink. Kylikes is dikwels ontwerp met dié feit in gedagte; tonele is so geskep dat die drinker eindelik verras of vermaak sou word wanneer die glas leeg was. Die woord beteken "kelk" in Grieks en is verwant aan die Latynse woord *calix,* die aanvanklike bron van die Afrikaanse woord "kelk" – maar nie aan die soortgelyke Griekse woord *calyx* nie; laasgenoemde beteken "blomkelk". Doel ---- Die hoofdoel van die kylix was die drink van wyn (gewoonlik met water gemeng en dikwels ook met geurmiddels) op ’n simposium, ’n kuieraand van die manne in Antieke Griekeland. Hulle was dus dikwels versier met tonele van ’n humoristiese of seksuele aard wat net sigbaar sou word wanneer die glas leeg was. Dionysos, die god van wyn, en sy saters was gewilde onderwerpe. Die buitekant was dikwels ook versier. Die vorm van die kelk het ’n mens in staat gestel om te drink terwyl jy agteroorlê, wat die geval was op simposiums. Dit het die mans ook in staat gestel om *kottabos* te speel – dit was ’n spel waartydens wynmoer onder in die kylix na teikens gegooi is. Hulle het gewoonlik sowat 250 ml wyn gehou, hoewel dit grootliks verskil het volgens die grootte en vorm. Subtipes -------- Daar is talle subtipe kylikes wat verskil van vorm, die ligging van die geverfde tonele, die plek van vervaardiging of dikwels ’n kombinasie hiervan. Hier volg ’n paar voorbeelde: * Tipe A, met ’n las aan die bopunt van ’n kort steel. * Tipe B, met geen las nie; die kylix loop dus glad van bo tot onder. * Strookkelk, met ’n toneel in ’n smal strook geverf. * Droop-kelk. * Oogkelk, met groot oë aan die buitekant geverf. * Kassel-kelk. * Komast-kelk. * Lakoniese kelk. * Randkelk, met die hooftoneel net onder die rand. * Siana-kelk, soortgelyk aan die komast en aan die binnekant geverf. * Merrythought-kelk, met handvatsels in die vorm van wensbeentjies.

**Machiel Johannes** (1914–1971) was ’n Afrikaanse skrywer en digter. Lewe en werk ------------ Machiel Johannes Harris was op 16 Februarie 1914 op Wakkerstroom gebore. Sy vader is die boer Jacobus Albertus Harris (1868–1965) en sy moeder is Aletta Dorothea Coenradina Keet (1894–1937). Op baie jong ouderdom verhuis hy saam met die gesin na die Louwsburg distrik, waar Zoeloe die eerste taal is wat hy kan praat. Wanneer hy vyf jaar oud is, trek hulle na die Paulpietersburg distrik. Hy gaan skool op Wakkerstroom en later op Volksrust, waar hy in 1932 matrikuleer. Daar is nie geld om hom verder te laat leer nie en in 1933 tree hy in diens van die Departement van Justisie se Magistraatskantoor te Bulwer. Hy skryf sy Regseksamens en vra dan in 1934 om ’n verplasing na Pietermaritzburg om sy studies aan die Natalse Universiteitskollege voort te sit. Hier studeer hy deeltyds vanaf 1935 en behaal in 1937 sy B.A.-graad. Die digter D.J. Opperman is een van sy medestudente en hulle deel in hulle eerste jaar die medalje vir beste prestasie in Hollands I In 1940 trou hy met Elizabeth Susanna Laatz en die egpaar het twee seuns en ’n dogter. Vanaf 1938 is hy lank in Durban en daarna op verskeie ander plekke in die land werksaam by die Departement van Justisie, toe Naturellesake en toe weer Justisie. Die gesin verhuis later na George, waar hy as assistent-magistraat in die Magistraatshof diens doen. Hy is op 18 November 1971 aan keelkanker in Mosselbaai oorlede, waar hy ook begrawe word. Skryfwerk --------- Reeds op agttienjarige ouderdom begin hy skryf, terwyl hy nog op skool is. Die aanleiding hiertoe is ’n opstel wat die klas moes skryf oor "*’n Sonsondergang*", wat sy onderwyser so goed vind dat hy dit vir die hele klas voorlees. Later verwerk hy hierdie opstel in ’n verhaal wat in 1934 as "*Ou Madie*" in *Die Huisgenoot* verskyn. Sedertdien skryf hy talryke gedigte, sketse en verhale wat in *Die Huisgenoot*, *Die Brandwag*, *Die Staatsamptenaar* en ander tydskrifte verskyn. Hierdie kortverhale, waar die inheemse volkere en veral die Zoeloes baie keer onder die loep kom, bundel hy in "*Bruisende waters*" en "*Uit die buurt*". Die titelverhaal in "*Bruisende waters*" beskryf die verleiding van ’n jong vrou deur ’n geslepe skurk. Treffend is die beskrywing van die lewenswyse van ’n swart Christen en die ontaarding van die swart mense in die Westerse leefwyse van Johannesburg. "*Wynand Pienaar*" is ’n roman. In 1936 ding hy mee om ’n prys wat uitgeskryf word deur die Deutsche Akademie in München en hy verower die Humboldt-medalje met die essay "*Die Bedeutung der Volkslehre Herders für die Entwicklung meiner Nation*". ’n Boek wat hy skryf oor die sage en sprokie in die Duitse letterkunde word nie gepubliseer nie. Sy kortverhaal "*’n Jaar se loon*" word opgeneem in die versamelbundel "*Twaalf Afrikaanse Kortverhale*" onder redaksie van Sarel Marais, terwyl G.H. Franz "*Bruisende waters*" in die versamelbundel "*Mooi loop*" opneem. Hy vertaal Theodor Storm se "*Der Schillmelreiter*" as "*Die Skimmelruiter*" in Afrikaans en hierdie boek word in 1946 gepubliseer. Sy gedigte word in 1946 deur D.J. Opperman en Fred le Roux opgeneem in "*Stiebeuel*", maar hy volg dit nie op met ’n selfstandige bundel nie. W.E.G. Louw tipeer sy gedigte in hierdie bundel as gedigte wat nou aansluit by die werk van reeds bekende digters en daar is dus nie werklik sprake van vernuwing nie Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1939 | Bruisende waters | | 1945 | Uit die buurt | | 1947 | Wynand Pienaar | | | Vertaling | | 1946 | Die skimmelruiter – Theodor Storm | Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob "Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede" Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964 * Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. "Skrywers en rigtings" J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952 * Dekker, G. "Afrikaanse Literatuurgeskiedenis" Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1" Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2" Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. "D.J. Opperman: ’n Biografie" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1986 * Nienaber, P.J. "Hier is ons skrywers!" Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949 * Nienaber, P.J. et al "Perspektief en Profiel" Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 * Opperman, D.J. "Verspreide opstelle" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel I" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 ### Internet * Geni: ### Ongepubliseerde dokumente * Harris, M.J. Lewenskets Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein ### Resensies 1. ↑ Opperman, D.J. "Verspreide opstelle" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977, bladsy 110 2. ↑ Louw, W.E.G. "Van die stiebeuel in die saal" "Standpunte" Jaargang 2, no. 1, 1946 3. ↑ Van Heerden, Ernst "Rekenskap" Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Tweede druk 1971 4. ↑ *Standpunte* Jaargang 2 no. 1 1946

**Lüderitzbaai** (Duits: *Lüderitzbucht*), ook bekend as **Angra Pequena** (Portugees: [ˈaŋgɾa peˈkena], "klein inham"), is 'n baai op die kus van Namibië. Die stad van Lüderitz is aan die rand van die baai geleë. Geografie --------- Die baai is ingekeep en met 'n komplekse struktuur. Dit open na die Atlantiese Oseaan in die weste. Die stad Lüderitz is in die suidelike oewer van die binneste oostelike baai geleë en maak oop na die noorde. Verder wes *Griffithbaai*, 'n diep inlaat, strek suidwaarts in die suidelike deel. Die baai wes van *Angra Point* staan bekend as *Shearwater Bay*, is die ligging van 'n voorgestelde hawe vir die uitvoer van steenkool, onder andere, vanaf Botswana. Dit vereis die konstruksie van die 1600 km lank Trans Kalahari-spoorweg. Daar is 'n paar eilande wat vanaf Agate-strand in die noordoostelike deel van die baai gesien kan word, die Pikkewyn-eilande en Rop-eiland. Geskiedenis ----------- Die oostelike deel van die baai is *Angra Pequena* genoem deur die Portugese ontdekkingsreisiger Bartolomeus Dias toe hy dit vir die eerste keer in 1487 gekarteer, hoewel dit op sommige kaarte verskyn het as *Angra de São Christóvão*. In 1883 is die baai-omgewing omgeskep in 'n handelsstasie deur die Duitse handelaar Adolf Lüderitz. Hy het die gebied na homself vernoem, en verdrae gesluit met die naburige hoofmans wat groot dele van die land aan die nuwelinge gesedeer het. Onder die oortuiging dat Brittanje op die punt was om die gebied as protektoraat op te eis, het Lüderitz sy regte oor die baai op 24 April 1884 aan die Duitse keiserlike regering oorgedra, en op 7 Augustus het kanselier Otto von Bismarck 'n Duitse protektoraat uitgeroep oor die stasie en omgewing. Die Duitsers het die baai *Lüderitzbucht* (Lüderitzbaai) hernoem, en die ligging word toe 'n vlootbasis vir Duits-Suidwes-Afrika, die hedendaagse Namibië. Die twee eilande langs *Agate Beach*, ryk in guano afsettings, is geannekseer deur Groot-Brittanje in 1867 en is bygevoeg aan die Kaapkolonie in 1874 as deel van die die buitelandse gebied bekend as die Pikkewyn-eilande. Sien ook -------- * Lüderitz * Walvisbaai

**Sir Arthur John Gielgud** OM CH (14 April 1904 – 21 Mei 2000) was ’n Britse akteur en teaterregisseur met ’n loopbaan wat oor agt dekades gestrek het. Hy, Ralph Richardson en Laurence Olivier was die driemanskap wat die Britse verhoog vir ’n groot deel van die 20ste eeu oorheers het. Loopbaan -------- ’n Publisiteitsfoto van Gielgud vir die rolprent *Secret Agent* (1936). Gielgud was lid van die Terry-teaterfamilie en het sy eerste betaalde rol in 1922 in sy niggie Phyllis Neilson-Terry se toneelgeselskap gekry. Nadat hy drama studeer het, het hy in repertoire-teater en die West End gewerk voordat hy in 1929–'31 in Shakespeare-stukke gespeel het. In die 1930's was Gielgud in nuwe en klassieke werke in die West End en op Broadway te sien. Hy het ook toneelstukke begin regisseer en het sy eie geselskap in Londen gestig. Hy is deur baie beskou as die beste Hamlet van sy tyd en was bekend vir komedierolle, soos dié van John Worthing in *The Importance of Being Earnest*. In die 1950's was hy lank bekend vir sy eenman-Shakespeare-stuk, *The Ages of Man*. Hoewel hy sy rolprentdebuut in 1924 gemaak het, het hy rolprente lank nie ernstig opgeneem nie. Hy was al in sy 60's voordat hy werklik ’n rolprentloopbaan begin het. Tussen *Becket* in 1964, waarvoor hy sy eerste Oscar-benoeming gekry het, en *Elizabeth* in 1998 het hy in meer as 60 flieks verskyn. Vir sy rol van Hobson met die skerp tong in *Arthur* (1981) het hy die Oscar vir beste manlike byspeler gewen. Gielgud het nie veel erg aan pryse gehad nie, en tog is hy een van min akteurs wat ’n Oscar, Emmy, Grammy en Tony gewen het. Hy was van die begin van sy loopbaan af bekend vir sy stem en meesterlike hantering van Skakespeare se werke. Hy was tussen 1929 en 1994 in meer as 100 radio- en TV-dramas en het kommersiële opnames van baie toneelstukke gemaak, insluitende 10 van Shakespeare s'n. Hy is in 1953 tot ridder geslaan en die Gielgud-teater in die West End is na hom genoem.

Die **M'basherivier** (ook Bashee en Mbhashe) is een van die groot riviere in die Oos-Kaap, Suid-Afrika. Die rivier ontspring op 2 600m hoog in die Drakensberge en vloei in 'n suidoostelike rigting. Dit het 'n opvanggebied van 6 030 km². Die M'bashe word deur die Xuka-, Mgwali-, Dutywa- en die Mnyolo-riviere gevoed en vloei deur 'n indrukwekkende kloof. Besonder opvallend is die baie kronkels wat die rivier in die omgewing van Collywobbles maak. Die rivier mond naby die M’bashe Pointvuurtoring, suid van Mhlanganisweni in die Indiese Oseaan uit. Die rivier vorm die suidgrens van Tembuland. Geskiedenis ----------- Die Portugese skip, die *São Bento* strand in 1554 by die rivier se monding. Slegs 98 Portugese en 224 slawe oorleef die stranding. Nelson Mandela is in 1918 in Mvezo, 'n dorpie langs die rivier gebore. Ekologie -------- Van die visse wat hier gevang word, sluit in kleinbek-geelvis (*Labeobarbus aeneus*), goud-ghieliemientjie (*Barbus pallidus*), dikkop-ghieliemientjie (*Barbus anoplus*), varswater-harder (*Myxus capensis*), Madagaskar-bontpaling (*Anguilla marmorata*) en geelbekpaling (*Anguilla mossambica*). Die geelbekpaling is 'n indringerspesie wat nou wydverspreid in die rivierstelsel voorkom. Sytakke ------- * Dutywarivier * Candurivier * Mgwalirivier * Mnyolorivier * Mtenturivier * Xukarivier * Zalala

**Cecilia Bartoli** (gebore 4 Junie 1966 in Rome) is 'n Italiaanse mezzo-sopraan wat beskou word as een van die voorste operavertolkers van die moderne era. Sy is veral aktief in die herontdekking van musiek uit die barok en vroeë klassieke eras, operarepertorium waarvan sy reeds talle wereldpremieropnames gemaak het. Haar grootste faam berus in haar besonderse talent vir moeilike koloratuursang. Biografie --------- Beide haar ouers was professionele operasangers en Cecilia se ma was boonop nog haar sanglerares ook. Bartoli het ook musiek studeer by die Conservatorio di Santa Cecilia in Rome. Sy het reeds vroeg in haar loopbaan begin werk met bekende dirigente soos Herbert von Karajan en Daniel Barenboim, dit nadat sy in 1987 ontdek is in 'n televisie huldeblyk aan die oorlede sopraan Maria Callas. Waarskynlik oor sy nog 'n betreklike jong sanger was met die aanvang haar professionele loopbaan, het Bartoli vir eers gefokus op die operarolle van Mozart en Rossini. In hierdie uitdagende musiek kon sy haar tegniese vaardigheid bemeester en ook haar talent as 'n aktrise verfyn. In hierdie tydperk sing sy dus rolle uit Idomeneo, Die Huwelik van Figaro, Die Barbier van Seville, La Cenerentola, Cosi fan Tutte en Don Giovanni. Haar stem het oorspronklik 'n ryk mezzo timbre besit wat deur die jare verminder het soos wat sy die tessitura van haar stem laat styg het. Aldus sing sy nou ook met gemak in dele van die sopraan repertorium. Behalwe vir die musiek van Mozart en Rossini het Bartoli ook 'n nis vir haarself gevind in die musiek van ander komponiste wie se vokale musiek nagelaat of vergete was om verskeie redes: hieronder geld die operas van komponiste Haydn, Salieri, Gluck, Vivaldi, Caldara en Scarlatti. Danksy haar passie vir hierdie musiek is sy 'n topverkoper van konserte en klassieke CD's in die musiekbedryf. Diskografie ----------- ### Opera * *Bellini: La Sonnambula* (2008) * *Mozart: Don Giovanni* (2001) * *Handel: Rinaldo* (2000) * *Mozart: Mitridate* (1999) * *Haydn:Armida* * *Halevy:Clari* * *Rossini: Il Turco in Italia* (1998) * *Haydn: Orfeo ed Euridice* (1997) * *Mozart: La Clemenza di Tito* (1995) * *Mozart: Le Nozze di Figaro* (1994) * *Puccini: Manon Lescaut* (1993) * *Rossini: La Cenerentola* (1993) * *Mozart: Lucio Silla* (1991) * *Rossini: Il barbiere di Siviglia* (1989) * *Rossini:La Scala di seta* (1988) ### Albums met stem en orkes * *Sacrificium* (Arias geskryf vir Castrati) (2009) * *Maria* (Huldeblyk aan Maria Malibran) (2007) * *Opera Proibita* (2005) * *The Salieri Album* (2003) * *Gluck Italian Arias* (2001) * *Cecilia and Bryn* (1999) * *The Vivaldi Album* (1999) * *Mozart Portraits* (1994) * *Rossini Heroines* (1992) * *Mozart Arias* (1991) * *Rossini Arias* (1989) ### Albums met stem en klavier * *Live in Italy* (1998) * *An Italian Songbook* (1997) * *Chant D'Amour* (1996) * *Italian Songs* (1993) * *Arie Antiche* (1992) * *If You Love Me –– "Se tu m’ami": Eighteenth-century Italian Songs* (1992) * *Rossini Recital* (1990) ### Oratorium * *Pergolesi: Stabat Mater, Salve Regina* (2000) * *Scarlatti: Salve Regina* * *Stephanie* (1993) * *Mozart: Requiem* (1992) ### Kantates * *Rossini Cantatas Volume 2* ### Versamelings * *The Art of Cecilia Bartoli* (2002) * *A Portrait* (1995) | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 1047082 * BNE: XX1706244 * BNF: cb139256681 (data) * CiNii: DA05188728 * GND: 119506289 * IMDb: nm0059005 * ISNI: 0000 0001 1798 4710 * LCCN: n92037927 * LNB: 000117001 * MusicBrainz: 043a40c7-fb90-42f7-89a8-077a8ff61db6 * NKC: js20011212046 * NLA: 35753201 * NLI: 002246811 * NLK: KAC2020P6076 * NLP: A27339087 * NSK: 000484499 * NTA: 16078896X * RERO: 02-A002973394 * The SBN id RAVV107360 is not valid. * SNAC: w6hj16j1 * SUDOC: 078524784 * Trove: 1188459 * VIAF: 219059201 * WorldCat Identities: lccn-n92037927 |

Kol. John Graham. **John Graham (of Fintry)** (Dundee, Skotland, 24 Julie 1778 – Wynberg, Kaapkolonie, 17 Maart 1821) was ’n Britse offisier in Suid-Afrika en die grondlegger van Grahamstad, na wie die stad ook genoem is. Herkoms ------- Graham was die tweede seun van Robert Graham, die laaste landheer van die Fintry-landgoed en 12de verteenwoordiger van die Grahams van Fintry, in Forfarshire, noord van Glasgow, en sy eggenote, Peggy Mylne. Hy het uit 'n ou en adellike geslag gestam van die eerste graaf van Montrose, en oorspronklik van sir William Grame, landheer van Kincardine in die vroeë 15de eeu. Loopbaan in Europa ------------------ Op sestienjarige leeftyd het John Graham as luitenant by die 90ste Regiment aangesluit wat 'n familielid, Thomas Graham van Balgowan (later lord Lynedoch), in 1794 op die been gebring het. In 1795 vertrek hy aan die hoof van 'n afdeling na Isle de Dun aan die Franse kus, maar weens swak gesondheid keer hy die volgende jaar terug na Brittanje. Later het hy diens onder kol. Graham van Balgowan gedoen en in 1799 was hy lid van graaf Hood se ekspedisie na Toulon. In dieselfde jaar is hy aangestel as *aide-de-camp* van die graaf van Chatham, en in September vertrek hy na Holland. Eerste jare in Suid-Afrika -------------------------- Kol. John Graham. Tot hy in 1803 na Ierland gestuur is, het hy vanaf Oktober 1800 met sy regiment diens gedoen op die eiland Guernsey. In Ierland het hy assistent-kwartiermeester-generaal geword en in Januarie 1806 het hy as majoor van die 93ste Regiment by Blouberg met die Britse verowering van die Kaap gedien. Hierna het hy opdrag gekry om met behulp van lede van die Hottentotkorps, wat in 1804 tydens die bewind van genl. J.W. Janssens ontstaan het, die Cape Corps (ook bekend as Cape Regiment, Hottentot Regiment of Hottentot Light Infantry) op die been te bring. Op 26 Januarie 1806 het hy bevelvoerder, met die rang van luitenant-kolonel, van hierdie regiment geword, wat naas die blanke burgers in die Vierde Grensoorlog (1811–'12) onder sy leiding 'n betekenisvolle rol sou speel. Hy het die regiment, wat tot 1811 sy hoofkwartier in die militêre kamp in Wynberg gehad het, op bekwame wyse uitgebou as 'n eenheid van die ligte infanterie wat in 'n bosryke terrein uitstekende diens sou lewer. Aan die Oosgrens ---------------- Ludwig Alberti, landdros van Uitenhage, het hierdie skildery gemaak van die verdrywing van sowat 20 000 Xhosas uit die Suurveld tydens die Vierde Grensoorlog. As gevolg van die toestand wat op die Oosgrens ontstaan het weens die aanwesigheid van Xhosa-stamme in die Suurveld, ten weste van die Groot-Visrivier, het goewerneur sir John Cradock hom op 8 Oktober 1811 as spesiale kommissaris vir militêre en burgerlike aangeleenthede in die oostelike distrikte aangestel. Ook is hy as kommandant-generaal in bevel geplaas van die burgers van die distrikte Swellendam, George, Uitenhage en Graaff-Reinet wat opgeroep is, sy eie Cape Regiment van 594 man, en 'n paar honderd troepe van ander eenhede. Hy het opdrag gekry om die Xhosa vreedsaam oor die Visrivier te laat trek of so nie met doelmatige middele binne hul eie grense te laat terugkeer. Graham het die militêre veldtog, die grootste van sy loopbaan, in die Vierde Grensoorlog wat in Desember 1811 begin het, volgens dr. O. Geyser in die *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek*, uiters bekwaam en met sukses begin Maart 1812 beëindig. Geyser skryf: "Hy bewys in die behendige offensief wat met drie kolonnes gelyktydig uitgevoer word, sy hoedanighede en sy militêre vernuf. Bowendien slaag hy uitstekend daarin om oor die weg te kom met die burgers vir wie hy na die oorlog slegs hoë lof het. Ook vir die militêre vermoë van sy eie Cape Regiment wat onder blanke offisiere veg, betuig hy die hoogste agting." In dié oorlog het Graham dit reggekry om die Xhosa-hoofman Ndlambe en sowat 20 000 van sy volgelinge uit die Suurveld aan die Oosgrens te verdryf. Stigter van Grahamstad ---------------------- 'n Waterverfskildery van Grahamstad in 1822, 10 jaar nadat Graham dit as garnisoendorp gestig het. Drostdy-huis is die groot gebou wat effens agter die netjiese strate staan. Dadelik na die oorlog het Graham voorgestel dat 'n reeks militêre poste langs die Visrivier tussen die see en die tweede binnelandse bergreeks opgerig word om die Xhosa se terugkeer te verhoed. Op 30 Maart 1812 het hy gedetailleerde opdragte uitgereik aan die bevelvoerder van die militêre poste wat tydelik opgerig is. Sir John Cradock het intussen besluit om ’n afdeling soldate in die Suurveld te plaas. Hy het Graham opdrag gegee om ’n geskikte plek vir ’n militêre hoofkwartier te kies vanwaar die Xhosa verhoed sou kon word om hul verlore grond terug te neem. Op 3 Mei het Graham die plaas Noutoe (later as Tafelplaas) gekies en dadelik is ’n begin met die bouery gemaak. Maar die plek was ongeskik en kort daarna het Graham en die jong vaandrig Andries Stockenström die verlate leningsplaas De Rietfontein (volgens P.J. Nienaber Driefontein) van Lucas Meyer as die hoofkwartier van die Cape gekies. Dit was geleë aan die Kowierivier, 20 myl van die grens en 40 myl van die see af. Die Xhosa het dit juis in die Vierde Grensoorlog afgebrand. Graham het die bouval van die opstal herstel en dit in 'n offisiersmenasie omskep. Hy het opdrag gegee dat 'n paradeterrein voor die menasie aangelê word en 'n ry kothuise vir offisiers gebou word. Kort hierna, deur regeringskennisgewing van 14 Augustus 1812, het die goewerneur die plek ter ere van Graham die naam "Graham's Town" (later in Engels Grahamstown geskryf en in Afrikaans Grahamstad) gegee en die onderlanddros van die distrik Uitenhage daar geplaas. Die *Official Dispatch* van daardie dag lui: "The headquarters encampment in the Zuurveld, shall be designated and acknowledged by the name Grahamstown, in testimony of His Excellency the Governor, Sir John Cradock's respect for the services of Colonel Graham, through whose exertions the Kaffirs were expelled from the territory." Grahamstad was die eerste ses of wat jaar van sy bestaan 'n garnisoendorp. Eers nadat die 1820-Setlaars hulle hier begin vestig het omdat dit vir hulle verkieslik was bo hul aangewese sentrum, Bathurst, het die gehuggoe tekens van werklike ontwikkeling begin toon. Aantreklike huise en kothuise is gebou asook een van die sierlikste kerke in die land, nou die katedraal van Sint Michaelen Sint George. Handel met mense anderkant die Oosgrens het floreer en reefs teen die middel 1820's kon Grahamstad aanspraak daarop maak dat dit die belangrikste handelsentrum in die Oostelike Provinsie was. Graham se pogings om die terugkeer van die Xhosa te verhoed, was slegs deel van sy voorstelle om rus en orde in die Suurveld te herstel. Reeds op 20 Maart 1812 het hy landdroste in ’n rondskrywe aangesê om die vroeëre bewoners van leningsplase wat weens die oorlog verlaat is, aan te moedig om terug te keer om 'n digter blanke bevolking te skep. Cradock het dié stappe afgelas omdat hy die leningsplase wou afskaf en die Suurveld volgens 'n ander stelsel van grondbesit digter wou laat bewoon. Na die buiteland ---------------- Sir Thomas Graham. Graham het die Oosgrens middel September 1812 nadat sy veeleisende pligte daar sy gesondheid nadelig getref het. Saam met sy eggenote het hy dieselfde jaar tydelik na Brittanje vertrek, waar hy die geleentheid gebied is om weer diens te doen onder sir Thomas Graham, sy eertydse bevelvoerder. Met die versekering dat sy belange aan die Kaap nie daardeur benadeel sou word nie, het hy sir Thomas in Oktober na Holland as militêre sekretaris en eerste aide-de-camp vergesel. Hy is in Januarie 1814 tot volle kolonel bevorder en het op 8 Maart 1814 aan die Britse aanval op Bergen-op-Zoom deelgeneem. Tydens sy verlof in Brittanje het Graham in Mei 1813 voorgestel dat 500 Skotse pagters uit die Hoogland gevind word om hulle in die Suurveld te vestig, waar hulle met die verdediging van die Oosgrens sou kon help. Maar in dié stadium het sy voorstel geen weerklank by die owerheid gevind nie. Terug aan die Kaap ------------------ Simonstad soos afgebeeld in 'n boek deur James Prior wat in 1820 verskyn het en waarin hy dit as 'n miserabele plek beskryf met kaal heuwels wat by nuwelinge aan die Kaap 'n swak indruk van die kolonie skep. Hier was Graham van 1815 tot sy dood kommandant. By sy terugkeer na die Kaap in 1815 het hy aansienlike veranderings onder die bewind van lord Charles Somerset waargeneem. Sy vroeëre amp (volgens 'n ander born militêre poste) in die oostelike distrikte is afgeskaf en die Hottentotregiment waaroor hy oorspronklik die bevel gevoer het, is in September 1817 ontbind om later gereorganiseer te word. Daarom het Graham die amp as kommandant van Simonstad aanvaar, 'n taamlik belangrike betrekking wat hy tot sy vroeë dood beklee het. Deur die waarnemende goewerneur, sir Rufane Donkin, is hy op 13 Oktober 1820 as die eerste landdros van die nuwe distrik Albanie aangestel, maar swak gesondheid het hom om dié amp te aanvaar. Aangesien lord Somerset reeds voor hy op 31 Desember 1813 na die Kaap vertrek het, aan graaf Bathurst, Britse minister van kolonies, geskryf en sy aandag gevestig het op Graham se plan, kan die vestiging van die 1820-Setlaars aan die Oosgrens as sy geesteskind beskou word. Onregstreeks ou sy voorstelle van Mei 1813 ’n groot invloed op die Kaapkolonie uitoefen. Somerset het na die Kaap vertrek met die gedagte van Britse immigrasie na die Suurveld en ’n meningspeiling deur Graham onder die Skotse Hooglanders het hul belangstelling in die Kaap aangewakker. Die eerste groep immigrante, 50 Skotse leerjongens, het in 1817 na Suid-Afrika gekom deur die toedoen van die Skotse kaptein Benjamin Moodie, sonder staatshulp. Op 12 Junie 1818 het die Britse Laerhuis die minister van finansies se versoek om £50 000 as staatsteun vir grootskaalse emigrasie na die Kaap die Goeie Hoop goedgekeur. Die duisende setlaars wat vanweë dié skema na Suid-Afrika sou kom, sou ’n lewensbelangrike rol in die sake van die Oosgrens speel en eindelik dié van die hele Suider-Afrika namate hulle weg uit die Suurveld na die hele subkontinent beweeg het. Dood en verering ---------------- Graham is in sy 43 jaar oorlede en begrawe in die begraafplaas aan Somersetweg, Kaapstad, wat later opgeruim is. Sy graf bestaan dus nie meer nie en dis onbekend wat van die grafsteen geword het. Onlangse pogings om dit op te spoor, was sonder sukses. Somersetweg was die vernaamste begraafplaas in Kaapstad tot 1886, toe die Woltemade-begraafplaas in Maitland in gebruik geneem is as die stad se hoofbegraafplaas. Voor die Somersetweg-begraafplaas gelykgemaak en bouery op die perseel omstreeks 1922 begin het, is etlike grafstene verwyder en staangemaak in die Woltemade-begraafplaas. 'n Onondertekende olieverfportret van Graham as luitenant in die 90th Regiment was in 1965 in die besit van regter K. Graham van Grahamstad, en is afgedruk in C.E. Cory se *The rise of South Africa*, deelI  (Londen, 1910). ’n Reliëf van sy profiel is te sien in die Anglikaanse katedraal van Sint Michael en Sint George in Grahamstad. Die Africana-museum, Johannesburg, besit 'n getinte potloodtekening deur F.T. l'Ons van 'n ontwerp vir 'n Graham-gedenkteken (met sy profiel daarop) wat opgerig sou word waar die doringboom gestaan het waaronder in 1812 besluit is om Grahamstad aan te lê. Eers in 1912 is 'n monument van hierdie aard in Hoogstraat opgerig om "Graham se boom" te gedenk. Sowat 19 jaar later, omstreeks 1831, is 'n gebrandskilderde ruit ter nagedagtenis van kol. Graham in die Sint Saviour-kerk in Claremont aangebring. Gesinslewe ---------- Die reliëf van kol. Graham se profiel in die katedraal van Sint Michael en Sint George in Grahamstad, wat na hom genoem is. Graham is op 24 Julie 1812, sy 34ste verjaardag, in Kaapstad getroud met Johanna Catharina Cloete (1790–1843), derde dogter van Roedolph Cloete (1726–1816) van Westervoort (Great Westerford) in Rondebosch, seun van die eerste Hendrik Cloete van Constantia. Hulle het 'n seun, Robert, en drie dogters, Johanna Catharina, Elizabeth Margaret en Isabella Ann, gehad. Graham was sedert die dood in 1799 van sy oudste broer die aangewese verteenwoordiger van die Grahams van Fintry en ná die dood van sy vader in 1816 het hy die dertiende verteenwoordiger geword. Sy enigste, seun, Robert Graham, later siviele kommissaris van Albanie, was die veertiende, en sy kleinseun, sir John James Graham, die vyftiende. Nog ’n kleinseun was sir Thomas Lynedoch Graham, ’n politikus, regter en regter-president van die Oostelike Distrikte-hof in Grahamstad. Dus is twee van sy kleinseuns tor ridder geslaan. John Graham het lewenslank sy arm gebly, wat met al wat hy verdien het sy ouers en nege ongetroude susters onderhou het. Een van sy susters, Helen Christian Graham, het in 1816 met adv. Hendrik (Henry) Cloete. Bronne ------ * (en) Brooke Simons, Phillida. 1998. *The life and work of Charles Bell*. Cape Town: Fernwood Press. * (af) Bryer, Lynne en Hunt, Keith. 2013. *Die 1820-Setlaars*. Kaapstad: Don Nelson. * (af) Geyser, dr. O. in De Kock, W.J. 1968. *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I*. Pretoria: Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys. * (af) Nienaber, P.J. 1963. *Suid-Afrikaanse Pleknaamwoordeboek*. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.

**Cecil Higgs** (28 Junie 1898 – 16 Junie 1986) was ’n Suid-Afrikaanse kunstenares wat in 1906 in die distrik Thaba Nchu in die destydse Oranje-Vrystaat gebore is. Ná haar skoolopleiding het sy na Europa vertrek, waar sy 11 jaar lank gebly en studeer het. In Londen het sy aan die Goldsmiths-kunsskool en onder Walter Richard Sickert aan die Camden Town School kuns gestudeer, en in Parys onder André Lhote aan die La Grande Chaumiere. Sy het ook aan groeptentoonstellings in Londen deelgeneem. In 1935 het sy na Suid-Afrika teruggekeer en haar op Stellenbosch gevestig. Sy het bevriend geraak met ander Suid-Afrikaanse kunstenaars soos Wolf Kibel, Lippy Lipshitz en John Dronsfield, wat in dié tyd as progressiewe kunstenaars beskou is. Sy het haar eerste eenmansuitstalling op Stellenbosch gehou en in 1939 het sy lid van die sogenaamde Die Nuwe Groep geword. Dié groep is deur Gregoire Boonzaier, Freida Lock, Terence McCaw en Lippy Lipshitz gestig met die doel om moderne kunsstyle in Suid-Afrika te bevorder. Kort ná die Tweede Wêreldoorlog het Cecil Higgs na Seepunt verhuis, waar sy 15 jaar lank gebly het en waar die see die wêreld van haar kuns sou word. Aanvanklik was haar landskappe en figuurstudies figuratief, met ’n duidelike invloed van die Impressionisme. Sy het ’n voorkeur vir stillewes en het ’n fyn aanvoeling vir haar medium, hetsy olieverf, waterverf, houtskool of kryt. Sy is betower deur die see, seediere, seeplante en "strandgoed" en het een van min Suid-Afrikaanse kunstenaars geword wat die see en die seelewe tematies uitgebeeld het. Haar naam het sinoniem geword met die eteriese kleurindrukke en temas wat aan die see ontleen is. Hoewel haar vorme dikwels iets tussen die herkenbare en die onherkenbare is, ontken sy nooit heeltemal haar onderwerpe nie. In die meeste van haar werk gebruik sy helder kleure, wat soms in kontras naasmekaar gestel word. Swart word gebruik om vorme te beklemtoon en wit word as ’n saambindende element gebruik. Higgs gebruik dikwels die paletmes in plaas van die kwas om korsagtige verfoppervlakke te verkry waaroor dan weer geskilder word om ’n glinsterende, opaalagtige effek te skep. In 1948 is van haar werke ingesluit by ’n Suid-Afrikaanse Uitstalling aan die Tate-galery in Londen. Van haar werk is in 1950 en in 1958 by die Biennale in Venesië uitgestal en in 1957 en 1961 by die Biennale in Säo Paulo. Die Van Riebeeck-driehonderdjaaruitstalling in 1952 en die eerste en tweede Vierjaarlikse Suid-Afrikaanse Kunsuitstallings in 1956 en 1960 het ook haar kuns uitgestal. In 1958/59 is haar werk ook in ’n Suid-Afrikaanse groeptentoonstelling in Nederland, België, Duitsland en die destydse Joego-Slawië uitgestal. Haar werke is in die versameligns van die Nasionale Galery in Kaapstad, die Johannesburgse Kunsgalery en die William Humphreys-kunsgalery in Kimberley ingesluit. Die eremedalje vir skilderkuns is in 1963 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aan haar toegeken. Sy is in 1975 vereer met ’n oorsigtelike uitstalling van haar werk in talle kunsmuseums in Suid-Afrika. Bronnelys --------- * *Wêreldspektrum*, Vol. 11, 5-6, ISBN 0 908409 52 4 * Skawran, Karin: The simmering world of Cecil Higgs. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, no. 4, Junie 1966. * Spies, Marion: Spatial explorations by Cecil Higgs. In; Lantern. Tydskirf vir Kennis en Kultuur. Jaargang 33, nr. 1, Januarie 1984 * Brosjure van die Republiekfees 1966 • Kunsuitstallings in amptelike opdrag gereël deur die Suid-Afrikaanse Kunsvereniging | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * ISNI: 0000 0001 1759 5037 * LCCN: n95039735 * NTA: 068509669 * ULAN: 500107889 * VIAF: 40187950 * WorldCat Identities: lccn-n95039735 |

**András Ligeti** (\* 1953 in Pécs, Hongarye) is 'n Hongaarse klassieke violis en dirigent. Biografie --------- Ligeti het viool en dirigering by die Franz Liszt Akademie van Musiek in Boedapest gestudeer. Hy het tydens die Leo Weiner Vioolkompetisie en ook in 1980 tydens die *Bloomington Vioolkompetisie*Eersteprys gewen. Hy het in 1979 as dirigent gegradueer. Die Sir Georg Solti Beurs is aan hom toegeken en hy het saam met Osterreicher in Wene en later saam met Igor Markevich gestudeer. In 1985 het hy Assosiaat-Dirigent tot die Boedapest Simfonieorkes geword en in 1989 vir Gyorgy Lehel as hoofdirigent opgevolg, welke posisie hy tot 1993 gehou het toe hy Hoof gas-dirigent geword het. Hy het saam met die Boedapest Simfonieorkes toere onderneem na Groot-Brittanje, Japan en Korea. Die orkes se eerste besoek aan Australië het in 1994 plaasgevind. In 1987 het hy die Musikale Direkteur van die Hongaarse Simfonieorkes geword. Hy het wêreldwyd 'n aantal groot orkeste gedirigeer, insluitende die Dresden Filharmoniese Orkes, Berlyn Radio Simfonieorkes (Oos-Berlyn), BBC Simfonieorkes, Oslo Filharmoniese Orkes, BBC Filharmoniese Orkes (insluitende 'n toer na Frankryk), Israel Filharmoniese Orkes, Bergen Simfonieorkes, BBC Skotse Simfonieorkes, Seoul Filharmoniese Orkes, Sapporo Filharmoniese Orkes, Nagoya Filharmoniese Orkes, *Nouvelle Orchestre de Paris*, *Academia Santa Cecilia* en die *Orchestre de la Suisse Romande*. Hy het 'n noue verhouding met Claudio Abbado gehandhaaf, wat begin het toe hy saam met Abbado en die Mahler Jeugorkes gewerk het; hy het op Abbado se versoek konserte en operas by die *Wien Modern* in die negentigerjare gedirigeer. Hy het reeds vele CDs opgeneem, veral musiek van Hongaarse oorsprong, vir maatskappye soos BMG Conifer, Naxos, Hungaroton en Radioton, sowel as verskeie opnames vir radio en televisie wêreldwyd. Met die Boedapest Sinfonietta, wat uit lede van die simfonieorkes bestaan, het hy 'n aansienlike repertoire vanuit die 20ste eeu uitgevoer en opgeneem. András Ligeti was tussen 1977 en 1985 by die Boedapest Staatsopera werksaam, eers as konsertmeester en toe as hoofdirigent, waar hy baie werke uit die sentrale repertoire uitgevoer het. Hy het ook by Saarbrücken gedirigeer. In 1998 het hy sy opera debuut in die Verenigde Koninkryk gemaak met 'n nuwe produksie van *Carmen* vir *Opera North*, met Phyllida Lloyd. In 1999 het hy ook bekroonde uitvoerings van die *Damnation of Faust* tydens die *Perth-fees* saam met die Wes-Australiese Simfonieorkes (WASO) gegee. In 2001 was hy as Prinsipiële Gas-dirigent van die WASO aangestel en het hy na Belfast teruggekeer vir konserte met die *Ulster Simfonieorkes*. Hy het na die *English Northern Philharmonia* in 2003 teruggekeer en weer in Belfast gedirigeer. In 2004 het hy uitvoerings van *Bloubaard se Kasteel* en *The Miraculous Mandarin* in Londen gegee, en in dieselfde jaar weer teruggekeer na die *Orchestra of Opera North*. Hy het vanaf 2005 tot 2007 as musikale direkteur van die Taipei Simfonieorkes gedien. Notas ----- | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. | Klik vir info oor hierdie sjabloon. | Bronne ------ * András Ligeti by Musiekgenootskap | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb13967074m (data) * GND: 124546927 * IMDb: nm3647101 * ISNI: 0000 0001 0904 5465 * LCCN: n88653963 * MusicBrainz: 74d0d221-5df0-4c21-a4df-4435f1f551b7 * NKC: mzk2015865695 * NLP: A25764275 * VIAF: 56803190 * WorldCat Identities: lccn-n88653963 |

**Boesmansriviermond** (wat deur die plaaslike bewoners dikwels net **Boesmans** genoem word) is 'n dorp en strandoord by die mond van die Boesmansrivier in die Suid-Afrikaanse provinsie Oos-Kaap met sowat 3 500 inwoners. Boesmans is sowat 120 km oos vanaf Gqeberha en 140 km wes van Oos-Londen. Die naaste dorp, Port Alfred is 25 km weg terwyl die onmiddelike buurdorpie Kenton-on-Sea is. Boesmans val binne die Ndlambe Plaaslike Munisipaliteit se gebied. Geografie --------- Die Boesmansrivier is die tweede grootste rivier in Suid-Afrika wat deur die getye van die see geraak word. Kwaaihoek, die plek waar die Portugese seevaarder Bartolomeu Dias in 1488 'n klipkruis opgerig het, is sowat ses kilometer van die dorp af geleë, maar kan slegs tydens ebgety op 'n staproete van drie kilometer langs die strand bereik word. Die kruis merk die mees oostelike punt van Dias se vaart om die Kaap. Die kruis is in 1938 deur dr. E. Axelson, destyds van die Universiteit van die Witwatersrand, herontdek. Geskiedenis ----------- Boesmansriviermond was oorspronklik net 'n kampeerplek vir boere van die omgewing en bewoners van die nabygeleë dorp Alexandria wat op grond in besit van die voormalige Departement Bosbou ontstaan het. Die departement het uiteindelik sy toestemming verleen vir die oprigting van permanente hutte in die bosbougebied naby die rivierstrand. Die dorp soos dit vandag daar uitsien, het langs die rivier ontwikkel op 'n gedeelte van Thomas Futter se plaas wat aan die bosbougebied grens. Gedurende die 1970's is vir die eerste keer elektrisiteit aan die bewoners verskaf, nadat hulle aanvanklik gas gebruik het. Die dorpsgebied het later uitgebrei om ook Riversbend, 'n ontwikkeling wat stroomop van Boesmansriviermond geleë is, in te sluit. In die vakansieseisoen huisves die dorp meer as 10 000 mense. Boesmansriviermond beskik oor 'n algemene handelaar in die ou dorp en verskeie ander besighede veral in die nywerheidsgebied. Boesmans se huiseienaars en inwoners word ondersteun deur 'n aktiewe belastingbetalersvereniging. Sien ook -------- * Lys van dorpe in Suid-Afrika

**Cecilia M. du Toit** was ’n senior lektor aan die Universiteit van Pretoria en is 'n Afrikaanse dramaturg en skrywer van jeuglektuur. Lewe en werk ------------ Cecilia Magdalena du Toit (gebore Schoeman) is ’n opvoedkundige en skryfster wat veral betrokke is by die kreatiewe skryfwerk onder jongmense. Sy studeer aan die Universiteit van Pretoria en die Pretoria Onderwyskollege, waar sy haar as onderwyseres bekwaam. Sy gee Engels op hoërskoolvlak en later as dosent. Haar nagraadse studies is aan die Universiteit van Pretoria en sy behaal in 2001 die M.A.-graad cum laude met ’n verhandeling oor "*The recreational reading habits of adolescent readers: a case study*" en in 2004 ’n Ph.D.-graad met ’n proefskrif oor "*Transition, Text and Turbulence: Factors Influencing Children’s Voluntary Reading in Their Progress from Primary to Secondary School*". Sy was senior lektor in die Departement Kuns en Tale aan die Universiteit van Pretoria. Sy was ook ’n bestuurslid van ANFASA (Academic and Non-fiction Authors Association of South Africa). Sy skryf "*Writing Light & Matching Moods*", stel ’n bloemlesing van gedigte vir kinders saam en skryf ’n handboek oor die onderrig van poësie. Saam met Vreda Pieterse is sy verantwoordelik vir die redaksie van referate wat by die 2009 konferensie van lektore in rekenaarwetenskap gelewer is, onder die titel "*SACLA 09: Proceedings of the 2009 Annual Conference of the Southern African Computer Lecturers' Association*". Van haar vakkundige artikels word ook in verskeie tydskrifte gepubliseer, waaronder die *SA Journal for Language Teaching*. Skryfwerk --------- Sy spits haar veral toe op drama. In haar jeugdrama "*Die skuld van Sarel Sluim oftewel Hoe die Heldhaftige Hendrik Heuningkom die Papenpools gehelp het*" skuld die Papenpools (Pappa en sy dogter Popsie) na Ma Papenpool se dood geld aan die skurk Sarel Sluim. Sarel dreig om hulle in die koue en sneeu uit die huis te gooi as hulle nie hulle skuld voor twaalfuur betaal nie. Sarel bied aan om Popsie as vrou te neem in ruil vir die skuld. Hendrik Heuningkom daag egter op en verslaan vir Sarel in ’n tweegeveg, waarna hy ook die geheim van Ma Papenpool se wegsteekplek vir die geld vir Sarel oplos. So word die Papenpools gered en kry Hendrik vir Popsie as vrou. Hierdie drama word opgeneem in die versamelbundel "*Die magiese kring*", onder redaksie van Temple Hauptfleisch, en saam met "*Slim, slimmer, Simon*" (onder haar nooiensnaam C.M. Schoeman) word dit ook opgeneem in die versamelbundel "*Van die banke op die planke*", saamgestel deur Elise van Wyk. In laasgenoemde drama bly die dertienjarige Simon Abels by die huis om te leer vir die eksamen, terwyl sy ouer broer en die jonger tweeling saam met sy ouers by die see gaan vakansie hou. In hulle afwesigheid huur Simon al die gesin se besittings soos die televisie, die waaier, rolskaatse en ketel uit om so sakgeld te verdien. Wanneer die gesin onverwags vroeg tuiskom, is hulle ontsteld oor al die goed wat weg is en roep die polisie se hulp in. In 2008 verower "*Boetie Beter Bester*" die Maskew Miller Longman-prys vir jeugdrama. Hierdie drama is ’n tong-in-die-kies-kyk na die vindingrykheid van kinders. Die drama "*Maskermaan*" is in 2008 op die kortlys vir die Nagtegaal-prys en die ATKV se prys vir ’n dramateks, en onder regie van Nico Luwes maak in 2009 sy debuut by die Vryfees in Bloemfontein en in 2010 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees. Dit handel oor ’n fiktiewe ontmoeting tussen C. Louis Leipoldt en Eugène Marais, waar hulle gesels oor digterskap, liefde vir die natuur en kennis van die veld. Elkeen het egter ’n verborge agenda. Leipoldt wil Marais help om sy verslawing te oorkom, maar dit ontaard in ’n gewetenlose skaakspel waarin maskers voorgeskuif en weggeruk word en albei gedwing word om fasette van hulle lewens in die oë te kyk. "*Granaat*" is in 2012 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV-prys vir ’n dramateks. In 2012 wen die drama "*Swewende maan*" die Maskew Miller Longman-prys vir jeugdrama. Haar radiodrama "*Barnardbodensteinbuysgoeiemôre*" verower ’n tweede plek in die Radio Sonder Grense radiodramakompetisie. Barnard Bodenstein Buys is ’n in- en uitvoermaatskappy en Lindie Lourens werk as ontvangsdame vir dié maatskappy. Sy het onderskeidings gekry vir kantoororde en skakelbordwerk aan ’n sekretariële kollege, maar hier word sy tot die uiterste beproef. "*Klippekloof*" word in Junie 2014 uitgesaai. Die titel van die drama is simbolies van die kloof wat tussen twee broers ontstaan het, met die klippe simbolies van die harte van die broers. Die geoloog Marius Venter moet die klipformasies in die omgewing van die plaas Klippekloof ondersoek en bly op die plaas oor by Petrus en Kotie Versteen. Hulle is baie gasvry en hy voel dadelik tuis, maar in die nag word hy wakker van ’n perd wat runnik, gevolg deur ’n geweldige slag. By nadere ondersoek vind hy egter absoluut niks nie. Petrus vertel dan van die broedertwis tussen hom en sy broer Joachim, wat so erg was dat hulle ’n heining oor die plaas tussen hulle gespan het. Een nag word Joachim se seuntjie baie siek en die dokter van die dorp verongeluk met sy perd op die plaas teen die heining, met die seuntjie wat ook later die nag oorlede is. Elke donker nag verongeluk die dokter steeds op sy perd op die plaas. Die tragedie en die implikasies daarvan soos dit gaandeweg ontbloot word, verander Marius se lewe. Sy skryf ook die jeugverhaal "*Giepie en Grootjie*" onder haar nooiensnaam, waarin die hoofkarakter, die seun Giepie, as derdepersoonverteller aan die woord is. Een nag ontdek hy dat sy oupagrootjie, wat hy voorheen slegs op ’n baie ou foto gesien het, langs sy bed sit. Giepie besluit om weg te loop, want sy ma gaan weer trou. Wanneer hy in die trein klim, is Grootjie saam met hom. Hy neem Giepie na ’n plaas en familie van hom wat hy duidelik nog nooit gesien het nie, en hy word betrek by ’n soektog na die mense se vyfjarige dogtertjie Leentjie. Hier neem Grootjie afskeid van Giepie. Tydens die soektog na die dogtertjie val Giepie in ’n grot en ontdek Leentjie daar. In hierdie afgeslote ruimte ontdek hy dieper waarhede en verkry meer insig in homself. So word hy meer volwasse, met ’n beter begrip van die lewe, homself en ander mense. Dit laat hom ook in die werklike lewe anders optree en hy aanvaar sy ma en sy aanstaande pa. Ander pryse sluit in die Maskew Miller Longman-prys vir *BFF* in 2014 en *Swewende Maan* in 2012. Publikasies. ------------ | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1992 | Giepie en Grootjie (C.M. Schoeman) | | 2008 | Boetie Beter Bester | Bronnelys --------- ### Boeke * Hauptfleisch, Temple: "Die magiese kring" Jutalit Kenwyn. Eerste uitgawe. Derde druk. 1995 ### Internet * Worldcat:

André Malraux (1974) **Georges André Malraux** (3 November 1901, Parys - 23 November 1976, Créteil) was 'n Franse skrywer en politikus. Biografie --------- Aangesien sy ouers se paaie geskei het toe hy skaars 4 jaar oud was, het hy sy kinderjare in die familie van sy grootouers aan moederskant deurgebring. Na sy sekondêre opleiding kon hy in 1918 nie verdere (tersiêre) studies onderneem nie. Dit het hom egter nie verhinder om by wyse van selfstudie met die destydse literêre wêreld kennis te maak nie. Hy debuteer in 1920 met 'n essay wat die invloed van die moderne bewegings van sy tyd (kubisme, ekspressionisme en Apollinaire) reflekteer. Hy sluit aan by die uitgewery Sagittaire en trou in 1921 met Clara Goldschmidt. Hy het 'n dagblad in die Franse koloniale gebiede in Asië (Indo-China) gestig, maar betrokke geraak by die diefstal van kuns in Phnom Penh. Sy gevangenskap in 1923 was die bron van inspirasie vir sy roman *La Voie royale* (1930). Vanaf 1933 word hy 'n linkse militante teen fascisme. Malraux het in die Spaanse Burgeroorlog saam met die republikeine geveg en was gedurende die Tweede Wêreldoorlog aktief betrokke by die Franse versetbeweging. Sy politieke loopbaan was ook nou gekoppel aan Charles de Gaulle, wat hom herhaaldelik as minister benoem het. Wat ideologie betref het hy hom egter geskaar by die "linkses". In Mei 1962 is hy deur John F. Kennedy ontvang. Tydens sy ampstermyn as minister van kultuur het kuns en kultuur 'n staatsaak geword. Sy beleid het behels dat die kultuur soveel as moontlik onder die mense tuisgebring word, insluitend die ontwikkeling van 'n netwerk bestaande uit *maisons de la jeunesse*. Andersyds hy ook prestige-projekte ondersteun wat daarop gemik was om die Franse kultuur in die buiteland meer bekend te maak. Hy het o.a. verskeie opdragte aan kunstenaars soos André Masson en Marc Chagall gegee. Op 19 Desember 1964 het hy in die teenwoordigheid van generaal de Gaulle een van sy beroemdste toesprake gelewer: die begrafnisrede van Jean Moulin. Saam met sy tydgenoot Jean-Paul Sartre word Malraux beskou as een van die grootste (linkse) Franse skrywers van die 20ste eeu. Hy het Jean-Joseph Sanfourche in 1969 ontmoet. Hoofsaaklik vanweë sy rol in die versetbeweging ontvang hy verskeie Franse en buitelandse eerbewyse, waaronder die *Distinguished Service Cross*. In November 1976 sterf hy aan 'n longembolisme. Belangrikste werke ------------------ * La Tentation de l'Occident, 1926 * Les Conquérants, 1928 * Royaume-Farfelu, 1928 * La Voie royale, 1930, Prix Interallié. * La Condition humaine, 1933, Prix Goncourt. * Le Temps du mépris, 1935 * L'Espoir, 1937 * Espoir, sierra de Teruel, 1938 (later verfilm) * Le Démon de l'Absolu, 1946 * Esquisse d'une psychologie du cinéma, 1946 * Psychologie de l'Art (drie volumes) 1947-1948-1950 * Les Voix du silence, 1951 * Antimémoires, 1967 * L'Homme précaire et la littérature, 1977 (postuum) André Malraux se versamelde werke is deur *Gallimard* in Parys gepubliseer. Bibliografie ------------ Jacques Chanussot en Claude Travi, *Dits et Ecrits d'André Malraux*. Editions Universitaires de Dijon, 2003. | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. | | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 90086154 * BNE: XX911709 * BNF: cb11914167k (data) * CANTIC: a10117751 * CiNii: DA00357216 * GND: 118576844 * IMDb: nm0540716 * ISNI: 0000 0001 2132 6489 * LCCN: n79059794 * LNB: 000005473 * MusicBrainz: 79d56718-65f9-47bd-8c58-c24c43b92e32 * NARA: 10582100 * NDL: 00448635 * NKC: jn20000701133 * NLA: 35668453 * NLG: 61498 * NLI: 000088247 * NLK: KAC199617567 * NLP: A11807143 * NSK: 000001050 * NTA: 068815166 * RERO: 02-A003555041 * RKD: 352301 * The SBN id CFIV084697 is not valid. * SELIBR: 217827 * SNAC: w6g73bq8 * SUDOC: 02700483X * Trove: 1034664 * ULAN: 500321981 * VIAF: 51692748 * WorldCat Identities: lccn-n79059794 |

Die **Boggelrug van Notre-Dame** of **Klokkeluier van Notre-Dame** (1831) is 'n klassieke roman deur die Franse skrywer Victor Hugo. Dit handel oor ’n goedhartige maar lelike man, genaamd Quasimodo, met 'n boggelrug en sy liefde vir Esmeralda. In die 15de eeu moes hy die klok van die Notre-Dame-katedraal in Parys lui. Die boek is al etlike kere verfilm, onder meer as ’n vollengte animasieprent. Inspirasie ---------- Die skrywer, Victor Hugo, is op 'n dag deur die Paryse katedraal gelei. Hy loop alleen deur een van die kloktorings en ontdek die Griekse woord *ANAΓKH* teen die muur. Die woord beteken "*noodlot*". Hugo was nuuskierig oor wie en waarom die woord daar aangebring is. Hy kon nie 'n antwoord kry nie, wat die gedagte oor 'n geboggelde klokkeluier (beiaardier) by hom laat ontstaan het. Die woord is na Hugo se ontdekking daarvan verwyder. Hugo wou sy tydgenote van die waarde van Gotiese argitektuur bewus maak, wat dikwels verwaarloos, vervang of met nuwer style opgeknap is. As voorbeeld is die gebrandskilderde glas van die Notre-Dame met wit glas vervang om meer lig in die kerk in te laat. Dit verklaar dan ook die die groot beskrywende gedeeltes van die boek, wat die vereistes van die storie oorskry. Storie ------ Esmeralda gee vir Quasimodo water. Voorblad van die eerste uitgawe, 1831. Dit is 1482 in Parys tydens die heerskappy van koning Louis XI. Quasimodo word by die Fees van die Gekke (wat deur 'n Vlaamse gesant gereël is) tot die koning van die gekke gekroon. Maar sy lelike voorkoms blyk geen masker te wees nie. Quasimodo is eenogig, doof en het 'n geboggelde rug. Hy was 'n optelkind, wat so gruwelik lelik was, dat niemand hom wou hê nie. Hy is gevolglik deur Frollo, die aartsdiaken van die katedraal, grootgemaak. So word die klokke sy vriende. Terwyl Quasimodo nou op 'n troon deur die stad gedra word, probeer Pierre Gringoire, 'n digter en filosoof desperaat om die mense na sy toneelstuk in plaas van die parade te laat kyk. Later die dag sien Gringoire die mooi Esmeralda met haar klein bokkie op die Sandplein dans en toertjies opvoer. Die meisie is deur sigeuners opgevoed, maar sy hoop om haar regte ma te vind. Ná haar optrede volg Gringoire haar deur die strate van die stad en sien hoe sy deur twee mans aangeval word. Hy herken een van hulle as Quasimodo. Hy probeer haar help, maar die aanvallers is te sterk. Toe 'n groep koninklike soldate, aangevoer deur Phoebus de Chateaupers arriveer, vlug die onbekende rower en Quasimodo word gevang. Esmeralda het na die Mirakelhof, die skuilplek van die sigeuners, ontsnap. Gringoire volg haar. Toe die sigeuners hom vang, word dit duidelik dat almal wat van die skuiling weet opgehang word, of met 'n sigeuner moet trou. Esmeralda bied aan om met Gringoire te trou, maar net vir vier jaar, en hy moet op die bank slaap. "Esmeralda en die bok" deur Antonio G. Rossetti. Die volgende dag word Quasimodo vir die aanval (wat hy in opdrag van Frollo gedoen het) verhoor. As straf word hy vir twee ure in die kasteel gemartel. Frollo het nodeloos probeer om hom te troos en Esmeralda, wat 'n groot indruk op hom gemaak het, bied vir hom water aan. Twee maande later word Esmeralda deur die ryk Fleur-de-Lys de Gondlaurier, die verloofde van Phoebus, opgemerk. Dit word gou duidelik dat Phoebus ook van Esmeralda hou, en dat Fleur haar as 'n mededinger sien. Sy beskuldig Esmeralda van heksery. Phoebus en Esmeralda ontmoet in die geheim en sy verklaar haar liefde aan hom. Phoebus probeer haar oorreed om haar maagdelikheid prys te gee. Frollo, wat al die tyd agter die deur staan, storm binne en steek Phoebus met 'n mes dood. Toe Phoebus se liggaam gevind is, word Esmeralda van moord beskuldig. Sy word gefolter en bely, waarna sy ter dood veroordeel en opgesluit word. Frollo besoek haar in die tronk met die voorstel dat, as sy hom kies, hy haar vonnis tot niet sal maak. Esmeralda weier. Die volgende dag, voor sy gehang kon word, red Quasimodo haar op skouspelagtige wyse en vat haar na die kerk. Die kerk is heilige grond, waar asielreg in die Middeleeue gegeld het. Sy kon dus nie maklik hier in hegtenis geneem word nie. Frollo vlug. Tydens haar verblyf in die Notre-Dame sorg Quasimodo vir haar soos vir 'n kosbare skat. Op 'n dag sien Esmeralda dat Phoebus nog leef en vra Quasimodo om hom te volg. Hy volg die kaptein na sy verloofde se huis en vertel hom dat Esmeralda nog leef. Phoebus wil hom egter nie glo nie. Frollo keer terug en sien wat aangaan. Die nag kan hy sy onstuimige gevoelens nie langer bedwing nie en bekruip hy die meisie in die toring waar sy slaap. Quasimodo kom tussenbeide en slaan Frollo byna dood, tot hy sien wie die aanvaller is, want ten spyte van alles is Quasimodo nog getrou aan die man wat hom grootgemaak het. Frollo soek Gringoire op en beraam 'n plan om Esmeralda weg te voer. Hy oortuig Gringoire dat die Parlement besondere toestemming gegee het dat Esmeralda uit die kerk verwyder mag word. Gringoire besluit om die sigeuners te betrek om Esmeralda na veiligheid te bring. Quasimodo dink egter dat die sigeuners Esmeralda wil uitlewer en beveg hulle, presies soos Frollo beplan het. Dan arriveer die koning se soldate, wat die sigeuners uiteendryf. Tydens die aanval word Esmeralda deur Gringoire en 'n gemaskerde vreemdeling uit die Notre-Dame gelei. Die vreemdeling blyk later die aartsdiaken te wees, wat weer desperaat sy luste bely. Hy lewer Esmeralda aan die soldate uit nadat sy weer sy aanbod van die hand wys. Tydens hierdie gebeure vind Esmeralda haar ma terug; sy is 'n bekende kluisenaar wat al vyftien jaar om haar vermiste dogter treur. In die Notre-Dame is Quasimodo wanhopig op soek na Esmeralda. Dan sien hy Frollo op 'n balkon voor hom uitstaar. Toe Quasimodo afkyk, sien hy haar aan die galg hang. Woedend gooi hy sy voog oor die balustrade. Daarna verdwyn hy en is hy nie weer lewend gesien nie. Ongeveer twee jaar later word die ineengevlegde geraamtes van 'n jong vrou en 'n man met 'n krom ruggraat tussen die gehangdes gevind. Hierdie man se werwels is nie gebreek nie en dit was duidelik dat hy nie gehang is nie. Sien ook -------- * Kifose

**Jong Dames Dinamiek** was ’n landswye (in Suid-Afrika) vroue-organisasie wat met alle kulture netwerk en vroue bemagtig het. Die organisasie was nie-polities en lidmaatskap was oop aan alle vroue met die doel om te netwerk en hulleself en ander vroue te bemagtig. Die leuse van JDD was: "Deugsaam en Dinamies". Deugsaam verwys na die deugsame vrou van Spreuke 31 en is die doel van die aktiwiteite van JDD. Dinamies verwys na die dinamiese groei en ontwikkeling van die organisasie en haar lede. Doelstelling ------------ JDD het daarna gestreef om 'n positiewe verskil in die lewe van vroue te maak. Ontstaan -------- Die organisasie is in 1977 gestig deur Mariëtta Marx toe daar onder jong Afrikaanssprekende vroue die behoefte ontstaan het aan ’n organisasie wat vroue bemagtig en ondersteun. Die eerste tak is op 10 Augustus 1977 by RAU in Johannesburg gestig en op 30 September 1987 word JDD ’n volwaardige lede-organisasie met hul eie hoofbestuur. Verskeie nuwe takke word steeds landswyd gestig. Lidmaatskap ----------- Voor Januarie 2011 kon slegs vroue tussen die ouderdomme van 18 en 40 aan die JDD behoort. Vir vroue bo 40 jaar oud was daar die *Vriende van JDD* wat saam met JDD-lede vergader en gewoeker het. Vanaf Januarie 2011 word JDD lidmaatskap egter aan vroue van alle ouderdomme verleen. Wat JDD lede bied ----------------- JDD bied besondere geleenthede aan die moderne vrou vir intellektuele stimulasie en die geleentheid om nuwe opinies en visies te vorm; die ontwikkeling van vriendskappe met ander vroue van haar portuur; die geleentheid om talente te ontwikkel; die uitbreiding van algemene en mensekennis; die ontwikkeling van die vrou deur deelname en samewerking binne takverband; geleenthede in die bewaring van waardevolle kuns- en kultuurskatte; geleentheid om leierseienskappe te ontwikkel; en ’n platform om in die gemeenskap betrokke te raak. Werking ------- JDD funksioneer op ’n takgrondslag, waar daar maandeliks vergaderings gehou word. JDD se doel met hierdie maandvergaderings is om kennis en vaardighede binne elke tak te ontwikkel en vroue te verryk. JDD het doelgerigte projekte wat aangepak word ter ontwikkeling van die lede en die gemeenskap. Interaksie en samewerking met ander organisasies op nasionale en plaaslike vlak word aangemoedig. Dagboek ------- Die JDD-dagboek word sedert 1986 gepubliseer. Dit is ’n tweetalige (Afrikaans en Engels) bladsy-per-dag-dagboek wat elke jaar kunswerke van ’n Suid-Afrikaanse kunstenaar bevat. Dagboeke is jaarliks vanaf September by JDD se hoofkantoor, hoofbestuurslede, JDD-takke en verskeie winkels beskikbaar. Bestuur ------- Die Nasionale Vergadering wat saamgestel word uit afgevaardigdes van al die takke landwyd, is die hoogste gesagsliggaam van JDD. Hierdie vergadering vind elke twee jaar plaas. By hierdie geleentheid word die Hoofbestuur verkies. Die bestuur gee leiding en inligting deur aan die takke landwyd en bestuur die organisasie. JDD-takke word in die verskillende streke georganiseer en elke streek verkies elke twee jaar hul streekverteenwoordiger tydens ’n takbestuursopleiding. ’n Streekverteenwoordiger tree raadgewend en sameroepend op en is die amptelike skakel tussen die hoofbestuur en die takke. Elke tak verkies elke jaar hul eie takbestuur wat verantwoordelik is vir plaaslike sake, organisering van maandvergaderings en projekte.

**Andronikos IV Palaiologos** (Grieks: Ἀνδρόνικος Δ' Παλαιολόγος; 11 April 1348 - 25/28 Junie 1385) was die oudste seun van keiser Johannes V Palaiologos. Hy is in 1352 as medekeiser aangestel, maar het ’n moeilike verhouding met sy pa gehad. Hy het in 1373 ’n mislukte rebellie op die been gebring, die troon in 1376-1379 oorgeneem en tot met sy dood in 1385 in ’n bitter stryd met sy pa gebly. Dié burgeroorlog het die Bisantynse Ryk se min hulpbronne verder uitgeput en daartoe bygedra dat die Ottomaanse Ryk die Balkan verower het. Lewe ---- Toe Johannes V in 1369 na Italië reis om die pous te ontmoet, het hy Andronikos as regent in Konstantinopel aangestel, terwyl sy jonger seun Manuel II Palaiologos in beheer van Thessaloniki was. Johannes het die Republiek Venesië ook besoek om sy lenings daar te probeer afbetaal. Hy het egter nie die geld gehad nie en kon nie eens vir sy bootreis terug Konstantinopel toe betaal nie. Hy het voorgestel dat hy die strategiese eiland Tenedos aan Venesië afstaan in ruil vir nog lenings en ses oorlogskepe. Venesië het dit aanvaar, maar toe die nuus Konstantinopel bereik, het Andronikos geweier om die ooreenkoms na te kom. Johannes was dus in Venesië gestrand. Manuel het persoonlik van Thessaloniki na Venesië gereis om vir Johannes se vrylating te onderhandel. Die keiser het eers in Oktober 1371 weer in Konstantinopel aangekom. Andronikos het gerebelleer toe die Ottomaanse sultan Murat I Johannes V in 1373 dwing om ’n vasalstaat van die Ottomane te word. Andronikos IV het met Murat se seun, Savcı Bey, saamgespan en hulle het teen hulle pa's in opstand gekom, maar albei rebellies het misluk. Andronikos is gevange geneem en verblind, maar blykbaar net in die een oog. Sy broer Manuel het hom as erfgenaam vervang. ### Bewind In Julie 1376 het Genua Andronikos help ontsnap en hy is reguit na Murat I. Hy het hom Gallipoli beloof in ruil vir steun. Met Murat se hulp het Andronikos beheer van Konstantinopel oorgeneem. Hy het Johannes V én Manuel gevange geneem en in die tronk gestop. Hy het egter ’n fout gemaak deur Tenedos as beloning aan Genua te gee. Die regering daar het geweier om dit te oorhandig en dit eerder aan Venesië gegee. In dieselfde jaar, 1377, het hy sy jong seun, Johannes VII, as medekeiser gekroon. In 1379 het Johannes V en Manuel egter ontsnap en Andronikos later die jaar met Venesië se hulp omvergewerp. Venesië het Johannes V teruggeplaas op die troon. Andronikos het gevlug, maar is in 1381 weer medekeiser gemaak, ondanks sy verraad, en het Selimbria as sy persoonlike domein gekry. In 1385 het hy weer gerebeller, maar is kort daarna, op 25 of 28 Junie, in Selimbria dood. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | * l * b * w Keisers van die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk | | --- | | Romeinse Ryk | * Konstantyn die Grote * Constantius II * Julianus * Jovianus * Valentinianus I * Valens * Gratianus * Theodosius I | | | Oos-Romeinse Ryk | * Arcadius * Theodosius II * Marcianus * Leo I * Leo II * Zeno * Basiliscus * Anatasius I * Justinus I * Justinianus I * Justinus II * Tiberius II * Mauricius * Phokas * Herakleios * Konstantyn III * Heraklonas * Constans II * Konstantyn IV * Justinianus II * Leontios * Tiberius III * Justinianus II * Philippikos * Anastasius II * Theodosius III * Leo III * Konstantyn V * Leo IV * Konstantyn VI * Irene * Nikephoros I * Staurakios * Michael I * Leo V * Michael II * Theophilus * Michael III * Basilius I * Leo VI * Alexander * Konstantyn VII * Romanos I * Romanos II * Nikephoros II * Johannes I * Basilius II * Konstantyn VIII * Zoë *en* Romanos III * Zoë *en* Michael IV * Michael V * Zoë *en* Theodora * Zoë *en* Konstantyn IX * Konstantyn IX * Theodora * Michael VI * Isak I * Konstantyn X * Romanos IV * Michael VII * Nikephoros III * Alexios I * Johannes II * Manuel I * Alexios II * Andronikos I * Isak II * Alexios III * Isak II * Alexios IV * Alexios V * (Konstantyn Laskaris) | | Niceense Ryk | * Theodorus I * Johannes III * Theodorus II * Johannes IV | | Oos-Romeinse Ryk | * Michael VIII * Andronikos II * Andronikos III * Johannes V * Johannes VI * Andronikos IV * Johannes V * Johannes VII * Johannes V * Manuel II * Johannes VIII * Konstantyn XI | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 139624805 * NLG: 305730 * NTA: 244844151 * VIAF: 101344604 * WorldCat Identities: viaf-101344604 |

**Koekoekvoëls** (*Cuculiformes*) is 'n monotipiese orde van voëls. Tradisioneel bevat hierdie orde, naas die regte koekoeke (*Cuculidae*), ook twee (en soms meer) families, naamlik: *Opisthocomidae* en *Musophagidae*. Volgens die *IOC World Bird List* (van 2012) bevat die orde slegs één familie: Koekoeke staan bekend as voëls wat hul eiers in ander voëls se neste lê en die versorging van die kuikens aan pleegouers oorlaat. In werklikheid is dit egter net sowat een derde van hierdie voëlgroep wat die sogenaamde broeiparasitisme beoefen. Koekoeke is betreklike groot voëls wat in bome lewe. Die stertpenne is by die meeste spesies lank en die buitenste tone van elke poot is na agter gerig of is baie beweeglik sodat die voëls goed aan takke kan vasklou. Die orde is in 2 families ingedeel, naamlik die egte koekoeke (*Cuculidae*) en die loeries (*Musophagidae*), wat tot Afrika beperk is. In Suider-Afrika word 17 spesies koekoeke aangetref, waaronder 'n aantal vleiloeries. Een van die bekendste plaaslike koekoeke is die piet-my-vrou. Algemeen -------- Die orde van die koekoeke (*Cuculiformes*) bestaan uit 2 families wat uiterlik van mekaar verskil, maar soveel ooreenkomste in hul gedrag en ververing toon dat hulle onmiskenbaar aan mekaar verwant is. Die kleinste van die 2 families is dié van die loeries (*Musophagidae*). Dit bestaan uit net 18 spesies wat hoofsaaklik in die oerwoude van Afrika voorkom. Hulle is helderkleurige voëls met opvallende kuiwe, lang sterte en kort, dik snawels. Hul voedsel bestaan hoofsaaklik uit vrugte, hoewel hulle soms ook insekte vreet. Loeries lewe in groepe en net tydens die broeityd sonder die pare hulle af om 'n nes te bou en eiers te lê. Egte koekoeke (familie *Cuculidae*) is veel talryker. Die familie bestaan uit 147 spesies wat in alle dele van die wêreld, uitgesonder Antarktika, voorkom. Hoewel die egte koekoeke algemeen as baie swak ouers bekend staan wat hul eiers in ander voëls se neste lê en die versorging van die kuikens aan pleegouers oorlaat, word hierdie sogenaamde broeiparasitisme net by 47 spesies aangetref. Die ander spesies bou almal hul eie neste en versorg hul kuikens self. Die meeste egte koekoeke is liggrys of ligbruin en het dikwels donker strepe op die vlerke, stert en pens. Kenmerkend vir ware koekoeke is dat 2 tone van elke poot na agter gerig is sodat die voëls selfs op die dunste takkies 'n goeie houvas vind. Die snawels verskil van spesie tot spesie aangesien 'n uiteenlopende voedselspesialisasie onder koekoeke voorkom; sommige is vrugte en/ of insekte-eters, terwyl ander klein werweldiere eet. In teenstelling met die groepslewe van die loeries is die meeste koekoeke alleenlopers wat net tydens broeityd pare vorm. Koekoeke kom hoofsaaklik in die trope en subtrope voor en net 'n paar spesies word in Europa aangetref. Broeiparasitisme ---------------- Die 47 spesies koekoeke by wie broeiparasitisme aangetref word, het verskillende gashere, dit wil se hulle kies nie almal dieselfde voëlsoort om hul eiers uit te broei en die kuikens te versorg nie. Een koekoekspesie kan ook meer as een voëlsoort as gasheer gebruik. By die keuse van die gasheer speel verskeie faktore 'n rol. Meestal lyk die gasheer se eiers in vorm en grootte soos die van die koekoek se eier en sommige koekoeke het hulle so aangepas dat hul eiers ook wat kleur betref, met die van die gasheer ooreenstem. Wanneer 'n koekoekwyfie haar eier in 'n vreemde nes lê, gooi sy een van die gasheer se eiers uit die nes. Dit is dus belangrik dat die broeityd van die gasheer met die van die koekoek moet saamval. Die jong koekoekkuiken broei na sowat 12 dae uit, wat gewoonlik effens vroeër is as die gasheerkuikens. Die kuiken begin onmiddellik en instinktief in die nes rondskarrel en skop so die ander eiers of kleintjies wat reeds uitgebroei het, uit die nes sodat hy alleen al die aandag en voedsel van die pleegouers kry. Hierdie sogenaamde uitwerp gedrag is egter nie by alle koekoekspesies ewe sterk ontwikkel nie. Soms word die koekoek saam met die ander kuikens grootgemaak, maar omdat hulle gewoonlik groter en sterker is as die gasheerkuikens, het hulle 'n beter kans om die kos te kry. Na 20 tot 30 dae is hulle groot genoeg en verlaat die nes. Dit is opvallend dat die jong koekoeke wat gedurende hul jeug net die geroep van die pleegouers hoor, as volwasse voëls die kenmerkende koekoekroep handhaaf. Die verskynsel dui daarop dat die koekoek se roep erflik bepaal word. Verteenwoordigers ----------------- Die familie van die loeries bestaan uit 4 genera wie se verteenwoordigers almal groen en rooi vere het. Die kleure word deur 2 pigmente veroorsaak wat slegs by hierdie voëls aangetref word, naamlik die groen toerakoverdant en die koperkleurige toerasien. Veral by die helmloeries (genus *Tauraco*) is hierdie kleure besonder goed ontwikkel. 'n Opvallende spesie is die witkuifloerie (*Tauraco leueolophus*), wat 'n digte, helmagtige kuif het. Die skildloerie (genus *Musophaga*) onderskei hom van ander loeries deurdat hy 'n horingagtige skild oor die bokant van die snawel en die voorkop het. Die grootste van alle koekoeke is die reuseloerie (*Corythaeola cristata*), wat 65 tot 70 cm lank word. Die koekoekfamilie is baie groter en huisves uiteenlopende spesies. In Suider-Afrika word 17 spesies aangetref, waarvan 'n aantal vleiloeries is. Die vleiloeries onderskei hulle hoofsaaklik daarin dat hul lê hul eie neste bou en self hul kuikens uitbroei. Een van die bekendste koekoeke in Suider-Afrika is die piet-my-vrou (*Cueulus solitarius*), wat hoofsaaklik in die oostelike en suidelike dele aangetref word. Ander bekende koekoeke is die klein diedrikkie (*Chrysocoecyx caprius*), wat gedurende die somer oral in Suid-Afrika aangetref word, die gewone grys koekoek (*Cueulus eanorus*), wat ook in Europa voorkom en die mooimeisiekoekoek (*Chrysoeoccyx eupreus*), wat met sy blinkgroen en geel vere 'n buitengewoon mooi voël is. Die grootste egte koekoek in Suider-Afrika is die gevlekte koekoek (*Clamator glandarius*) en die streepborskoekoek (*Clamator levaillantii*), wat sowat 40 cm lank word, terwyl die kleinste koekoek, die klasie of meitjie (*Chrysoeoceyx klaas*), slegs 18 cm bereik. Hierdie koekoeke kies gewoonlik kwiksterte, tiptolle, lysters, laksmanne, mossies en vinke as hul gashere. Die vleiloeries (genus *Centropus*) word hoofsaaklik in digte plantegroei of tussen riete naby binnelandse waters aangetref. Die neste bestaan uit takkies en gras wat op die grond gerangskik word, waarin gedurende die somer 3 tot 6 eiers gelê word. Verskeie koekoekspesies word nie in Suider-Afrika aangetref nie, soos byvoorbeeld die ani's (subfamilie *Crotophaginae*), wat net in die VSA voorkom. Hulle leef in groepsverband en die wyfies los mekaar bedags tydens die broeityd af, terwyl die mannetjies snags broei. Op Madagaskar kom grondbewonende koekoeke (subfamilie *Couinae*) voor wat betreklike kort pote het. Enkele van die spesies het tot boombewoners ontwikkel, maar hulle vlieg nie dikwels nie en bekom hul voedsel deur van tak tot tak te spring of te klouter. In Suidoos-Asië en Australië kom ook koekoeke (subfamilie *Centropodinae*) voor wat se pote by 'n klouterende en kruipende leefwyse aangepas is. Hulle vreet insekte, slakke, akkedisse, slange en ander klein voëltjies. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name Bronne ------ * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q183364 * ADW: Cuculiformes * EoL: 7596 * EPPO: 1CUCUO * Fauna Europaea: 10796 * Fossilworks: 39306 * GBIF: 1492 * iNaturalist: 1623 * ITIS: 177816 * NCBI: 8940 * Plazi: AB0787CD-0A47-FF99-FDAB-FDBEE5BB219D * WoRMS: 196059 |

***Cavias*** is 'n genus van wilde knaagdiere in die Caviidae familie. Die genus kom voor in Suid-Amerika. Een spesie, die *Cavia porcellus*, is reeds sedert die dae van die Inkas huismak, en het oral ter wêreld 'n troeteldier vir kinders geword. Cavias is egter ook die proefdiere wat die meeste in mediese en ander laboratoriums gebruik word. Hoewel hulle baie keer verkeerdelik marmotte genoem word, is hulle dit nie. Wilde cavias ------------ In Suid-Amerika, van Colombia en Venezuela tot in Brasilië en die noordelike dele van Argentinië, lewe cavias nog wild. Hul tuistes sluit 'n groot aantal gebiede in, naamlik rotsagtige streke, grasvlaktes, bosse en selfs moerasse. Soos die meeste knaagdiere het cavias twee beitelvormige snytande in sowel die bo- as die onderkaak, met 'n tandlose gedeelte daaragter. Dan volg die stomp, knobbelrige kiestande waarmee plante fyngemaal word. Wilde cavias het 'n natuurlike kleur, die pels is grof en die hare is middelmatig lank. Hulle lewe in natuurlike gate of grawe vir hulleself gate, en is altyd gereed om te vlug. Trouens, vlug is die enigste manier waarop hulle aan roofdiere, roofvoëls en slange kan ontkom. Cavias se voortbestaan word verder verseker omdat hulle dwarsdeur die jaar voortplant. Mak cavias ---------- Die gewone cavia *(Cavia porcellus)* word vandag oral ter wêreld as troeteldier aangehou, dikwels onder die naam marmotjie. Dit is egter geen marmot nie en Iyk ook nie so nie: die regte marmot *(Marmota marmota)* kom in die Alpe voor en is baie groter. Ook die Engelse benaming, "guinea-pig", is vreemd. Ten eerste is die cavia geen vark nie en ten tweede is dit ook nie afkomstig uit 'n land met die naam Guinee nie. Dié naam kan hoogstens 'n verbastering wees van die naam van die Suid-Amerikaanse staat Guiana. Die cavia is eers in die 16e eeu in Europa as huisdier bekendgestel, maar die ou Inka-volke het dié diertjie reeds aangehou as vermaak vir hul kinders. Dit het egter nie verhinder dat hulle soms cavia-vleis geëet het nie. Buiten as troeteldier word cavias, saam met rotte, muise en konyne, dikwels in laboratoriums vir navorsingsdoeleindes gebruik. Versorging ---------- Dit is baie maklik om cavias as troeteldiere aan te hou. Hulle is baie skoon diere en word vinnig mak as hulle genoeg aandag kry. 'n Behoorlike hok is egter 'n vereiste. Dit moet omtrent 60 cm lank wees en verkieslik net so wyd, met 'n hoogte van ongeveer 50 cm. In die een hoek moet 'n klein, donker binnehokkie aangebring word wat as slaapplek kan dien: die res van die hok moet genoeg lig kry. Rotte is die grootste vyande van mak cavias, en dit sal dus verstandig wees om die vloer van die hok van sement te maak sodat die rotte dit nie kan deurknaag nie. So 'n vloer kan ook makliker skoongehou word. Om warmte in die slaap-hokkie te verseker moet die sement met hout bedek word. Daar moet ook altyd genoeg strooi in die slaaphokkie wees. Die dak van die hok moet wind en weer kan uithou. Cavias gee nie om vir koue nie, maar daar mag nie 'n trek in die hok wees nie. Die diertjies hou daarvan om buite die hok te baljaar, maar ontsnap dan baie maklik. Cavias is nie kieskeurig wat kos betref nie. Oorskietgroente uit die kombuis, soos stukkies wortel of raap, sal hulle graag eet. Groenvoer moet deel van hulle dieet uitmaak, en ook hooi, veral in die winter. Wanneer die grasperk gesny word, kan van die afgesnyde gras nes hooi gedroog word. Dit is belangrik dat cavias genoeg vitamien C kry. Hulle hou ook daarvan om aan appels te knibbel. Wanneer 'n mens nie met hulle wil teel nie, is dit beter om twee wyfies aan te hou omdat die mannetjies baklei en mekaar soms lelik kan seermaak. 'n Mannetjie en 'n wyfie kan egter sonder probleme dieselfde hok deel. Nadat hulle gepaar het, duur dit tussen 65 en 72 dae voordat 3 tot 4 kleintjies gebore word. Hulle is by geboorte al betreklik groot (soms weeg hulle al meer as 100 g), kan loop en hul oë is oop. Hulle moet aanvanklik gesoog word, maar vreet tussenin ook vaste kos. Die mannetjies moet liefs vir die eerste paar dae ná die kleintjies gebore is, uit die hok geneem word. Hoewel cavias vreedsame diertjies is, gebeur dit tog soms dat die mannetjies aggressief raak. Volwasse diere word tussen 22 en 35 cm lank en weeg van 450 tot 700 g. 'n Wyfie kan drie keer per jaar kleintjies kry. Cavias wat in 'n skoon hok aangehou word, word selde siek, maar soms is dit nodig dat hulle met insektepoeier behandel word. Probleme met die spysvertering kom soms voor en in ernstige gevalle moet die veearts se hulp ingeroep word. Cavias kan glad-, lang- of ruharig wees. 'n Mens kry verskillende kleurtipes. Sommige is eenkleurig, gewoonlik wit, swart, rooibruin of ligbruin. Ander is meerkleurig of gestreep, of het bont kolle. Net soos vir die meeste ander huisdiere, word daar deesdae ook skoue vir cavias gereël waar pryse toegeken word. Bronnelys --------- * *Wêreldspektrum*, Volume 4, bl.94-95, ISBN 0-908409-45-1 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q286088 * ADW: Cavia * EoL: 42055 * EPPO: 1CAVIG * Fossilworks: 42111 * GBIF: 2437628 * iNaturalist: 43809 * ITIS: 584617 * MSW: 13400170 * NCBI: 10140 * Plazi: 91EE8D39-AC84-4D33-0A00-6FEF0FDBB88F * ZooBank: 48942F8C-7FD1-4A08-8CC4-8AE1A0C1D746 |

**Cecil Blount DeMille** (12 Augustus 1881 – 21 Januarie 1959) was ’n Amerikaanse rolprentregisseur en -vervaardiger. Tussen 1913 en 1956 het hy 70 rolprente, sonder en met klank, gemaak. Hy word erken as ’n medestigter van die Hollywoodse rolprentbedryf en die kommersieel suksesvolste vervaardiger-regisseur in die geskiedenis. Sy prente het uitgestaan danksy hul epiese skaal en sy filmtalent. Hy het stilprente in elke genre gemaak: sosiale, morele en geskiedkundige dramas, komedies, westerns en klugte. Die van DeMille --------------- Daar is verskeie spellings van DeMille se van. Sy familie se oorspronklike Nederlandse van was "de Mil", wat later "de Mille" geword het. As volwassene het hy die spelling "DeMille" vir professionele doeleindes aangeneem, maar steeds "de Mille" in sy private lewe gebruik. Ook sy kinders en broer gebruik laasgenoemde spelling. Loopbaan -------- DeMille omstreeks 1920. DeMille het sy loopbaan in 1900 as ’n verhoogakteur begin. Hy het later teaterproduksies geskryf en geregisseer, sommige saam met Jesse Lasky. Sy eerste rolprent, *The Squaw Man* (1914), was die eerste wat in Hollywood geskiet is. Die liefdesverhaal oor die kleurgrens heen het dit ’n enorme treffer gemaak en het "Hollywood op die kaart geplaas". Sy voortdurende sukses het gelei tot die stigting van Paramount Pictures saam met Lasky en Adolph Zukor. Sy eerste epiese Bybelprent, die 1923-stilprent *The Ten Commandments*, was onder resensente en by die loket ’n treffer; dit het 25 jaar lank die rekord gehou as Paramount se grootste geldmaker. In 1927 was hy die regisseur van *The King of Kings*, ’n biografie van Jesus. Dit is geprys vir sy sensitiwiteit en het meer as 800 miljoen mense na rolprentteaters gelok. *The Sign of the Cross* (1932) was die eerste klankprent wat alle aspekte van filmtegniek gebruik het. *Cleopatra* (1934) was sy eerste prent wat vir ’n Oscar benoem is. Ná meer as 30 jaar in Hollywood het DeMille die hoogtepunt van sy loopbaan bereik met *Samson and Delilah* (1949), ’n epiese Bybelprent wat ’n kommersiële rekordsukses was. Benewens sy Bybelse en historiese prente, het hy ook flieks geregisseer wat neig na "neo-naturalisme", prente wat die mens se wette probeer uitbeeld terwyl hy teen die natuurkragte veg. Hy het sy eerste Oscar-benoeming vir beste regisseur gekry vir sy sirkusdrama *The Greatest Show on Earth* (1952), wat die prys vir beste prent gewen het. Sy laaste en bekendste fliek, die 1956-prent *The Ten Commandments* met Charlton Heston en Yul Brynner, is tans die prent wat die heel meeste geld ingebring het as inflasie in ag geneem word. Hy het die Oscar vir beste prent gewen en ook ’n ereprys vir sy lewenslange bydrae ontvang. Verder het hy die Palme d'Or (nadoods) vir *Union Pacific* ontvang, ’n Amerikaanse Regisseursgildeprys vir sy lewenslange bydrae en die Irving G. Thalberg-herdenkingsprys. Hy was ook die eerste ontvanger van die Golden Globes se Cecil B. DeMille-prys, wat later na hom genoem is.

**Cecilia** (Cecilia word ook gespel **Cecily**; 3de eeu n.C. Rome [Italië]; feesdag - 22 November) is die beskermheilige van musiek, een van die bekendste Romeinse martelaars van die vroeë kerk, en histories gesien een van die mees bespreekte martelaars en heiliges. Volgens ‘n laat-5de eeuse legende, was sy ‘n adelike Romeinse burger wat as kind haar maagdelikheid aan God beloof het. Toe sy teen haar wil getroud was met die toekomstige Valerian (heilige), wat toe nog ‘n heiden was, het sy hom vertel dat ‘n engel van God wou hê dat sy ‘n maagd moet bly. Hy het hierop belowe om die wens te eerbiedig indien hy toegelaat sou word om die engel te sien. In antwoord hierop het sy gesê dat hy die engel sou kon waarneem indien hy gedoop sou word. By sy terugkeer van die doop af het hy op Cecilia afgekom waar sy in gesprek met die engel was. Sy het daarna sy broer Tiburtius bekeer, wat ook die engel gesien het. Beide mans sou voor haar, as martelaars sterf. Sy het haar besittings aan die armes uitgedeel, wat die Romeinse prefek Almachiusm ontstig en woedend gemaak het, waarna hy beveel het dat sy verbrand word. Toe dit egter wou voorkom asof die vlamme haar nie skade berokken nie, was sy onthoof. Cecilia was begrawe in die katakombe van die heilige Callistus naby Rome. Aan die begin van die 9de eeu het Pous Paschalis I haar relieke in die katakombe van die heilige Praetextatus ontdek, en dit na ‘n basiliek in Trastevere, Rome laat neem wat na haar vernoem is. Sy het die beskermheilige van musici en musiek geword. In kuns word sy dikwels voorgestel terwyl sy die orrel bespeel.

**Koeblai Khan** (Mongools: Хубилай хаан, Chinees: 忽必烈; 23 September 1215 – 18 Februarie 1294), ook bekend as **Koebilai Khan**, was die kleinseun van Djengis Khan, ’n Mongoolse leier en die stigter van die Chinese Yuan-dinastie. Agtergrond ---------- Koeblai was die seun van Toloei Khan, wat ’n seun was van Djengis Khan. In sy jeug het hy die Chinese kultuur bestudeer en ’n voorliefde vir Chinese kunste ontwikkel. In 1251 het sy broer, Möngke, die Groot Khan van die Mongoolse Ryk geword en Koeblai die goewerneur van die suidelike gebiede. Gedurende sy jare as goewerneur het hy die handel en landbou verbeter. In 1259 is Möngke dood en in 1260 is Koeblai sowel as sy jonger broer, Ariq Böke, verkies tot Groot Khan. Ná drie jaar van burgeroorlog het Koeblai algehele beheer oor die Mongoolse Ryk oorgeneem. Mongoolse Ryk ------------- Marko Polo ontmoet Koeblai Khan. Die Mongoolse Ryk was in vier khanate verdeel, en elkeen is regeer deur ’n khan wat onderverbonde aan die Groot Khan was. Die Kiptsjak-khanaat het oor die Russe regeer, die Ilkhanaat oor die Midde-Ooste, die Tsjagatai-khanaat oor Sentraal-Asië en die Groot Khan oor Mongolië en China. In 1271 het Koeblai die Yuan-dinastie gestig en Dadu Beijing as hoofstad aangewys. Om China te verenig het Koeblai Khan ’n groot offensief teen die oorblywende Song-dinastie gevoer. Hy was ’n goeie leier en het baie verbeterings in China aangebring, soos om die gebruik van papiergeld in te stel. Koeblai het twee keer probeer om Japan aan te val, maar die samoerai het die Chinese soldate met hul vegkuns verslaan. Tydens die tweede aanval het ’n storm die Chinese vloot gesink. Dr. Kenzo Hayashida, ’n mariene argeoloog, het oorblyfsels van die Mongoolse vloot aan die weskus van Japan gevind en volgens sy bevindings het Koeblai Khan sy enorme vloot binne een jaar gebou – ’n taak wat 5 jaar moes neem en sodoende skepe van swak gehalte opgelewer het. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 10014234 * BNC: 000563246 * BNF: cb12116822s (data) * CANTIC: a11346516 * GND: 118747037 * ISNI: 0000 0001 2212 3878 * LCCN: n50050841 * NDL: 00624531 * NKC: jx20060714001 * NLI: 000079090 * NLP: A19739795 * NTA: 073603252 * SELIBR: 346731 * SUDOC: 029570077 * ULAN: 500252532 * VIAF: 72189401 * WorldCat Identities: lccn-n50050841 |

**Cecil Boyle** (?? – Januarie 1901) was ’n Britse luitenant tydens die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika. Met die Britse beleg van Dewetsdorp in die Vrystaat tydens die oorlog het Boyle ’n skrikbewind gevoer deur die vroue en kinders met 'n sweep aan te ja na konsentrasiekampe. Genl. Christiaan de Wet het hiervan gehoor en besluit om Dewetsdorp te ontset. Hy het sy hoofadjudant, Barry Richter, opdrag gegee om twee makkers saam te vat en Boyle in die nag in hegtenis te neem. Dit het hulle gedoen, en Boyle en ’n klompie ander Britse soldate ure lank gevange gehou tot die Boere die dorp die middag bevry het. Naby Senekal het De Wet vir Boyle aan genl. Philip Botha, ouer broer van genl. Louis Botha, oorhandig. Botha het net daarna aan ’n paar Boere opdrag gegee om Boyle dood te skiet. Botha moes daaroor voor 'n Boerekrygsraad in Bethlehem verskyn. Op pad daarheen sterf hy in 'n skermutseling met die Engelse. Kmdt. Barend Cilliers, wat Boyle tereggestel het, is wel ná die oorlog van moord aangekla. Hy het op 3 Julie 1901 voor ’n krygsraad verskyn en is onskuldig bevind. Ná die oorlog is die saak weer aanhangig gemaak en dit het op 20 Februarie 1903 voor regter Fawkes in Bloemfontein gedien. Op 23 Februarie is Cilliers onskuldig bevind en ontslaan.

Ds. **Jan Viljoen Coetzee** (noemnaam **ds. JV**, distrik Venterstad, Kaapkolonie, 23 Junie 1891 – Potchefstroom, Transvaal, Suid-Afrika, 26 Desember 1952) was tussen 1916 en sy dood predikant in vier gemeentes van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika: Piet Retief 1916–1918, Johannesburg 1918–1925, Frankfort 1925–1930 en laastens Potchefstroom 1930 tot sy dood einde 1952. Herkoms ------- Teologiese studente J.V. Coetzee en D.G. Venter omstreeks 1915 op Potchefstroom. Studente en personeel van die Voorbereidende en Teologiese Skool op Potchefstroom voor die eerste gebou, 1913. Voor: Hester Coetzee, Betsie Postma, S.G Yssel, J.J.A. Coetzee, prof. Ferdinand Postma, prof. J.D. du Toit (Totius), prof. A.P.C. Duvenage, prof. Jan Kamp, Piet van der Walt, Rachel Wentzel, Vera Gill. Tweede ry: Nollie Vermaas, G.P. van der Linde, **J.V. Coetzee**, D.G. Venter, C.J.H. de Wet, J.C. van der Walt, D.N. Kotze, H.F. Duvenage, Vera Pienaar, Frikkie Potgieter, J.L.M. Wiechers. Derde ry: Piet Coetzee, Jan Triechaardt, Nic Steyn, B.J. de Klerk, J.H Boneschans, H.S. van Jaarsveld, Pieter Coetzee. Vierde ry: Prof. Joon van Rooy, ene Oosthuizen, C.W.M. Du Toit, E.L.J. Venter, T.D. Venter, Daan Marais, J.V. Coetzee, Lou van Rooy, A.S.E. Yssel, H. van der Walt, S.P. Engelbrecht, Izak le Roux, ene Marais, L.J. du Plessis. Vyfde ry: ene Scholtemeyer, Willie Geere. Volgens die genealogiese webtuiste geni.com was Jan Viljoen Coetzee ’n seun van Jan Viljoen (Lang Jan) Coetzee van die plaas Roosterhoek, distrik Venterstad, gebore op 17 Mei 1827 en oorlede op 8 Mei 1902 op Venterstad, en Magdalena Geertruyda Christina Pelser (13 Oktober 1833 – 7 Augstus 1892), maar dit sou beteken sy moeder was reeds 57 jaar oud toe hy gebore is en in elk geval was hy bekend as "slim Jan van oom Lang Piet Coetzee". Sy oupa (of oupagrootjie) aan vaderskant was ook Jan Viljoen Coetzee, gebore op 23 Februarie 1788 op Colesberg en oorlede op 27 April 1852 op Venterstad, getroud met Johanna Alida Venter. Aan dié kant van die familie was sy oupagrootjie (of oeroupagrootjie) Johannes Coetzee, gebore aan die Kaap op 28 Oktober 1757 en oorlede in 1806 te Renosterberg. Johannes Coetzee was ’n seun van Johannes Jacobus Coetzee (16 November 1827, Drakenstein – 1 April 1806, Colesberg), ’n seun van Johannes Coetzee (1 Desember 1699 – 15 Oktober 1735), wie se vader, Dirk Coetzee (gebore in Kampen omstreeks 1655) dié Coetzees se stamvader in Suid-Afrika was. Die stammoeder was Sara van der Schulp (Kampen, Overijssel, 28 Oktober 1654 – Tafelvallei, 23 Februarie 1728). Die regstreekse afstamming van die stamvader tot by ds. J.V. Coetzee was dus: 1. Dirk Coetzee, 2. Johannes Coetzee, 3. Johannes Jacobus Coetzee, 4. Johannes Coetzee, 5. Jan Viljoen en sy seun, ook 6. Jan Viljoen, die vader (of meer waarskynlik grootvader) van 7. (of 8.) ds. J.V. Coetzee. Opleiding --------- Studente en professore van die Teologiese Skool, 1915. Prof. Sietse Los sit derde van regs, regs van hom Totius en dan teologiese student Coetzee. Die eerste rugbyspan van die klub "Theos" aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1912. Voor: C.M.W. du Toit, L. Erasmus. Middel: J. Ennis, F.J. Potgieter, prof. A.C.P. Duvenage, D.N. Kotzé (kapt.), P.J.H. Coetzee (sekr.), F.H. Duvenage, J. Chris Coetzee. Agter: A. de Beer, J.V. Coetzee, M.J. Heystek, B.J. de Klerk, J.J. Bezuidenhout, H.A. Steyn, N.P.J. Steyn, H.J. van der Walt. Jan Coetzee is in 1891 gebore; 'n Karooseun van die plaas Roosterhoek in die distrik Venterstad. Dit is die plaas waarop die Gereformeerde kerk Burgersdorp, die eerste Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie, op 21 Januarie 1860 gestig is. Hy was bekend as "slim Jan van oom Lang Piet Coetzee". As leerling en student het hy uitsonderlik gepresteer in die akademiese en sport. Vir die Potchefstroomse Universiteitskollege (die PUK) se eerstespan, "Theos", het hy rugby gespeel en dié liefde lewenslank behou, iets waaroor talle staaltjies vertel is. Op Potchefstroom het hy saam met talle ander later bekendes in die Gereformeerde Kerk en akademiese kringe studeer, onder andere prof. J. Chris Coetzee, wat in die tydskrif *Koers* se uitgawe van 1953 ’n intieme, persoonlike skets van sy vriend geskryf het, sowat agt maande ná sy dood. Ook was hy baie goed bevriend met dr. J.D. du Toit (Totius), wat ses maande en ses dae ná hom oorlede is. Johannesburg ------------ Die Gereformeerde Kerk se deputate vir Psalmberyming, omstreeks 1935 in Bloemfontein byeen. Voor: Totius, ds. Koos van Rooy, ds. A.S.E. Yssel. Agter: dr. Gerrit Dekker en ds. J.V. Coetzee. Ds. en mev. Coetzee en van die Gereformeerde kerk Johannesburg se susters, afgeneem in Melville. Adelaide Postma staan links agter. Di. J.V. Coetzee en T.T. Spoelstra (Johannesburg-Oos se leraar van 1925–'27), afgeneem in 1926. Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting op Burgersdorp, 1930. Eerste ry: S. van der Walt, Jacs van Rooy. Tweede ry: Dr. E. Venter, J.C. van der Walt, H.J. Venter, J.G.H. van der Walt, G.H.J. Kruger, W.J. Postma, W.J. Snyman, Dirk Postma, D.N. Kotzé, J.H. Boneschans, A. Duvenage. Derde ry: H.P.J. Pasch, N.H. van der Walt, W.J. de Klerk, T. Hamersma, J.A. van Rooy, **J.V. Coetzee**, D.P. du Plessis, H.S. van Jaarsveld en D.G. Venter. Vierde ry: H. du Plessis, A.S.E. Yssel, J.P. Jooste, A. Postma, I.D. Krüger, W.F. Venter, T.T. Spoelstra, F.P.J. Snyman, dr. P.J.S. de Klerk, prof. J.A. du Plessis, H.J.R. du Plessis, Derk Rumpff. In Junie 1915 het prop. J.V. Coetzee besluit om as hulpprediker na die Gereformeerde kerk Johannesburg te gaan. In die vorige jaar, met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, het gemoedere in die Goudstad hoog geloop. Die gewapende opstand teen die Unie se inval in Duits-Suidwes-Afrika het ook die Gereformeerde gemeente swaar getref, want lidmate het in tronke en kampe beland en ander moes swaar boetes betaal. (Uit ’n landwye insameling onder Afrikaners om dié boetes te betaal, is die Helpmekaar-beweging gebore, waaraan ook Gereformeerdes ywerig meegedoen het.) Van die naweë van die opstand het ds. Coetzee in die 1946-uitgawe van die Gereformeerde Kerk se *Almanak* geskryf: "Ek het besluit om aan die uitnodiging van Johannesburg gehoor te gee en begin Junie 1915 as hulpprediker daar aangekom, net nadat die opgesweepte Johannesburgse gepeupel destyds die Duitse winkels en sake daar geplunder en uitgebrand het en op hulle deurtog gestuit is in die Dardanelle van die duikweg deur 'n piksteel-en-knuppelkommando van boere. Die opgewondenheid onder die gemeentelede het nog hoog geloop toe ek daar aangekom het. Baie van hulle was ook lede van daardie gedugte piksteel-kommando wat die Dardanelle tussen Fordsburg en Vrededorp verdedig het, en hulle het nog druk nabetraging gehou oor die gebeurtenisse." Van 1916 tot 1918 was ds. Coetzee predikant van Piet Retief, die gemeente se eerste eie leraar nadat hy reeds in 1875 gestig is. In Desember 1918 is ds. Coetzee, nadat herhaalde beroepe uitgebring is, bevestig as tweede predikant van die Johannesburgse gemeente nadat ds. Martinus Postma reeds van 1909 af in die gemeente gearbei het. Twee predikante vir een gemeente was in die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika onbekend en tog het die eienaardige stadstoestande dit genoodsaak. Uiteraard kon destyds moeilik nog 'n gemeente gestig word omdat die meeste van die olidmate tot die werkersklas behoort het. Hieroor het ds. Coetzee in 1946 gfeskryf : "Sover ek weet, was dit die eerste geval in die geskiedenis van ons kerk dat 'n gemeente twee predikante gehad het, afgesien van die geval van Burgersdorp wat in die eerste jare van die bestaan van die Teol. Skool twee predikante had, van wie een eintlik dosent aan die skool was en vir 'n gedeelte deur die gemeente besoldig (is)." Met ds. Coetzee se koms het die Gereformeerde Kerk vier predikante aan die Witwatersrand gehad. Gedurende 1919-1923 was ds. J. H. Boneschans predikant van die gemeente Germiston ná die vertrek van ds. J.C. van der Walt na Piet Retief-kombinasie, as ds. Coetzee se opvolger. Die Oos-Rand – Germiston tot by Springs – het die predikant van Germiston se arbeidsveld van Germiston se predikant geword. Terwyl ds. Coetzee en sy drie Randse kollegas, dr. Postma, D.P. du Plessis en J.H. Boneschans, kerklike arbeid rustig voortgegaan en hulle in samewerking met die kerkrade die fondamente van die kerklike lewe en organisasie vas en stewig gelê het, het die staking einde 1921 uitgebreek. Die jaar daarop was dit oorlog op die Witwatersrand. Soos die Rebllie agt jaar vantevore, het die staking die kerklike lewe swaar getref. Die gemeentelike lewe is op baie plekke ontwrig, veral in Johannes-burg en aan die Oos-Rand. Ds. Coetzee, wat ’n ooggetuie hiervan was, skryf in 1946: "Die wydverbreide industriële moeilikhede met die groot staking aan die einde van 1921 wat in 1922 uitgeloop het op 'n gewapende botsing in die strate van Johannesburg, het die kerklike lewe op die Witwatersrand baie ontwrig. Baie lidmate was maandelik uit die werk. Die kerklike sake het swaar gely in daardie moeilike tyd. Kerklike opbringste het sterk agteruitgegaan en predikantstraktemente het agterstallig geraak. Toe die gewapende botsing ten slotte verby was, het 'n groot deel van die gemeentelede in die tronk of agter die sink-omheining van die Wanderers-terrein as gevangenes gesit. In Fordsburg, Vrededorp en Newlands is bykans alle manspersone in hegtenis geneem ná die skietery verby was en in die Wanderers saamgehok. Dae lank het die uitsorteerdery aangehou om die persone wat aan die skietery deelgeneem het, in die hande te kry. Die kerklike lewe en organisasie op die Sentrale en Oos-Rand het die meeste ontwrigting te verduur gehad." Germiston se gemeente het veral swaargekry sodat dit ná ds. Derk Rumpff van Heidelberg se vertrek met dié gemeente in kombinasie gegaan het. Van 1924 tot 1927 het dr. P.J.S. de Klerk Germiston bearbei as gevolg van die vertrek van ds. J.H. Boneschans na Venterstad. Terwyl hierdie uitbreiding aan die Oos-Rand aan die gang was, het veral die westelike voorstede van Johannesburg sterk wyke en later sterk gemeentes geword. Gevolglik het die Algemene Vergadering van Transvaal toestemming verleen tot die afstigting van Johannesburg-Oos en -Noord aan die begin van 1924. Hierdie twee gemeentes het in kombinasie gegaan met ds. Coetzee as hul predikant terwyl ds. M. Postma predikant gebly het van die Johannesburgse gemeente. Frankfort --------- Die Algemene Sinode van die GKSA op Reddersburg, 1927. Eerste ry: D. Rumpff, N.H. van der Walt, J.G.H. van der Walt, prof. J.A. du Plessis, prof. C.J.H. de Wet, T. Hamersma, L.P Vorster, J.A. van Rooy, H.P.J. Pasch. Tweede ry: H.S. van Jaarsveld, H. Venter, F.P.J. Snyman, J.C. van der Walt, D.G Venter, C.W.M. du Toit, I.D Krüger, H.J.R. du Plessis. Derde ry: J.V. Coetzee, G.H.J. Kruger, E.L.J. Venter, D. Postma, D.P. du Plessis, A.S.E Yssel, D.N. Kotzé. Vierde ry: J.H. Boneschans, T.T. Spoelstra, W.J. Postma, W.J. Snyman, A. Duvenage, P.J.S. de Klerk, B.J. de Klerk. In Mei 1925 het ds. Coetzee die beroep na Frankfort opgevolg, waar hy sou bly tot 1930. (Intussen is ds. Postma in 1926 oorlede, waarna ds. W.J. de Klerk vir die tweede maal Johannesburg se predikant geword het.) Ds. Coetzee het op die punt gestaan om vir verdere studie na Europa te vertrek toe hy die beroep na Frankfort kry. Dit was die einde van die akademiese loopbaan wat baie van sy vriende vir hom voorspel het. Tog het hy lewenslank student gebly; daar was min teoloë wat die Gereformeerde teologie, dogmatiek, kerkreg en kerkgeskiedenis soos hy geken het, aldus I.L.J. van Vuuren in die gemeente Potchefstroom se gedenkboek van 1988, wat gemeen het ds. Coetzee "sou ongetwyfeld professor (aan die Gereformeerde Kerke se Teologiese Skool op Potchefstroom) geword het as hy verder gestudeer het". Hy het wel deeltyds klas gegee aan die Teologiese Skool terwyl hy Potchefstroom se predikant was. Wyer betrokkenheid ------------------ Die ingebruikneming van die Afrikaanse Psalmboek by die Gereformeerde kerk Reddersburg, 1937. Tweede van links sit ds. Koos van Rooy, dan Totius, ds. Coetzee en ds. Izak Krüger. Kranslegging deur die Gereformeerde Kerk se Sinode aan die voet van die Vrouemonument, 1939. Totius staan links van die krans, links van hom ds. Izak Krüger een links van hom ds. Coetzee. Vanweë sy betrokkenheid by die Afrikaanse Psalmboek ten opsigte van die berymings en die melodieë, het ds. Coetzee wye bekendheid verwerf. Hy was baie lief vir kerkmusiek en het dikwels self voor 'n orrel ingeskuif. Hy het ook 'n groot aandeel gehad in die vertaling van die Bybel in Afrikaans. I.L.J van Vuuren skryf: "Dit was bekend dat hy snags ure lank gewerk het in sy studeerkamer en dat hy oordag nooit oorhaastig was nie. Hy het graag gesprekke met vriende en gemeentelede aangeknoop." Prof. J. Chris Coetzee het van hom gesê: "Hy was 'n innige herder, alhoewel hy weens 'n sterk emosionele inslag nogal moeilikheid met gereelde huisbesoek gehad het." Wanneer hy wel 'n lidmaat besoek het, het dit nooit oorhaastig gegaan nie en het hy die teerste snare aangeroer. Ds. Coetzee was ook 'n sterk onderwysman. Vir die Potchefstroom Gimnasium, die PU vir CHO en die Teologiese Skool was hy " 'n rots van sterkte". Prof. Coetzee het vertel dat hy ds. Coetzee intiem geken het; trouens, hy was 19 jaar lank lidmaat in sy kerk. Hy onthou veral sy gawe as prediker, ten spyte van 'n effense spraakgebrek en sy ongemaklike gebare. 'n Mens het dit egter gou gewoond geraak. Van Vuuren skryf: "Vir die oppervlakkige luisteraar was sy preke moontlik ietwat swaartillend, maar hy was 'n uitmuntende eksegeet. Daar was min predikante wat die Heidelbergse Kategismus mooier, dieper en suiwerder kon preek." Van sy preke het heelparty in *Die Kerkblad* en in preekbundels verskyn. Ds. Coetzee was een van die eerste persone wat die geskiedenis van die Gereformeerde kerk Potchefstroom opgeteken het. In 1938, by geleentheid van die gemeente se 75-jarige bestaan (want toe is nog aanvaar dis gestig in 1863, pleks van die eintlik 1859 soos later aan die lig sou kom), het hy en prof. J. Chris Coetzee 'n feesbundel geskryf. Ds. Coetzee het die geskiedenis van 1863 tot 1938 opgeteken terwyl prof. Coetzee oor die onderwys en die gemeente se werksaamhede geskryf het. Die bundel het ook 'n aantal historiese foto's bevat. In 1932 het hy Kenia besoek vir die ingebruikneming van die Gereformeerde kerk Eldoret se kerkgebou in die naweek van 24 September. Waardering ---------- Die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op Rustenburg, 4 April 1924, onder die seringboom waaronder die Kerk in 1859 gestig is en met prof. H.H. Kuyper as deputaat van die Geref. Kerke in Nederland. Eerste ry: A.S.E. Yssel, C.W.M. du Toit, J.V. Coetzee, J.G.H. van der Walt, J.H. Boneschans, J.C. van der Walt. Tweede ry: D.P. du Plessis, D. Rumpff, T. Hamersma, D. Postma, M. Postma, prof. H.H. Kuyper, L.P Vorster, proff. J.D. du Toit, J.A. du Plessis, I.D. Kruger. Derde ry: D.N. Kotzé, N.H. van der Walt, A. Duvenage, J.A. van Rooy, C.J.H. de Wet, B.J. de Klerk, W.J. de Klerk, G.H.J. Kruger, D.G. Venter, H.P.J. Pasch. Vierde ry: F.P.J. Snyman, H.J. Venter, P.J.S. de Klerk, H.S. van Jaarsveld, H.J.R. du Plessis, J.H. Kruger. **1933**: Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting Pretoria, afgeneem op die trap van die Uniegebou. Eerste ry: A. Postma, P.G.W. Snyman, Derk Rumpff, J.G.H. van der Walt, I.D. Krüger, prof. J.C. Coetzee, T.T. Spoelstra, A.S.E. Yssel, D.N. Kotzé, W.J. Postma, J.P. van den Berg, I.J. van der Walt. Tweede ry: H.F.V. Kruger, J.H. Boneschans, J.M. de Wet. Tweede ry: W.J. de Klerk, P.J.S. de Klerk, B.J. de Klerk, B. de Klerk, S.J. van der Walt, L.S. van der Walt, J. Schutte, N.H. van der Walt, E.I.J. Venter, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.G Venter, J.V. Coetzee. Vierde ry: J. van Rooy, A. Aucamp, H.P.J. Pasch. Vyfde ry: J.A. van Rooy, J.H. Kruger, G.H.J. Kruger, W.F. Venter, I.J. Lessing, J.B. du Plessis, S.P. van der Walt, J.P. Jooste, J.L. de Bruin, S. du Toit, D.P. du Plessis, F.P.J. Snyman. Die Nasionale Sinode van die GKSA van **1939** voor die Vrouemonument in Bloemfontein. Eerste ry: H.S. van Jaarsveld, F.N. Lion Cachet, W.J. Postma, B. de Klerk, H.J. Venter, J. van Rooy, P.W. van der Walt, P.G.W. Snyman. Tweede ry: N.H. van der Walt, J.G.H. van der Walt, D. Postma, dr. J.D. Du Toit, J.A. van Rooy, dr. C.J.H de Wet, dr. S.O. Los, dr. J.P. Jooste, J.V. Coetzee, I.D Krüger, J.C. van der Walt. Derde ry: J.P. van der Berg, G.H.J. Kruger, A.L Aucamp, M. Postma, J.M. de Wet, I.J. Lessing. Vierde ry: Jacs van Rooy, J.L. de Bruin, J.A. Schutte, A. Postma, E.L.J. Venter, D.G. Venter, J.L. Vorster, T.T. Spoelstra, Derk Rumpff, H. du Plessis. Vyfde ry: dr. B.J. de Klerk, P.J. de Klerk, J.J. Venter, J.H. Boneschans, L.S. van der Walt, S. du Toit, J.F. du Plooy, A.S.E. Yssel. Sesde ry: H.F.V. Kruger, P.J.S. de Klerk, D.N. Kotze, W.J. Snyman, W.F. Venter, S.P. van der Walt, J.W.J. van Ryssen, N.J. Snyman, B.R. Krüger, D.J. van der Walt. Volgens prof. Fanus du Toit, Totius se seun, het ds. Coetzee 'n besonderse figuur in die Gereformeerde Kerkverband geword. Hy was 'n krag op menige meerdere vergadering en deputaatskap; hy was jare lank redakteur van *Die Kerkblad* en die *Almanak*. I.L.J. van Vuuren skryf in die gemeente Potchefstroom se gedenkboek (1863–1988): "As 'n mens die Jan Lion Cachet-biblioteek van die Teologiese Skool op Potchefstroom besoek, val dit jou dadelik op hoeveel hy geskryf het. Hy het voorwaar 'n vaardige pen gehad. Hy sou 'n uitnemende joernalis gewees het. Hy het bekendheid verwerf as polemikus duisend. Ek verwys na twee boekies *Geskiedenisversaking* en *Neo-Calvinisme*. Van Vuuren meen: "In die lewe van ds. J.V. was daar elemente wat 'n mens byna tragies kan noem. Sy talente is nie altyd ten volle gewaardeer nie, miskien vanweë die feit dat hy 'n strydnatuur gehad het. Hy kon baie reguit wees en het soos in sy rugbydae soms 'n persoon trompop geloop. Maar dan moet 'n mens dadelik byvoeg dat hy tog 'n sagte hart gehad het en nie lank kwaad gebly het nie. Hy het gou vergewe. Diep binne hierdie 'bonkige granietrots' het die bewoë hart van die kind van God geklop. Die skerp ontleedmes van die geskiedenis sal moontlik nog eendag aantoon watter groot figuur J.V. Coetzee in die geskiedenis van die Gereformeerde Kerke was. 'n Mens wil die hoop uitspreek dat 'n student die lewe en werk van ds. J.V. Coetzee tot studieonderwerp sal kies." Gesinslewe ---------- Studente, dosente en besoekende predikante neem in April 1949 tydens die Sinode van die GKSA afskeid van Totius by die Teologiese Skool Potchefstroom. Eerste ry: D.F. Malan, G.P. Scheepers, C. Hatting, L.J. Botha, P.W. Buys, S.C.W. Duvenage, P.W. van der Walt, W.J. Postma, G.P.L. van der Linde, J.J.S. Venter, G.C.P. van der Vyver, M.J. Booyens, S.J. du Plessis, K.S. van Wyk de Vries. Tweede ry: J.V. Coetzee, P.J. Venter, P.J. Coetzee, J.W.J. van Ruyssen, D.J. van der Walt, H.G. Stoker, J.C. van der Walt, J.H. Boneschans, prof. J.D. du Toit, B.J. de Klerk, D.G Venter, A.S.E. Yssel, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.N. Kotzé, N.T. Snyman. Derde ry: D.C.S. van der Merwe, B.R. Krüger, J. Postma, R.S.J. van Wyk, M. Postma, J.L. de Bruin, C.E.G. Malan, J.J.H. Booysen, B.J. de Klerk, A.L. Aucamp, J.A. Schutte, I.J. van der Walt, L.S. Van der Walt, S. du Toit, A. Duvenage, W.J. Snyman, P.J.S. de Klerk, T.T. Spoelstra.Vierde ry: D.J. Delport, J.L. Vorster, J.P. Jooste, A.A. Venter, J.F. du Plooy, H.F.V. Kruger, Jacs van Rooy, I.J. Lessing, J.M. de Wet, S.P. van der Walt, P.J. de Klerk. Martha Coetzee. Op 3 April 1916, in die jaar dat hy predikant van die kombinasie Piet Retief geword het, is ds. Coetzee in die huwelik bevestig met Martha Aletta Nienaber (gebore op Burgersdorp, 21 Desember 1890), die derde kind van Andries Gerhardus Nienaber en Alida Johanna Pretorius. Tydens hul tyd in Johannesburg is in 1919 onder ds. en mev. Coetzee se leiding die Dorkasvereniging van Johannesburg-Oos (Jeppe) gestig. Onder mev. Coetzee se voorsitsterskap is die destydse Dorkasvereniging in 1931 in ’n Gereformeerde Sustersvereniging omskep. Haar man en Aletta du Plessis (eggenote van prof. Jacobus du Plessis) het mev. Coetzee gehelp met die opstel van die statute. Sy was ook tesouriere van die voorlopige bestuur van die Algemene Gereformeerde Sustersverenigng wat in 1932 onder prof. Du Plessis se leiding tot stand gekom het. Saam met hul geliefde predikantsvrou het die suster van Potchefstroom in verskeie komitees baie aangenaam saamgewerk. Ida Bosman skryf in die gedenkboek *Die Gereformeerde Vrou 1859–1959* oor mev. Coetzee sy "was ’n ware hulp vir haar man. Met al sy kerklike werk het sy hom voortreflik gehelp, besonderlik met die administratiewe werk. Sy besit ’n uitstekende geheue en ’n sterk deursettingsvermoë. Die pastorie waarin die egpaar drie-en-twintig jaar lank gewoon het, was altyd die middelpunt van die gemeentelewe. Deur haar gasvryheid en vriendelikheid is deur almal bemin." Ná haar man se dood het mev. Coetzee die swaar dae "met groot moed en geloofsvertroue" deurworstel. Nadat haar twee pleegkinders ook die huis verlaat het, het sy alleen op Potchefstroom gewoon, maar volgens Bosman nog baie belanggestel in die kerklike lewe, was sy in die eeufeesjaar (1959) "nog helder van gees en besonder opgewek" – sy was weliswaar net 68 jaar oud. Bronne ------ * (af) Krüger, dr. B.R. 1956. *Die ontstaan, ontwikkeling en betekenis van die Gereformeerde Kerk op die Witwatersrand*. Pretoria: Craft Drukpers. * (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. *Die Gereformeerde vrou 1859-1959*. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.

Ds. Petrus Postma en sy derde vrou, Cecilia Johanna Venter. Hulle is getroud toe sy 31 was en hy is kort voor haar 36ste verjaardag oorlede. Daarna was sy nagenoeg 27 jaar lank 'n weduwee. **Cecilia Johanna Postma** (née Venter, Philipstown, Kaapkolonie, 23 Oktober 1883 Pretoria, Suid-Afrika, 19 Julie 1946 was ’n predikantsvrou in die Gereformeerde Kerk wat, nadat sy 27 jaar lank weduwee was, in haar huis in Capital Park, Pretoria, vermoor is. Cecilia Venter is op Philipstown gebore waar haar ouers gewoon het. Die dorp is in Mei 1863 aangelê as Gereformeerde kerkdorp vir lidmate van dié kerk wat nie langer die smaad en vervolging van die NG kerk op Colesberg kon verduur nie. Op haar geboortedorp het sy haar skoolopleiding ontvang. Ná haar vader se dood is haar moeder weer getroud, met Jan Coetzee van die plaas Brandvlei in die distrik Middelburg, Kaap, en het die familie ’n tyd lank daar gewoon waarna hulle na Steynsburg verhuis het. Voor haar huwelik met ds. Petrus Postma het sy ’n tyd lank onderwys gegee in die distrik Waterberg, Transvaal. Ds. Postma (1854–1919), van 1880 tot 1919 predikant in vier Gereformeerde gemeentes en die oudste seun van die grondlegger van dié kerkverband, ds. Dirk Postma, wat volwassenheid bereik het, is in 1877 met sy eerste vrou, Maria Coetsee, getroud. Ná haar dood in 1908 is hy getroud met Aafke Nienhuis (of die weduwee Oosterhuis), wat in 1914 oorlede is. Reeds in Desember daardie jaar is hy en Cecilia op Steynsburg in die huwelik bevestig. Indertyd was hy predikant van die Gereformeerde kerk Heidelberg, sy laaste werkkring waarin sy jong eggenote saam met hom gearbei het. Sy was ’n niggie van sy eerste vrou. Al drie sy huwelike was kinderloos. Haar man is onverwags op 4 Oktober 1919 oorlede op dieselfde dag dat sy kerkraad op sy versoek besluit het om by die meerdere vergadering aan te beveel dat hy, weens afnemende kragte, geëmeriteer word. Ná haar man se dood, toe mev. Postma 35 jaar oud was, het sy ’n ruk lank op Potchefstroom gewoon, maar in 1923 verhuis na Swartruggens waar haar swaer en suster, ds. en mev. B.J. de Klerk, destyds gewoon het terwyl hy die Gereformeerde kerk Swartruggens in kombinasie bedien het. Ná haar man se dood, het mev. Postma haar kragte gewy aan die bevordering van die belange van haar kerk en volk, aldus die naamlose skrywer wat verantwoordelik was vir haar lewensberig in die Gereformeerde Kerk se *Almanak* van 1947. Sy het in verskillende inrigtings en verenigings gedien wat hoofsaaklik met die opheffing van die volk te doen gehad het. Nadat ds. De Klerk in 1940 die beroep na die kombinasie Klerksdorp aangeneem het, het sy nog ’n tyd lank op Swartruggens bly woon ’n einde in 1942 na Pretoria verhuis. Haar ongetroude broer, Petrus Venter, wat by haar ingewoon het, was afwesig met sake ten tyde van haar moord op 19 Julie 1946. Sy was alleen tuis. Daardie nag het die skokkende tyding haar suster en swaer op Klerksdorp deur middel van die polisie van Pretoria bereik. Sy is in Johannesburg begrawe waar ook die stoflike oorskot van haar man rus. Bronne ------ * (af) Beyers, C.J. 1987. *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V*. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing. * (af) De Kock, W.J. (hoofred.) *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel I*. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk, 1968. * (af) Van der Walt, ds. N.H. (hoofred.) 1946. *Almanak van Die Gereformeerde Kerk van Suid-Afrika vir die jaar 1947. Twee-en-sewentigste jaargang.* Potchefstroom: Admin. Buro.

Die **Koeboebessie** (*Mystroxylon aethiopicum*) - voorheen *Cassine aethiopica* - is 'n plant wat wissel van 'n groot bos tot 'n middelgroot boom. In Engels staan die boom bekend as die *Kooboo-berry* of *Bushveld cherry*. Die boom kom voor aan die suidkus van Suid-Afrika vanaf Mosselbaai, die ooskus, noorde van Gauteng en Noordwes, Mpumalanga, Limpopo en sentraal Zimbabwe. Die vrugte is tot 2 cm lank en eetbaar en soet. Die blaarrand is getand met 'n klein, bruin kliertjie aan die punt van elke tand. Subspesies ---------- Ryp vrugte van die hoëveldkoeboebessie, *Mystroxylon aethiopicum* subsp. *burkeanum*, is pienkerig of oranje. * blomme, midsomerblomme, midsomer * ryp vrugte, Aprilryp vrugte, April Ryp vrugte van die bosveldkoeboebessie, *Mystroxylon aethiopicum* subsp. *schlechteri*, is helderrooi. * stamstam * groen vrugte, herfsgroen vrugte, herfs * ryp vrug, winterryp vrug, winter Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome Bron ---- * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q17252559 * APDB: 175243 * EPPO: MYYAE * GBIF: 7265777 * GRIN: 24927 * iNaturalist: 429473 * IPNI: 834947-1 * NCBI: 353138 * Tropicos: 6600058 |

Hoover in 1961. **John Edgar Hoover** (Washington, D.C. 1 Januarie 1895 – aldaar, 2 Mei 1972) was 'n Amerikaanse federale veiligheidsbeampte. Hy was 37 jaar lank direkteur van die Federal Bureau of Investigation (FBI). FBI-direkteur ------------- Op 10 Mei 1924 word hy aangestel as direkteur van die Buro vir Ondersoek (*Bureau of Investigation* - BOI, voorganger van die FBI). Die FBI is in 1935 gestig, waar hy direkteur geword het en bly tot sy dood in 1972. In 1942 lei hy die suksesvolle uitskakeling van Duitse spioene en saboteurs in die Verenigde State. Onder Hoover se leiding het die BOI as 'n ondersoekagentskap van die Amerikaanse Departement van Justisie 'n aantal naamsveranderinge ondergaan. Hoover word as kontroversieel beskou, enersyds het hy die FBI tot 'n groot professionele organisasie opgebou, andersyds het hy 'n omvangryke persoonlike mag opgebou wat selfs Amerikaanse presidente nie net kon ignoreer nie. Presidente Harry S. Truman, Dwight D. Eisenhower, John F. Kennedy en Richard Nixon het almal ernstig oorweeg om Hoover te ontslaan (Nixon selfs twee keer), maar Hoover se posisie was om allerlei redes altyd te sterk. Na sy dood was die maksimum termyn vir die pos van direkteur van die FBI op tien jaar vasgestel. Hoover was agterdogtig oor die Afro-Amerikaanse burgerregte-beweging, veral teenoor die leier, pastoor Martin Luther King. Hy hou ook nie van té suksesvolle ondergeskiktes nie; hulle loop die risiko om weg bevorder te word, soos die geval met Melvin Purvis, wat John Dillinger uitgeskakel het. Karakter -------- Daar was sedert die veertigerjare gerugte dat Hoover homoseksueel (hy het byvoorbeeld 'n noue verhouding met sy adjunk-direkteur Clyde Tolson) of 'n transvestiet sou wees. Daar was ook gerugte oor beweerde bande met die Mafia, waaroor die FBI opvallend weinig belangstelling getoon het, is ook nie bewys nie. Hoover, wat 48 jaar die Federale Buro vir Ondersoek (FBI) gelei het, was een van die magtigste mense in die Amerikaanse geskiedenis. Voordat hy in 1972 oorlede is, het hy verseker dat die spore van sy eie verlede noukeurig uitgewis is, sodat die mitesvorming rondom hom nog groter hupstoot gekry het. Die historiese persepsie van die 'slanke bulhond' is nie goed nie. Hoover is beskryf as 'n gevaar vir demokrasie, 'n man wat sy mag op 'n ongekende manier misbruik het. In die reeks negatiewe publikasies oor hom was die *Official and Confidential* deur Anthony Summers, wat in 1996 gepubliseer is, die verwoestendste. Die skrywer het getoon dat Hoover 'n homoseksuele transvestiet was en nog steeds sy agente voortdurend gebombardeer het met opdragte om homoseksuele Amerikaners te monitor, aangesien diegene volgens hom 'n gevaar vir demokratiese Amerika inhou. Byna al die onlangse publikasies oor Hoover noem 'n beroemde ooggetuieverslag waarin hy, geklee as 'n vrou, aan orgies in die Plaza Hotel in New York deelgeneem het. Dit lyk asof die Mafia bewus was van Hoover se sekslewe en sou hierdie inligting gebruik het om die FBI op 'n afstand te hou. Dit is die rede waarom Hoover tot 1957 ontken het dat die Mafia in Amerika bestaan het. Onthullings ----------- Baie inligting is afkomstig van 'n manuskrip wat geskryf is deur Hoover se boesemvriend en regterhand Clyde Tolson. Deur gesprekke, afluisterende boodskappe en verslae van die intelligensiediens uit die outobiografie van Tolson, word die mees versteekte en pittige besonderhede van Amerika se magtigste leiers sonder voorbehoud onthul. In die manuskrip kom Hoover na vore as 'n almagtige man wat presidente kon maak en breek. Op 7 Julie 1950, na die uitbreek van die Korea-oorlog, wou hy 12 000 Amerikaners opgesluit hê. Daarvoor moes die wetlike beginsel *habeas corpus* opgeskort word. President Truman het nie op hierdie voorstel gereageer nie. Sterfte ------- J. Edgar Hoover, wat op 77-jarige ouderdom oorlede is, is 'n staatsbegrafnis gegee. Aan die einde is vriend Tolson die gevoude vlag gebring wat die oorblyfsels bedek het. Dit was 'n gebaar wat tot dan net gereserveer was vir weduwees van bekende oorledenes. Hoover is begrawe in die Kongresbegraafplaas in Washington DC.

Die **Kodiakbeer** (*Ursus arctos middendorffi*) is die grootste subspesie van die bruinbeer. Sommige individue is selfs groter en swaarder as die ysbeer. Die bere kom in Alaska en op die Noord-Amerikaanse eilande Afognak, Shuyak en Kodiak voor, waarvan die beer se naam ook afgelei is. Kodiakbere is die grootste bere en ook die grootste landroofdiere op aarde. Die mannetjies weeg gemiddeld 400 kg, terwyl die wyfies ietwat kleiner is. Die swaarste individu in ballingskap het 757 kg geweeg. Ondanks hulle grootte kan hulle snelhede van tot 50 km/h bereik en vir lang tye volhou. Mense het al gesien hoe 'n Kodiakbeer 'n perd agternasit, inhaal en doodmaak. In die somer vreet hulle hoofsaaklik plantaardige voedsel, soos bessies en wortels. Daarbenewens jag hulle op takbokke. In die herfs vreet hulle hoofsaaklik salm. Hierdie tyd van die jaar moet hulle baie eet, sodat hulle genoeg vet kan opbou om hulle deur hul winterslaap te hou. Bere is gewoonlik alleenlopers. Hulle kom net bymekaar om te paar, of by spruite om salm te vang. Byna al die mannetjies het letsels op hulle koppe van al die gevegte waarin hulle betrokke is. Daar is normaalweg min kontak tussen mense en Kodiakbere. Die gebied waarin hulle leef is nog relatief ylbevolk. As gevolg hiervan is daar min aanvalle op mense, hoewel enkele aanvalle al aangeteken is, veral as daar te min voedsel in die veld is. * Kodiakbere in die Emmen-diereparkKodiakbere in die Emmen-dierepark * Kodiakbeer in Emmen-diereparkKodiakbeer in Emmen-dierepark * 'n Opgestopte Kodiakbeer in die Buffalo Bill Center of the West'n Opgestopte Kodiakbeer in die *Buffalo Bill Center of the West*

**Cecile Cilliers** (\* 24 Mei 1933, Franschhoek – 16 Junie 2018) was ’n Afrikaanse vryskutjoernalis en skrywer. Die skrywer Madeleine van Biljon is haar suster. Sy is hoofsaaklik bekend vir haar rubriek- en essaybundels, maar publiseer onder meer 'n kinderversebundel en ook 'n verskeidenheid godsdienstige boeke. Cecile is deurlopend betrokke by die N.G. Kerk en is die eerste nie-predikantsvrou wat tot vise-voorsitter van die Sinodale Komitee verkies word. Benewens haar behartiging van die Christen Netwerk Televisie se program *Fokuspunt,* bied sy ook saam met haar suster, Madeleine van Biljon, die televisieprogram *Boeksusters* op KykNET aan. Lewe en werk ------------ ### Vroeë lewe en herkoms Anneke Cecile Pretorius is in 1933 op Franschhoek gebore as tweede jongste van vier kinders. Die bekende skryfster Madeleine van Biljon is een van haar susters. Sy het nog ’n suster, Rouxline (wat hulle Polla noem), en ’n broer, Nicholaas. Abraham Johannes (Braam) Pretorius, haar pa (gebore 10 Mei 1900 op Rustenburg, is tydens haar geboorte ’n klerk in die landdroskantoor en haar ma is Madeleine Roux. Haar pa word later senator en is die persoon wat die langste as landdros in Suid-Afrika gewerk het. As gevolg van sy beroep as landdros trek die gesin heelwat rond. ### Opleiding Cecile begin haar skoolopleiding in die Paarl, waarna sy in Johannesburg na die Laerskool Jan Celliers gaan. Haar hoërskoolopleiding was op Montagu, waar sy matrikuleer. Na haar matriekjaar word haar pa Johannesburg toe verplaas en sy skryf in vir ’n sekretariële kursus aan die Tegniese Kollege. Sy besef egter dat hierdie nie vir haar ’n aantreklike loopbaan bied nie en spandeer dan ’n jaar om die huishouding waar te neem. Dan skryf sy in by die Universiteit van Pretoria waar sy ’n B.A.-graad verwerf met Afrikaans-Nederlands, Engels, Duits, Frans en Kunsgeskiedenis as vakke. ### Gesinslewe Sy ontmoet haar toekomstige man, die geoloog John Cilliers, by die Universiteit van Pretoria, en hulle trou op 2 Februarie 1954, direk nadat sy haar finale jaar voltooi het. Hulle het drie kinders, Amalie, Abraham en Jan. Al drie emigreer later met hulle gesinne, Amalie in 1995 na Amerika, Jan na Engeland en Abraham in Australië. Weens John se werk op die myne is die eerste sewe jaar van hulle getroude lewe maar baie rof. Aanvanklik bly hulle in ’n sinkhuis aan die Weskus, waar John toesig hou oor diamantprospekteerdery en daarna is hulle na Koegasbrug aan die Oranjerivier, sowat sestig kilometer van Prieska af. Hier in die Kalahari bly hulle in ’n woonwa. Hiervandaan gaan hulle na Penge in die Oos-Transvaal, waar hulle in ’n woonwa bly met ’n aangeboude vertrek van Kimberley-klip. In hierdie tyd verloor sy twee babas. In die Noordweste by Pomfret in die Kalahari vra die mynbestuurder haar om ’n eenmanskool te begin om te verhoed dat die werkers reeds van graad een af hulle kinders koshuis toe moet stuur. Sonder formele opleiding onderrig sy elf kinders van graad een tot standerd vyf in hierdie skool, wat later meer as 200 kinders sou hê. Hierna huur hulle ’n woonstel in Joubertpark in Johannesburg om ’n tuiste te hê wanneer hulle so rondtrek in die veld. In 1961 word haar man by die maatskappy se hoofkantoor in Johannesburg aangestel en koop hulle ’n huis in Linden, waar sy bly tot na haar man se dood. ### Verdere studie en loopbaan Nadat die jongste van die drie kinders skool toe is, studeer sy verder en behaal die B.A. Honneurs-graad aan die Universiteit van die Witwatersrand. Haar M.A.-graad behaal sy met lof aan die Randse Afrikaanse Universiteit onder leiding van professor F.I.J. van Rensburg met ’n studie oor ’n gedig van N.P. van Wyk Louw en haar doktorsgraad (D.Litt. et Phil.) behaal sy aan dieselfde universiteit met dieselfde promotor vir ’n verhandeling oor *Die verhouding bron: kunswerk*. In hierdie tyd gee sy vir meer as twee jaar klas in Afrikaans by die Wits-sentrum vir voortgesette studie en by die Parktown Convent, asook Afrikaanse klasse by die Argus-groep se joernalistieke skool vir kadetverslaggewers. Na 1976 begin haar loopbaan as toespraakmaker. Mevrou Bridget Oppenheimer vra haar ná die Soweto-onluste om met die stigting van die organisasie Vroue vir Vrede te help met die doel om deur beter kontak tussen vroue van alle bevolkingsgroepe begrip vir mekaar te kweek, kommunikasie te bevorder en vir vroue ontwikkelingsgeleenthede te skep. Later word sy verkies as lewenslange erepresident van hierdie organisasie. Tydens die hoogverraadsaak teen Breyten Breytenbach getuig sy vanuit ’n literêre standpunt ter versagting van vonnis en verduur daarna ontsettende kritiek van sommiges uit Afrikanerkringe. In 1981 versoek *Beeld* haar om ’n weeklikse rubriek te skryf, wat sy daarna vir ’n geruime tyd doen onder die titel *Beeld-Deurloop*. In 1986 word sy aangewys as die eerste nasionale direkteur van Studietrust, ’n organisasie wat onderwyshulp aan behoeftige leerlinge van alle rasse, maar veral swart kinders, verskaf. Haar fokus is om geld in te samel en skakelwerk te doen en in hierdie kapasiteit skakel sy met onderwysinstansies en maatskappye en ander organisasies plaaslik en in die buiteland. Na John se vroeë uittrede reis hulle baie deur die land, gewoonlik op die rug van ’n besoek aan ’n plek waar sy ’n toespraak moet hou. Sy is deurentyd vryskutskrywer en joernalis wat benewens die rubriek verskeie boekresensies vir koerante skryf. Op kerkgebied stem sy in toe die Vrouediens van Suid-Transvaal haar vra om redaktrise van hulle kwartaalblad *Suidsender* te word. Later word sy tot die Uitvoerende Komitee van die Vrouediens verkies met Leer en Aktuele Sake as haar opdrag en sy is die eerste nie-predikantsvrou wat tot vise-voorsitter van die Sinodale Komitee verkies word. In 1997 word sy verkies tot leier-ouderling van die Andrew Murray-gemeente en in 1998 is sy die eerste vrou wat tot die Algemene Sinodale Kommissie van die NG Kerk verkies word. Sy lewer ook ’n stewige bydrae tot die vrouekursusse wat deur die Sentrum vir Voortgesette Teologiese Opleiding (SEVTO) aan die Universiteit van Pretoria aangebied word en behartig Christen Netwerk Televisie se program *Fokuspunt* wat elke Sondagmiddag op M-Net uitgesaai is. Sy is in 1999 saam met haar suster Madeleine van Biljon aanbieder van die televisieprogram *Boeksusters* op KykNet. Na haar man se dood in 1995 verkoop sy die huis in Linden en trek daarna na ’n wooneenheid op ’n landgoed in Johannesburg, waarna sy in 2003 na Vishoek in die Kaap trek. Sy is hier op 16 Junie 2018 in haar slaap oorlede. Skryfwerk --------- ### Kinderverse Haar eerste publikasie is die kinderversebundel *Ek wonder*, wat sy skryf terwyl sy skoolhou. ### Rubriek- en essay bundels Twee versamelings van haar rubrieke word later in boekvorm gepubliseer onder die titels *Kokkewiet op Donderdag* en *Reënboogmense, reënboogland*. Beide hierdie bundels is gekeur en saamgestel deur F.I.J. van Rensburg. *Kokkewiet op Donderdag* toon haar saaklike benadering en nugtere, soms omstrede, kyk na sake. Uit die rubrieke blyk haar liefde vir die natuur, haar land en haar medemens van alle kleure. *Reënboogmense, reënboogland* se titel verwys na die benaming vir Suid-Afrika en sy mense wat na aanleiding van ’n benaming van biskop Desmond Tutu algemeen posgevat. Soos die titel aandui skets sy die veelkleurigheid van Suid-Afrika en sy mense en vang hulle emosies akkuraat vas. Soms is sy humoristies, soms vermanend, maar altyddeur loop die draad van geloof in die Skepper, die land en sy mense. Haar essays wat tussen 1987 en 1992 in *De Kat* verskyn, word gebundel onder die titel *Katswink*. Hierin besin sy oor die oorgang van ’n ou na ’n nuwe Suid-Afrika. #### Versamelbundels Sy maak ’n bydrae tot die boek *As almal ver is*, waarin Suid-Afrikaners vertel van hulle mense wat nou ver is en ander wat geëmigreer het van hulle wedervaringe in die vreemde vertel. Haar werk word in versamelbundels opgeneem, insluitende *Borde borde boordevol* en *Vuurslag*, beide saamgestel deur Hennie Aucamp. ### Godsdienstige skryfwerk Sy publiseer ook verskeie boeke met ’n godsdienstige strekking. *Begenadigde vroue* het as onderwerp ses begenadigde vroue in die Bybel wat ’n verskil gemaak het. Hierdie vroue is Abigail, wat genade ontvang het om ’n vredemaker te wees; Mikal, wie se kinderloosheid binne groter genade gelê het; Tamar, wat die genade ontvang het om die reg in eie hande te neem; Rispa, Ragab en Ester. *Jy’s veelkantig, vrou* met die subtitel *Geïntegreerd en God-gesentreerd: ’n ander kyk na die drie Spreuke-vroue* het as tema die Wyse Vrou van Spreuke 1, die Bose Vrou van Spreuke 7 en die Ideale Vrou van Spreuke 31. Sy publiseer ook drie bundels met godsdienstige dagstukke, te wete *Dagboek vir die vrou 2000: 366 dagstukke van opwinding, hoop en verwagting*, *Dagboek vir die vrou wat hunker na die bron van hoop en vrede* en *Uit sy oorvloed: 365 dagstukke oor God se oorvloedige sorg*. Eerbewyse --------- Die Tuks Alumni Vereniging vereer haar in 2011 met die Laureaat-toekenning. Sy is ook ’n ereburger van Biesiesvallei in die Noord-Kaap. Publikasies ----------- Werke wat uit haar pen verskyn sluit in: | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1957 | *Ek wonder* | | 1992 | *Kokkewiet op Donderdag* | | 1994 | *Katswink* | | 1995 | *Reënboogmense – Reënboogland* | | 1998 | *Ma’s het engelvlerke* | | 1999 | *Dagboek vir die vrou 2000: 366 dagstukke van opwinding, hoop en verwagting* | | 2001 | *Begenadigde vroue* | | 2003 | *Jy’s veelkantig, vrou* | | 2004 | *Jy’s veelkantig, vrou* | | 2007 | *Magspel* | | 2008 | *Uit sy oorvloed: 365 dagstukke oor God se oorvloedige sorg* | Bronnelys --------- ### Boeke * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004*. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel 2*. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 ### Tydskrifte en koerante * De Vos, Willa. *Haar woorde het by ’n tiekie op die tafel begin*. Die Voorligter Maart 1996 * Fourie, Corlia. *Om te groet en oor te begin.* Rooi Rose, 21 Februarie 1996 * Rautenbach, Elmari. *Siela en Maad.* Insig, Januarie 2001 * Tancred, Elise-Marie. *Ons vroue kán dit doen*. Rooi Rose, 23 Desember 1998 * Van der Merwe, Lydia. *Cecile Cilliers wys haar foto’s*. Sarie, 26 Februarie 1997 ### Internet * Die Burger: * Jackson, Neels Beeld: ### Verwysings 1. ↑ LitNet ATKV-Skrywersalbum 17 November 2011: www.litnet.co.za 2. ↑ Universiteit van Pretoria: Geargiveer 23 Junie 2018 op Wayback Machine 3. ↑ Esaach:

**John Pierpont "J.P." Morgan** (\* 17 April 1837, † 31 Maart 1913) was 'n Amerikaanse finansierder, bankier, filantroop en kunsversamelaar wat in sy tyd 'n oorheersende posisie in maatskappyfinansiering en nywerheidskonsolidasie ingeneem het. In 1892 het hy die weg gebaan vir die samesmelting van *Edison General Electric* en *Thomas-Houston Electric Company* tot *General Electric*. Nadat hy die stigting van die staalmaatskappy *Federal Steel Company* befonds het, het hy sy onderneming in 1901 met *Carnegie Steel Company* en verskeie ander staal- en ystervervaardigers, waaronder *Consolidated Steel and Wire Company* in besit van William Edenborn, saamgesmelt om die *United States Steel Corporation* te vorm. Op die hoogtepunt van sy loopbaan in die vroeë 20ste eeu het Morgan en sy sakevennote finansiële beleggings in baie groot maatskappye gehad. So was hy, ondanks die skip se Britse registrasie en vlag, deur middel van sy redery-kartel *International Mercantile Marine Co.* die eienaar van die noodlottige luukse passasierskip *RMS Titanic*. Die beslissende invloed van Morgan en sy vennote op die hoë finansies van die Verenigde State het kritiek uitgelok. Morgan het die bankkoalisie bestuur wat gemoedere ná die Paniek van 1907 gekalmeer het. Morgan was die leidende finansier van die Progressiewe Era, en sy toewyding aan doeltreffendheid en modernisering was 'n belangrike bydrae tot die hervorming van die Amerikaanse sakewêreld. Morgan is in 1913 in Rome, Italië in die ouderdom van 75 in sy slaap oorlede. In sy testament het hy sy fortuin en sakebelange aan sy seun John Pierpont "Jack" Morgan nagelaat, terwyl sy huis en boekeversamelings aan die Morgan-biblioteek en -museum te New York bemaak is. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 98006523 * BNE: XX1450400 * BNF: cb11969305t (data) * CANTIC: a10220252 * CiNii: DA0577307X * GND: 118784889 * ISNI: 0000 0000 8385 399X * LCCN: n85073820 * LNB: 000158095 * NDL: 00621163 * NKC: xx0042557 * NLA: 49283422 * NLI: 000095267 * NLP: A19449483 * NTA: 068939027 * RKD: 353863 * SELIBR: 322705 * SNAC: w6348pxj * SUDOC: 027708330 * Trove: 1492732 * ULAN: 500322851 * VIAF: 57410770 * WorldCat Identities: lccn-n85073820 |

Italiaanse vliegdekskip Cavour Vliegdekskip| Vaartuig klas | geen waardeWysig | | Vernoem na | Camillo Benso di CavourWysig | | Operateur | Italiaanse VlootWysig | | Vervaardiger | FincantieriWysig | | Tuishawe | TarenteWysig | | Vlagstaat | ItaliëWysig | ***Cavour*** (Italiaans: *portaerei Cavour*) is 'n Italiaanse vliegdekskip wat in 2004 te water gelaat is. Dit is die vlagskip van die Italiaanse Vloot. Ontwerp ------- *Cavour* (voorgrond) vaar saam met Harry S. Truman (middel) en Charles de Gaulle (agtergrond) in die Golf van Oman, 2014 *Cavour* -maneuver in die Golf van Napels. Die skip is ontwerp om vastevlerk- V/STOL- en helikopterlugoperasies, bevel- en beheeroperasies en die vervoer van militêre of siviele personeel- en swaar voertuie te kombineer. Die 134 meter-lange loods van 2 800 vierkante meter kan dien as 'n voertuigruim wat tot 24 hoofgevegtenks (tipies Ariete) of baie meer ligter voertuie kan hou (50 Dardo IFV, 100+ Iveco LMV), en is agter toegerus met toegangshellings wat tot 70 ton gegradeer is, sowel as twee hysbakke wat tot 30 ton vir vliegtuie gegradeer is. *Cavour* kan ook as helikopterlandingsplatform werk, wat swaar vervoerhelikopters (AgustaWestland UH-101A ASH) en 325 seesoldate (met 'n bykomende 91, as 'n opsie) akkommodeer. Die *Cavour* het 'n verplasing van 27 900 ton maar kan meer as 30 000 ton bereik teen volle militêre kapasiteit. Dit komplementeer die Italiaanse vloot se ander vliegdekskip, die *Giuseppe Garibaldi*. Die Italiaanse Vloot sal sy 16 Harriers vervang met 15 F-35 Lightning II's. Teen Mei 2020 is die modernisering voltooi om *Cavour* toe te laat om die F-35B te ondersteun, en die draer was gereed vir daaropvolgende integrasieproewe. *Cavour* het plek vir tien F-35B's in die loods, en nog ses op die dek geparkeer. Konstruksie ----------- *Cavour* is in Junie 2001 deur Fincantieri neergelê en is op 20 Julie 2004 vanaf die Riva Trigoso- skeepswerf in Sestri Levante geloods. Seeproewe het in Desember 2006 begin, en die skip is amptelik op 27 Maart 2008 in gebruik geneem. Volle operasionele vermoë is op 10 Junie 2009 bereik. Diensgeskiedenis ---------------- Op 19 Januarie 2010 is *Cavour* na Haïti gestuur as deel van Operasie White Crane, Italië se operasie vir 2010 Haiti aardbewingverligting. Dit was die eerste missie van die vliegdekskip, waar dit internasionale pogings aangevul het om verligting te bied aan die slagoffers van die 2010 Haïti-aardbewing. In Februarie 2021 het *Cavour* na die Verenigde State ontplooi vir sy aanvanklike tydperk van vliegproewe met die F-35B. Dit het daartoe gelei dat die skip vier weke van verifikasie betrokke was om die prestasie van vliegtuie te bepaal wanneer hul vanaf die vliegdek bedryf word, met behulp van 'n paar vliegtuie van VX-23, die Amerikaanse Vloot se Toets- en Evaluasie-eskader. Sodra hierdie proewe voltooi is, en die skip geskik is vir die werking van die F-35B, sal dit na die volgende fase van vastevlerkvliegproewe beweeg, wat sal sien dat Italië se eie vliegtuie vanaf die draer sal begin vlieg. Op 9 Maart 2021 het USNS John Lenthall hom in die westelike Atlantiese Oseaan hergevul. Hierna het hy op 20 Maart saam met USS Gerald R. Ford in die Atlantiese Oseaan geopereer. Op 26 Maart was hy in Norfolk, Virginia toe die F-35B-proewe voltooi is. Hy het Norfolk op 16 April verlaat en op 30 April na sy tuishawe Taranto teruggekeer. Aanvanklike bedryfsvermoë word vir 2024 verwag. Bron ---- * Cosentino, Michael (2014). "*Cavour*: A Multi-Role Aircraft Carrier for the Italian Navy". In Jordan, John (red.). *Warship 2014*. London: Conway. pp. 93–111. ISBN 978-1-84486-236-8.

**J.P. Bruwer** (23 September 1914 – 13 Maart 1967) was 'n professor en hoof van die Departement Volkekunde aan die Universiteit van Stellenbosch en word aangestel as Kommissaris-generaal vir Suidwes-Afrika (tans Namibië). Hy skryf verskeie volksverhale en ook vakkundige werke. Lewe en werk ------------ Johannes Petrus van Schalkwyk Bruwer is op 23 September 1914 op Barrydale in die Kaapprovinsie gebore. Sy ouers was Abraham Petrus van Schalkwyk Bruwer en Margritha Petronella Magdalena Haasbroek. Hy gaan vanaf 1920 tot 1930 op die Afrikaanse skool op sy geboortedorp skool en matrikuleer dan in 1932 aan die Montagu Afrikaanse Hoërskool. Hierna studeer hy in 1933 en 1934 verder aan die Wellington Opleidingskollege waar hy eersteklas diplomas verwerf in Onderwys, Bybelkunde en Dogmatiek. Nadat hy vir ses maande onderwys gee in die distrik van Bredasdorp, vertrek hy in Julie 1935 na Zambië, waar hy as opvoedkundige aansluit by die sendingorganisasie van die NG Kerk van die Oranje-Vrystaat. Hy beklee hierdie pos tot 1950. Tussen 1935 en 1950 is hy onderwyser te Kamoto, hoof van die opleidingskool vir onderwysers te Madzi Mayo en Katete (laasgenoemde deur homself gestig) en vanaf 1944 is hy sekretaris vir onderwys vir die Oos-Luangwa provinsie van Noord-Rhodesië (Zambië). Tydens sy verblyf in Zambië behaal hy in 1945 die B.A.-graad met lof aan die Universiteit van Suid-Afrika en in 1948 die M.A.-graad in Bantoetale en -antropologie met lof aan die Universiteit van Pretoria met ʼn verhandeling oor "*Die gesin onder die moederregtelike Acewa*". In hierdie tyd dien hy ook op die regering se Adviesraad vir Swart Onderwys en op vele ander regeringsliggame. Hy is in 1938 getroud met Cornelia Dorothea (Cora) Gutter (1911-1990) van Fouriesburg en drie dogters en twee seuns word uit die huwelik gebore. In Januarie 1951 word hy aangestel as lektor in Volkekunde aan die Universiteit van Stellenbosch en vanaf Januarie 1956 tot einde Desember 1963 is hy professor en hoof van die departement. Hy behaal sy D.Phil.-graad in 1955 aan die Universiteit van Pretoria met ʼn proefskrif oor "*Die verwantskapbasis van sosiale organisasie by matriliniêre Bantoegemeenskappe, met besondere verwysing na die Kunda*". In sy tyd op Stellenbosch is hy lid van die afvaardiging van die Suid-Afrikaanse regering na die konferensie vir die Komitee vir Tegniese Samewerking Suid van die Sahara in 1955. Verder is hy regeringsverteenwoordiger op die Raad van die Universiteit van Fort Hare; in 1959 tot 1960 besoekende professor aan die Skool vir Gevorderde Internasionale Studies aan die John Hopkins Universiteit in die Verenigde State van Amerika; tussen 1959 en 1963 spesialis-adviseur vir die Algemene Sendingkommissie van die NG Kerk in die Kaap; en tussen 1960 en 1963 voorsitter van die Raad van die Universiteitskollege van Zoeloeland en ʼn lid van die Kommissie van Ondersoek na die Suidwes-Afrika aangeleentheid. Hy is ʼn lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en word in 1961 verkies tot die Raad van hierdie liggaam. In Januarie 1964 word hy aangestel as Kommissaris-generaal vir Suidwes-Afrika en beklee hierdie pos tot die einde van hierdie jaar. In 1965 word hy aangestel as professor in Sosiale Antropologie aan die Universiteit van Port Elizabeth en in 1967 word hy ook vise-rektor van hierdie universiteit. Hy is lid van die Raad van die Universiteit van Port Elizabeth en ook van die Raad van die Universiteit van Suid-Afrika. In 1965 is hy ʼn getuie vir die Suid-Afrikaanse regering oor die Suidwes-Afrika aangeleentheid by die Internasionale Hof in Den Haag. Hy is op 13 Maart 1967 een van 25 passasiers aan boord van vlug 406 van Port Elizabeth na Oos-Londen wat naby Kayser-strand by Oos-Londen in die see stort en sterf. Skryfwerk --------- "*Die renoster wat eenmaal in duisend jaar lag en ander sprokies*" bevat sy optekening van sprokies van inheemse volkere, waaruit Hennie Aucamp die titelverhaal opneem in "*Wys my waar is Timboektoe*". Hy skryf ook die roman "*Swart Mamba*". ʼn Uittreksel uit hierdie boek word deur G.H. Franz onder die titel "*Die dood van die mamba*" in die versamelbundel "*Mooi loop*" opgeneem. "*Die bul van Emvayeni*" is ʼn roman waarin Logalera in sy eie taalidioom vertel van die vlug van sy Natalse stam voor Tsjaka se Zoeloes na Sentraal-Afrika. "*Manne van die Bantoe*" is ʼn boek oor die groot swart leiers Tsjaka, Moshoeshoe en Khama. Sy reeks van vier radiopraatjies oor "*Ons mandaat: Suidwes-Afrika*" wat hy in Maart en April 1961 oor die Afrikaanse Diens van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie lewer, word later in pamfletvorm deur die SAUK gedruk. Hy skryf verskeie ander vakkundige werke.  Publikasies ------------ | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | | Fiksie | | 1942 | Die renoster wat eenmaal in duisend jaar lag en ander sprokies | | 1943 | Kalulu die slim hasie | | 1948 | Swart mamba | | 1950 | Die bul van Emvayeni | | 1959 | Die goue mantel en ander verhale | | 1962 | Nongquase en die bloedrooi son | | 1966 | Noord van die Zambesi | | | Nie-fiksie | | 1956 | Manne van die Bantoe | | | Die Bantoe van Suid-Afrika | | 1958 | Die patrilinie by die Pedi | | | Volkekundige studies: etnografie: Vir standerd VII (met H.J. van Zyl) | | | Volkekundige studies: etnografie: Vir standerd VII (met H.J. van Zyl) | | 1960 | The Kuanyama of South West Africa | | 1961 | Inleiding tot die algemene volkekunde (saam met P.J. Coertze) | | | Ons mandaat: Suidwes-Afrika | | 1966 | South West Africa: the disputed land | | | Die Khoisan en Bantoebevolking van Suidwes-Afrika | | | Die matriliniêre orde in Okavangoland | Bronnelys --------- ### Boeke * Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. "Skrywers en rigtings" J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952 * Dekker, G. "Afrikaanse Literatuurgeskiedenis" Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1" Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk1984 ### Internet * Geni: * Matieland: * Worldcat: * Worldcat:

Sir **John Gilbert Kotzé** (1849 – 1940) was 'n hoofregter van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Hy is op 5 November 1849 in Kaapstad gebore. Hy studeer aan die Suid-Afrikaanse Kollege en Londense Universiteite. Hy word tot die *Inner Temple* toegelaat in 1847 en keer in dieselfde jaar terug na Kaapstad om met sy praktyk te begin. Hy verhuis in 1876 na Grahamstad. In 1877 word hy aangestel as regter van die Hoërhof van Transvaal en word bevorder tot Hoofregter in 1881. In 1897 kom hy in konflik met president Paul Kruger en in 1899 gaan hy terug na die Kaapkolonie. 'n Jaar later word hy aangestel as Prokureur-generaal van Rhodesië. Hy word senior advokaat in 1902 en word in 1903 aangestel as regter van die Hof van die Oostelike Distrikte waar hy in 1904 Regter-president word. In 1913 word hy aangestel as onderregter in die Kaap en Regter-president in 1920. In 1922 sluit hy aan by die Appélafdeling en tree in 1927 af. Hy sterf op 1 April 1940 in Kaapstad. Sien ook -------- * Hoofregter van Suid-Afrika Bron ---- * *Ensiklopedie van Suidelike Afrika*, Eric Rosenthal, 1967. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * ISNI: 0000 0003 9944 0657 * LCCN: no2006110855 * NTA: 074096885 * VIAF: 293797833 * WorldCat Identities: lccn-no2006110855 |

J. Albert Coetzee, omstreeks 1949. **Dr. J. Albert Coetzee** (\*22 September 1902, Steynsburg –† onbekend) was joernalis en redakteur van verskeie koerante, asook professor in politieke wetenskap aan die Universiteit van Suid-Afrika. Hy skryf ’n aantal hoofsaaklik geskiedkundige romans asook  verskeie polities-filosofiese geskrifte. Lewe en werk ------------ ### Herkoms en opleiding Jan Albert Coetzee is op 22 September 1902 op Steynsburg gebore. Hy ontvang sy vroegste skoolopleiding aan die CNO-skool op sy geboortedorp. In 1910 trek die gesin na Potchefstroom waar hy sy verdere skoolopleiding aan die Potchefstroom Gimnasium ontvang. Deur private lesse behaal hy sy matriek op 21-jarige leeftyd, waarna hy deeltyds werk en verder studeer aan die Potchefstroomse Universiteitskollege. Hy behaal die M.A.-graad in 1932 met ’n verhandeling oor *Afdelingsrade as instellings vir landelike selfbestuur in Suid-Afrika*. In 1939 behaal hy sy D.Phil.-graad aan die Universiteit van Suid-Afrika met ’n proefskrif oor *Politieke groepering in die wording van die Afrikanernasie: met besondere verwysing na die tydperk van die  Eerste tot die Tweede Vryheidsoorlog*. ### Loopbaan as joernalis en onderwyser Hy is afwisselend werksaam as onderwyser en joernalis. As onderwyser hou hy eers omstreeks 1924 in Angola vir kinders van die Dorslandtrekkers skool, tot die ongesonde klimaat hom dwing om terug te keer na Suid-Afrika. (Jare later, in 1957, sou hy die Volkskomitee vir die Angola-Boere stig om agtergeblewe Afrikaners wat nie in 1928–'29 gerepatrieer is nie, uit Angola terug te bring na die Unie of Suidwes-Afrika.) Hy hou ook skool in die distrikte Hoopstad en Wolmaransstad en vanaf 1935 tot 1941 aan die Hoërskool Grens in Oos-Londen. In 1946 het hy die Slagtersnek-balk ontdek. As joernalis is hy leerlingverslaggewer by *The Star*, redakteur van *Die Weste* in Potchefstroom, redakteur van Die Voorligter in Somerset-Oos, landbouredakteur van *Die Volksblad* in Bloemfontein en redakteur van *Inspan* in Johannesburg. Terwyl hy redakteur is van laasgenoemde blad stel hy homself beskikbaar as Nasionale Party-kandidaat vir die Volksraad in Brakpan, maar word nie verkies nie. Hy moet egter noodgedwonge sy betrekking as gevolg van hierdie besluit neerlê. Dan koop hy in Pietersburg ’n pers en vorm ’n maatskappy genaamd Die Noordelike Pers Bpk. Hiervandaan rig hy in 1946 in Pretoria die Transvaalse Uitgewersmaatskappy op, wat in April 1946 die eerste uitgawe van die maandblad *Voorslag* publiseer. In 1946 word hy aangestel as hoof van die Eksterne Departement van Staatsleer, Staatsadministrasie en Naturelle-administrasie van die Universiteit van Suid-Afrika in Pretoria, met status van senior lektor. Hy is dan ook die eerste lektor in Politieke Wetenskap aan hierdie universiteit en word later professor en hoof van die departement. Later begewe hy hom voltyds in die politiek en word in 1958 lid van die Transvaalse provinsiale raad vir Kempton Park. ### Persoonlike lewe Coetsee is op 25 Mei 1926 met Anna, dogter van L.C. Steyn, getroud. 'n Seun en 'n dogter is uit dié huwelik gebore. Skryfwerk --------- ### Skryfwerk oor die Dorslandtrekkers Coetzee, omstreeks 1963. Gedurende sy verblyf in Angola teken hy die wedervaringe van die Dorslandtrekkers op soos hulle dit self aan hom vertel en daarna doen hy ook navorsing in bestaande bronne om die geskiedenis van die verskillende trekke vas te stel. Die resultaat is verskeie boeke oor hierdie geskiedkundige gebeurtenis. *Dorsland-Trekkers* is ’n kroniekagtige opsomming van die trekkers se ontberings op die uitgebreide togte. Party het omgedraai en baie het langs die pad aan die koors beswyk, maar die meeste het tog deurgedruk. Hulle eindbestemming was egter nie ’n nuwe paradys nie, maar ’n skaars leefbare bestaan onder onsimpatieke Portugese. Hierdie boek het veral kultuurhistoriese waarde. *Die Swerwers* is ’n bundel sketse waarin hy veral vir die jeug ’n beeld gee van die avontuurlike lewe van die trekkers. Hoewel dit as fiksie aangebied word, is die verhale op die werklike wedervaringe van die trekkers gegrond. Hierdie sketse word aanvanklik in *Die Huisgenoot* gepubliseer. *Die Trekgees* is sy derde boek oor dieselfde onderwerp, maar hy doen hier ’n poging om meer lig te laat val op die gedagtewêreld van die trekkers en daarvoor gebruik hy ’n liefdesverhaal. Maria Potgieter moet kies tussen haar minnaar, Manie, wat wil trek, en haar vader, wat op sy plaas wil agterbly. Willem Koekemoer veroorsaak deur sy listige diplomasie moeilikheid tussen die twee geliefdes, maar op die ou end kry die twee mekaar tog weer in die dorswêreld. Die veel later gepubliseerde *Groot avontuur* bevat ook sketse oor hierdie historiese gebeurtenis. ### Ander historiese verhale *In die skadu van die guillotine* en *Onder die valbyl* is avontuurverhale uit die tyd van die Franse Revolusie en *Die bloedhond van Nantes* is eweneens ’n historiese avontuurverhaal. *Stompie Kinkelman* is ’n roman wat die ontwikkeling van ’n seun uit die agterbuurte van ’n groot stad skets. Deur bemiddeling van ’n bloedverwant kry hy ’n geleentheid om in die regte te studeer. Hy keer dan na sy geboorteplek terug en word gekies as parlementslid. Die eerste gedeelte van die verhaal is ’n beskrywing van tonele waarin die agterbuurtbewoners se daaglikse lewens geskets word. Die vader is ’n dronklap en een van Stompie se broers is ’n misdadiger. Stompie word uit hierdie omgewing gered deur sy swaer. Die tweede gedeelte van die verhaal is minder geslaag en word oorheers deur karikatuuragtige weergawes van die politieke intriges en bedrywighede van onontwikkelde stedelinge. Die jeugverhaal *’n Verkenner van Generaal De Wet* handel oor die Anglo-Boereoorlog en *Die Ruiters van Slagtersnek* (later grondig hersien en heruitgegee as *Skavot*) beskryf die opstand van 1815 teen die Kaapse regering. *Die nooientjie van Kneukelberg* behandel ’n avontuur in Angola en die Kongo en *Die boeiekoning* is ’n toneelstuk vir kinders. ### Politiek-filosofiese werke Verskeie politiek-filosofiese werke verskyn uit sy pen, waarin hy sy konserwatiewe politiese beskouings uiteensit. Hierdie werke sluit in *Nasie-wording in Suid-Afrika*, *Politieke groepering in die wording van die Afrikanernasie*, *Ons Republiek*, *Oom Paul en die demokrasie*, *Oppergesag van die Unie-Parlement en die Verskanste Artikels*, *Nasieskap en politieke groepering in Suid-Afrika 1652–1968*, *Volksidee en nasiebou in politieke rekonstruksie 1899–1978* en in Engels *The sovereignty of Rhodesia and the Law of Nations*. ### Biografiese skryfwerk en vertalings *Johannes van der Walt* is ’n biografie van die beroemde stoeikampioen wat later by die Ossewabrandwag aangesluit het. Hy vertaal James Ramsay MacDonald se boek *Wat ek in Suid-Afrika gesien het* uit die Engels in Afrikaans en stel ’n gedenkbundel saam vir die regsgeleerde professor H.L. Swanepoel. Publikasies ----------- Werke wat uit sy pen verskyn sluit in: | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | | Fiksie | | 1925 | *Die swerwers* | | 1926 | *Die Trekgees* | | 1927 | *Klein Duimpie en Klein Pinkie* | | 1937 | *In die skadu van die guillotine* | | | *Die boeiekoning* | | 1938 | *Stompie Kinkelman* | | 1941 | *’n Verkenner van Generaal De Wet* | | 1942 | *Dorsland-avontuur* | | 1943 | *Die bloedhond van Nantes* | | 1949 | *Ruiters van Slagtersnek* | | 1961 | *Onder die valbyl* | | 1974 | *Skavot* | | 1976 | *Groot avontuur* | | 1981 | *Die nooientjie van Kneukelberg* | | | *Verseboek Volk-en-Vaderland* | | | Nie-fiksie | | 1924 | *Dorsland-trekkers* | | 1931 | *Nasie-wording in Suid-Afrika* | | 1941 | *Politieke groepering in die wording van die Afrikanernasie* | | | *Ons republiek* (saam met P.J. Meyer en N.J. Diederichs) | | 1942 | *Johannes van der Walt* | | | *Oom Paul en die demokrasie* | | 1953 | *Oppergesag van die Unie-Parlement en die Verskanste Artikels* | | 1969 | *Nasieskap en politieke groepering in Suid-Afrika 1652–1968* | | 1970 | *The sovereignty of Rhodesia and the Law of Nations* | | 1976 | *Gedenkalbum H.L. Swanepoel* | | 1981 | *Volksidee en nasiebou in politieke rekonstruksie 1899–1978* | | | Samesteller | | 1941 | *Ons reddingsdaad* | | 1976 | *Gedenkalbum H.L. Swanepoel* | | | *Die Patriot: eeu-gedenkuitgawe (1876–1976)* | | | Vertaler | | 1941 | *Wat ek in Suid-Afrika gesien he*t – J. Ramsay MacDonald | Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob. *Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede.* Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964 * Dekker, G. *Afrikaanse Literatuurgeskiedenis*. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1*. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984 * Nienaber, P.J. *Hier is ons skrywers!* Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949 * Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. *Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde.* Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963 * Nienaber, P.J. et al. *Perspektief en Profiel.* Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 * Schoonees, P.C. *Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging.* J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk) * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel I.* J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 ### Ongepubliseerde dokumente * Du Toit, S.J. *Die trekgees*. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein ### Verwysings 1. ↑ Nienaber, P.J. *Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring*, 1937 2. ↑ Engelbrecht, C.J. Die Transvaler, 30 November 1974 3. ↑ Worldcat: 4. ↑ Esaach:

J. Suasso de Lima **Josephus Suasso de Lima** (27 Junie 1791, Amsterdam – 19 Desember 1858, Kaapstad) was ’n negentiende eeuse Kaapse digter en dramaturg, stigter van die eerste onafhanklike nuusblad en die eerste Nederlandse boekhandelaar in die Kaap. Lewe en werk ------------ ### Herkoms en vroeë lewe Josephus Suasso de Lima was op 27 Junie 1791 in Amsterdam gebore en is van Portugees-Joodse afkoms. Op jeugdige ouderdom neem hy die Christelike geloof aan en word lid van die Nederlandse Hervormde Kerk. Hy behaal 'n doktorsgraad in die regte aan die Amsterdamse universiteit, en praktiseer in Amsterdam as prokureur. In Amsterdam is hy reeds lid van verskeie letterkundige kringe en skryf daar reeds drie naamlose letterkundige werkies. Hierna tree hy in diens van die Oos-Indiese Kompanjie en trou in 1816 met Geertye Bakker (1780–1836), by wie hy ’n dogter (Anna Elizabeth Fredrica Geertruijda) het. In 1816 vertrek hy in 1816 saam met sy vrou na Batavia in Nederlands-Oos-Indië, waar hy twee jaar werk as staatsamptenaar. Hier word hy egter beskuldig van misbruik van dokumente en word as prokureur van die rol geskrap. In 1818 verhuis die egpaar na die Kaap waar hy deur die goewerneur toegelaat word as "beëdigd translateur". ### Aankoms in Suid-Afrika In Kaapstad word Joseph Suasso de Lima 'n belangrike figuur van die Nederlandssprekende Afrikanergemeenskap. De Lima het in die hoogste sosiale kringe aan die Kaap beweeg en hy was 'n vurige taalstryder vir die Nederlandse taal. In die tyd toe Engels hoog in die mode was aan die Kaap, het hy 'slegs' in Nederlands geskryf. De Lima het sy hele lewe lank belangstelling gehad in die letterkunde en meer spesifiek die Nederlandse letterkunde. Aan die Kaap het hy gewerk as vertaler uit moderne en klassieke tale en was hy ook ’n tolk. Hy het ’n uitgebreide talekennis en bied sy dienste aan, in die *Kaapsche Courant* van 8 Augustus 1818, tot vertaling uit die "Hebreeuwsche, Grieksche, Latijnse, Arabische, Maleische, Chineesche, Malabaarsche en ander oostersche talen, zoo ook in het Fransch, Spaansch, Hoog- en Nederduitsch". Van sy vertaal- en skryfwerk kon De Lima egter nie lewe nie. In 1823 aanvaar hy die taak as skoolmeester aan die Evangeliese Lutherse Kerkskool aan die Kaap, waar hy onder meer onderwys gee aan die slawekinders. Hy is die vader van kinderteater aan die Kaap met die stigting van die toneelgeselskap Tot Oefening en Smaak in 1825, waarvoor die negejarige J.G. Tredoux as direkteur optree. Hierdie dramavereniging van De Lima voer onder sy regie ’n groot aantal kindertoneelstukke op, insluitende *Het Dal van Almeria*, *De verjaring*, *De nachtwacht*, *De vriend van de kinderen*, *De regter*, *Die een kuil graft voor een ander val ter gemeenlijk zelfs in* en *De moedwillige jonge*. Hierdie vereniging moet egter noodgedwonge sluit wanneer daar openbare druk is oor die moontlike effek wat teater op kinders se moreel sou hê. De Lima skryf ter verdediging verskeie pamflette en artikels ter verdediging van kinderteater, ook die oorsig oor kinderteater in 1825 getiteld *Iets over het dansen en toneelspelen*. Sy pogings om kinderteater te red is egter nie suksesvol nie. Toe die Kaap in 1806 onder Britse Bestuur gekom het, het Engels vinnig opgang gemaak aan die Kaap te koste van Nederlands. Teen hierdie verengelsing het de Lima heftig gestry. ### Vriendskap met C.E. Bonafice Hy is in 1823 kortstondig bevriend met die skrywer en dramaturg Charles Etienne Boniface, wat selfs ’n ruk by hom inwoon. Hy vertaal dan ook Boniface se toneelstuk *L’enrage* as *De dolzinnige of De gewaande dolleman*. Hierdie vriendskap gaan egter gou oor in vyandskap en hulle jarelange twisgesprek daarna besorg bekendheid aan beide. Die stryd begin wanneer De Lima die lang gedig *Ieder word teleurgesteld* in die *South African Chronicle* publiseer, waarin hy sydelings vir Boniface berispe, sonder om sy naam te noem, dat sy aangekondigde toneelopvoerings bykans nooit op die gestelde datum begin nie en gedurig uitgestel word. Boniface antwoord feitlik onmiddellik met die spotvers *Rira Bien, Qui Rira le Dernier*, waarna die sluise sodanig oopgemaak word dat die redakteur van die *South African Chronicle* kort daarna die volgende berig plaas, waarin hy weier om sy blad verder as slagveld vir die vyandighede te laat gebruik: *De storm die zich lang heeft zaamgepakt, is eindelijk los gebroken, en reeds merkelijk hebben er vijandelijkheden tusschen de Heeren Boniface en S.d.L. als vertegenwoordigers der Franschen en Hollanders plaats gehad. Wij versoeken echter als bemiddelaars te mogen optreden, en geven bij dezen kennis, dat wij ons Blad niet langer als een middel willen laten gebruiken, om die vijandelijkheden te doen voortduren. Wanneer hunne bekendmakingen van een vredelievenden aard zijn, zullen wij daaraan gaarne een plaatsje inruimen, maar anders niet. De tempel van Janus is derhalve gesloten* Die twee vyande laat hulle egter nie hierdeur afskrik nie en vir die volgende aantal jare, totdat Boniface in 1843 na Natal vertrek, is hulle gedurig besig om by wyse van spotverse of dramas die draak te steek met mekaar. ### Stigting van onafhanklike nuusblad In Januarie 1826 rig De Lima *De Verzamelaar* op, die eerste a-politieke en nie-godsdienstige weekblad in Suid-Afrika. Hierin kan hy vrye teuels gee aan sy digkuns en spotlus en gebruik die koerant dan ook as mondstuk om sy vyande, veral Boniface, aan te val. Om die leeslus en skryflus onder die minder bevoorregte klasse op te wek plaas hy ’n uittreksel uit die *Reizen en Lotgevallen* van die nuwe vertaler van die hooggeregshof J. Swaving. Met *De Groote Regenboog Partij op de Breêstraat* onder die pseudoniem Jack Roastboy behandel hy maatskaplike vraagstukke op satiriese wyse in ’n berymde gedig. Sy doen en late besorg hom egter meer vyande as vriende en hy verkeer gereeld in finansiële verknorsing. Sy vernaamste strategie in hierdie omstandighede was om met ’n lastersaak of dergelike die geregshof te gebruik om geld te kry om sy skulde te betaal en in 1829 pleeg hy selfs diefstal waarvoor hy in die tronk beland. Wanneer hy in 1830 weer in geldelike moeilikheid verval, word sy drukpers en koerant met al die intekenare deur sy grootste skuldeiser, Pieter van Breda, van hom weggeneem. Die koerant verander van naam na *De Zuid-Afrikaan* en sy teenstander Boniface word redakteur. Hy verlaat sy vrou in 1835 (sy is in 1836 oorlede) en knoop ’n verhouding aan met Magdalena Theron, wat tot baie skinderstories ly. ### Boekhandelaar *Census of Cape Town 1855* deur J.S. de Lima De Lima word in 1835 die eerste Nederlandse boekhandelaar in Suid-Afrika. Reeds in 1826 stig hy die Nederlandse Leesboekerij, die eerste kommersiële uitleenbiblioteek in die Kaap, wat dan ontwikkel tot die Boek-, Papier- en Prentenwinkel. In 1838 open hy ’n tweede tak, wat later verder uitbrei om die Zuid-Afrikaanse Bazaar en Boekwinkel te word. As boekhandelaar hou hy hom ook besig met die samestelling van almanakke en die vertaling van toneelstukke. Hy sit sy joernalistiek van 1839 tot 1848 voort in *De Verzamelaar* en van 1853 tot 1858 in *Het Volksblad*. Met sy boekhandel gaan dit so goed dat hy weer ’n pers kon bemagtig, wat hy later aan die Regering verkoop. ### Sterfte Op 19 Desember 1858 is hy in Kaapstad oorlede. As aktiewe Vrymesselaar word hy in die ou Hollandse Kerkhof aan Somersetweg in die grafkelder van sy vriend, ’n mnr. Theron, begrawe. Skryfwerk --------- ### Digkuns "De Hollandsche Taal"' uit die digbundel "Nieuwe Gedichten" deur J.S. de Lima In 1821 verskyn sy eerste bundel *Gedichten* in Amsterdam, opgedra aan J.A. Truter, toenmalige hoofregter in die Kaap. Die bundel open met die lang *Heldenroem van Nederland*, waarin die helde van sy vaderland (ook die belangrike digters en skrywers) se dade en deugde besing word. Dit is inderdaad ’n soort beknopte vaderlandse geskiedenis op rym. Hierby skryf hy ook ’n reeks gedigte oor die koninklike familie van Nederland, terwyl hy ook ’n aantal geleentheidsverse oor die verjaarsdae of dood van hierdie familie insluit. Sy nuwe vaderland is ook die onderwerp van ’n aantal gedigte en *De Kaapstad* word in vier sange besing. *Op het graf mijner Dochter* is ’n huldeblyk aan sy dogtertjie wat tydens sy kort verblyf in Batavia oorlede is en daar begrawe lê. In 1840 word ’n tweede digbundel onder die titel *Nieuwe Gedichten* uitgegee, waarin hy verskeie satiriese verse en geleentheidsgedigte saambundel. Die bundel bevat vyf afdelings, naamlik *Bijbelstoffen*, *Godsdienstige mengelgedichten,* *Vaderlandse zangen*, *Lijkgedichten* en *Mengelgedichten*. Die gedig *De Hollandsche Taal* kritiseer die verengelsing aan die Kaap en wys op die gehegtheid van die Nederlandssprekende Afrikaners aan hulle identiteit en taal. *De uitgewekenen van Port Natal* is ’n gedig oor die Voortrekkers. Die langste gedig in die bundel, *Mijn Gezelschap*, besing die honderde boeke van tientalle skrywers in verskeie tale wat sy lewe verryk het. Hy dig steeds tot aan die einde van sy lewe en word die geleentheidsdigter by uitnemendheid van die Kaap. Hierdie geleentheidsgedigte sluit in *Ter verjaring van P.B. Borcherds* in 1846, *Heilgroet bij de Gouden Bruiloft van P.B. Borcherds* in 1856 en *Regelen aan de nachedachtenis gewyd, van myn aangenomen zoontje George, aan de gevolgen van een verschrikkelyken val overleden op Zondag den 22 November 1857*. Van sy gedigte word opgeneem in *Heerengracht Zuid-Afrika* van Francken en Praamstra en in Gerrit Komrij se bloemlesing *Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*. ### Drama Benewens die digkuns is sy vernaamste werke op die gebied van die drama. In 1825 stig hy die toneelgroep *Tot oefening en Smaak*. Met die toneelgroep het de Lima ook felle kritiek ontlok. Dit het gekom van die kerk en *Het Nederduitsch Zuid-Afrikaansch Tydschrift*, wat ’n calvinistiese blad was. Die blad het gevind dat toneelspel *niet bevorderlijk was voor de jeugd en de wijsheid van de jeugd*. In 1826 het sy toneelgroep opgehou om te bestaan, maar de Lima sou hom nog verder met toneelwerk besig gehou het. Sy stryd teen Boniface het dikwels gelei tot dramas waarin hulle mekaar takel. Boniface se ballet *Limaçon de dichter*, hekel die gebreklike uiterlike voorkoms van De Lima. Hierop antwoord De Lima met die *Zamenspraak tusschen Limaçon een dichter en een prosaisch gaskonjer*, waarin hy veral Boniface se ondankbaarheid vir hulp wat aan hom verleen word aan die kaak stel. Boniface se antwoord in dieselfde jaar is ’n alleenspraak *De twee slakken of Limaçon snr en Limaçon jun*, wat niks meer is as persoonlike beledigings nie. De Lima se verlating van sy vrou gee vir Boniface geleentheid om hom aan te val in ’n toneelstuk getiteld *Clasius of Het proces om een komedielootje*, waarin die karakter wat op De Lima gebaseer is se naam Clasius Stupidibus Bavianus is. De Lima antwoord met *Aballino junior*, wat hy deur sy kindergeselskap laat opvoer. ### Diverse kreatiewe en nie-fiksie prosawerke Vanaf 1823 tot 1827 het de Lima as onderwyser gewerk aan die *Evangelisch-Lutherse* skool in die Kaap. Dit het hom geïnspireer om sy *Allereerste beginselen der geschiedenis van de Kaap de Goede Kaap* in 1825 te skryf. In verskeie artikels wat in koerante en tydskrifte verskyn, bespreek hy sake van die dag. In 1825 kom die eerste stoomboot, die Enterprise, in Tafelbaai se hawe aan en dit gee hom die inspirasie vir ’n geleentheidsvers asook ’n prosabeskrywing van *Het stoomvaartuig*, waarin hy gedeeltelik op die werk van vername skrywers steun. In die jare 1826 tot 1828 verskyn daar in *De Kaapsche Courant* of *De Verzamelaar* nege Afrikaanse briewe in ’n poging om die plattelanders deur middel van ’n nabootsing van hulle taal grapperig voor te stel, almal waarskynlik geskryf deur De Lima. In die reeks *Huisbraken en diefstallen in de Kaapstad* lewer hy in 1835 en periodiek daarna kommentaar oor die ongeregtighede wat in die stad gebeur. Hy neem eksepsie wanneer dr. A.N.E. Changuion in sy boek *De Nederduitsche Taal in Zuid-Afrika hersteld* ’n hoofstuk opneem met die titel *Proeve van een Kaapsch Taaleigen*, waarin voorbeelde gegee word van Kaapsche Taaleigen of Kaaps-Hollands, Afrikaans in wording. De Lima is van mening dat dit die laer klasse is wat so praat en nie die opgevoede klasse nie en gee ’n brosjure uit met die titel *De Taal der Kapenaren verdedigd tegen de schandelyke aanranding derzelve van Prof. Changuion*. In 1854 stel hy die *Census of the municipalities of Cape Town* op en in 1857 die *Ties and index to ordinances (1825–1856)*. ### Vertaalwerk Reeds in Amsterdam vertaal hy in 1814 en 1815 "geschiedenissen" en "werken van smaak" en tydens sy kortstondige vriendskap in 1823 met Charles Etienne Boniface vertaal hy laasgenoemde se toneelstuk *L’enrage* as *De dolzinnige of De gewaande dolleman*. Hy vertaal verskeie ander toneelstukke, onder andere die Franse toneelstuk *De zwervende Jood*, waarskynlik na ’n opera van Fromental Halévy. Die sentimentele Franse roman *Raymond* vertaal hy in 1822 en gee daaraan sy eie ontknoping. Nalatenskap ----------- Uit sy gedigte blyk duidelik dat de Lima hom al gou tuis gevoel het in sy nuwe vaderland. Hy het ’n besondere liefde gehad vir die Nederlandse taal en die beskerming daarvan teen Engels. Hy was baie bekommerd oor die toenemende verengelsing. Hy het homself as 'n *getrouw Afrikaner* beskou en ’n taalpatriot. Die onafhanklikheid van België in 1830 was vir de Lima ’n treurige gebeurtenis. Vir de Lima was die behoud van die Nederlandse taalband tussen die Nederlanders, Vlaminge en Afrikaners van groot belang. Eerbewyse --------- G.S. Nienaber gee in 1971 die boek *J. Suasso de Lima* uit, waarin sy lewe en die tydperk waarin hy gelewe het, behandel word. Publikasies ----------- Werke wat uit sy pen verskyn sluit in: | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1821 | *Gedichten* | | 1824 | *Geschiedenis van de Kaap de Goede Hoop* | | 1825 | *Iets oor dansen en toneelspelen* | | | *Het Stoomvaartuig* | | 1835 | *Aballino junior* | | 1839 | *Cabo de Bonne Esperance* | | 1840 | *Nieuwe Gedichten* | Bronne ------ ### Boeke * Antonissen, Rob. *Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede*. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964. * Dekker, G. *Afrikaanse Literatuurgeskiedenis*. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970. * Grové, A.P. *Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans*. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988. * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1*. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984. * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004.* Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005. * Lindenberg, E. (red.) *Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde*. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973. * Nienaber, P.J. *Hier is ons skrywers!* Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949. * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel I.* J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998. * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel 3.* Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006. ### Internet * Joseph Suasso De Lima

**Koeffisiënte** en **magswortels** is wiskundige konsepte. Die rasionele wortelstelling (of rasionele zero-stelling) sê dat as die koëffisiënte van 'n polinoom heelgetalle is, dan kan mens al die moontlike rasionale wortels vind deur elke faktor van die voorste koëffisiënt met elke faktor van die konstante term te verdeel. Koeffisiënt ----------- 'n Koeffisiënt is 'n getal wat met 'n veranderlike in 'n algebraïese uitdrukking vermenigvuldig word. In die algebraïese uitdrukking: *8x + 18x2 + 5y* is 8 die koeffisiënt van x, 18 is die koeffisiënt van  x2 en 5 is die koeffisiënt van y. 12a beteken 12 keer a of twaalf vermenigvuldig met a. "a" is die veranderlike en 12 is dus die koeffisiënt. 'n Veranderlike met geen getal,  het 'n koeffisiënt van 1. Byvoorbeeld y beteken eintlik 1y. Partykeer staan 'n letter in vir 'n syfer. Byvoorbeeld: In ax2 + bx + c.  "x" is die veranderlike en "a" en "b" die koeffisiënt. Magswortel ---------- As 'n getal byvoorbeeld 5 met homself vermenigvuldig word, dui die mag van die getal aan hoeveel keer 5 op hierdie manier vermenigvuldig moet word. Die mag word as 'n klein getalletjie (eksponent) regs bokant die getal wat met homself vermenigvuldig moet word, geskryf. Dit word as '5 tot die mag...' gelees. Vir die mag 2 is daar 'n spesiale naam: 'n Getal wat tot die mag 2 vermenigvuldig word, word 'gekwadreer'. * 7 x 7 = 72 Dit beteken 7 word twee keer met homself vermenigvuldig, wat as '7 tot die mag 2' of '7 kwadraat' gelees word. * 15 x 15 x 15  = 153 Dit beteken 15 word drie keer met homself vermenigvuldig, wat as '15 tot die mag 3' gelees word. * 4 x 4 x 4 x 4 = 44 Dit beteken 4 word vier keer met homself vermenigvuldig, wat as '4 tot die mag 4' gelees word. 'n Getal in eksponensiaalvorm bestaan uit 2 dele: Die teenoorgestelde van 'n eksponent of mag is 'n wortel: