diff --git "a/data/260.pl-sv.tmx" "b/data/260.pl-sv.tmx" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/data/260.pl-sv.tmx" @@ -0,0 +1,3976 @@ + + +
+ 496 +
+ + + + Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych. + + + Bra mat för barn + + + + + Niektóre substancje mogą dostawać się produktów spożywczych niezamierzenie, np. zanieczyszczenia środowiskowe. + + + De här råden kan hjälpa er på vägen till goda vanor. + + + + + Dotyczy to i dzieci, i osób dorosłych. + + + Bra mat för små barn + + + + + Dobre żywienie małych dzieci + + + Vad ska barn äta? + + + + + Naszym celem nie powinno być zatem udoskonalanie poszczególnych posiłków, ale zapewnienie dziecku dobrej jakości odżywczej spożywanych pokarmów. + + + Barnet får inte näringsbrist för det. + + + + + W ten sposób można zapewnić spożywanie odpowiednich składników odżywczych – białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i minerałów. + + + Kroppen mår bra av att få mat regelbundet – frukost, lunch och middag och 2–3 mellanmål. + + + + + Dziecko nie stanie się z tego powodu niedo- żywione. + + + Undvik småätande mellan målen, så att barnet orkar äta ordentligt vid måltiderna. + + + + + Dla rekompensaty można urozmaicać dodatki i przekąski. + + + Frukost och mellanmål + + + + + Nieustanne żucie w buzi jakiegoś pokarmu źle wpływa na zęby. + + + Ett näringsrikt mellanmål kan bestå av samma typ av mat som frukosten. + + + + + kaszka z mlekiem; + + + Tre exempel på en bra + + + + + kleik; + + + Smaka därför + + + + + Pożywna przekąska może składać się z tych samych potraw, co śniadanie. + + + själv på all mat och visa att du tycker det är gott! + + + + + Dlatego najlepiej zachować je na specjalne okazje. + + + Därför är det klokt att spara dem till speciella tillfällen. + + + + + Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik + + + Fullkorn och fibrer + + + + + Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii. + + + För andra barn kan det bli tvärtom, de blir tröga i magen. + + + + + Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna. + + + Hur mycket fibrer barn kan äta utan att magen påverkas varierar från ett barn till ett annat – du får pröva dig fram. + + + + + Obiad i kolacja + + + Lunch och middag + + + + + Podając ciepłe danie zarówno na obiad, jak i na kolację, łatwiej jest zaspokoić żywieniowe potrzeby małego dziecka. + + + Med lagad mat både till lunch och middag är det lättare att täcka små barns behov av näring. + + + + + Praktyczna zasada, która pomaga sprostać temu zadaniu to codzienne serwowanie jakiegoś produktu z każdej z następujących grup: ziemniaki, makaron, ryż, bulgur, kuskus i pieczywo: dobre źródła węglowodanów i błonnika, a także ważnych witamin i minerałów, takich jak żelazo i kwas foliowy; + + + Potatis, pasta, ris, bulgur, couscous och bröd: ger bra kolhydrater och fibrer, men också viktiga mineraler och vitaminer, som järn och folat (folsyra). + + + + + mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica i tofu: ważne źródła białka, witamin i minerałów. + + + Kött, fisk, kyckling, ägg, bönor, linser och tofu: är viktiga källor till protein, vitaminer och mineraler. + + + + + Mięso, fasola i tofu to także dobre źródła żelaza; + + + Kött, bönor och tofu är bra källor till järn. + + + + + warzywa i owoce: zawierają dużo witamin i innych substancji ochronnych, a także błonnika; + + + Grönsaker, rotfrukter, frukt och bär: innehåller mycket vitaminer och andra skyddande ämnen, men också fibrer. + + + + + mleko, kwaśne mleko, jogurt i napoje roślinne, takie jak wzbogacone napoje na bazie owsa i soi: ważne źródła wapnia i wielu innych witamin i minerałów; + + + Mjölk, fil, yoghurt och vegetabiliska drycker, som berikad havre- och soja- dryck: är viktiga källor till kalcium och många andra mineraler och vitaminer. + + + + + do gotowania posiłków olej i margaryna w płynie: ważne źródła zdrowych tłuszczów. + + + Olja och flytande margarin till matlagning: är viktiga källor till nyttiga fetter. + + + + + Do chudych potraw należy do porcji dziecka dodać trochę więcej tłuszczu. + + + Om maten är mager kan barnet behöva lite extra fett i sin portion. + + + + + Przyzwyczajaj swoje dziecko do picia przy posiłkach wody lub mleka. + + + Vänj ditt barn vid att dricka vatten eller mjölk till maten. + + + + + Zarówno do picia, jak i do gotowania używaj zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody. + + + Använd kallvatten och spola tills vattnet är kallt, även när du tar vatten till matlagning. + + + + + Ciepła woda może zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych. + + + Varmt kranvatten kan bland annat innehålla koppar från ledningarna. + + + + + Gospodarstwom domowym czerpiącym wodę z własnego źródła Socialstyrelsen (Główny Zarząd Zdrowia i Opieki Społecznej) zaleca przeprowadzanie co trzy lata kontroli jakości wody. + + + Om man har egen brunn rekommenderar Socialstyrelsen att man kontrollerar vattnets kvalitet vart tredje år. + + + + + W tym celu należy się skontaktować z komunalnym oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania. + + + Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör. + + + + + Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania. + + + Om vattnet är ”otjänligt” på grund av bakterier, eller om bakterien Escherichia coli (E.coli) finns i vattnet, ska man koka det innan det ges till barn. + + + + + W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody. + + + För övriga ämnen bör man följa de rekom­ mendationer som följer med analyssvaret. + + + + + Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se. + + + Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se. + + + + + Gospodarstwom domowym czerpiącym wodę z własnego źródła Socialstyrelsen (Główny Zarząd Zdrowia i Opieki Społecznej) zaleca przeprowadzanie co trzy lata kontroli jakości wody. + + + Om man har egen brunn rekommenderar Socialstyrelsen att man kontrollerar vattnets kvalitet vart tredje år. + + + + + W tym celu należy się skontaktować z komunalnym oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania. + + + Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör. + + + + + Jeżeli woda nie nadaje się do użytku ze względu na obecność bakterii, w szczególności bakterii Escherichia coli (E.coli), nie należy jej podawać dziecku bez uprzedniego przegotowania. + + + Om vattnet är ”otjänligt” på grund av bakterier, eller om bakterien Escherichia coli (E.coli) finns i vattnet, ska man koka det innan det ges till barn. + + + + + W przypadku innych substancji należy postępować zgodnie ze wskazówkami załączonymi do wyniku analizy wody. + + + För övriga ämnen bör man följa de rekom­ mendationer som följer med analyssvaret. + + + + + Więcej informacji o wodzie pitnej i własnym źródle na stronie www.livsmedelsverket.se. + + + Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se. + + + + + Domowej roboty czy gotowe? + + + Hemlagat eller färdiglagat? + + + + + Niektóre osoby bardzo lubią gotować, podczas gdy inne zupełnie nie są do tego przyzwyczajone. + + + Många tycker det är roligt att laga mat medan andra kanske inte är så vana vid matlagning. + + + + + Przygotowanie dobrych posiłków dla małego dziecka wcale nie musi być trudne. + + + Att laga bra mat för små barn behöver inte vara svårt. + + + + + W sieci i książkach kucharskich można znaleźć wiele łatwych przepisów. + + + På webben och i kokböcker finns många bra och enkla recept du kan ta hjälp av. + + + + + Sklepy spożywcze oferują również dużą ilość półproduktów i gotowych dań, które doskonale nadają się nawet dla małych dzieci. + + + Det finns också en hel del halvfabrikat och färdigrätter som passar även små barn. + + + + + Wiele osób nie jest przekonanych do gotowych, fabrycznych dań, ponieważ mogą one zawierać więcej dodatków niż dania domowej roboty. + + + Vissa är tveksamma till industrilagad mat för att den ibland innehåller mer tillsatser än hemlagad. + + + + + Dobrze jest zatem wiedzieć, że wszystkie dodatkowe składniki stosowane do produkcji artykułów spożywczych są bezpieczne zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych, ponieważ zostały naukowo przebadane i zaaprobowane do użytku. + + + Då är det bra att veta att alla tillsatser som används i livsmedel är vetenskapligt bedömda och godkända och säkra för både barn och vuxna. + + + + + Należy natomiast zwracać uwagę na ilość soli i cukru w kupowanych produktach. + + + Däremot kan man behöva se upp så att produkterna inte innehåller mycket salt eller socker. + + + + + Wybieraj artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza” – zawierają one bowiem mniej soli i cukru. + + + Välj gärna nyckelhålsmärkt mat – den innehåller mindre salt och socker. + + + + + Ryby i skorupiaki + + + Fisk och skaldjur + + + + + Ryby i skorupiaki są ważnym źródłem witaminy D, jodu i selenu. + + + Fisk och skaldjur är viktiga källor till D-vitamin, jod och selen. + + + + + Tłuste ryby, takie, jak łosoś, śledź i makrela zawierają też zdrowe tłuszcze typu omega-3, w szczególności DHA, który jest niezbędny dla rozwoju mózgu i wzroku dziecka. + + + Fet fisk, som lax, sill och makrill, innehåller också det särskilda omega- 3-fett, DHA, som barn behöver för hjärnans och synens utveckling. + + + + + Dlatego ryby powinny często pojawiać się w menu dziecka, najlepiej 2-3 razy w tygodniu. + + + Därför är det bra för barn att äta fisk ofta, gärna 2-3 gånger i veckan. + + + + + Staraj się urozmaicać dietę różnymi rodzajami ryb, co będzie nie tylko pożytkiem dla zdrowia, ale i dla środowiska. + + + Försök att variera med olika sorters fisk, det är bra för både hälsans och miljöns skull. + + + + + Niektóre rodzaje ryb mogą zawierać pochodzące ze środowiska, szkodliwe dla zdrowia toksyny, dowiedz się więcej na stronie 12. + + + Några få sorters fisk kan innehålla miljögifter, se sidan 17. + + + + + Wiele osób ma trudności z przyrządzaniem ryb, a to wcale nie musi być trudne – wystarczy przecież gotować je przez kilka minut w mikrofalówce. + + + Många tycker det är svårt att laga fisk, men det behöver det inte vara – ett enkelt sätt är att koka en bit fisk i mikron i några minuter. + + + + + Mamy dzisiaj tyle dobrych półproduktów i gotowych dań, z których można skorzystać. + + + Det finns också många bra halvfabrikat och färdigrätter att ta till. + + + + + Makrela z puszki na kanapki to inny, łatwy sposób podawania ryby. + + + Fiskpålägg på smörgåsen, som makrill på burk, är ett annat enkelt sätt att servera fisk. + + + + + Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało. + + + Även valnötter och linfröolja innehåller omega-3. + + + + + Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka. + + + Järn­ berikad gröt eller välling är därför bra även under barnets andra levnadsår. + + + + + Bogate w żelazo pokarmy to mięso, kaszanka, chrupki chleb typu „palttunnbröd” + + + Kött, blodpudding, palttunnbröd och annan blodmat är också rika på järn. + + + + + i inne produkty powstałe na bazie krwi, a z warzyw fasola, ciecierzyca, soczewica, niektóre orzechy i nasiona oraz wegetariańskie tofu. + + + Bönor, kikärter, linser, tofu och en del nötter och frön är vegetariska järn­ källor. + + + + + Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało. + + + Järn är ett näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av. + + + + + Podawanie wzbogaconej w żelazo kaszki lub kleiku jest więc wskazane nawet w drugim roku życia dziecka. + + + Järn­ berikad gröt eller välling är därför bra även under barnets andra levnadsår. + + + + + Bogate w żelazo pokarmy to mięso, kaszanka, chrupki chleb typu „palttunnbröd” + + + Kött, blodpudding, palttunnbröd och annan blodmat är också rika på järn. + + + + + i inne produkty powstałe na bazie krwi, a z warzyw fasola, ciecierzyca, soczewica, niektóre orzechy i nasiona oraz wegetariańskie tofu. + + + Bönor, kikärter, linser, tofu och en del nötter och frön är vegetariska järn­ källor. + + + + + Jeżeli dzieci nie jedzą ryb, powinno się stosować do gotowania olej rzepakowy albo margaryny na bazie oleju rzepakowego. + + + Det är bra för barn att äta fisk + + + + + Częste spożywanie ryb jest zdrowe dla dzieci. + + + Det är bra för barn att äta fisk ofta. + + + + + Warzywa i owoce + + + Frukt och grönt + + + + + Dlatego właśnie dzieciom powinno się podawać warzywa zarówno na obiad jak i na kolację, a owoce codziennie. + + + Servera grönsaker till både lunch och middag och frukt varje dag. + + + + + Podawaj owoce i warzywa o rozmaitych kolorach i kształtach, aby wzbudzić u dziecka zainteresowanie i radość z posiłku. + + + Variera gärna färg och form, det kan väcka barnets nyfikenhet och matglädje. + + + + + Wiele warzyw dostępnych jest w formie mrożonek. + + + Det finns många frysta grönsaker. + + + + + Mrożone warzywa zawierają tyle samo składników odżywczych, co świeże i można je szybko przygotować do spożycia. + + + De innehåller lika mycket näring som färska och går snabbt att laga till. + + + + + Fasola i soczewica zawierają składniki, które mogą powodować kolkę żołądka, a które można zneutralizować poprzez gotowanie. + + + Bönor och linser innehåller ämnen som kan ge magknip, men som försvinner om bönorna kokas. + + + + + Przeczytaj instrukcje na opakowaniu. + + + Läs på förpackningen hur du gör. + + + + + Kilka innych przykładów na szybkie przekąski: + + + Några fler exempel: + + + + + Pokrój ogórek, marchewki, brokuły lub kalafiora w podłużne kawałki i podaj dziecku w czasie, gdy gotujesz obiad. + + + Skär stavar av gurka, morötter, broccoli- eller blomkålsbuketter och servera medan du lagar maten. + + + + + To szybka metoda na zaspokojenie głodnego i maru- dzącego dziecka. + + + Det är snabbt gjort och kan motverka en del av hungergnället. + + + + + Do sosu z mielonego mięsa i innych potraw dodawaj warzywa takie jak np. starte na tarce marchewki, białą kapustę, puszkę siekanych pomidorów, kukurydzę lub fasolę. + + + Ha grönsaker i maten, till exempel rivna morötter, vitkål, en burk krossade tomater, majs eller bönor i köttfärssåsen eller grytan. + + + + + Małe dzieci uwielbiają często tzw. „łó deczki” z jabłek i gruszek lub plasterki bananów. + + + Små barn tycker ofta det är roligt med ”båtar” av äpplen och päron eller bananslantar. + + + + + Owoce podane w takiej formie są dla malucha łatwiejsze do zjedzenia. + + + Det är också lättare att äta för ett litet barn. + + + + + Więcej dowiesz się w rozdziale o wegetariańskich posiłkach dla dzieci. + + + Läs mer i avsnittet om vegetarisk mat för barn. + + + + + Mleko i przetwory mleczne + + + Mjölk och mjölkprodukter + + + + + Mleko i jego przetwory są ważnymi źródłami m.in. wapnia. + + + Mjölk och mjölkprodukter är viktiga källor till bland annat kalcium. + + + + + Wapń jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu szkieletowego i zębów dziecka. + + + Kalcium behövs för att bygga upp barnets skelett och tänder. + + + + + Pół litra mleka, jogurtu lub kwaśnego mleka dziennie pokrywa potrzeby małego dziecka. + + + En halv liter mjölk, fil eller yoghurt om dagen räcker för att täcka barnets kalciumbehov. + + + + + Kleik też jest bogaty w wapń, choć zawiera go trochę mniej niż mleko. + + + Även välling innehåller kalcium, men lite mindre än mjölk. + + + + + Plasterek sera zawiera tyle samo wapnia, ile ½-1 dl mleka. + + + En skiva ost ger lika mycket kalcium som ½-1 dl mjölk. + + + + + Mleko chude i mleko półtłuste są ważnymi źródłami witaminy D, ponieważ są nią specjalnie wzbogacone. + + + Lättmjölk och mellanmjölk är viktiga källor till D-vitamin, eftersom de berikas extra med D-vitamin. + + + + + Z tego względu zawierają jej znacznie więcej, niż tłuste mleko. + + + De innehåller därför betydligt mer D-vitamin än fetare mjölk. + + + + + Wiele chudych jogurtów i kwaśnych rodzajów mleka wzbogaca się witaminą D. + + + Även många magra fil- och yoghurtsorter berikas. + + + + + Jeżeli Twoje dziecko nie je żadnych produktów mlecznych, na przykład z powodu alergii na białko mleka, powinieneś skontaktować się z dietetykiem. + + + Om ditt barn inte äter några mjölkprodukter alls, till exempel på grund av mjölkproteinallergi, bör du få råd från en dietist. + + + + + Jaki rodzaj mleka powinno pić małe dziecko? + + + Vilken mJölk ska små barn dricka? + + + + + Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują w swojej diecie trochę więcej tłuszczu niż dorośli. + + + Barn under två år behö­ ver något mer fett i maten än vuxna. + + + + + Wydaje się zatem oczywiste, że powinno się im podawać tłuste produkty mleczne. + + + Därför kan det kännas naturligt att ge barn feta mjölkprodukter. + + + + + Dzieci najbardziej potrzebują jednak tłuszczów typu omega-3, a tych w mleku nie ma. + + + Men det är framför allt omega­3­fett som barn behöver mer av och det finns inte i mjölken. + + + + + Dlatego lepiej jest podawać dziecku chude produkty mleczne, a do posiłków dodawać oleju rzepakowego, który jest bogaty w tłuszcze typu omega-3. + + + Därför är det bättre att ge magra mjölkprodukter och i stället ha lite extra rapsolja i maten, eftersom den innehåller omega­3. + + + + + Chude mleko zawiera równie dużo witamin i minerałów, co tłuste mleko. + + + Mager mjölk innehåller lika mycket vitaminer och mineraler som fet mjölk. + + + + + Poza tym większość chudych produktów mlecznych wzbogaca się witaminą D i dlatego są one ważnymi źródłami tej witaminy dla dzieci. + + + De flesta magra mjölkprodukter berikas dess­ utom med D­vitamin och är därför viktiga källor till D­vitamin för barn. + + + + + Masło, margaryna i olej + + + Vilken mJölk ska små barn dricka? + + + + + Tłuszcze typu omega-3 są niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka. + + + Barn under två år behö­ ver något mer fett i maten än vuxna. + + + + + Olej rzepakowy jest produktem z natury bogatym w omega-3. + + + Därför kan det kännas naturligt att ge barn feta mjölkprodukter. + + + + + Stosowanie do przygotowywania posiłków dziecka oleju rzepakowego lub produktów zawierających olej rzepakowy jest najprostszym sposobem na zapewnienie mu dostatecznej ilości omega-3. + + + Men det är framför allt omega­3­fett som barn behöver mer av och det finns inte i mjölken. + + + + + Dzieci poniżej dwóch lat potrzebują także trochę więcej tłuszczu niż dorośli i dlatego lepiej im podawać tłustą, a nie chudą margarynę. + + + Därför är det bättre att ge magra mjölkprodukter och i stället ha lite extra rapsolja i maten, eftersom den innehåller omega­3. + + + + + Masło zawiera mało tłuszczów typu omega-3, więc niezbyt nadaje się dla dzieci. + + + Mager mjölk innehåller lika mycket vitaminer och mineraler som fet mjölk. + + + + + Jeżeli zdasz się na intuicję dziecka i pozwolisz mu jeść tyle, na ile ma ochotę, z dłuższej perspektywy czasowej spożyje ono odpowiednią ilość pokarmu. + + + Barn under två år behöver också lite mer fett än vuxna och därför är ett fetare margarin bättre än lättmargarin. + + + + + Nie nakładaj dziecku zbyt dużych porcji, lepiej niech poprosi potem o dokładkę. + + + Smör innehåller bara lite omega-3, och är därför inte det bästa valet för barn. + + + + + Czasami dziecko zjada bardzo mało i szybko robi się głodne, a czasami bardzo dużo i potem nie ma ochoty jeść innych posiłków. + + + Om du ändå väljer att ge ditt barn smör är det extra viktigt att använda rapsolja till matlagningen och att barnet äter fet fisk, som ger omega-3. + + + + + Dziecko musi się nauczyć jeść odpowiednie ilości pokarmów. + + + Barn som ammas får även omega-3 från bröstmjölken. + + + + + Czy dziecku potrzebne są dodatkowe witaminy i minerały? + + + Hur mycket behöver små barn äta? + + + + + Wiele osób uważa jednak, że dla pewności dziecku trzeba podawać witaminy i minerały w tabletkach. + + + Om du som vuxen låter barnet själv ta ansvar för mängderna äter barnet oftast lagom mycket mat, utslaget på längre tid. + + + + + Krople z witaminą D + + + D­droppar + + + + + Pokarm małych dzieci nie zawiera wystarczającej ilości witaminy D. Niedobór witaminy D może być przyczyną nieprawidłowego rozwoju układu szkieletowego dziecka. + + + Små barn får inte tillräckligt med D-vitamin via maten. + + + + + Niektórym dzieciom krople z witaminą D trzeba podawać nawet dłużej. + + + Därför behöver du fortsätta ge D-droppar varje dag ända tills barnet är två år. + + + + + dzieci, które nigdy nie jedzą ryb. + + + Vissa barn behöver D-droppar även efter två år. + + + + + Odżywianie wegetariańskie + + + Vegetarisk mat + + + + + Coraz więcej osób wybiera potrawy wegetariańskie. + + + Allt fler väljer att äta mer av vegetarisk mat. + + + + + To wybór przynoszący korzyści zarówno dla zdrowia, jak i środowiska. + + + Det är bra både för hälsan och miljön. + + + + + Dlatego dobrze jest, jeśli dziecko już wcześnie nauczy się jeść różne wegetariańskie posiłki. + + + Därför är det bra om ditt barn tidigt får lära sig att tycka om olika vegetariska rätter. + + + + + Dla wielu osób wegetariańskie posiłki są tylko urozmaiceniem zwykłej diety, inni zupełnie rezygnują ze spożywania mięsa, a niektóre osoby nawet ze wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego. + + + Många varierar och äter vegetarisk mat bara ibland, en del väljer bara bort kött medan andra väljer bort allt från djurriket. + + + + + Zrezygnowanie z mięsa nie nastręcza zwykle problemów. + + + Att bara välja bort kött brukar inte vara något problem alls. + + + + + Jeżeli chcesz jednak stosować dietę wegańską, tzn. wykluczyć spożywanie mięsa, ryb, mleka i jaj, potrzebna Ci jest gruntowna wiedza na temat odpowiedniego odżywiania, które zapewni dziecku wszystkie potrzebne składniki odżywcze. + + + Om man äter vegankost, och helt väljer bort kött, fisk, mjölk och ägg, behöver man mycket kunskap för att få till en kost som ger barnet all näring det behöver. + + + + + W takim przypadku powinieneś się skontaktować z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC). + + + Om du väljer att ge ditt barn veganmat bör du därför rådgöra med sjuksköterskan på BVC. + + + + + Stosowanie diety wegetariańskiej, niezależnie od jej rodzaju, polega nie tylko na tym, aby zrezygnować z produktów pochodzenia zwierzęcego, ale przede wszystkim na tym, aby zastąpić je produktami wegetariańskimi zawierającymi podobne składniki odżywcze. + + + Oavsett vilken typ av vegetarisk kost man äter är det viktigt att inte bara ta bort de animaliska livsmedlen utan att ersätta dem med näringsrika vegetariska livsmedel. + + + + + W przypadku dzieci odżywianych w sposób laktowegetariański istnieje ryzyko spożywania zbyt dużej ilości tłuszczów nasyconych, jeżeli w skład większości posiłków wchodzi mleko i ser, np. w postaci zapiekanek. + + + Om ditt barn får laktovegetarisk mat blir det lätt för mycket mättat fett om en stor del av maträtterna är gjorda på mjölk och ost, till exempel gratänger. + + + + + Dzieciom odżywianym w sposób wegański należy podawać dodatkowo witaminę Bi witaminę D w postaci suplementów lub wzbogaconych produktów spożywczych. + + + Barn som får veganmat måste få vitamin Boch D-vitamin från tillskott eller berikade produkter. + + + + + Alergie + + + Allergi + + + + + Jeżeli podejrzewasz, że dziecko ma alergię + + + Om du misstänker allergi + + + + + Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, nie powinieneś na własną rękę rezygnować z podawania go dziecku. + + + Om du tror att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att inte på egen hand börja utesluta livsmedlet. + + + + + Takie postępowanie może utrudnić postawienie właściwej diagnozy. + + + Det kan göra det svårare att ställa rätt diagnos. + + + + + Najpierw powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dziecięcej (BVC). + + + Rådgör alltid först med personalen på BVC. + + + + + Występujące u małych dzieci takie objawy, jak rozstrój żołądka, wysypka, itp., nie koniecznie są oznaką alergii lub uczulenia. + + + Det kan finnas andra förklaringar till att barnet blir dåligt i magen, får utslag eller reagerar på något annat sätt. + + + + + Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię + + + Om ditt barn är allergiskt + + + + + Najczęściej spotykane alergie u małych dzieci to alergia na białko mleka i białko jajek. + + + De vanligaste allergierna hos små barn är allergi mot mjölkprotein och äggprotein. + + + + + Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietetykiem. + + + Om ditt barn är allergiskt är det viktigt att du får särskilda råd från en dietist. + + + + + Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se. + + + På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi och över­ känslighet mot mat. + + + + + Więcej informacji na temat uczuleń i alergii na produkty spożywcze znajdziesz na stronie www.livsmedelsverket.se. + + + På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi och över­ känslighet mot mat. + + + + + Podczas przygotowywania posiłków nie zapominaj o zachowaniu higieny. + + + Tänk extra på hygienen när du + + + + + Małe dzieci są podatne na bakterie i wirusy wywołujące zatrucia pokarmowe. + + + Små barn är känsliga för bakterier och virus som kan orsaka matför- giftningar. + + + + + Podczas przygotowywania posiłków dla maluchów należy zatem pamiętać o zachowaniu higieny. + + + Därför är det bra att tänka extra på hygienen när du lagar mat till eller med barn. + + + + + Umyj dokładnie deskę do krojenia i przybory kuchenne, którymi przyrządzałeś surowe mięso i drób. + + + Diska skärbräda och köksredskap noga när du skurit kött och kyckling. + + + + + Dobrze myj warzywa, szczególnie te liściaste. + + + Det är också bra att skölja grönsaker, särskilt bladgrönsaker. + + + + + Surowe mięso może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC. + + + Rått kött kan innehålla skadliga bakterier som ehec. + + + + + Dlatego nie pozwalaj dziecku na próbowanie surowego mięsa. + + + Låt därför inte barn smaka på rå köttfärs eller rått kött. + + + + + Mielone mięso i drób powinny być dogotowane/ dopieczone. + + + Genomstek köttfärs och kyckling. + + + + + Jedzenie, które masz zamiar przechować na później wstaw jak najszybciej do lodówki lub zamrażarki. + + + Om du ska spara mat som blivit över, sätt in den i kylskåp eller frys så snart som möjligt. + + + + + Jeżeli pozostawisz jedzenie w temperaturze pokojowej dłużej, niż przez kilka godzin, istnieje ryzyko, że zdążą się w nim rozwinąć bakterie. + + + Om maten står framme i rumtemperatur mer än ett par timmar kan bakterier hinna växa till. + + + + + Małe ilości ciepłego lub letniego jedzenia można natychmiast wstawić do lodówki. + + + Små mängder varm eller ljummen mat kan ställas in i kylen direkt. + + + + + Nie jedz przypalonego + + + Ät inte bränd mat + + + + + W przypalonym pokarmie powstają szkodliwe substancje, które nie są dobre ani dla dzieci, ani dla dorosłych. + + + När mat bränns vid bildas skadliga ämnen som inte är bra för vare sig barn eller vuxna. + + + + + Przypalone kawałki należy odkroić i wyrzucić, a jeśli potrawa jest zbyt spalona wyrzucić ją w całości. + + + Skär bort det som är bränt, eller kasta om maten är mycket bränd. + + + + + Najzdrowiej jest jeść pokarm przyrumieniony na złoty kolor, niż na brązowy. + + + Det är också bra att låta maten bli gyllengul snarare än gyllenbrun vid tillagning. + + + + + Czego nie powinny spożywać małe dzieci? + + + Är det något små barn inte ska äta? + + + + + Wielu rodziców niepokoi się tym, czy pokarmy, które jedzą ich dzieci nie zawierają jakichś szkodliwych substancji. + + + Många föräldrar är oroliga för att den mat barnen äter ska innehålla skadliga ämnen. + + + + + Fakt, że dzieci są bardziej wrażliwe na niektóre substancje niż dorośli jest brany pod uwagę np. przy ustalaniu dozwolonegso poziomu pestycydów w owocach i warzywach lub aprobowaniu dodatków do żywności. + + + Även om barn kan vara känsligare för vissa ämnen än vuxna tar man hänsyn till det när man till exempel sätter gränser för hur mycket bekämpningsmedel som får finnas kvar i frukt och grönsaker eller godkänner tillsatser. + + + + + Nie musisz się zatem martwić o takie sprawy. + + + Därför behöver du inte vara orolig för sådana ämnen. + + + + + Ryby, które mogą zawierać toksyny środowiskowe + + + Fisk som kan innehålla miljögifter + + + + + Ryby te zawierają tak wysokie ilości dioksyn i toksyn PCB, że dziewczynki i kobiety w wieku rozrodczym oraz chłopcy do 18 lat nie powinni spożywać ich częściej niż dwa-trzy razy do roku. + + + Dessa fiskar innehåller så pass höga halter dioxin och PCB att flickor, kvinnor i barnafödande ålder och pojkar upp till 18 år inte bör äta dem oftare än två till tre gånger per år. + + + + + Dziki łosoś, pstrąg i palia są rzadko dostępne w zwykłych sklepach. + + + Vildfångad lax, öring och röding finns sällan att köpa i vanliga affärer. + + + + + Dostępny w sprzedaży łosoś pochodzi prawie zawsze z hodowli. + + + Den lax som säljs är nästan alltid odlad. + + + + + Dzieci, które jedzą dużo ryb z własnego połowu + + + Barn som äter mycket egenfångad fisk + + + + + Okoń, szczupak, sandacz i miętus mogą zawierać ołów. + + + Abborre, gädda, gös och lake kan innehålla kvicksilver. + + + + + Dzieci, które spożywają te ryby częściej niż raz w tygodniu ryzykują nagromadzenie w organizmie zbyt dużej i na dłuższą metę szkodliwej ilości tej substancji. + + + Barn som äter sådan fisk oftare än en gång per vecka kan få i sig mängder som på sikt kan vara skadliga. + + + + + Dobrze jest zatem urozmaicać dietę dziecka innymi rodzajami ryb. + + + Därför är det bra att variera med andra sorters fisk. + + + + + Niektóre rodzaje świeżych lub mrożonych ryb, takie jak tuńczyk, duże okazy halibuta, miecznik, rekin i płaszczka mogą też zawierać ołów. + + + Även färsk/fryst tonfisk, stor hälleflundra, svärdfisk, haj och rocka kan innehålla kvicksilver. + + + + + Zdrowa żywność + + + Hälsokost + + + + + Produkty zaliczane do tzw. zdrowej żywności, czyli takie, jak na przykład wyciągi z różnych roślin i ziół, są produktami, które rzadko kiedy podlegają badaniom naukowym. + + + Hälsokostprodukter, till exempel växtextrakt och olika örter, är sällan testade på ett vetenskapligt sätt. + + + + + Nie bada się również wpływu tych produktów na dzieci i dlatego trudno jest powiedzieć, czy są one dla nich szkodliwe, czy nie. + + + De testas inte heller på barn och det går därför inte att veta om de är skadliga eller inte. + + + + + Reklamy zachwalają dobry wpływ tych produktów na zdrowie, lecz dla małych dzieci, które rosną i rozwijają się, mogą one być niewskazane. + + + I marknadsföringen påstås de ofta ha bra effekt på hälsan, men kan vara direkt olämpliga för barn som växer och utvecklas. + + + + + Dlatego nie należy podawać ich dzieciom. + + + Ge därför inte ditt barn hälsokost- produkter. + + + + + Kawa, czarna herbata i napoje energetyzujące + + + Kaffe, svart te och energidrycker + + + + + Małe dzieci nie powinny pić kawy, ani dużych ilości czarnej herbaty lub coca-coli, ponieważ napoje te zawierają kofeinę. + + + Små barn bör inte få kaffe eller större mängder svart te och cola- drycker, eftersom de innehåller koffein. + + + + + Dzieci są bardziej wrażliwe na kofeinę niż dorośli i mogą dostać od niej np. kołatania serca lub nudności. + + + Barn är känsligare för koffein än vuxna och kan reagera med till exempel hjärtklappning och illamående. + + + + + Napoje energetyzujące mogą zawierać tak dużo kofeiny, że w ogóle nie należy ich podawać dzieciom. + + + Energidrycker kan innehålla mycket koffein och bör därför inte alls ges till barn. + + + + + Niepasteryzowane mleko + + + Opastöriserad mjölk + + + + + Niepasteryzowane mleko może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter. + + + Opastöriserad mjölk kan innehålla skadliga bakterier, som ehec och campylobacter. + + + + + Dlatego zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni go spożywać. + + + Därför bör varken barn eller vuxna dricka sådan mjölk. + + + + + Dotyczy to również przetworów z niepasteryzowanego mleka. + + + Det gäller även färskost gjord på opastöriserad mjölk. + + + + + Nie sprzedaje się ich w zwykłych sklepach, ale można je dostać u prywatnych producentów. + + + Sådan ost finns sällan att köpa i vanliga affärer, men kan finnas hos lokala osttillverkare. + + + + + EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90-tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek. + + + Ehec är en ganska ”ny” bakterie som började spridas i Sverige på 90-talet, och som kan orsaka allvarliga njurskador hos små barn. + + + + + Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych. + + + Opastöriserad mjölk får inte säljas i affärer, men går att få på bondgårdar. + + + + + Sól + + + Salt + + + + + W wieku mniej więcej jednego roku organizm małego dziecka potrafi utrzymać równowagę soli. + + + Vid ungefär ett års ålder kan barnets kropp reglera saltbalansen. + + + + + Staraj się jednak używać soli z umiarem, ponieważ zbyt duża ilość soli może nawet u dzieci być powodem wysokiego ciśnienia. + + + Fortsätt ändå att vara sparsam med salt, eftersom för mycket salt kan leda till högt blodtryck även hos barn. + + + + + Ilość spożywanej soli można zmniejszyć wybierając artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”, np. płatki, chleb i ser. + + + Ett sätt att minska på saltet är att välja nyckelhålsmärkta produkter, till exempel flingor, bröd och ost. + + + + + Artykuły te zawierają mniej soli niż podobne produkty bez oznakowania. + + + De innehåller mindre salt än sorter som inte får nyckelhålsmärkas. + + + + + Unikaj również takich przekąsek, jak chipsy i chrupki, ponieważ zawierają one często bardzo dużo soli. + + + Undvik också snacks, som chips och ostbågar, eftersom de ofta är väldigt salta. + + + + + Używaj soli z jodem, ponieważ jod jest składnikiem niezbędnym w procesie regulacji przemiany materii. + + + Välj jodberikat salt, men salta inte så mycket. + + + + + Sól z jodem jest więc ważnym źródłem jodu, zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. + + + Jod behövs för regleringen av ämnesomsättningen och jodberikat salt är en viktig källa för både barn och vuxna. + + + + + Informacja o zawartości jodu w soli podana jest na opakowaniu. + + + Det står på förpackningen om saltet innehåller jod. + + + + + Solanina w zielonych ziemniakach + + + Solanin i grön potatis + + + + + Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę. + + + Grön eller skadad potatis innehåller solanin, ett ämne som kan ge magont, kräkningar och diarré. + + + + + Cukier, słodycze, soki i napoje gazowane + + + Socker, godis, saft och läsk + + + + + Unikaj podawania dziecku słodyczy, soków i napojów gazowanych tak długo, jak tylko to jest możliwe. + + + Undvik godis, saft och läsk så länge som möjligt. + + + + + Produkty te zawierają mało składników odżywczych, a dużo cukru, który dziecku nie jest potrzebny. + + + De innehåller lite näring men mycket socker, som barn inte behöver. + + + + + Duża ilość cukru w diecie ma szkodliwy wpływ na zęby. + + + Mycket socker kan skada barnets tänder. + + + + + W wielu przypadkach nie jesteśmy może świadomi tego że nawet inne produkty spożywcze mogą zawierać bardzo dużo cukru. + + + Man tänker kanske inte på att även en del mat innehåller mycket socker. + + + + + Dotyczy to np. wielu rodzajów jogurtów owocowych, napojów jogurtowych, płatków śniadaniowych, soków owocowych, deserów ryżowych itp. + + + Det gäller många sorters fruktyoghurt, yoghurtdrycker, flingor, rismellanmål och liknande. + + + + + Nie należy przyzwyczajać dziecka do tego, że wszystkie posiłki są słodkie. + + + Det är onödigt att vänja barn vid att allt ska smaka sött. + + + + + Zamiast jogurtów owocowych można podawać jogurt naturalny lub kwaśne mleko z dodatkiem owoców. + + + I stället för fruktyoghurt kan du till exempel ge naturell yoghurt eller fil och blanda ner frukt eller bär. + + + + + Z płatków śniadaniowych i muesli wybieraj te, które nie zawierają dużo cukru. + + + När det gäller flingor och müsli finns det många sorter som inte innehåller så mycket socker. + + + + + Czytaj na opakowaniach ile cukru zawiera dany produkt. + + + Läs på förpackningen hur mycket tillsatt socker produkten innehåller. + + + + + Możesz też wybierać artykuły spożywcze oznakowane „dziurką od klucza”. + + + Du kan också välja nyckelhålsmärkt. + + + + + Na zdjęciu po lewej jest pokazane ile cukru zawiera jogurt owocowy, sok, kakao i kisiel. + + + Nyckelhålet får bara sättas på flingor, yoghurt och fil med lite socker och inget sötningsmedel. + + + + + Najważniejsze w skrócie + + + De viktigaste råden + + + + + Dobra dieta dziecka zawiera + + + det är bra om barnet får + + + + + różne rodzaje potraw – dzięki którym dziecko otrzymuje urozmaicone posiłki i może przyzwyczaić się do różnorodnych smaków; + + + olika sorters mat – det gör att barnet vänjer sig vid många smaker och får bra variation på maten. + + + + + regularne posiłki – śniadanie, obiad i ko- lację, a pomiędzy nimi 2-3 zdrowe, małe posiłki; + + + mat regelbundet – frukost, lunch och middag och däremellan 2–3 bra mellanmål. + + + + + codziennie: ziemniaki, makaron, ryż, bulgur, kuskus, chleb, płatki zbożowe lub kaszę; + + + potatis, pasta, ris, bulgur, couscous, bröd, flingor eller gryn varje dag. + + + + + 2-3 razy w tygodniu ryby; + + + fisk 2–3 gånger i veckan. + + + + + codziennie: mięso, drób, jaja, fasolę, soczewicę lub tofu; + + + kött, kyckling, ägg, bönor, linser eller tofu varje dag. + + + + + warzywa do każdego posiłku i codziennie owoce; + + + grönsaker till varje måltid och frukt eller bär varje dag. + + + + + chude mleko, chudy jogurt lub chude kwaśne mleko; + + + mager mjölk, fil eller yoghurt. + + + + + na kanapki margarynę, a do smażenia olej lub margarynę w płynie; + + + margarin på smörgåsen och flytande margarin eller olja till matlagning. + + + + + wodę lub mleko do popicia. + + + vatten eller mjölk som måltidsdryck. + + + + + Kontynuuj codzienne podawanie kropli z witaminą D do wieku dwóch lat. + + + Fortsätt att ge D-droppar varje dag ända tills barnet är två år. + + + + + W przypadku niektórych dzieci podawanie witaminy D konieczne jest nawet przez dłuższy okres. + + + Vissa barn behöver D-droppar även efter två år. + + + + + Używaj soli z jodem, ale z umiarem. + + + Välj jodberikat salt i maten, men salta inte så mycket. + + + + + Unikaj podawania słonych przekąsek tak długo, jak tylko to jest możliwe. + + + Undvik salta snacks så länge som möjligt. + + + + + Unikaj lub ograniczaj spożycie + + + undvik eller var försiktig med + + + + + Słodycze, soki i napoje gazowane – unikaj ich tak długo, jak tylko to jest możliwe i ograniczaj spożywanie słodkich bułeczek i przekąsek. + + + Godis, saft och läsk – undvik så länge som möjligt och var sparsam med kaffebröd och söta mellanmål. + + + + + Śledź z Morza Bałtyckiego, dziki łosoś oraz pstrąg z Morza Bałtyckiego i jezior Vänern i Vättern, sieja z jeziora Vänern i palia z jeziora Vättern – te ryby dzieci powinny spożywać najwyżej 2-3 razy do roku. + + + Strömming från Östersjön, vildfångad lax och öring från Östersjön, Vänern och Vättern, sik från Vänern och röding från Vättern – barn bör äta dessa fiskar högst 2-3 gånger per år. + + + + + Suplementy i zdrowa żywność – skon- sultuj się z przychodnią dla dzieci (BVC) zanim zaczniesz podawać dziecku. + + + Kosttillskott och hälsokost – rådgör med BVC innan du ger till barn. + + + + + Niepasteryzowane mleko i jego przetwory – nie należy podawać dzieciom. + + + Opastöriserad mjölk och färskost gjord av opastöriserad mjölk – ge inte till barn. + + + + + Surowe mięso – nie należy podawać dzieciom, mięso powinno być dopieczone/ dogotowane. + + + Rå köttfärs och rått kött – ge inte till barn, och genomstek köttfärs och kyckling. + + + + + Dzieci są podatne na zatrucia pokarmowe. + + + Barn är känsliga för matförgiftningar. + + + + + Dlatego pamiętaj o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla dzieci. + + + Tänk därför extra på hygienen när du lagar mat till eller med barn. + + + + + Jeżeli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na jakiś produkt spożywczy, nie powinieneś na własną rękę rezygnować z podawania go dziecku. + + + Om du misstänker att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att inte på egen hand börja utesluta livsmedlet. + + + + + Skonsultuj się najpierw z przychodnią dla dzieci (BVC). + + + Rådgör alltid först med personalen på BVC. + + + + + Chcesz siĊ dowiedzieü wiĊcej? + + + 341 279 + + + + + Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se + + + ISBN: 978 91 7714 213 3 + + + + + ”Odpowiedni pokarm dla niemowląt w wieku poniżej jednego roku” + + + Bra mat för spädbarn + + + + + Kaszki i kleiki ryżowe + + + 341 279 + + + + + Kaszki i kleiki ryżowe mogą zawierać arszenik. + + + © Livsmedelsverket 2011 + + + + + Na przykład dla dzieci nietolerujących glutenu dostępne są kaszki i kleiki kukurydziane, które można podawać zamiennie. + + + Första upplagan, andra tryckningen, februari 2012 Box 622, 751 26 Uppsala + + + + + Kaszki i kleiki ryżowe + + + Telefon: 018-17 55 00 + + + + + Kaszki i kleiki ryżowe mogą zawierać arszenik. + + + E-post: livsmedelsverket@slv.se Grafisk form: Form etc. + + + + + Zróżnicowany pokarm + + + Stockholm Foto: Jonas Böttiger + + + + + Wskazówki te zostały napisane w taki sposób, aby były przydatne dla jak największej liczby osób. + + + De är skrivna för att passa för de flesta. + + + + + Pierwsze sześć miesięcy + + + De första sex månaderna + + + + + Pierwsze miesiące z nowo narodzonym dzieckiem to bardzo specjalny okres w życiu każdego rodzica – to jednocześnie czas fantastycznych przeżyć jak i radykalnych zmian. + + + Den första tiden är en speciell tid – omvälvande och fan- tastisk. + + + + + Wielu rodziców nie jest przygotowanych na wprowadzenie w ich życiu zmian, które są konieczne dla zaspokajania ciągłych potrzeb noworodka, i nie zdają sobie sprawę, jakim obciążeniem może być kilkakrotne wstawanie w nocy, gdy trzeba go nakarmić lub utulić. + + + I efterhand brukar den här perioden kännas väldigt kort, men när man är mitt i kan det vara påfrestande, mitt i det fantastiska. + + + + + W ciągu pierwszych sześciu miesięcy najlepszym pokarmem dla noworodka jest mleko matki lub mleko modyfikowane. + + + De första sex månaderna är bröstmjölk eller modersmjölksersättning den bästa maten för barnet. + + + + + Karmienie noworodka to nie tylko czas podawania pokarmu, ale także ważna dla dziecka chwila bliskości z matką, ojcem lub inną bliską osobą. + + + Men maten handlar inte bara om näring, den ger också en stund av närhet som är viktig för barnet. + + + + + Mleko matki + + + Bröstmjölk + + + + + Mleko matki zawiera wszystkie składniki odżywcze potrzebne dziecku do zdrowego wzrostu i rozwoju w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia. + + + Bröstmjölken innehåller all den näring ett barn behöver för att växa och utvecklas under de första sex månaderna. + + + + + Jedynym wyjątkiem jest witamina D, którą dziecku należy podawać w postaci kropli. + + + Enda undantaget är D-vitamin, som barnet behöver få genom D-droppar. + + + + + Karmienie piersią stymuluje produkcję mleka u matki. + + + När barnet ammas stimuleras mjölkproduktionen. + + + + + Dla niektórych kobiet rozpoczęcie karmienia piersią jest rzeczą naturalną, inne potrzebują pomocy. + + + För en del kommer amningen igång av sig självt, för andra tar det längre tid. + + + + + Personel tych instytucji dysponuje szeroką wiedzą na ten temat i chętnie pomoże Ci pokonać trudności. + + + I dag finns det mycket kunskap om hur man kan underlätta för att få amningen att fungera. + + + + + Czy karmienie piersią zmniejsza ryzyko zachorowań u dziecka? + + + Kan amning minska risken för sjukdom? + + + + + Mleko matki zawiera składniki, które obniżają ryzyko takich infekcji, jak zapalenie ucha i grypa żołądkowa. + + + Bröstmjölken innehåller ämnen som minskar risken för infektioner som öroninflammation och magsjuka. + + + + + Z badań wynika także, że u dzieci, które były karmione piersią ryzyko nadwagi, wysokiego ciśnienia i zachorowania na cukrzycę typu 2 w dorosłym wieku jest dużo niższe. + + + Forskningen visar också att barn som ammats har lägre risk att bli överviktiga, få högt blodtryck och typ 2-diabetes som vuxna. + + + + + Najlepszą odporność uzyskują dzieci, które były wyłącznie karmione piersią, ale nawet częściowe karmienie piersią ma pozytywny wpływ. + + + Störst skydd får barn som enbart ammas, men även lite amning är bra. + + + + + Ryzyko alergii na gluten (ce- liakii) jest niższe u tych dzieci, które powoli przyzwyczajały się do pokarmu zawierającego gluten w okresie, gdy jeszcze były karmione piersią. + + + Risken att utveckla glutenintolerans i småbarnsåren är lägre bland barn som långsamt vänjs vid mat med gluten, medan de fortfarande ammas. + + + + + Ale samo karmienie piersią nie zmniejsza prawdopodobnie ryzyka jakichkolwiek alergii. + + + Däremot minskar amning troligen inte risken för allergi. + + + + + Przechowywanie mleka matki + + + Att spara bröstmjölk + + + + + Noworodki są podatne na infekcje. + + + Ett litet barn är känsligt för infektioner. + + + + + Dlatego przed przystąpieniem do odciągania mleka należy pamiętać o zachowaniu higieny – czyli przede wszystkim o umyciu rąk, aby znajdujące się na nich bakterie i wirusy nie przedostały się do mleka. + + + Om du ska mjölka ur bröstmjölk är det därför viktigt att först tvätta händerna, så att inte bakterier eller virus från händerna förs över till mjölken. + + + + + Odciągnięte mleko można natychmiast wstawić do lodówki lub zamrażarki, bez uprzedniego schładzania. + + + Mjölken behöver inte kylas ner utan kan ställas in direkt i kyl eller frys. + + + + + Mleko matki można przechowywać w lodówce najwyżej trzy doby. + + + Bröstmjölk kan förvaras högst tre dygn i kylskåp. + + + + + W zamrażarce natomiast co najmniej sześć miesięcy. + + + I frys håller mjölken i minst sex månader. + + + + + Zamrożone mleko należy rozmrażać w ciepłej lub zimnej wodzie, albo w lodówce – nigdy w temperaturze pokojowej. + + + Tina fryst bröstmjölk i varmt eller kallt vatten eller i kylskåp, inte i rumstemperatur. + + + + + Rozmrożone i niewypite mleko należy wyrzucić. + + + Släng mjölk som blivit över efter att barnet ätit. + + + + + Czy dieta matki ma wpływ na jakość mleka? + + + Påverkas bröstmjölken av vad mamman äter? + + + + + Wszystko, co matka je i pije ma wpływ na jakość jej mleka. + + + Vad mamman äter och dricker påverkar bröstmjölken. + + + + + Mleko modyfikowane + + + Modersmjölksersättning + + + + + Dla niemowląt, które nie mogą być karmione piersią dostępne jest mleko modyfikowane, dostarczające dziecku energii i potrzebnych składników odżywczych. + + + Om barnet inte ammas finns det modersmjölksersättning som ger den energi och näring barnet behöver. + + + + + Istnieje wiele różnych rodzajów mleka modyfikowanego – personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie doradzi Ci rodzaj mleka odpowiedni dla Twojego dziecka. + + + Det finns olika sorters ersättningar – på BVC kan du få råd om vilken sort som är mest lämplig för ditt barn. + + + + + Podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego + + + D-DROPPAR + + + + + Zdarza się, że konieczne jest jednoczesne podawanie mleka matki i mleka modyfikowanego. + + + D-droppar varje dag under de första två åren. + + + + + W wielu przypadkach kombinacja taka działa bez zarzutu, czasami jednak jest ona powodem tego, że karmienie piersią kończy się wcześniej niż planowano. + + + Det är viktigt att barnet får dropparna regelbundet. + + + + + Wtedy dobrym sposobem może być podawanie mleka modyfikowanego w filiżance zamiast w butelce. + + + D-droppar längre än två år. + + + + + Krople z witaminą D + + + D-DROPPAR + + + + + Z tego względu wszystkim dzieciom potrzebna jest dodatkowa porcja witaminy D – codziennie przez pierwsze dwa lata życia. + + + D-droppar varje dag under de första två åren. + + + + + Krople z witaminą D należy podawać regularnie. + + + Det är viktigt att barnet får dropparna regelbundet. + + + + + Przygotowanie mleka modyfikowanego + + + Att blanda modersmjölksersättning + + + + + Noworodki są podatne na infekcje i dlatego przed przystąpieniem do przygotowania mleka modyfikowanego należy pamiętać o zachowaniu higieny. + + + Tvätta därför alltid händerna innan du börjar. + + + + + Do przyrządzania mleka nie powinno się używać ciepłej wody z kranu, ponieważ może ona zawierać m.in. pierwiastki miedzi pochodzące z rur wodociągowych. + + + Blanda inte ut ersättningen med vatten från varmvattenkranen, eftersom det bland annat kan innehålla koppar från ledningarna. + + + + + Lepiej używać zimnej wody z kranu po uprzednim wypuszczeniu stojącej w nim letniej wody. + + + Använd i stället kallvattnet och spola tills vattnet är kallt. + + + + + Zimną wodę należy następnie podgrzać i przygotować mleko według instrukcji na opakowaniu. + + + Värm sedan vattnet och blanda ersättningen enligt instruktionen på förpackningen. + + + + + Na opakowaniu podana jest także informacja na temat okresu przydatności do spożycia przygotowanego mleka. + + + På förpackningen står det också hur länge färdigblandad ersättning håller. + + + + + W tym celu należy się skontaktować z gminnym (kommunen) oddziałem ds. środowiska we własnym miejscu zamieszkania. + + + Kommunens miljöförvaltning där du bor kan ge råd om hur du gör. + + + + + szczególną ostrożność zaleca się w przypadku, gdy woda zawiera bakterie, arszenik, mangan, nitratyn lub fluor, ponieważ małe dzieci są bardziej wrażliwe na te substancje niż dorośli. + + + Var särskilt uppmärksam på om vattnet innehåller bakterier, arsenik, mangan, nitrat eller fluorid, eftersom små barn är känsligare än vuxna för dessa ämnen. + + + + + Więcej informacji na temat wody pitnej i własnego źródła na stronie www.livsmedelsverket.se. + + + Läs mer om dricksvatten och egen brunn på www.livsmedelsverket.se + + + + + Ile dziecko powinno jeść? + + + Hur mycket behöver barnet äta? + + + + + Najlepiej zdać się na apetyt dziecka i pozwolić mu jeść tyle i tak często, na ile ma ochotę. + + + Det bästa brukar vara att låta barnets aptit styra hur mycket och hur ofta det äter. + + + + + Im częściej matka karmi piersią, tym więcej powstaje w nich mleka. + + + Ju oftare barnet ammas desto mer mjölk produceras. + + + + + Czasami też dziecko potrzebuje raczej bliskości i utulenia niż pokarmu. + + + Det kan också vara så att barnet behöver närhet och tröst snarare än mat. + + + + + Jeśli karmisz dziecko mlekiem modyfikowanym stosuj się do wskazówek podanych na opakowaniu. + + + Om du ger modersmjölksersättning står det på förpackningen hur mycket ersättning som rekommenderas. + + + + + Pielęgniarka w przychodni dziecięcej (BVC) sprawdza wagę i wzrost dziecka i dane te wprowadza do odpowiednich wykresów. + + + På BVC kan du titta på barnets längd- och viktkurva. + + + + + Jeśli waga i wzrost dziecka mieszczą się w normie, to nie potrzeba się martwić, że dziecko nie zjada wystarczającej ilości pokarmu. + + + Det är ett redskap för att lättare avgöra om barnet växer som det ska. + + + + + Część dzieci już wcześnie okazuje zainteresowanie innymi rodzajami posiłków. + + + En del barn blir tidigt intresserade av mat. + + + + + Nie martw się, że pokarmy te zawierają trochę soli – podajesz przecież niewielkie ilości. + + + lite salt, eftersom det handlar om så små mängder. + + + + + posiłków, nie musisz mu ich na razie podawać. + + + Om barnet inte verkar intresserat behöver du inte ge några smak- prover. + + + + + Mleko matki i mleko modyfikowane dostarczają dziecku wszystkich składników odżywczych, których potrzebuje w ciągu pierwszych sześciu miesięcy swojego życia (z wyjątkiem witaminy D). + + + Bröstmjölken eller modersmjölksersättningen ger all näring barnet behöver under hela första halvåret, utom D-vitamin. + + + + + Pokarmy zawierające gluten + + + Mat som innehåller gluten + + + + + Łagodne wprowadzanie małych ilości pokarmów zawierających gluten w okresie, gdy dziecko jest jeszcze karmione piersią obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten. + + + Om barnet får små mängder gluten medan det fortfarande ammas minskar risken för att barnet ska bli glutenintolerant. + + + + + Dlatego najwcześniej w wieku czterech miesięcy, ale najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, należy zacząć podawać dziecku małe ilości pokarmów zawierających gluten. + + + Senast vid sex månader, och tidigast från fyra månader, bör du därför börja ge barnet lite mat med gluten. + + + + + Gluten znajduje się w produktach, których składnikami są pszenica, jęczmień lub żyto. + + + Gluten finns i mat som innehåller vete, korn och råg. + + + + + Owies zawiera tylko małą ilość glutenu. + + + Däremot finns det bara lite gluten i havre. + + + + + Przykładowo można zacząć podawać dziecku kilka razy w tygodniu maleńkie kawałki białego chleba lub wafelków, albo małą łyżeczkę kaszki lub kleiku. + + + Du kan till exempel låta barnet få smaka en liten munsbit vitt bröd eller smörgåsrån eller en liten sked gröt eller välling några gånger i veckan. + + + + + Podawanie kleiku w butelce ma tę wadę, że porcje glutenu stają się zbyt duże. + + + Om du ger välling i flaska blir det lätt för stora mängder gluten. + + + + + Porcje pokarmów zawierających gluten można powoli zwiększać od sześciu miesięcy. + + + Efter sex månader kan du långsamt öka mängden. + + + + + Należy łagodnie wprowadzać małe ilości pokarmów zawierających gluten i bardzo powoli zwiększać porcje. + + + Börja med små, små mängder mat som innehåller gluten och öka mängden mycket långsamt. + + + + + W przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym takie postępowanie również obniża ryzyko rozwoju nietolerancji na gluten, chociaż nie przynosi może równie dobrych efektów jak przy karmieniu piersią. + + + Det kan också minska risken för glutenintolerans, även om långsam introduktion i samband med amning minskar risken mer. + + + + + Po upływie sześciu miesięcy nadchodzi czas, aby przyzwyczaić dziecko do jedzenia zwykłych pokarmów. + + + Vid cirka sex månader är det dags att börja vänja barnet att äta vanlig mat. + + + + + Nauka jedzenia to proces, który przebiega stopniowo. + + + Att lära sig äta vanlig mat är en gradvis process. + + + + + Najpierw trzeba przyzwyczaić dziecko do nowych konsystencji i nowych smaków, nauczyć jedzenia z łyżeczki i żucia pokarmów. + + + I början handlar det mest om att barnet ska vänja sig vid nya konsistenser, fler smaker, att äta från sked och att lära sig tuggrörelser. + + + + + Nie przerywaj karmienia piersią ani mlekiem modyfikowanym. + + + Fortsätt att amma eller ge modersmjölksersättning som vanligt under den här perioden. + + + + + Mleko matki i mleko modyfikowane zawierają tyle składników odżywczych, że nie trzeba będzie się martwić, jeśli wprowadzanie nowych pokarmów będzie przebiegało zbyt powoli. + + + Eftersom bröstmjölk och ersättning innehåller så mycket näring behöver du inte vara orolig om barnet vill gå långsamt fram. + + + + + Co można podawać? + + + Vad kan man ge? + + + + + Nie ma ścisłych „reguł” dotyczących wprowadzania nowych pokarmów. + + + Det finns inga ”regler” för vad man ska börja med. + + + + + Najważniejsze, żeby miały one gładką konsystencję i dziecko mogło je łatwo przełknąć. + + + Det viktiga är att maten har mjuk konsistens så att barnet inte sätter i halsen. + + + + + Przykład: rozgnieść widelcem kawałek gotowanego ziemniaka lub trochę ryżu i wymieszać z mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym tak, aby powstała papka. + + + Du kan till exempel mosa en bit kokt potatis eller lite ris med en gaffel och tillsätta bröstmjölk eller ersättning så att det blir ett löst mos. + + + + + W ten sam sposób można przygotować papkę z innych warzyw. + + + På samma sätt kan du laga mos av rotfrukter och grönsaker. + + + + + Można też pozwolić dziecku na samodzielne jedzenie małych ilości miękkich potraw. + + + Man kan också låta barnet själv plocka i sig små, små mjuka bitar av mat. + + + + + Można również podawać ugotowane i roztarte na papkę: mięso z kurczaka lub ryby, mielone mięso, fasolę, soczewicę i tofu. + + + Du kan också ge kokt, mosad eller mixad kyckling, fisk, köttfärs, bönor, linser och tofu. + + + + + Mięso, fasola i tofu zawierają dużo potrzebnego dziecku żelaza. + + + Kött, bönor och tofu innehåller mycket järn som barnet behöver. + + + + + Ryby i jaja są źródłem ważnych składników odżywczych i z tego powodu dobrze jest wprowadzić je do diety dziecka dużo wcześniej. + + + Eftersom fisk och ägg bidrar med viktiga näringsämnen är det bra om barnet även får sådan mat tidigt. + + + + + Więcej o mleku na stronie 14, a o orzechach na stronie 17. + + + Läs mer om mjölk på sidan 20 och om nötter på sidan 25. + + + + + Najprostszy sposób na zrobienie musu z banana, jabłka i gruszki to po prostu ostrożne skrobanie owoców łyżeczką. + + + Mos av banan, äpple och päron får du enkelt genom att försiktigt skrapa på frukten med en sked. + + + + + Zauważ, że dziecko potrzebuje trochę czasu, aby móc się przyzwyczaić nawet do kaszki i kleiku. + + + Tänk på att barnet behöver vänja sig långsamt även vid välling och gröt. + + + + + Dlatego przez pierwsze tygodnie najlepiej podawać niewielkie ilości kaszki i kleiku - kilka małych łyżeczek - i stopniowo zwiększać porcje. + + + De första veckorna är det lagom med några teskedar välling eller gröt, öka sedan mängden efter hand. + + + + + Nie przestawaj podawać małych ilości pokarmów zawierających gluten, takich jak chleb, wafelki, makaron i bulgur. + + + Fortsätt att ge små mängder av mat som innehåller gluten, som bröd, smörgåsrån, pasta eller bulgur. + + + + + Niektóre rodzaje kaszek i kleików również zawierają gluten – sprawdź na opakowaniu. + + + En del sorters barngröt och välling innehåller också gluten – läs på förpackningen. + + + + + Źródłem glutenu są pszenica, jęczmień i żyto. + + + Gluten finns i vete, korn och råg. + + + + + W przeciwieństwie do owsa, który zawiera tylko małą ilość glutenu. + + + Däremot finns det bara lite gluten i havre. + + + + + Małe dzieci nie są odporne na bakterie i wirusy wywołujące grypę żołądkową. + + + Små barn är känsliga för bakterier och virus som kan orsaka magsjuka. + + + + + Pamiętaj zatem o zachowaniu higieny podczas przygotowywania posiłków dla twojego malucha. + + + Därför är det extra viktigt att tänka på hygienen när du lagar mat till ditt barn. + + + + + Dowiedz się więcej z naszego przykładowego menu. + + + Läs mer på receptuppslaget. + + + + + Nie przeprowadzono wystarczającej ilosci badań na temat tego, jak szybko niemowle mogłoby lub powinno być przyzwyczyjane do nowych normalnych pokarmów. + + + Det finns inte tillräckligt med forskning för att kunna säga hur fort barn ska eller kan vänja sig vid mat. + + + + + Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach. + + + De åldersintervall som beskrivs här grundas i stället på beprövad erfarenhet. + + + + + Każde dziecko rozwija się w innym tempie i dlatego przedziały te mają tylko charakter orientacyjny. + + + Eftersom alla barn är olika ska du inte se de här intervallen som exakta gränser. + + + + + Nie martw się, jeśli Twoje dziecko rozwija się szybciej lub wolniej niż sugeruje poniższy tekst. + + + Du behöver därför inte vara orolig om ditt barn vill gå fortare eller långsammare fram. + + + + + Spożywanie posiłków to nie tylko odżywianie się, ale także chwila przebywania razem, a z czasem, gdy dziecko podrośnie, sposób obcowania z innymi osobami podczas spożywania posiłków. + + + Mat handlar inte bara om näring utan även om närhet och så småningom, när barnet blir lite större, om att umgås kring måltiden. + + + + + Niekiedy z żywnością lub jej spożywaniem związane są różne komplikacje. + + + Ibland kan det bli krångel kring maten på olika sätt. + + + + + Personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie pomoże Ci znaleźć rozwiązanie dla tego typu problemów. + + + På BVC kan du få mycket stöd när det gäller den typen av frågor. + + + + + Nie przeprowadzono wystarczającej ilosci badań na temat tego, jak szybko niemowle mogłoby lub powinno być przyzwyczyjane do nowych normalnych pokarmów. + + + Det finns inte tillräckligt med forskning för att kunna säga hur fort barn ska eller kan vänja sig vid mat. + + + + + Opisane przedziały wiekowe opierają się na praktyce i doświadczeniach. + + + De åldersintervall som beskrivs här grundas i stället på beprövad erfarenhet. + + + + + Każde dziecko rozwija się w innym tempie i dlatego przedziały te mają tylko charakter orientacyjny. + + + Eftersom alla barn är olika ska du inte se de här intervallen som exakta gränser. + + + + + Nie martw się, jeśli Twoje dziecko rozwija się szybciej lub wolniej niż sugeruje poniższy tekst. + + + Du behöver därför inte vara orolig om ditt barn vill gå fortare eller långsammare fram. + + + + + Spożywanie posiłków to nie tylko odżywianie się, ale także chwila przebywania razem, a z czasem, gdy dziecko podrośnie, sposób obcowania z innymi osobami podczas spożywania posiłków. + + + Mat handlar inte bara om näring utan även om närhet och så småningom, när barnet blir lite större, om att umgås kring måltiden. + + + + + Niekiedy z żywnością lub jej spożywaniem związane są różne komplikacje. + + + Ibland kan det bli krångel kring maten på olika sätt. + + + + + Personel przychodni dziecięcej (BVC) chętnie pomoże Ci znaleźć rozwiązanie dla tego typu problemów. + + + På BVC kan du få mycket stöd när det gäller den typen av frågor. + + + + + Jak podawać nowe pokarmy do spróbowania? + + + Hur ger man smakportioner? + + + + + Jeśli już próbowałeś podawać do spróbowania nowe pokarmy, tak, jak to opisano w rozdziale pt. Poznawanie nowych smaków i konsystencji, możesz teraz powoli zwiększać ich ilość. + + + Om du har prövat att ge de små smakproven som beskrivs i avsnittet Pyttesmå smakprov kan du långsamt öka mängden. + + + + + W pierwszych tygodniach wystarczy kilka łyżeczek. + + + De första veckorna räcker det med några teskedar. + + + + + Jeśli jeszcze nie zacząłeś podawać nowych pokarmów, powinieneś to zrobić, gdy dziecko skończy sześć miesięcy. + + + Om du inte har börjat med smak- prover tidigare bör du göra det när barnet är sex månader. + + + + + Zacznij podawać małe ilości nowych pokarmów, żeby dziecko mogło się do nich stopniowo przyzwyczajać. + + + Börja med små mängder, så att barnet får vänja sig gradvis. + + + + + W pierwszych dniach wystarczy mała łyżeczka pokarmu, potem możesz powoli zwiększać porcje. + + + De första dagarna räcker det med någon tesked, sedan kan mängden långsamt ökas. + + + + + Sprawdź, czy pokarm nie jest zbyt gorący i podawaj go przy pomocy małej łyżeczki lub pozwól dziecku samemu brać sobie małe, miękkie kawałki jedzenia. + + + Kontrollera att maten inte är för varm och mata barnet med en liten sked eller låt barnet själv plocka i sig små, små mjuka bitar mat. + + + + + Większość dzieci ma problemy z włożeniem jedzenia do buzi i z przełykaniem go. + + + De flesta barn har svårt att få in maten ordentligt i munnen och svälja den. + + + + + Jeśli pokarm wylatuje mu z buzi, to raczej oznacza, że dziecko nie jest przyzwyczajone do nowej konsystencji pokarmu i nie wie, co z nim zrobić, a nie, że mu nie smakuje. + + + Att maten kommer ut igen beror oftast inte på att barnet inte tycker om den, utan på att det inte vet hur det ska göra och är ovan vid konsistensen. + + + + + Zwykły pokarm nie ma równie słodkiego smaku jak mleko matki lub mleko modyfikowane i dziecko potrzebuje trochę czasu, aby się do tego przyzwyczaić. + + + Vanlig mat är inte heller lika söt som bröstmjölk eller ersättning, och de nya smakerna kan ta ett tag att vänja sig vid. + + + + + Możesz pomóc swojemu dziecku w polubieniu nowego pokarmu, jeśli będziesz go próbował razem z nim i pokazywał mu, że Tobie smakuje. + + + Du kan hjälpa barnet på traven genom att själv smaka på den och visa barnet att du tycker om den. + + + + + Jeśli jednak dziecko wykazuje niechęć do nowego pokarmu, to najlepiej poczekać jeszcze kilka dni i spróbować od nowa. + + + När är det bäst att ge smakportionen? + + + + + Czasami zdarza się, że dziecko, które zaczęło dostawać kleik, nie chce już pić mleka z piersi, ponieważ łatwiej jest ssać pokarm z butelki. + + + Det spelar inte så stor roll vid vilken tidpunkt på dagen du ger smak- portionen. + + + + + Nie należy tylko podawać nowych pokarmów, gdy dziecko jest zbyt głodne, zbyt syte lub zbyt zmęczone. + + + Det viktigaste är att erbjuda smakportionen när barnet inte är för hungrigt, för mätt eller för trött. + + + + + Praktyka pokaże, która pora będzie najodpowiedniejsza dla Twojego dziecka + + + Man får pröva sig fram till vad som fungerar bäst. + + + + + Trudno jest dokładnie określić ilość pokarmu, którą dziecko powinno zjeść. + + + Hur mycket mat behöver barnet? + + + + + Dla rodziców obie sytuacje mogą być źródłem frustracji. + + + Som förälder kan båda varianterna vara frustrerande. + + + + + Dzieci, które mało jedzą, ale piją dużo mleka matki lub mleka modyfikowanego i tak otrzymują wystarczającą ilość składników odżywczych. + + + Äter barnet lite mat men får mycket bröstmjölk eller ersättning räcker den näringen långt. + + + + + Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić. + + + Om barnet växer och utvecklas som det ska behöver du inte vara orolig. + + + + + Jeśli dziecko jest nadal głodne, to lepiej podać mu dodatkowo mleko matki lub mleko modyfikowane, zamiast zbyt szybko zwiększać porcje nowego pokarmu. + + + Är barnet fortfarande hungrigt kan det vara bättre att fylla på med bröstmjölk eller ersättning än att öka mängden mat för fort. + + + + + To samo dotyczy kaszki czy kleiku – ich porcje należy zwiększać stopniowo. + + + Samma sak gäller välling och gröt – öka mängden långsamt. + + + + + Pierwsze posiłki kilka prostych przepisów + + + Den första maten – några + + + + + Piure z ziemniaków, roślin okopowych lub innych warzyw + + + Puré på potatis, rotfrukter eller grönsaker + + + + + Większość roślin okopowych i warzyw nadaje się do przyrządzania w formie piure. + + + De flesta rotfrukter och grönsaker går bra att göra mos av. + + + + + Potrzebne Ci będą na przykład: + + + Ta till exempel något av följande: + + + + + 1 ziemniak, 1 mała marchewka, 1 kawałek pietruszki, ziarna kukurydzy, zielony groszek, kilka kawałków brokułu lub kalafiora. + + + 1 potatis, 1 liten morot, 1 bit palsternacka, majskorn, gröna ärter, några buketter broccoli eller blomkål + + + + + Wegetariańska potrawa z soczewicy dl suszonej soczewicy lub 3 dl gotowanej łyżki oleju rzepakowego 1 cebula + + + 1 dl torkade linser eller 3 dl kokta 2 msk rapsolja + + + + + 1 papryka + + + 1 gul lök + + + + + 400 g siekanych pomidorów tymianek + + + 400 g krossade tomater timjan + + + + + Przyrządzanie: + + + Gör så här: + + + + + Ziemniaka, marchewkę i pietruszkę obrać i pokroić na plasterki, pozostałe warzywa pokroić na mniejsze kawałki. + + + Skala och skiva potatis och rotfrukter, skär eller dela grönsaker i mindre bitar. + + + + + Wszystko włożyć do garnka i dolać tyle wody, aby przykryć warzywa. + + + Lägg bitarna i en kastrull och häll på vatten så att det precis täcker bitarna. + + + + + Gotować do miękkości. + + + Koka dem mjuka. + + + + + Do gotowania można też użyć mikrofalówki. + + + Du kan också koka i mikro. + + + + + Rozgnieść widelcem, przepuścić przez praskę lub przetrzeć przez sitko. + + + Mosa med gaffel eller pressa genom en vitlökspress eller sil. + + + + + Jeśli przygotowujesz większe ilości wtedy do robienia piure najlepiej użyć miksera. + + + Om du gör större mängder kan det vara praktiskt att använda mixerstav eller matberedare. + + + + + Przyrządzanie: + + + Gör så här: + + + + + suszoną soczewicę ugotować według przepisu na opakowaniu, ale bez soli. + + + Koka torkade linser enligt anvisningarna på förpackningen, men utan salt, eller använd färdigkokta. + + + + + Cebulę, paprykę i czosnek posiekać, włożyć do garnka i usmażyć do miękkości w oleju na małym ogniu. + + + Hacka lök, paprika och vitlök och låt den bli mjuk i oljan i en kastrull eller wok på medelvärme. + + + + + Dodać pomidory i ugotowaną soczewicę. + + + Tillsätt krossade tomater och de kokta linserna. + + + + + Gotować przez chwilę aż do zgęstnienia, doprawić tymiankiem. + + + Låt koka ihop och krydda med timjan. + + + + + Mięso albo drób + + + Kött eller kyckling + + + + + Przepis wystarcza na 15-20 porcji (1 porcja to mniej więcej 2 łyżki) + + + Satsen räcker till 15–20 portioner (1 portion är ungefär 2 msk) + + + + + 400 g mielonego mięsa lub kurczaka 4-5 dl wody koperek, pietruszka lub inne zioła + + + 400 g köttfärs eller kyckling 4-5 dl vatten dill, persilja eller andra örter + + + + + Przyrządzanie: + + + Gör så här: + + + + + Rozdrobnić przy pomocy miksera lub zetrzeć na tarce. + + + Finfördela med mixerstav, matberedare eller riv på rivjärn. + + + + + Mielone mięso można rozgniatać widelcem podczas gotowania. + + + Köttfärsen mosas med gaffel medan den kokas. + + + + + Dodać wywaru z gotowanego mięsa, aby uzyskać gładką konsystencję, a następnie doprawić np. koperkiem lub pietruszką. + + + Tillsätt kokspad till lagom konsistens och krydda med till exempel dill eller persilja. + + + + + Ryba + + + Fisk + + + + + 1 felet z łowowiq (ok. 100-150 gram) + + + 1 laxfilé (cirka 100-150 gram) + + + + + Przyrządzanie: + + + Gör så här: + + + + + Fileta z łososia podzielić na kilka mniejszych kawałków i położyć na talerzyku. + + + Dela laxfilén i några mindre bitar och lägg på en tallrik. + + + + + Po posiłkach dobrze jest podawać owoce; można je rozgnieść lub skrobać łyżeczką. + + + Att tänka på när du lagar mat + + + + + Od ośmiu miesięcy + + + Från cirka åtta månader + + + + + Dlatego nie trzeba się spieszyć z zastąpieniem wszystkich posiłków mlecznych innym pokarmem. + + + Därför är det ingen brådska att gå över till vanlig mat vid alla måltider. + + + + + Niech stopień zainteresowania dziecka nowym pokarmem określa tempo zmian. + + + Låt barnets intresse för maten få styra takten. + + + + + Z czasem, w wieku od dziesięciu do dwunastu miesięcy, dziecko będzie potrzebowało dwóch dużych i kilku małych posiłków na dzień. + + + Så småningom, när barnet är tio till tolv månader, behöver det två huvudmål om dagen och några mellanmål däremellan. + + + + + Pokarm dla dzieci w tym wieku wystarczy posiekać nożem, zetrzeć na tarce lub rozdrobnić przy pomocy miksera. + + + I den här åldern behöver maten bara grovhackas med kniv eller rivas med hjälp av ett rivjärn eller matberedare. + + + + + Można też podawać dziecku większe kawałki, które będzie samo trzymało w rączce. + + + Man kan också ge lite större bitar som barnet självt kan hålla i handen. + + + + + Śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek + + + Frukost, mellanmål och kvällsmål + + + + + Mleko matki, mleko modyfikowane, kaszka, kleik (najlepiej w kubeczku), albo kanapka doskonale nadają się na śniadanie, drugie śniadanie i podwieczorek. + + + Bröstmjölk, modersmjölksersättning, gröt, välling, gärna i mugg, eller smörgås är bra frukost, mellanmål och kvällsmål. + + + + + Najlepiej z dodatkiem owoców lub warzyw. + + + Servera gärna tillsammans med lite frukt, bär eller grönsaker. + + + + + Kaszka i kleik + + + Gröt och välling + + + + + Dzieciom poniżej jednego roku życia dobrze jest podawać wzbogaconą kaszkę w proszku, ponieważ zawiera ona więcej witamin i minerałów niż zwykła kasza. + + + För barn under ett år är det bra med berikad pulvergröt, eftersom den ger mer vitaminer och mineraler än hemlagad gröt. + + + + + Ogólnie rzecz biorąc nie należy podawać kaszy i kleiku częściej niż trzy razy dziennie. + + + Sammanlagt bör välling- och grötmålen inte bli fler än tre per dag. + + + + + Dziecko musi przyzwyczaić się do innych pokarmów i nauczyć się gryźć pokarm o stałej konsystencji. + + + Barnet behöver också vänja sig vid annan mat och att träna på att tugga mat med grövre konsistens. + + + + + Dzieci uczą się przez naśladowanie innych. + + + Fullkorn och fibrer + + + + + Produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik nadają się do spożycia nawet przez małe dzieci, ale zbyt duże ilości mogą u niektórych z nich powodować biegunkę. + + + Fullkorn och fibrer är bra även för små barn, men en del barn kan bli lösa i magen om det blir för mycket. + + + + + Są też dzieci, u których produkty te przyczyniają się do spowolnienia przemiany materii. + + + För andra barn kan det bli tvärtom, de blir tröga i magen. + + + + + Ilość odpowiednią dla Twojego dziecka możesz ustalić tylko na bazie doświadczenia, ponieważ jest ona dla każdego inna. + + + Hur mycket fibrer barn kan äta utan att magen påverkas varierar från ett barn till ett annat – pröva dig fram. + + + + + Mleko i jego przetwory + + + Mjölkprodukter + + + + + Z podawaniem mleka i większych ilości kwaśnego mleka lub jogurtu należy się wstrzymać do czasu aż dziecko skończy rok. + + + Vänta med att ge mjölk som dryck och större mängder fil eller yoghurt tills barnet har fyllt ett år. + + + + + Mleko zawiera co prawda wiele ważnych witamin i minerałów, ale mało żelaza. + + + Mjölk innehåller i och för sig många viktiga vitaminer och mineraler, men bara lite järn. + + + + + Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało. + + + JÄRN är ett viktigt näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av. + + + + + Żelazo jest ważnym składnikiem odżywczym, a dieta małego dziecka zawiera go bardzo mało. + + + JÄRN är ett viktigt näringsämne som små barn har svårt att få tillräckligt av. + + + + + Obiad i kolacja + + + Lunch och middag + + + + + Ziemniaki, makaron, ryż, chleb, bulgur i im podobne produkty powinny włącznie z warzywami stanowić podstawę posiłków. + + + Låt potatis, pasta, ris, bröd, bulgur eller liknande vara basen i måltiden tillsammans med rotfrukter och grönsaker. + + + + + Mięso, ryby, drób, jaja, fasola, soczewica lub tofu powinny być ich dopełnieniem. + + + Kött, fisk, kyckling, ägg, bönor, linser eller tofu gör måltiden komplett. + + + + + A na deser owoce. + + + Avsluta gärna med lite frukt eller bär. + + + + + Wprowadzaj cały czas nowe smaki i konsystencje, aby dziecko miało szansę poznać i przyzwyczaić się do różnorakich rodzajów pokarmów. + + + Fortsätt att introducera nya smaker och konsistenser så att barnet vänjer sig vid många olika typer av mat. + + + + + Posiłki ze słoiczków nie są gorszej jakości, niż posiłki domowej roboty, ale mogą być drogie. + + + Det är inte heller svårt att få till den hemlagade maten. + + + + + Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli. + + + Barn under ett år kan nämligen inte reglera saltbalansen på rätt sätt. + + + + + Dzieci poniżej drugiego roku życia potrzebują w swoich posiłkach trochę więcej tłuszczu niż dorośli, ponieważ szybko rosną. + + + Barn under två år behöver lite fetare mat än vuxna, eftersom de växer så fort. + + + + + Do własnoręcznie przyrządzanych posiłków, o ile nie ma w nich zbyt wiele tłuszczu, dobrze jest więc dodać do porcji dziecka łyżeczkę płynnej margaryny lub oleju, najlepiej rzepakowego. + + + Till hemlagad mat är det lagom med en tesked flytande margarin eller olja, gärna rapsolja, per portion, om det inte redan ingår fett i maträtten. + + + + + Gotowe posiłki ze słoiczków zawierają wystarczającą ilość tłuszczu i nie trzeba do nich już nic dodawać. + + + Färdig barnmat innehåller redan lagom mycket fett, så där behöver man inte tillsätta extra fett. + + + + + Organizm dziecka wie, jaka ilość pokarmu jest mu potrzebna. + + + Barnet känner själv hur mycket mat det behöver. + + + + + W sumie, biorąc pod uwagę dłuższy przedział czasowy, większość dzieci je wystarczająco dużo. + + + Utslaget på en längre tid får barn oftast i sig tillräckligt mycket mat. + + + + + Jeśli dziecko rozwija się normalnie, nie musisz się o nic martwić. + + + Så länge barnet växer och utvecklas normalt behöver du därför inte oroa dig. + + + + + Małe dzieci nie dają rady zjeść jednorazowo dużych ilości pokarmu i z tego powodu muszą jeść częściej niż dorośli. + + + Små barn orkar inte äta så stora mängder mat och behöver därför äta oftare än vuxna. + + + + + Jak długo karmić piersią lub mlekiem modyfikowanym? + + + Hur länge ska man fortsätta amma eller ge ersättning? + + + + + W okresie, gdy dziecko uczy się jeść inne pokarmy, mleko matki i mleko modyfikowane pozostają ważnym źródłem składników odżywczych. + + + Medan barnet lär sig äta annan mat är bröstmjölk eller tillskottsnäring fortfarande viktiga näringskällor. + + + + + Ponieważ wprowadzanie nowych pokarmów powinno odbywać się powoli, dla dziecka nadal niezbędne jest mleko matki i mleko modyfikowane. + + + Eftersom det är bra om den nya maten introduceras långsamt behöver barnet fortsätta med bröstmjölk eller modersmjölksersättning. + + + + + Karmienie piersią można kontynuować nawet powyżej pierwszego roku życia, tak długo jak chcą matka i dziecko; można też przejść na mleko modyfikowane. + + + Det går också bra att fortsätta med modersmjölksersättning under hela första året. + + + + + Unikaj ciągłych przekąsek + + + Undvik småätande + + + + + Należy też zupełnie zrezygnować z podawania dziecku w butelce ze smoczkiem słodkich napojów, takich jak sok lub słodzona herbata. + + + Majskrokar, smörgåsrån, russin med mera kan tyckas praktiskt att ta till för att hålla barnet sysselsatt i vagnen eller som tröst. + + + + + Napoje te nie zawierają żadnych składników odżywczych i mogą przyczynić się do powstania próchnicy. + + + Att ge söta drycker som saft eller sött te i nappflaska bör du undvika helt. + + + + + Dużo lepiej jest przyzwyczaić dziecko do picia wody. + + + Det är mycket bättre om barnet får vänja sig vid att dricka vatten när det är törstigt. + + + + + Czego powinno unikać dziecko w wieku poniżej jednego roku? + + + Är det något som barn under ett år ska undvika? + + + + + Zielone warzywa liściaste + + + Gröna bladgrönsaker + + + + + Wstrzymaj się z podawaniem zielonych warzyw liściastych, takich jak sałata, rukola i szpinak, do czasu aż dziecko skończy rok. + + + Vänta med att ge gröna bladgrönsaker, som salladsblad, ruccola och spenat, tills barnet fyllt ett år. + + + + + Potem stopniowo zwiększaj ich porcje. + + + Öka sedan mängden efter hand. + + + + + Warzywa te zawierają dużo nitratynu, który organizm przekształca w azotyn. + + + De här grönsakerna innehåller mycket nitrat som kan omvandlas till nitrit i kroppen. + + + + + U dzieci poniżej jednego roku życia azotyn może hamować transport tlenu we krwi. + + + Hos barn under ett år kan nitrit hindra transporten av syre i blodet. + + + + + Zielone ziemniaki + + + Grön potatis + + + + + Zielone lub uszkodzone ziemniaki zawierają solaninę, związek chemiczny powodujący ból brzucha, wymioty i biegunkę. + + + Grön eller skadad potatis innehåller solanin, ett ämne som kan ge magont, kräkningar och diarré. + + + + + Zatem zarówno dorośli jak i dzieci powinni unikać spożywania zielonych lub uszkodzonych ziemniaków. + + + Både vuxna och barn bör därför undvika grön eller skadad potatis. + + + + + Solanina jest też obecna i w dobrych ziemniakach, blisko pod skórką. + + + Det finns också lite solanin i oskadad potatis, mest strax under skalet. + + + + + Dlatego ziemniaki należy zawsze obierać, jeśli będzie je jadło małe dziecko. + + + Skala därför potatis, även färskpotatis, innan den ges till barn under ett år. + + + + + Miód + + + Honung + + + + + Dzieci poniżej jednego roku życia nie powinny spożywać miodu. + + + Ge inte honung till barn under ett år. + + + + + Może on zawierać zarodniki roślin, które w rzadkich przypadkach przekształcają się w jelitach w bakterie produkujące tam niebezpieczną truciznę, toksynę botulinową. + + + Den kan innehålla sporer som i sällsynta fall kan utvecklas till bakterier i tarmen och där producera ett farligt gift, botulin. + + + + + Mleko niepasteryzowane + + + Opastöriserad mjölk + + + + + Zarówno dorośli jak i dzieci nie powinni spożywać niepasteryzowanego mleka. + + + Varken barn eller vuxna bör dricka opastöriserad mjölk. + + + + + Mleko takie może zawierać szkodliwe bakterie, takie jak EHEC lub campylobacter. + + + Den kan innehålla skadliga bakterier, som ehec och campylobacter. + + + + + EHEC (Eschericia coli) to „nowy” rodzaj bakterii, który w Szwecji zaczął się rozprzestrzeniać w latach 90- tych, i który u małych dzieci może powodować poważne uszkodzenia nerek. + + + Ehec är en ganska ”ny” bakterie som började spridas i Sverige på 90-talet, och som kan orsaka allvarliga njurskador hos små barn. + + + + + Mleka niepasteryzowanego nie wolno sprzedawać w sklepach, ale można je dostać w gospodarstwach rolnych. + + + Opastöriserad mjölk får inte säljas i affärer, men kan gå att få på bondgårdar. + + + + + Sól + + + Salt + + + + + Nasze jedzenie musi dobrze smakować. + + + Mat ska smaka gott för att vi ska äta. + + + + + To samo dotyczy jedzenia małych dzieci. + + + Det gäller även barns mat. + + + + + Nie wahaj się dodawać do niego takich ziół, jak koperek, pietruszka, kolendra, itp. + + + Var inte rädd för att krydda maten med örter som dill, persilja, koriander och andra kryddor. + + + + + Zwróć jednak uwagę na ilość soli, szczególnie w posiłkach dla dzieci poniżej jednego roku życia. + + + Var däremot försiktig med salt till barn under ett år. + + + + + Organizm małego dziecka ma bowiem trudności z zachowaniem równowagi soli. + + + Små barn kan nämligen inte reglera saltbalansen på rätt sätt. + + + + + Nie jest też dobrze przyzwyczajać dziecko do słonych posiłków. + + + Det är också bra att inte vänja barn vid salt mat. + + + + + Jeśli podajesz dziecku normalne posiłki rodzinne, nie dodawaj soli do jego porcji. + + + När du ger av familjens mat, ta undan lite till barnet innan du saltar. + + + + + Unikaj słonych przekąsek i nie podawaj zbyt często słonych wędlin, np. kiełbasy i wędzonej wieprzowiny. + + + Undvik salta snacks och ge inte salta charkprodukter, till exempel korv och kassler, så ofta. + + + + + Cukier + + + Socker + + + + + Unikaj słodzonych produktów spożywczych na tyle, na ile to możliwe. + + + Undvik sötade livsmedel så långt det går. + + + + + Cukier to tylko puste kalorie – natomiast zero witamin i minerałów. + + + Socker ger bara tomma kalorier – inga vitaminer och mineraler. + + + + + Następujące artykuły zawierają dużo cukru: aromatyzowane jogurty i kwaśne mleka, herbatniki i ciasteczka, zupa z dzikiej róży, różnorodne kremy, dżemy i marmolady oraz oczywiście cukierki i lody. + + + Det finns mycket socker i till exempel smaksatt yoghurt och fil, kex och kakor, nyponsoppa och krämer, sylt och marmelad och förstås godis och glass. + + + + + Słodkie napoje, takie jak soki, napoje owocowe i gazowane zawierają również dużą ilość cukru. + + + Söta drycker som saft, fruktdryck och läsk innehåller också mycket socker. + + + + + Nie podawaj ich dziecku do picia, lepiej jest je przyzwyczajać do picia wody. + + + Ge inte sådana drycker utan vänj i stället barnet vid att dricka vatten. + + + + + Całe orzechy i orzeszki ziemne + + + Hela nötter och jordnötter + + + + + Alergie + + + Allergi + + + + + Je��li podejrzewasz, że dziecko ma alergię + + + Om du misstänker allergi + + + + + Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko jest uczulone na któryś z produktów spożywczych, powinieneś skonsultować się z pielęgniarką w przychodni dla dzieci (BVC). + + + Om du tror att ditt barn inte tål ett livsmedel är det viktigt att rådgöra med sjuksköterskan på BVC. + + + + + Nie należy na własną rękę rezygnować z podawania dziecku produktów spożywczych bez uzyskania diagnozy. + + + Du ska inte på egen hand börja utesluta livsmedel innan barnet har fått en diagnos. + + + + + Nagłe zachorowanie dziecka z powodu jakiegoś pokarmu nie musi oznaczać reakcji alergicznej. + + + Det behöver nämligen inte vara allergi om ett barn plötsligt blir sjukt av mat. + + + + + Występujące u małych dzieci zaczerwienienie lub wysypka wokół buzi, zaczerwienienie w okolicy odbytu lub rozstrój żołądka nie są koniecznie objawem alergii lub uczulenia. + + + Små barn kan få rodnad eller utslag kring munnen, rodnad i stjärten eller orolig mage utan att det beror på allergi eller överkänslighet. + + + + + Jeżeli Twoje dziecko cierpi na alergię + + + Om ditt barn är allergiskt + + + + + Najczęściej spotykane alergie u dzieci poniżej jednego roku życia to alergia na białko mleka i białko jajek. + + + De vanligaste allergierna under barnets första år är allergi mot mjölkprotein och äggprotein. + + + + + Jeśli Twoje dziecko cierpi na alergię powinieneś skonsultować się z dietety- kiem. + + + Om ditt barn är allergiskt är det viktigt att du får särskilda råd från en dietist. + + + + + Więcej informacji na temat alergii na produkty spożywcze na stronie www.livsmedelsver- ket.se. + + + På www.livsmedelsverket.se finns mer information om allergi mot mat. + + + + + Przykładowe menu dla dziecka w wieku 0-1 lat + + + Förslag på en dagsmeny för barn 0-1 år + + + + + Poniżej znajdziesz przykład dziennych posiłków dziecka w ciągu pierwszego roku życia. + + + Här ges exempel på hur en dags måltider kan se ut under det första året. + + + + + Śniadanie i 2-3 mniejsze posiłki + + + Frukost och 2-3 mellanmål + + + + + Mleko matki lub mleko modyfikowane podawane w rytmie wyznaczonym przez dziecko + + + Bröstmjölk eller modersmjölksersättning efter barnets egen rytm + + + + + Śniadanie i 2-3 mniejsze posiłki + + + Frukost och 2-3 mellanmål + + + + + * Najwcześniej w wieku czterech miesięcy, a najpóźniej w wieku sześciu miesięcy, dziecko powinno zacząć się przyzwyczajać do małych ilości pokarmów zawierających gluten. + + + * Senast vid sex månader, och tidigast från fyra månader, bör barnet få börja vänja sig vid små mängder mat med gluten. + + + + + Jeśli dziecko wykazuje zainteresowanie innymi rodzajami pokarmów, to należy podawać mu ich maleńkie porcje do spróbowania. + + + Om barnet visar intresse kan det också få smaka pyttesmå smakprov av annan mat. + + + + + Czytaj dalej na stronie 5. + + + Läs mer på sidan 8. + + + + + ** Posiłek główny to posiłek, w którego skład wchodzą ziemniaki, makaron, ryż, bulgur itp mięso, ryby, kurczak, jaja, fasola, soczewica lub tofu warzywa ewentualnie owoce na deser. + + + ** Med huvudmål menas en måltid med r QPUBUJT QBTUB SJT CVMHVS FMMFS MJLOBOEF + + + + + © Livsmedelsverket, februari 2013 Box 622, 751 26 Uppsala + + + r LÕUU àTL LZDLMJOH ÅHH CÕOPS MJOTFS FMMFS UPGV r HSÕOTBLFS + + + + + Telefon: 018-17 55 00 E-post: livsmedelsverket@slv.se + + + r FWFOUVFMMU GSVLU FMMFS CÅS UJMM FGUFSSÅUU + + + +