Hōmer (grc. Ὅμηρος "Homeros" ôznačo "ślepy") (VIII vjek p.n.e.) – grecki "aojda" ("rapsodas") čyli bard. Bōu uōn śpiywokym wyndrownym. Uwožany je za ôjca poezyji epickij. Nojstaršy znōny s imiynio ojropejski poeta, kery zapewne přejōu dziedzictvo dugij i bōgatej tradycyji poezyji heroičnyj (kerej istniyniy je nale ino dōmysuym). Hōmer je autorym poymatōw "Ilijody" i "Uodysei". Grecko tradycyjo widzioua we nim tyž autora epopei kōmičnyj "Batrachomyomachji" (podug nojnowšych teorie niy uōn je jeji twōrcōm) i "Hymnōw hōmeryckych". Žodyn poeta grecki niy přewyžšōu suawōm Hōmera. Na wyspach Ios i Chjos wzniyśōno poświyncōne mu świōntyniy, a we Ôlimpii i Delfach postawiōno jygo posōngi. Pizystrat wprowadziu recytacyje hōmeryckych poymatōw na panatynoje. Podug niykerych lygyndarnych informacyji Hōmer piyrwotniy nazywou sie Melesigenes i bōu synym bōga řyki Meles, puynōncyj kouo Smyrny, i nimfy Kreteis. Świadčy to ô randze Hōmera we świecie greckym, gdyž zawše wybitnym ludźōm připisywano tam boske abo pōuboske pochodzyniy. Niy zachowouy sie žodne wiarygodne wiadōmości ô jygo žyciu i, kej škryflou badoč John Myres, "žodne zdaniy dotyčōnce Hōmera niy je bezsporne". Niymnij, antyčni Grecy nigdy niy wōntpili we jygo istniyniy. Prawdopodobniy urodziu sie we Smyrniy abo na wyspie Chjos we Jōńji – krainiy we Azyji Mnijšej, nale wiela miast greckych ubiygouo sie ô tyn hōnorowy zaščyt. We spoře ô pochodzyniy Hōmera brouo udziou siedym miast: Argos, Atyny, Chjos, Itaka, Kolofōn, Pylos a Smyrna. Podug lygyndy Hōmer bōu ślepcym. Teza ta mōgōm wspierać dwa epizody ōmieščōne we hōmeryckych epopejach. W "Uodysei" niywidōmy bard "Dymodokos" ôpiewo bohaterske čyny, a autor, prawdopodobniy Hōmer, we "Hymniy hōmeryckym" piše do Apollina: ""Pozdrawiōm was wšyjstke. A ô mniy pamiyntejcie, jak přijdzie jakiś čowiek ôbcy, co świata doświadčōu, i zapyto: Dziouški, kery je wōm nojmilšy s aojdōw, co sam přichodzōm? Wuōnčas wšyjstke cuzamyn ôdpowiecie: Ślepiec, kery mieško na skalistym Chjos – jygo pieśni bydōm zawše nojgryfnijše"(...)". Martin P. Nilsson we "Homer and Mycynae" podowo, aže we wielu rygiōnach bardowie byli we rytualny sposōb pozbawiani wzroku, co miouo stymulować pamiyńć. Autorstwo "Ilijody" a "Uodysei" wzbudzo ale do dziś wōntpliwości, a problym tyn nazywany je kwestiōm hōmeryckōm. Brak je wiarygodnych danych ô žyciu Hōmera, niykeři badače, a nawet juž antyčni "choridzontes", wysuwali hipoteza, aže Hōmer nigdy niy istniou. Podwaliny do tygo pōglōndu, zwanygo teoriōm pluralistyčnōm (oba dzieua sōm zlepkym pieśni s rōžnych časōw, pouōnčōnych we Atynach we VI w. p.n.e.), dou miymiecki filolōg F.A. Wolf we wydanyj we r. 1795 ksiōnžce "Prolegomena ad Homerum". Po ôkouo stu piyńćdziesiyńciu lotach dyskusyji i sporōw zwyciynžōua teoria ōnitarystyčno, kero twierdzi, aže Hōmer istniou i bōu autorym ôbu poymatōw, a jygo zasōgōm je stwořyniy wybitnych dzieu we ôparciu ô wielowieko tradycyjo pieśni heroičnych istnijōnco we starožytnyj Grecyji.
Halicyjo () to je historyczny regiōn we połedniowo-zachodnij Ukrajinie ta połedniowo-schodnij Polsce. Zajmuje teryny spōłczesnych ôbwodōw: ternopolskigo (uokrōm pōłnocnyj tajle, kero noleży do Wołyni), lymberskigo, iwanofrankowskigo a kōnskōw wojewōdztw: podkarpackigo a małopolskigo. Jeji miano biere sie ôd miasta Halycz – stolice Halickigo Ksiynstwa, nale ôd drugij połowy XIII storoczo jego politycznym a kulturalnym cyntrōm stoł sie Lymberg.
Mesing to je stop kupra z cynkym, kery mŏ w składzie do 40% cynku. Je ôn ôbstōny na korozyjõ a snadnie sie go ôdlewŏ. Może mieć krōm cynku inksze przidŏwki, na bajszpil żelazło, chrōm, blaj, cyna, alminum abo krzymik. Je ôn używany zaôbycz tam, kaj metal mŏ kōntakt z wodōm - do kokotkōw i inkszyj armatury, szrōb szifowych, nale tyż kej elymynt patrōnōw a we inkszych zastosowaniach. Mesingi ze przidŏwkym cyny mianuje sie „złoto mainnheimske” a używŏ do produktu sztucznyj biżuteryje (80–90% Cu, 7–20% Zn, do 9% Sn).
Ôkres ôrbitalny – czas, jaki je potrzebny ciału (co je na ôrbicie naôbkoło inkszego ciała) na wykōnanie jednego połnego ôbiegu ôrbitalnego. Zależnie ôd tego, zglyndym jakigo pōnktu ôdniesiyniŏ rachujymy poczōntek i kōniec ôbiegu, mogymy wyróżnić: Ôkres syderyczny (gwiŏzdowy) - ruch mierzimy zglyndym układu ôdniesiyniŏ zwiōnzanego z ôddalōnymi gwiŏzdami. Tyn ukłŏd je nojbarzij zbliżōny do inercjalnego. patrz tyż: miesiōnc syderyczny, rok syderyczny Drachowy smoczy (drakoński) - czas pōmiyndzy dwōma dalszymi przechodami ciała bez tyn sōm wyndzeł ôrbity. patrz tyż: miesiōnc drachowy, rok drachowy Ôkres anōmalistyczny - czas pōmiyndzy dwōma dalszymi przechodami ciała bez perycyntrum. patrz tyż: miesiōnc anōmalistyczny, rok anōmalistyczny Ôkres synodyczny - ôkres powtŏrzalności tych samych faz ciała (faz Miesiōnczka, elōngacyje planety) widzialnego z Ziymie. patrz tyż: miesiōnc synodyczny Ôkres zwrotnikowy (tropikalny) - ôkres mierzōny w układzie zôriyntowanym zglyndym tymczasowego pōnktu rōwnōnocy. patrz tyż: rok zwrotnikowy Dlŏ Ziymie rok używany w dziynnyj rachubie czasu je rōwny ôkresowi zwrotnikowymu. Ôkresy ôbiegu planet naôbkoło Słōńca idzie porachować z trzecigo prawa Keplera.
Wikcjōnorz (yngl. "Wiktionary") to je miyndzynŏrodowy a wielogŏdkowy internetowy dykcjōnorz, co fōnguje na softwarze MediaWiki ôd Wikimedia Foundation, dozwolajōnce edycyjõ kożdymu używŏczowi wchodzōncymu na zajtã a aktywnõ aktualizacyjõ ônyj treści. Przodniŏ zajta inkubatōra ślōnskiego Wikcjōnorza
Terabajt (krōcyj TB) abo tebibajt (krōcyj TiB) – jednotki używane we informatyce miyndzy inkszymi do ôkryślaniŏ miary nojsrogszych spamiyńci masowych, zasobōw zbiorōw i baz danych. Zgodliwie ze sztandardym IEC 60027-2 we systymie przedrostkōw dwōjkowych (binarnych) ôbowiōnzujōm znŏleżności: 1 TiB = 1024 GiB = 1024 · 1024 MiB = 1024 · 1024 · 1024 kiB = 1024 · 1024 · 1024 · 1024 B za to we systymie przedrostkōw dziesiyntnych SI: 1 TB = 1000 GB = 1000 · 1000 MB = 1000 · 1000 · 1000 kB = 1000 · 1000 · 1000 · 1000 B http://physics.nist.gov/cuu/Units/binary.html
David Butler (ur. 17 grudnia 1894, zm. 14 čyrwca 1979) to bōu amerikański režyser filmowy, aktor, scynařysta i producynt filmowy. Ôrodziu sie we San Francisco a ōmar we Arcadii (Kalifornia) na niywydolność serca wstolecio 85 lot. Calamity Jane (1953) Wheres Charley? (1952) "Tea for Two" (1950) Its a Great Feeling (1949) San Antonio (1945) Road to Morocco (1942) Straight, Place and Show (1938) Pigskin Parade (1936) Dimples (1936) Captain January (1936) The littlest Rebel (1935) The Little Colonel (1935) Bright Eyes (1934) Delicious (1931) Just Imagine (1930) High Society Blues (1930) Sunny Side Up (1929) The Blue Eagle (1926) Hoodman Blind (1923) Conquering the Woman (1922) The Village Blacksmith (1922) The Sky Pilot (1921) The Other Half (1919) Better Times (1919) The Greatest Thing in Life (1918)
Cà Giannino – małŏ wieś ("curazia") we San Marino. Przinŏleży do gminy Domagnano. Domagnano Fiorina Piandivello Spaccio Giannoni Torraccia
Place we USA: Manhattan - dzielnica Nowygo Jorku Manhattan (Kolorado) - ôpuszczōne miasto we sztacie Kolorado Manhattan (Illinois) - wieś we sztacie Illinois Manhattan (Kansas) - miasto we sztacie Kansas Manhattan (Mōntana) - miasto we sztacie Mōntana Manhattan (Newada) - miasto we sztacie Newada Manhattan (Indiana) - miejscowość we sztacie Indiana Manhattan (Florida) - miejscowość we sztacie Florida
Khorasanŏ-tureckŏ gŏdka abo Kuczańskŏ gŏdka - gŏdka użiwana we regiōniy Khorasanŏ we Iraniy.
Popowo muzyka, pop – rozrywkowo zorta muzyczno, kero powstoła we uōn. 1955, pochodzi ôde rock n Rolla, folku, a bigbitu. Jeji dōmyna to ajnfachowy rytm a melodyjo przeznaczōno lo masowygo ôbioru. Podtajli muzyki popowyj uōnaczōm inksze zorty muzyki na barzi "łagodne" czego cwekym je zachowaniy muzyki kero spodobo sie kożdymu ôdbiorcy lb. pop-folk, pop-country atp.
Maciej Kot (ur. 9 czyrwca 1991, Limanowa) – polski narciarski skoczek, reprezyntant Polski, mistrz świata we drużynie (2017) a brōnzowy medalista (2013, 2015), brōnzowy medalista ôlimpijski we drużynie (2018). Sztartuje we Puharze Świata. Wizytōwka na neczajcie fis-ski.com
Gałōnczyce (pol. "Gałązczyce", miym. "Hohengiersdorf, Giersdorf") – wieś na Gōrnym Ślōnsku, we połedniowo-zachodnij Polsce, we ôpolskim wojewōdztwie, we brzeskim krysie, we gminie Grodkōw. We 2011 roku wieś miała 453 miyszkańcōw.
Pisz (downij "Jańsbork" albo "Jansbork", miym. "Johannisburg", prus. "Pīsis") – miasto we Polsce, we warmińsko-mazurskim wojewōdztwie, siedziba piskigo krysu a miejsko-wiejskigo gminu Pisz. We lotach 1975-1998 miasto administracyjniy noleżoło do suwalskigo wojewōdztwa.
Denigomodu - dystrykt Nauru, rozlygowany we zachodnij tajli wyspy. Mo 0,9 km² wiyrchu a podug danych ze 2011 roku pōmiyszkiwało sam 1804 ludzi.
Joseph Karl Benedikt Freiherr von Eichendorff (rodz. 10 marca 1788 we Lubowicach, um. 26 listopada 1857 we Niisie) bōł ślōnski dichter. Pisoł uōn we miymieckij godce. Tworził we rōmantyźmie. Mody Eichendorff chodzowoł do katolickij gimnazyje we Breslau. Niyskorzi sztudjyrowoł prawo a filologijo we Hali a Heidelbergu. Kej bōło mu na dwadzieścia rokōw, zrobiōł sie rajza do Paryża a Wiednia. Po jakim czasie sie ôkozało, co uōnygo dziedzina niy dowo mu utrzimanio. Pojychoł skiż tygo do Wiydnia a tak złożoł egzam na referyndorza, dziynki kerymu mōg stać sie urzyndnym państwowym. Tam tyż uōnygo przocielym ôstoł Friedrich von Schlegel a jigo baba. Ôde 1816 bōł urzyndnym we pruskim państwowym ferwaltōngu. Po ōngyfer 6 rokach stoł sie radcōm. Ôde 1821 bōł radcōm do zachōw katolickigo Kościoła a szuli we Zachodnich Prusach. Ôde 1855 do śmiyrci żōł a pisoł gydichty we Niisie. Kupa czasu spyndzoł tyż we Javorníku. Umrził we 1857 roku a pochowali go na kirhofie we Niisie, wele swoji kobiyty.
Medziugorie - miejscowość we Bośni a Hercegowinie, we hercegowińsko-neretwiōńskim kantōnie. Znōmo skiż maryjnych ôbiawiyńōw, kere atoli niy sōm ani uznowane, ani ôdciepane bez katolicki Kośćōł. Ôstrzodek pielgrzimkōw.
Christopher Hikaru Nakamura (jap. 中村光, なかむらひかる, rodz. 9. grudnia 1987. r.) je hamerykański szachmatowy grosmajster japanerskigo pochodzynio. 5 razy wygrowoł majsterszaft USA we szachmatach, je tyż majstrym świata we szachmatach Fischera.
Canberra - stolica Australiji a Australijskigo Stołecznygo Terytoryjōm. Je rozlygowano we Australijskich Alpach nade rzykōm Molonglo. Zbudowano we latach 1913-1927 ekstra na stolica Australiji, kero sam przekludzōno ze Melbourne 9 moja 1927. Ôstrzodek nauki, kultury a industryji.
Starŏujgurskŏ gŏdka – umartŏ ałtajskŏ gŏdka s familije tureckich gŏdek s tajli syberyjskich gŏdek, kerŏ bŏłŏ użiwanŏ bez Gykturkōw.
Morlaix - gmin we Francyji, we regijōnie Bretanijo, we departamyńcie Finistère. Mo 24,82 km² wiyrchu a podug danych ze 2015 roku pōmiyszkiwało sam14 830 ludzi. Truro, Wielgo Brytanijo Chełm, Polsko Würselen, Miymcy Réo, Burkina Faso Mielec, Polsko Neczajta Morlaix
Buckow – miasto we Miymcach, we landzie Brandynburgijo, we krysie Märkisch-Oderland. Je rozlygowane wele jeziora Schermützelsee, 45 km na wschōd ôd Berlina. Zajmuje 14,31 km² wiyrchu a miyszko sam 1659 ludzi (2006). Miejske prawa mo ôd 1465. Kamracke miasta: Brilon we Miymcach a gmina Łagōw we Polsce.
Udiskŏ gŏdka – nachŏ-dagestańskŏ gŏdka s tajli lezgijskich gŏdek użiwanŏ bez Udisōw. Użiwanŏ je we Rejōniy Oghuz a Rejōniy Quabala we Azerbejdżōniy. We ynglickej gŏdce: Udiskŏ gŏdka na Ethnologue
Rasławice, przōdzij tyż Miymiecke Racławice (pol. "Racławice Śląskie", miym. "Deutsch Rasselwitz") – wieś we połedniowo-zachodnij Polsce, na Gōrnym Ślōnsku, we ôpolskim wojywōdztwie, we prudnickim krysie, we gminie Gogōwek. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na Ślōnskij Nizinie, nad rzykōm Ôsobogōm. Podle danych na 2011 wieś była zamiyszkanŏ bez 1458 ôsōb. Historyjŏ. Piyrszŏ spōminka ô istniyniu wsi je ze 1252 roku ze dokumyntu ôlmickiego biskupa Bruna ze Schauenburga. Kościōł piyrszy rŏz spōmniany bōł we 1371. Ôd 1524 Rasławice przinŏleżały do karniowskigo ksiynstwa, a ôd 1595 były włŏsnościōm Oppersdorffów. Szkołã spōminano we 1679. Nowy kościōł farny pw. Wniebowziyncia Nojświyntszyj Maryi Panny ôstoł zbudowany we latach 1787–1789. We 1876 we Rasławicach ôstała ôdewrzōnŏ sztela banowŏ bydōncŏ na sztrece Prudnik–Gubczycy. Piyrszy kamiynny most banowy we Rasławicach zbudowany we 1875 swalił sie 28 lŏt niyskorzij, we wyniku potopu we 1903. Terŏźnŏ, ôcylowy gysztel, ôstała wykōnanŏ we 1904. Absztimōng na Gōrnym Ślōnsku zakōńczōł sie we Rasławicach zwyciynstwym miymieckij zajty – za ôstaniym we granicach Miymiec welowoło 2476 ôsōb, za prziłōnczyniym do Polski 15 ôsōb. We nocy 3 mŏja 1921 roku, na zaczōntku III ślōnskigo powstōnia we rōmach akcyje „mosty” przekludzōnyj bez grupã Wawelberga piyńcioôsobowy zespōł powstōńczy pod kōmyndōm pchor. Józefa Sibera podyjmnōł prōbã wysadzenia banowego mostu we Rasławicach. Wybuchowŏ materyja wrażōna bez powstōńców eksplodyrowoła, ale gysztel niy zawalił sie. Tajla party ôstała po incydyncie chycōnŏ, ale ze braku wykazōw wypuszczōno jejich. We latach 1945–1954 wieś była siydzibōm gminu Rasławice. Zabytki. Podle regestu Nŏrodnego Instytutu Erbowizny na wykŏz zabytkōw wpisane sōm: kościōł Wniebowziyncia Nojświyntszyj Maryi Panny przidrōżnŏ kapla plebania dōm przi ul. Zwycięstwa 195
Florida je sztat na połedniowym zachodzie Zjednoczōnych Sztatōw nad Atlantyckim Ôceanym a nad Meksykańskōm Zatokōm. Granica mo na pōłnocy ze sztatōma Alabama a Georgia. Nojsrogsze miasta: Jacksonville Miami Tampa St. Petersburg Orlando Stolica - Tallahassee. Wielość ludzi - 18 328 340 Ôficjalno neczajta sztatu Florida (we angelskij godce)
Krzysztof Jakub Putra (ur. 4 lipiynia 1957 - um. 10 kwieciynia 2010 we Smoleńsku) – polityk, synatōr VI kadyncyje polskigo Senatu. Wicemarszołek Sejmu RP. Zginōł we katasztrofie polskigo prezydenckigo fligra we Smoleńsku‎.
Gwinyjo ("Guinée", Republika Gwinyje – "République de Guinée") – państwo we zachodnij Africe nad Ôceanym Atlantyckim. Granica mo s Gwinyjōm Bissau, Synygalym, Mali, Liberyjōm, Wybřežym Elefantowych Gnatōw a Sierra Leone. Kolōnizowano bez Portōgalijo ôd 1460, po XIX wiek jedyn s rygiōnōw, s kerygo překludzano nojwiyncy niywolnikōw do roboty na plantacyjach we Americe. Ôde 2 pouowy XIXstolecio okupowano bez Francyjo, we 1904 wlozua we skuod Francuskij Afriki Zachodnij. Niypodleguość uzyskoua we 1958. Gospodarka ôparto guōwniy na bauerstwie, eksport boksytōw, mimo aže znajome sōm sroge zuoža inkšych surowcōw jejich eksploatacyjo je mouo rozwiniynto.
Gréville-Hague – downy gmin we Francyji, we regijōnie Dolno Normandyjo, we departamyńcie Manche. Mioł 10,03 km² wiyrchu a podug danych ze 2012 roku pōmiyszkiwało sam 761 ludzi. 1 stycznia 2017 wroz ze 18 inkszymi gminami wlozł we skłod nowo utworzōnygo gminu La Hague. Neczajta Gréville-Hague
Panthera tigris abo tiger to zwiyrzã ze typu chordata, ze rzyndu carnivora, ze grōmady cycaczy ze familije felidae, co je ôpisoł Linnaeus we 1758 roku. Wystympuje we połedniowyj i wschodnij Azyji.
God Save The King ("Boże, chrōń krōla") – hymn państwowy Wielgij Brytanije. Autōr tekstu i kōmpozytōr melodyje sōm niyznōmi. Hymn w terŏźnyj formie pochodzi z XVIII stoleciŏ. Pieśń stała sie znanŏ za hymn państwowy na zaczōntku XIX stoleciŏ. Tekst. Angelske słowa. God save our gracious King! Long live our noble King! God save the King! Send him victorious, Happy and glorious, Long to reign over us, God save the King. Thy choicest gifts in store On him be pleased to pour, Long may he reign. May he defend our laws, And ever give us cause, To sing with heart and voice, God save the King. Ślōnski przekłod. Boże, chrōń naszego miłościwego krōla! Niych dugo żyje nasz zŏcny krōl! Boże, chrōń krōla! Ôbdarz go zwyciynstwym, szczyńściym i chwołōm, dugim panowaniym, Boże, chrōń krōla. Twe szczodliwe darōnki na niego zlej, niych dugo panuje. Niych brōni naszych praw i niych dycki dŏwŏ nōm powōd, coby nasze serca i usta śpiywały, Boże, chrōń krōla.
Krupy to je ôpad atmosferyczny we formie małych, niyforymnych berg ze lodu ô strzednicy 5–50 mm i srogszyj. W przekroju krup widać szichty przejzdrzistego lodu i niyprzejzdrzistego śniega. Ôpad krup nastympuje w ciepłyj porze roku nojczyńścij we ôkresie ôd mŏja do siyrpnia, w tymperaturze powyżyj nula, z fest rozbudowanych chmōr ze zorty cumulonimbus, i bywuje połōnczōny z festelnym ôpadym dyszcza. Fest intynsywne i czynste ôpady krup trefiajōm sie w cōunie zwrotnikowyj, za to niy wystympujōm ône w cōunie podbiegunowyj. Ôbfity ôpad krup może trwać nawet pŏrã godzin i sprawić znaczōnce straty, zaôbycz w bauerstwie. Krupy srogsze ôd 7 cm tworzōm zagrożynie dlŏ życiŏ czowieka. – symbole synoptyczne dlŏ krup.
Karńōw (czes. "Krnov", miym. "Jägerndorf", pol. "Krnów" lebo "Karniów", łać. "Carnovia") – miasto we Czeskij Republice, we Ślōnsku, wele granice ze Polskōm, we Morawskoślōnskim kraju. Bez Karńōw ciecze rzyka Ôpawa. Piyrsze spōmniyniy kole 1240, mieske prawa Karńōw dostoł kole 1260 roku ôd ôpawskich fysztōw. Po 1918 noloz sie we granicach Czechosłowacyje, nale bezma wszyske miyszkańce bōły Miymcōma abo Żydōma. We 1945 a 1946 Miymcōw bōło wyciepano ze Ślōnska do ôkupacyjnych sztrefōw alijantōw. Dzisiej je wożnym cyntrōm kultury we Czeskim Ślōnsku.
Mekōng (chiń. : 瀾滄江, Láncāng Jiāng, taj.: Me Nam Khong, tybet. : Dza-cza, Me Kong, Me Nam Kong, wiet. : Mê Kông) – rzyka we połedniowo-wschodnij Azyji, nojdugszo na Indochińskim Pōłwyspie, sztworto podug dugości we Azyje a 9. na świecie. Je 4880 km dugo. Zdrzōdła mo na wyżce 5224 m n.p.m. na Tybetańskij Wyżce, uchodzi do Połedniowochińskigo Morzo. Jeji ujście je deltowate. Przepływo bez 6 krajōw: Chiny, Birma, Tajlandyjo, Laos, Kambodża a Wietnam. We jeji dolnyj tajli wahania stanu wody poradzōm dolyźć do 12 myjtrōw. Rzyka je żeglowno lo morskich statkōw ôd ujścio aże po stolica Kambodży, Phnom Penh. Mekōng je nojwożnijszōm kōmōnikacyjnōm cestōm we Indochinach. Wele rzyki we dolinie uprowio sie ryż.
2 krysy we Polsce: Brzeski krys - krys we dolnoślōnskim wojewōdztwie Brzeski krys - krys we małopolskim wojewōdztwie
Przibor (, ) – miasto we Czeskij Republice, na Morawach, we morawsko-ślōnskim kreju, we krysie Nový Jičín. Znōme skiż tego, co bōł sam rodzōny Sigmund Freud. Terozki je sam uōnego Muzyjōm.
.tr je necowo dōmyna, kero je zrobiōno lo neczajtōw ze Turcyji. Piyrszo zajta we dōmynie .tr utworzōno we 1990 roku.
Duszniki-Zdrój (śl-miym. "Reinerz", miym. "Bad Reinerz") – miasto we dolnoślōnskim wojewōdztwie, we kłodzkim krysie. Podug danych ze 2009 roka, miyszkało sam 4956 ludzi. Miejske prawa mo ôd 1324 roka. Neczajta miasta
Dolno Łużyca (dsb.: "Dolna Łužyca", gsb.: "Delnja Łužica", miym. : "Niederlausitz") je historyczny kraj we połedniowych Miymcach. Wiynkszo tajla Dolnyj Łużyce leży we połedniowyj Brandynburgiji, myńszy we pōłnocnyj Sakōniji. Nojwiynksze miasto Dolnyj Łużyce je Chociebuż. We Dolnyj Łużycy leżōm tyż znōme Błota (miymiecki: Spreewald).
Nowy Jork (ang. "New York", IPA: /nuːˈjɔrk/ ) je sztat na pōłnocnym wschodzie USA. Granica mo na pōłnocy ze Kanadōm, na wschodzie ze stanōma Vermont, Massachusetts a Connecticut, na połedniu ze stanōma New Jersey a Pynsylwanijōm. Nojsrogsze miasta: Nowy Jork Buffalo Rochester Syracuse Stolica - Albany. Wielość ludzi - 19 490 297 Ôficyjalno neczajta Nowygo Jorku (we angelskij godce)
Buriackŏ gŏdka – mōngolskŏ gŏdka ôficyjnŏ we Buriacyje. Gŏdka je użiwanŏ bez Buriatōw.
Logiczny wert mianowany tyż boolowskim wertym (ang. "boolean") - wert użiwany we boolowyj algebrze. Je uōn rōwny jednymu ze dwōch wertōw: abo prowda (zimbol: 1, "true") abo niyprowda (0, "false"). Mo sroge zastosowaniy we matymatyce, informatyce a cyfrowyj elektrōnice. Miano połazi ode Georgea Boolea, angelskego matymatyka.
Duino-Aurisina (słowyń. "Devin-Nabrežina") - gmin we Italiji, we regijōnie Friuli-Julijsko Wynecyjo, we prowincyji Trieste. Mo 45,31 km² wiyrchu a podug danych ze 2017 roku pōmiyszkiwało sam 8443 ludzi. Neczajta Duino-Aurisina
Madras (hindi चेन्नई, trb.: "Ciennaj", trl.: "Cennai" ; tam. சென்னை, trb.: "Sennaj"; ang. "Chennai"; do 2000 hindi मद्रास, trb.: "Madras", trl.: "Madrās"; ang. "Madras") – miasto we pouedniowych Indjach, nad Ôceanym Indyjskim, srogi ôstřodek industryje, naukowy a kulturalny. Zouožōny we 1640 kej faktoryjo handlowo bez Brytyjsko Kōmpanijo Wschodnioindyjsko. We 2000 roku zmiyńōno miano miasta na Chennai (ang.) a Ciennai (hindi), nale we ślōnskij godce niy je te miano užywane.
Woodstock - miasto we USA, we sztacie Nowy Jork, we hrabstwie Ulster. Je kojarzōne ze srogim rokowym festiwalem ze 1969 roku, kery ôd miasta wźōn miano, nale po prowdzie ôdbywoł sie we mieście Bethel, bezma 100 km dali.
Hajmat to je termin ô dwojistym znaczyniu, kery sie ôdnosi do przestrzyństwa zocnego dlŏ pojedynczego czowieka (jednostki) abo spōlnoty (nacyje), wyznaczōne zaôbycz placym narodzyniŏ tych ôsōb, jejich zamiyszkowaniym bez kōnsek życiŏ, abo placym skōnd sōm jejich praôjce abo familijŏ. Patriotyzm
Czesko Republika (czes.:"Česká republika", "Česko"; ČR) – państwo we Postrzodkowyj Ojropie, bez dostympu do morzo. Ôd 1918 do 1939 a ôd 1945 do 1993 bōło tajlōm Czechosłowacyje. Ôde 2004 roku Czesko Republika je we Ojropejskij Uniji. Teroźno Czesko Republika skłodo sie ze trzech gyszichtowych regijōnōw, kerymi sōm Czechy (czes. "Čechy") , Morawa (czes. "Morava") a Ślōnsk (czes. "Slezsko"). We 1920 przikuplowali do Czechosłowacyje małe kraje Dolnyj Austryje a sōm uōne bestōż tyż we teroźnyj Czeskij Republice. Godłym państwowym Republiki je Czeski Lew a dwa ôrły - ślōnski a morawski. Stolicōm państwa je Praga. Nojwiynkszo gōra Czeskij Republiki je Śniyżka we Sudetach. Miano. Czesko Republika je we niykerych państwach felerniy mianowano "Czechōma", chocioż Czechy to je ino jedyn s regijōnōw CZR a niyma to miano ôde państwa. Miyszkańcy Czeskij Republiki fest rōżnicujōm miano Czechy ôd Czeskij Republiki a nojbarzi godajōm cołkym mianym: Česká republika ("U nás, v České republice" abo krōcyj "U nás, v Republice"). Co by bōło jeszcze krōcyj prōmujōm uōni we swojij godce nowe miano państwa Česko (analogiczniy jako "Polsko", "Slovensko", "Německo" atp.), nale niyma to powszechniy we stosowaniu.
DVD ("Digital Video Disc" abo "Digital Versatile Disc") – sztandard szkryftu danych na ôptycznym tregrze danych, podanym do CD-ROM (te same fasōngi: 12 abo 8 cm), atoli ô srogszyj pojymności dostanyj dziynki zwiynkszyniu tyngości szkryftu. Platy DVD tajlujōm sie na przeznaczōne ino do ôdczytu DVD-ROM a dozwolajōnce szkryft na placie DVD-R, DVD-R DL, DVD-RW, DVD R, DVD R DL, DVD RW, DVD-RAM. Pojymność dyskōw. Ekstra rolki -R i  R rōżniōm sie niyznacznie pojymnościōm (dane dlŏ 12 cm):
Sibiriskŏ gŏdka - tureckŏ gŏdka s tajli kipczakskich gŏdek użiwanŏ bez Sibilarōw.
Aigre - gmin we Francyji, we regijōnie Nowo Akwitanijo, we departamyńcie Charente. 1 stycznia 2019 przikuplowano do Aigre gmin Villejésus. Mo 6,59 km² wiyrchu a podug danych ze 2017 roku pōmiyszkiwało sam 1591 ludzi.
We Rusyje sōm 22 republiki kere majōm mianŏ ôd nacyj żywobyjōncych we ônym regiōniy. Republiki mogōm ustalŏć ôficyjne gŏdki swojego regiōnu a posiydziyć włŏsnōm konstutucyje. Krym je uznŏwōny bez inksze kreje jakŏ tajla Ukrajiny.
Huta Malapana (pol. "Huta Małapanew", niy. "Hütte Malapane", dŏwne amtowe miano "Preußisch-Königliche Hütte Malapane") – huta znojdujōncŏ sie we sztadzie Ôzimek na Gōrnym Ślōnsku. Ôstała ôna wystawiōnŏ we roku 1754 na rozporzōndzynie ôd pruskigo krōla Fridricha II. Wielgigo, podug ajnfalu ôd lokalnego fersztera ô gradusie "Oberforstmeistera" Johanna Georga Rehdanza. Gyszichta. Anfang huty. We latach 50. XVIII. stoleciŏ postrzōd pruskigo regiyrōnku ukŏzoł sie ajnfal podug kerego powinno sie powiynkszyć gōrnoślōnske hutnictwo skuli tego co niydŏwno przejynte we wyniku piyrszyj ślōnskij wojny (zakōńczōnyj we 1742) landy bōły moc zabrane we industryjalne sztofy. Akuratnie ajnfal na wystawiynie huty nad rzykōm Malapana ôstoł ôbmyślōny ôd lokalnego fersztera (a tyż huciŏrza) Johanna Georga Rehdanza. Rehdanz znŏd wele Ôpolŏ nad rzykōm Malapana gut plac na hutã skuli tego co bōł ôn gut kōmunikacyjnie (dalekość ôd wŏżnyj do kōmunikacyje Ôdry to ino ōngyfer 20 kilōmyjtrōw), lasy wele placu bōły zabrane we wŏżny tedy do industryjōw holc a tyż skuli tego co Malapana mogła dać moc ynergije. Tedy znojdowoł sie tam młyn, kerego posiedzicielym bōł młynŏrz Ozimek. Nastympnie, to je 4 stycznia 1753 roku Rehdanz poinformowoł wrŏcłōwskõ Wojynno-Dōminalnõ Izbã ô możebności wystawiyniŏ huty wele Ôpolŏ, gynau nad rzykōm Malapana. Yntlich 1 marca 1753 roku krōl Fridrich II. wydoł rozporzōndzynie ô wystawiyniu huty nad rzykōm Malapana. Teryny młyna sprawiōł sie pruski sztat, kery ôkrōm geldu doł młynŏrzowi dziołek a bauerske stawiynia we Schodni, kaj tyż postawiōł ôn swōj nowy młyn a sie przekludziōł. Realizacyjõ wystawiyniŏ huty kludziōł sōm Rehdanz, kery mioł szprymy we hutnictwie a hajerce. Na anfangu ôstoł wystawiōny piyrszy wielgi piyc. Krōlewski "Oberforstmeister" samymu rozplanowoł place na stawiynia, wyznaczōł plac na hutniczy kanar, postawiōł fōndamynta a kōntrolowoł tesŏrske roboty. We paździyrniku zaczynto stawiać nastympny wielgi piyc, kery sztartnōł robotã we 1755. Miesiōnc niyskorzij anfang miało stawianie dwōch piycōw do fryszowaniŏ żelazła. We hucie zaczynto tyż stawiać "zōmek", we kerym znojdowała sie wanielickŏ kapla a pōmiyszkanie Rehdanza. Stawianie zōmku trwało bez cołki czas siedmioletnij wojny, a zakōńczyło sie dziepiyro po śmierci Rehdanza. Huta Malapana przed trzeciōm ślōnskōm wojnōm durch bōła we gut sytuacyji skuli tego co krōl Fridrich II. przikładoł wielgõ wŏgã do rozwoju hutnictwa na Gōrnym Ślōnsku a ôsobliwie do rozwoju huty nad Malapanōm – wydoł ôn ekstra dokumynt dlŏ Huty Malapana podug kerego robotniki a beamtry we hucie niy musiały calować sztojerōw na armijõ. 10 kwietnia 1755 huta ôstała zwolniōnŏ ze wymogu produkcyje ino na potrzeby armije. Tedy tyż zaczynto produkować sam piyrsze bauerske werkcojgi. Trzeciŏ ślōnskŏ wojna. Skuli trzecij ślōnskij wojny na anfangu roku 1759 chybowało ôbsztalowań dlŏ huty. We grudniu 1759 roku ôstały sam skludzōne rajn wojska ze dolnoślōnskigo Brzygu cwekym ôbrōny huty, nale we marcu 1760 Austryjŏkōm podarziło sie zajōńć hutã. We czasie krōtkigo regiyrowaniŏ Austryjŏkōw nad Malapanōm wielge piyce niy fungowały, robiyły tedy ino piyce do fryszowaniŏ. We czasie pŏru miesiyncy austryjŏckij ôkupacyje wywiyziōno ze Huty Malapana żelazne antaby ô wercie 1222 talarōw. Niyskorzij pruskŏ armijŏ przikludziyła hutã nazŏd pod pruske regiyry. We 1761 roku chopy ze ôkolic huty zaczły protestować prociw ciynżkim robotōm przi zbiyraniu holcu do produkcyje holckouli dlŏ huty a sztopli dostŏwy ercu ze Tarnowskich Gōr a Wielgigo Kamynia do Huty Malapana. Dziepiyro pruske wojŏki ze Brzygu sztopły te protesty. Tworziciel ajnfalu na hutã nad rzykōm Malapana Rehdanz forsztandowoł hutōm bez cołki czas ôd stawianiŏ huty aże do swojij śmierci, we 1761 roku skuli niymocy a ôbskarzyń ô niynŏleżne forsztandowanie hutōm zastōmpiōł go wojynny doradzŏcz Moritz Plümicke ale. Mimo zastōmpiyniŏ bez Plümicke, Rehdanz do szlusu żywobyciŏ nōminalnie mioł kōntrolã nad hutōm. Wystawiynie piyrszego hutniczego zidlōngu. Kej we 1762 roku sytuacyjŏ na trzecij ślōnskij wojnie przelazła na korziść Krōlestwa Prus, dolazło do stabilizacyje wnōntrznyj sytuacyje kreju. Skuli stabilizacyje we Prusach a chybowaniŏ robotnikōw do huty we 1762 roku zaczynto stawiać hutniczy zidlōng ô mianie "Hüttendorf" (śl. Łaze). Anfang zidlōngu "Hüttendorf" je tyż prawym anfangiym sztadu Ôzimek – mimo że huta bōła już tam ôd praje dwudziestu lŏt, to piyrszy zidlōng do huciŏrzōw powstoł dziepiyro tedy. Niy wiadōmo kedy gynau powstoł zidlōng Łaze. We 1762 zaczynto stawiać cołki zidlōng, piyrszŏ ale spōminka ô pōmiyszkańcach Łazōw je ze dziepiyro 1767 roku. We 1769 Bohymijŏk Wenzel Grigar ôtwar sam szynk "Hüttendorf Krigar", kery bōł kludzōny ôd czōnkōw jego familije aże do 1945 roku. Dalszy rozwōj zidlōngōw wele huty. Mimo ciynżkich sytuacyji we produkcyji huty, po wystawiyniu zidlōngu Łaze durch powstŏwały nastympne: Königliche Carmerau (1764), Tempelhof (1770), Münchhausen (1773), Derschau (1773), Kreutzhal (1776). We roku 1777 pruski grŏf Friedrich Wilhelm von Reden ukŏzoł Fridrichowi II. ajnfal na srogi zidlōng Colonia Antonia, kery ôstatecznie ôstoł wystawiōny we 1781 pod mianym Antonia. Huta po trzecij ślōnskij wojnie. Po szlusie trzecij ślōnskij wojny we 1763 na anfangu roku huta pōniosła wielgõ stratã. Założyciel, baumajster a piyrszŏ perzōna forsztandujōncŏ hutōm Johann Georg Rehdanz umrziła we 1766 (abo 1765, akuratnŏ data niyma zicher) roku, niy miało to wielgigo ajnflusu na dalszy rozwōj huty ale. Zōmek we hucie, nad kerym robotã zaczynto już we 1753 ôstoł yntlich wystawiōny we 1768 roku. We hutniczym zōmku znojdowała sie tedy sztyjc wanielickŏ kapla a tyż ferwaltōng huty (przed śmierciōm Rehdanza we zōmku kery niy bōł jeszcze tedy blank fertich znojdowało sie jego pōmiyszkanie). Skuli religijnych potrzeb wanielickich robotnikōw a beamterōw huty, 7 siyrpnia 1768 (abo 1767, akuratnŏ data niyma zicher) skludzōny ôstoł sam wanielicki kŏzatel Johann Christian Richter. Richter ôkrōm funkcyje farŏrza, wykōnowoł funkcyjõ rechtora we niyskorniyjszyj piyrszyj szuli dlŏ bajtlōw ôd robotnikōw we hucie. We 1771 roku zatrudniōno sam piyrszego chirurga ô nazwisku Freutzel (ô titlu "Hütten:Chirurg"), zastōmpiōł go ale we 1788 diplōmowany chirurg ô nazwisku Eckmann kery mioł titel "Knappschafts:Chyrurgus". Aże do 1789 roku wszyjske hutnicze chirurgi niy miały włŏsnego pōmiyszkaniŏ na terynie huty, skuli tego tyż pōmiyszkiwały we Dambskij Kuźni – dziepiyro we 1789 ôstoł wystawiōny ekstra dōm chirurga, kaj znojdowało sie pōmiyszkanie a kabinet chirurga. Na landkarcie huty ze 1809 roku dōm chirurga mianowany bōł lazarytym, ôstoł ale bezma pōmiyniōny we dōm dŏchtora we ōngyfer 1867 roku. Hutniczy chirurg kludziōł tyż przedej a rychtowanie medykamyntōw na terynie huty skuli tego co nojbliższe aptyki bōły dziepiyro we Ôpolu a Dobrodziyniu. Rok 1776 prziniōs hucie dynkmal skuli festu na przileżytość dwudziestoleciŏ powstaniŏ huty (dwadzieścia lŏt rachowane ôd piyrszych wykŏzōw stawiyń we hucie, to je szlusu piyrszyj tajle stawianiŏ huty). Dynkmal bōł we formie żelaznego boku ustawiōnego na gusowyj kolōnie na zŏklu ze cegłōw. Na wiyrchnyj tajli bōła data 1755 a szkryft L. W – bezma tedy wykōnano tyn dynkmal, a jego tworzicielym bōł bezma majster wytopu Ludwig Webchowski, niżyj bōła data 1775, ôd festu na przileżytość dwudziestoleciŏ istniyniŏ huty. Ôstoł ôn ustawiōny po lewyj zajcie hutniczego kanaru, miyndzy wielgimi piycami a hutniczym zōmkiym a stoł tam aże do drugij poły XIX. stoleciŏ – tedy ôstoł przestawiōny we inkszy plac, we direkt sōmsiedztwie ôd dŏwnego placu, skuli decyzyje ô wystawiyniu hutniczego badyhausu. Wele dynkmalu stały stare kanōny a moździyry, kere wyprodukowano sam we XVIII. stoleciu. Skuli powiynkszaniŏ huty we latach 30. XX. stoleciŏ, dynkmal mit ze kanōnami a moździyrami ôstoł przeniesiōny do Glywic we 1938 roku, kaj tyż mioł sie znojś we planowanym muzyjōm hutnictwa. Muzyjōm ôstatecznie niy ôstało utworzōne a sōm dynkmal bezma zaginōł abo tyż ôstoł zniszczōny – podarziło sie znojś ino dwie kanōny kere bōły wele dynkmalu. Huta pod forsztandym Wyższego Hajerskigo Amtu. Huta Malapana (jak tyż inksze ślōnske huty we Prusach we tym czasie podug reformy ministra von Heynitza) przelazła 16 czyrwnia 1780 roku ze forsztandu Wojynno-Dōminalnyj Izby pod forsztand Wyższego Hajerskigo Amtu, akuratnie direkt forsztand Departamyntu Hajerki a Hutnictwa ("Bergwerks und Hüttendepartament"). 22 kwietnia 1780 roku kōmisaryczny forsztand nad Hutōm Malapana przejōn niyskorniyjszy grŏf Friedrich Wilhelm von Reden, kery doł tyż ajnfal coby Huta Malapana bōła pod direkt forsztandym Departamyntu Hajerki a Hutnictwa Wyższego Hajerskigo Amtu. Cuzamyn ze nowym forsztandym, we hucie wkludzōno nowe mōndury dlŏ beamterōw a huciŏrzōw podug krōlewskigo dekretu ze 23 września 1780 roku na muster restu werkōw pod nowym forsztandym Wyższego Hajerskigo Amtu. Na antrag Wyższego Hajerskigo Amtu we 1782 roku ôstoł utworzōny samodzielny Hutniczy Amt we Ôzimku. Pod forsztand Hutniczego Amtu we Ôzimku ôstały wkludzōne huty: Malapana, Krasiejōw a Jedlice. We nastympnych latach, produkcyjŏ a jakość we Hucie Malapana zwiynkszyły sie, a we samyj hucie zaczynto uczyć hutnictwa a zapoznŏwać ze modernymi technologijami robotnikōw ze gōrnoślōnskich prywatnych hut, jak tyż perzōny ze cołkij Ojropy (cum bajszpil zdobywoł sam szprymy Heinrich Paul). Kedy we 1783 roku kanōny produkowane we ôdlewniach wele Küstrina ôkazały sie złyj jakości, krōl Fridrich II. Wielgi przekludziōł jejich produkcyjõ do Huty Malapana, kaj już na lato ôstały ôdlane piyrsze trzifōntowe kanōny (niyskorzij, we drugij pole XIX. stoleciŏ kej wystawiōny ôstoł badyhaus, to prawie te piyrsze wyprodukowane sam kanōny ôstały ustawiōne wele dynkmalu na przileżytość dwudziestoleciŏ huty, ale wczaśnij stały ône przi wchodzie do hutniczego zōmku). Ôd 1784 we Hucie Malapana produkowano tyż sześciofōntowe a dwunastofōntowe kanōny skuli słabyj jakości kanōn produkowanych we inkszych tajlach Krōlestwa Prus, nale mimo lepszyj jakości kanōn z Huty Malapana pruskŏ armijŏ ôbsztalowała we nij ino 84 kanōny. Pod forsztandym Wyższego Hajerskigo Amtu ôstała tyż utworzōnŏ piyrszŏ szula dlŏ bajtlōw ôd huciŏrzōw, gynau we 1781 roku przi skrojcowaniu cesty ze Łazōw a Antōniowa, kaj tyż znojdowała sie ôna aże do 1819 roku kedy to zaczynto stawiać nowõ szulã. Piyrszŏ szula dlŏ bajtlōw ôd huciŏrzōw we Hucie Malapana nojprzōd bildowała ino na podstawowym poziōmie, nale we 1785 zaczynto we nij bilodwać na hutniczych fachmanōw. We 1784 roku Wyższy Hajerski Amt doł zwolã na uwolniynie chopōw ze ôkolic huty ze frōnarbajtu podug antragu ôd Huty Malapana. Chopy kere ôstały uwolniōne ze frōnarbajtu musiały jednak robić we hucie, przi wyrymbie holcu abo przi wypŏlaniu holckouli. Ôstoł sam zainsztalowany mot do produkcyje blachy we 1786 roku. We 1786 roku po rŏz piyrszy użyto koksu we wielgich piycach do wytapianiŏ żelazła miŏst holckouli, co bōło ajnfalym ôd grŏfa von Redena. Piyrsze prōby wytopu przi użyciu koksu zakōńczyły sie niypowodzyniym, dziepiyro kej skludzōno sam ôdpednie masziny ze Wielgij Brytanije podarziło sie ze wytapianiym przi użyciu koksu, kery to wlŏz rajn do masowego użyciŏ we 1789. Koks niy bōł tōni ale, a transzport kamiōnnego wōngla do huty bōł problymatyczny, tōż aże do 1865 roku durch używano tyż holckouli przi wytapianiu żelazła. Kej zaczynto używać koksu do wytopu żelazła (bezma po rŏz piyrszy we cołkij kōntynyntalnyj Ojropie), hutōm forsztandowoł za wyższego hutniczego inszpektora ("Oberhütteninspektor") Ephraim Ludwig Gottfried Abt, kery to mioł już wczaśnijsze szprymy we hajerce. Abt mianowoł Hutã Malapanã "muter ślōnskich hut". We latach 90. XVIII. stoleciŏ przekludzōne ôstały tukej roztōmajte modernizacyje, podug ôbserwacyji ze brytyjskich hut, kerych dokōnali Friedrich Wilhelm von Reden a Johann Friedrich Wedding we czasie swojich rajz po Wielgij Brytaniji. Skludzili ôni do Huty Malapana nowe techniki ôdlewōw, knify tworzyniŏ roztōmajtych dobr (cum bajszpil tajlōw do damfmaszin, ketōw a mostōw) a tyż dwōch fachmanōw ôd hutnictwa: Johna Wilkinsona a Johna Baildona. Podug pruskigo ministra von Heynitza jakość produktōw Huty Malapana po rajzach von Redena a Weddinga dorōwnowała produktōm brytyjskich hut. 18 sierpnia 1789 hutã nawiydziōł krōl Fridrich II. Wielgi, kery to ōngyfer 40 lŏt nazŏd wydoł rozporzōndzynie ô wystawiyniu Huty Malapana a ekstra zwolniōł robiōncych sam robotnikōw a beamterōw ze sztojerōw na armijõ. We czasie swojigo byzuchu, Fridrich II. Wielgi nawiydzioł wszyjske stawiynia huty, we tym znōme we cołkich Prusach wielge piyce Huty Malapana. Pytoł sie tyż ôn ô technologiczne rōżnice we wytopie ôcylu miyndzy hutami Wielgij Brytanije a Hutōm Malapana, ôsobliwości procesu wytopu żelazła a inksze rzeczy zwiōnzane ze produkcyjōm we tyj hucie. Ôkrōm stawiyń, zwiydzoł ôn teryny rzyki Malapana, dōm chirurga a szulã. Jak sōm padoł, bōł barzo rŏd skuli tukejszego byzuchu. Skuli byzuchu Fridricha II. wystawiōno we hucie pamiōntkowõ tabulã. We 1793 roku ôstały zbulōne ôstatnie stawiynia po młynie Ozimka, a na jejich placu wystawiōno mechanicznõ werksztelã. Rok niyskorzij ôstała wyprodukowanŏ sam piyrszŏ damfmaszina, blank słożōnŏ ze tajlōw wyprodukowanych we Hucie Malapana. We latach 1794–1796 ôstoł sam ôdlōny piyrszy most, kery ustawiōno na rzyce Strzegōmka we Łażanach. Dwa lata niyskorzij ôdlano sam most dlŏ Berlina – bōł to anfang dugij seryje mostōw ôdlanych we Ôzimku, ze kerych to huta bōła znōmŏ we Prusach a cołkij Ojropie. We Hucie Malapana pod kōniec XIX. stoleciŏ szprymy zdobywało moc wŏżnych a znōmch perzōnōw jak Johann Friedrich Krigar (tworziciel piyrszyj pruskij damfmasziny) , Ottomar Schulze (niyskorniyjszy kerownik glywickij ôdlewni, kery stworzōł ze nij nojnowocześnijszõ ôdlewniã anfangu XIX. stoleciŏ) , Wilhelm August Stilarsky (niyskorniyjszy tworziciel roztōmajtych projektōw tworzōnych we krōlewskich hutach Prus) a Franz Moritz (mioł niyskorzij udzioł we stawianiu krōlewskich hut we Glywicach, Berlinie a Sayn). Franz Moritz stworzōł moc projektōw wykōnanych ôd Huty Malapana, realizowoł stworzynie pŏru mostōw (jedyn z nich trefiōł do Petersburga, tedy haupsztadu Rusyje), zôrganizowoł produkcyjõ giwer a tyż utworzōł hutniczy park na ôzimieckij inzli Rehdanza. Kryzy XIX. stoleciŏ. We latach 1859-1861 bōła kryza we gōrnoślōnskim hutnictwie. Produkcyjŏ fest zmyńszyła sie. Wielość hut na Gōrnym Ślōnsku w latach 1858-1861 śleciała ze 65 do 50. We roku 1859 Huta Malapana miała 8850 talarōw deficytu na kōniec roku. Ôzimske piyce do fryszowaniŏ żelazła zawarto we 1866 roku. Ôstatni wysoki piyc na holckoulã we Ôzimku zagaszōno we 1871 roku. Ciynżko bōło tyż z transportym ercu do huty. Bez kryzã we latach 70. XIX wieku, trza bōło zawrzić wszyjske wysoke piyce w Ôzimku. Piyrszŏ światowŏ wojna. We czasie anfangu piyrszyj światowyj wojny, hutã zawarto na ōngyfer 3 tydnie, skuli rychtowaniŏ sie do zniszczyniŏ werkōw na Gōrnym Ślōnsku, coby nie dostały sie w rynce Ruskigo Imperyjum, wygranŏ Paula von Hindenburga ale we bataliji pod Tannenbergym, sprawiyła iże do zniszczyniŏ Huty Malapana niy dolazło. We czasie pyrszyj światowyj wojny produkowano sam granaty a tajle do podwodnych szifōw. Drugŏ światowŏ wojna. We czasie drugij światowyj wojny, gynau we 1940 roku do przimusowych robōt przikludzōno sam piyrsze grupy robotnikōw. Przimusowe robotniki bōły nojczyńścij ze Polski. We 1941 roku przikludzōno tyż grupy sowieckich robotnikōw sebranych ze Stalagu VIIIB - R 530 a R 700, we wielości keluset perzōn. Huta dzisiej. Dzisio na tajli terynu dŏwnyj huty (zaôbycz pōłnocnyj) sōm sklepy a parki. We jednym ze stawiyń huty je dzisiej Muzeum Hutnictwa Doliny Małej Panwi w Ozimku. Wele mostu "Kettenbrücke" sōm tabule ze gyszichtowym ôpisym huty. Teryny na kerych dalij je kludzōnŏ huta, sōm dzisiej pod forsztandym sztamgyszeftu Huta Małapanew Sp. z o.o.
Kuna Yala to je autōnōmiczno prowincyjo a comarca we Panamie, kero zajmuje 365 wyspōw ze archipelagu San Blas a kōnsek karajibskigo wybrzeżo Panamy, dugi na 373 kilomyjtry. Je zarzōndzano ôd gubernatora, kerym ôd 2006 roku je Avelino Brenes. Granica mo s Kolōmbijōm a prowincyjōm Darién. Jeji stolicōm je El Porvenir. Kuna Yala mo 2393 km² wiyrchu a pomiyszkuje ja 36 487 ludzi (dane ze 2004 roka). Gyszichta Kuna Yala zaczła sie ôd bōntu ludu Kuna we 1952 roku, kerymu przewodźōł wōdz a szaman Nele Kantule. Wuōnczas wkludzili uōni fana ze hakenkrojcym, kery bōł znōmym simbolym we jejich kulturze. Skiż srogigo nacisku ôd liderōw Kuna, jejich autōnōmijo ôstoła uznano ôd Panamy we 1930 roku. Terozki głōwnym zdrzōdłym dochodu we Kuna Yala je turystyka. Congreso General Kuna Neczajta gubernatora Kuna Yala
Lesogorskij (rus. "Лесогорский", fiń. "Jääski") - ôsiedle miejskij zorty we Rusyji, we lyningradzkim ôbwodzie, we wyborgskim rejōnie. Na 2019 rok pōmiyszkiwało sam 3161 ludzi.
Gōrnosorbske abecadło – alfabet ôparty na łacińskim abecadle, sużōncy do zŏpisu gōrnosorbskij gŏdki. Skłŏdŏ sie z nastympujōncych liter: a, b, c, č, ć, d, dź, e, ě, f, g, h, ch, i, j, k, ł, l, m, n, ń, o, ó, p, q, r, ř, s, š, t, u, v, w, x, y, z, ž. dolnosorbske abecadło
Robert Mitwerandu (rodz. 27 lutego 1970 we Chorzowie, um. 7 moja 2000 we Katowicach) – fusbalszpiler, piyrszy we historyji czornoskōry, kery groł we polskij ekstraklasie a reprezentacyji Polski (jōniorskij). Uōnego fater pochodźōł ze Zimbabwe , matka bōła Polkōm. Robert Mitwerandu groł we polskij lidze lo katowickij GeKSy, lo keryj 7 razōw wystōmpiōł we piyrszoligowych szpilach. Niyskorzi przeloz do MK Górnika, kery wuōnczas groł we III lidze. Jygo nastympne kluby to Naprzód Rydułtowy, KS Myszków (wōnczas: Krisbut Myszków) a Raków Częstochowa. 6 moja 2000 po szpilu Polar Wrocław - Raków Częstochowa we rozgrywkach II ligi wrōćōł do dōm do Katowicōw, a we nocy dostoł hercklekotu a umrził. Bōła to cheba wrodzōno chyba serca. Profil we 90minut.pl (we polskij godce)
Jozef Kożdōń, cz. Josef Koždoň, , (nar. 8 września 1873 we Lesznyj Gōrnyj, um. 15 grudnia 1949 we Ôpawie) to bōł ślōnski politiker, założyciel i lider Ślōnskij Ludowyj Partyje a spōłzałożyciel i gyneralny sekretŏrz Ferajnu Ślōnzŏkōw ("Bund der Schlesier") we Cieszyńskim Ślōnsku we Austryjŏ-Madziarach a niyskorzij we Czechosłowacyji. Bōł spōmŏgŏczym idyje nadaniŏ autōnōmije i samostanowiyniŏ dlŏ Ślōnska a idyjologym egzystowaniŏ ôsobnyj ślōnskij nacyje. Działŏcz ôbywatelski i samoregyrōnkowy, deputyrowany Ślōnskigo Landtagu we Ôpawie ôd 1909 do 1918, macher czechosłowackij delegacyje we kōnferyncyji we Wersalu we 1919 roku, czōnek ślōnskij Krajowyj Kōmisyje Administracyjnyj we Ôpawie ôd 1919 do 1927, byrger Czeskigo Cieszyna ôd 1923 do 1938, założyciel (1925) a lider (1940–1944) Ślōnskigo Ludowego Banku. Biografijŏ. Narodziōł sie ôn we wanielickij bauerskij familiji we Austryjŏ-Madziarach. W dōma nauczōł sie cieszyńskigo dialektu ślōnskij gŏdki, jak tyż polskij a miymieckij gŏdki. Skōńczōł niymieckõ szkołã ludowõ we ônego familijnyj Lesznyj Gōrnyj, niymiecke gimnazyjōm ryalne we Cieszynie i niymiecke syminarium rechtorske, tyż we Cieszynie (1892), kaj przeszoł kurs polskij gŏdki. Ôd 1893 do 1898 robiōł ôn we niymieckij szkole ludowyj we Strumiyniu, a ôd 1898 roku we dwugŏdkowyj, wanielickij szkole ludowyj we Skoczowie, co bōł ônyj kerownikym ôd 1902 roku. Bōł aktywnym czōnkym ślōnskigo Krajowego Ferajnu Rechtorōw we Ôpawie. Propagowoł edukacyjõ – zainicjowoł stworzynie polskij publicznyj czytelni we Strumiyniu a spōłtworzōł niymiecke Tŏwarzistwo Czytaniŏ ("Leseverein") we Skoczowie. Krōm robot we szkole, tyż ôd 1898 roku bōł majstrym ôd chōru niymieckigo Mynskigo Tŏwarzistwa Śpiywaniŏ we Skoczowie. We ônego szkole krytykowoł kamratōw za niymczanie mian i bōł przeciwny roztōmajtym tyndyncyjōm germanizacyjnym. Skirz tego niymiecki, cieszyński cajtōng „Silesia” nazwoł go „polskim agitatorym” i ôd terŏz wielu „uchodziōł za Polŏka”. Josef Koždoň ôd 1905 roku zaczōn gosić hasło „Ślōnsk dlŏ Ślōnzŏkōw”, przi czym fest sprzeciwioł sie wzrōstowi polskich i czeskich wpływōw postrzōd miyjscowyj ludności bez inteligyncyjõ, co napływała ze Galicyje i Morawy a ônyj kamratōw. We 1907 roku wziōn udzioł we kampaniji ôbiōrczyj skupiny ônego szwigra, byrgera Skoczowa Karola Sohlicha – Niymieckij Progresywnyj Partyje, kerŏ we welowaniu do austryjŏckij Rady Państwa mioła kōnkuryncyjõ ze Niymieckōm Krześcijōńskōm Ludowōm Partyjōm i Niymieckōm Socjalistycznōm Partyjōm. We 1910 roku założōł Kōmitet dlŏ Utrzimaniŏ Czystoty Ślōnskij Gŏdki, kerego auftragym bōło wyciepniyńcie germanizmōw ze cieszyńskigo dialektu. Spōmŏgoł idyjõ dwugŏdkowyj edukacyje, tōż dopōminoł sie wkludzyniŏ nauczaniŏ niymieckij gŏdki we polskich szkołach ludowych, cum bajszpil we Wielgich Gōrkach, jak tyż polskij gŏdki we niymieckich szkołach ryalnych i gimnazyjach, cum bajszpil we Cieszynie. Wypōminoł ôn polskim nŏrodowcōm, iże sami fest dobrze znajōm niymieckõ gŏdkã, skirz czego majōm zapewniōne wysokodochodowe posady, a tyż iże uczōm włŏsne bajtle tyj gŏdki, a we tym samym czasie krytykujōm jejich za blokowanie utrakwizacyje polskich szkōł ludowych i dōnżynie do zmiany szkōł dwugŏdkowych we ino polske, co ôdbiyrało bajtlōm ślōnskich chopōw możebność nauki niymieckij gŏdki, a tym samym szansã sztajgniyńciŏ ônych społecznego sztatusu. Podkryślōł to słowami: Za ôdpowiydź, Polŏki skōmyntowali ônego wypowiydź tekstym „Koždoň zniyważŏ chopōw”. Josef Koždoň nikej niy zmiyniōł swojich poglōndōw. Klarownie prawiōł: „Niy je żech Niymcym, dyć niy je żech tyż i niy chcã być Polŏkym”. Politiker we Austryji. W lecie 1908 roku Koždoň zaczōn formowanie włŏsnyj skupiny Ślōnskij Ludowyj Partyje, kerŏ we mōmyncie registracyje we styczniu 1909 roku, mioła kole 2000 czōnkōw, sebranych we 30 terynowych skupinach. Ôd lutego 1909 roku partyjŏ wydŏwała włŏsnõ presã – tydnik „Ślązak” ("Ślōnzŏk") – redagowany ôd Adolfa Hoffmana a niyskorzij Klaudiusza Koske. We cajtōngu, miyndzy inkszymi sōm Koždoň gŏdoł, iże Ślōnzŏki to je ôsobnŏ nacyjŏ. Koždoň mianowoł „Ślązaka” „nojpoczytniyjszym cajtōngym we Weschodnim Ślōnsku”. Tyż ôd 1909 roku Josef Koždoň bōł deputyrowanym do Ślōnskigo Landtagu we Ôpawie ôd ônego partyje. Ôbrany bōł ze biylsko-strumiyńsko-skoczowskigo rejōnu welowaniŏ. Dostoł ôn sam wiyncyj gosōw aniżeli prziwōdca polskigo ruchu we Cieszyńskim Ślōnsku – Józef Londzin. We rejōnie cieszyńsko-jabłōnkowsko-frysztackim zwyciynżōł Franciszek Halfar, podpiyrany społym ôd strōnnictwa Polŏkōw, jak i Ślōnzŏkōw. Drugi mandat dostoł polski nŏrodny działŏcz Jan Michejda, kery bez gosy czeskich elektorōw pokōnoł Józefa Cichego, kandydŏta ôd ŚLP. Trzeci kandydŏt ôd ŚLP – Edward Quasnitza – wygroł we I turze we rejōnie frydecko-ôstrawsko-bogumińskim, kaj pokōnoł polskigo kandydŏta Adamka i czeskigo bauera, bez co dotrzoł do ścisłego welowaniŏ, w kerym ulegnōł czeskimu nŏrodowcowi Janowi Poppe – byrgerowi Ślōnskij Ôstrawy (terŏźnie tajla Ôstrawy). We Syjmie Koždoň zasiŏdoł we Wydziale Ekōnōmicznym, Spraw Wojskowych i Publicznego Bezpiyczyństwa, kaj zaprzijŏźnił sie ze synkym ôd ślōnskigo krajowego hetmana grŏfym Jōnym Larisch-Monnichem ze Karwinyj. We lipniu 1910 roku we Cieszynie społym ze Józefym Cichym i Pawłym Waniōm założōł zaplecze Ślōnskij Ludowyj Partyje – Ferajn Ślōnzŏkōw ("Bund der Schlesier"), przōdzij pod mianym Ślōnski Ferajn Ludowy „Nasz Hajmat” ("Schlesischer Volksverband „Unsere Heimat”"). Koždoň zwalczoł liderōw polskigo ruchu Jana Michejdã i Józefa Londzina, protestowoł tyż przeciw przibywaniu polskich rechtorōw i fabrykŏrzy ze Galicyje na teryn Cieszyńskigo Ślōnska, bo prawiōł, iże ôdbiyrajōm ôni robotã hanysōm. Podanie gŏdoł ô Czechach ze Morawy i Czech – ôbskarżoł ônych ô „czechizacyjõ” Cieszyńskigo Ślōnska. Polske badŏcze dajōm pozōr, iże niy wystympowoł przeciw niymieckim przibytnym. We 1910 roku we Cieszyńskim Ślōnsku pōmiyszkało kol. 57 tysiyncy imigrantōw ze Galicyje, 25 tysiyncy imigrantōw ze Czech i Morawy a rōncz 2 tysiōnce imigrantōw ze inkszych austryjŏckich krŏjōw. Pōnadto zapōminajōm ôni, iże lidery napływowych Czechōw chcieli prziłōnczyć Austryjŏcki Ślōnsk do Morawy (co ôsiōngli antlich we 1928 roku), lidery napływowych Polŏkōw chcieli prziłōnczyniŏ Cieszyńskigo Ślōnska do Galicyje, przi czym gŏdali, iże „Cieszyński Ślōnsk dycki bōł administracyjnōm tajlōm Krakowskigo”, za to napływowe Niymce (m.in. Haase, Bukowski, Payer) podpiyrali utrzimanie samodzielnego i autōnōmicznego sztatusu korōnnego krŏju Ślōnsk, a tyż ôficjalnie poprzili nastōnie i działalność brōniōncyj tego sztatusu Ślōnskij Ludowyj Partyje, kere to sparcie (a nojbarzij ôd Payera) polske nŏrodowce ofyn spōminali dlŏ Kożdonia. We 1911 roku Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ bōła nojsrogszōm skupinōm politycznōm we Cieszyńskim Ślōnsku. Ôbyjmowała panowanie we 39 gminach biylskigo a cieszyńskigo krysu. W tym tyż roku, z tych rejōnōw Josef Koždoň bōł kandydŏtym na deputyrowanego do Rady Państwa we Wiedziyniu. Straciōł jednak dużo gosōw skirz socjalistōw (Chobota i Kunickigo), kerzi dziynki nagośniyniu powiōnzań Kożdonia ze ślōnskōm arystokracyjōm, pokōnali go nawet we pŏru gminach, we kerych reskyrowała ônego partyjŏ. Wpływ na to miało tyż wyciepniyncie ze biylskigo rejōnu 8 gminōw kole Biylska, kere sparły Kożdonia we syjmowych welowaniach, a kere we parlamyntarnych welowaniach bōły prziłōnczōne do jednego ze rejōnōw we Ôpawskim Ślōnsku (krys ôbiōrczy nr 10). Bez to mandaty we ôbōch rejōnach zdobyli kandydŏty polskigo nŏrodnego ôboza (Londzin i Michejda). W czasie I wojny światowyj Koždoň formalnie durch bōł deputyrowanym, nale Ślōnski Landtag niy ôbradowoł. Koždoň przijōn funkcyjõ Aprowizacyjnego Kōmisŏrza gminu Skoczōw, przi czym bōł w Kōmitecie dlŏ podpor familiji wojŏkōw. We 1914 roku ônego partyjŏ miała kole 1000 czōnkōw. Ciynżki ôkres 1918–1920. Po kōńcu I wojny światowyj Koždoň mioł nadziejã na niyzawisłość dlŏ Austryjŏckigo Ślōnska we rōmach federacyje państw austryjŏckich. Kej ta kōncepcyjŏ padła, ôpedzioł sie za ônego imyntnym samostanowiyniym i połōnczyniym ze propōnowanym niypodlygłym gōrnoślōnskim krŏjym. We czesko-polskij ôstudzie ô dŏwne cieszyńske ksiōnżynctwo ôpedzioł sie po zajcie Czechōw. We grudniu 1918 roku Josef Koždoň społym ze ônego ślubnōm Juliōm bōł porwany ôd Polŏkōw a ôsadzōny we wiynziyniu we Krakowie, a ônego ślubnŏ we ôbozie "Kraków-Dąbie". Koždoň bōł wypuszczōny po miesiōncu po interwyncyjach tukejszych niymieckich i czeskich politykrōw. Po tym incydyncie zamiyszkoł we Ôstrawie. We czasie miyndzynŏrodowych ôsprŏwek ô prziszłości Ślōnska propōnowoł utworzynie samostanowiōnego krŏju, co we ônego skłŏd mioł wchodzić dŏwny Austryjŏcki Ślōnsk, teryn Morawy ôddzielajōncy ônego dwie tajle ôd siebie (rejōn Ôstrawy i Mistek z Koloradowym), Biołŏ ze ôkolicami – niyskorzij to państwo miało połōnczyć sie ze samostanowiōnym krŏjym Gōrnego Ślōnska. Na wersalskij kōnferyncyje „Memorioł we sprawie utworzyniŏ Republiki Ślōnsk Weschodni – Cieszyn”, zrychtowany ôd Kożdonia a Richtera i Fuldã – liderōw Delegacyje Niymieckich Partyji Weschodnigo Ślōnska, przedstawiōł biylski rajca Robert Piesch, wchodzōncy we skłŏd austryjŏckij delegacyje. Sam, krōm mocy memoriałōw ôd Kożdonia, Kōmisyjŏ dostała „Memorioł we sprawie Samostanowiyniŏ Cieszyńskigo Krŏju” ôd Eduarda Augusta Schrodera, kerego autōr podpiyroł i argōmyntowoł dōnżynia do samostanowiyniŏ ôd Kożdonia. Postulat mioł sparcie u trzech czōnkōw Miyndzysojuszniczyj Kōmisyje: Duboisa ôd Zjednoczōnych Sztatōw, Tissiego ôd Italije i Coulsona ôd Wielgij Brytanije, nale powŏżnie zaôpōnowoł przedstŏwiciel Francyje – Grenard. Terŏzki Koždoň zapropōnowoł, coby we ślōnskim absztimōngu przidać trzeciõ ôpcyjõ ôbioru – samostanowiyniŏ, nale zaś ônego postulat niy dostoł sparciŏ. Tedy Koždoň nawiōnzoł bliske relacyje ze nojwŏżniyjszymi politikerami Czechosłowacyje: prezydyntym Tomášym Masarykym, prymierym Karelym Kramářym i ministrym spraw zagranicznych Edvardym Benešym. Zapewniyli go ôni, iże Ślōnsk we granicach Czechosłowacyje zachowie politycznõ autōnōmijõ, kerõ posiadoł we mōnarchiji Habsburgōw, a Ślōnzŏki dostanōm nŏrodnõ autōnōmijõ. We Paryżu Koždoň bōł jednym ze macherōw czechosłowackij delegacyje. Sam ôbalōł argumynta etniczne polskij zajty, przekōnoł aliantōw, iże Ślōnzŏki to sztwŏrtŏ, ôsobnŏ nacyjŏ na tym terynie. Skrytykowoł plan tajlōngu Cieszyńskigo Ślōnska na dziołe wodnym pōmiyndzy Ôlzōm a Wisłōm, bo niy chcioł „za żŏdnõ cynã ôdstōmpić Ustrōniŏ, Skoczowa i Strumiyniŏ”, kaj mioł nojwiyncyj spōmŏgŏczy. Przekōnoł czechosłowackich politykrōw do forsowaniŏ absztimōngu, bo jak prawiōł, ônego spōmŏgŏcze to wiynkszość ludności Cieszyńskigo Ślōnska, w tym 9/10 wanielikōw. Krōm ôficjalnego sparciŏ dlŏ Czechosłowacyje, Koždoň niy zrezygnowoł ze ôpcyje samostanowiyniŏ i nawiōnzoł bliskõ spōłpracã ze liderym gōrnoślōnskich spōmŏgŏczy samostanowiyniŏ Ewaldym Lataczym, kerujōncym pōłmilijōnowyj Unije Gōrnoślōnzŏkōw ("Bund der Oberschlesier"). We tym ôkresie, ôbie ôrganizacyje utworzōne ôd Kożdonia przibrały masowõ naturã. Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ miała pŏrãnŏście tysiyncy czōnkōw, a Ferajn Ślōnzŏkōw 52 tysiōnce czōnkōw. Ze inspiracyje Kożdonia we Frysztŏcie Paweł Bajtek założōł Ślōnskõ Socjaldymokratycznõ Partyjõ, tworzōncõ sie ze lewicowych spōmŏgŏczy ślōnskij nacyje, zaôbycz ze Ustrōniŏ i Goleszowa, kaj miała nojsrogsze terynowe skupiny. We ôrganizowaniu ônyj rosnōncych struktur broł udzioł Karol Smyczek – ôsobisty sekretŏrz Kożdonia. Imyntnŏ wielość czōnkōw a sympatykōw „ruchōw ślōnzŏkowskich” je szacowanŏ na 100 tysiyncy ôsōb. Wiynkszość ze nich miyszkała na terynach administrowanych ôd Polŏkōw, a sam ôbowiōnzowoł zakŏz kolportażu cajtōngu „Ślązak”. Czōnki tych ôrganizacyji podle m.in. Kożdonia byli ôfiarami zastrŏszaniŏ, sprań, podpaleń, dymolowaniŏ ônych lokalōw itp. Nojbarzij narażyni na terror byli ślōnske socjaldymokraty, skirz czego Koždoň ugŏdoł sie ze Emanuelym Chobotym – liderym Polskij Socjaldymokratycznyj Partyje ze siydzibōm we Ôstrawie, rywalizujōncyj ze Polskōm Partyjōm Socjalistycznōm ze siydzibōm we Cieszynie. ŚSDP i PSDP zjednoczyły sie pod mianym tyj ôstatnij. Polske władze prōbowały dokōnać tyż rozłamu we samyj Ślōnskij Ludowyj Partyje. Prōba wykreowaniŏ propolskigo Karola Sikory na lidera partyje niy prziniosła sukcesu, tōż siyłōm zmusiyli pŏrunŏstu strzod znaczōncych działŏczy do ôdbyciŏ partyjnego sjŏzdu i wykluczyniŏ Kożdonia ze ôrganizacyje. Taki mydialny pokŏz zafungowoł na władze we Pradze, kere stwiyrdziyły, iże je to ryalny rozpad tm. „ruchu ślōnzŏkowskigo” , a wycŏfały sie ze dōnżyń do absztimōngu. Niy pōmōg byzuch Kożdonia we Pradze ani protest do alianckij Kōmisyje. Przeciw woli miyszkańcōw 15 lipnia 1920 dokōnane bōło potajlowanie Cieszyńskigo Ślōnska. Po polskij zajcie, kaj ôstało kole 80% struktur Ślōnskij Ludowyj Partyje a Ferajnu Ślōnzŏkōw robota strōnnikōw Kożdonia niy bōła dozwolōnŏ. Miyndzywojynny ôkres. Ôd 1919 roku Koždoň bōł czōnkym Krajowyj Administracyjnyj Kōmisyje dlŏ Krŏju Ślōnskigo ze siydzibōm we Ôpawie. Po potajlowaniu Cieszyńskigo Ślōnska zamiyszkoł we nowopowstōnym Czeskim Cieszynie we Czechosłowacyji. Hned ôbsztalowoł politykã wobec władz Czechosłowacyje, ôd kerych dopōminoł sie zoce dlŏ regiōnalnych ôdrymbności, nŏrodnyj autōnōmije i amtōw dlŏ Ślōnzŏkōw. We styczniu 1921 roku, kej kludziōł delegacyje przedstŏwicieli Krŏju Ślōnskigo, bez powołowanie sie na przedabsztimōngowe ôbiecki ôd regyrōnku, prōbowoł dostać ôd prezydynta Tomáša Masaryka autōnōmijõ dlŏ czeskigo Ślōnska. Nale Masaryk niy mioł żŏdnych formalnych zobowiōnzań (pōniywŏż absztimōng sie niy ôdbōł) wycŏfoł sie ze ônego ôbiecek. Kwestyjŏ nŏrodnyj autōnōmije regyrōnek potraktowoł enigmatycznie. W czasie wykŏzu ludzi miast propōnowanyj ôd Kożdonia kategoryje: ślōnskŏ nacyjŏ, ukŏzały sie trzi: Ślōnzŏk-Czechosłowŏk, Ślōnzŏk-Polŏk, Ślōnzŏk-Niymiec, a deklarujōnce to 47 tysiyncy ôsōb rozciepniynte bōły pōmiyndzy trzi nacyje. Skirz tego Ferajn Ślōnzŏkōw niy mōg ôficjalnie reprezyntować ślōnskij myńszości, tōż potajlowoł sie na gŏdkowe sekcyje: niymieckõ, polskõ i czeskõ. Tã ôstatniŏ hned bōła zlikwidowanŏ, bo niy mogła dostŏwać dotacyje dlŏ nŏrodnych myńszości. Josef Koždoň prziwstoł do niymieckij sekcyje, nale bydōc sekretŏrzym gyneralnym przewodziōł ôrganizacyje ôficjalnie reprezyntujōncyj tak niymieckõ myńszość, jak i polskõ. Prziwstōnie Kożdonia do niymieckij sekcyje, wynikało ze faktu, iże zgodnie ze prawidłami, do keryjś prziwstŏć musioł. Za to we czasie niyskorniyjszego wykŏzu ludzi we 1930 roku, kej ślōnskŏ nacyjŏ bōła potajlowanŏ na kategoryje: Ślōnzŏk-Czechosłowŏk, Ślōnzŏk-Czech, Ślōnzŏk, Ślōnzŏk-Polŏk, Ślōnzŏk-Niymiec i Ślōnzŏk-Słowŏk, sōm Koždoň zadeklarowoł sie ino jako „Ślonzok”. Ze ônego działalnościōm we kwestyji ôdrymbności ślōnskij nacyje we latach 30. korespōndowała twōrczość a działalność ôd frydeckiego pisŏrza Erwina Goja (Óndra Łysohorsky), co ô nim Czechy pisali: „Ondra Lysohorsky, to je Koždoň na Parnasie”. Na frakcyje potajlowała sie tyż sama Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ. Frakcyjŏ proczeskŏ ze Karolym Smyczkym i Karolym Pawlasym za liderōw dokōnała secesyje, czym stała sie ôsobnōm partyjōm, spōłpracujōncōm ze czeskimi Agrariuszami. Frakcyje proniymieckŏ i polskogŏdkowŏ, spōłdziałały ino we niykerych gminach, a łōnczyła jy ôsoba Józefa Kożdonia. Frakcyjŏ niymieckŏ pod wodzōm ôd Rudolfa Francusa i Waltera Harbicha skutecznie sztartowała we welowaniu do cieszyńskigo krysu. Za to frakcyjŏ polskogŏdkowŏ we welowaniu do praskigo parlamyntu i brnyńskigo Syjmu, wchodziyła we skłŏd szyrokij polskij koalicyje. Liderym delegacyje, kludzōncyj koalicyjne ôsprŏwki, bōł Koždoň. Spōlnym hasłym ôbiōrczym polskij koalicyje bōło: „Ślōnsk dlŏ Ślōnzŏkōw” we welowaniu do parlamyntu (1925), a piyrszy plac we welowaniu do Syjmu (1928) zajōn Gustaw Wałach ôd Ślōnskij Ludowyj Partyje. Krōm spōłprace ze Polŏkami, Josef Koždoň durch uwŏżoł sie jyny za Ślōnzŏka. We 1929 roku ôdciepnōł tōż propozycyjõ Strōnnictwa Ludowego rozwiōnzaniŏ Ślōnskij Ludowyj Partyje i prziłōnczyniŏ sie do ôboza polskigo. Wczaśnij ôdciepnōł czeskõ propozycyjõ ôpuszczyniŏ Ślōnska i ôbiyńciŏ ekspōnowanego stanowiska we Pradze. We 1927 roku czechosłowacki regyrōnek zaś wyciepnōł ôbiecki dane Ślōnzŏkōm, kej uzdoł połōnczyć czeskõ tajlã Ślōnska ze Morawōm. Ôrŏz powstoł Kōmitet Ôbrōny Praw Ślōnska, pod liderstwym byrgera Ôpawy Ernsta Franza, kery prōbowoł zapobiyc wkludzyniu tyj decyzyje, m.in. bez kolportaż niymieckogŏdkowyj broszury ôd Kożdonia „Prawo naszyj ślōnskij ôjczyzny do administracyjnyj niyzawisłości” ("Das Recht unserer schlesischer Heimat auf die verwaltungmässige Selbständigkeit"), kaj przedstawiōnŏ bōła niyracjōnalność tyj decyzyje, podle ôprzyniŏ sie na argumyntach historycznych, ôbywatelskich i ekōnōmicznych. Przeciwko połōnczōnego Krŏju Ślōnsko-Morawskigo protestowały pospōł Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ, Ferajn Ślōnzŏkōw, jak tyż wszyjske polske i niymiecke ôrganizacyje, jednak praske władze zignorowały te haje. W 1938 roku Czechosłowackŏ Armijŏ pokōnała aufsztand ôd sudeckich Niymcōw we Ôpawskim Ślōnsku. Skirz tego, III Rajch upōmnioł sie ô teryny Czechosłowacyje zamiyszkane zaôbycz bez ludność niymieckõ, a Polska, ô tm. Zaôlzie (zachodni Cieszyński Ślōnsk bez krysu frydeckigo i Ślōnskij Ôstrawy). Ôwdy alianty wysłoli do Pragi ônych przedstŏwicieli. 8 września Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ, jako „reprezyntacyjŏ ślōnskij nacyje”, wysłoła memorioł do przedstŏwiciela Wielgij Brytanije – lorda Waltera Runcimana, w kerym spōminała ô niydotrzimanyj ôbiecce absztimōngu we 1920 roku. Chciała ôd sztwōrki alianckich mocarstw zrobiyniŏ absztimōngu we kwestyji neutralizacyje spornych terynōw. Pismo, do kerego prziwstōnŏ bōła praca ôd Kurta Witta „Die Teschener Frage”, sygnował m.in. czesko-cieszyński byrger Josef Koždoň (snŏdź autōr memoriołu). Jednak postulat „reprezyntacyje ślōnskij nacyje” – jak sie sami ôkryślyli – niy mioł echa. We 1923 roku, krōm niyakceptacyje ôd czeskich władz, co chciały Czecha na tym stanowisku, gosami ôd Niymcōw, Ślōnzŏkōw i Polŏkōw (we proporcyjach 15, 5 i 2, przeciw 13 czeskim gosōm), Koždoň bōł ôbrany byrgerym Czeskigo Cieszyna. Dziynki ônego talyntōm ôrganizacyjnym, Koždoň bōł barzo dobrym byrgerym, co prziznŏwali nawet ônego ôpaczniki. We czasie ônego regyrowaniŏ miasto rozwijało sie fest wartko, zbudowany bōł lazaryt, szkoły i przedszkola m.in. tyż polskŏ szkoła, a przede wszyjskim zgolymŏ wielość dōmōw miyszkalnych m.in. kamynice przi hulicy Akacjowyj jak tyż ôsiedle jednofamilijnych dōmkōw „Na Rozwoju”. Krōm katolickigo kościoła powstoły trzi wanielicke („Na Rozwoju“, „Na Niwach“, czeskobraterski na Frydeckij), synagoga a kōmunalny smyntŏrz. Postawiōne bōły tyż administracyjne budōnki m.in. gmach krysowego amtu, a we 1929 roku Czeski Cieszyn dostoł włŏsny rathaus, przi kerym we 1933 roku powstoł nowy rynek. Miasto przetnōł nec nowych ulic (po potajlowaniu Cieszyna bōła sam praktycznie ino jedna hulica), powstoła tyż miastowŏ masarnia, znacznie rozrosła sie infrastruktura handlowŏ i gastrōnōmicznŏ. Byrger Koždoň we czasie wszelich ôficjalnych przemōwiyń używoł krōm amtowyj czeskij gŏdki i niymieckij – rodnyj dlŏ wiynkszości miyszkańcōw, tyż polskij gŏdki, krōm tego, iże Polŏki niy stanowiyli we Czeskim Cieszynie ôrdōnkowych 20% miyszkańcōw, co gwarantowałoby im gŏdkowe rōwnouprawniynie. Dziynki ônego hyrskości dostŏwała cołkŏ Ślōnskŏ Ludowŏ Partyjŏ, keryj sparcie we mieście trzikrotnie urosło (1922 – 604 gosy i 5 rajcōw, 1931 – 1684 gosy i 12 rajcōw). Trzi razy we 1923, 1927 a 1931 roku bōł ôbiyrany głosami ôd Ślōnzŏkōw, Niymcōw i Polŏkōw przi sprzeciwianiu ôd Czechōw. Sztwŏrty rŏz bōł ôbrany jednogośnie we wrześniu 1938, nale miesiōnc niyskorzij, po aneksyji „Zaôlziŏ” ôd Polŏkōw, bōł ôn wyciepniynty ze tyj funkcyje. 6 paździyrnika nowe władze zdelegalizowały wszyjske niypolske ôrganizacyje na tym terynie, tyż Ślōnskõ Ludowõ Partyjõ i Ferajn Ślōnzŏkōw. Działalność we III Rajchu. Po uwiynziyniu, krōtkim pobycie we Biylsku i Katowicach, kaj używoł gościnności niymieckij myńszości (Volksbundu), nawrocie do Cieszyna i dalszych ôdpytōnkach, w listopadzie 1938 roku Koždoň przeniōs sie na teryn III Rajchu, do Ôpawy. Ôwdy bez wiedze i zwōle ôd Kożdonia, lider proniymieckij frakcyje Ślōnskij Ludowyj Partyje Walter Harbich nawiōnzoł kōntakt ze piyrwyjszym czōnkym tyj partyje Paulym Lamatschym i bez ônego postrzednictwo podporzōndkowoł zdelegalizowanõ Ślōnskõ Ludowõ Partyjõ Cyntralnyj Placōwce Ludności Niymieckij (Volksdeutsche Mittelstelle), powiōnzanyj ze wydziałym nacyjnym agyndy dywersyje a interview, podporzōndkowanyj Reichsführerowi SS. Koždoň mioł nadziejã, iże niymiecke reskyrowanie na Ślōnsku bydzie nawrotym czasōw mōnarchije Habsburgōw. Wrōciōł do Cieszyna „ôwacyjōm powitany ôd ônego spōmŏgŏczy” dwa tydnie po zajyńciu miasta ôd Wehrmachtu. Ôczekowania Kożdonia na sparcie ônego starōnkōw we sprawie samostanowiyniŏ Ślōnzŏkōw niy bōły społniōne, a Niymce użyli go do roztōmajtych ônych celōw, zaôbycz do stŏwki wojŏkōw. Niy prziwrōciyli mu stanowiska byrgera, niy zalegalizowali Ślōnskij Ludowyj Partyje, niy przizwolyli wydŏwaniŏ presy. Po prŏwdzie, we czasie policyjnego wykŏzu ludzi zarachowanŏ bōła nacyjŏ „ślōnzŏckŏ” (ôgraniczōnŏ jyno do terynōw Cieszyńskigo Ślōnska, włōnczōnych dyrekt do Rajchu), co jōm deklarowało 157 tysiyncy ôsōb, atoli dwa lata niyskorzij wkludzōnŏ bōła volkslista, podle keryj wszyjscy mieli być Niymcami. Koždoň ignorowoł zakŏz publicznego gŏdaniŏ ślōnskōm gŏdkōm, publicznie krytykowoł „rozstrzylaniŏ ludności niywinowatyj”, zakŏz używaniŏ polskij gŏdki we kościołach i inksze przejŏwy polityki germanizacyje. Nazisty niy chcieli nałożyć żŏdnych represyji dlŏ Kożdonia, bo rōwnałoby sie to dlŏ nich ze klynskōm propagandy na tym terynie. We wrześniu 1943 roku na 70. gyburstag Kożdonia, ze uzdōniym ôd Adolfa Hitlera (wymŏgane we warōnkach wojynnych) urzōndzōny bōł huczny fajer, w czasie kerego nadany mu bōł tytuł hōnorowego ôbywatela Cieszyna „za zasugi dlŏ niymczyzny”. Tukejszy kreisleiter NSDAP Pannenborg we swojim przemōwiyniu uznoł go za „muster niymieckigo bojownika”, a cieszyński landrat Kruger chwŏlōł go za perfekt wiadōmość miyjscowych relacyji. Przeciw ôpinie nazistowskigo dygnitarzŏ Koždoň używoł swojã pozycyjõ, coby chrōnić przed nazistowskimi represyjami swojich dotynczasowych politycznych ôpacznikōw. Pōmōg nawet swojimu adwersarzowi Władysławowi Zabawskimu, kery ôbrażoł Kożdonia 30 lŏt we „Dzienniku Cieszyńskim” a sproł go ze kōmpanami we kwietniu 1909, czym chwŏlōł sie we ônego cajtōngu. Ôstatnie lata życiŏ. Pod kōniec 1944 roku, kej Czyrwōnŏ Armijŏ zbliżała sie do granic Ślōnska, Koždoň społym ze ônego familijōm bōł ewakuowany dalij do Rajchu. Jednak we drōdze uznoł, iże niy chce ôpuszczać Ślōnska. We Karlowych Warach pożegnoł sie ze ślubnōm i poszoł we powrotnõ drōgã do Cieszyna, a sam hned po wkroczyniu Czyrwōnyj Armije bōł pŏrã tydni internowany. Po wojnie ôstoł we Czechosłowacyji i, dziynki flyjdze ôd czeskich nŏrodnych socjalistōw, uniknōł ôbskarżyń ô kolaboracyjõ. Władze Czechosłowacyje ôdciepły tyż polski antrag ô ônego ekstradycyjõ. Fiaskym zakōńczyła sie tyż prōba porwaniŏ Kożdonia do Polski, co jōm zaplanowoł zaôlziōński sztab Wojska Polskigo. Po tym trefiyniu, majōncy już 73 lata Koždoň, sprany knyplym i kamyniym, zaś przeniōs sie do Ôpawy. Sam – na żōndanie policyje – napisoł antrag ô rehabilitacyjõ, do kerego prziwstoł wykŏz kol. 300 ôsōb, kerym pōmōg w czasach nazistowskigo terroru. Na kōńcu antragu spytoł „czym mōg wiyncyj uczynić i fto wiyncyj uczyniōł?”. Josef Koždoň umrził we 1949 roku na żōłtŏczkã niyżytowõ we ôpawskim hospicyjōm Marianum przi hulicy Roosevelta 45. Pogrzebany bōł 11 grudnia na bazowym smyntŏrzu we Ôpawie. Ônego symboliczny grōb je tyż na kōmunalnym smyntŏrzu we Czeskim Cieszynie. Poglōndy. Ônego poglōndy sōm ofyn podsōmowywane hasłym "Ślōnsk dlŏ Ślōnzŏkōw". Polske historyki prawiōm, iże podpiyroł ôn akcyje germanizacyje na Ślōnsku. Podle inkszych zdrzōdeł, brōniōł ôn praw ludzi do używaniŏ polskij gŏdki we szkołach i amtach. Niy spiyroł teoryje, iże sam, kaj ôstała polskŏ mŏwa, ta ziymia je polskŏ. Argōmentowoł to tym, iże na pograniczu niy idzie stosować kryteriōw gŏdkowych ani religijnych. Ôbrŏz Kożdonia niy dlŏ wszyjskich bōł pozytywny abo choby neutralny. Ôd Polŏkōw Koždoň bōł widziany za ôszydnika i agynta wpływu. Cum bajszpil, Maria Pilch we „Zaraniu Śląskim” ôpisała go tak: KOŽDON Josef, "Über die Sonderstellung der schlesischen Polen, die nationalen Verhältnisse und die allpolnische Propaganda in Ostschlesien" (Beilage Rede des Landtagabg[eordneten] Koždon in der Budgetdebatte des schlesischen Landtages (44. Sitzung) am 8. November 1910), Skotschau 1910. KOŽDON Josef, "Denkschrift der Schles[ischen] Volkspartei an die Interallierte Volksabstimmungkommission in Teschen", (Teschen 1920). KOŻDOŃ Józef, "Krzyk rozpaczy o pomoc dla Ślązaków" (dodatek skargi i żale Śląskiej Partyi Ludowej do międzynarodowej Komisyi plebiscytowej w Cieszynie w sprawie polskich aktów gwałtu i terroru), Morawska Ostrawa 1920. KOŽDON Josef, "4. Beschwerde-Eingabe der schlesischen Volkspartei an die internationale Volksabstimmungkommission in Teschen", (Mährisch Ostrau) 1920. [KOŻDOŃ Józef], "Memoryał Śląskiej Partyi Ludowej w sprawie plebiscytu w Księstwie Cieszyńskim wystosowany do Międzynarodowej Komisyi Plebiscytowej w Cieszynie", (Morawska Ostrawa) 1920. KOŽDON Josef, "Das Recht unserer schlesischen Heimat auf die verwaltungmässige Selbständigkeit", Troppau 1927. KOZDON Josef, "Teschen und Teschner Land", Sonderdruck aus dem Werk „Schlesien“ Band 8, Berlin-Fiedenau 1930. KOŽDON Josef, "Aus der jüngster Geschichte der Teschener Landes – Erinnerungen und Erlebnisse", we: "Schlesisches Jahrbuch", Breslau 1940. KOŻDOŃ Józef, "Mój stosunek do Polski, Polaków i do ludności naszej", Cz. Cieszyn 1946. KOŽDOŇ Josef, "Moje zkušenosti ve službě vlasti, mōj osud", Opava 1948.
MS-DOS (ang. "Microsoft Disk Operating System") – ôperacyjno systyma zbajstlowano ôd Microsoft we 1982 na podstawie QDOS, kery to Microsoft kupiōł a sprowiōł lo MS-DOS.
K2-18b, znanŏ tyż pod mianym EPIC 201912552 b – egzoplaneta, superziymia, co krōnży naôbkoło czerwōnego karła w systymie planetarnym K2-18, co je kole 124 lata świetlne ôd Ziymie. Planeta, ôdkrytõ ôd Ôbserwatorium Kosmiczne Keplera, była zidyntyfikowanŏ niyskorzij za takõ, co mŏ kole ôziym razy srogszõ masã ôd masy Ziymie, ôbkrōnżŏ swojã macierzistõ gwiŏzdã we jeji ekosferze po ôrbicie ô ôkresie 33 ziymskich dni. W 2019 r. dwa niyzależne ôpracowania ôparte ô dane z Kosmicznego Teleskopu Hubblea, skōńczyły sie kōnkluzyjōm, iże w atmosferze planety je moc wody, co je piyrszym takim ôdkryciym dlŏ planety w ekosferze gwiŏzdy – jeji strefie życiŏ. Ôdkrycie. Podszukowania K2-18b mieszczōm sie we programie badawczym Kosmicznego Teleskopu Keplera, co zajmuje sie bez tysiōncym dwiestōma egzoplanetami ôdkrytymi w czasie zaczyntyj we listopadzie 2013 misyje tego teleskopu, ôznaczōnyj skrōtym K2 i ôkryślanyj mianym "Second Light" („Druge światło”). K2‑18b była ôdkrytŏ we 2015 r. w rōmach ôbserwacyje gwiŏzdy K2‑18, czerwōnego karła ô zorcie widmowyj M2. 8 kole 38 parsekōw (124 lŏt świetlnych) ôd Ziymie. Doś niskŏ jasność gwiŏzdy K2‑18 ulekszy ôbserwowanie atmosfery K2‑18b w prziszłych ôbserwacyjach. Charakterystyka fizycznŏ. K2-18b mŏ ôkres ôrbitalny 32,9396 ziymskich dni, co przizwŏlŏ przijmnōńć hipotezã ô tym, iże jeji ôkres ôbrotu naôbkoło włŏsnyj ôsi je synchrōniczny z ôkresym orbitalnym za moc prŏwdopodobnõ. Półoś wielkŏ jeji orbity wynosi 00,1591 AU. "" (tymperaturã rōwnowŏgi) porachowanŏ była na kole 265 K (ti. -8°C). Rachuje sie, podle analizy przekludzōnyj ôd spektografu HARPS i programu poszukowań egzoplanet w bliskij podczerwiyni CARMENS w ôbserwatorium Calar Alto, iże K2‑18b mŏ prōmiyń 2,71 i masã 8,63 . Przirōwnanie srogości, ôrbity i inkszych cech K2‑18b z inkszymi wykrytymi egzoplanetami sugeruje, iże planeta może utrzimować atmosferã, co zawiyrŏ inksze elymynta chymiczne ôkrōm wodoru i helu. Planeta mŏ postrzedniŏ gynstość 2,4 kg/m³ (pdl. danych podanych ôd Cloutiera, ôpublikowanych w 2019 r.) i może utrzimować na powiyrchni ciekłõ wodã. Chociŏż tymperatura na powiyrchni planety wydŏwŏ sie być zbliżōnŏ do tyj, co je na Ziymi, to jednak tak masa ôziym razy srogszŏ ôd masy Ziymie, jak tyż snŏdź siylne prōmiyniowanie ultrafioletowe, co może dociyrać do powiyrchnie, a tyż sroge ôddalynie ôd Ziymie powodujōm, iże uczōnym niy wydŏwŏ sie możliwe dotarcie i przebywanie tam czowieka, a podle astrōnōma UCL Angelosa Tsiarasa je to durch „science fiction”. Podszukowania HARPS i CARMENES na K2-18b wykŏzały tyż w tym samym systymie gwiezdnym prŏwdopodobnõ drugõ egzoplanetã K2‑18c ô rachowanyj masie 5,62 ze ciaśniyjszym, 9-dniowym ôkresym ôrbitalnym. Do dostaniŏ dalszych wiadōmości na tymat K2-18b ôd poczōntkowych ôbserwacyji planety ôstoł użyty Kosmiczny Teleskop Hubblea; wyniki tam dostane potwierdziyły ôbserwacyje ôbserwatorium Keplera. Dwie ôsobne analizy w 2019 r., kludzōne ôsobno ôd Uniwersytetu Mōntrealskigo i University College London, co użyły spektrogramōw światła, co przechodzi blisko planety, potwierdziyły, iże K2‑18b mŏ atmosferã helowo-wodorowõ ô wysokim stynżyniu pary wodnyj (miyndzy 20% i 50%), co w nij mogōm sie tworzić chmury. Badanie University College London było ôpublikowane 11 września 2019 r. w cajtōngu Nature Astronomy ; badanie Uniwersytetu Mōntrealskiego, co niy je jeszcze ôcyniōne, było ôpublikowane dziyń wcześnij we formie preprintu na serwerze ArXiv. Analiza z University College London wykŏzała, iże jejich dane mieszczōm sie w zakresie 3,6 ôdchylyń sztandardowych, co dŏwŏ im 99,97% pewności we swojich wnioskach. Ôdkrycie pary wodnyj na K2-18b uczyni snŏdź tã planetã przedmiotym programu Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba z NASA jak tyż programu ARIEL z ESA, co majōm bezpostrzednio ôbserwować gazy atmosferyczne na egzoplanetach. Lokalizacyjŏ. Spōłrzyndne Miyndzynŏrodowego Niebieskigo Układu Ôdniesiyniŏ (ICRS) planety to rekt. 11h30m14,518s, dekl.  07°35′18,257″. To wrażŏ jã w gwiŏzdozbiōr Lwa, ale poza asteryzmym tyj kōnstelacyje.   Hubblecast Light on the discovery of water vapor on K2-18b NASA Goddard Space Center on the discovery of water vapor on K2-18b
Fera – statek do transportu ludzi, autōw a towarōw bez woda. We Ślōnsku fera pływo m.in. bez Ôdra we mieśce Ździyszowicy.
Ŏ - buchsztaba, używanŏ m.in. we ślabikŏrzowym szrajbōnku ôd ślōnskij gŏdki. Sztandard Unicode ta buchsztaba mŏ pode nōmerōm U 014E a U 014F (małŏ buchsztaba).
Bielsko gwara (gś: Beltzer Mundoart miym: Bielitzer Mundart) – gwara gōrnoślōnskigo djalektu miymieckij godki, kerōm posugiwała sie ludność Bielsko-Biołej. Gedichte in der Mundart der deutschen schlesisch-galizischen
Kandziyaskŏ gŏdka – mōngolskŏ gŏdka s tajli połedniyowej użiwanŏ bez Hujōw we Ciynhai we Chinach.
Columbia Pictures Industries, Inc. to je amerykōńske filmowe sztudio, kere zajmuje sie produkcyjōm a dystrybucyjōm filmōw. Mo siydzibã pod adresōm 10202 West Washington Boulevard we Culver City we sztacie Kalifornijŏ.
Jugury - Nacyjŏ, kerŏ je miszōngiem tureckich a mōngolskich ludōw zamiyszkujōnca hlawniy Sunan Jugurski Ciyan we Gansu we Chinach. Majōm 2 gŏdki: sarijugurskŏ s familije tureckich gŏdek a szerajugurskŏ s familije mōngolickich gŏdek. Nŏjczynstszŏ religijŏ tej nacyje to Tybetański Buddyzm a Tengrizm.
Żandowice (pol. Żędowice, miym. , Sandowitz) – wieś na Ślōnsku we Polsce, we wojewōdztwie ôpolskim, krysie strzeleckim, a we gminie Zawadzke. Żandowice leżōm przi rzyce Malapana. Miyszko sam kole 2300 ludzi. Je sam tyż fara pw. Matki Boskyj Bolesnyj (dŏwnij miyszkańcy nŏleżeli do fary we Kelczy, a jeszcze piyrwyj do Jymielnicy. Nojwcześniyjszŏ wspominka ô wsi je ze kole 1300 roku, kej to biskup wrocławski we dokumyńcie Liber fundationis Episcopatus Vratislaviensi przikozōł, coby ludzie z tyj wsi płaciyli płat na biskupstwo. Je to wieś chopsko-robotniczŏ (piyrwyj ludzie robiyli we żandowskij hucie (bōło sam nojwiynksze koło wodne na cołkim Ślōnsku, abo tyż mieli bamberstwa).
Krzywŏ Gōra (pol. "Krzywa Góra", miym. "Blumenthal") – wieś na Gōrnym Ślōnsku, we połedniowo-zachodnij Polsce, we ôpolskim wojewōdztwie, we namysłowskim krysie, we gminie Pokōj. We 2011 roku wieś miała 109 miyszkańcōw.
Rödental – miasto we Miymcach, we landzie Bajery, we krysie Coburg. Mo 49,96 km² wiyrchu a podug danych ze 2012 roku miyszkało sam 13 059 ludzi. Na 2014 rok burmistrzym sam je Marco Steiner. Eaton Schalkau Neczajta Rödental
Sztrōmwerk to je werk we kerym wytwarzo sie sztrōm bez przetworzyniy inkszych zortōw ynergije. Zorty sztrōmwerkōw: cieplny, jōndrowy, wodny a inksze.
Libijo (ليبيا, "Libija") , ôficyjolniy do 2011: Wielgo Arabsko Libijsko Dżamahirijja Ludowo-Socyjalistyczno (الجماهيرية العربية الليبية الشعبية الإشتراكية العظمى, "Al-Jamāhīriyyah al-`Arabiyyah al-Lībiyyah aš-Šabiyyah al-Ištirākiyyah al-`Udhmā") – państwo we pōłnocnyj Africe, nad Strzōdziymnym Morzym (Zatoka Wielgo Syrta). Granica mo s Egiptym, Sudanym, Czadym, Niigrym, Algeryjōm a Tōnezyjōm. Dōminuje sam sunnicki islam, kery wyznowo 97% miyszkańcōw. Przez 90% kraju zajmujōm pustynije (Sahara, Pustynijo Libijsko) a pōłpusynije, na kerych idzie trefić ôazy. Niy ma sam stołych rzykōw. Libijo do 2011 bōła dżamahirijjōm, co ôznaczało republika socyjalistyczno, we keryj po prowdzie wuadza mioł Muammar al-Kadafi. Gospodarka je ôparto na wydobyciu ropy naftowyj, kero dostarczo ōng. 80% dochodu narodowygo. Je sam tyż indystryjo petrochymiczno a hutnictwo, nale kraj bezma cołko żywnośćmusi skiż braku własnygo bauerstwa importować.
St. Johann in Tirol - gmin we Austriji, we landzie Tirol, we krysie Kitzbühel. Mo 59,16 km² wiyrchu a podug danych ze 2022 roku pōmiyszkowoło sam 9750 ludzi. Ôstrzodek zimowych szportōw.
Farhan Vladi (rodz. 1945) to je mymiycki biznesmōn irańskigo pochodzynio. Je uōn zołożycielym firmy Vladi Private Islands utworzōnyj we 1970 we Hamburgu kero je światowym potyntatym we handlu wyspōma. Ôd jeji utworzynio sprzedała uōna przez 1800 wyspōw na cołkim świecie. Watchtime.com (we angelskij godce) "Kup pan wyspę" - bankier.pl (we polskij godce)
Myjl (mōnka, mōłka) – produkt kery powstŏwŏ po drobiyniu ôbiyla lebo kartŏfli (jes to kartŏfelmyjl), a tyż rŏz za kej cum bajszpil ôrzechōw. Myjl jes wszeôbecnie używany do produkcyje piyczywa a nudli.
Jakuck (rus.: Якутск, jaku. : Дьокуускай) - stŏlicã Jakucyje we Rusyje.
Klojzdawka – szpas, kery polego na tym coby sie rozfechtować a niyskorzi klojzdać po lodzie. Mōmy klojzdawki naturalne (np. zmarźńōne jeździoro) lebo stuczne, ekstra zuōnaczone do klojzdanio.
El Campo de Peñaranda - gmin we Szpaniji, we regijōnie Kastylijo a León, we prowincyji Salamanca. Mo 45,2 km² wiyrchu a podug danych ze 2022 roku pōmiyszkowoło sam 263 ludzi.
Czile (Republika Czile, hiszp. "República de Chile") – państwo we Americe Połedniowyj, kere ćōngniy sie dugim pasym na zachodnim wybrzeżu kōntynyntu nad Ôceanym Pokojnym Ôceanym. Granica mo s Peru, Boliwijōm a Argyntynōm. Do Czile noleżōm liczne wyspy przibrzeżne a wyspy na ôtwartym ôceaniy: Juan Fernández, Wyspa Wielganocno, Sala y Gomez, San Ambrosio a San Félix.
Ryszard Kotys (rodz. 20 marca 1932 we Mniowie, um. 28 stycznia 2021) – polski szauszpiler filmowy, telewizyjny a tyjatralny, reżyser a scynarzista. Nojwiyncyj wywołany skirz role Mariana Paździocha we serialu "Świat według Kiepskich".
بلادي بلادي بلادي (Biladii, biladii, biladii, szl. Mōj Hajmacie, mōj Hajmacie, mōj Hajmacie) – państwowy hymn ôd Egiptu przijynty we 1979 roku. Tekst napisoł Mohamed Younis El Qadi, a muzyka Sajjid Darwisz. Tekst. بلادي بلادي بلادي<br> لك حبي وفؤادي<br> مصر يا أم البلاد<br> أنت غايتي والمراد<br> وعلي كل العباد <br> كم لنيلك من أيادي<br> مصر يا أرض النعيم <br> فزت بالمجد القديم<br> مقصدي دفع الغريم<br> وعلي الله اعتمادي<br> مصر أنت أغلي درة<br> فوق جبين الدهر غرة<br> يا بلادي عيشي حرة<br> واسلمي رغم الأعادي<br> مصر أولادك كرام<br> أوفياء يرعوا الزمام<br> سوف نحظي بالمرام<br> باتحادهم واتحادي<br> بلادي بلادي بلادي<br> لك حبي وفؤادي<br>
Wałbrzich (pol.: "Wałbrzych",miym. "Waldenburg") – miasto na prowach krysu we Polsce, we wojewōdztwie dolnoślōnskim. Ôstrzodek industryji a nauki. Wałbrzich je miastym ô funkcyjach industryjowo-handlowo-usugowych z niy rozwijajōncymi sie możliwościami ôstrzodka turystycznego. Dŏwnij drugi ważny i znaczōncy ôstrzodek industryjalny Dolnego Ślōnska, po Wrocławiu. Podle danych *GUS z 31 grudnia 2020, *Wałbrzich bōł zamiyszkowany bez 109971 ôsōb
Autobana A4 (pol. "Autostrada A4") – nojdugszo autobana we Polsce. Biygnie we jeji połedniowyj tajli ôd granice ze Miymcōma bez dolnoślōnske, ôpolske, ślōnske, małopolske wojewōdztwo a podkarpacke wojewōdztwo, do granicy ze Ōkrajinōm. Je dugo na 672,75 km. Nojbarzi znōme miasta bez kere abo wele kerych biygnie autobana A4 we 2013 roku to Zgorzelec, Bolesławiec, Lignica, Wrocław, Ôpole, Glywicy, Zobrze, Ruda Ślōnsko, Chorzōw, Katowicy, Myslowicy, Jaworzno, Krakōw, Tarnōw, Dymbica, Rzeszōw. A4 je tyż tajlōm miyndzynarodowyj cesty E40.
Óndra Łysohorsky (po prowdzie: Erwin Goj rodz. 6 czerwca 1905 we Frydku, um. 19 grudnia 1989 we Bratysławie) – pisorz, dichter, tuplikorz literatury na inksze godki, filolog, tworziciel literackij laszskij godki, kero powstała na bazie połedniowych gwarōw ślōnskij godki. Etymolōgijo przemianka. Óndra Łysohorsky znoczy tela co "Uōndraszek Łysogōrski", to je przemianek a literacki manifest Goja. Pochodzi uōn ôd powiarkowygo, ôperujōncygo we becyrku Łysyj Gōry, "beskidnika" (rojbra) Uōndraszka, ô kerym pisoł niyskorzi tyż inkszy ślōnski autor Gustaw Morcinek. Uōndraszek bōł łysogōrskym ôdpowiydnikym angelskigo Robin Hooda abo słowackigo Janosika.
Boguchwała - miasto we Polsce, we podkarpackim wojewōdztwie, we rzeszowskim krysie, siedziba miejsko-wiejskigo gminu Boguchwała. Szport. We mieście fōnguje fusbalklub Izolator Boguchwała.
Bertel Thorvaldsen (rodz. 19 listopada 1770 we Kopenhadze, um. 24 marca 1844 we Kopenhadze) to bōł duński bildhauer. Sztudjyrowoł we Kopenhadze a Rzimie. Niykere uōnygo prace sōm we Polsce, l.b. statua Mikołaja Kopernika we Warszawie przed siedzibōm PAN abo dynkmal ksiyńcia Józefa Poniatowskigo na kōniu przed Prezydynckim Pałacym.
Portrait of an American Family to debiutancki album amerykōńskij grupy Marilyn Manson. Ôstoł wydany 19 lipnia 1994 roku i wyprodukowany bez Trenta Reznora i Nine Inch Nails. Przōdzi album bōł zatytułowany "The Manson Family Album" (ôdniesiynie do Charlesa Mansona i jego sekty), atoli antlich tytuł ôstoł zmiyniōny na "Portrait of an American Family". „Prelude (The Family Trip)” – 1:20 „Cake and Sodomy” – 3:46 „Lunchbox” – 4:32 „Organ Grinder” – 4:22 „Cyclops” – 3:32 „Dope Hat” – 4:21 „Get Your Gunn” – 3:18 „Wrapped in Plastic” – 5:35 „Dogma” – 3:22 „Sweet Tooth” – 5:03 „Snake Eyes and Sissies” – 4:07 „My Monkey” – 4:31 „Misery Machine” – 13:08
Protestantyzm to je jedyn z bazowych richtōngōw krześcijōństwa, kery skłŏdŏ sie z zawiyrzyń religijnych powstōnych zaôbycz skuli ruchōw reformatorskich we kościele rzimskokatolickim, napoczyntych we 16. stoleciu ôd wystōmpiyniŏ Martina Lutra. Miano „protestantyzm” je zrobiōne ôd protestu słożōnego bez luteranōw 6 ksiynstw i 14 miast we 1529 roku w czasie syjmu we Spirze przeciw uchwole zabrōniajōncyj przechodzyniŏ na luteranizm.
Georgiy Tabunşçik (rōm. "Gheorghe Tabunșcic", rus. "Георгий Табунщик", "Georgij Tabunsik"; rodz. 1. siyrpnia 1939. we wsi Copceac) – gagauski a moldowski politiker, piyrszy baszkan gagauskij autōnōmije (1995-1999 a 2002-2006). Wczos SSSR deputowany mołdowskij SSR, we niyzoleżnyj Mołdowie posoł do parlamyntu. Za bildōngym agrōnōm.
Alojzy Wiktor Lysko (nar. 15 lutego 1942 we Bojszowach) to je ślōnski pisŏrz, rechtōr, politiker, deputyrowany do polskigo Syjmu V kadyncyje. Biografijŏ. Ônego fater ôstoł musowo wcielōny do Wehrmachtu w czasie drugij wojny światowyj a zginōł na weschodnim frōncie. Lysko dostoł titel magistra administracyje na Uniwerzytecie Ślōnskim. Ôd 1964 do 1992 roku bōł rechtorym hajerki a bez pŏrã lŏt bōł dyrechtorym szkoły. Je ôn autorym ksiōnżek ô tymatyce historycznyj a ślōnskij, bp. publikacyje "To byli nasi ojcowie", co je poświyncōnŏ ôsobōm musowo wcielōnym do niymieckij armije. Przinŏleżoł do partyji Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe i Przymierze Prawicy, a niyskorzij społym ze PP prziwstoł do Prawa i Sprawiedliwości. Ôd 1998 do 2005 bōł radnym Syjmiku Ślōnskigo Wojewōdztwa. We welōnku do parlamyntu we 2001 roku bez powodzyniŏ kandydowoł do Syjmu, za to we welōnku we 2005 roku bōł ôbrany na deputyrowanego we katowskim ôkryngu. Bōł jedynym deputyrowanym ze PiS, co 7 września 2007 roku welowoł przeciw ukrōcyniu kadyncyje lŏ Syjmu. Deklarowoł, iże niy bydzie kandydowoł we przedterminowym welōnku do parlamyntu, nale antlich przijōn propozycyjõ ôd Platformy Obywatelskij i bez powodzyniŏ kandydowoł ze ônōm na synatora. Niyskorzij bōł powołany we skłŏd programowyj rady TVP3 Katowice. Bōł czōnkym kōmitetu sparciŏ lŏ Bronisława Komorowskigo przed welōnkami prezidynckimi we 2010 i 2015. We 2003 roku dostoł nadgrodã miana Wojciecha Korfantego ôd Zwiōnzku Gōrnoślōnskigo, we 2011 roku Ślōnskõ Nadgrodã miana Juliusza Ligonia, a we 2014 roku Nadgrodã miana ks. Augustina Weltzla „Gōrnoślōnski Tacyt” we kategoryji „Popularyzatōr” za seryjõ ksiōnżek "Duchy Wojny". We 2017 roku bōł nōminowany do Gōrnoślōnskij Nadgrody Literackij „Juliusz” za publikacyjõ "Jak Niobe. Opowieść Górnośląska". We 2018 roku dostoł Nadgrodã miana Karola Miarki. Publicznie deklaruje przinŏleżność do ślōnskij nacyje. "Eliasz i Pistulka" – 1991 "Duchy i duszki bojszowskie" – 1992 "Słownik biograficzny Ziemi Pszczyńskiej" (spōłpraca) – 1995 "Echa pszczyńskiego lasu" – 1996 "Klechdy pszczyńskie" – 1997 "Bojszowy śpiewają" (śpiywnik, społym ze Janym Walōm) – 1998 "To byli nasi ojcowie..." – 1999 "Wisło, opowiedz..." – 2001 "Bojszowy w XX wieku" – 2002 "Boże strony" – 2003 "Marszałek Sejmu Śląskiego" (społym ze Konstantym Wolnym) – 2004 "Nasze dziedzictwo" – 2005 "Unicestwieni przez wojnę i kłamstwo" (społym ze Rafałym Bulōm) – 2005 "Duchy wojny 1. Dziennik żołnierski 1942–1944. W koszarach pod szczytami Alp" – 2008 "Skarby historii" (społym ze Aleksandrym Lyskōm) – 2007 "Duchy wojny 2. Dziennik żołnierski 1942–1944. W bunkrach Wału Atlantyckiego" – 2009 "Duchy wojny 3. Dziennik żołnierski 1942–1944. W okopach Frontu Wschodniego" – 2010 "Uczyła żyć i pracować" (społym ze Ireneuszym Wróblym) – 2010 "Mój śląski Teksas" (społym ze Józefym Kłykym) – 2010 "Świadkowie cierpienia i śmierci w Lędzinach" (społym ze Rafałym Bulōm) – 2010 "Duchy wojny 4. Dziennik żołnierski 1942–1944. W obięciach śmierci" – 2011 "Czyste oczy" – 2011 "Świadkowie cierpienia i śmierci – obozy i podobozy w Lędzinach" (społym ze Rafałym Bulōm) – 2011 "Historia pracą pisana" – 2012 "Losy Górnoślązaków w dwudziestym wieku" – 2013 "Anielin Fabera – rys biograficzny" – 2013 "Duchy wojny 5. Wspomnienia Wichty Ochmanowej 1944–1966. W udręce nadziei" – 2014 "Jak to dawniej na Ziemi Pszczyńskiej" – 2014 " Od wiek wieka na Górnym Śląsku" – 2014 "Opowieść górnośląska" – 2016 "Duchy wojny 6. W przekleństwie kalectwa" – 2016 "To byli nasi dziadkowie: legendy rodzinne z Górnego Śląska o poległych żołnierzach Wehrmacht" – 2016 "Ożywieni przez miłość i pamięć" (społym ze Henrykym Ganobisym) – 2016 "Jak Niobe. Opowieść Górnośląska" – 2016 "Herody po bojszowsku" – 2017 "Duchy wojny 7. W sieroctwie bez skargi" – 2017 "Sagi rodów górnośląskich" (społym ze Henrykym Ganobisym) – 2018 "Duchy wojny 8. Z Pszczyny do Kołymy. Odyseja Górnośląska" – 2019 "Świadectwo moralności" – 2019 "Duchy wojny 9. Duchy wojny – nim duchami zostali" – 2021 Posłowie V kadencji 2005–2007 – Alojzy Lysko, orka.sejm.gov.pl
Buszkowice – (pol.: "Buszkowice", miym. : "Hochbauschwitz") – wieś we Polsce, we dolnoślōnskim wojewōdztwie, we lubińskim krysie, we gminie Ścinawa. Piyrszy roz wzmiankowano kole 1253. Wieś należōła do biskupa wrocławskigo.
Benito Mussolini (rodz. 29 lipca 1883 we Dovia di Predappio, um. 28 kwietnia 1945 we Giulino di Mezzegra) – italski polityker a dziynnikorz, s anfanga socyjalistyczny, niyskorzi głōwny założyciel a prziwōdca faszystowskigo ruchu. Prymier Italiji we rokach 1922-1943, we rokach 1943-1945 prziwōdca Italskij Socyjalnyj Republiki. Mioł udzioł - skiż swoi ekspansjonistycznyj polityki a sojuszu ze III Rajchym- we doprowadzyniu do II wojny światowyj. Uobalōny we 1943 roku, utrzimoł we swoi władzy ino pōłnocno tajla Italiji. We 1945 chycili go a niyskorzi rozstrzelali antyfaszystowske partyzanty.
AC/DC to australijsko skupina muzyczno, zołożōno we 1973 we Sydney ôd bracikōw Angusa a Malcolma Youngōw. Wroz ze skupinami Black Sabbath a Led Zeppelin je poważano za piōniyrōw hard rocka a heavy metalu. Same człōnkowie skupiny zowdy ôkreślali jeij muzyka kej rock and roll. Nojwiynkszo popularność skupina ôśōngnyła po wydaniu albōmu ""Highway to Hell", ôstatnigo nagranygo s wokalistōm a autorym tekstōw Bonym Scottym. Po jygo śmiyrci (19 lutygo 1980) grupa myśloła nad swojym rozwiōnzaniym, nale ôstateczniy na plac Scotta przijynto Briana Johnsōna. We tym samym roku grupa wydoła swōj nojlepij sprzedajōncy sie albōm - "Back in Black"". Do terozki przedano wiyncyj kej 200 miljōnōw albōmōw skupiny, we tym 69 mln we USA. "Back in Black" przedano we 42 mln. kopii a je to drugi wynik jaki mo jakokolwiek płyta we geszychcie. AC/DC zajmujy 4 plac na liście 100 Nojlepszych Artystōw Hard Rocka zuōnaczōnyj bez VH1; a 7 plac na liście MTV - Nojlepsze Skupiny Metalowe Wszech Czasōw. "High Voltage" (1975) "T.N.T." (1975) "High Voltage" (1976) "Dirty Deeds Done Dirt Cheap" (1976) "Dirty Deeds Done Dirt Cheap" (1976) "Let There Be Rock" (1977) "Let There Be Rock" (1977) "Powerage" (1978) "Highway to Hell" (1979) "Back in Black" (1980) "For Those About to Rock We Salute You" (1981) "Flick of the Switch" (1983) "Fly on the Wall" (1985) "Who Made Who" (1986) "Blow Up Your Video" (1988) "The Razors Edge" (1990) "Ballbreaker" (1995) "Stiff Upper Lip" (2000) "Black Ice" (2008) "Rock or Bust" (2014) "Power Up" (2020)
Fyrlōnd (pol. "Korfantów", niym. "Friedland, Friedland in Oberschlesien") to je miasto we Gōrnym Ślōnsku, we połedniowo-zachodnij Polsce, we ôpolskim wojewōdztwie, we nyskim krysie, siydziba władz gminu Fyrlōnd. Podle danych na 30 czyrwnia 2016 miasto bōło zamiyszkane bez 1857 ôsōb. Kamracke miasta. Fyrlōnd je skamracōny ze: Friedland (Niymce) Friedland (Niymce) Friedland (Niymce) Frydlant nad Ôstrawicōm (Czechy) Frýdlant (Czechy) Prawdinsk (Rusyjŏ) Mieroszów (Polska) Debrzno (Polska) Mirosławiec (Polska) Bolechiw (Ukrajina) Boulleret Francyjŏ
Szrōn to je ciynkŏ szichta lodu na stałyj wiyrchni, co sie tworzi z pŏry wodnyj we atmosferze powyżyj nula, co tykŏ sie ze stałõ wiyrchniōm ô tymperaturze myńszyj ôd nula i powoduje pōmianã fazowõ z pŏry wodnyj (goz) w lōd (ciało stałe), kej pŏra wodnŏ ôsiōngŏ pōnkt zamarzaniŏ. W klimacie umiarkowanym nojczyńścij ukazuje sie na wiyrchniach przi ziymi jako kruche biołe krysztoły; w zimnym klimacie wystympuje we roztōmajtych formach. – symbol przewidziany dlŏ szrōnu.
Wolta (yng. "Volta River", fr. Fleuve Volta) – rzyka we zachodnij Africe, przepływo bez Burkina Faso a Ghana. Wolta powstowo ze skuplowanio trzech rzykōw: Czornyj Wolty (mianowanyj tyż "Mouhoun"), Biołyj Wolty ("Nakambé") a Czyrwiōnyj Wolty ("Nazinon", dopływ Biołyj Wolty). Ji dugość ôde zdrzōdłōw Czornyj Wolty je 1500 km², a wiyrch ji dorzyczo - 394 tyś. km². Rzyka wpado do Gwinyjskij Zatoki we małyj delcie. Ji głōwne dopływy to: Pra, Sene, Afram (prawe) a Daka a Oti (lewe). Przepływ wody niy ma regularny a waho sie ôd 14 m³/s do 15 tys. m³/s. We rokach 1961-1965 we dolnym biygu rzyki zuōnaczyli Zapora Akosombo. Skirz spiyntrzynio wodōw powstoł jedyn ze nouwiynkszych sztucznych zbiornikōw - jezioro Wolta ô wiyrchu 8,5 tys km². Wodno elektrownia Akosombo mo moc 900 MW. Ôd miana rzyki wziyno sie miano downyj kolōnije, a niyskorzi niypodlygłygo państwa Wiyrchno Wolta, kere ôd 1984 mianuje sie Burkina Faso.
Kuala Lumpur – nojsrogsze miasto a stolica Malezyji. Ôstrzodek industryji a ferwaltōngu.
Ynklawa – terytoryjōm ze wszyjskich strōnōw ôbtoczōne terytoryjōm drugigo państwa. Ynklawōm mōgōm być cołke państwa (Watykōn, San Marino, Lesotho) abo ino jako tajla inkszego kraju (kaliningradzki ôbwōd, wieś Campione). Sōm państwa, kere majōm granica yno ze jednym państwym, nale majōm dostymp do morzo a bestōż niy sōm ynklawōma. Sōm to ntp. Gambijo, Mōnako, Brōnei, Danijo a Portugalijo.
Piongiang - nojsrogsze miasto a stolica Pōłnocnyj Koryji. Głōwny ôstrzodek industryji, nauki a kultury we tym kreju.
Motor - maszina pōmiyniajōnco enyrgia na mechaniczno praca. Zauobycz mechaniczno praca je tworzōno bez wał motora, kery sie ôbroco skiż zasilanio enyrgiōm. Ważniyjsze paramyjtry motora: moc - wartkość wykonywanyj pracy sprawność - sztosunek wykorzystanyj enyrgii do wytworzonyj bez motor momynt śōły - lo motorōw ze ôbrotowym ruchym Phil Mather: "Skutery chińskie, tajwańskie i koreańskie. Poradnik obsługi i naprawy". Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2010. ISBN 978-83-206-1763-4.
Dōminika ("Dominica",Spōlnota Dōminiki – "Commonwealth of Dominica") – państwo we Pōłnocnyj Americe rozlygowane na wyspie ô jednakim mianie, na Karajibskim Morzu. S anfanga pōmiyszkiwano bez Indjanerōw, niyskorzi kolōnijo Francyji a Wielgij Brytaniji, niypodległość dostoła we rocznica ôddekniyńcio bez Kolōmba. Gospodarka ôparto na bauerstwie a turystyce. Żywobyje sam endemiczny gatōnek papaji - "Amazona imperialis", kero je narodowym ptokem Dōminiki a je na godle a fanie.
Santa Maria Capua Vetere - gmin we Italiji, we regijōnie Kampanijo, we prowincyji Caserta. Mo 15,92 km² wiyrchu a podug danych ze 2017 roku pōmiyszkiwało sam 32 786 ludzi. Neczajta Santa Maria Capua Vetere
Ólvega - gmin we Szpaniji, we autōnōmicznyj spōlnocie Kastylijo a León, we prowincyji Soria. Mo 98,77 km² wiyrchu a podug danych ze 2015 roku pōmiyszkiwało sam 3715 ludzi. Neczajta gminu Ólvega